Інфанта і аднарог

Сяргей Балахонаў

Інфанта і аднарог

Раман

Логвінаў

Ад рэдакцыі

Гэты раман павінен быў выйсці яшчэ на пачатку стагоддзя. З шэрагу інтэрв’ю Сяргея Балахонава і ўскосных звестак, якія паходзяць ад іншых людзей таго часу, вынікае, што твор меркаваўся да папяровай публікацыі ў перыяд паміж выданнямі празаічных зборнікаў «Імя грушы» і «Зямля пад крыламі Фенікса», то бок між 2005 і 2012 гадамі паводле старога календара адпаведна. Сам аўтар ні ў тыя часы, ні ў значна пазнейшыя не прызнаваўся, што ж менавіта стала загваздкай, якая не дазволіла раману з’явіцца на чытацкі суд.

У гутарцы з журналісткай партала «Дбалая вядзьмарка» (2045 г.) пісьменнік усяляк ухіляўся ад адказаў на пытанні наконт гэтага рамана, гаворачы нешта няўцямнае пра самалёт, які так і не здолеў узляцець. Схільнасць Сяргея Балахонава да містыфікацыяў спарадзіла ў даследчыцкіх колах гіпотэзу, што рамана «Інфанта і аднарог» папросту ніколі не існавала, што літаратар наўмысна ўводзіў у зман зацікаўленую публіку, а колькі чалавек з яго сяброўскага атачэння пры нагодзе падыгрывалі яму. Такая гіпотэза вельмі працяглы час лічылася адзіна дакладнай.

Падобнага кшталту ўяўленні не здолеў змяніць нават адшуканы ў сярэдзіне стагоддзя каталог з бібліяграфічнай прыгадкай урыўка з названага рамана, апублікаванага ў гомельскім літаратурным альманаху «Палац» (2014 г.). Па-першае, ніводны асобнік альманаху на той час не быў знойдзены. Па-другое, гомельскае паходжанне гэтага выдання спарадзіла здагадку, што і тут не абышлося без містыфікацыі з боку гамяльчаніна Сяргея Балахонава. Аднак у 2067 г., то бок праз два гады пасля смерці аўтара, адзін з супрацоўнікаў нашага інстытута зрабіў сенсацыйнае адкрыццё: на беластоцкім букіністычным кірмашы сярод выданняў, прысвечаных архітэктуры, выпадкова знайшоўся той самы нумар «Палаца», і фрагмент з рамана «Інфанта і аднарог» там сапраўды прысутнічаў.

Гэтае адкрыццё змусіла даследчыкаў заварушыцца. Пачаліся пошукі любой інфармацыі, якая магла б вывесці на іншыя фрагменты ці нават на поўны тэкст страчанага твору. У 2070 г. наш інстытут мусіў прадаць танк, каб атрымаць сродкі для комплекснай працы ў архівах старога інтэрнэту. Праца праводзілася па многіх напрамках. Пошукі слядоў рамана Сяргея Балахонава з’яўляліся між іх адным з прыярытэтных. Вынікам, на жаль, стала толькі знаходка аўдыёфайла з дзіўным музычным трэкам «Альбо я, альбо Аліса», які датуецца 2012 г. Рэфрэнам у ім паўтараюцца некалькі сказаў з рамана. Эксперты высветлілі, што голас на трэку належыць самаму аўтару.

З аднаго боку знаходка ўскосна пацвярджала здагадкі асобных даследчыкаў, што раман «Інфанта і аднарог» для спадара Сяргея быў вельмі важным творам. З іншага ж – маштаб даследаванняў пасля выяўлення згаданага аўдыёзапісу звузіўся да мінімуму. На пачатку 70-х гг. працу працягвалі, па сутнасці, толькі два чалавекі – Жыгімонт Цыбульскі і Крысціна Абрамовіч. Яны перакапалі масу ўспамінаў людзей, якія, так ці інакш, маглі быць звязаныя з гомельскім пісьменнікам. Сярод іх атрымалася выявіць згадку пра «зялёную тэчку» – адмысловую пластыкавую капэрту для папер, дзе захоўвалася, відаць, папярэдняя версія рамана, з якой Сяргей Балахонаў пазнаёміў, прынамсі, трох чытачак.

Ухапіўшыся за гэтую згадку, даследчыкі зладзілі выправу ў Гомель. Выправу вельмі рызыкоўную, калі ўлічваць тое, чым стаў Гомель пасля сумнавядомых здарэнняў 2051 г. Да таго ж наіўна было меркаваць, што «зялёная тэчка», пакінутая там блізу 2011 г., магла праз столькі гадоў захавацца. Ж. Цыбульскі і К. Абрамовіч, захопленыя прагай адшукаць страчаны раман, не зважалі ні на якія акалічнасці. Але іх літаратуразнаўчая авантура не дала жаданага плёну. Да таго ж абодвум давялося з баямі пакідаць частку Гомеля, кантраляваную чужаніцамі і перародкамі. Наша навука ледзь не страціла двух найбольш адданых сваёй справе людзей, а яснасці са знаходжаннем рамана «Інфанта і аднарог» так і не дадалося. Росшукі ў чарговы раз зайшлі ў тупік.

Сітуацыя кардынальным чынам перамянілася летась. Адзін з эстонскіх рэйнджараў, які мае пэўны сантымент да беларускай літаратуры, здабыў на Готландзе паўдзясятка «цвёрдых дыскаў» – перазапісвальных запамінальных прыладаў, якія яшчэ паўстагоддзя таму выкарыстоўваліся ў бальшыні кампутараў. Здабытыя прылады эстонец ласкава перадаў нашаму інстытуту на ўмовах захавання ананімнасці. Адзін з перададзеных ім дыскаў утрымліваў вялікую колькасць інфармацыі, якая так ці інакш тычылася Сяргея Балахонава. Адразу ўзнікла думка, што ў нашы рукі трапіў дыск з яго асабістага кампутара. Далейшае ж больш стараннае вывучэнне змесціва змусіла прыйсці да высновы, што гэта была запамінальная прылада з кампутара кагось з аматараў тагачаснай літаратуры. Да таго ж з набору файлаў, якія цудам захаваліся на прыладзе, цяжка зразумець, належала яна паспалітаму чытачу ці якомусь літаратуразнаўцу.

Даследчыкі працягваюць займацца высвятленнем гэтага пытання ў адной з лабараторый нашага інстытута. Але можна смела сцвярджаць, што галоўнае адкрыццё ўжо адбылося. Ім стаў тэкставы файл з літаратурным творам, ідэнтыфікаваным намі як раман «Інфанта і аднарог». Пакуль цяжка сказаць, з якой версіяй гэтага твора мы маем справу – пачатковай ці дапрацаванай. Апошнія змены ў файл уносіліся ў 2030 г., то бок незадоўга да першага піку «непажаданых падзеяў».

Змены якога парадку былі ўнесеныя тады, невядома. Сучасная тэхніка не валодае магчымасцямі для высвятлення падобных пытанняў. З іншага боку – немагчыма дакладна сцвярджаць, ці не рэдагаваўся гэты канкрэтны тэкст цягам колькіх дзесяцігоддзяў рознымі людзьмі. Асобныя прыкметы такога рэдагавання ў рамане можна заўважыць часам вельмі выразна.

Натуральна, што знаходка патрабуе пільнай увагі з боку спецыялістаў. Яе рознабаковае даследаванне будзе працягвацца яшчэ не адзін год. Раману неабходны грунтоўны аналіз і вычарпальныя каментары. Спадзяемся, што другое яго выданне мы зробім з улікам плёну шырокага фронту даследчай працы. Сёлета ж да публікацыі выяўленага буйнога твора Сяргея Балахонава нас прыспешвае набліжэнне сотых угодкаў з дня яго нараджэння. Гэтая публікацыя, адмыслова зробленая на паперы, ёсць нашым жэстам павагі да аўтара, яго творчасці і памяці аб ім.

