Boerumoer: Oom Gysbert se dorpstories

Boerumoer

Sarel Pieterse

Human & Rousseau

boggie die doodsengel

Hier sit ons op die dorpshuis se voorstoep; ek en oom Gysbert Steenkamp; die Karooboer wat deesdae dorpenaar is. Half ingedagte suig hy aan sy kromsteelpyp en blaas ’n dik blouwit walm in my rigting. Selfs Brut, die steekbaard, wat langs die riempiesbank lê waarop oom Gysbert sit, lig sy ore om die wolk rook beter te betrag. Asof gefassineerd, kyk ons na die rookdamp. Toe lyk dit of ’n gedagte by oom Gysbert roer. Hy vertel:

Hierdie bol rook lyk dan nou vir my kompleet nes ’n engel wat op my stoep wil vlerke sprei, hê Brut ...?

Regte engele is mos mensfigure met vlerke. Baie van hulle het name, soos daai kindengeltjie sonder sy doek wat pyl-en-boog skiet wanneer sy ma nie kyk nie. Cupido, dink ek, is sy naam.

Klein bog het jare terug met ’n skramhou op my ook aangelê toe ek destyds nog skelm na die antie gevry het. En as mens ordentlik vry, dan vry jy mos toeoë. Blikslaer – mik mos net vir die kliere. Toe ek my oë op ’n dag oopmaak, toe moet ek en die oorle antie skielik jaag om voor die kansel te loop staan voor sy te veel beginne lyf wys.

Maar eintlik wil ek jou vertel van die engel hier op die dorp. Dit was een van Krisjan Cloete se kinders. Wat sy kerkname was, kan ek my nie nou herinner nie. Ons almal het hom net as Boggie geken.

Ja, die arme Boggie. In pleks van vlerke, soos dit ’n opregte engel betaam, het die vlerke soos ’n moedswillige verstandtand onder die vleis loop dwars draai en toe was daar op sy rug net ’n helske knop soos ’n ou wat pal rugsak dra. Vandaar sy naam: Boggie.

En die boggel het hom ’n aardige stap gegee. As hy straataf kom, was hy kompleet oorleoetang wat met sulke skewe hangarms probeer regop loop.

Mens sou kon sê dis seker erg genôg dat hy met so ’n gedaante van ’n lyf oor die weg moes kom, maar hy het nog ’n ander kwaal ook gehad en dit is dat hy nie alte fluks van gedagte was nie. Jy sou hom selde, indien ooit, vir ’n flinkdinkkompetisie kon inskryf. By die skool het die onderwysers later raadop onder mekaar gefluister dat as Boggie en Forrest Gump die enigste leerlinge in die klas was, sou Boggie altyd tweede staan.

Maar dié Boggie was darem met een talent geseën, as mens dit nou vir ’n talent en ’n seën kon reken. Soos daai mannetjie darem kon vloek! Mensig! As daar ’n vloekkompetisie was, sou Boggie loshande wen. Man, hy sou sommer die hoofbeoordelaar ook kon wees. ’n Kras woord het sy ore nie ontglip nie en oor daar nie veel gedagtes in sy kop was nie, was daar ruim stoorspasie vir daai klas woorde.

En hoe ouer Boggie geword het, hoe beter het hy gevloek. Kyk, hy het later sommer in rympies en versies gevloek – bas en tenoor, om die beurt, en vir ’n toegif het hy sommer die diskant ook bygesit. Vir ’n mens wat min praat, kon hy nou vir jou welsprekend vloek, ôk sommer in enige taal; van Nama tot Engels.

Ek dink dit was Ossie Weenfontein wat grappie-grappie met die storie begin het dat Boggie nie eintlik vloek nie, hy praat glo net die taal van engele. Ou Ossie is maar lief vir die bottel en agter sy rug noem ons hom Ossie Wynfontein, maar daai dag het hy onwetend geprofeteer – dalk nie oor die taal nie, maar oor Boggie se engelskap.

Jong, dit was toe Boggie begint skeer dat ons gewaar word van dié engelskap. Kyk, as seuns so dertien, veertien jaar oud word, dan ontsteek hulle hormone mos en dan kry hulle muisneste oor meisiekinders en goed. En hulle verander amper oornag in hierdie hardekwas, eiewys en eiegeregtige gedoentes. Het vir als ’n antwoord; kan hom niks leer nie. Ds. Duvenhage het juis anderdag gesê: Die Bybel stel dit nou nie heeltemal so nie, maar hy reken dit was net mooi toe Isak dertien geword het wat onse stamvader, Abraham, die slag lus gekry het om Isak te loop offer.

