Xona hi Xihi?

Vutomi byi rhumbuka

Mi nga rivali nhlengeletano ya khonsistori, i Victoria yaloye a tsundzuxaka nuna. Ee, ee, ee, ‘jerrr’, ‘ampur’ndzi rivele ‘man’, ‘thanks honey’, ku tlherisela Billy, loyi a a tswongekile miehleketo hi lexa Hi-Fi. A xi yi rhwele xi ya yi lotlelela exiholwanini xa xikolo xa Vienna. Billy a a yingisele rhekhodo ya vayimbeleri va vafana va Vienna. Khwayere a yo khuluka bya nambu lero a a tikuma a ri karhi a ninginisa nenge. Miehleketo ya yena a yi ri ku khideni endzeni ka nambu wa tinoto. Leswi a a ha ku vuya hi le dorobeni, u lo lerisa Victoria ku n’wi tlakusa namuneti hi nghilazi. A nga ha hlwelangi. U lo na heta ku timula torha, leswi a a dyile, u lo vutla baji a lela Victoria a ku mphyaa, a wela ndlela. A rimba hi Xitarata xa Hector, a rhelela a kongoma ekerekeni ya Swiss Mission, leyi sweswi yi tiviwaka hi vito ra Evangelical Presbyterian Church in South Africa, leyi a yi akiwile exitarateni lexi, kusuhi na Xitarata xa Swartz, eLady Selborne.

Siku ra Mugqivela ri nga na swa rona, Victoria a a nghene hansi ni mitirho ya siku. A dzudzadzudza, a phumunhaphumunha, a hlantswa a aneka, a ayina, a koropa, a tota pholichi. Cuma xa ka M’chavi wa Mbhombhi wa makhwitanhlavela mutwa wu ri kona enengeni, a xi nga dyiwangi hi timpfuvu. N’wana wa vanhu a a ri ni tinkokola. Kamara leri a va qachiseriwe rona a ri tshama ri hatima wonge i xivoni, kasi vana va vona a va koka mahlo ya vatswari hi ndlela leyi a va hlayisiwa ha yona. A va tshama va ambele mpahla yo vonaka, yi nga ri yona leya ka ngena mama.

Victoria hi byakwe a a ri mpama, mpama wa mana wakwe. A a nga sasekangi a a nga sasekangi, a a chela ndlala. Wanuna a a yima a honoka a nga copeti loko o tshuka a kotlanile na Victoria a ri karhi a aneka wacheni. Wanuna a a titwa a nga kholwi mahlo ya yena loko a vona wansati wo saseka hi ndlela leyi, a hlantswa wacheni. Victoria a a bihela hi ku hlantswa wacheni. Vanhu va Lady Selborne a va nga swi twisisi leswaku n’wana wa muxaka lowu a nga va a huma kwihi. Na leswo Victoria a a bebuleriwe kona eNew Clare a wo va norho - mahlori hi woxe. N’wana wa vanhu a a base nghohe ni mahanyelo tanihi ntswamba. Xichavo a xi lo rhomba eka yena. Nkhuluko wa rirhandzu a wu cele nkova wa vunene embilwini ya yena; malwandla na ntsako a swo pupuma wonge i khuvi ra vucema. Lexi a xi nyanyisa ku saseka ka yena i nghohe ya yena leyo tshama yi ri karhi yi komba n’wehla wa yena lowu wonge a va lo n’wi nameka wona. Victoria o va xibamu hi xoxe, xibamu xo duvula timbilu ta vahlaleri. Vavanuna a vo cangaya, va swi hlambanyisa swi nga heli. N’wana wa vanhu o tshama emilon’weni ya vona, va pfuka hi yena, va dzumba hi yena, va xuxa hi yena. Tswotswi a yi helela hi mbangi, vukari byi nyamalala, vurhena na milutlu swi tumbela eswikhwameni swa yona loko yo tshuka yi te khigi, na Victoria. Na va ka vaVictoria a va xi dyangi hi ku chava cuma lexi nga n’wi lovola, va lo xi phatlulela va lo nchaa, va nga rhalarhali va pfa va ehleketa leswaku n’wana wa vona a nga tshuka a bvinye vukati. U bebule hi vona; u ondle hi vona; u laye hi vona; va n’wi tiva ku suka exikunwanini ku ya fika ensisini - i n’wana wa vona wa xiviri. A a nga ri yena lowo vhoyavhoya rihlampfu a ya ku chola hi le mahosi ka yindlu. A a nga ri na milombyani.

