Haar ma se kind

Haar ma se kind

Helena Hugo

Lux Verbi

Aan my ma, Leonie Myburgh, wie se ma by haar geboorte oorlede is. Sy het as enigste kind by haar ma se suster grootgeword en is ’n wonderlike ma vir ons vyf kinders.

Dankie, Ma, dat Ma ons ’n liefde vir lees aangeleer het!

Wie sy oë sluit vir die waarheid,

veroorsaak smart;

en wie aanhou onsin praat,

kom self tot ’n val.

– Spreuke 10:10

Een

Dora Stals se skouers pyn en haar kop voel te swaar vir haar nek. Toe sy afbuk, is sy duiselig. Sy hou asem op, vat die dun waslap met albei hande vas en wurg dit tot ’n toutjie. Die waswater maak skuimborrels om ouma Loesie se voete. Dora moet keer of mislikheid oorweldig haar. Wat is dit tog? Gewoonlik steur sy haar nie eens aan die walglikste slopemmer nie. Sy ken dit – die mensreuk van armoede en verval – en sy kon haar nog altyd daarvan afsluit, maar skielik raak dit moeilik. Miskien is sy net moeg. Dit is haar laaste besoekpunt vir vandag en dis bedompig.

Vat jouself vas, Dorkas, doen jou werk!

Sy skud die toutjieslap uit, druk dit nog ’n keer in die water en soek die skerfie seep op die koerantpapier onder die wasskottel. Dit wil nie werk nie. Seep skuim moeilik as dit min raak.

Nie te veel nie, dis laaste, keer ouma Loesie.

Ek sal Dania stuur met ’n nuwe koekie.

Ek bedel nie, sê ouma Loesie.

Dis van die kerk se voorraad.

Bring dan maar. Ouma Loesie sug asof sy die kerk ’n guns doen en vra dan die vraag wat op almal se lippe is: Wat hoor jy van Mara se Rodger?

Dit gaan beter.

Dora vou die skewe voete toe in die uitgerafelde handdoeklap, droog versigtig tussen die tone, raak nie aan die naels nie. Volgende keer, nie vandag nie. Haar oë kyk oormekaar van uitputting, en om naels te knip is werk vir daglig, nie skemertyd nie. Buitendien – ouma Loesie se ondergoed week nog in die waswater.

Ouma moet vir Suzie sê Ouma soek elke dag skoon onderklere, kouse ook.

Ek het nie genoeg verskonings nie.

Sy moet meer gereeld was.

Sy wil nie.

Waar is sy?

Dis TV-tyd. Sy’t geloop sonder om die slop leeg te maak.

Daarvan is Dora deeglik bewus, ook dat dit nou háár verantwoordelikheid is. Sy stel ouma Loesie gerus en help haar onder die komberse in. Die beddegoed kort ’n goeie uitskud. Doen Suzie dan deesdae so min vir haar ma? Ouma Loesie het Suzie se kinders grootgemaak. Hulle leef van haar ouderdomspensioen. En watter soort dankbaarheid betoon hulle? Dora buk weer laag oor die wasskottel. Haar rug pyn.

Sy byt op haar tande, spoel die onderklere uit en hang dit oor die katelstyl.

Het Ouma geëet?

Pap en bliktamaties. Gee my suurmaag.

Sê vir Suzie dis oormôre sopkombuis. Sy kan ’n skottel bring, dan skep ek spesiaal vir Ouma.

Ouma Loesie knip haar oë. Dorkas Stals, die Here seën jou.

Dora knik. Ja, sy is geseënd. Sy werk en verdien genoeg om vrylik te kan deel – sy en Jonnie. Hulle kla nie, hulle het vir Dania én Jo-Anne. Jo-Anne sal haar en Jonnie ondanks alles nie in die steek laat nie, Dania ook nie. Al doen kinders dit deesdae. Sy sien dit elke dag, hoe kinders ouers se opofferings as vanselfsprekend aanvaar en hulle dan afskeep wanneer hulle hulpeloos raak. Wat nodig is, is respek. Jo-Anne vergeet dit nie. Sy doen haar bes. Maar Suzie …

Die skottel raak swaar, sê Dora en draai weg voordat sy vir ouma Loesie begin preek oor Suzie.