Maar Boggie was anders. Soos ek gesê het, toe Boggie beginne skeer, het Krisjan Cloete hom maar uit die skool gehaal oor geleerdheid glad nie met hom akkordeer nie. Waar ander seuns van sy ouderdom begint vlerksleep en begaan raak oor hulle hare en puisies, het Boggie ’n onnatuurlike belangstelling in die dood ontwikkel.

Hoe dit begin het, weet ek nie, maar toe ons weer sien, toe is Boggie by al wat ’n begrafnis is, sommer by die Engelse kerk se begrafnisse ook. En hy het moeite gedoen om plaasbegrafnisse ook by te woon. Selfs toe die lorrie ou Soufie van die haarsalon se hond getrap het, daai een wat Brut die slag gedek het en waaroor sy so sinneloos ontsteld was, selfs toe het Boggie gaan by staan waar die kinders die hond in die agterplaas begrawe.

Boggie was nie meer in die skool nie en aan Sondagkerk het hy hom min gesteur, maar hy het hom die dood so aangetrek dat hy sy ma geteister het totdat sy vir hom ’n soort begrafnismondering na sy smaak gemaak het. Swart skoene, swart broek, wit hemp en swart das; dié kon hulle koop. Maar weens Boggie se figuur het ’n baadjie nie gedeug nie en sy ma het vir hom ’n soort bokleed met moue gemaak wat mens amper vir ’n toga kon aansien. En dit word toe Boggie se begrafnisdrag. Hy het niks anders begrafnis toe aangetrek as daardie klere nie.

Net daar word Ossie Wynfontein se profesie waar. Boggie was in lewe die engel des doods. Met sy skewe lyf en swart gewaad was hy die onheil self en dan was hy nog die taal ook magtig.

Wat die begrafnisse nog aardiger gemaak het, was dat Boggie altyd vroeg opgedaag en heel voor in die kerk gesit het asof hy die hoofroubeklaer was. Jy kan maar sê die voorste gestoeltes was sy privaat losie, vir sy uitsluitlike gebruik. En hy het hom ook nie daar laat jaag nie. Die familie van die oorledene moes vir lief neem om in die rye agter hom sitplek te kry.

En by die graf het hy in sy swart gewaad altyd soos ’n skaduwee langs die dominee gewaak wyl dié plegtig die teraardebestelling behartig.

Dink jou nou die prentjie in: kiertsregop die verkondiger van lewe en ewige heil; krom en stom langs hom, die engel des doods. En nooit het Boggie ’n gesig getrek of oog verroer of ’n traan gestort nie. Niks!

Amper vergeet ek. Daar was natuurlik die keer in die kerk toe Boggie ’n lastige somersvlieg met ’n donderknal onder gebed doodgeklap het. Toe sê hy kliphard ’n hardvogtige versie in engeltaal op tot groot konsternasie van die begrafnisgangers. Van hulle het sekere woorde geëien en daaruit kon hulle die strekking van die res van sy rympie aflei. En daar was ook nie eenstemmigheid of hy die oorledene of die vlieg besweer het nie.

Lank agterna het die mense nog gepraat oor Boggie se onwelvoeglike lyksrede.

Die hoofouderling en ’n paar diakens het ’n afvaardiging gevorm om Krisjan te gaan aanspreek oor sy seun Boggie se onvanpaste kerktaal. Krisjan het hom natuurlik doodgeskaam, maar of hy vir Boggie aangepraat het of hoe ook al kon mens nie regtig aflei nie. As ek moet sê, het Boggie se vloekversies eerder langer en meer kru geword; dis nou maar wat ek vermoed aan sy driftiger uitspraak.

Maar dis nie al nie. Boggie was al mondig toe hy sonder ons medewete bevordering gekry het. Dalk was daar in ’n stadium, volgens sy smaak, ’n verlangsaming in die aantal roudienste en dis toe dat sy engelskap tot hoër verantwoordelikhede en bemagtiging opgekommandeer word.

Vir Boggie was dit nie meer genoeg om net begrafnisse by te woon nie. Hy wou vooruit van ’n naderende begrafnis weet. Dis hoe sy besoeke by die hospitaal begin het. Jong, en dit was selfs twee keer per week wat hy gaan besoek aflê het, voluit getof in sy begrafnisgewaad.

Hulle sê hy het woordeloos met sy aapstappie van bed tot bed beweeg waar hy ’n oomblik vertoef het om die sieke uitdrukkingloos aan te staar voor hy na die volgende mens verskuif, so al of hy kom inspekteer wie, na sy mening, dit nie gaan maak nie en min of meer wanneer die begrafnis gaan afkom.

