New Addictions – od dopalaczy do portali społecznościowych

ekonomicznym.

Ewa Michałkiewicz

Uniwersytet Szczeciński

Działalność organizacji międzynarodowych oraz prawne rozwiązania krajowe w ramach zwalczania handlu substancjami odurzającymi i psychotropowymi

Wstęp

Z badań naukowych, prowadzonych przez archeologów i historyków wynika, iż substancje psychoaktywne spożywane były już w czasach prehistorycznych, kiedy to, często przez przypadek, odkrywano specyficzne właściwości niektórych roślin, grzybów czy też sfermentowanego soku z owoców. Wykorzystywane były przez pierwotne plemiona przede wszystkim do odprawiania obrządków o charakterze religijnym, spirytualistycznym, ale substancje te były zażywane również w celach relaksacyjnych1. Od momentu tych odkryć substancje psychoaktywne pozostały już na zawsze w przestrzeni społecznej, zmieniając jedynie swoje formy, zastosowanie i intensywność użytkowania.

Na przestrzeni wieków różnorodne było również podejście do tych substancji, zależało ono w głównej mierze od danego kręgu kulturowego, czy społecznego. Doskonałym przykładem na zobrazowanie tychże zmian postrzegania jest opium. Jak podaje B. Chaciński od wieku X do XIX substancji tej używano w Europie w celach medycznych jako silnego środka przeciwbólowego. Zdecydowany sprzeciw wobec tego typu leczenia wyraził Kościół, który obawiał się wszelkiego rodzaju środków psychoaktywnych. Wojny XIX wieku, a także powszechne zastosowanie opium w medycynie przyczyniło się do wzrostu nie tylko liczby użytkowników tego środka narkotycznego, ale także wpłynęło znacząco na wzrost przypadków uzależnień. Środki te ostatecznie wyszły spoza kręgu medycznego zastosowania i stawały się coraz częściej codziennymi używkami odprężającymi dla pewnych grup społecznych, m.in. artystów2. Opium nie było jednak jedynym środkiem odurzającym wykorzystywanym w tym okresie, bowiem odkryto sporo innych substancji, które również wpływały na ośrodkowy układ nerwowy człowieka. Do początku wieku XX środki narkotyczne traktowane były jako używki, podobne do alkoholu, czy tytoniu i pomimo tego, iż sięgało po nie coraz więcej ludzi, problem uzależnień nie był powszechny i dotyczył jedynie wybranych osób, a nie całych grup społecznych.Zdecydowany przełom w postrzeganiu środków psychoaktywnych przez społeczeństwo, a przede wszystkim młodzież, nastąpił w latach sześćdziesiątych XX wieku, kiedy to ze Stanów Zjednoczonych napłynęła do Europy kultura hipisowska. Wraz z napływem tej ideologii zaczął wzrastać odsetek osób stosujących środki odurzające, ale również odsetek osób uzależnionych3. Narkomania nie była jednak jedynym problemem, który pojawił się wraz z kulturą hipisowską. Brak higieny przy iniekcji narkotyków, a także przygodne kontakty seksualne sprawiły, że ludzie zaczęli masowo zapadać na choroby takie, jak HIV, czy też wirusowe zapalenie wątroby typu B i C4. Z kolei zwiększone zapotrzebowanie na środki narkotyczne sprawiło, że rynek produkcyjny znacznie się powiększył. Grupy przestępcze wytwarzające i sprzedające nielegalne środki odurzające rozszerzyły zakres swojej działalności, poprzez otwarcie rynku zbytu na rynki zagraniczne, nawet na innym kontynencie. Państwa, w których handel zewnętrzny był w tych czasach ograniczony (np. Polska), radziły sobie z brakiem dostępu do zachodnich środków odurzających, poprzez produkcję własnych odpowiedników tychże środków.

„W drugiej połowie lat 70. XX w. z dostępnej powszechnie słomy makowej zaczęto chałupniczymi metodami produkować polską heroinę, czyli tzw. kompot"5.

Od tej pory dość liberalne podejście do środków psychoaktywnych, zmieniło się radykalnie. Problem był na tyle rozległy, że państwa nie mogły poradzić sobie z nim same. Już wkrótce stało się jasne, że narkomania i handel narkotykami przybrały skalę światową i jedynym sposobem walki z nimi jest wspólne działanie wszystkich państw. Stwierdzono, iż działanie takie powinno się opierać na jednolitej polityce zwalczania narkomanii, ale także na przyjęciu podobnych regulacji prawnych, które kryminalizowałyby zachowania związane z używaniem oraz sprzedażą substancji psychoaktywnych. Pod koniec XX wieku wydawało się zatem, iż jedynym skutecznym sposobem walki ze zjawiskiem uzależnień od środków odurzających i psychotropowych będzie już sama groźba kary pozbawienia wolności.

