Professional Documents
Culture Documents
Mch cu l mch dng ph bin trong cc php o chnh xc phng th nghim in.
Mch cu c v nh (H - 0.a) v (H - 0.b)
Cc
in tr R1, R2, R3, R4 gi l cc cnh ca mch cu
in tr R5 c vai tr khc bit gi l ng cho ca mch cu (ngi ta khng tnh thm ng
cho ni gia A B. V nu c th ta coi ng cho mc song song vi mch cu).
Vy iu kin cn bng l g ?
R1 R 2
=
= n = const
R3 R4
Tm li: Cn ghi nh
R1 R 2
=
= n (n l hng s) (*)
R3 R4
(Vi bt k gi tr no ca R5.).
php sau.
Thc cht l chuyn mch cu tng qut v mch in tng ng (in tr tng ng ca mch
khng thay i). M vi mch in mi ny ta c th p dng cc cng thc tnh in tr ca on mch
ni tip, on mch song song tnh in tr tng ng.
Mun s dng phng php ny trc ht ta phi nm c cng thc chuyn mch (chuyn t
mch sao thnh mch tam gic v ngc li t mch tam gic thnh mch sao). Cng thc chuyn
mch - nh l Kennli.
( H2.1a
Bin i t mch tam gic R1, R2, R3 thnh mch sao R1, R2, R3
R 2 .R 3
R1 + R 2 + R 3
R 1.R 2
R 3' =
R1 + R 2 + R 3
R 1' =
(1)
(3)
R '2 =
R1.R 3
R1 + R 2 + R 3
(2)
Bin i t mch sao R1, R2, R3 thnh mch tam gic R1, R2, R3
R1 =
(4)
R2 =
(5)
R3 =
(6)
Cch 1:
T s mch cu tng qut ta chuyn mch tam gic R1, R3, R5 thnh mch sao :R1; R3; R5 (H2.2a)
Trong cc in tr R13, R15, R35 c xc nh theo cng thc: (1); (2) v (3) t s mch in
mi (H2.2a) ta c th p dng cng thc tnh in tr ca on mch mc ni tip, on mch mc song
song tnh in tr tng ng ca mch AB, kt qu l:
R AB = R 5' +
(R 3' + R 2 )(R1' + R 4 )
(R 3' + R 2 ) + (R1' + R 4 )
Cch 2:
T s mch cu tng qut ta chuyn mch sao R1, R2 , R5
thnh mch tam gic R1, R2 , R5 (H2.2b ). Trong cc in tr R1, R2, R3 c xc nh theo cng
thc (4), (5) v(6). T s mch in mi (H2.2b) p dng cng thc tnh in tr tng ng ta cng
R 3 .R '2
R '1 .R 4
+
)
R 3 + R '2 R1 + R '4
=
R .R '
R '1 .R 4
R '5 + ( 3 2 +
)
R 3 + R '2 R1 + R '4
R '5 (
c kt qu: R AB
T biu thc: I =
U
R
suy ra R =
U
I
(*)
(R 3' + R 2 )(R1' + R 4 )
(1 + 2)(1 + 5)
= 1+
= 3
'
'
(R 1 + R 2 ) + (R1 + R 4 )
(1 + 2) + (1 + 5)
Cch
R 1' =
R5' =
R1 .R + R2 .R5 + R1 .R5
= 7()
R5
R '2.R3
R 1' .R 4
+
)
R '2 +R 3 R 1'+ R 4
=
=
3( )
R '2.R 3
R1' .R 4
'
R5 + '
+
R 2 +R 3 R 1'+ R 4
R 5' (
Suy ra: R AB
T cng thc: I AB =
U AB
U
R = AB
R AB
IAB
( *)
(1)
U 2 U 3I1
=
R2
2
U 5 = I.R 5 =
15I1 3U
2
U2 = U U1 = U 3 I1
5I1 U
2
(3)
I5 = I1 I2 =
(5)
U3 = U1 + U5 =
U4 = U U3 =
I3 =
U 21I1 3U
=
R3
6
(7)
I4 =
U 4 5U 21.I1
=
R4
10
(9)
Ti nt D, ta c: I4 = I3 + I5
(2)
(4)
21I1 3U
2
5U 21I1
2
5U 21.I1
21I1 3U 5I1 U
=
+
10
6
2
(6)
(8)
( 10 )
I1 =
5U
27
(11)
4
U
Thay (11) vo (7) ta c: I3 = 27
5U 4U 1
+
= U
27 27 3
( 12 )
I3 =
U1 = U 4 =
5
(A) vo cc phng trnh t (1) n (9) ta c kt qu:
9
4
(A)
9
5
( V)
3
1
I4 = (A)
3
U2 = U3 =
I5 =
4
( V)
3
1
1
(A) ( I5 =
c chiu t C n D)
9
9
U5 = UX =
1
( V) ;
3
Lu
ta rt hay gp trong khi gii cc thi hc sinh gii, thi tuyn sinh. Vy c nhng phng php no
gii bi ton tnh cng dng in v hiu in th trong mch cu.