Ігнат Чарнаждан, камандзір партызанскага  злучэння «Інстытут беларускай літаратуры», 2077 г.

Вользе

Гэта прыгожая ілжа,

Гэта цудоўнае адмаўленне.

Такая прыгожая ілжа, што верыш ёй.

Джарэд Лета

А ўкруг мяне стаяць старожы, гатовыя вароты расчыніць, калі я мыта аплачу душы маёй аздобамі.

Вацлаў Ластоўскі

Сквозь

Толщу микросхем ваш взгляд,

Как звезда, далёк,

На пути на млечном.

Віктар Аргонаў

Заплыў сізы сілязенька,

Ой, заплыў сізы сілязенька

На чужую старану.

Беларуская народная песня

З мілосцю да цябе сыду ў зямлю,

З мілосцю да цябе з зямлі ўздымуся.

Амар Хаям

1.

Той жнівень выдаўся нагвалт спякотным. Я, як заўсёды, выйшаў на працу з летняга адпачынку адным днём раней. Не таму, што мне аж задужа карцела хутчэй прыйсці ў школу, а таму, што зноў аблічыўся з працягласцю адпачынку. Раней я ўвесь час забываўся даплюсаваць да агульнай колькасці адпачынкавых дзён вялікае дзяржаўнае свята – Дзень Рэспублікі. Але той жнівеньскай парою мне пашчасціла забыцца, што яшчэ адзін дзень мне быў гарантаваны кантрактнымі ўмовамі. Руслан Альгердавіч, наш паважаны дырэктар, традыцыйна зрабіў выгляд, што здзівіўся майму заўчаснаму з’яўленню. Я ж паціснуў плячыма і сказаў, што мне не шкада ахвяраваць лішнім вольным часам дзеля карысці роднае ўстановы адукацыі.

Можа быць таму я з казачнай асалодай штодня драбіў цагліны, каб атрыманай у выніку друзоўкай аздобіць школьныя клумбы. Работа не была ювелірнай і адбывалася пад праменнем бязлітаснага сонца, якое, здавалася, на паўстаўкі ўладкавалася ў гестапа. Шчыраваць на гэтай інтэлектуальнай ніве давялося не аднаму мне. Настаўнік чортава тузіна еўрапейскіх моваў Вальдэмар Мікітавіч Міроненка рабіў гэтую справу асобна ад астатніх у прахалодзе школьных сутарэнняў пры святле цьмянай лямпачкі на 40 ват і ў заклапочаных роздумах пра макраэканамічныя працэсы ва ўласных кішэнях. Цагліны ён крышыў павольна, але ператвараў іх амаль у парашок. Гэта мяне бянтэжыла. Я таксама біў цэглу нетаропка, але аскепкі ўрэшце атрымліваліся дужа кабаністыя. Спытаўшы ў Міроненкі парады, я атрымаў у адказ хітрую ўсмешку і бясплатную ангельскую прыказку: «Кепскі работнік свае інструменты ганіць». Няўлоўнасць і прыказкі з прымаўкамі былі яго галоўнымі адрознымі рысамі.

Побач са мной на школьным двары каля спартовай пляцоўкі тую ж самую работу выконвалі два маіх іншых калегі. Непапраўны пафігіст і дыскутант Яраслаў Леанідавіч Майсюк, хаця і быў частковым цёзкам на прозвішча знанага паэта-песенніка, паэзіі ўсё ж не любіў. Але абагаўляў прозу. Ды не проста прозу, а прозу жыцця. Абагаўляў за ўсе выбрыкі і нечаканасці, якія цяжка было прыдумаць самаму таленавітаму пісьменніку нашай, як яму здавалася, безнадзейнай планеты. Такім пісьменнікам ён лічыў аднаго расійскага фантаста, што ўдала эксплуатаваў тэму барацьбы між святлом і цемрай. Вось жа і Майсюк следам за тым фантастам падзяляў усё чыста на святло і цемру, і нядбалым вучням (а выкладаў ён фізіку) даводзілася зусім нясоладка апынацца ў катэгорыі «іншых цёмных». Пад пільным наглядам бога Ра, які зухавата спальваў нам плечы, Ярык прымудраўся да ўсяго паліць цыгарэціну і разважаць пра высокія матэрыі, накшталт маральных аспектаў прысутнасці зямлян на Марсе.

А вось Дзяніс Давыдавіч Іскаліеў – палкоўнік запасу, колішні ваенрук, а тагачасны выкладчык курсу «АБЖ», які выглядаў гадоў на шэсцьдзесят – нязменна гаварыў пра сэкс. Дакладней ён гаварыў пра што заўгодна, але ўрэшце збіваўся на сэксуальную тэматыку. Толькі той факт, што стары колісь чытаў у паўарыгінале творы Імануіла Бацькавіча Канта, ратаваў нас ад пытанняў пра колькасць пакаштаваных за лета жанчын. Зрэшты, Дзяніс Давыдавіч увесь час дзівіўся, чаму, працуючы ў амаль выключна жаночым калектыве, ні я, ні Ярык не карыстаемся становішчам. «Хлопцы, працы ж непачаты край!» – усклікаў ён, маючы на ўвазе не тройчы выклятыя цагліны, а ўсіх нашых паважаных каляжанак. Я ў тысяча першы раз прапускаў гэтыя словы міма вушэй, усміхаўся і, заліты віленскімі вёдрамі поту, працягваў махаць малатком, удаючы з сябе Тора.

На спортпляцоўцы віліся дзеці і адзін пераростак, якога ў свой час ледзьве справадзілі пасля дзявятага класа. Ён выхваляўся паляўнічымі трафеямі свайго бацькі. Сябручкі і слухалі яго, і назіралі за нашай працай, не разумеючы яе сэнсу. І хоць цікаўнасць даймала, спытаць наўпрост яны не наважваліся. Іхняя ўвага трохі злавала, бо даводзілася пачувацца бясплатным клоунам на арэне месяцавага цырку. Але ж – цярпі, казача, не выпадае іначай. Біццё цэглы пад прыцэлам чужых вачэй працягвалася.

– Дзяўбі, дзяўбі, Эрнесцік. Сонца яшчэ высока, – пакепліваў з мяне Іскаліеў. – Падзяўбеш, каб потым было спраўней дзеткам на ўроках аб правах чалавека расказваць.

– Аб натуральных? – з панурай усмешкай удакладніў я.

– Аб натуральных, аб звышнатуральных, аб усіх чыста, – крахтаў ён, разбіваючы чарговую белую блочыну.

– Але ж, Эрнесце, табе і шанцуе з тваімі прадметамі, – зарадзіў Майсюк. – Чалавек! Грамадства! Дзяржава! Проста песня! Прыйшоў на ўрок і размаўляй пра што хочаш, спрачайся колькі ўлезе. На фізіцы асабліва не паспрачаешся. Закон Ома ёсць законам Ома. А ўраўненне Ван-дэр-Ваальса ёсць ураўненнем Ван-дэр-Ваальса. Ні ўцяць, ні ўзяць, ні на выпіўку пазычыць.

– Каб жа яны хацелі спрачацца, – уздыхнуў я, разумеючы, што займеннік яны прагучаў з гэткай жа экспрэсіяй, як назоўнік aliens з вуснаў гераіні класічнага фантастычнага трылера пра барацьбу зямлян супраць касмічных монстраў. – Не, бываюць канечне ў кожным класе аматары языкі пачасаць. Але часцяком не дзеля развіцця шэрага рэчыва, а каб толькі мне зубы замовіць ды пацягнуць на ўроку час… – Дык ты ж і сам палялякаць не супраць. Асабліва з дзяўчатамі. Хіба не так? – упёк Ярык.

