r Rayo Nkohi J

har hh Maxei ntongwi r mahwifi har hai Monda ne har hmfo

El Nuevo Testamento de nuestro Seor Jesucristo en el otom del estado de Quertaro

La Liga Bblica
Las Sagradas Escrituras para Todos

La Liga Bblica 1M primera edicin 2003 [otq] La Liga Bblica versin electrnica 2009 La Liga Bblica 2003 Publicado por

El Nuevo Testamento en el otom del estado de Quertaro

Se permite copiar, distribuir y comunicar pblicamente esta obra bajo las siguientes condiciones: Reconocimiento. Reconozca a la Liga Bblica los derechos que tiene en la impresin o distribucin de esta obra, deslindndola de responsabilidad alguna por cualquier uso que se le de a la presente publicacin. No comercial. No puede utilizar esta obra para fines lucrativos. Sin obras modificadas. No se puede alterar, transformar o generar una obra a partir de sta.

PRLOGO
Ar beto mh u temehnu
r Rayo Nkohi J gehnu na xeni r Mhuntsa Tofo ar tsi Dada. Tsixa nate ma yoto ya tulo hemi, na ngu nayu umba nar dta ho nuu togo da hni. Meto bi toti ha nar h r thuhu ar griego. Ha nuya nate nthebe njeyeyu xi thogi, xi natsi ha thogi reta ma yo nthebe ya h. Jange nupya xa nzeye pesa ha y hse xoge hr nxidi ar ximhai. Nunar ratsinu xi thoki da hnga nuya h bi bui har hai Maxei ne hr mahwifi ar hai Monda. Nuya mh ne hanja o r u hingi hehwi ar griego ne hingi hehwi ar hmfo. Mdi njapu nunar hh the nzeye ya mh ne hanja o r u nuyu m xiho teme ne da en ar h griego xki tota beto, gehnu nar ho faxa nuu togo h.

Prlogo
El Nuevo Testamento forma parte de las Sagradas Escrituras. Consta de veintisiete libros distintos, cada uno de los cuales provee ricas bendiciones al que lo posee. Fue escrito originalmente en el idioma griego, pero a travs de casi dos mil aos se ha traducido en ms de mil doscientos idiomas, por lo que en la actualidad millones alrededor del mundo lo tienen en su propia lengua. Esta traduccin se ha preparado para las personas de habla otom en el estado de Quertaro y del norte del estado de Mxico. El vocabulario y la gramtica del idioma otom son muy distintos a los del griego, y tambin a los del espaol; sin embargo, el otom posee abundantes formas gramaticales y retricas que pueden expresar a fondo el significado del griego original para beneficio de sus hablantes.

Ar hmuntsa ntoti hh
Grafas del otom usadas en este libro
pulga ajo quiote piedra campana frente** agua caballo oreja sol durazno hongo vbora beb plato boca

a a b d e e f g h i j k l m n

a axo bo do tegi d dehe fani gu hyadi ixi jo ke lehe mohi ne

o o p r s t th ts tx u u w x y

oni kh ofo pothe rede sfi tudi th tso txu fui u wa xoni ye

cabeza pollo tuna escribir pozo escalera panal pino mazorca estrella anciana sombrero sal pie cntaro mano

** Funcin limitada.

Aclaraciones para la lectura del idioma hh

LETRAS PROPIAS DEL HH
El sonido de esta letra est entre el de la o y el de la a. La encontramos en las palabras que siguen: vende pa, brincar sagi, crcel fadi. La pronunciacin de esta vocal est entre la e y la a. La podemos encontrar en las siguientes palabras: capuln dese, seguir teni, pega fei. La pronunciacin de esta vocal est entre la o y la e. La encontramos en las siguientes palabras: pollo oni, or ode, carne ngo. La pronunciacin de esta vocal est entre la u y el de la i. Se puede or en las palabras que siguen: dolor ugi, moler kuni, sombrero fui. Esta vocal es una o abierta y nasalizada. Se encuentra en las palabras que siguen: tuna kh, desgranar tki, bajar ki.

