Aeneis Liber Sextus

Chapter 1. Recensies

Het publiceren van dit boek staat gelijk aan het door mij aan de deuren van de kerk van de classici vastnagelen van mijn opstandige leerstellingen. Vandaar dat ik verwacht opgejaagd te worden door zeloten die gewapend zijn met hooivorken, met een kruis om mij daaraan vast te nagelen en met een brandstapel om mij daarop te offeren.

Ik acht het van wetenschappelijk belang om de ontvangst van mijn vertaling / leerstellingen door linguisten, filologen, classici en het algemene publiek met het vorderen van de tijd te documenteren. Ik kan u vertellen dat vrijwel geen enkele van de drie eerstgenoemden het zich verwaardigde om zelfs maar een blik in mijn boek te werpen, en dat de weinigen van het algemene publiek die dat wel deden, de tekst te moeilijk en ondoorgrondelijk bevonden.

Omdat ik wat mijn vertaling betreft vol vertrouwen ben, ben ik genegen, indien ik daartoe toestemming heb ontvangen, om zowel positieve als negatieve recensies in mijn boek op te nemen.

Naar mijn mening is het onwelvoeglijk dat een auteur degene die een recensie over zijn boek schrijft, bekritiseert. Een recensent dient in staat te zijn om zijn mening over een werk te geven zonder de toorn van de auteur wiens werk hij recenseert, te hoeven vrezen. Natuurlijk hoeft de auteur niet de enige persoon te zijn die het oneens kan zijn met één of meer van de kwesties in een recensie. Net zoals het werk van een auteur de kwetsbare prooi van een recensent is, zo is ook diens recensie de kwetsbare prooi van wie dan ook die zich stoort aan de gebreken daarin.

Hier schotel ik u de eerste negatieve recensie voor. Hij werd geschreven door Alex Philippa, een student van de klassieke talen Latijn en Grieks. Ik vond het erg sympathiek en dapper van hem dat hij mijn boek las en recenseerde.

Voordat u zijn recensie leest, adviseer ik u om eerst de Wikipedia-pagina over de rechter en filoloog William Jones te lezen, en dan in het bijzonder de sectie 'Scholarly contributions'.

Dirk Bontes

Aeneas vs. Predator

Onwetenschappelijke science-fiction in de Aeneis

Citaat: "Na deze handelingen volgt Aeneas de instructies van de Sibylle op.

Er was een hoge spelonk die immens groot was en met een onmetelijke monding. Hij was rotsachtig",

Citaat in-text-commentaar: Mogelijk van beton.

Citaat: en beschermd door een zwart meer en door wouden met schaduwen,

Citaat in-text-commentaar: D.w.z. door het open opslagbassin van de raketbrandstof en de antennebossen.

Citaat: over welke heen geen enkele van de vogels ongestraft vliegende met hun vleugels hun weg konden voortzetten: in zo grote mate tilde zichzelf de uitwaseming van de zwarte schacht al uitstromende omhoog naar de hemelgewelven. Weshalf de Grieken de plek bij naam Aornos noemden. Hier plaatst hij in positie rug tegen rug als zijn eerste daad vier zwarte boosterraketten en de hoofdingenieure tankt er aan de voorkant brandstoffen in, en midden tussen de staartvinnen de hoogste draden uitrukkend,

Citaat in-text-commentaar: Zoals de pin uit een handgranaat.

Citaat: "activeert ze als eerste bevrijding daarvan de verschrikkelijke vuren,

met haar radio oproepend de machtige Hecate door het hemelgewelf en door de donkere ruimte. Anderen houden messen eronder en tappen een warme vloeistof"

Citaat in-text-commentaar: Vermoedelijk een koelvloeistof die was opgewarmd door koeling van vloeibare zuurstof.

Citaat: "af in open vaten. Een stuurraket van zwarte huid sloeg Aeneas zelf aan voor de moeder van de Eumenides en voor haar grote zuster met zijn houwzwaard, en een externe tank zonder raketuitlaat voor jou, Proserpina.

Daarop startte zij de zwarte raketten aan de Stygische koning op en in de opgevulde ingewanden van de boosterraketten initieerde ze de felle vuurzeeën, dikke wolken uitlaatgassen stortend uit de laaiende ingewanden.