3. phng php giI ton tnh cng dng in v hiu in th trong mch cu
Bi ton 3:
Cho mch in h hnh v (H3.2a) Bit U = 45V
R1 = 20, R2 = 24 ; R3 = 50 ; R4 = 45 R5 l mt bin tr
1. Tnh cng dng in v hiu in th ca mi in tr
v tnh in tr tng ng ca mch khi R5 = 30
2. Khi R5 thay i trong khong t 0 n v cng, th in
tr tng ng ca mch in thay i nh th no?
1. Tnh cng dng in v hiu in th ca mi in tr v tnh in tr tng ng ca
mch khi R5 = 30
).
Li gii :
Gi s dng in mch c chiu nh hnh v H3.2b
Chn I1 lm n s ta ln lt c:
U1 = R1 . I1 = 20I1
(1)
U 2 45 20I1
=
R2
24
20I1 225
U 5 = R 5 .I5 =
4
U 3 12I1 9
I3 =
=
R3
8
U
27 20I1
I4 = 4 =
R4
12
I2 =
U2 = U U1 = 45 20I1
( 3)
(5)
( 7)
(2)
44I1 45
24
300I1 225
U3 = U1 + U5 =
4
405 300 I1
U4 = U U3 =
4
I5 = I1 I =
(4)
( 6)
(8)
(9)
Ti nt D cho bit: I4 = I3 + I5
(10)
I3 = 0,45 (A)
I4 = 0,5 (A)
I5 = 0,05 (A)
U2 = 24 (V)
UBND = 22,5 (V)
U
U5 = 1,5 (V)
45
in tr tng ng R AB = I = I + I = 1, 05 + 0, 45 = 30
1
3
U1 U1
=
R1 20
(1)
U2 = U U1 = 45 U1
I2 =
U 2 45 U1
=
R2
24
(3)
I5 = I1 I2 =
11I1 U1
120
(2)
(4)
U 5 = I5 .R 5 =
11U1 225
4
U 4 = U U3 =
I4 =
405 300U1
4
U 4 27 U1
=
R4
12
(5)
U 3 = U1 + U5 =
(7)
I3 =
15U1 225
4
(6)
U 3 3U1 45
=
R3
40
(8)
(9)
Ti nt D cho bit: I4 = I3 + I5
(10)
I1 = I 2 + I5
I 4 = I3 + I5
(1)
(2)
p dng nh lut v nt C v D, ta c:
VA VC VC VD VC VD
=
+
R2
R5
R1
- p dng nh lut m, ta c:
VD VB = VA VD + VC VD
R3
R5
R4
VC VC VD
45 VC
=
+
20
24
30
H phng trnh thnh:
VD = 45 VD V+ C VD
45
50
30
Gii h 2 phng trnh (3) v (4) ta c:
Suy ra:
U2 = VC VB = 24 (V)
U1 = U U2 = 21 (V)
VC = 24(V);
( 3)
( 4)
VD = 22,5(V)
U4 = VD VB = 22,5 (V)
U3 = U UBND = 22,5V
U5 = VC VD = 1,5 (V)
Phng php 4:
Chuyn mch sao thnh mch tam gic ( Hoc mch tam gic thnh mch sao ).
Bc 1: V s mch in mi.
Bc 2: Tnh cc gi tr in tr mi (sao R1 , R3 , R5)
Bc 3: Tnh in tr tng ng ca mch
Bc 4: Tnh cng dng in mch chnh (I)
Bc 5: Tnh I2, I4 ri suy ra cc gi tr U2, U4.