Hanja t'ot'a ar hh

a e o u

Esta letra representa la obstruccin del aire que pasa por las cuerdas vocales. Se llama saltillo y se oye en las siguientes palabras: ese no, t nuge, vara to. En las palabras que siguen note la diferencia en la pronunciacin de las que llevan el saltillo y las que no lo llevan: ka tbano ka cuervo mafi nido mafi gritar nagi una vez nangi levntate ei mano derecha exmi disparejo to vara to suegra bede cuento behe ayunar mini espina mindo ardilla n dice nn madre u camino uni comer ra unos ra ntse muy fro wagi quebrar wa pie yu raz yuni codo LETRAS QUE EXISTEN EN EL ESPAOL, PERO QUE REPRESENTAN OTRO SONIDO EN EL HH Es importante saber los nuevos sonidos representados con las letras h, g, j, x y z para poder leer en otom con confianza y provecho.

Esta letra que es muda en el espaol tiene en el otom un sonido de aspiracin. La podemos encontrar en las siguientes palabras: ver handi, tierra hai, rayo hwei.

Es de gran importancia or la aspiracin cuando se une con las letras m, n, , w y y. Note la diferencia que hace la aspiracin en las siguientes palabras otomes que llevan la h y las que no la llevan: hm rostro hmi gato mixi hn pueblo hnini iglesia nij h arroyo he mirar atrs egi hw cuartillo hwada acercarse wati hy besana hyodi siete yoto mh cielo mhetsi muchacho metsi nh se ve nheki hincharse neni h espejo he mirar abajo emi

g j x z

Esta letra del otom no va seguida de u antes de e o i y se pronuncia como cuando est antes de a, o y u. Por ejemplo: lgrima gida, por eso jange, queso gexo. Esta letra se pronuncia como kh, es decir k aspirada. Ejemplos: frijol ju, ao jeye, cuchillo jwai. El sonido de esta letra es el que hacemos cuando espantamos a un pollo. Ejemplos: sombra xudi, cntaro xoni, mueca dnxu. La z es diferente a la s porque hace que suenen las cuerdas vocales. Ejemplos: rbol za, zapato zexthi, camote zodo

th Esta combinacin de letras es una t aspirada. Se pronuncia ts

como una sola letra. Ejemplos: tamal mazorca llano thedi, th, batha.

COMBINACIONES DE LETRAS QUE SE PRONUNCIAN COMO UNA SOLA LETRA

tx Esta combinacin de letras se pronuncia como una sola letra,

y suena como la ch del espaol. Ejemplos: anciana txu, poquito txutho, pequeo txulo.

Esta combinacin tambin se pronuncia como una sola letra. Ejemplos: fro tse, estrella tso, nio btsi.

En el espaol se usa esta rayita o acento para marcar la parte de la palabra que se pronuncia con ms fuerza. En el otom se usa para sealar el sonido agudo de algunas palabras que slo se diferencian por el tono, como ar el o la y r su, en las que el tono indica que la cosa de la persona de que se habla pertenece a ella.

ndice
AR MATEO .............................................................................1 AR MARKO ...........................................................................58 AR LUKA...............................................................................92 AR XUWA ...........................................................................155 YA BEFI..............................................................................198 AR ROMANU ......................................................................254 R NDU I AR KORINTIO .....................................................276 R OHO AR KORINTIO....................................................298 AR GALATA ........................................................................312 AR EFESIO ..........................................................................321 AR FILIPENSE .....................................................................329 AR KOLOSENSE ..................................................................335 R NDU I AR TESALONISENSE ...........................................341 R OHO AR TESALONISENSE .........................................346 R NDU I AR TIMOTEO ......................................................349 R OHO AR TIMOTEO.....................................................356 AR TITO ..............................................................................361 AR FILEMON ......................................................................364 AR EBREO ..........................................................................366 AR SANTIAGO ....................................................................382 R NDU I AR PEDRO...........................................................388 R OHO AR PEDRO .........................................................395 R NDU I AR XUWA............................................................399 R OHO AR XUWA ..........................................................405 R HU AR XUWA.............................................................406 AR HUDA ............................................................................408 YA NTHANDI ......................................................................410