Я сумеўся. Такога кшталту пытанні звычайна заганялі мяне ў анталагічны тупік, клікалі на дапамогу кагнітыўны дысананс, каб супольнымі намаганнямі добранька набіць морду маральнаму закону ўва мне. Скажаш праўду – кепска, схлусіш – заўважаць, што хлусіш. Акурат таму я прамаўчаў, узяўшыся перасыпаць набітую друзоўку з посцілкі ў кардонную пушку.

– Я на клумбы, – змрочна прамармытаў я.

– Бач які суворы, – усміхнуўся Дзяніс Давыдавіч.

Трымаючы пушку за днішча, я павалок каштоўны ладунак задворкамі школьнага будынку. У вузкаватым праходзе між майстэрнямі і бетоннай агароджай давялося абмінаць кабет з нейкай суседняй канторы. Бабёнкі старанна ўсмоктвалі дым сваіх ментолавых цыгарэтаў і глядзелі на мяне, як сарокі-вароны на параненага волата. Урэшце я дабрыў да запаветных земляў, дзе ўжо былі падрыхтаваныя паглыбленні ў выглядзе прамянёў. «Як на колішнім сцягу Японіі», – міжволі падумалася мне. Я выгрузіў змесціва сваёй тары, нахіліўся і стаў рукамі размяркоўваць кавалачкі цэглы па ўсёй паверхні, уяўляючы сябе сівагаловым японцам у садзе камянёў будысцкага храма рёандзі.

Што Захад, што Ўсход...

Паўсюль халодны вецер

Студзіць мне плечы.

Працуючы настаўнікам, я прызвычаіўся практычна да ўсіх магчымых і немагчымых работ па-за межамі службовага абавязку. Таму на свае рачкаванні ў клумбах асабліва не наракаў. «Толькі б без класнага кіраўніцтва», – ці не ўголас сфармуляваў я свой галоўны на той момант прафесійна-экзістэнцыйны пасыл.

– Вы яшчэ не кончылі? – пачуўся за спінай голас настаўніцы ангельскай мовы Ліі Навумаўны Келдышавай.

– З вамі кончыш, – неахвотна азваўся я.

– Ну, і грубіян жа ты, Баластоўскі! – зусім не жартам раззлавалася каляжанка.

Лія мела наконт мяне пэўныя намеры. І як толькі я дазваляў сабе рэплікі падобныя згаданай вышэй, у нашых дачыненнях надараўся кароткатэрміновы карыбскі крызіс. Але нораву яна была адліглівага і звычайна на наступны дзень пачыналася міжнародная разрадка. Памятаючы гэта, я пакінуў яе словы без каментараў і толькі памахаў рукой, стуліўшы вусны банцікам. Несупадзенне пачуццяў. Так бывае. Што паробіш? Як і ўсякі закаханы я быў эгаістам і адстаронена назіраў за рознага кшталту заляцаннямі да мяне. Можа паўстаць пытанне: чаму я назваў сябе закаханым? А таму і назваў, што сэрца маё было ў палоне гэтага безразважнага пачуцця.

Вярнуўшыся да каменяломняў, я застаў ля сваіх калегаў новаспечанага выпускніка Алеся Альхімовіча. Той меў пэўныя гешэфты з Майсюком і завітаў акурат да яго. Але распавядаць пра няўдальства з паступленнем давялося для ўсіх прысутных.

– Ну, нічога страшнага, – разважна прамаўляў Дзяніс Давыдавіч. – Найцяжэй, пакуль з месца. А там упарадкуецца, паступіш і ты… – А як не паступіш, то пойдзеш да нас у дворнікі, – падшпільнуў хлапца Ярык. Алесь ані кроплі не пакрыўдзіўся, нібы так і мусіла быць.

– А ў войска? – між іншым заўважыў я.

– Адпадае, Эрнест Скіргайлавіч, – запярэчыў Альхімовіч. – Здароўе не тое. Сэрца. Пралабаванне мітральнага клапана без рэгурытацыі. Дзеці Чарнобыля.

– Я з такім самым дыягназам боты таптаў, – запярэчыў я.

– Ды косары яны! – з’едліва выгукнуў Майсюк, каторы гэтак жа, як і я, па выйсці з альма матэр ахвяраваў сябе Марсу.

– А з тваёй паралелі шмат хто паступіў? – згортваючы нялюбую мне вайсковую тэму, спытаў я.

– Ты, Эрнест, няправільна пытаеш, – уставіў свае тры срэбранікі фізік. – Пытай больш канкрэтна: «Цыпіна паступіла?».

Гэтым разам ён рэальна ўшчыкнуў мяне і майму арганізму давялося выклікаць аварыйныя службы, якія б спешна адпампавалі тую барву, што вось-вось мусіла цалкам запоўніць мой твар. Зрэшты, хваляванні былі марнымі, бо на счарнелым і спатнелым твары ніякую чырвань ніхто ніколі не разгледзеў бы. Дый ніхто, па вялікім рахунку, і не імкнуўся.

– Цыпіна? – з гагарынскай усмешачкай перапытаў Алесь і адразу ж адказаў. – Цыпіна паступіла. Ага. На матфак на бясплатнае. Пашэнціла, бо конкурс атэстатаў выцягнуў… – А ў атэстаце адзін толькі гісторыка-грамадазнаўчы цыкл балаў на трыццаць заважыў, – зноўку ўплішчыўся Майсюк са сваімі дрэсіраванымі шпількамі. – Прызнавайся, Эрнест, ты ж сваёй любімай выпускніцы ўсе дзясяткі паставіў?

– У мяне такіх любімых у кожным класе па тры штукі, – штучнай бравадай адбіваўся я.

– Ну, гэта ясна. Ты яшчэ вельмі сціплую лічбу назваў, – Ярык пацерабіў бараду, дзякуючы якой ён нагадваў маладога таліба. – Але ж Цыпіна для цябе нешта асаблівае… Ты, дарэчы, чаму на выпускным не быў?

– Ага, Эрнест Скіргайлавіч, чаму? – падтрымаў пытанне Альхімовіч.

Па нейкай наіўнасці я меркаваў, што ніхто не стане знітоўваць маю адсутнасць на выпускным вечары з асобаю Настассі Цыпінай, каторай я і сапраўды вывеў самыя выдатныя выніковыя адзнакі, якія толькі можна было вывесці згодна з рэфармаванай сістэмай ацэнкі ведаў навучэнцаў.

– Чым жа асаблівае? – пачынаў я караскацца на трамплін хлусні.

– Адносіны ў вас з ёй хіба не асаблівыя былі? – нібы тэлевізійны астролаг-аналітык, сустрэў Майсюк пачатак маёй хлусні дзеля збавення.

– Ды якія там, на сухі лес, асаблівыя адносіны! – уваходзячы ў стос, грымнуў я. – Як трэ’ былі адзнакі добрыя, дык хвастом за мной хадзіла ўся такая ласкавая і пяшчотная. Эрнест Скіргайлавіч, у-цю-цю, ля-ля-ля. Паштоўкі на святы. Усмешкі на кожным уроку. А як я журнал у канцы года згарнуў, дык адразу ўсю тую ласку, пяшчоту, кунегу, быццам бульдозерам зрэзала. Упс! І не шманае. Асаблівыя адносіны… Апошні званок памятаеце? Кветкі настаўнікам! Каму панесла? Мне? Не! Географу панесла, бо трэцім экзаменам геаграфію выбрала. Памяняла коніка пасля пераправы… – Нішто сабе, Эрнест Скіргайлавіч, – сумеўся Альхімовіч. – Мы і падумаць не маглі, што вы да Цыпінай так сур’ёзна ставіцеся.