Nou kan jy jouself indink hoe dit vir daai ouens in die hospitaal moes voel wanneer hulle persoonlik deur die doodsengel besoek word. Jong, party het sommer nog kwale bygekry waarmee hulle nooit gediagnoseer is nie. So tussen ons, daar loop ’n storie dat die dokters nog hoop gehad het om vir ou Hans en ant Dorie van die tuisgebak deur te haal, maar ná Boggie se besoek het die twee sommer net ingegee, jy kan maar sê, bene in die lug.

Matrone Petoors het ’n wag by die deur laat sit sodat Boggie nie sommer enige tyd by die hospitaal kon instap nie, maar besoektye kon sy hom nie belet nie. Dis omtrent die beste wat sy kon doen. En besoekers om ’n siekbed het Boggie allermins afgeskrik. Dit het hom sommer kans gegee om hulle ook deur te kyk, net vir ingeval.

Ek sê vir jou, die dorp was in beroering. Al was hulle ook dodelik siek wou niemand later meer hospitaal toe nie. Te bang vir ’n besoek van Boggie en wat dit kon meebring. Spul kleingelowiges.

Ek dink Boggie wou op stuk ook by die siekes gaan huisbesoek doen, maar niemand wou hom inlaat nie en het eerder probeer om die honde agter hom te sit.

Die dorpsmense was later te bang om vir iemand te vertel as hulle iets makeer. Selfs die dokters het begin raadop raak, want niemand wou meer spreekkamer toe kom nie uit vrees dat Boggie sou lont ruik. ’n Klompie is kastig om een of ander rede stad toe, net om daar skelm-skelm ’n dokter of spesialis te gaan sien. Daar was op ’n kol selfs praatjies dat die dorpsraad Boggie se saak op die agenda wou plaas om ’n teenvoeter vir sy skrikbewind te prakseer, toe die uitkoms skielik vanself opdaag.

Boggie is dood.

Sy ma het hom glo die een môre met sy oggendkoffie in die buitekamer loop opklop en daar kry sy hom toe in die bed – stokstyf koud, morsdood. Sommer so oornag. En hy was nog nie naby dertig nie.

Of ’n by hom gesteek het en of hy nou in ’n geroeste spyker getrap en bloedvergiftiging opgedoen het, kan ek nie met sekerheid sê nie. Die konsensus op die dorp was egter dat sy sondes hom ingehaal het. Niemand was juis te bekommerd oor wat die eintlike rede vir sy afsterwe was nie. Inteendeel. Die meeste mense het met verligting die nuus aangehoor en heimlik gedink hy het net sy verdiende loon gekry.

Jans Poggenpoel het mos daai tyd vir hom ’n nuwe assistent by sy begrafnisonderneming aangestel. So ’n middeljarige alleenloper hier uit die Oos-Kaap. Nie lank nie toe is hy en Ossie drinkebroers. En dis juis oor die dopsteek dat Jans hom kort voor lank die trekpas sou gee.

Nou, die assistent het glo vir Boggie uitgelê en ná Krisjan-hulle ’n kis kom kies het, moes die assistent, net voor die begrafnis, vir Boggie in die kis inlê voor hy weggelê sou word.

Boggie se begrafnis het eers drie dae later plaasgevind en intussen moes sy liggaam in die vrieskas by die ondernemer bly. Ons raai maar dat die assistent gesukkel het om die vrieslaai toe te kry oor Boggie se boggellyf nie wou saamwerk nie en toe het hy die liggaam sweerlik heeltemal plat en reguit forseer en so gevries.

Nou kyk, kort voor Boggie se ontydige afsterwe het ek mos tydelik die pos as koster hier by die kerk aangevat. Oor ek nou moes oopsluit en toesluit, het ek gedink ek kan net sowel die begrafnis bywoon. Ek en Krisjan ken mekaar immers sedert kinderdae.

Maar as gevolg van Boggie se ongewildheid was daar omtrent niks mense by die begrafnis nie. Net Krisjan, sy vrou en van Boggie se broers en susters en so hier en daar nog een.

Gedagtig aan Boggie se begrafniskleed het ds. Duvenhage die dag dit gerade geag om sy swart toga aan te trek, synde dat hulle twee oor ’n klompie jare so gereeld saam by begrafnisse was; die dominee oor hy moes en Boggie oor hy wou.

Die enkele siele in die kerk het opgestaan toe die kis op ’n swartgedrapeerde trollie die kerk