Ar hoga mh bi yota

AR MATEO
Y pale ar Hesukristo
(Lk. 3:2338)

r ndui nunar tofonu, ma da yotkagihu ar u togo y pale ar Hesukristo, nr mangabeto ar Dabi ne ar Abra. 2 Ar Abra mr dada ar Isa, har Isa mr dada ar Hakob, har Hakob mr dada ar Huda ne y jdpu. 3 Ar Huda mr dada ar Fare ne ar Zara r jdnu, gehyu xki yomba ar Tamar. Nunar Fare mr dada ar Esrom, ha nunar Esrom mr dada ar Aram. 4 Ar Aram mr dada ar Aminadab, har Aminadab mr dada ar Naso, har Naso mr dada ar Salmon. 5 Ar Salmon mr dada ar Bos xki yomba ar Rahab, nunar Bos mr dada ar Obed xki yomba ar Rut, har Obed mr dada ar Isai. 6 Ar Isai mr dada ar nd Dabi, ar nd Dabi mr dada ar Salomon xki yomba n r behhm ar Urias. 7 Nunar Salomon mr dada ar Roboam, ar Roboam mr dada ar Abia, har Abia mr dada ar Asa. 8 Ar Asa mr dada ar Hosafat, ar Hosafat mr dada ar Horam, har Horam mr dada ar Usias.

Usias mr dada ar Hotam, ar Hotam mr dada ar Akas, har Akas mr dada ar Esekias. 10 Ar Esekias mr dada ar Manases, ar Manases mr dada ar Amon, har Amon mr dada ar Hosias. 11 Ar Hosias mr dada ar Hekonias ne y jdpu, nuya pa mi tsixa ya me Israel har hai Mbabilonia. 12 Nnu Mbabilonia ka ba tinu r btsi ar Hekonias mr thuhu ar Salatiel, ha nunar Salatiel mr dada ar Sorobabel. 13 Ar Sorobabel mr dada ar Abiud, ar Abiud mr dada ar Eleakim, har Eleakim mr dada ar Asor. 14 Ar Asor mr dada ar Sadok, ar Sadok mr dada ar Akim, har Akim mr dada ar Eliud. 15 Ar Eliud mr dada ar Eleasar, ar Eleasar mr dada ar Matan, har Matan mr dada ar Hakob. 16 Ar Hakob mr dada ar Huse n mr dme ar Maria togo bi yonga ar Hesu tembabi ar Kristo. 17 Num, gatho nuy pale ne y mangapale, ga dumhu nuya pa mi bu ar Abra, di gxa nmu mi bu ar Dabi, bi tho retamagoho mui. Ha

9Ar

AR MATEO1,2 di ndui ar bede nuya pa mi bu ar Dabi, di gxa nmu mi tsixa ya me Israel har hai Mbabilonia, bi tho ma retamagoho mui nehe. Ha nu mi tsixa ya me Israel har hai Mbabilonia, di gxa nmu mi mu ar Hesukristo, bi tho ma retamagoho ya mui.
Ar tsi Hmu Hesukristo bi zokwa har ximhai

2 himbi hwi ngur beh, bi domi bi mu r beto tu, ne bi huspabi r thuhu ar HESU.
25Ne

ar bede hanja bi mu ar Hesukristo. Ar Maria xki tadi nda nthtwi ar Huse. Himi tsota ar pa nda mu hwi, bi ndathi hr tsedi r H J. 19 Ha nunar Huse togo xki yadi, mar hogaji; himi ne nda betwa r tsa, jange ma nda hyeputho ntho. 20 Nmu mi benga njapu, na mbi nhekitho nr enxe ar tsi Hmu, bi zo nti ne bi embabi: Huse, r betoi ar Dabi, yo gi ntsu gi tsixa ar Maria ha ri ngu, ngetho r H J gehnu xi japi xi u. 21 Ma da mu nr btsi, ne ma gi huspabi r thuhu ar Hesu, ngetho ma da po r hnini da gutwa y tsoki. 22 Bi njapu ne bi tho ngu xki mnga r mehni J mameto nmu bi en: 23 Nar nxutsi ma da ndat hi ne da mu r btsi, ne da thuspabi r thuhu Emanuel, di boni da en: Di bu hwihu J. 24 Nu mi nu ar Huse, bi ma ba ota ngu xki xipa r enxe ar tsi Hmu, ne bi zixa ar Maria hr ngu.