– Так, хлопцы, спыніце гэты базар, – пасля працяглага маўчання ўрэшце азваўся Іскаліеў. – Рэч зусім не новая, і патэнт за яе вынаходку ты, Эрнесцік, трасцы атрымаеш. Можаш мяне дурня старога к чортавай матары адправіць, але я ўсё ж скажу табе сваё слова: кідай гэтае гіблае дзела. Я разумею ўсе твае спакусы. Але кідацца ў гэты вір з галавой вельмі небяспечная справа. Пакуль ты будзеш маладым, вочкі табе будуць строіць тысячы з іх. І ты халеры ўгадаеш, якая адна сапраўды жадае тваёй… кхе-кхе… ласкі, а не цудоўных гадавых адзнак. Пераключайся на каляжанак. Так будзе прасцей і бяспечней.

– Ды што вы такое прыдумляеце, Дзяніс Давыдавіч! – абурана выгукнуў я. – Я меў на ўвазе чыста чалавечыя адносіны, а не нейкія там спакусы.

Іскаліеў прамаўчаў. І фізік, і ўчорашні выпускнік таксама не выранілі ні слова. Павіслая пасля гучных рэплік цішыня дужа зацікавіла вісусаў са спортпляцоўкі. Алесь Альхімовіч зірнуў на іх і заспеў недаўменны погляд мацака-пераростка.

– Хімыч, што там? – звяртаючыся да Альхімовіча па мянушцы, на ўвесь школьны двор прашаптаў той.

– Разумееш, Лейка, калісьці даўным-даўно, гадоў так пяцьдзясят таму, калі школа толькі-толькі будавалася, адзін мужык замураваў у цагліне буйны брыльянт на 89 карат. Вось мы зараз шукаем, каб яго прадаць, а за атрыманыя грошы забамбіць у школе еўрарамонт, пабудаваць басейн з саўнай ды на сто год забяспечыць безлімітны доступ да звышхуткаснага інтэрнэту.

– А ты тут пры чым? – удакладніў Лейка і недаверліва плюснуў вачыма.

– А я ў долі, – зноў-ткі шэптам паведаміў Алесь. – Брулік жа вялікі… – Адломіш кавалак? – хцівасць пераростка ўзяла верх над недаверлівасцю.

– Хе, «адломіш»! Па-першае, за якія заслугі? А па-другое, так проста яго не адломіш. Патрэбны станок «Жылет» з плаваючай галоўкай… – Дык я, гэта самае, збегаю зараз. Куплю. На піве зэканомлю.

Мы ў чатырох пераглянуліся і, не стрымаўшыся, сталі трэскацца ад смеху.

– Але, Варонка, адразу бачна, як ты ў школе вучыўся, – заўважыў Майсюк, звяртаючыся да пераростка па прозвішчы.

– А што такое? – злёгку прыгаломшаны, круціў вачыма пацан.

– Ой, за ліхімі, за марозамі! Лейка, нават я ніколі не быўшы батаном, ведаю, што брыльянт ні «Жылетам», ні вось гэтым малатком не расколеш, – павучаў Альхімовіч. – А ты і павёўся на мой развод.

– Добрую варонку лейкай не назавуць, – нядбала кінуў я, прыгадваючы, колькі крыві мне ў свой час папіў гэты хлопец.

Варонка злосна зіркнуў на ўсіх нас, ненавідзячы за свой падарваны перад таварышамі-недалеткамі аўтарытэт. Яго погляд спыніўся на мне. Я не стаў адводзіць вачэй, колка свідруючы імі яго. Той намагаўся нешта сказаць, але ўрэшце толькі грэбліва махнуў рукой, буркнуў нешта сваім сябрукам і пасунуўся прэч. Тыя, быццам верныя янычары, пабрылі следам за ім.

– Ну, усё, хлопцы, трэба і меру ведаць. Досі ўжо працы, – урачыста аб’явіў Давыдавіч, і мы з ім пагадзіліся большасцю галасоў.

Наш невідочны напарнік Вальдэмар Мікітавіч паспеў нябачна для нас задаць лататы роўна а першай гадзіне дня – у зафіксаваны час сканчэння працоўнага дня настаўнікаў у час летніх вакацыяў. «Добра, што хоць ён не чуў пра Цыпіну», – чамусьці падумалася мне, і смутны, нібы шэрая зязюля, я пайшоў мыцца.

2.

Эпапея з цэглаю працягвалася яшчэ колькі дзён. Тэма настаўніцкіх спакусаў у нашых гутарках больш не ўздымалася. Хутчэй з меркаванняў прывіднай паліткарэктнасці, а не таму, што яна нікога больш не цікавіла. Нават Майсюк стрымліваў свой язык. Я ж, не зважаючы на ўласнае зацятае маўчанне, бадай што ні на хвілю не мог выкінуць Настассю з галавы. Мяне дапякала тое ж самае пытанне, з якім я, нібы з вернай сябровачкай, прабавіў цэлы адпачынак: чаму Цыпіна так не па-людску сышла? Колькі б я ні напінаў на сябе маску страшэннага цыніка, я не мог схлусіць самому сабе. Дый калегі наўрад ці паверылі ў маю абыякавасць да Насты.

Успамінаўся апошні школьны званок і нечуваныя парывы ветру, змяшанага з попелам, што выбіваў з маіх вачэй чырвоныя слёзы, і я мусіў хавацца ад усіх у пустой актавай зале. Успамінаўся дождж, што ліў падчас выпускнога вечара, на які я не пайшоў, бо ведаў – сэрца не вытрымае яе абыякавасці… Я нырцаваў у хвалях собскай маркоты па дзявочых вабнотах. Я ганіў сябе, яе і свет цэлы, улучна з новаадкрытай планетай Сэднай. І пры ўсім, пры тым недзе ў глыбіні душы, недзе ў Марыянскім жолабе маёй збалелай душы я цепліў надзею на тое, што зусім неўзабаве адбудуцца змены на лепшае і мы будзем з Настачкай разам. Ну, з кім жа ёй яшчэ быць!

Магчыма таму яе наступнае з’яўленне ў школе выклікала ў мяне змяшанае пачуццё – келіх спадзяванняў напалам з роспаччу, залітай па вострым лязе нажа. Я столькі гадаваў і кунежыў боль галавы бясплённым пытаннем: «Дзе яна?», і вось Наста пераступіла школьны парог. Прыйшла, праўда, не адна. Дакладней яе адмыслова прыканваявалі ў школу дзве сяброўкі-аднакласніцы – таксама мае былыя вучаніцы – Арына Зарыцкая і Міла Шчодрык. Абедзве дзяўчыны паступілі на гістарычны факультэт. Арына на чыстую гісторыю. Міла на гісторыю з ангельскай мовай. Мне неяк адразу стала ясна, што і адна, і другая, памятаючы пра мае любасныя няпрухі, намагаліся хоць як палепшыць справы. Яны ўважліва сачылі за маёй рэакцыяй на прыход Цыпінай. У той момант я мог ім нагадваць Азірыса, які ўваскрос, або хлопчыка Васю Вясёлкіна, якому мама купіла яго любімае марозіва за 20 капеек. А што ж Настачка? А яна, як у кепскіх раманах, спачатку папросту не заўважыла мяне. А калі потым мы ўсе перайшлі ў кабінет гісторыі і сталі размаўляць пра жыццё, Наста была самай маўклівай, нібы сапраўды не мела чаго сказаць, а мусіла бегчы на цэнтральны рынак, каб зрабіць тэрміновыя закупы. Калі ж Арына і Міла выйшлі з аўдыторыі, каб праведаць іншых настаўнікаў, а я застаўся з Цыпінай сам-насам, яна раптоўна падскочыла з месца і стала нервова хадзіць па класе, знарочыста разглядаючы стэнды з партрэтамі беларускіх магнатаў ды шафы з кнігамі, якія яе ніколі дагэтуль не цікавілі.

