निजदोष दर्शनाने... निर्दोष

www.dadabhagwan.org

दादा भगवान कथित

निजदोष दर्शनाने... निर्दोष

मुळ गुजराती संकलन : डॉ. नीरूबेन अमीन

अनुवाद : महात्मागण

समर्पण

निजदोष दर्शन विना, बंधन भवोभवाचे अंती;

खुलते दृष्टी स्वदोष दर्शनाची, तरतो भवसागर किती.

मी ‘चंदु’ मानले तेव्हापासून, मूळ चुकांचा झाला उदय;

‘मी शुद्धात्म्या’ चे भान होता, होऊ लागतो चुकांचा अस्त;

भगवंत वरिष्ठ, कर्ता जगाचा, मग चिकटले अनंत गैरसमज,

वाजते रेकॉर्ड पण मानतो मी बोललो, म्हणून वाणी लागते जिव्हाळी.

चुका चिकटून राहिल्या कशाने? केले सदा त्यांचे रक्षण,

चुकांना मिळून जाते जेवण, कषायांचे झाले पोट भरण.

जोपर्यंत राहतील निज चुका, तोपर्यंतच आहे भोगणे,

दिसतात स्वदोष तेव्हा स्वत: होतो पूर्णपणे निष्पक्ष.

देह आत्म्याच्या भेदांकनाविना, पक्ष घेतो स्वत:चाच,

‘ज्ञानी’ भेदज्ञानाद्वारे, रेखांकित करतात स्व-पर याचा.

मग दोषाला पाहताच ठार, करतो मशीनगनची आत मांडणी,

दोष धुण्याची गुरुकिल्ली, दिसल्याबरोबर कर ‘प्रतिक्रमण’

चुका मिटवतो तो भगवंत, मग नाही कुणाचा वरिष्ठपणा;

‘ज्ञानीं’ चे अद्भुत ज्ञान, प्रकट होत निज परमात्मपणा.

शुद्धात्मा होऊन पाहतो, अंत:करणातील प्रत्येक अणू;

‘बावा’चे दोष धुतल्याने, सूक्ष्मत्वपर्यंतचे शुद्धिकरण.

निजदोष दर्शन दृष्टीचे, ‘दादावाणी’ आहे आज प्रमाण;

निजदोष छेदण्यासाठी अर्पण केला ग्रंथ जग चरणी.

दादा भगवान कोण?

जून १९५८ संध्याकाळची अंदाजे सहाची वेळ, सुरत स्टेशनावर अलोट गर्दी होती. प्लेटफार्म नंबर तीनच्या रेल्वेच्या बाकावर बसलेले श्री. अंबालाल मूळजीभाई पटेल रुपी देहमंदिरात नैसर्गिक स्वरूपात कित्येक जन्मापासून व्यक्त होण्यासाठी आतूर असलेले ‘दादा भगवान’ संपूर्णपणे प्रगट झाले आणि निसर्गाने सर्जन केले अध्यात्माचे अद्भूत आश्चर्य! एक तासात विश्वदर्शन लाभले! आपण कोण? भगवान कोण? जग कोण चालवत आहे? कर्म म्हणजे काय? मुक्ति कशाला म्हणतात? इत्यादि जगातील सर्व आध्यात्मिक प्रश्नांचे संपूर्ण निराकरण केले! आणि जगातील सर्व अध्यात्मिक प्रश्नांचा संपूर्ण उलगडा झाला. अशाप्रकारे निसर्गाने विश्वला प्रदान केले एक अद्वितीय, पूर्ण दर्शन आणि ह्याचे माध्यम बनले अंबालाल मूळजीभाई पटेल, जे होते गुजरातचे चरोतर जिल्ह्यातील भादरण गावचे पाटील, कंट्राक्टचा व्यवसाय करणारे आणि तरी ही पूर्ण वीतराग पुरुष.