Die skewe suurlemoenboom langs die voordeur kry die seepwater. Die wasskottel kort skoonmaak, maar sy los dit. Sy is moeg en moet nog die slop uitvat. Hy staan so prominent op sy ereplek, sy kan nie maak of sy vergeet nie. Sy stap soontoe en skuif die deksel reg, vat die hingsel vas.

Ouma Loesie roer in die bed. Wat hoor ek als van Rodger Davids?

Nee, Ouma, hoe sal ek weet wat Ouma gehoor het?

Dora lig die emmer en loop uit voor die ou vrou kan begin karring.

Die buurvrou – haar naam is Prudence – staan teen die muur en rook. Die baba by haar voete eet hande vol grond. Prudence bied nie aan om die slop oor te vat nie. Sy blaas darem die rook anderkant toe. Dora stap verby na die kleinhuisie. Sy haal diep asem voor sy die deur oopstoot en die emmer leegmaak. Agter haar skel Prudence op die baba. Sies, jou klein vark! Spoeg uit!

Verder weg roep ’n dun meisiestem: Ma sê jille seenskinners moet kom eet! Oppie daad!

Prudence se baba huil soos ’n klein katjie wat iewers vasgeknyp sit.

Toe Dora om die huis se hoek kom, loop sy haar in Suzie vas. Sy gee die leë slop aan. Het jy nog Jik om te ontsmet?

Suzie skud haar kop. Sy hou ’n plastiekbottel in die lug, ’n lagie pienk vloeibare seep op die bodem. Ek’t gaan leen – vir die skottelgoed.

Jou ma dag jy kyk TV.

My ma verbeel haar.

Jy moet vir julle skoon hou. Dora tel haar sak by die voordeur op. Suzie lyk so moedeloos, sy raak liggies aan haar arm. Moenie vergeet van oormôre se sopkombuis nie.

Nooit nie!

Bring ’n skottel saam vir jou ma.

Het iemand nie ’n paar flenters vir haar nie? Sy kort ondergoed.

Ek sal kyk wat ek kan doen.

Dankie.

Skaars hoorbaar, maar dis daar.

Moed hou, Suzie. Dora probeer glimlag. Dis moeilik, want sy ken vir Suzie. Suzie weet om haar onskuldig te hou. Dora troos, maar diep in haar roer die wrewel. Sy het al ’n slag vir Suzie gevra om haar op haar rondtes by te staan en ’n string verskonings as antwoord gekry. Die ou paar randjies wat die kerk haar sou betaal het, was vir Suzie die laaste strooi. Haar woorde het Dora bygebly. Ek is arm, maar ek is niemand se voetvel nie.

Hoe is dit dan dat daar so min mense is wat bereid is om die ekstra myl te loop? dink sy terwyl sy die lendelam hekkie agter haar toetrek. Sy wat Dora is, doen dit, al knyp haar skoene. Sy is nie heilig nie, sy het haar foute, maar sy gee van haarself ten spyte van haar uitputting. Vroue soos Emma en Mara en Ansie doen dit ook. Hulle het hulp nodig, bitter nodig!

Werkers, Here, want die oes is ryp en die werkers min.

Ja, die lande staan geelryp en verskroei in die ongenadige son van armoede – geestelik en liggaamlik. Maar dis oorlewing wat saak maak, nie geloof nie; die volgende maaltyd, nie die lewe ná die dood nie; TV’s en selfone, nie die Woord nie. Sy bid vir hulle, sy lees vir hulle en hulle verstaan nie.

Daar is ’n rou kol in haar hart. Die tyd stap aan en hier is net te veel ellende. Dis laat in die dag.

Sy kyk nie waar sy loop nie, struikel oor ’n boomwortel en gryp net betyds na die verweerde stam. Die lug om haar is grou van houtvure en die reuk van kool en pap wat aanbrand.

’n Maer vroutjie doem uit die skemerte op. Askies, antie Dora, voel Antie sleg?

Naand, Valery. Nee, my voet het geglip en amper val ek. Hoe gaan dit?

Darem beter as met ouma Mara-hulle.

Die enigste stories wat saak maak, is skinderstories.

Antie het nie dalk nuus nie?

Niks.

Antie lyk haastig.

Ek moet by die huis kom.

Moet ek saamloop?

Dis nie meer ver nie.

Nes Antie wil. Good night! Valery gee haar ’n stampie teen die skouer en kies koers.