A swi hlamarisa ngopfu emalembeni ya va1958 ku kuma ntombhi ya muxaka lowu. Lady Selborne a yi dadavarile, yi nyakapfarile, hambi xi ri xichavo xi sungula ku chavana na vanhu. Vana a va qhwaya, va gembetela hi vutomi va ha ri vantsanana, va bola va nyakapfala miehleketo va ha ri ticece. Hikokwalaho ka ku hlamarisa hi ku hlangana ka ku saseka na migingiriko hi nkarhi wun’we, eka munhu wun’we, Victoria a a tshama emilon’weni ya vatswatsi. Lomu ku nga na vatswatsi hi lomu vito ra Victoria a ri dzumba kona. Van’wana va pfa no ehleketa leswaku swin’wana swivuriso a swi vuli ntiyiso. Ntombhi leyi a yi kaneta lexi nge: kuwa ro tshwuka ri na xivungu ndzeni.

Hi wo madyambu ya kona, vandyangu wa Billy a va fanele ku ya pfuxela vatswari va Victoria eNew Clare. A ku ri khalenyana Simon na Sarah va nga si vona swintukulwana swa vona, swintukulwana swo fana na vona: Legion na Brenda. Hi kona kwala lokhixini reri laha Victoria a nga bebuleriwa kona, a kulela kona, a bomba xinhwana kona. Hi kona a nga sungula kona ku khondlo a ndzi dyi. U sungule kona ku hlamba milenge a tola vhaselina, yi hatima yi ku qwaqwaqwa! Xinkavana xa yena xi xarhiwe kwala mafurha.

Loko Billy a vuya hi le khonsistorini, Victoria u lo na heta ku n’wi nyika swakudya, o longalonga leswi a va lulamisile ku longela va ka Xihahele swona. Legion na Brenda se a va hlambisiwile, va ambexiwile. Riendzo se a ri vupfile. Yo gotsa a ya ka Mafasa yi kongoma eBurlington Square, exitarateni xa Baron laha a va khandziya kona mabazi. Yi rimbanile bazi yi ya va jajeka eNew Clare. Va chikile, swihlangi swi rhangisana emahlweni swi ri karhi swi tlalamba hi ku tsaka wonge i swidonkana loko swi kolwe ku mama. Ndlela se a swi yi tiva, na vakokwa wa swona a swi va tiva swi tlhela swi va rhandza wonge i Xikwembu loko xi rhandza Yesu. A wonge a swi swi tiva leswaku Simon na Sarah hi vona swikwembu swa swona swa nyama ni ngati. Leswi Simon na Sarah a va ri majagani, Vakriste lava tifungheke hi ku byarha xihambano xa Yesu, fole a va chelangi ehansi ku amukela vatukulu na ku va vika eka lava le hansi. Leswo phahlaphahla a va swi venga tanihi loko va venga vuhedeni hi byoxe. Loko a ri Sarah yena, loko o ka a swi tiva leswaku munhu wa kona i muhedeni, a a nga ha swi lavi no n’wi hlamula. Rito ra Hosi a ri n’wi nghene emisiheni ya ngati. A ri n’wi nyanyule lero na loko a vulavula, a a vulavula xibibele. Loko wo n’wi twa a khongela kona, a wu to i yefro hi byakwe. A a cinca na rito a tlhela a dyohanyana na mavulavulelo ya kona; rito ra kona ri kokela hala Xilungwini, swi tlhela swi katingiwa no kandzeriwa hi mavulavulelo layo koka ku tlhela ku va na ngulumelo wo tsuvula na nsisi. A a khongela hi Xisuthu na Xirhoma.