त्यांना ज्ञान प्राप्ति झाली त्याच प्रमााणे ते फक्त दोन तासात इतर मुमुक्षुनां सुद्धा आत्मज्ञान प्राप्ति करून देत होते, त्यांच्या सिद्ध झालेल्या अद्भूत ज्ञान प्रयोग द्वारा. त्याला अक्रम (क्रमविरहीत) मार्ग म्हणतात. अक्रम म्हणजे क्रमाशिवायचा आणि क्रम म्हणजे पायरी पायरीने, क्रमाक्रमाने वर चढण्याचे ! अक्रम म्हणजे लिफ्ट मार्ग ! शॉर्ट कट!!

ते स्वत: प्रत्येकाला ‘दादा भगवान कोण?’ ह्याबदलची फोड करून सांगताना म्हणायचे कि, ‘हे दिसतात ते ‘दादा भगवान’ नाहीत। हे तर ए.एम. पटेल आहे. आम्ही ज्ञानी पुरुष आहोत आणि आत प्रगट झाले आहेत ते दादा भगवान आहेत। ते चौदलोकचे नाथ आहेत, ते तुमच्यात पण आहेत, सर्वांमध्ये आहेत! तुमच्यात अव्यक्त रुपात बसलेले आहेत आणि ‘इथे’ संपूर्णपणे व्यक्त झालेले आहेत! मी स्वत: परमेश्वर नाही। माझ्या आत प्रगट झालेले ‘दादा भगवान’ त्यांना मी पण नमस्कार करतो.’

व्यापारात धर्म असावा परंतु धर्मात व्यापार नसावा. ह्या सिद्धांताने ते संपूर्ण जीवन जगले. त्यांनी जीवनात कधीही कोणाकडून ही पैसे घेतले नाहीत, उलट स्वत:चा व्यवसायातून झालेल्या फायद्यातून भक्तांना यात्रा करवीत असत.

आत्मज्ञान प्राप्तिची प्रत्यक्ष लिंक

मी तर, काही लोकांना माझ्या हातून सिद्धि प्रदान करणार आहे. नंतर कोणीतरी हवा की नको! नंतर लोकांना मार्ग तर हवाच ना?

- दादाश्री

परम पूज्य दादाश्री गावो-गावी, देश-विदेशी परिभ्रमण करुन मुमुक्षुंना सत्संग आणि आत्मज्ञान प्राप्ती करवीत होते. दादाश्रींनी आपल्या हयातीतच पूज्य डॉ. नीरुबहन अमीन (नीरुमा) यांना आत्मज्ञान प्राप्त करवून देण्याची ज्ञानसिद्धी प्रदान केली होती. दादाश्रींच्या देहविलयानंतर नीरुमा त्यांच्याप्रमाणेच मुमुक्षुंना सत्संग व आत्मज्ञाप्राप्ती निमित्त भावाने करवित असत. पूज्य दीपकभाई देसाई यांना दादाश्रींनी सत्संग करण्याची सिद्धी प्रदान केली होती. पू. नीरुमांच्या उपस्थितीतच त्यांच्याच आशीर्वादाने पूज्य दीपकभाई देश-विदेशात कित्येक ठिकाणी जाऊन मुमुक्षुंना आत्मज्ञान प्राप्ती करवून देत होते, हे कार्य नीरुमांच्या देहविलयानंतर आजसुद्धा चालूच आहे. या आत्मज्ञान प्राप्तीनंतर हजारो मुमुक्षु या संसारात राहून, सर्व जबाबदा:या संभाळत असताना सुद्धा मुक्त राहून आत्मरणतेचा अनुभव घेत आहेत.

पुस्तकात मुद्रित वाणी मोक्षार्थीला मार्गदर्शनासाठी अत्यंत उपयोगी सिद्ध होईल, परंतु मोक्षप्रप्तिसाठी आत्मज्ञान प्राप्त करणे गरजेचे आहे. अक्रम मार्गाने आत्मज्ञान प्राप्तीचा मार्ग आजसुद्धा चालू (मोकळा) आहे. जसा प्रज्वलित दिवाच दुस:या दिव्याला प्रज्वलीत करु शकतो, त्याचप्रमाणे प्रत्यक्ष आत्मज्ञानींकडून आत्मज्ञान प्राप्त करुनच स्वत:चा आत्मा जागृत होऊ शकतो.