18Gehnu

(Lk. 2:17)

Ar Hesu bi mu hnu Belen har hai Nhudea nmu mar nd ar Erode. Getya payu bi zohnu Herusalen ra ya oho mi heta ya tso xki e mahyatsi. 2 Ne mi ani mi eu: Habu bi bu r nd ya xodyo xi mui, ngetho xta hanthwe r tsonu mahyatsi, ne xta ehe ga ndhe. 3 Nu mi yo njapu ar Erode, xa bi ntsu, ne gatho ya me Herusalen bi ntsuwi mahyegi. 4 Ar Erode dama bi zohna gatho ya ndmj ne ya btofo mi bu hnu, ne bi yambabiu habu nda mu ar Kristo. 5 Ne bi eu: Nnu Belen har hai Nhudea, ngetho njapu bi mnga r mehni J nmu bi en: 6 Nuahu gar menguhu Belen har hai Huda, hinxi thekasehu, ngetho xa ma da tesa ri nsuhu gi thu gatho nu mara ya dhni har hai Nhudea; ngetho ma da bompu nar nd da suka ma hnini ya me Israel. 7 Num ar Erode bi wise nuu ya oho mi heta ya tso, ne ramtxu bi gu kwabiu hamu xki hyantu ar tso. 8 Ne bi embabiu: Di mhu Belen ne ahu xiho habu bu ar btsi, ne nmu xki tihu, gi e gi xikagihu, ne ma ga ndnga nehe.

Ra ya oho mi heta ya tso ba e bi ksa ar tsi btsi

3 mi wadi bi yoxa n bi mnga ar nd Erode, bi gu y u bi mau, ne nor tso xki hyanda mahyatsi mi beto mi utwabiu ar u. Ha nu mi zonga habu mi bu ar btsi, ka bi mahnu. 10 Nu mi hyantu ar tso managi, xa bi njohya. 11 Ne bi yutu har ngu, ka bi hyandnuu ar tsi btsi mi bu hwi ar Maria r nn, ne bi ndandihm bi ndu. Ne bi xota y metsi, bi umba ya moho: ya kaxtaboj xi mar mhdi, ya githni ne nar hogau ni r thuhu ar mira. 12 Ma nda thota habu xki ehyu nda ksa ar Erode. Ha J bi xipabi nti hinge nda manuu, jange bi pata y u, bi mengy hai.

AR MATEO2,3
9Nu

mi mengy hai ya ji mi heta ya tso, nr enxe J bi emba nti ar Huse: Nangi, tsixa ar btsi ne r nn di ma har hai Ehipto. Ne ka gi kohnu, go xka xiai hamu gi ehe, ngetho ar Erode ma da hyonga ar btsi da hyo. 14 Ne bi nu ar Huse bi gu ar btsi ne r nn, bi o ar u bi zixa har hai Ehipto nmu mi nxuitho. 15 Ne ka ba bu hnu bi domi bi du ar Erode. Njapu nda tho ngu xki mnga r mehni J nmu bi en: Da zo ma Tu nda bonga har hai Ehipto. 16 Ar Erode xa bi mbo r kwe nmu mi bdi xki ka ya oho mi heta ya tso. Jange bi japi nda tho gatho ya tsi btsi hinxki jwatatho hu njeye, mi bu hnu Belen ne