Przekonanie to zachowało się do czasów współczesnych, dopiero od niedawna zwraca się uwagę na fakt, iż narkomania to nie tylko problem z zakresu prawa karnego, ale przede wszystkim problem dotyczący sfery zdrowotnej6. Jednocześnie walka z handlem narkotykami oraz ich zażywaniem stała się obecnie jeszcze trudniejsza, niż kiedykolwiek. Nie chodzi tu tylko o fakt, iż dzięki możliwości nieograniczonego przemieszczania się i wymiany handlowej między krajami, utrudnione jest schwytanie i osądzenie wielu członków grup przestępczych, trudniących się produkcją narkotyków i handlem nimi. Problem stanowią także nowe substancje psychoaktywne, które zastępują systematycznie zakazywane przepisami prawa środki odurzające i psychotropowe. Nowe substancje zastępcze są w większości przypadków całkowicie syntetyczne (tzw. dopalacze), ich skład chemiczny jest łatwy do zmodyfikowania, przez co utrudnione staje się całkowite wyeliminowanie ich z obrotu poprzez wpisanie na listę substancji zakazanych. Jedna substancja, nawet jeżeli zostanie dołączona do takiego spisu, może mieć wiele odmian, a ich wzór chemiczny będzie się na tyle różnił, że jej odmiany nie będą mogły być poczytywane za nielegalne, dopóki nie zostaną wpisane na listę jako takie. Dodatkowe zagrożenie, jakie niosą ze sobą nowe substancje syntetyczne to brak jakiejkolwiek wiedzy na temat ich skutków ubocznych. Są to środki odurzające zupełnie nowe, których działanie długofalowe jest niemożliwe do zbadania, właśnie poprzez ciągłą zmianę ich składu chemicznego. Zwiększa się również dostępność takich substancji. Obecnie zarówno klasyczne narkotyki, jak i ich syntetyczne zastępcze odmiany, potocznie zwane dopalaczami, są łatwo osiągalne w sprzedaży internetowej, której nikt nie jest w stanie kontrolować.

Działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych

Jako pierwsza problemem narkomanii oraz handlu środkami psychoaktywnymi w XX wieku na dużą skalę zajęła się Organizacja Narodów Zjednoczonych. Oczywiście dotychczas istniały również inne porozumienia pomiędzy poszczególnymi organizacjami międzynarodowymi, czy też państwami7, na podstawie których podejmowano walkę ze środkami odurzającymi i psychotropowymi, jednakże trzy konwencje przyjęte przez Organizację Narodów Zjednoczonych, stanowiły największe liczebnie porozumienia, skupiające państwa członkowskie w walce z narkomanią. Mowa tu o:

Jednolitej konwencji o środkach odurzających z 1961 r., sporządzonej w Nowym Jorku dnia 30 marca 1961 r., zwanej dalej Konwencją z 1961 r.8

Konwencji o substancjach psychotropowych, sporządzonej w Wiedniu dnia 21 lutego 1971 r., zwanej dalej Konwencją z 1971 r.9

Konwencji Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, sporządzonej w Wiedniu dnia 20 grudnia 1988 r., zwanej dalej Konwencją z 1988 r.10

Pierwsza z wymienionych konwencji została wydana w celu zwalczania nadużywania substancji odurzających oraz zwalczania zjawiska narkomanii poprzez zastosowanie jednolitych zasad i przepisów prawnych we wszystkich państwach. Strony Konwencji, pamiętając jednocześnie o tym, że niektóre substancje odurzające stosowane są w medycynie dla ochrony zdrowia i życia ludzkiego, stworzyły wykazy, w których to skatalogowały znane wtedy substancje psychoaktywne. Wszystkie substancje zawarte w tych wykazach miały być nielegalne na terytorium Stron Konwencji albo dostęp do nich miał być ograniczony, tak by były one wykorzystywane jedynie w celach leczniczych lub naukowych.