Kasi mukhalabye Simon yena a a ri na ta yena tinxangu. A a tshama ehenhla ka Bibele. Nkarhi na nkarhi a wo kuma a lo kompfakompfa a yi nyanga wonge o vona swifaniso swa vanhu vo ka va nga ambalangi nchumu. A a nga dzahi; a a nga nwi. Fole a a ri venga lero na bazi o khandziyisa hi byo vusiwana ntsena, loko a hluphekile a pfumarile swo khandziya swona. Xa yena a yi ri thekisi loko a tshike a lave ku ya kun’wana; handle ka swona, a a tirhisa Buick Special ya ntima, leyi a a nga tali ku yi tirhisa. A a yi tirhisa loko a ri na Special Trip ntsena. La ndzhaku ka yona a yi tsariwe Special Occasion. Na yena Simon xineri a xi n’wi tshikangi, a xi n’wi khotsakhotsile ririmi leri lero a a nga ha swi koti ku heta xivulwa hi Xitsonga a nga nghenisangi rito ra Xilungu kumbe Xirhoma. Xilungu xona a a xi mamile.

A xi ri lexo vupfa xa ti Royal Readers; xa va The fat cat sits on the mat, lexo katingiwa xi tlhela xi nun’hwela, xi huma hi tinhompfu. Simon a a nga swi twisisi loko a twa Mukriste a hoxa ku vulavula Xilungu. A a kuma wonge Mukriste wo tani a hi Mukriste wa xiviri. Eka yena, a swi ta antswa munhu a hoxa ku vulavula Xitsonga hikuva hi ku vona ka yena, Xitsonga a xi nga pfuni nchumu naswona a xi yisa xiyimo xa munhu ehansi. Leswi yena ni nsati a va ri va kereke ya Rhoma, mikarhi yotala a va tivulavulela xo Xisuthu, na vunyingi bya vanghana va vona a va ri Vasuthu. Loko vo tshuka va endzele hi n’weni wa Mutsonga, wo ka a nga ngheni kereke ya Rhoma, na Xilungu a nga xi tivi, a va ta n’wi byela leswaku u va kuma va ri endleleni yo ya kun’wana. Hambileswi a va nga boxi xiheri leswaku n’weni wo tani a nga ha ti emutini wa vona, tshumba a ri fehla etimbilwini. Loko n’weni wa kona a twala risema ra byalwa bya xintima kona, a va koka swikandza swi khwanyana bya ntonga, va pfimba machelele ya sala ya ri tani! Minkarhi yotala, loko timhaka ti ri tani, Simon a a teka makhiya ya movha a ya wu dumisa le handle. Hi wona nkarhi walowo, Sarah u ta sala a byela n’weni leswaku u ta va khomela hikuva va le ndleleni. A va nga lolohi ku xava pitirolo yo tirha ku dumisa movha ku hlongola vayeni va vahedeni, ngopfungopfu swidakwa swa vahedeni swa Vatsonga.