13Nu

Ar Erode bi m nda tho gatho ya tu lo btsi mi bu Belen

gatho r ntheti, ngu xki gu kwa nuu ya ohou. 17 Bi tho njapu ngu xki mnga ar Heremia r mehni J nmu bi en: 18 Bi nheki nar mhafi nnu har hai Rama ne nar dta tsoni; ar Rakel zonta y btsi, ne himbi ne togo nda hoti ngetho bi thopabi. 19 Mefa mi du ar Erode, J bi mengi bi mehna nr enxe ma ba ksa ar Huse nnu Ehipto, ne bi embabi: 20 Nangi, penga ri hai Israel, tsixa ar btsi ne r nn, ngetho nuu mi honga ar btsi nda hyohm, xi duu. 21 Num, bi nangi bi zixa ar btsi ne r nn, bi menga har hai Israel. 22 Ha nu mi yode mar nd ar Arkelao r tu ar Erode har hai Nhudea, bi ntsu nda manu. Ne J bi zo nti, jange bi ma har hai Ngalilea. 23 Ne bi mu har hnini r thuhu Nasare. Njapu bi tho ngu xki mnga r mehni J nmu bi en: Ma da tembabi ar me Nasare.

Ar Xuwa Xixthe mi mnga ar hoga mh

Nuya pau ar Xuwa Xixthe bi ndui bi zo ya ji ha ya otatoho nnu Nhudea. 2 Ne mi emba njanu: Yothwu r ntsomi ngetho r tsutwi J ba eputho. 3 Nunar Xuwa gehnu ar oho mi nonga ar mehni Isaia nmu bi en: r mhafi na togo enga har otatoho:

(Mr. 1:18; Lk. 3:19, 1517; Jn. 1:1928)

AR MATEO3,4 Hyojwu r u ar tsi Hmu. Jmfu habu da thogi. 4 Ar Xuwa mi h nar he xki nju mpa r xi nar meti r thuhu ar kameyo ne xki me, ne mi nguta nar ximhni. Ha nunar huni mi tsi, ya mangakoto ne ya tafi mi tinga har toho. 5 Ne nzeye ya ji mi ponga ha ya hnini nda yoxa n mi m, nuya me Herusalen ne gatho har hai Nhudea, ne nuya ji mi bu hr ni ar dthe Hordan. 6 Mi eu nda damajni y tsoki, ne ar Xuwa mi xixthe har dthe Hordan. 7 Nu mi hyandi nzeye ya dengabepate ne ya dengamj mi e nda nxixthe nehe, bi embabiu: Y btsiihu ya ke gi hatehu. Togo xi utahu gi konthu r kwe J xi epu. 8 Mahyoni gi yot hu n xiho, ne da nheki xka yothwu r ntsomi. 9 Yo ma gi exa ri nsuhu gi ensehu: Ma dadahe ar Abra. Ngetho nuga di xiahu, J tsa da gu xa nuya doyu, ne da exa ngu y btsi ar Abra. 10 Ne di xiahu nehe, J ngu ar tsenza, hda ar ntsenza hr ye da zeka ar za. Ha nunar za hinte maho uni, da tseki ne da tenta har tsibi. 11 Nuga di xixtheihu har dehe ngetho xka yothwu r ntsomi. N befa ma da xixtheihu hr H J ne har tsibi. Nuga hindi epkagi ga hspa y thiza, ngetho xa tkagi r tsedi. 12 N xi hoki pisa ar tei, ma da paxta r thi ne da kwata ar tei hr tu. Ha n ar paxi da yusa har tsibi hihamu da hweti.

4
r nxixthe ar Hesu

ba ponga ar Hesu har hai Ngalilea, ba e har dthe Hordan habu mi bu ar Xuwa, ne nda xixthenu. 14 Har Xuwa himi ne, mi embabi: Hanja xka e ga xixthei. Nuge go di epai gi xixthegi. 15 Har Hesu bi dti: Xixthegipya, ne njapu ga othu gatho n numaho J. Num ar Xuwa bi netho bi xixthe ar Hesu. 16 Nu mi wadi bi nxixthe, mi bonga har dehe, na mbi xota mhetsi, ne bi hyanda r H J ba ki ngu nar domtxu, ba e bi zu. 17 Ne bi nheki nar mh ndi e mhetsi mi en: Gehnu ma hmka Tu, jakagi ga njohya.