Становішча для абаіх было няёмкім. Я павінен быў сказаць нешта важнае, істотнае, тое, што адразу б праясніла мае пачуцці да яе і ўпарадкавала нашы з ёй дачыненні. Але ж я прамаўляў глупства пра цэнтралізаванае тэставанне, перапоўнены гарадскі пляж і гандаль валгаградскімі памідорамі. А на глупства ў адказ таксама гэткае ж глупства і гучала. Аднаскладовае. Так. Не. Хм. Павісала маўчанне, ад якога ніякага спасу не было. Ні мядовага, ні яблычнага. Наста рабіла ўсё магчымае, каб не злавіць майго погляду. Яна тупілася ў вакно, на дошку, на столь, у парту – куды заўгодна, абы толькі не ўбачыць маіх вачэй. Урэшце ёй добра ўстыла трываць гэты сеанс, і ад’яда сэрца майго паспяшалася пакінуць клас пад маё амаль дзяжурнае «прыходзь яшчэ».

Зарыцкая і Шчодрык неўзабаве вярнуліся, каб развітацца. Яны ледзь хавалі сваё засмучэнне, але ўсё адно спрабавалі мяне падбадзёрыць, у чарговы раз просячы пацвердзіць, што я абавязкова запрашу іх на маё патэнцыйна імавернае вяселле. Мне нічога не заставалася, як пацвердзіць. Нюансы накшталт часу вяселля і імя нявесты выносіліся за дужкі. Да лепшых часоў.

З гора давялося пайсці ў суседні кабінет да каляжанак. Тыя хуценька нарэзалі для мяне сала і памідораў, а таксама ўручылі вялікую філіжанку кавы. Я моўчкі сядзеў і варочаў сківіцамі, праганяючы сваю скруху. Настаўніцы ціхутка разважалі пра бляск і мізэрнасць аральных ласкаў. Іх развагаў я амаль не слухаў. Не таму, што аральныя ласкі мяне зусім не цікавілі. Проста мая свядомасць ўключыла нейкае адмысловае абароннае поле, як гэта бывае ў крытычна настроеных людзей падчас рэкламных блокаў.

З іншага боку, сам факт падобных разважанняў мяне ў пэўнай ступені вар’яваў. Я не хацеў нічога чуць, а пагатоў запамінаць. І ўсё ж мой свядомасны антыспам, мой глуздавы брандмаўэр раз-пораз даваў збоі. Прылёгшы паўбокам на адной з партаў, я чуў рэплікі пра трэба прыпуціць гэтага манаха, пра лета прабаўленае з толкам ці без яго, пра парадачных дзевушак, якія сябруюць з кожным па парадку.

Так, я даўно ўпісаўся ў грамаду маіх каляжанак, і яны мала пільнаваліся ў хаванні ад мяне многіх жаночых сакрэтаў. Наскі хлопец, пане дабрадзею. Ушчэнт наскі, і не калыша. Можа таму і губляўся інтарэс да іх як да прадстаўніц процілеглага полу. Можа быць таму ўсе парады Дзяніса Давыдавіча ўспрымаліся мною адно старэчымі скалананнямі паветра. Маладосць вадзіла нас у шабельны паход!

– У вас Баластоўскі? – з дзвярэй прагучаў голас маладой сакратаркі.

– А ты яго сабе злапаць хочаш? – ухілілася ад адказу настаўніца матэматыкі Рагнеда Іванаўна Андрамедава.

Контрпытанне было агучана з усмешкай. Але чамусь здавалася, што паводзіцца настаўніца так, нібы бароніць сваю крэпасць ад няпрошанага ворага.

– Бач ты якая! Баластоўскага ёй падавай. Дзе так падавалі? – другім разам затакавала Рагнеда Іванаўна.

Сакратарка троху збянтэжылася, не разумеючы, як трэба рэагаваць на пачутае.

– Між іншым, я замужам, – урэшце адказала яна, памылкова палічыўшы гэтую фразу пераможнай.

– Ды мы ўсе, дзевачка, замужам, калі трэба… А калі трэба іншаму, сама ведаеш: муж не сценка, у бок пасунецца.

Сакратарка пачырванела: ці то Рагнеда абразіла яе цнатлівыя маральныя прынцыпы, ці то акурат наадварот зачапіла за нешта балеснае.

– Досыць да паненкі са сваімі дурыкамі чапляцца, – як гультаяваты ланцуговы сабака, падаў голас я.

– Эрнест Скіргайлавіч, – абрадавана ўскрыкнула тая. – Вас да Любартавай выклікаюць.

Я падзякаваў і рушыў да дзвярэй. Мае сатрапезніцы, пачуўшы прозвішча намесніцы дырэктара па выхаваўчай рабоце, не прамінулі кінуць пару сваіх заўваг: – Ну, гэта ўжо лінейку рыхтаваць.

– Дадуць табе сцэнар.

– Будзеш рэпетаваць. – Да ночы.

Мне карцела ўжыць бязбожны сеціўны слэнг і сказаць пра сасуд, куды варта было скласці іх каментары, але я ўчасна ўстрымаўся. Мяне адольвала неймаверна жудаснае прадчуванне, што сцэнарам першавераснёўскай лінейкі не абыдзецца.

– Марына Нарымунтаўна, вызывалі? – спытаў я з парога яе кабінета.

– Так, Эрнесцік. Заходзь, сядай, калі ласка.

Спецыяльна для мяне ўжо было падрыхтавана крэсла. Мае прадчуванні абвастрыліся. Любартава ніколі не вытрымлівала такую доўгую паўзу, калі размова ішла пра нешта будзённае, кшталту падрыхтоўкі школьнага мерапрыемства.

– Паслухай, я тут з пытаннем ад Богута, – урэшце пачала яна, прыгадаўшы прозвішча дырэктара. – Ты ведаеш, якая ў нас зараз складаная вытворчая сітуацыя на паралелі новаспечаных адзінаццатых класаў. Чарнабог звольнілася і з’ехала на п.м.ж. у Аб’яднаныя Арабскія Эміраты. Аня Бялун па сямейных абставінах папрасіла значна меншую нагрузку, чым меркавалася папярэдняй тарыфікацыяй. І вось за тыдзень да пачатку новага навучальнага года мы маем вялікую праблему – у 11 «А» і 11 «Б» няма класных кіраўнікоў. З-за цякучкі кадраў на ўсёй паралелі не хапае настаўнікаў па некалькіх прадметах… Ты скажаш, што прыйдуць новыя прадметнікі, хай і бяруцца за гуж класнага кіраўніцтва. Але ж ты мусіш паставіцца з разуменнем да наяўнага становішча. Па-першае, невядома, калі тыя прадметнікі прыйдуць і што гэта будуць за людзі. А па-другое, Руслан Альгердавіч хацеў бы прапанаваць гэты пачэсны абавязак табе. Акурат пяты год, як ты ў нас працуеш. Асвойтаўся. Дзяцей ведаеш. Яны цябе ведаюць і любяць… – Ці мала хто мяне любіць… – вырвалася не зусім ветлівая, амаль дзёрзкая рэпліка.

– Так, любяць. І гэта многае значыць, многага варта. І любоўю дзіцячай ты так проста не раскідвайся, каб не было потым пакутліва балюча… Дык вось дырэктар, ведаючы тваю магчымую рэакцыю, прапаноўвае падумаць, паразважаць, паразмаўляць з калегамі, бацькамі, каханай сяброўкай і даць заўтра ўцямны адказ – бярэш класнае ці не.

– Я, канечне, падумаю, – у роце маім асмягла, а словы спатыкаліся, ператвараючы голас у шоргат цукровага трыснягу, які высякалі чарнаскурыя нявольнікі. – Але мой папярэдні настрой адмоўны. Не хочацца ўзвальваць на сябе лішнюю адказнасць. Я ж і за сябе іншым разам не магу толкам адказаць, а тут… – Мы ўсёй грамадой будзем табе дапамагаць з планамі, дакументамі. Усё дамо. Што трэба, растлумачым.

– А сувязь з бацькоўскім камітэтам? Ахвяраванні… – я няпэўна пакруціў далонню ў паветры, быццам укручваў у патрон новую лямпачку.