En kijk, onder hun eenzame verblijf en onder hun voeten begint het als eerste te loeien. De grond en de toppen van de antennebossen beginnen te schudden en honden schijnen te huilen door het wolkenfloers"

Citaat in-text-commentaar: Van de uitlaatgassen

Citaat: vanwege de opstijgende godin.

Aeneis VI.236-58, vertaling en in-text-commentaar Bontes (2013)

Kunst, en dus ook literatuur, kan veel teweeg brengen. Het kan je haren ter berge doen rijzen, het kan je versteld doen staan, het kan je van de ene verbazing in de andere laten vallen. Dit alles doet ook de vertaling van het zesde boek van de Aeneis door Dirk Bontes. Maar dat komt niet door de schrijfwijze, de vertaling of de fantastische ideeën die Bontes deelt in zijn werk. Nee, dit werk overdondert niet zoals andere literatuur door de kenmerkende schoonheid of het fantastisch gedachtegoed, maar vooral door de pure verbazing waarin de lezer telkens weer vervalt wanneer die de tekst onder ogen krijgt. Het kan gerust een raadselachtig werk worden genoemd. Tijdens het lezen vraag je je af of dit nu allemaal gemeend is of dat het een uit de hand gelopen zondagsmiddagkarweitje na een stevige ZoMiBo betreft. Persoonlijk ben ik er nog steeds niet uit, maar ik hoop enig inzicht te geven door een paar voorbeelden uit het werk te bespreken.

Etymologieën

In zijn inleiding geeft Bontes een kijkje in de ontstaansgeschiedenis van dit werk en geeft ook een verantwoording voor het werk. Hij geeft onmiddellijk toe dat ...[ik] geen linguist noch een etymoloog ben ... en mijn kennis van het Latijn is niet al te best. Een bedenkelijke insteek voor degene die zich waagt aan een vertaling van de canonieke Aeneis. Vervolgens wordt er in een hak-op-de-tak-verhaal uitgelegd dat Bontes "... reeds wist dat de beschaving van de heidense 'goden' de eerste interstellaire menselijke beschaving was. Dat zij over een ruimtelift beschikten ... over een ruimtehabitat - het dodenrijk - in een geostationaire baan - ergens boven Indonesië, en over minstens nog twee ruimtehabitats ... nabij de Maan, alsmede een stad op de Maan. Ik was reeds bekend met de naaldenkroon en met de door middel van kernfusie goud makende ring van Odin en het soortgelijke gouden haar van Sif.

In juli 2015 werd de vondst van tweeduizend gouden spiralen, tot drie centimeter in lengte, en daterend van rond 900 B.C., in de stad Boeslunde op het Deense eiland Zealand aangekondigd. Zouden deze kunnen zijn geproduceerd door Sifs haar? Of waren ze in imitatie daarvan gemaakt?

Ik wist al van de vergeetdrug. Ik wist dat olifanten en stieren raketten zijn van verschillend vermogen. Ik wist al dat Apollo een cyborg was."

De term die bij mij boven komt drijven na het lezen van deze passage is 'tunnelvisie'. Hoe Bontes aan deze kennis komt, blijft onduidelijk (een verantwoording of bronvermelding wordt achterwege gelaten) en de enige uitleg die hij geeft, vind je bij de vertaalde passages uit het boek. Daarnaast vermeldt hij dat er uitgebreide opsommingen van naslagwerken en secundaire literatuur te vinden zijn, maar dat hij deze literatuur zelf niet geraadpleegd [heeft]. Dat had misschien geen kwaad gekund, had die tunnelvisie zeker wat kunnen verbreden. Maar dat het gebrek aan secundaire literatuur écht onhandig is, blijkt vervolgens uit het werk. Het feit dat de lucht ‘bijt’ rondom Lacus Avernus valt nu eenmaal beter te verklaren wanneer je weet dat de omgeving vulkanisch actief is en er zodoende veel zwavel in de lucht zit. Dan hoef je ook niet te zoeken naar een verklaring waarin het desbetreffende meer zeker een 'opslagbassin van de raketbrandstof 1,1-dimethylhydrazine' moet zijn.