Oprócz sporządzenia wykazów, omawiana Konwencja z 1961 roku wprowadziła wiele regulacji dotyczących m.in. ograniczenia wyrobu i przywozu takich środków, w ten sposób, aby ilość środków legalnie wwożonych do Państwa-Strony odpowiadała zapotrzebowaniu medycznemu tego kraju na takie ilości (art. 21 Konwencji z 1961 r.); legalizacji obrotu i rozprowadzania środków odurzających jedynie na podstawie zezwoleń wydawanych przez organy państwowe oraz na podstawie recept, wypisywanych przez lekarzy (art. 30 Konwencji z 1961 r.); obrotu międzynarodowego substancjami odurzającymi na podstawie odpowiednich zezwoleń i certyfikatów (art. 31 Konwencji z 1961 r.); zakazu posiadania środków odurzających bez właściwego uprawnienia (art. 33 Konwencji z 1961 r.). Z treści powyższej Konwencji wynikało również zobowiązanie Państw-Stron do wspólnego działania przeciwko nielegalnemu obrotowi substancjami odurzającymi. Działania te miały opierać się przede wszystkim na wprowadzeniu krajowych rozwiązań, ale także na szeroko rozumianej współpracy państw. Szczególnymi środkami, ułatwiającymi zwalczanie nielegalnego obrotu miały być płynność w przekazywaniu pomiędzy krajami dokumentów, na podstawie których prowadzone będą procesy sądowe (art. 35 lit. e Konwencji z 1961 r.) oraz zastosowanie we wszystkich krajach podobnych środków karnych, jeżeli będą one zgodne z ustrojem prawnym danego państwa:

„za uprawę, wyrób, sporządzanie wyciągów, przetwarzanie, posiadanie, oferowanie, oferowanie do sprzedaży, rozpowszechnianie, kupno, sprzedaż, dostarczanie na jakichkolwiek warunkach, pośredniczenie, wysyłanie, przesyłanie w tranzycie, przewóz, przywóz i wywóz środków odurzających, sprzeczne z postanowieniami niniejszej konwencji, i wszelkie inne czynności, które w przekonaniu danej Strony mogą być w sprzeczności z postanowieniami niniejszej konwencji, (…) i aby poważne i umyślne przestępstwa podlegały odpowiedniej karze, a w szczególności karze więzienia lub innej karze pozbawienia wolności" (art. 36 ust.1 Konwencji z 1961 r.).

Przepis ten pomimo tego, iż wymienia liczne działania, które muszą zostać uznane za przestępstwa karalne, to jednak pozostawia na przyszłość Stronom pewną swobodę w ocenie niektórych działań pod względem zgodności z postanowieniami omawianej Konwencji. Kolejny przepis dotyczy uznania, iż osoby, które nadużywają substancji odurzających również popełniają przestępstwo karalne, a dodatkowo, oprócz środka karnego, sąd krajowy może orzec wobec nich „środki lecznicze, kształcenie, opiekę po leczeniu, rehabilitację i resocjalizację (…)" (art. 36 ust. 2 Konwencji z 1961 r.). Z tekstu aktu wynika również, że wszelkie zawarte w nim wskazania mogą zostać zaostrzone przez Strony Konwencji, ale nie ma możliwości ich złagodzenia. Bieżąca sytuacja, dotycząca obrotu środkami odurzającymi oraz przestrzegania przez Strony zapisów Konwencji, podlega kontroli przez wyznaczone do tego organy. Na podstawie art. 5 powyższego aktu, funkcje kontrolne powierzono Komisji Środków Odurzających Rady Gospodarczej i Społecznej oraz Międzynarodowemu Organowi Kontroli Środków Odurzających.

Kolejny akt Organizacji Narodów Zjednoczonych – Konwencja z 1971 roku – został wydany w celu zapobieżenia nadużywania substancji psychotropowych oraz w celu uregulowania obrotu tymi substancjami w przypadkach, kiedy są wykorzystywane jako środki lecznicze, bądź są obiektami badań naukowych. Środki psychotropowe, podobnie jak środki odurzające spisane są pod postacią wykazów. O tym, czy dana substancja powinna znaleźć się na takiej liście decyduje Komisja Środków Odurzających Rady Gospodarczej i Społecznej (utworzona na mocy poprzedniej Konwencji z 1961 r.), biorąc między innymi pod uwagę wskazania Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Decyzja Komisji nie jest jednak ostateczna, Strona ma możliwość odwołania się od takiego rozstrzygnięcia do samej Rady.