– Так, тут можа быць яшчэ тая загваздка. Мы пра гэта думалі… Але ў любым выпадку ты можаш разлічваць на маю асабістую дапамогу. Калі з’явіцца патрэба, дык я выступлю і перад дзецьмі, і перад бацькамі.

Міжволі мне хацелася паверыць ва ўсе вясёлкавыя перспектывы намаляваныя Марынай Нарымунтаўнай. Але ж занадта фантастычнымі яны выглядалі. Таму, маючы ў галаве гатовае «не!», я ветліва ўзяў прапанаваны для роздуму час.

Выйшаўшы ад Любартавай, я цяжка ўздыхнуў і паспрабаваў адчуць заштампаваную масай грызапёраў палёгку. Збольшага мне гэта ўдалося. І ўсе наступныя размовы на гэты конт поўніліся невыноснай лёгкасцю быцця: маўляў, вось такі я шчасліўчык, лёсік, пястун, з якім цацкаюцца, прапаноўваючы тое, што a priori ўваходзіць у мае службовыя абавязкі. Суразмоўцы раілі мне рознае. Аднак практычна ўсе схіляліся да думкі: «Ё магчымасць не браць, дык не бяры». Міроненка проста на калідоры ўзычыў мне нідэрландскую прыказку: «Што для аднаго смерць, для другога – хлеб». Цікавым мне было і меркаванне Цыпінай, але ў яе не было ні хатняга, ні мабільнага тэлефона. А каб нават і былі, я наўрад ці б наважыўся ёй пазваніць з нагоды такога, у сутнасці, глупства, пане дабрадзею.

Назаўтра я вымавіў «не!» уголас. Яшчэ праз дзень з лёгкім ветрам паехаў на секцыю настаўнікаў гісторыі ў школу, да якой туліцца гарадская фабрыка марозіва. Нічога новага ні ад метадыстаў, ні нават ад рэдактара «Беларускага гістарычнага часопісу» пачуць не пашчасціла. Але яркае сонейка, прыемны халадок, што струменіўся праз шырока расчыненыя вокны актавай залы, і бясконцае піліканне настаўніцкіх мабілак стваралі атмасферу эйфарыі, штучнасць якой не ўсведамлялася. Не ўсведамлялася да такой ступені, што нават раптоўнае з’яўленне маёй уласнай апошняй класнай кіраўніцы, не было мной растлумачана ў катэгорыях нябесных знакаў. Я лічыў гэта прыемным збегам абставін, бо насамрэч быў рады яе ўбачыць і перакінуцца колькімі слоўцамі. І толькі днём пазней стала зразумелым, што класуху мне паказалі не проста так…

3.

Шыбуючы ўранні на працу, я застаў на школьным ганку Дзяніса Давыдавіча. Ён разгладжваў свае вусы і хітравата ўсміхаўся, нібы кагадзе прадаў на аўкцыёне «Сотбіс» шкуру ненамаляванага мядзведзя. Мне хацелася рыкнуць, але я павітаўся. – Віншую вас, Эрнест Скіргайлавіч, з новай пасадай.

– З якой? – абдумваючы імаверныя падставы яго гумару, спытаў я.

– Як жа ж? Класнае кіраўніцтва.

– Хто сказаў? – па сэрцы праехала танкавая дывізія Гудэрыяна.

– А ты вунь пачытай.

Іскаліеў паказаў рукой на вакно, да шкла якога знутры былі прымацаваныя розныя абвесткі для школьнікаў і іх бацькоў. Як ніндзя-чарапашка, я кінуўся туды. Сапраўды, там віселі спісы адзінаццатых класаў. У спісах 11 «А» і 11 «Б» не былі пазначаны прозвішчы класных. Я чмыхнуў: – Давыдавіч, з вашымі жарцікамі... – А ты не сюды глядзі, а вось сюды.

Ён тнуў пальцам у іншую паперку – «Графік выдачы падручнікаў». Ну дык што?

– А ты далей чытай. Хто «ашкам» выдае?

Вочы слізганулі па табліцы і спыніліся на адпаведным радку, дзе красавала, мала не падміргваючы: «Эрнест Скіргайлавіч Баластоўскі».

– Так што прашу вас, князь, прайдзіце ў апартаменты, – не тоячы незразумелай мне радасці, прамовіў Дзяніс Давыдавіч.

– Падумаеш кнігі! – выгукнуў я. – Гэта яшчэ нічога не значыць. Вунь «бэшкам» Аня Бялун выдае. А яна ў іх класнай не будзе.

Я памаршыраваў да Любартавай. Яна паясніла, што гэта з’явішча часовае, што дзеці павінны ўчасна атрымаць падручнікі, пакуль не закрылі вакансію класнага кіраўніка.

У бібліятэцы ўжо падрыхтавалі ўвесь належны выпускніку боекамплект. Разам з Ліяй Навумаўнай, якая паспела са мной памірыцца і нават паспачуваць небяспечнай верагоднасці атрымаць фатальную пасаду, мы пацягалі кніжкі ў кабінет гісторыі.

Неўзабаве то па адным, то групкамі сталі падыходзіць адзінаццацікласнікі з загадзя пашыранымі зрэнкамі. «А дзе Зульфія Захараўна?», «А вы ў нас класным будзеце?», «Мы так доўга гэтага чакалі, Эрнест Скіргайлавіч!»... Я глядзеў на іх і думаў: «Дзеці, як жа вы пасталелі». Мінула чатыры гады ад таго часу, калі я пазнаёміўся з бальшынёю іх. Нехта прыйшоў годам, двума, трыма пазней... Відавочны сантымент, нібы маладое віно, нечакана ўдарыў у галаву, і ў п’янкім захапленні хацелася бегчы да дырэктара, каб сказаць: «Так, я буду ў іх класным кіраўніком». Але ж не бег. Сядзеў у кабінеце, тлумачачы кожнаму новаму візітоўцу ўвесь тагачасны стан рэчаў, ажно набіў у роце аскоміну. Чакаў. Правяраў квітанцыі. Распавядаў. Выдаваў падручнікі.

У гэтым канвееры я раптоўна злавіў уласную думку пра тое, што вельмі хачу кагосьці пабачыць, але не мог скеміць, каго менавіта. Папраўдзе над усімі жаданнямі стаяла адно – зноў сустрэцца з Настассяй. Мне насамрэч не ставала проста аднаго яе позірку. Таго самага позірку, якім ён быў яшчэ колькі месяцаў таму. Пачуцці, нават пасля згаданага вышэй недарэчнага бачання ў школе, былі такімі шчырымі і моцнымі, што ім не заставалася нічога лепшага, як канвертавацца ў боль. Сапраўдны боль. Галава неўпрыкмет пачала расколвацца. Паветра ў класе гойдалася, быццам пустэльнае марыва. Магнаты Старой Беларусі праламляліся і наругліва пасмейваліся з мяне недарэкі.

Януш Радзівіл сказаў: «Я ведаю, што прыйдзе час, калі мы выкінем усе балячкі праз вокны. Але пакуль яны з намі». Пры гэтым пасля слова «вокны» паляцела рэха «windows». Ян Геранім Хадкевіч таксама не стаў маўчаць: «А што тычыцца нашых болесцяў, дык мы ў іх роўныя з любым іншым народам. Нават больш за некаторых». «Знайшоў, чым ганарыцца, пане!» – так і карцела выгукнуць мне, але Леў Сапега мяне перабіў. «Чалавеку пачціваму нічога не мае быць даражэйшага за болесць», – урачыста вымавіў ён, нібыта абвяшчаў пра стварэнне трэцяга Статута Вялікага княства Літоўскага.