निवेदन

परम पूज्य ‘दादा भगवान’ यांच्या प्रश्नोत्तरी सत्संगात विचारलेल्या प्रश्नांचे उत्तर देताना त्यांच्या श्रीमुखातून अध्यात्म आणि व्यवहार ज्ञानासंबंधी जी वाणी निघाली, ती रेकॉर्ड करून, संकलन व संपादन करून पुस्तकांच्या रुपात प्रकाशित केली जात आहे. त्याच साक्षात सरस्वतीचे अद्भूत संकलन ह्या पुस्तकात झाले आहे, जे आम्हा सर्वांसाठी वरदानरुप ठरेल.

प्रस्तुत अनुवादाची वाक्यरचना मराठी व्याकरणाच्या मापदण्डा वर कदाचित खरी ठरणार नाही, परंतु दादाश्रींची गुजराती वाणीचे शब्दश: मराठी अनुवाद करण्याचा प्रयत्न केलेला आहे, की जेणे करुन वाचकांना असा अनुभव व्हावा की दादाजींचीच वाणी ऐकली जात आहे. पण तरीसुद्धा दादाश्रींच्या आत्मज्ञानाचे अचूक आशय, जसे आहे तसे तर तुम्हाला गुजराती भाषेतच अवगत होईल. ज्यांना ज्ञानाचा गहन अर्थ समजून घ्यायचा असेल, ज्ञानाचा खरा मर्म जाणायचा असेल, त्यांनी या हेतूने गुजराती भाषा शिकावी अशी आमची नम्र विनंती आहे.

अनुवादातील त्रृटींसाठी आपली क्षमा प्रार्थीतो.

वाचकांना...

1. ह्या पुस्तकातील मुद्रित पाठ्यसामग्री मूळत: ‘त्रिमंत्र’ या गुजराती पुस्तकाचे मराठी अनुवाद आहे.

2. जिथे जिथे ‘चंदुभाऊ’ ह्या नावाचा उल्लेख केला आहे, तिथे वाचकांनी स्वत:चे नाव समजून वाचन करावे.

3. पुस्तकातील कोणतीही गोष्ट जर तुम्हाला समजली नाही, तर प्रत्यक्ष सत्संगात येऊन त्याचे समाधान मिळवावे अशी नम्र विनंती.

4. दादाश्रींच्या श्री मुखातूत निघालेले काही गुजराती शब्द जसे च्या तसे ‘इटालिक्स’ मध्ये ठेवले आहेत, कारण त्या शब्दांसाठी मराठीमध्ये तसेच कोणतेही शब्द उपलब्ध नाहीत की ज्यामुळे त्याचा अर्थ पूर्णपणे समजता येईल. पण तरीही त्या शब्दाचे समानार्थी शब्द () कंसात लिहिलेले आहेत.

संपादकीय

या जगात स्वत: कशाने बांधला गेला आहे? दु:ख का भोगावे लागते? शांती कशी मिळवता येईल? मुक्ती कशी प्राप्त करता येईल? या जगात स्वत:ला जे बंधन आहे ते स्वत:च्या चुकांमुळेच आहे. स्वत:ला इतर कोणत्याही वस्तूने बांधलेले नाही. नाही घर-दार बांधू शकत की नाही बायको-मुले बांधू शकत. नाही धंदा-लक्ष्मी बांधू शकत की नाही देह सुद्धा बांधू शकत. स्वत:च्या ब्लंडर्स आणि मिस्टेकनेच बांधला गेला आहे! अर्थात निज (स्वत:च्या) स्वरुपाची अज्ञानता हीच सर्व चुकांचे मूळ आहे आणि मग परिणाम स्वरुप अनंत चुका, सूक्ष्मतमपासून स्थूलतमरुपात चुकांचे सर्जन होतच राहते.

अज्ञानतेमुळे दृष्टी दोषित झाली आहे आणि त्यामुळे राग-द्वेष होतात आणि नवे कर्म बांधले जातात. ‘स्वरुपज्ञान’ प्राप्तीने दृष्टी निर्दोष होते. परिणामस्वरुप राग-द्वेष क्षय होऊन, कर्मबंधनातून मुक्त होऊन मनुष्य वीतराग होऊ शकतो. चुकांचे स्वरुप काय? तर ‘स्वत:ला’ समजण्यातच मूळ चूक झाली आहे, मग स्वत: निर्दोष आहे, करेक्ट आहे असे मानून समोरच्याला दोषी मानत जातो. निमित्ताचा चावा घेण्यापर्यंतचे गुन्हे सुद्धा होत राहतात.