R +R
1
4
Ta c: I 2 = I. R + R + R ' + R
1
4
3
3
V:
I4 = I I2
R 3 .R 5
50.30
=
= 15()
R1 + R 3 + R 5 20 + 50 + 30
R '3 =
R 1.R 5
20.30
=
= 6()
R1 + R 3 + R 5 20 + 50 + 30
R '5 =
R1.R 3
20.50
=
= 10()
R 1 + R 3 + R 5 20 + 50 + 30
(R 3' + R '2 ).(R1' + R '4 )
45
U2 = I2.R2 = 24 (V)
U
U1
= 1, 05(A) ; I3 = 3 = 0, 45(A) ; I5 = I1 I3 = 0,05 (A)
R1
R3
in c mc nhiu ngun, hc sinh lp 9 cha c hc. Nn vic ging day cho cc em hiu
y v nh lut Kic sp l khng th c. Tuy nhin ta vn c th hng dn hc sinh lp
9 p dng nh lut ny gii bi tp mch cu da vo cch pht biu sau:
nh lut v nt mng.
T cng thc: I = I1+ I2+ +In(i vi mch mc song song), ta c th pht biu tng qut: mi nt,
tng cc dng in i n im nt bng tng cc dng in i ra khi nt
p dng:
Chn chiu dng in i trong mch nh hnh v H3.2b.
I1 = I2 + I5
I 4 = I3 + I5
Ti nt C v D ta c:
( 1)
( 2)
U = I1.R1 + I2.R2
(3)
(4)
(5)
10
( 2)
I 4 = I3 + I5
( 3)
trnh: 20I1 + 24I2 = 45
2I + 3I = 5I
( 4)
5
3
1
45I 4 + 30I5 = 24I2
( 5)
Gii h 5 phng trnh trn ta tm c 5 gi tr dng in:
I1 = 1,05(A); I2 = 1(A); I3 = 0,45(A); I4 = 0,5(A) v I5 = 0,05(A)
Cc kt qu dng in u dng do chiu dng in chn l ng.
2. S ph thuc ca in tr tng ng vo R5
Khi R5 = 0, mch cu c in tr l:
R T = R o =
R1.R 3
R .R
20.50
24.45
+ 2 4 =
+
29,93()
R 1 + R 3 R 2 + R 4 20 + 50 24 + 45
Khi R5 = , mch cu c in tr l:
R T = R =
(R 1 + R 2 ).(R 3 + R 4 )
(20 + 24).(50 = 45)
=
30, 07()
(R1 + R 2 ) + (R 3 + R 4 ) (20 + 24) + (50 + 45)
Nhn xt chung.
cho hc sinh c th hiu su sc cc tnh cht ca mch cu in tr, cng nh vic rn luyn k
nng gii cc bi tp in mt chiu, th nht thit gio vin phi hng dn cc em hiu v vn dng
tt c 5 phng phng php trn. Cc phng php khng ch phc v cho vic n thi hc sinh
gii vt l lp 9 m c chng trnh Vt L lp 11 v n thi i hc cng gp rt nhiu bi tp phi
p dng cc phng php ny m gii c.
4. bi ton cu dy
11
Bi ton 4:
o gi tr ca in tr Rx ngi ta dng mt in tr mu Ro,
mt bin tr ACB c in tr phn b u theo chiu di, v mt
in k nhy G, mc vo mch nh hnh v H4.2. Di chuyn con
chy C ca bin tr n khi in k G ch s 0 o l1 ; l2 ta c kt
qu: R X = R 0 .
l2
hy gii thch php o ny ?
l1
Li gii.
Trn s mch in, con chy C chia bin tr (AB) thnh hai phn.
on AC c chiu di l1, in tr l R1
on CB c chiu di l2, in tr l R2
in k cho bit khi no c dng in chy qua on dy CD.
R 0 I1
=
R 1 I0
(1)
X
1
Tng t: U AB = U BC R X .I0 = R 2 .I2 R = I
2
0
R .R 2
0
0
X
T (1) v (2) ta c: R = R R X = R
1
2
1
( 2)
(3)
l1
v
S
Ch .
R2 =
l2
R
l
2 = 2
S
R1 l1
R X = R0.
l2
l1
Bi ton 5
Cho mch in nh hnh v H4.3. in tr ca am pe k v
dy ni khng ng k, in tr ton phn ca bin tr .