13Gemu

(Mr. 1:911; Lk. 3:2122)

Ar tsondhi mi tsata ar Hesu

Nepu r H J bi zixa ar Hesu ha ya otatoho, ne ja nda tsatnu ar tsondhi. 2 Ka ba bu hnu yonate mpa ne yonate nxui hinte bi zi. Mefa bi zu ar thuhu. 3 Ba epu ar tsondhi mi tsati mi embabi: Numu r Tui J, japa nuya doyu da nthuhme x. 4 Ha nu ar Hesu bi dti ne bi embabi: Njawa enga hr Tofo J: Hinge honse ar thuhme da umba r te ar ji, mahyonibi r mh J nehe. 5 Mefa ar tsondhi bi zixa ar Hesu har jpahnini Herusalen,

(Mr. 1:1213; Lk. 4:113)

5 ne bi exa ma hr ngtsi ar dnganij. 6 Ne bi embabi: Numu majni r Tui J, yenga ar nsagi ki x, ngetho njanu huxa har Tofo: J da mehna y enxe da suai, ne da mipa ri ye, hingi fama ri wa ha ya do. 7 Num ar Hesu bi embabi: Xi toti nehe: Yo ma gi tsata J ri Hmu. 8 Nepu ar tsondhi managi bi zixa ar Hesu ha nar toho mar hetsi, ne bi utwabi gatho ya hnini bu hr nxidi ar ximhai ne gatho y ho petsi. 9 Ne bi embabi: Gatho nuya hniniyu ga rai numu gi ndandihm gi nsundagi. 10 Ar Hesu bi embabi: Hyegagiwa tsondhi, ngetho huxa har Tofo: Nsunda J ri Hmu, ne honse gi pepabi. 11 Num ar tsondhi dama bi wege, ne ba e y enxe J mi umba te nda zi ar Hesu.

AR MATEO4 nnu Ngalilea r hai nuu hingya xodyo. 16 N ar hnini mi bu har bexui bi hyanda nar dta oti. Nuu xki me har bexui bi yotwa nar hyatsi. 17 Nuya pau ar Hesu bi dumi bi mnga ar hoga mh, ne mi emba ya ji: Yothwu r ntsomi ngetho r tsutwi J baputho.

mi yo ar Hesu mi o har fadi ar Xuwa Xixthe, bi menga har hai Ngalilea. 13 Ba tsopu Nasare bi ma ba bu Nkapernaum, getu ar honthe nnu ha y hai ar Sabulon ne ar Neftali. 14 Njapu bi tho ngu xki mnga ar mehni Isaia nmu bi en: 15 r hai ar Sabulon ne r hai ar Neftali, bu har u di ma har honthe randitho ar dthe Hordan,

12Nmu

(Mr. 1:1420; Lk. 4:1415; 5:111; 6:1719)

Ar Hesu bi duma r befi

Hesu mi yo hr ni ar honthe Ngalilea. Na mbi hyandatho yoho ya oho mi njd, na mr thuhu ar Simu n bi tembabi ar Pedro, n mana mr thuhu ar Andre, mi kta y ntatsi, ngetho ma ya ngu xhw. 19 Ne bi embabiu: Ba e gi tengagihu, ne ma ga exahu gi ju xu ya ji. 20 Dama bi zopu y ntatsiu, bi denga ar Hesu. 21 Bi o mana tsi tu i ar Hesu, ne bi hyanda ma yoho mi njd, ar Hakobo ne ar Xuwa y tu ar Sebedeo, mi tohwinu y dada har motsa mi pota y ntatsi. Bi xipa nuya yohoyu nda deni. 22 Ne nuyu dama bi zopu ar motsa ne r dadau, nagitho bi denga ar Hesu. 23 Ar Hesu mi theta xoge har hai Ngalilea, mi kuta ha y nij ya xodyo mi utwabi, ne mi xipabi ar hoga mh nonga r tsutwi J. Ne mi othebi y heni ne y ugi gatho ya mengunu. 24 Bi nxanga ar bede n mi pefi xoge har hai Nsiria. Ne ba tsimpabi gatho ya dathi, nuu mi tho ya

Ar Hesu bi zohna goho ya ngu xhw

18Ar

AR MATEO4,5 ugi ne xki zu ya heni, nuu mi nthexkwi ya tsondhi, nuu ma ya ndungo ne nuu himi tsa nda ni. Ne ar Hesu bi othe xogeyu. 25 Ne bi denga nzeye ya ji me Ngalilea, me Ndekapoli, me Herusalen, ya me Nhudea ne nuu mi bu randi ar dthe Hordan.