In het tweede deel van de inleiding geeft Bontes een uitgebreid voorbeeld van één van zijn etymologieën die hij zo talrijk en zo graag inzet door het werk heen. Hij bespreekt hier de analyse van het woord 'god', maar niet 'deus', zoals ieder ander zou verwachten bij een etymologische analyse van een Latijnse tekst. Via een afleiding van de Arische wortels concludeert hij dat een god een persoon is die eeuwig jong of onsterfelijk is. Min of meer correct. Jammer genoeg gaan de meeste etymologieën in de rest van het werk niet zo goed op. Verderop vermeldt Bontes één van zijn weinige bronnen voor het analyseren van de etymologieën: The Concise Dictionairy of English Etymology door W.W. Skeat. Elke analyse en etymologie die er in het werk gegeven wordt van vooral Romaanse en Griekse woorden, is dus gemaakt aan de hand van Arische wortels. De geloofwaardigheid van de analyses en algemene interpretatie wordt hiermee van het begin af aan onder druk gezet.

Een voorbeeld van een etymologie is bijvoorbeeld de verklaring van de naam ‘Acheron’:

Citaat: Acheron = ak – gar – rangh = duistere/geleidende – verslindende – voorwaarts springen, springen = een teleporterend wormgat.

Hoe dit exact werkt, ontgaat me volledig, maar de verklaring van de onderaardse rivier als een teleporterend wormgat (naar mijn mening een pleonasme) wordt wederom niet verder uitgelegd of geëxpliceerd. Of, een andere onnavolgbare etymologie:

Citaat: templum = tam / tar (gewoonlijk tarm of tars) – bhla / bhram = stikken, naar adem snakken, smoren, verstikt worden, ademloos zijn, bang zijn / beven, trillen – blazen, puffen, uitspuiten / zoemen, brommen, rondwervelen, in de war zijn, (af)dwalen, achterblijven; één of meer elektrisch apparaat dat een vibratie en een gezoem veroorzaakt.

Vraagtekens alom.

Vertaling

Na de inleiding volgt het leeuwendeel van het werk, de vertaling. En hoewel de vertaling van het begin af aan stroef en houterig verloopt, blijven de eerste honderd verzen het grotendeels bij het origineel van Vergilius. Dat verandert echter zodra Aeneas aankomt bij de tempel van Apollo. Hier wordt namelijk in korte tijd uitgelegd dat de sacerdos het beste te vertalen valt als hoofdingenieure – want het is volgens de Arische stam een persoon die kennis zaait, een wetenschapper – en dat de genoemde stieren en schapen voor het offerritueel niets anders kunnen zijn dan boosterraketten ‘met het stuwvermogen van stieren [respectievelijk schapen]’ (vergelijk de eenheid paardenkracht in de natuurkunde).

In de volgende passage wordt de cyborg-Sibylle (etymologisch aan elkaar gelinkt – uiteraard) overgenomen door de godheid Apollo vanaf een buitenaardse plek door middel van ‘cybernetische implantaten in haar schedel’. Maar door de impulsen die zij ontvangt van de godheid worden de implantaten warm en dat doet haar gezichtsspieren vertrekken, haar bloedvaten verwijden en de haren opstaan door de elektriciteit. Na de voorspelling van Apollo aan Aeneas (via een synthesizer) vervolgt het verhaal zich.

De voorbereidingen worden getroffen voor het offerritueel annex de bouw van een spaceshuttle en Aeneas gaat op zoek naar de befaamde gouden tak, die door ‘kernfusie met de stikstofatomen in de lucht’ telkens hergroeit. Enige basale kennis rondom kernfusie lijkt volledig afwezig te zijn, aangezien het vaststaat dat kernfusie alleen bij extreem hoge temperaturen en hoge druk kan voorkomen (zoals in de kern van de zon) en niet zomaar in de open lucht op aarde. Als dit wel het geval zou zijn geweest, waren al onze energieproblemen inmiddels allang opgelost.

Enfin, de raket is gebouwd en Aeneas heeft de onderwereld annex buitenaardse hemelse sfeer bereikt waar een spacestation dient als een toegang tot de onderwereld. De vormgeving van de Orcus wordt als volgt uitgelegd:

Citaat: De woorden Orcus en arcus (boog, gewelf) lijken verwant te zijn aan elkaar. Terwijl arcus staat voor een deel van een cirkel, staat Orcus naar mijn mening voor de volledige cirkel, zoals gesymboliseerd door de eerste letter O van dat woord. De Orcus is dus een volledig ingesloten space habitat.