У той самы момант, калі ад усяго гэтага стала выразна патыхаць белаю гарачкай, дзверы расчыніліся, і ў клас увайшла Аліса Селязнёва. Не-не, гэта не трызненне. Так сапраўды звалі маю вучаніцу. Дзяўчынцы проста пашчасціла нарадзіцца ў пік папулярнасці савецкага фантастычнага фільму «Госця з будучыні», якім захапляліся і дзеці, і дарослыя. Таму яе бацькі, маючы прозвішча Селязнёвы, нават і не задумваліся, як жа назваць нованароджаную дачушку.

Аліса павіталася і, не адрываючы погляду ад мяне, узялася выпытаць тое, што незадоўга перад гэтым выпытвалі яе аднакласнікі. Дзіўна, але пытанні мяне зусім не раздражнялі, я сакатаў, быццам гаварыў усё ў першы натхнёны раз, а боль галавы кудысь прападаў. Я сам навыбіраў ёй больш ахайных падручнікаў. Яна глядзела на маю мітусню з чароўным захапленнем.

– Ну, Эрнест Скіргайлавіч, я сама ўсё вазьму, – няпэўна пярэчыла дзяўчына, але рашуча не спыняла мяне. Калі пакунак быў наладаваны, я ўзважыў яго рукою.

– Ого, цяжкаваты. Ёсць памочнікі?

Пытанне не было дарэмным, бо я ведаў, што ў Алісы ёсць хлопчык. Па аналогіі з астатнімі адзінаццацікласніцамі – «ашкамі», «бэшкамі» і, асабліва, «вэшкамі», дзе былі амаль адны дзяўчаты – мне думалася, што хлопчык прыйдзе дапамагаць сваёй даме сэрца цягнуць гэтую патужную ношку.

– Ёсць, – сарамліва прамовіла Аліса.

– Кліч сюды. Чаго саромеешся?

– Але ж тата на вуліцы з машынай.

Такі адказ быў для мяне трохі нечаканым, але я прапанаваў: – Давай да машыны данясу.

– Ой, ну што вы, Эрнест Скіргайлавіч, не трэба. Я сама. Вы ўжо і так стаміліся, – дзяўчына не пераставала дзівіцца маёй паслужлівасці.

– Ну тады бывай, пабачымся, мабыць, ужо на лінейцы.

– Да пабачэння. Шкада, што вы не будзеце нашым класным кіраўніком.

Нешта глеўкае заныла ў маіх грудзях. Але я гнаў гэтае ныццё прочкі. Цыпіна über alles!

4.

Так, я быў аж праз лад разважлівым. Не маючы нічога пэўнага з Настай, я страшыўся новых ускладненых любасных геаметрычных фігураў. Мне ўдосталь хапіла ранейшых трохкутнікаў, пасля апошняга з каторых я надоўга забыўся пра здольнасць кахаць. А калі ціхім каханнем пачаў разгарацца да Настассі, дык быў пэўным на сто вялікалітоўскіх беркаўцоў, што ў гэтай дамачкі кавалера няма. Дзесяцігоддзе ўзроставай розніцы між намі я перастаў улічваць, згубіўшы галаву пад трамвайнымі коламі кахання. «Ганна Чарнушка праліла алей», – нягегла жартаваў безгаловы я, мяркуючы, што толькі казачны асілак быў здатны збегаць у дзясятае царства, на дзясятае гаспадарства, каб знайсці чароўнай вады і прыжывіць маю буйную галованьку назад.

Чаму ж у гэтым безгалоўі я раптоўна падумаў пра красуню і разумнічку Алісу Селязнёву? Ці ж я хацеў ублытваць яе ў сваю бесталковую любасную геаметрыю? Не, не хацеў. Аліска вучылася ў нашай школе з восьмага класа. Чаго таіць, яна заўсёды мне падабалася. Я заўжды зайздросціў яе імавернаму выбранніку. Не больш.

Я сядзеў і думаў пра ўвесь вакольны гармідар, звязаны з няпэўнасцю майго прафесійнага і пачуццёвага становішча. Я думаў, амаль не разумеючы дзіўнага навароту тых дзён. Ад маіх думак нічога не залежала, акрамя майго штучна прыўзнятага настрою. На мой старэнькі, налева прашыты «Сімэнс» з невядомых нумароў прыляталі нечытэльныя sms’кі. Зусім верагодна, што самыя актыўныя школьныя добразычліўцы спяшаліся скласці мне свае мабільныя віншаванні. Але ўся іх шчырасць (ці хітрасць), давераная сотаваму ветру short message service, не вытрымаўшы сіта кадавання, ператвараліся ў пытальнікі. Я глядзеў на гэтыя сярпочкі з кропкамі, і прыўзняты настрой апускаўся ніжэй за плінтус. І даводзілася, як таму Трышчану слаўнаму рыцару, перабываць у жорсткім сэрцы. Але зусім ненадоўга, бо ірыгацыйная сістэма электроннае пошты несла ў палі маёй жорсткасэрнасці жыватворную вільгаць дасціпных каментараў на мае блогпасты ў «Жывым Журнале». Настрой сакалінай сям’ёй паднімаўся з нізін, і ніводнай звілінай свайго мозгу я не мог дапяць, што наступным днём без лішніх цырымоніяў мяне дэсантуюць у імглістых далінах за ракой Рубікон.

На той час з адпачынку вярнуліся амаль усе настаўнікі. Рамонтныя баталіі плаўна перамяніліся вытворчымі нарадамі, лятучкамі і паседжаннямі настаўніцкіх метадычных аб’яднанняў. Педагагічны фронт на наступны год абяцаўся быць, як заўжды, абсяжным. Пэўна, самі нябёсы, яшчэ больш давяраючы школе, ставілі перад настаўнікамі новыя выхаваўчыя задачы, якія прыродна мусілі б выконваць бацькі. Такі давер цешыў і выклікаў два вазы і цэбар здаровага энтузіязму ў імкненні рэалізаваць задуманае нябеснай акадэміяй рэфармаванне школы.

Паседжанне нашага метадычнага аб’яднання, якое гуртавала настаўнікаў не толькі гісторыі, але яшчэ і геаграфіі, было для мяне эпахальным. Кіраўніца аб’яднання Зінаіда Львоўна Данцова, з якой у нас заўсёды былі добрыя дачыненні, зачытвала гадавую справаздачу, дзе абычас у негатыўным кантэксце ўсплывала маё імя – курс па выбары заваліў, вечар прысвечаны ўгодкам Сталінградскай бітвы праводзіць адмовіўся, падставіў трусіка Роджэра і спаліў Александрыйскую бібліятэку… Так, усё было цалкам справядлівым. Я і сапраўды або нічога не рабіў, або рабіў не так, як трэба. Ці то ад неймавернай стомы, ці то ад простага лайдацтва, ці то ад нарастаючага тады пачуцця да Настассі. Данцова старалася выглядаць досыць суворай. Я строіў міну пакаяннага катаржніка, паўтараючы, што ў новым годзе абавязкова-абавязкова выпраўлюся і стану на шлях ісціны, каторым удала маршыраваў яшчэ пазалетась. Мабыць, такой рэакцыі ад мяне і чакалі, бо ў плане работы МА на новы год маё імя – ракам, бокам і з падскокам – было ўпліснута ва ўсе магчымыя і немагчымыя дзіркі. Я неўпрыкмет, на колькі гэта было мажлівым, уздыхаў, спрабуючы ўявіць, што ж яшчэ такога прыдумала Зінаіда Львоўна, каб добра прапыласосіць маю карму. Мая другая каляжанка Галіна Альгімонтаўна Мятлікава намагалася мяне падбадзёрыць. Геаграфіні асабліва нічога не гаварылі. Паседжанне скончылася аднадушна прынятым планам работы метадычнага аб’яднання на чарговы педагагічны сезон. З не меншым аднадушшам была ўхвалена прапанова з’есці смачнага торціка ў гонар інтымнай блізіні новага навучальнага года ды з нагоды прызначэння шаноўнай Зінаіды Львоўны намеснікам дырэктара.