6 gi njohyahu, ngetho J ma da raahu nar dta nthh nnu ma mhetsi. Njapu bi ntutsa y mehni J mi bu mameto. gi hehwihu ar u xi nku hi habu tutsi. Jange uhu ri hogamuihu, ngetho ximu ar u da me r uxi, hanja dar nku hi mu. N ar u hinter ho, da temputho da nhemi. gi hehwihu nar oti. Nar hnini di huxa ma nar toho, hinda tsa da tgi. Nuahu nehe hinda tsa gi hu ri hogamuihu. 15 Hinto tso nar oti ne da yema nar tsoi da gomi. Da exa habu xi hetsi, ne da yotwa gatho nuu bu har ngu. 16 Jahupu, uhu nar hogamu i ha y nthandi ya ji, ne xta hyantu, da nsundabi ri Dadahu bi bu mhetsi.

12Xa

13Nuahu

r u ar ximhai

Ar ntuti bi unga ar Hesu har toho: Bi xipa ya ji n nzatho

Nu mi hyanda ar Hesu mi owi nzeye ya ji, bi boxa har toho. Ne mi zoni bi hudi, ha nuy maxte bi ma ba tsudi. 2 Ne ar Hesu bi ndu i bi utwabiu, mi embabi njawa: 3 Nzat ho nuu togo hingya etsi, ngetho xi nhwkwabi r tsutwi J. 4 Nzat ho nuu zoni, ngetho J go ma da hotu. 5 Nzat ho nuu tsetatho gatho, ngetho go ma da tumba ar ximhai y metiu. 6 Nzat ho nuu xa ne da yota n xiho, ngetho J xa ma da umba n neu. 7 Nzat ho nuu pesa y nhwki, ngetho J ma da mespa ar nhwki nehe. 8 Nzat ho nuu xintaxi y mfeni, ngetho ma da hyantu J. 9 Nzat ho nuu togo ba made hka ar h, ngetho ma da tembabi y btsi J. 10 Nzat ho nuu tho ya ntut sa ota n xiho, ngetho ma da muu hr tsutwi J. 11 Nzat ho nmu xta tsaahu ne xta ntutsaihu, ne da njusahu ya nhemh ngetho gi tengagihu.

(Lk. 6:2023)

14Nuahu

r oti ar ximhai

gi behu xta e ga hwatwa y bepate ar Moise, wa xta e ga jspa n xi mnga y mehni J. Nuga xta e ga ota gatho ngu xi mu. 18 Xa majni di xiahu, hinxi gxta ar ximhai ne ar mhetsi, xta wadi da tho gatho n mnga hr tofo ar Moise, hinda ma da go nar mh wa nar xeni da njaputho. 19 N togo hinda yota gatho n mnga hr Tofo J, mdi nar tsi tu lo bepate, ne njapu da uta mara, hintsu ma da nhumaho hr tsutwi J. Ha n togo da yota

17Yo

Ar Hesu bi nomba y bepate ar Moise

7 gatho ngu mnga hr Tofo J ne da uta mara, n ma da tespa r nsunu hr tsutwi J. 20 Di xiahu, numu hingi pesu nar hogamui di tta y mui ya dengabepate ne y mui ya btofo, hinda tsa gi kuthu hr tsutwi J.

