Al die lieflike dade

Al die

lieflike

dade

Charl-Pierre Naudé

Tafelberg

Die uitleg van gedigte in hierdie digitale uitgawe van Al die lieflike dade mag verskil van dié van die gedrukte uitgawe, afhangende van die instellings op u leestoestel. Die uitleg vertoon optimaal indien die standaardinstelling op u leestoestel gebruik word. Lesers kan egter eksperimenteer met die instellings vir verskillende perspektiewe op die gedigte.

Vir Nicky

"[Soms] beoordeel jy dade nie as goed of sleg nie maar as mooi;

nie as regverdig nie maar groots; en nie as redelik nie maar

buitengewoon."

– Montesquieu, Die gees van die wette (Boek IV, hoofstuk 2)

"It is not impossible to describe human actions, even some

insignificant ones, in terms of structures known to mathematics,

structures which by implication are uncontainably ‘large’.

In their beauty, such small actions might be likened to pebbles

that shine with the infinite light of universes."

– Gregory Faber jr., wiskundige en filosoof, IBM

Voorwoord

(of: Hoe die mens ontstaan het, en toe die digkuns)

Deur gelykenisse

kom die mens en sy wêreld tot stand,

brei hy na buite uit:

eers hyself ín homself

(die voet lyk soos die hand);

daarna word die heinings in pale voortgeplant.

Die blinkertjies wat hy pis

om sy reis aan te dui, of in die bome hang

om sy perk af te merk,

weerspieël mekaar naderhand

soos ’n skool visse sigself:

Onmoontlik om te sê

waar die oorsprong lê.

Hier kom die wiel,

loshande,

soos die seisoene wat nooit ophou aanrol nie,

in vier kwarte opgedeel soos buurmanne

wat mekaar nodig het, en dus van die siel,

by verstek, ’n simbool is.

En die gode uit die bergstroom getap

en oorgeskink

in volkome ongelyke en klingelende emmers,

wel, dít was mos iets wat ’n verklaring kon bied

vir ongemaklike dinge.

Voortaan sou ’n kwatryn

volgens voorskrif van Bo

met let-ter-gre-pe ploeë,

en vier sye hê nes ’n dorpsplein.

En die tweeledige koeplet?

Dit was ’n bok wat nog sy horings het

maar hom darem kon gedra

en deeglik gehou het by die burgerwet.

Die ritmes

van opgediepte Romeinse teaters

het moeilik gerym

met windmeulens, unie en bond;

maar was tóg verstaanbaar:

Voeg maar net water by

en bak dit verdomp in die bietjie son.

Nóg later

het die reëlmaat en funksie van gedigte

(gewaande dryftuigies, of wel

strooibiljette-met-ballas)

verander toe dit na Afrika gekom het.

Siestog, ’n verskeepsding genaamd die villanelle –

výf seiltjies uit die Pentateug

en ’n vierflappige evangelie

wat sing aan die fokkemast;

God, alewig die getel! –

hoe berekend het die mensdom

oor die waters geloop, mens kon sweer

dit was geloof.

Die epos, ’n storiewa

wat in die ou dae die kosmand huis toe ge-jie-jie het,

was op die nuwe vasteland ’n stamelkas

wat bulkend op bergriwwe strand,

en moes van meet af aan opklink.

Wildernis, bosse, die onmeetlike …

Die strofes groei hier baie dig,

dis nie varings nie; natúúrlik word nie lu/-kráák af/-ge/-káp

                                                               nie! Wa-

wag. Lyk my hier’s ’n bietjie deurgetraptheid, ja-

ja: ’n paadjie

en pale daarlangs geplant

met maskers op wat grinnik. Goddank,

’n ooptetjie en,

jou werklikwaar (gerugte van gehoor),

die gevaarlike stank: ’n giftige, vleisetende,

lieflike

inheemsblom,

en wat is dit wat daar uitsteek – bo die kroonfrille –

voorwaar …

my eie kop

Diere in die lig

Blomme van Algiers

Op die savanne pryk geen kastele

met gragte en opslaanbrûe of burgtorings

met kantele uit die oudheid nie;

nóg dof-beskilderde koningstente

wat vol ruis en weer sak,

soos die wange van God.

Sulke ou-ou vestings bestaan nie op die savanne nie.

Blokhuise, ja, dié gebluste swartoogkonkas

nie veel ouer as ’n eeu nie;

of skotteltjies vlam hier en daar

van ’n mensheid-in-die-knop

– sigbaar uit die lug –

wat blik-aan-die-enkel rondkletter in die nag

en dan verdwyn en ’n sleepspoor agterlaat;

en die getingel en -sug

van ’n amulet.

Kastele, wat oorgebly het, is

daar nié op die savanne nie.

Daar is ook geen miershope in Antarktika nie.

Maar hier in die Maghreb

waar ons ’n paar dae gelede neergestryk het,

staan getepelde moskeekoepels uit die vyftiende eeu

soos ligbeierende teepotte

wat brou aan die tyd

terwyl kleure soos papegaaie weerkaatsend

van dakstoepe af klokkeleer nou, nou, nou!;

en kom ’n pasja se vrou agter borswering orent

met oë van Ottomaanse turkoois en smarag

waarin die verf altyd nat word

(soveel eeue gelede) –

sodra die stoorman,

verder na benede,

sy veerpen in die logboek bêre.

Die hoekstene hier is vierkantige rotsblokke

waarin die minstes en hul griewe in staatsie lê.

By kiste só dig kon niemand ooit insien nie.

Die aaneengesnoerde en witgekalkte

pak- en koopmanshuise,

sulke stoere korwe, eweneens gehak

uit ewigheidsklip,

met swaarmoedige donker vertrekkies

soos dikwandselle, en halfdeurtjies

wat soos bobbejaantjies aan die binnekosyne klou;

en daardie venstergat

met die twee kinders daarin soos ’n poppekas

vól grootmenswee, net bokant die kopersmid

sélf halfmens-gebukkend onder sy lae plafon,

hier waar steë steil op- en afkringel en ’n aardbol

op ’n vensterbank om sy baie kort as tol –

dis ouer as enigiets wat bly staan het op die savanne.

Seuns speel lugsokker

op die betonveld van ’n museum se plat dak.

Onder hul voete loop besoekers en tik

aan die uitgestalde okkerneutvorm

van ’n seevaartuig, grootte van ’n wynkuip,

wat lugspuwend

soos ’n walviskalfie bedoel was om te vaar

maar ootmoedig droogvoets met die Syroete langs

aan pale op ’n dra-kontrepsie gebring is

lank voor die tyd van die Weste,

as die eerste duikboot

(komplimente uit die Koran).

Vreemd, hoe die vreemde

’n mens laat tuiskom.

Net in die oomblik

word jy iets ewigs gegun.

Een vroegaand ry ons dieper

die dofverligte stadsgeraas