Xigubu, malayita na mancomani, swona a va swi venga wonge vo venga tihele hi toxe. Siku rin’wana Simon u ke a lava ku tlumba rin’wana layita hi movha, hi vomu, hi ku nyangatseka loko a va vona va ri karhi va ba xitepe vafana va tate xitarata va kongome eka Van Rooyen, laha a ku ri ni dada ra switina ro bela kona xibakele hi Masonto. Sonto eka vona, a ri ri siku ro tiolola hi ku ringana matimba; siku ro timbyindlambyindla hi mafurha ya nghala na ya mugoba; siku ro boha mabanti ya mirhi ya vanyamusoro emavokweni; siku ro manya swisuti hi switshungulu, va kapeka belevele ehenhla ka buruku ra xoti ra ntima leringa tsalatsariwa tinghala hi vuhlalu byo tshwuka. U te loko a ku kelu, Simon o kotlana ni mahlo ya nghala leyi tsariweke hi vuhlalu byo tshwuka eburukwini ra ntima ra xoti. Xikan’wekan’we o tivona wonge u vona ngati ya Yesu entshaveni ya ntima ya Golgota. Munhu loyi a a ri ambele, a a n’wi vona wonge i xihambano lexi nga hayekiwa ekerekeni ya Rhoma, lexi nga mita vutomi bya Yesu. Loko a ku phapha, a vuya emovheni, a chaya lexa bele lero na mimovha leyi a yi hlangana na wa yena yi ka yi tlhenguka endleleni, kambe malayita hi ku rivata hi tifuleyiti na makhwela na ku cinacina hi ku tlulatlula, a va nyizangi, na bele ya Buick a va yi twangi. Simon o va kongoma. A vhuta Buick. Yi pfumela. U te se loko ku lo sala kuntsanana ku va kandziya minhlana leyi, o ba hi ripfalo, nenge wa yena wo gwimba hi xin’wana a nga xi tiviki, wu ya luma biriki ya movha. Mathayere ya Buick ya puluha xikontiri ku sala ku tuvika musi; Buick yi ya ku ntswii, kwala swirhendzeni swa malayita lawa a ma khome xitepe le ndzhaku. Heyi, a wu swi vonangi leswi nga humelela, a wu nga ta tshemba leswo malayita i vanhu. Va hahe wonge i tihuku loko ti vona nyoka exivaveni. Yi ku bamfe, ya malayita. Byi va vucholachola lomu tlhelo ka ndlela. Matsutsumelo ya kona, no puteka a swi nga ha puteki, a swi dikida lero loko u nga tikhomi, a wu to vumbuluka hi ku hleka. Ku ntshuxeke swo tala siku ra kona. Votala va vona a va ha yangi eka Van Rooyen siku rero. A va gudlagudla matsolo ku fana na vhilwa ra xikochikari xa khale. Simon u te ku vona sweswo, o hoxa movha egereni a ntshuxa tibiriki ta voko hikuva na tona a a ti bohile. A kandziya xinghwetlisisi a xi pyanya; Buick yi pfumela; yi handza xikontiri yi xi tlweba xi sala xi namaketiwile layini ya ntima.

Swi n’wi tekele masiku Simon a nga si hlamusela nsati wa yena Sarah. Mhaka leyi. A yi n’wi nyenyetsile swinene. Ku vulavula hi muhedeni emutini wa yena, a byela nsati wa yena wa Mukriste, a swi n’wi nyenyetsa ku tlula na siku leri swi nga humelela hi rona. A a titwa wonge na yena u ta ka a hundzuka layita loko a dzumbela ro vulavula hi malayita. Layita a a ri venga a tlhela a venga no languta tlhelo ra ka Van Rooyen, lomu a ku biwa kona xibakele. Rona siku roleri Billy a nga vhaka na ndyangu wa yena evukon’wanini bya yena eNew Clare, hi laha a nga vona hi ya yena mahlo, a twa hi ta yena tindleve leswaku vakon’wana va yena va venga vuhedeni va tlhela va venga na vahedeni. A a hamba a swi vona no swi twa mikarhi leyi a a nga si hlomisa Victoria, kambe a nga si swi twa ku fana na siku leri. A a nga si swi vonisa xiswona - swa namuntlha a swo nyanya. Billy u ke a tsundzuka na leswi swa milorho ya Vafarisi na Vasaduki lava a va qokolelaqokolela swinawana swa vona swo tsakisa vona eka milawu ya Xikwembu, leyi Muxe a a va nyike yona. Leswi a a swi twile no swi vona hi siku leri swi n’wi khorwisile leswaku evukon’wanini bya yena a ko va exikolweni xa rivengo na ku nyefula. Hi swona leswi a swi n’wi endla leswaku a nga tsakeli vana va yena va ta va ta heta hambi ri ri vhiki rin’we eka vakokwa wa vona. A a rhandza leswaku loko va ta eku vhakeni, na yena a va a ri kona, nakambe a a nga rhandzi leswaku va tolovela mhaka yo navela ku sala eNew Clare.