12
Phng php
Cc in tr trong mch in dc mc nh sau: (R1//RAC) nt (R2 // RCB)
a. t x = RAC (0< x< R)
R1
R2
=
X RX
( 1)
Trng hp 2: Am pe k ch gi tr IA 0
Vit phng trnh dng in cho hai nt C v D. Ri p dng nh lut m chuyn hai phng trnh
v dng c n so l U1 v x.
UU
UU
X
X
1
1
Nt C cho bit: IA = ICB IX = R X X IA = R X X
U U1
1
Nt D cho bit: IA = I1 I2 IA = R R
1
2
( 2)
( 3)
Xt chiu dng in qua ampe k (nu u bi khng cho trc), gii phng trnh (3) tm gi tr
U1, ri thay vo phng trnh (2) tm x.
Bi tp p dng.
Li gii.
1
(A)
3
l
1,5
= 4.106 6 = 6 ()
S
10
R1
R
= 2
b. Ampe k ch s 0 th mch cu cn bng, khi :
R AC R CB
3
6
t x = RAC RCB = 6 x =
. Suy ra x = 2 ()
x 6 x
13
R AC. .S
= 0,5(m)
R .R
12 12
45
1.
AC
2.
CB
in tr tng ng ca mch: R T = R + R + R + R = 7 + 8 = 14 ()
1
AC
2
CB
I=
I1 = I.
R AC
98 4 56
= . = (A)
R1 + R AC 45 7 45
I2 = I
R CB
98 2 49
= . =
( A)
R 2 + R CB 45 8 90
U
7 98
=
= (A)
R T 45 45
14
56 49 7
= IA = 0, 7 ( A )
45 90 10
1
(A)
3
UU
7U
1
1
1
1
Phng trnh dng in ti nt C: IA = ICB I x = R X X IA = 6 X X
U U1
1
Phng trnh dng in ti nt D: IA = I1 I2 = R R
1
2
IA =
U1 7 U1
3
6
( 1)
( 2)
Trng hp 1:
Ampe k ch IA =
1
3 (A) D n C
Trng hp 2:
1
(A) chiu t C n D
3
5
T phng trnh (2) ta tm c U1 = (V)
3
5
Thay U1 = (V) vo phng trnh (1) ta tm c x 1,16 ()
3
Ampe k ch IA =
1
(A) .
3
14
Bi ton 6:
Cho mch in nh hnh v H4.3. Hiu in th hai u on
mch l U khng i. Bin tr c in ton phn l R, vn k c
in tr rt ln
a. Tm v tr con chy C, khi bit s ch ca vn k
b. Bit v tr con chy C, tm s ch ca vn k
Phng php.
V vn k c in tr rt ln nn mch in c dng (R1 nt R2) // RAB
a. Tm v tr con chy C
R
1
Vi mi v tr ca C, ta lun tm c: U1 = U. R + R
1
2
Xt hai trng hp: UAC = U1 + UV v UAC = U1 - UV
Mi trng hp ta lun c: R AC =
IAC =
U
R
U AC
TAC
Bi tp p dng.
Cho mch in nh hnh v H4.6. Bit V = 9V khng i, R1 = 3, R2 = 6.
Bin tr ACB c in tr ton phn l R = 18, vn k l l tng.
a. Xc nh v tr con chy C vn k ch s 0
b. Xc nh v tr con chy C vn k ch s 1vn
c. Khi RAC = 10 th vn k ch bao nhiu vn ?
Li gii
V vn k l l tng nn mch in c dng: (R1 nt R2) // RAB
a. vn k ch s 0, th mch cu phi cn bng, khi :
R1
R2
3
6
=
=
RAC = 6 ()
R AC R R AC
R AC 18 RAC
1
Vi mi v tr ca con chy C, ta lun c: U1 = U R + R = 9 3 + 6 = 3(V) ; IAC = R = 18 = 0,5(A)
1
2
U AC
2
=
= 4 ()
I AC 0,5
Trng hp 2:
Vn k ch UV = UAC U1 = 1 (V)
Suy ra: UAC = U1 + UV = 3 + 1 = 4 (V) R AC =
U AC
4
=
= 8 = 8 ()
I AC 0,5
15
16