Na podstawie przepisów Konwencji z 1971 roku zakazane jest posiadanie środków psychotropowych bez uprawnień. Środki psychotropowe są wykorzystywane w medycynie częściej niż środki odurzające, dlatego regulacje dotyczące ich produkcji oraz obrotu nimi są bardziej szczegółowe. Aby móc produkować takie środki, a także wprowadzać je do obrotu handlowego, należy uzyskać uprzednio odpowiednie zezwolenie. Z kolei osoby przeprowadzające badania naukowe na tychże substancjach powinny dysponować odpowiednim upoważnieniem. Natomiast osoba, która chce zgodnie z prawem takie środki zażywać, musi uzyskać je poprzez zrealizowanie recepty, wypisanej przez lekarza ( art. 8 i 9 Konwencji z 1971 r.). Każde inne nabycie substancji psychoaktywnej, dokonane bez odpowiedniego zezwolenia, bądź recepty lekarskiej jest niezgodne z prawem. W celu zwalczania nielegalnego obrotu Strony Konwencji powinny skupić się nie tylko na odpowiednich prawnych uregulowaniach krajowych, ale także zwrócić uwagę na wspólną, spójną i skoordynowaną współpracę między sobą oraz organizacjami międzynarodowymi. Dodatkowo „każda Strona będzie uważała za przestępstwo podlegające karze każde umyślne działanie sprzeczne z ustawą lub rozporządzeniem wydanym w celu wykonywania zobowiązań wykonywanych z niniejszej Konwencji i podejmie niezbędne kroki, aby poważne przestępstwa zagrożone były odpowiednią karą, w szczególności karą więzienia lub inną karą pozbawienia wolności". Podobnie jak w przypadku poprzedniej Konwencji, również Konwencja z 1971 roku przewiduje jednoczesne zastosowanie środków karnych i terapeutycznych dla osoby nadużywającej środków psychotropowych (art. 22 Konwencji z 1971 r.).

Ostatnia z przywołanych powyżej Konwencji, sporządzona w Wiedniu 20 grudnia 1988 roku, jest odpowiedzią na zwiększającą się nielegalną produkcję i obrót substancjami odurzającymi i psychotropowymi. Z aktu wynika, iż Konwencja ma na celu zwalczenie zabronionego procederu oraz usunięcie powstałych w związku z tym szkodliwych skutków. Art. 3 Konwencji z 1988 r. wskazuje czynności, które muszą zostać uznane przez Strony umowy za przestępstwa, jeżeli zostały popełnione w sposób umyślny. Karalne jest nie tylko wytwarzanie, rozprowadzanie, czy sprzedaż środków psychoaktywnych, ale także m.in. publiczne zachęcanie innych osób do spożywania środków odurzających lub psychotropowych, „współudział lub jednoczenie się w zmowie, mające na celu popełnienie lub próbę popełnienia przestępstwa", dotyczącego nielegalnego obrotu środkami psychoaktywnymi, czy też sama pomoc i doradztwo w popełnieniu takiego przestępstwa. Państwa Strony Konwencji są zmuszone w takim przypadku podjąć starania, aby sprawcy tychże przestępstw byli ukarani odpowiednimi środkami karnymi, takimi jak: kara więzienia lub inna kara pozbawienia wolności, kara grzywny, przepadek mienia.

Konwencja z 1988 roku szczególną uwagę skupia na zorganizowanej działalności przestępczej, czerpiącej korzyści materialne z produkcji i sprzedaży środków psychoaktywnych. W tym celu w akcie znalazły się przepisy dotyczące przepadku nielegalnych korzyści, ale także z uwagi na fakt, iż nielegalny handel substancjami odurzającymi i psychotropowymi ma wymiar międzynarodowy, do Konwencji załączono przepisy dotyczące jurysdykcji sądów oraz ekstradycji. Zauważyć należy również, że wprowadzono liczne przepisy, zmierzające do zapobiegania popełnianiu przestępstwa już na etapie początkowym, między innymi poprzez ograniczenie używania substancji, które są często stosowane do nielegalnego wytwarzania substancji psychoaktywnych, a także poprzez ograniczenie dostępności materiałów i urządzeń, które również mogą być stosowane do nielegalnego procederu produkcji substancji narkotycznych oraz poprzez niszczenie nielegalnych upraw roślin, posiadających działanie odurzające, bądź psychotropowe.