Die wordt afgeschermd door de rioolzuiveringsinstallatie (de Acheron, ditmaal anders verklaard – deze dubbele verklaringen komen meerdere malen voor in het werk van Bontes) en beschermd door Cerberus. De befaamde hond is ontdaan van zijn drie koppen en heeft met een alternatieve interpretatie van de rechtopstaande slangen het uiterlijk van een Predator aangenomen. De schimmen van de doden – klonen van mensen – dwalen op de randen en wachten op toegang tot de space habitat.

Hier dient een kleine biecht te worden gegeven: ik heb het niet over mijn hart kunnen krijgen om verder te lezen in het werk van Bontes. De opmerkzame lezer heeft kunnen concluderen dat ik me door grofweg 400 vertaalde verzen heb geworsteld. De 500 andere kon ik niet meer opbrengen. Ik ben snel doorgebladerd naar het probleem van de twee poorten aan het einde van boek VI, maar daar werd de problematiek afgedaan met het korte zinnetje Het betreft hier twee teleporterende stargates die dag en nacht in volbedrijf zijn. En de keuze voor de ivoren poort wordt voor de rest niet meer geduid.

Al met al kan ik niet anders concluderen dat er door een aantal grove methodologische fouten – Arische etymologieën op een Latijnse tekst, geen secundair bronmateriaal, tunnelvisie – een fantasievolle vertaling is neergezet die, met een beetje oppoetsen van het taalgebruik en zinsconstructies, niet zou misstaan in de boekenkast van science-fiction. Weggemoffeld op de onderste plank.

Alex Philippa

Ik vroeg een kennis om bovenstaande recensie van Alex Philippa tegen het licht te houden. Dat deed deze kennis, maar helaas wil hij dat zijn naam erbuiten wordt gehouden. Om die reden heb ik zijn onderstaande recensie ondertekend met [N.N.]; tevens heb ik tussen rechte haken een paar vergeten woordjes toegevoegd.

Merk op dat Alex Philippa commentaar leverde op een aantal zaken, maar niet op het ene gebied waarvan men mocht verwachten dat hij er het één en ander van afwist: de vertaling van de Latijnse tekst.

09-03-15

Dag -,

Ik heb een negatieve recensie ontvangen op mijn vertaling van Aeneis VI. Volgens mij kleven er zelf minstens een half dozijn gebreken aan deze recensie, maar zijnde de auteur acht ik het niet passend om hem zelf tegen het licht te houden en te bekritiseren.

Voel jij er wellicht voor om een repliek te schrijven ten aanzien van die recensie? (Voel je vrij om neen te zeggen.)

11-03-15

Dag Dirk,

Ik wil wel naar de recensie kijken maar kan niet beloven dat ik er iets mee kan. Is de recensie ergens online te vinden?

11-03-15

Tof.

Zie attachment.

In mijn vertaling komt het woord Predator niet voor. (Ik beschrijf een machine met een aanschouwelijke vorm van hogedrukmeter.)

Google ook eens wat Arische wortels zijn.

Let op wat er niet gezegd wordt.

Ik heb een vol jaar dag en nacht aan die vertaling gewerkt en er na publicatie nog verbeteringen in aangebracht.

27-03-15

Beste Dirk,

Ik heb de recensie gelezen. Mijn conclusie lees je hieronder. Ik wil niet inhoudelijk op de Aeneas ingaan, omdat ik je vertaling niet heb gelezen; ik probeer me dus zoveel mogelijk te beperken tot de methodiek van de recensie en de beweringen die daarin worden gedaan.

Doe ermee wat je wilt, maar ik zou het op prijs stellen als mijn naam er buiten wordt gehouden.

Recensie van een recensie

De recensie begint met een uitzonderlijk lang citaat, dat in geen verhouding staat tot de lengte van de recensie (ca. 20% van de recensie is het openingscitaat, lijkt me niet kosjer in verband met auteursrechten).

Het is ook merkwaardig dat de recensie hiermee opent, gewoon een min of meer willekeurig citaat uit het boek, zonder inleiding over de duiding van het stuk. De lezer valt dus middenin een tekst.

Pas na het riante citaat wordt duidelijk wat de recensent er mee wil zeggen: namelijk dat de vertaling een raadselachtig werkje is geworden. Het