Hi rona vhiki leri Billy a vhakeke hi rona, i siku leri vaakelani va Xihahele a va ri ni ntirho wo phahla. Homu yi we hi rimhondzo, ncomani ri vambiwa ri tlhela ri tlangandla vusiku byebyo hinkwabyo. Huwa ya mancomani lama a ma vandliwa kwala nyongeni, yi tove mbilu ya Simon. A a titwa wonge o va Stefani hi byakwe loko va n’wi hoxetela hi maribye. Mbilu ya Simon a yi pfempfa vuxungu bya rivengo; a monya lero a pfa a tirivala, a demetela kwala tafuleni laha va ka Xihahele na va ka Mafasa a va ri karhi va ndziwuluta foroko ni mukwana, va lalela hi mikarhi ya maxuxu. Simon a tlhava nyama hi foroko. Nkarhi walowu a nge u lava ku yi hoxa enon’weni, ncomana ri vandlamula lero tindyelo na tikomiki ta ka Xihahele ti sungula ku hlavelela hi ku gembagembana byi va vukeketleketle ntsena no twanana va nga ha twanani loko va vulavula. Simon a tlherisela nyama liya endyelweni hi ku nyangatseka. A tisulasula nomo hi xidukwana lexi a a xi tlhandlekile emindzhumbyini ya yena loko a ri karhi a dya. A teka mati hi nghilazi a nwa. A ku lundzu, mahlo ya ku xelu, xelu, xelu, wonge u lo vindza hi mihlata.

Mahlo ya ku juu, i nga ku ti n’wi dlele. A dlonyoka tindzololo leti, ti hlomuka wonge to lava ku huma ti baleka.

Swi lo yini tatana? Ku vutisa Sarah hi rito ro tshoveka.

Ndzi twa wonge khwiri ra mina ri tala hi moya wa thyaka, I have lost my appetite. Mancomani lawa ya ndzi dludla khwiri. A ndzi swi twisisi leswaku hikokwalaho ka yini maphorisa ya M’danyani ya nga hi lamuleli. A hi vutomi lebyi; a hi vumunhu no va vumunhu. A hi vanhu leswi. Wonge va ngo swi kukula hi vhene na malayita ya swona va ya swi kululela le ka Van Rooyen, va swi fafazela hi pitirolo va swi oxa swi nyeka hinkwaswo; vasathana lava miehleketo ya ntima ya swipimbi. God bless Maria, Simon u vula leswi a ri karhi a titlhavatlhava ka mune, a tlhava mombo na xifuva na makatla hi le mahlweni. Simon a a titwa wonge a ngo vona vhene ya ka M’danyani yi ku ntswii, ehekeni ya vaakelani va yena yi va kukuta hinkwavo.

Mi nga yisi mbilu ya n’wina ekule, mi tithyakisa miehleketo hi vufendze bya vudlakuta bya vuhedeni. Tshikani tinguluve leti ti khida eridakeni ra swivi swa tona; honci i honci, xa yona i ku dya vudyangwani na ku cema. Tshikani tihongonyi leti, mi nga tiondzisi hi tona, tona ti ri karhi ti phemeka hi mafurha, ku hlehlerheta Sarah, loyi moya wa yena se a wu pfindlukile hi ku vona tata wa Victoria loyi a a vonaka a karhateke swinene. Mancomani ya pfindluse ntsako wa ka Xihahele. Rivoni leri a ri ri ehenhla ka tafula, hambileswi a ri ri ra matimba, ra manyunyu, Simon a a ri vona ri ringana na khandlela; ri nga ha voningi swinene. Eka yena a ko va munyama na tinghohe ta lava a va ri etafuleni a a nga ha ti voni kahle. A a titwa a tela hi xirhami. U lo kakatsuku, a lela mukon’wana ivi a kongoma ekamareni ra yena.

