Ngiyolibala Ngifile

Amazwi okubonga

Kuleli bhuku ngabe angibenzi ubulungiswa uma ngingedlulisi unwele olude kuSolwazi u-DBZ Ntuli ngamagalelo akhe nemibono yakhe eyakhayo ekubhaleni kwami. Ngingabe ngiyisikhohlwa lesi esadla impundu uma ngingalibala ukubonga umnewethu uNakanjani Sibiya ngokungikhuthaza ngokuqhubekela phambili nemisebenzi emihle yokubhala. Mpande-ke khona ukuthi ngingashiya u-Austin Moeketsi Motloung, ongumbhali osafufusa nothanda ukufunda imibhalo yami. Ngingekhohlwe ukubonga umkami uSimangele (uMaNkosi) ngokuhlala ekhuza njalo ubuvila: ngiyabonga Ndlangamandla omuhle. Leli bhuku lingumphumela womsebenzi wenu nonke ngezindlela ezahlukene. Ngiyabonga ngiphinde ngiwethule ezandleni zenu lo msebenzi. Ningadinwa nangomuso.

Dumisani Sibiya

(Umlobi)

Meyi 2010

1.

Aphinde aqale phansi ngokukhala uKhanyisile. Akusezwakali namsindo otheni manje. Nezwi leli selize lasha, sekuyisihosho nje. Kufanele nokho, kudala esikhihla esikaNandi. Useze wabomvu ezihlathini nje bandla. Umoya ushubile lapha endlini, sengathi ungavele uwubambe uwuthi ngqi ngesandla noma uhambe phezu kwawo kodwa ungaweli phansi. Nonina usemthulise waze wakhathala imbala. Kuyo yonke imizamo yakhe yokumthulisa kubonakala konke kunhlanga zimuka nomoya. Ngaphandle kwezwi elihoshozayo likaKhanyisile njengoba ekhala, kuthulekile kuthe cwaka nje lapha endlini. Yiwashi elisodongeni nje kuphela elilokhu libelesele lincinciza sengathi libabaza ukushuba komoya okulapha endlini nengwadla ababhekene nayo laba abesifazane ababili.

Kodwa Khanyi, mntanami, uthi angiphuphi? Uthi le nto oyishoyo uyisho ngoba uqinisile ngempela noma udlala ngami nje?

Athule nje angaphenduli uKhanyisile. Selokhu ekhalile sengathi kwalona leli wathatha lemibuzo kanina limlethela umunyu nemvula yezinyembezi phezu kosizi oluvele lumqalangile. Mhlawumbe nakho lokhu kubuzwa iwathatha lemibuzo enempendulo eyodwa, kuyamthunuka enhliziyweni.

Uthi uyihlo wayengayenza kuwe ngempela into enjalo mntanami? Wayenza ngempela pho, Khanyisile? Ekuzala pho! Uthi ngikuzwe kahle kodwa? Kube sengathi usebuthongweni uyaphupha ngempela uMaKhoza ngesikhathi esho la mazwi. Kwakungathi uqeda kuyizwa yize noma kwase kuphele cishe ihora lonke indodakazi yakhe iyibhadlazile le ndaba. Walinikina elinikinile ikhanda wena owabona inkukhu izithintitha kade ithelwe ngamanzi inganakile. Wake wathi ukuzenwaya izindlebe zakhe ukuthi kokunye mhlawumbe yisigonogono esenza angayizwa kahle indaba exoxwa yindodakazi yakhe. Wayede ezulazula nendlu yonke sengathi ikhanda lakhe alisathathi kahle. Izindebe zilokhu zinyakaza kodwa kungaphumi zinhlamvu zamazwi emlonyeni.

Kodwa umyeni wakhe wakwenza ngempela lokhu? Wakwenza ephile kahle? Le mibuzo sekuneziwombe eziningana impela eyibuza. Impendulo ayitholayo yinye ngazo zonke izikhathi. Uma ecabanga ngale mpendulo umzimba wakhe wonke umane uthuthumele, ugcwale uhlevane okwenkukhu iqhuthiwe; kugcwale amanzi esiswini, kushayane amadolo kube yinqaba. Ngaphezu kwalokho kuvele kugcwale inkungu yokudideka nokungakholwa engqondweni yakhe. Angazi ukuthi kufanele athini. Angazi nokuthi kufanele enzeni.