Dora herwin haar balans. Sy loop met haar oë op die grond voor haar voete gerig ingeval daar nog boomwortels, halwe bakstene of bottelstukke op die loer lê. Hier ken almal haar, en sy ken almal. Selfsugtig, eiegeregtig, arm, moeg vir die lewe – en so nuuskierig as dit by stories kom, jy kan dink dis iets wat hulle op hul brood kan smeer en eet.

Almal weet wat daardie aand by die wit kerk se Kersspel gebeur het. Hulle is dit eens: Hulle ken sulke mans in die onderdorp, maar nie een van hulle het nog ooit sy eie kinders ontvoer nie. En waar kry jy ’n mens wat ’n ander mens op die kerk se grond slaat om dood te slaat? Theuns van den Heever met sy sedige gesig, hy skel mos op bruin mense. Maar die polisie soek hom, hy gaan sit.

Dora loop vinniger. Van hier af is die sypaadjie gelyk geskraap en skoon gevee – Jonnie se werk. Dis etenstyd en netnou begin Sewende Laan. Daar is lig in hul eetkamer en in die kombuis. Dora skep moed. Soms kry Dania ’n bevlieging om aandkos te maak. Oubaas, die basterhond wat sy geërf het, verwelkom haar by die hek. Hy lyk vir haar elke keer teleurgesteld as hy sien dis weer sy en nie oorlede Ampie nie.

Sy druk die hekkie oop en stap in. Die tuin aan weerskante van die paadjie is natgespuit, sy ruik klam grond. Haar swaardlelies kom mooi aan. Jonnie het hulle opgelei en met ’n draadheining afgeskerm teen Oubaas wat nie uit die beddings kan wegbly nie. Sy vryf die hond se kop en krap agter sy ore. Hy gee verlangende tjanke toe sy instap en die deur agter haar toetrek.

Haar huis is skoon, dit ruik na potpourri en gister se politoer. Selfs die uie wat in die kombuis braai, ruik vars en verfrissend teen die bedompigheid van die huise wat sy pas besoek het. Sy maak ’n draai by Jonnie. Hy sit by sy lessenaar en werk op sy skootrekenaar. Sy soen hom op sy wang.

Ek het ’n verrassing vir jou, sê hy.

Sy kan sien hy het e-pos oopgemaak. Die brief is dof omdat sy nie haar leesbril op het nie.

Ek gaan eers hande was en kyk wat maak Dania in die kombuis, dan kom lees ek, belowe sy.

Dis van Jo-Anne! roep hy haar agterna. Sy het haar plek op die vliegtuig bespreek.

Jo-Anne het planne om Desembermaand te kom kuier. Dora weet sy behoort bly te wees, maar sy is nie. Jo-Anne praat deesdae stories wat haar bang maak. Dis nie wat sy reguit sê nie, dis die skimpe tussen die lyne wat Dora bekommer. Jonnie reken haar angs is ongegrond. Jo-Anne kan nie ná al die jare met die waarheid uitkom nie, maak ook nie saak of sy alleen is nie. Wat sal sy sê as Jo-Anne vir goed wil terugkom? Sy sal bly wees, maar sy glo nie Jo-Anne kan haar losmaak van haar lewe daar oorkant nie. Sy hemel dit so hoog op, Dania kan nie wag om te gaan kuier nie. Die kind kyk na Jo-Anne se lewe asof dit ’n mooi storie is, asof sy eenkant staan en haar net kan verwonder. Dit is nie waar nie. Jo-Anne en Dania hoort bymekaar. Dora weet dit met die sekerheid van ma-wees. Jo-Anne word deur verwyte verteer en sy sal nie haar mond hou as sy en Dania saam in Londen is nie.

Jo-Anne kan nie anders nie, sy kyk altyd met ’n soort verlange na ander mense. Gesinne wat eende voer in die park, ’n ma met ’n kinderwaentjie, ’n pa wat vis en skyfies koop vir sy tienerseun, hom ’n sluk van sy bier gee. As sy soms laataand met die bus uit die stad huis toe ry, loer sy na verligte vensters op soek na gesinne wat hande vat om etenstafels. Die vensters in die huis oorkant haar woonstel fassineer haar. Saans sit sy die lig in haar sitkamer af en kyk na die inwoners – ’n vaal man en sy vrou. Hul hare is ewe lank, hul skouers skraal. In die winter wasem die ruite toe en dan lyk hulle dowwer as gewoonlik, maar nie so vaal nie. Die vrou hang haar helderrooi tjalie om en die man dra sy gestreepte mus, selfs in die huis.