Yena na vurhongo a va vonanangi vusiku byebyo. A nga byi nantswangi. A swo ho fana na loko a a lo ya kwale vujelejeleni bya vahedeni. Loko a tikhubumeta nhloko, nyuku wu ku vuyavuyani, loko a tikhubumula, tinghoma ta vahedeni ti nyokovela etindleveni ta yena, ti mbvungunya ti n’wi tsona vurhongo ti tlhela ti n’wi luma tindleve wonge kokwa wa yena wa le Maputo a a lo n’wi tsundzuka.

A pinyu lukapinyuluka swange o dya hi tinsikiti. Sarah a a lo n’wi nhwii, exinyamini a nga voni hi mahlo; a vona hi mbilu leswi a swi endla hi vahedeni kwala tinhlokweni ta yena. Yindlu ya vaakelani va yena a yi ri kwala nyongeni ya ka Xihahele. Loko a ri Billy yena, mancomani a ya n’wi hlamarisangi. A yi nga ri mhaka yintshwa eka yena, a va hanya hi wona eLady Selborne. Futhi kona a swi nyanya hikuva a ya biwa kwala jarateni leri Billy ni nsati a va qache eka rona.

N’winyi wa xitandzi a a ri ni swikwembu, hambileswi a a pfa a swi phahlelela leswaku swi nga humi nkarhi na nkarhi. Billy ni nsati ni vana va tietlelele bya n’wantenyani. A va lo nakanaka, va tlhela va tiphina hi ku nambutela vurhongo no mbuwetela hi ku chaya ka mancomani. Loko byi nga si n’wi khoma, Billy a a twa mancomani ya yelana swinene na tirhekhodo ta yena: va Phataphata, Phalafala, Billy the Kid na tin’wana.

Loko a nga vhakangi eka Xihahele, Billy i nge a yile emancomanini. A a rhandza vuyimbeleri hi mbilu ya yena hinkwayo ni moya wa yena hinkwawo. A a rhandza Pop, Jazz, Classic, Spiritual, Rock n Roll, Symphony na Folk Song. Hinkwaswo a swi yiva rinoko ra yena. Hi ku komisa, hi ngo xin’wana na xin’wana lexi baka huwa leyi nga na nhlanganyeto wo yelana, a xi lulamile eka yena. Leswo ku yimbelela mani wa mani kumbe wa le kwihi, hambi i wa kereke hambi a hi wa kereke, yena a swi nga n’wi khumbi; a a twa nghoma yi ri nghoma; risimu ri ri risimu; xa yena a ku ri ku yingisela vunene bya nghoma kumbe risimu. U tshama a nga hlamarisa Vakriste na valanguteri va kereke ya Swiss Mission loko a joyina khwayere ya kereke a ri mulanguteri wa kereke. Ku joyina ka Billy ku dzinginise mapfalo ya kereke hinkwayo hambileswi a va monya na ku n’wi hehla bya swivungu, va ku u lava ku xayina. A va n’wi vona a ri mulanguteri wo lava ku tekela majaha ntirho. A va ku a hi pulatifomo ya yena, a va ku u yele tintombhi.

A a tsakela ngopfu tinghoma to qambha hi Mufundhisi D.C. Marivate, vafi D.D. Malungana na S.J. Hlekani. A a tsakela tinsimu ta vakulukumba lava hikuva yena a a ku tinghoma ta vona ti na vutomi, ta hanya, ta nyanyula. A a ti vona ti tele nkhinkhi, ti tlhavula naswona ti mpfumpfunya vutomi eka muyimbeleri na muyimbelerisi. Loko a yimile le ndzhaku ka khwayere le, a ri eku yimbeleleni, a khome bazi, a wu n’wi vona a tlhela a lehisa na nhamu a hlometela vayingiseri wonge o vona xanchumu. A a bonga a kolola a tlhela a cinacinisa na nhloko swi tlhela swi n’wi fanela m’fa’ ka Mafasa. I Billy yoloye. Loko a yimbelela nghoma ya vukati, leyi nga qambhiwa hi D.C. Marivate, laha va nge: Yo, a mi swi vonangi, manguva lawa timhaka a ta ha nyawuli, vanhu va tekelela mikhuva ya vamatiko va tshika swa ka vona, hi laha munhu a a ta swi vona leswaku vuyimbeleri byi le ngatini ya Billy.