Jak łatwo zaobserwować, wszystkie trzy konwencje skupiają się przede wszystkim na ochronie zdrowia i życia ludzkiego, poprzez zwalczanie nielegalnego procederu wytwarzania i obrotu substancjami psychoaktywnymi. Do tego celu wprowadzono penalizacje czynności związanych nie tylko z produkcją i rozpowszechnianiem tychże substancji, ale również związanych z ich użytkowaniem, zażywaniem. Istnieje nakaz stosowania w przypadkach umyślnych i poważnych przestępstw najcięższych środków karnych takich, jak pozbawienie wolności. Konwencje, szczególnie ostatnia z nich, zostały wymierzone przeciwko międzynarodowym grupom przestępczym, biorącym udział w handlu narkotykami. Przede wszystkim podejmuje się działania utrudniające przestępcom pozyskiwanie narkotyków już na początkowym etapie – dąży się do ograniczenia, bądź całkowitego zakazu dysponowania substancjami, które mogą służyć do wyrobu substancji psychoaktywnych, ale również zakazuje się korzystania z takich narzędzi i materiałów, które służą do wytwarzania środków narkotycznych. W dalszych etapach wprowadza się kontrole przewożonych towarów, natomiast po wykryciu przestępstwa sprawcy zostają ukarani odpowiednimi środkami karnymi, a w przypadku wzbogacenia na nielegalnej działalności, następuje przepadek mienia. W celu pomocy państwom członkowskim przy Organizacji Narodów Zjednoczonych tworzone są odpowiednie organy wspomagające.

Obecnie można wskazać dwa istotne podmioty Organizacji Narodów Zjednoczonych, które czuwają nad realizacją konwencji oraz wspierają kraje członkowskie w walce z narkomanią i handlem substancjami psychoaktywnymi. Pierwszy z nich to wspomniana już Komisja Środków Odurzających, założona w 1946 roku przez Radę Gospodarczą i Społeczną. Komisja, oprócz czuwania nad realizacją zapisów trzech konwencji, ma możliwość skierowania określonych substancji do kontroli, a także może doradzać państwom, jakie środki powinny zastosować, aby skuteczniej zwalczać problem nadużywania substancji odurzających i psychotropowych11.

Drugi z podmiotów to Biuro Narodów Zjednoczonych do spraw narkotyków i przestępczości. Powstało ono w 1997 roku poprzez połączenie dwóch innych instytucji: Programu Kontroli Narkotyków ONZ oraz Centrum Zapobiegania Przestępczości Międzynarodowej. Pełni funkcję sekretariatu Komisji Środków Odurzających. Samo Biuro odpowiada przede wszystkim za: zwiększenie dostępności do środków technicznych, pomagających państwom członkowskim ONZ w walce z problemem narkotykowym; prowadzenie badań naukowych, które pomogą w zrozumieniu działania substancji psychoaktywnych; prowadzenie prac normatywnych, umożliwiających państwom członkowskim ONZ ratyfikację umów i porozumień, zawieranych w celu zwalczania nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i psychotropowymi. Biuro jako jedno z pierwszych stara się zerwać z dotychczasowym tokiem myślenia o uzależnieniu jako o przestępstwie, wskazując natomiast, że należy je rozstrzygać w kategoriach zdrowia/choroby12. W podobnym kierunku, od samego początku podjęcia walki z problemem narkomanii, dąży Unia Europejska.

Działalność Unii Europejskiej

Głównym aktem, na podstawie którego Unia Europejska przeciwdziała zjawisku narkomanii i handlowi środkami odurzającymi i psychoaktywnymi jest decyzja Rady 2005/387/WSiSW z dnia 10 maja 2005 roku w sprawie wymiany informacji, oceny ryzyka i kontroli nowych substancji psychoaktywnych, zwana dalej decyzją13. Celem decyzji jest przede wszystkim zorganizowanie wspólnego działania państw członkowskich, aby te same czyny z zakresu obrotu substancjami psychoaktywnymi były w jednakowy sposób rozpoznawane i karane we wszystkich krajach unijnych. Dodatkowo na mocy powyższego aktu powstał tzw. system wczesnego ostrzegania, którego zadaniem jest alarmowanie państw członkowskich o pojawieniu się nowej substancji psychoaktywnej i konieczności poddania jej kontroli. Kontrola taka może zostać przeprowadzona na podstawie nadzoru farmakologicznego przewidzianego w dyrektywie 2001/83/WE. Pojawienie się tych regulacji było odpowiedzią na szybko rozszerzającą się liczbę nowych substancji psychoaktywnych, które na mocy dotychczasowych przepisów nie podlegały penalizacji, gdyż nie znajdowały się na żadnym z wykazów substancji nielegalnych. Współczesne metody wytwarzania substancji psychoaktywnych są na tyle zaawansowane, że umieszczenie wszystkich tych środków narkotycznych na liście substancji zakazanych wydaje się być niemożliwe.