Toe sy hier ingetrek het, het Jo-Anne haar verbeel daar woon ’n Victoriaanse storie in die huis met sy torings en traliebalkonne. Reuse-akkerbome rys langs die mure op – so hoog, hul sytakke sleep oor die dak se nok. In die herfs maak die eekhorings ryp akkers bymekaar. Hope blare versamel in die geute. Jo-Anne kyk hoe die vaal man teen ’n leer opsukkel agter die blare aan. Soms verbeel sy haar sy hoor kinders wegkruiper speel in die deurmekaar tuin. In die lente sit die vrou potte affodille op die vensterbank. Oral in die parke slaan hulle uit, nie so kleurvol soos margriete en gousblomme en vygies nie, maar songeel-vrolik. Sy skryf alles vir Dania. Sy eet vars aarbeie, soet en geurig. Die kinders bring vir haar rose in die somer. Jo-Anne beskryf haar klaskamer en haar woonstel kamer vir kamer. Sy beskryf die huis langsaan. Sy neem foto’s en e-pos dit. Sy vertel van die seisoene. Van hoe warm dit word in die hoogsomer, hoe koud in die winter. Soms sneeu dit, soms ysreën dit. Dan is die sypaadjies glad en bedrieglik, die kroegies gesellig warm. Haar ouers was eers geskok om te hoor dat gewone gesinne in kroeë kuier, tot sy foto’s saamgestuur het en hulle gesoebat het om te kom kyk hoe dit in die regte lewe lyk. Sy het geld bymekaargemaak om hul vliegtuigkaartjies te betaal. Hulle kry elke keer ’n ander verskoning, en Dania is na hul mening te jonk om alleen te vlieg – wás te jonk.

Sy skryf vanjaar graad tien. Sy is nie meer ’n klein dogtertjie nie. Jo-Anne het die e-pos vanmiddag gestuur. Sy skimp nie, sy sê reguit dat Dania in die Britse lente moet kom, hulle kan alles uitpluis terwyl sy Kersfees in Suid-Afrika kuier. Sy sien uit na ’n somerkersfees, tel die dae. Dis nou die laaste week van November en Londen is bitter koud. Die bure het vroegaand hul gordyne dig getrek. Haar verwarmers is aan, daar prut sop op die stoof. Sy het vanaand iets groots om te vier. Haar twee beste vriendinne, Sandra Louw – of Sandy, soos sy hier bekend is – en Vicky, asook Vicky se man, Henry, kom om in haar vreugde te deel.

Haar huislening is drie weke gelede deur, die oordrag gister. Die woonstel is hare, en sy kan bars van trots. Haar ouers weet nog nie, en dit gaan takt kos om hulle te laat verstaan dat dit haar droom was en nou werklikheid is – haar eie huis. Vir hulle is haar onderwyspos hier so tydelik, hulle vra steeds wanneer sy van plan is om terug te kom. Maar sy is al bevorder tot vakhoof, sy het haar burgerskap en eindelik haar huis. Dis permanent. Sy het die stad leer ken en liefkry, die strate en parke en paleise, die optogte en feeste.

Haar toekoms is hier.

Jo-Anne wonder of haar pa haar laaste e-pos oopgemaak het. Sy los dit eers en gaan roer ’n slag in die sop. Dis tyd. Haar vriende arriveer onder luide gelag en gestamp van voete. Sy maak oop en kry geskenke van Suid-Afrikaanse rooi wyn en Belgiese sjokolade. Hulle skud jasse uit, raak ontslae van nat stewels en loop op dik wolsokkies sitkamer toe.

Dit ruik soos ons plaaskombuis! roep Sandy uit. Sy verlang verskriklik na hul plaas naby Prieska, maar terug kan sy nie. Sy is ’n verpleegsuster wat nagraads studeer en in elk geval in Kaapstad sou moet gaan werk, indien sy ooit teruggaan. Wanneer sy van huis toe praat, is dit altyd Prieska. Kinderplekke raak romanties as jy lank genoeg wegbly.

Jo-Anne vrees soms dat sy weer vasgevang gaan word deur die skoonheid van haar kleintyd-omgewing. Nie dat die buurt waar hulle woon dit sal regkry nie – die dorp miskien, die berge en die see heel moontlik.