Siku khwayere yi chayelaka hi yena, a a kukumuka ni misiha ya nkolo, baji yi vambeka murhungu wonge yi ngo mpfaa, hi le ndzhaku. Vakriste a va nonoka ku huma ekerekeni hambi loko mufundhisi a te: Fambani hi ku rhula: vona a vo tsakela ku tshama hi ku rhula va yingisela khwayere. Siku rin’wana mufundhisi Khosa u ke a n’wi themendhela ekerekeni hikokwalaho ka migingiriko ya yena. Ku themendheriwa loku ka Billy ku nyanyise ku pfimbisa machelele ya valangueri, lava eka vona a ku ri ku tisusa ndzhuti wa vulanguteri ku yima emahlweni ka swihlangi u cinacina u ri nkulu wa munhu; u pewisa mabaji emahlweni ka swihlangi wonge a ti helelangi. Valanguteri lava a va twanana na ta vuyimbeleri, hambileswi a va nga yimbeleli, a va swi khensa leswi a swi endla hi Billy, loyi va khwayere a va n’wi tolovele hi vito ra thica’ Mafasa. Yena a a nga ri thicara, a va n’wi vitana thicara hi sweswi a a pfa a va dyondzisa tinghoma ta Staff Notation.

Siku leri tlhandlameke, va ka Mafasa va hatlisile ku famba va tlhelela ekaya hikuva Sonto rero a ku ri ni mujikelezo ekerekeni ya Swiss Mission. I siku leri vamuneri na va Miss a va ta va va ri kona, kutani Billy a a boheka ku va kona. Ku gingirika a yo va nyiko ya yena hambileswi a a nga hundzeleti ripfumelo ra yena. Yena a a vona yi ri mfanelo ya kereke ku andlala mavoko yi amukela swigulani swa moya, yi swi ongola swi phyuphya; yi swi dzudza tinhwala ta vusiwana hi ku swi phamela na ku swi ambexa. A a vona wu ri ntirho wa kereke ku phamela milomo leyi boxeke hi Xikwembu; a a vona ntirho wa tinyiko ta Masonto na mihlengo ya kereke ku ri ku khupukisa swisiwana swi khupukela eku tshamisekeni hi ku swi koka hi voko lerikulu, ro kufumela ra rirhandzu. Munhu un’wana na un’wana eka yena a a ri ntshuri wa misava, a tlhela a va xifaniso xa Xikwembu. Yena a a vona wonge lavan’wana, lava va nga ri ki Vakriste, Vukriste a byo ka byi nga si va fikela na ku ka byi nga si va dlokodla timbilu. Malayita, swingomantanda, vakwerha na vadzabi va vona, hinkwavo a a nga va voni nandzu. Hinkwavo lava, yena a a va fananisa na vana ya xikolo xa Sonto, lava a a hamba a va dyondzisa nkarhi lowu a ha ri exikolweni. U vone ngopfungopfu hi vana va le ka Borchers na va le Maxawu, lava a va lo tonto, hi ku punyarisiwa hi vuhedeni. Kambe hikokwalaho ka ku pfuna hi xikerekana xa le ka Maxawu na xa le Mambedi na kereke ya le Valdezia, vunyingi bya vana lava va hetelele va ri Vakriste va xiviri, va ndhuma, naswona va hetelela va ri na swa le mandleni, votala va vona va tlhela va tirha mitirho yo vonaka. Xihoxo xikulu a a xi vona eka lava va nge i Vakriste kasi etlhelo va ri karhi va vumba khokholo exikarhi ka vona ni vahedeni, va nyefula no nyenya