इथे प्रस्तुत संकलनात ‘ज्ञानी पुरुष’ अशी समज प्राप्त करवून देतात की ज्यामुळे स्वत:ची चुकीची दृष्टी सुटते आणि निर्दोष दृष्टी प्रकट होते. परम पूज्य दादाश्री वारंवार सांगत असत की, ‘हे जग कशा प्रकारे निर्दोष आहे याचे आम्हाला हजारो पुरावे हजर होतात व जागृती राहते. पण जे पुरावे ‘दादाश्रींच्या’ ज्ञानात अवलोकीत झाले ते कोणते असतील? ते इथे सुज्ञ वाचकास एका मागून एक प्राप्त होत राहतात. प्रस्तुत संकलनाचा जर सखोल अभ्यास केला तर वाचकास निर्दोष दृष्टीचे अनेक दृष्टीकोन प्राप्त होतील असे आहे, जे परिणाम स्वरुप त्यालाही निर्दोष दृष्टीच्या मार्गावर घेऊन जातील. कारण ज्यांची दृष्टी संपूर्ण निर्दोष झाली आहे, अशा ज्ञानींची ही वाणी वाचकास अवश्य निर्दोष दृष्टीची ‘समज’ प्राप्त करविणारच!

दुस:यांचे दोष पाहिल्याने, दोषित दृष्टीने संसार टिकून राहीला आहे आणि निर्दोष दृष्टीने संसाराचा अंत येतो! स्वत: संपूर्ण निर्दोष होतो. निर्दोष स्थिती कशी प्राप्त करावी? तर दुस:यांचे नाही पण स्वत:चेच दोष पाहिल्याने. स्वत:चे दोष कशा प्रकारचे असतात, त्यासंबंधी असलेली सूक्ष्म समज इथे दर्शनास येते. खूपच बारीक-बारीक दोष दृष्टीस उघड करुन निर्दोष दृष्टी बनविण्याची परम पूज्य दादाश्रींची कला येथे सूज्ञ वाचकास जीवनात खूप उपयोगी पडेल अशी आहे.

निमित्ताच्या आधीन, संयोग, क्षेत्र, काळाच्या आधीन निघालेल्या वाणीच्या या प्रस्तुत संकलनात भासित क्षति रुपी दोषांना, क्षम्य मानून, त्यासाठी सुद्धा निर्दोष दृष्टी ठेऊन, मुक्तिमार्गाच्या पुरुषार्थाचा प्रारंभ करुन संपूर्ण निर्दोष दृष्टी प्राप्त व्हावी, हीच अभ्यर्थना!!

-डॉ. नीरूबेन अमीन ह्यांचे जय सच्चिदानंद

उपोद्घात

निजदोष दर्शनाने... निर्दोष

‘दुस:यांचे दोष पाहिल्याने कर्म बांधली जातात, स्वत:चे दोष पाहिल्याने कर्मातून सुटले जाते; हा आहे कर्माचा सिद्धांत.

‘हुं तो दोष अनंत नुं भाजन छुं करुणाळ;

(‘मी तर दोष अनंतचा भाजन आहे करुणामय’)

-श्रीमद् राजचंद्र

या जीवाने अनंत जन्मांपासून अनंत दोषांचे सेवन केले आहे. या अनंत दोषांचे मूळ एकच दोष, एकच चूक आहे, ज्याच्या आधारावर अनंत दोषांची श्रृंखला अनुभवास येते. ती कोणती चूक असेल?