Kunjengoba ngisho nje mama! Wangibulala ngiphila ubaba! Wangibulala, mama! Mama, mama, mama! Nkosi yami, kodwa ngoneni emhlabeni? Kube sengathi ziqala phansi futhi lezo zinyembezi kuKhanyisile. Ikhanda leli seliqhanse imithambo sengathi yizintambo zesiginci ziqhathulwa ngabafana nezintokazi ezidlala izimfijoli zomculo. Zisho zivele zigobhoze ngezihlathi izinyembezi zifudumeze isikhunjana sakhe esithambile sengathi zisinika impilo futhi zisithambisa kakhulu kunakuqala kulo moya ode uwishiza phandle. Zigelezele esifubeni sengathi ziyocinga inhliziyo ecashe ngaphansi kwaso. Nebala ziyithole inhliziyo yansondo ilokhu ibomvu tebhu yigazi, ishaya umgqumo osheshayo okwezigubhu zabafana bekwayito, ungafunga ukuthi isilikhipha kakhulu kunokwejwayelekile igazi. Isibuko senhliziyo yakhe ngamehlo akhe lawa asebomvu klubhu wena owabona izinswelaboya ziqeda ukuhuqa umthunzi wezinkukhu.

Angiyikholwa mntanami le nto ongitshela yona! Angiyikholwa ngempela! Lutho! Lutho, Khanyi! Hhayi, ngiyaphika! Awuphinde futhi. Uthi uyihlo wenzani? Sekuthi makakhale naye manje uMaKhoza. Konke lokhu okwenzekayo kuba sengathi wumdlalo noma ulele uyaphupha, yonke into abeyizwa ngezindlebe zakhe mhlawumbe isazoguquka. Kanti le nto ahlala eyizwa emsakazweni, eyibuka ngisho nakumabonakude isifike khona lapha ekhaya? Uvalo, ukuthuthumela, ukudumala, ukumangala, nokungakholwa kuhlangane ndawonye kuyisitaputapu esigcotshwe ebusweni bakhe obubukeka buphaphathekile sengathi bebungagcotshiwe emva kokugeza.

Wangidlwengula ubaba, mama! Mama! Mama! Zigeleze futhi izinyembezi zilokhu zehla njalo ngezihlathi. Lapha ezihlathini nasesifubeni sekuze kunemithende efuze eyedube nje lapho kade kugelezela khona izinyembezi selokhu eqalile ukukhala. Uma uqala ungenisa futhi lowo mfula, izinyembezi seziyawazi umsele ezigeleza ngawo lapho zisuka esiyalwini semicabango neminjunju yosizi okucwilisa inhliziyo yakhe emfuleni wegazi. Sekwehla ngisho amafinyila-ke kulokhu. Iyembe aligqokile lona ungafunga ukuthi belicwiliswa emanzini.

Mntanami, ngiyazi kubuhlungu kodwa ngicela wehlise umoya. Uthi konke lokhu kwenzeka nini? Kwenzeka kanjani? Uyihlo ngempela akubambe, akunukubeze, Khanyi, mntanami? Kunzima ngempela! Lifile ngempela izwe! Abonakale esezesula nakuye uqobo izinyembezi uMaKhoza.

Umama wayengekho esedolobheni eThekwini eyothenga izimpahla lezi ayezithengisa uma kunomholo wezalukazi namakhehla. Ubaba wathola ithuba lokungiba- … bamba angidlwe- …! UKhanyi aqhume phezulu ekhala ngezwi lakhe abaningi ababelibabaza ukubhodla sengathi ngelomfana uma ekhuluma.