Een ding kan sy nie verstaan nie, en sy stry met haar pa en ma omdat hulle steeds in die onderdorp woon. Die landswette het verander. Hy is skoolhoof en ouderling in die wit kerk. Haar ma deel nie net gratis medisyne uit by die kliniek nie, sy doen huisbesoek die hele dorp deur. Hulle is gerespekteerde inwoners, maar woon steeds in dieselfde huis in dieselfde straat in die onderdorp.

O, hulle het hulle redes.

Dis ons huis hierdie, hier sal hulle ons voete eerste uitdra.

Teen die huis kan sy nie stry nie. Die huis was daar lank voor die dorp aangelê is en is twintig jaar gelede met sorg deur haar pa gerestoureer, so outentiek hulle kan dit oplaai en in Stellenbosch gaan neerplak.

Dis ons mense hierdie, ons sal ons nie bo hulle aanstel nie.

Hoekom is dit dan so belangrik dat niemand moet weet nie?

Henry maak die wyn oop, toevallig ’n Stellenbosse Pinotage.

Waar is jou kontrak? vra Sandy.

Show us!

Almal sit koppe bymekaar oor die lêer vol vorms, hulle bewonder die stempels en handtekeninge.

Jy sal nie weer vir goed teruggaan nie, verklaar Sandy.

What about your daughter? vra Henry. Is she coming?

Hulle weet van haar, die kind wat Jo-Anne moes agterlaat.

I’m working on it!

We’re still praying.

Ek ook, maar ek moet eers my ouers oorreed.

Henry maak glase vol.

Lift your glasses to the future of our children! We drink to happiness.

Jo-Anne asem diep in. Sy wens dit was regtig so eenvoudig soos om ’n slukkie wyn te neem.

Twee

Dora kan nie slaap nie, sy lê stokstyf langs Jonnie en luister na sy rustige asemhaling terwyl sy haarself kasty met angsgedagtes. Besef hy nie wat aan die gang is nie? Jo-Anne skryf dat Dania oud genoeg is om alleen Londen toe te vlieg! Sy wil haar wys waar sy woon en werk, sy wil die foto’s wat sy gestuur het en die prentjies wat sy beskryf het, in werklikheid omsit. Sy het geld, sy het haar eie blyplek. Sy sal sorg dat sy ook vakansie neem sodat sy tyd het om Dania te trakteer. Dis een van haar drome, dat hulle mekaar beter leer ken.

In Engeland, nie in Suid-Afrika nie!

Jonnie kyk dit mis en Dania kan bars van opgewondenheid. Sy is nog nie in matriek nie en sy gaan oorsee. Dis al waarom hul tafelgesprek vroeër vanaand gedraai het. Dania wou haar ma dadelik ná ete bel, maar hulle het haar gekeer tot daar meer sekerheid is. Lea is nie wel nie en sy gaan slaap deesdae vroeg. Toe kon Dania nie wag om Lylane en haar ander skoolmaats in te lig nie, maar sy sien hulle eers Vrydag as hulle English composition skryf.

I’ll phone Lylane and text the rest of them: Dania Pietersen is going places, first stop – London! From now on we speak English!

Jonnie het sy vurk laat val en ’n grappie gemaak. Wil jy hê jou oom moet ’n woordeboek saamdra?

Oukei, Oom, ek sal ’n uitsondering maak vir Oom.

Dora praat Engels by die kliniek, van die dokters is Engels en deur die jare het sy ’n paar woorde en uitdrukkings aangeleer. Jonnie, aan die ander kant, se tong knoop. Al probeer hy hoe hard, sy Engels kom so skeef uit jy sal nie glo hy is ’n skoolhoof nie. Goed dat hulle nog nooit by Jo-Anne gaan kuier het nie. Hulle sal haar net in die skande bring.