सर्वात मोठा मूळ दोष ‘स्वत:च्या स्वरुपाचे अज्ञान’ हाच आहे! ‘मी कोण आहे?’ एवढेच न समजल्यामुळे त:हेत:हेच्या रॉंग बिलीफ (चुकीच्या मान्यता) उत्पन्न झाल्या आणि अनंत जन्मांपासून त्यातच रुतत गेलो, क्वचित एखाद्या जन्मी ज्ञानी पुरुषांची भेट होते तेव्हा मग ‘ती’ चूक संपते, त्यानंतर मात्र सर्व चुका संपू लागतात. कारण ‘पाहणारा’ जागृत होतो म्हणून सर्व चुका दिसू लागतात आणि जी चूक दिसते ती अवश्य निघून जाते. म्हणूनच तर कृपाळुदेवाने पुढे म्हटले आहे की,

‘दिठा नही निज दोष तो तरीए कोण उपाय?’

(‘पाहिले नाही निज दोष तर तरणार कोणत्या उपायाने’)

स्वत:चे दोष दिसले नाहीत तर कसे तरणार? ते तर ‘पाहणारा’ जागृत झाला तरच शक्य होते.

जगाच्या वास्तविकतेचे भान नसल्यामुळे भ्रांत मान्यतांमध्ये, की ज्या पावलोपावली विरोधाभासी आहेत, त्यातच मनुष्य गुरफटत जातो. ज्याला या संसाराचे निरंतर ओझे वाटत राहते, बंधन आवडत नाही, ज्यांना मुक्ती प्रिय आहे त्यांना तर जगाची वास्तविकता, जसे की हे जग कोण चालवते? कशा प्रकारे चालवते? बंधन म्हणजे काय? मोक्ष म्हणजे काय? कर्म म्हणजे काय? इत्यादी सर्व जाणून घेणे आवश्यक आहे!

आपला उपरी (वरिष्ठ,बॉस,मालक) या जगात कोणीच नाही! स्वत:च परमात्मा आहे मग याहीपेक्षा वरिष्ठ आणखी कोण असू शकेल? आणि हा जो भोगण्याचा (दु:खदायी) व्यवहार आपल्या वाट्याला आला आहे, त्याच्या मुळाशी स्वत:च्याच ‘ब्लंडर्स आणि मिस्टेक्स’ आहेत! ‘स्वत: कोण आहे’ हे जाणले नाही आणि लोकांनी जे म्हटले, की, ‘तू चंदुभाऊ आहेस’ तसेच स्वत:ला मानले की ‘मी चंदुभाऊ आहे,’ ही चुकीची मान्यताच मूळ चूक आहे आणि त्यातूनच पुढे चुकांच्या परंपरेचे सर्जन होते.

या जगात कोणीही स्वतंत्र कर्ता नाही, नैमित्तिक कर्ता आहे. अनेक निमित्त एकत्र येतात तेव्हा एक कार्य होते. तेव्हा आपले लोक समोर दिसणा:या एखाद्या निमित्ताला स्वत:च्याच राग-द्वेषाच्या नंबरवाल्या चष्म्याने पाहतात, पकडतात आणि त्यालाच दोषी मानून त्याचा चावा घेतात. परिणाम स्वरुप स्वत:च्या चष्म्याची काच अधिक जाड होत जाते. (चष्म्याचा नंबर वाढत जातो.)

या जगात कोणी कोणाचे काहीही बिघडवू शकत नाही. तसेच कोणी कोणास त्रासही देऊ शकत नाही. आपल्याला जो काही त्रास होत असतो तो मुळात आपणच दिलेल्या त्रासाचा परिणाम आहे. जिथे मुळात ‘स्वत:चीच’ चूक आहे, तिथे मग संपूर्ण जग निर्दोष नाही का ठरत? स्वत:ची चूक मिटली तर मग या जगात कोण आपले नाव घेईल?

हे तर आपणच आमंत्रित केले होते तेच समोर आले आहे! जितक्या आग्रहाने आमंत्रण दिले तितक्याच मजबूतीने ते आपल्याला चिकटले आहे!

जे चूक रहित आहेत त्यांचे तर लुटारुंच्या गावात सुद्धा कोणी नाव घेऊ शकत नाही! एवढा प्रचंड तर प्रताप आहे शीलचा!