Спёка не спадала. Я папрасіў у каляжанак, каб да торта набылі ледзяной кока-колы. Мяне папрасілі не раскатваць губу, але адразу ж злітаваліся і пагадзіліся на кока-кольны варыянт. Па тым, як мала мне давялося іх угаворваць, я адчуў няладнае. І напраўду, як толькі Мятлікава з нашым абшчаком пакінула школу, мяне рэзка паклікалі да дырэктара. Усё. Я быў перакананы, што прычынай выкліку магла быць толькі адна акалічнасць.

Дыялог у дырэктарскім кабінеце быў надзвычай кароткім.

– Ну што, Эрнест Скіргайлавіч?

– Вы наконт класнага кіраўніцтва?

– Так. 11 «А».

– І нічога не паробіш?

– Не. Ідзіце працуйце.

– Іду.

Пярэчыць не было сэнсу, бо рацыянальныя довады супраць маёй кандыдатуры адсутнічалі. Дый зусім нечакана з сярэдзіны наплыло тое самае замілаванне, якое я адчуваў, выдаючы падручнікі. «Год вытрымаеш», – гаварыла душа. «А каб цябе трасца, як жа ты ўкляпаўся», – канстатаваў мозг. Іхныя словы і настроі сутыкаліся, ператвараючыся ў навальнічныя грымоты. У тыя хвіліны ад мяне можна было без вялікіх праблем прыкурваць папяроску ці зараджаць мабільны тэлефон. Я павольна падымаўся на трэці паверх, і ўсе перада мной маўкліва расступаліся, нібы на маім шырокім лобе з’явіўся экранчык з надпісам: «Не чапай, бо лясне!». Пад самім кабінетам мяне чакалі дзве мае вучаніцы – Валерыя Булатнікава і Алёна Караблёва. Яны сталіся адзінымі, хто не ўбачыў на мне ніякага экранчыку і, міла павітаўшыся, спыталі: – Ну што, Эрнест Скіргайлавіч?

– Вы наконт класнага кіраўніцтва?

– Так, – Лера гулліва пакусвала свае пульхныя вусны.

– 11 «Б»? – жадаючы памыліцца, спытала высокая Лена.

– Ці ўвогуле ніякі? – ішла на апераджэнне Лера.

Я глядзеў ім у вочы, квола ўсміхнуўся і выціснуў з сябе: – Я ваш класны кіраўнік, дзяўчаты… – Ура! – не закрычалі, але даволі гучна прадэманстравалі сваю радасць яны. Булатнікава нават кінулася мяне абдымаць са словамі: «Наш класны самы класны». Я папрасіў так не завіхацца.

– Павінна быць дыстанцыя, – пагадзілася яна. – Але ж яшчэ канікулы. І я вельмі радуюся за вас. І за нас. Можна я вас пацалую? Чыста па-сяброўску. У шчочку.

Караблёва пачала хіхікаць і штурхаць аднакласніцу ў бок: – Лера, што за прапановы? Ты бянтэжыш Эрнеста Скіргайлавіча.

Тая пачала манерна абурацца: – А што тут такога? Чаму нельга пацалаваць класнага кіраўніка ў шчочку? Я ж не прапаноўваю там абы чаго… – Абы чаго не трэба, – з усмешкай адцяў я. – Дый пацалункі гэтыя могуць быць няправільна…

Лера не дазволіла дагаварыць. Яна падскочыла ўшчыльную да мяне і ўклеіла бусечку ў левую нябрытую ланіту.

– Ты пабач, як каля маладога настаўніка уюцца, – пачуўся выратавальны голас Мятлікавай.

Булатнікава вомільгам адскочыла ад мяне. «Толькі б Лера не пачала дыскутаваць з Галінай!» – маліўся ў думках я, ведаючы яе гарачы нораў. Наўздзіў дзяўчына не выраніла ні слоўца. Галіна Альгімонтаўна, адчуўшы агульную напружанасць, вымавіла прымірэнча: – Ладна, дзяўчынкі, не бянтэжцеся, я ж ведаю, што вы ўсцешаныя навіною… – І вельмі, – Валерыя ўсміхнулася, схапіла аднакласніцу за руку і рушыла прэч, развітваючыся і прымушаючы рабіць тое ж Алёну.

Мы зайшлі з Галяй у кабінет.

– Смешныя яны ў цябе, – як нічога ніякага заўважыла яна.

– Ты ўжо ведаеш?

– Пра тваё класнае? Яшчэ ўчора ўся школа ведала. Не хацелі табе настрой псаваць заўчасна. Думалі, хай яшчэ Эрнесцік вольным птахам у аблоках палётае.

– Колы купіла? – стрываў я свой гнеў, замяшаны на крыўдзе.

– І колы, і калёсы, – з усмешкай адказала Мятлікава. – Давай, кліч усіх, маладзенькі ты наш.

– Ты мяне падшпільваеш? Мне ж неўзабаве дваццаць дзевяць стукне… – Ага, праз нейкіх дзевяць з паловай месяцаў. Я помню. Не грузіся ты, Эрнесцік, сваім узростам. І з-за класнага не пераймайся. Усё будзе добра. Можа мы праз год на тваім вяселлі пагуляем.

Апошняй намінкі я не зразумеў, але перапытваць не ўзяўся. Каляжанка даставала з шафы кубачкі, сподачкі, лыжачкі, адным словам, накрывала на стол, а дакладней на парту. «Нэсэ Галя колу», – напявала яна сабе ціхутка пад нос. Я выправіўся збіраць нашу гісторыка-геаграфічную грамаду. На гэты раз мой шпацыр па калідоры выліўся ў бясконцую чараду віншаванняў, бо экранчык на маім лобе напэўна больш не прыкмячаўся. Скрозь скрогат зубоўны я кідаў свае «спасібы», не ведаючы якому богу маліцца. З тым самым скрогатам я сядзеў за нашым імправізаваным бяседным сталом, назіраў, як каляжанкі падымаюць кубкі з кавай ці колай за новаспечаных завуча (за Зіну) і класнага кіраўніка (ясна, за каго). Я ледзьве варочаў сківіцамі, паядаючы ладны кавалак арэхавага торту. Ён здаваўся мне вялізным кавалкам астэроіда, які ў старажытнасці ляснуўся аб нашу планету, знішчыўшы Атлантыду. Цяпер ён хацеў знішчыць мяне. Знутры. Нечакана і падступна. З самага прадоння маіх думак ірваліся словы песні айчынных рок-партызан:

Ганьба зноў.

Схавай мяне.

Ён прыйшоў.

Няма вяртання. Не.

Алах акбар!

Алах акбар!

З такім настроем і такімі песнямі можна было без цяжкасці навярнуцца ў іслам…

5.

Хоць мне і ўяўлялася, што я крочу над пеклам па тонкім, нібы самае вытанчанае лязо, мосце Сірат, нічога надзвычайнага не адбылося. Я не парэзаўся нават падчас брыцця. Заставалася трываць. Дакладней, змушаць сябе да трываласці, прывідна спадзеючыся, што ўсе працоўныя цяжкасці будуць пераважаны шчасцейкам кахання, якое стане ўзаемным. Такім дурнем быў я. Дурнем, які разлічваў на тое, што стаўленне Настассі Цыпінай да яго чароўным чынам пераменіцца. Дурнем, які верыў, што свой чарговы (і вельмі важны!) дзень народзінаў Наста сутракацьме ў ягоным таварыстве. Сіры а ўбогі фантазёр. Слабы і нікчэмны спадзявунчык. Я суцяшаў сябе гэтай надзеяй, быццам гаючым бальзамам ад матухны д’Артаньяна.

Але фехтаваць ці пуляць з мушкета мне не давялося. Давялося рыхтавацца да ўрачыстае лінейкі як традыцыйны вядоўца і як новы класны кіраўнік. У гэты ж час новай настаўніцай закрылі вакансію і ў 11 «Б». Складаная вытворчая сітуацыя