Akhale aze azibhuqabhuqe phansi. Ibone nentombi yakoMkhathini ukuthi ngeke manje kusalunga lutho uma ilokhu iqhubeka nokumphonsa imibuzo ukuze ithole imininingwane ngalokho okwenzeka ngalolo suku. Okusho ukuthi ngempela kuyiqiniso lokhu akuzwa ngoKhanyisile? Ukuba bekungelona, ngabe akazigingqagingqi kanjena phansi. Ukuba akulona iqiniso lokhu ngabe akakhali kanjena. Abuye alinikine ikhanda uMaKhoza. Ancincize. Kodwa nomyeni wakhe uMadonsela nje ngoba akumfaneli lokhu okuthiwa wakwenza? Yinkatha yenkangala ngempela lena. Kodwa ingamane imsukele nje ingane ngoba kwenzenjani? Okusho ukuthi wakwenza ngempela?

Akasalukhumbuli yena nalolo suku ngoba eqinisweni azibalwa izinsuku eya lapho eThekwini eyothenga ayekudayisa. Phela belingapheli cishe isonto engayanga eThekwini. Ngezinye izikhathi ubeya kabili noma kathathu ngesonto, kuye nokuthi izimpahla azithengisayo zithengwa kangakanani ngaleso sikhathi. Futhi-ke nokuthengisa lokho yinto ayigcine ngonyaka owedlule ngenkathi umyeni wakhe uMadonsela ebafikela nezindaba ezimnandi zokuthi sebezokuba yizitatanyiswa ezifanele ukuhlonishwa emzini wamaNtimande. Phela usokhaya wabazekela indaba yokuthi usenikwe isikhundla sokuyomela iqembu lakhe lezombusazwe ephalamende ePitoli. Wayethe nokusho kungaba wukuzehlisa okukhulu nehlazo eliphindiwe ukuthi umkakhe aqhubeke nokuthengisa izimpahla zokugqoka egane umholi onohlonze njengaye nokubonakalayo nje ukuthi kusasa angaba wuMongameli wezwe.

Wayeka-ke ukudayisa ukuze umyeni wakhe ahlonipheke. Imali ayiphindanga nje yasweleka kwaMadonsela kuze kube namhlanje. Akuphelanga ngisho izinyanga ezimbili ekhushulelwe esikhundleni sokuba yilungu eliqavile ephalamende elisePitoli, balifulathela ilokishi laseSoweto bayothenga isithabathaba sendlu ewubukhazikhazi bobucwebecwebe ngasedolobheni eMidrand nokuyilapho sebehlala khona njengamanje. Isithabathaba lesi sisho ngamakamelo amakhulu okulala amane, yikhishi, ikamelo lokufundela, ikamelo lokuphumula kanye namagalaji amathathu. Ikamelo labo lokulala lithe chwashe kwelenyoni, linendlu yokugezela nendlu encane khona ngaphakathi.

Impahla ekulesi sakhiwo izikhulumela ingabuziwe ukuthi ingeyemali eshisiwe ngempela. Bheka nje ngoba ikhishi lakhona lisho ngesiqandisi sakhona esikhazimulayo, othi uma usondeza isandla ukusivula uzibuke ezibukweni eziyizivalo zakhona. Ikhabethe lakhona nalo liyamenyezela, uma ulibukela kude awuqondi noma yipulangwe okukanye yinsimbi. Uma wenyuka ngezitebhisi ubheke ekamelweni likaMaKhoza noMadonsela, ukhexa umlomo nje uqeda ukuvula umnyango. Umbhede wakhona ungathi yinkundla yebhola likanobhutshuzwayo. Uphakeme sengathi ubekwe phezu kwamatshe kanti cha, yindlela owakhiwe ngayo nje. Ifenisha yakuleli kamelo ungathi yonke yenziwe ngethambo nje elimhlophe qwa …

Kusalokhu kushubile lapha endlini. UKhanyisile ulele uthe ja phansi. Izinyembezi zigeleza ngomsele ophakathi kwamathayili afakwe phansi lapha endlini. Izwi kalisaphumi; sekuyizinyembezi nje kuphela. Avele amthathe