आपल्याकडून कुणाला दु:खं होते याचे कारण आपण स्वत:च आहोत! ज्ञानींकडून कोणालाही किंचितमात्र दु:ख होत नाही. उलट ते तर अनेकांना परम सुखी करतात! कारण ज्ञानी सर्व चुकांना संपवून बसले आहेत म्हणून! स्वत:ची एक जरी चूक संपवली तर तो परमात्मा होऊ शकतो!

या चुका कशाच्या आधारवर टिकून राहिल्या आहेत? चुकांची बाजू घेतली म्हणून! चुकांचे रक्षण केले म्हणून! क्रोध झाल्यानंतर स्वत: त्याची अशा प्रकारे बाजू घेतो की ‘हे बघ, त्याला जर रागवले नसते ना, तर तो सरळ झालाच नसता!’ म्हणजेच क्रोधाचे आयुष्य वीस वर्ष वाढवून घेतले! चुकांचे रक्षण करणे बंद झाले तर त्या चुका निघून जातात. चुकांना पोषण देतात म्हणून त्या तिथून हलतच नाहीत! घर करुन बसतात.

या चुका कशा प्रकारे संपवू शकतो? तर प्रतिक्रमणाने-पश्चातापाने!

कषायांचा आंधळेपणा स्वत:चे दोष पाहू देत नाही.

संपूर्ण जग भावनिद्रेत झोपलेले आहे म्हणून तर स्वत:च स्वत:चे अहित करीत आहेत! ‘मी शुद्धात्मा आहे’ असे भान झाल्यावर भावनिद्रा उडते आणि जागृत होतो.

चुकांचे रक्षण कोण करते? तर बुद्धी! वकीलाप्रमाणे चुकांची बाजू घेऊन वकिली करुन बुद्धी ‘आपल्यावर’ चढून बसते! म्हणून मग बुद्धीचे चलन चालते. जेव्हा स्वत:च्या चुका मान्य करतो तेव्हा चुकांचे रक्षण करणे बंद होते, म्हणून मग चुकांना जावेच लागते!

जो कोणी आपल्याला आपली चूक दाखवतो तो महान उपकारी! ज्या चुकांना पाहण्यासाठी आपल्याला पुरुषार्थ करावा लागतो, त्या चुका जर कोणी समोरुन आपल्याला दाखवत असेल तर याहून सोपे आणखी काय?

ज्ञानी पुरुष ओपन टु स्काय (पारदर्शक) असतात. लहान मुलांसारखे असतात. लहान मूल सुद्धा त्यांना विना संकोच चूक दाखवू शकतो! आणि ते स्वत:च्या चुकांचा स्वीकारही करतात!

कोणतीही वाईट सवय लागली असेल तर त्यापासून कसे सुटू शकतो? ‘ही सवय चुकीचीच आहे’ असे नेहमीच आत आणि बाहेर सर्वांसमोर सुद्धा वाटले पाहिजे. प्रत्येकवेळी त्याचा खूप पश्चाताप केला पाहिजे आणि जर एकदा सुद्धा त्याची बाजू घेतली नाही तर ती चूक निघून जाते. वाईट सवयींना काढण्याचा हा आगळा-वेगळा शोध परम पूज्य दादाश्रींचा आहे!

वीतरागांजवळ स्वत:च्या सर्व दोषांची आलोचना केल्याने ते दोष तत्क्षणी निघून जातात!

‘जसजशा चुका संपत जातात, तसतसे दर्शन खुलत जाते.’ परम पूज्य दादाश्रींचा हा सिद्धांत शिकण्यासारखा आहे.

‘जो फिर्याद करतो तोच गुन्हेगार आहे!’ तुला समोरचा गुन्हेगार का दिसला? फिर्याद कशासाठी करावी लागली?

टीका करणे म्हणजे दहाचे एक करणे! शक्ती वाया जाते शिवाय नुकसानही होते! समोरच्याची चूक दिसते तितकी नालायकी आत आहे. वाईट आशयच चुका दाखवतात. आपल्याला कोणी न्यायाधीश म्हणून नेमले आहे का? प्रत्येक जण आपापल्या प्रकृतीनुसार काम करत असतात. परम पूज्य दादाश्री सांगतात की, ‘मी सुद्धा माझ्या प्रकृतीनुसार काम करतो. प्रकृती तर असतेच