Zakres stosowania wspomnianej decyzji ogranicza się do tych substancji psychoaktywnych, które nie zostały wpisane do wykazów sporządzanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych na podstawie Konwencji z 1961 roku oraz Konwencji z 1971 roku Decyzja jest wymierzona w substancje, których proces tworzenia został zakończony, zatem kontroli na podstawie omawianego aktu nie podlegają substancje wykorzystywane do wytworzenia nielegalnej substancji, czyli tzw. prekursory14.

Działanie Unii Europejskiej opiera się przede wszystkim na współpracy między państwami członkowskimi, a także między państwami członkowskimi i instytucjami Unii Europejskiej, i płynnym przekazie informacji dotyczących nowych substancji psychoaktywnych. Z art. 3 decyzji wynika, że każde państwo członkowskie powinno takie informacje zgłaszać swojej krajowej jednostce Europolu i do przedstawiciel sieci Reitox15, którzy wszelkie wzmianki o pojawieniu się takiej substancji zgłaszają dalej do głównej siedziby Europolu oraz do Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, a także do pozostałych państw członkowskich. Na podstawie otrzymanych od państwa informacji Europol oraz przedstawiciele sieci Reitox dokonują oceny, czy zgłoszona substancja powinna podlegać dalszej kontroli, czy też nie. W przypadku, kiedy kontrola jest kontynuowana na podstawie art. 5 decyzji, instytucje unijne zbierają dalsze informacje na temat zgłoszonej substancji. Opisywany jest jej skład chemiczny i fizyczny, sprawdzeniu podlega częstotliwość występowania tej substancji na terenie Unii Europejskiej. Europejska Agencja Leków upewnia się, iż danasubstancja nie uzyskała wcześniej pozwolenia na wprowadzenie do obrotu albo czy na takie zezwolenie nie oczekuje. Następnie Europol oraz Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii sporządza wspólne sprawozdanie z przeprowadzonego postępowania.

Kolejnym etapem działania jest dokonanie oceny zagrożeń, nie tylko tych związanych z udziałem w przestępczości zorganizowanej, ale także tych związanych z aspektem zdrowotnym i społecznym. Ocenę zagrożenia przeprowadza na podstawie art. 6 decyzji specjalnie powołany do tego komitet naukowy Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, posiłkując się informacjami uzyskanymi dotychczas w trakcie przeprowadzenia procedury od wszystkich podmiotów, które brały w niej udział, a mianowicie: Państwo Członkowskie, Europol, Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, czy Europejska Agencja Leków. Po wykonaniu oceny komitet ekspertów sporządza sprawozdanie, na podstawie którego następnie zostanie przeprowadzona procedura z art. 7 decyzji – procedura obejmowania kontrolą określonych substancji psychoaktywnych. Wskazana substancja może zostać poddana różnym środkom kontroli, przewidzianym w Konwencjach z 1961 oraz z 1971 r oku, a państwa członkowskie zobowiązane są do składania sprawozdań z podjętych działań do wszystkich instytucji, biorących udział w kontrolnej procedurze oraz do Parlamentu Europejskiego.

Z przeprowadzanych działań raporty składają również Europol oraz Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, dzięki czemu na bieżąco dostępne są efekty prowadzonej przez Unię Europejską polityki przeciwdziałania pojawianiu się nowych substancji narkotycznych.