Dania het ’n slag met tale, sy lees graag – iets waaroor Dora haar ook bekommer, daardie Engelse boeke en liefdesromannetjies wat Marta vir Dania aangee. Die kind slurp dit op en dis juis sulke stories wat meisietjies van haar ouderdom nie nodig het nie. Sy en Lylane giggel gans te veel oor seuns. Hulle dink sy hoor nie, maar sy hoor. Dania is haar ma se kind – te voor op die wa vir vyftien. Altyd bekkig gewees vir haar ouderdom, dis soos sy as tienjarige hier aangekom het. Jo-Anne moes haar nooit by Lea-hulle gelos het nie. Maar goed, destyds het die familie saam besluit dis vir die beste – sy en Jonnie ook – en Jo-Anne het betaal. Toe raak hul baba groot saam met Lea-hulle se spannetjie. Almal was al op skool – Travis, Lester, Garrett en Leandra in die hoërskool, Klein-Neville uit in graad tien om te gaan werk. Dora het respek vir haar suster en oorlede Neville. Hulle het hul gesin op ’n manier bymekaargehou, maar die lewe was altyd te duur en groot kinders soek meer en meer. Daardie erfie was naderhand so toegebou van al die aanbousels, die munisipaliteit het Neville aangeskryf en hy moes afbreek – al sy spaargeld daarmee heen. Toe skuif hulle Dania se toelaag so ver op Jo-Anne kon dit nie bybring nie.

Dis hoe Dania by hulle uitgekom het, tien jaar oud en so cheeky soos ’n kind van dertien. Geduld gekos om haar reg te help sonder om Lea-hulle se huishouding sleg te maak. Sy en Jonnie het klippe gekou die eerste jaar. Maar eintlik is Dania haar en Jonnie se tweede kans. Hulle het saam besluit dat Dania nie soos Jo-Anne in dieselfde moeilikheid sou beland nie, gerieflik vergeet hoe hulle self met sedige gesigte voor die preekstoel gestaan het, Dora so naar sy kon omval.

Sy sal dit nooit uit haar kop kry nie – haar skynheilige wit troue wat altyd terugkom om by haar te spook. Baie nagte as sy wakker lê, sê sy vir haarself dis deel van die Here se straf. Sy wil nie daaraan dink nie, maar elke keer as moeilikheid dreig, besef sy dis waar dit begin het, by haar en Jonnie. Ten minste was hulle eerlik genoeg om nie hul rug op Jo-Anne te draai nie, maar hul liegstories raak toe so ingewikkeld, veral met Lea en Neville wat saamspeel.

Hemelvader, wat my gewete vannag die meeste pla, is dat ons Dania geleer het om eerlik te wees. Sy mag nie leuens vertel nie, nie dinge vir ons wegsteek nie. Maar wat doen ons?

Hulle praat nie hieroor nie, dis wat! Miskien is Jonnie ook wakker en maak hy net of hy slaap, maar as sy nou iets sê, ontaard dit in ’n rusie en dis nie goed vir die kind nie. Sy wat Dora is, moes alreeds aan tafel haar gesig opsit en maak asof sy saam uitsien na Dania se Londense kuier.

Jou antie is bang jy kom nie terug nie, het hy laat val.

Dis nie dit nie, Jonnie, en jy weet, het sy teruggekap.

Wat dan, antie Dora?

Sy het weggeskram en die onderwerp verander. Haar laaste woorde aan Jonnie vanaand voor hulle ingeklim het, was: Moet ons ons toestemming gee?

Jonnie het die laken oor hulle getrek en haar hand gevat. Hulle het sekondes lank so langs mekaar gelê voor hy gepraat het.

Lea is, wat Dania betref, die een wat moet sê. Teen Jo-Anne kan ons nie stry nie, sy het regte, het hy gesê.

Dora kan nie glo dat hy net die een kant van die saak sien nie. Jo-Anne het regte, maar die meeste daarvan het sy weggegee, en nou skielik besluit sy om dit terug te vat – ten koste van die kind!

Sy kon dit gesê het, maar sy het geweet hy sou dit afmaak.

Sy sal tyd inruim om Lea te bel en die ding met haar uit te praat – sonder om Lea te ontstel, natuurlik. Met Jo-Anne wil sy vir eers nie swaarde kruis nie.

Slaap nou, het Jonnie gepor.

Sy gaan Dania terugvat.

Moenie vooruit dink nie, wag tot ons daar kom, dan hanteer ons dit.

Ek bekommer my.

Slaap.

Jonnie het haar hand gelos en sy rug op haar gedraai.

Hy was kwaad vir haar, anders sou hy haar met ’n soen nag gesê het.

Sy het haar oë toegemaak en nie geroer nie, roer steeds nie, slaap ook nie. Môre moet sy vyfuur opstaan en voor werk stowevleis opsit vir Vrydag se sopkombuis. Sy moet by drie huise aanloop op pad werk toe. Die kliniek maak nege-uur oop, teen eenuur gaan sy huis toe om groente by die vleis te sit, drie-uur is sy terug by die kliniek. Namiddag laat loop