Jak widać z zakresu zadań przyznanych przez Unię Europejską Europejskiemu Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii jest to niezwykle ważny podmiot w prowadzeniu wspólnotowej walki z tym zjawiskiem. Centrum to powstało na mocy rozporządzenia Rady (EWG) nr 302/93 z dnia 8 lutego 1993 roku, jednakże liczne zmiany w jego funkcjonowaniu doprowadziły do tego, iż konieczne stało się wydanie nowego aktu konstytuującego, który w sposób uporządkowany wskazywałby na zadania i kompetencje działającego już podmiotu. Aktem przekształcającym stało się rozporządzenie (WE) nr 1920/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 roku w sprawie Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (wersja przekształcona)16. Na mocy tego aktu wskazano, iż Centrum odpowiada za gromadzenie, porównywanie i udostępnianie organom Unii Europejskiej oraz państwom członkowskim informacji na temat narkotyków, narkomanii oraz jej skutków. Centrum zbiera również informacje z zakresu statystyki, dokumentacji i techniki, co ma na celu pokazanie prawdziwego obrazu problemu narkomanii w obszarze unijnym. Centrum korzysta również z informacji zgromadzonych przez inne podmioty, m.in. agendę ONZ – Światową Organizację Zdrowia. Agenda Unii Europejskiej wykorzystuje do rozpowszechniania wyników swojej działalności Europejską Sieć Informacji o Narkotykach i Narkomanii (Reitox).

Innym ważnym organem, który również bierze udział w procedurze przewidzianej omawianą decyzją jest Europol. Losy tej instytucji zostały rozstrzygnięte w grudniu 1991 roku w Maastricht, kiedy to Rada Europejska zadecydowała o utworzeniu takiego podmiotu, który będzie pomocny w walce z narkomanią i narkotykami. Jest to zatem instytucja, której istnieje przewidziane zostało w Traktacie, a nie w akcie prawa wtórnego. Problem substancji psychoaktywnych okazał się na tyle ważny, że jeszcze przed wejściem w życie konwencji konstytuującej tą instytucję powstała jej agenda: Jednostka Europolu do Spraw Narkotyków. Do momentu uchwalenia Konwencji sporządzonej na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Policji (Konwencja o Europolu), sporządzona w Brukseli dnia 26 lipca 1995 roku17, Jednostka Europolu do Spraw Narkotyków zajmowała się przede wszystkim gromadzeniem informacji z zakresu przestępczości zorganizowanej oraz obrotu nielegalnymi substancjami narkotycznymi18. Od momentu wejścia w życie Konwencji z 1995 roku o Europolu, zakres jego zadań uległ rozszerzeniu – na podstawie art. 3 ust. 1, 2 i 3 można wymienić następujące zadania: pomoc w dochodzeniach prowadzonych w Państwach Członkowskich przez przekazywanie wszystkich istotnych informacji jednostkom narodowym, rozwój wiedzy specjalistycznej w zakresie procedur dochodzeniowych właściwych władz Państw Członkowskich i zapewnianie doradztwa w zakresie prowadzenia dochodzeń, zapewnianie strategicznych danych wywiadowczych, w celu ułatwiania i wspierania efektywnego i skutecznego wykorzystania środków dostępnych na poziomie narodowym do działań operacyjnych.

Unia Europejska oprócz wyspecjalizowanych instytucji prowadzi również różne programy badawcze, zmierzające do pogłębienia wiedzy na temat obrotu substancjami psychoaktywnymi na jej terytorium. Przykładem może być grant Komisji Europejskiej JUST/2013/ISEC/DRUGS/AG, na podstawie którego prowadzona jest między innymi analiza współpracy policyjnej oraz organów śledczych w zakresie zwalczania nowych substancji psychoaktywnych oraz zorganizowanego handlu nimi w krajach unijnych.

Wśród powstałych w obszarze europejskim podmiotów zajmujących się zwalczaniem narkomanii i substancji psychoaktywnych warto zwrócić uwagę również na Grupę Pompidou, czyli Międzynarodową Grupę ds. Współpracy na rzecz Zwalczania Nadużywania Narkotyków i Nielegalnego Handlu Narkotykami. Grupa została utworzona w roku 1971 i do momentu powstania europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii pozostawała jedyną organizacją europejską, która zajmowała się tą tematyką. Nazwę grupa zawdzięcza swojemu pomysłodawcy, prezydentowi Francji Georgowi Pompidou. Początkowo stanowiła forum o charakterze nieformalnym, zrzeszała bowiem jedynie siedem państw: Belgię, Luksemburg, Holandię, Niemcy, Włochy, Francję, Wielką Brytanię. W roku 1980 Grupa została przyjęta jako jedna z agend Rady Europy, dzięki czemu mogła rozszerzyć swoje działanie na kraje Europy Środkowej, ale także na państwa takie, jak: USA, Australia, czy Kanada. Od roku 2006, kiedy to prezydencję w Grupie sprawowała Polska, udało się nawiązać współpracę również z państwami Morza Śródziemnego, np. Tunezji, Algierii,