AR MATEO5 nuga di xiahu, numu togo da kta nar beh da bente, xi yota nar tsoki. hehwitho ngu xi zimba r beh mana, ngetho bi benga hr mfeni. 29 Jange numu ri dahu ar ei haahu gi yothu ar tsoki, hhu gi yehu. Xiho honse gi behu na xeni ri ndoyohu, ngetho tema ho gi juju di xoge ri ndoyohu ne da tentahu har tsibi hihamu da hweti. 30 Numu ri yehu ar ei haahu gi yothu ar tsoki, hyeju gi yehu. Xiho honse da me na xeni ri ndoyohu, ngetho tema ho gi juju di xoge ri ndoyohu ne da tentahu har tsibi hihamu da hweti.

28Ha

Ar Hesu bi nonga ar kwe

phu, ri palehu bi nsipabi mameto: Yo gi hotehu. N toga da hote, hinda konta ar mfei xi tekwabi. 22 Ha nuga di xiahu, numu togo da mbo r kwe da utsa r ohu, ja te da hxa majni har tsutwi. N togo da emba r ohu xi be r mfeni, ma da duxa ar tsoki ne pesa te da d har tsutwi. Ha numu togo da zanga r ohu ne da embabi hinter befi, n ma da guta har tsibi hihamu da hweti. 23 Jange numu xka hmfu nar moho J har nij, ne ka gi behu nu xka tsothwu r mui ri ohu, 24 tsohnu hm ri mo hohu, ne di mhu ba afu ar pumbate ri ohu, ne nupya h, ba e gi umfu ri mohohu J. 25 Numu na ri u nihu da zixahu har tsutwi, nmu gi owihu har u, hogamuiwihu. Ngetho xki tsongwihu har tsutwi, da daahu ar nzaya, ne n da xipa y maxte da goahu har fadi. 26 Xa majni di xiahu, hinda tsa gi pohu, meto gi kota ri thaihu.

21Gi

(Lk. 12:5759)

ten nehe: N togo da hye r beh, mahyoni da hyokwa nar hemi hegi. 32 Ha nuga di xiahu, n togo da hyepu r beh, ne hinte ma tsoki xi dimbabi owi manar ji, n ar dme japa ar beh da ntsoki. Ha n togo da nthtwi, pontho xi zimba r beh r ohu.

31Xi

Ar Hesu bi nonga ar hegi

yohu xi tenga mameto: Yo gi tsimfu r nthti ri ohu.

Ar Hesu bi nonga ar tsinga nthti

27Xka

yohu nehe, bi nsipabi ri palehu mameto: Yo gi eta J made numu hingi pdi da za gi yote, ha numu te xka ta J, yota ngu xka xipabi. 34 Ha nuga di xiahu: Hinto gi ethu made; hingi ethu made mhetsi, ngetho ka bi bu hnu r thuxand J. 35 Hingi ethu made ar ximhai, ngetho ka expu r wa. Hingi ethu

33Xka

Ar Hesu nonga nmu di ethu J made

AR MATEO5,6 made ar hnini Herusalen, ngetho r hnini ar dta Nd. 36 Hingi ethu made ri hu, ngetho hinda tsa gi japa ri xthu da taxki wa da boki. 37 Hinge mahyoni te gi ethu made gi hohu da toxahu. Numu gi mhu h, h, ha numu hin, hin, ngetho numu teme gi huxu, go unga ar tsondhi.

8 bu mhetsi, n togo japa ar hyadi da yotwa ya hogaji ne ya tsomui, ne pempa ar ye nuu ota xiho ne nuu hingi ota xiho. 46 Numu gi mhu honse nuu mahu ne nu mara ya ji hin, tema nthh gi tomhu mu. Ha hingi njapu ya tsomui nehe. 47 Numu honse ri kuhu gi zengwahu ne nu mara ya ji hin, tema ho gi othu mu. Ha hingi njapu nuu hingya gamfi nehe. 48 Mahyoni gi hogajihu gi mhu gatho, ngu J ar Dada bi bu mhetsi ar hogaji ma gathoihu.

Ar Hesu bi udi ar nkosni

yohu xi tenga mameto: N togo da ketwa r da mana, nda nketwa r da nehe. Ha n togo nda dokwa nr tsi mana, nda nthokwa nr tsi nehe. 39 Ha nuga di xiahu, yo gi toxu ar tsoji. Numu togo da mepa ri hmihu har ei, umfu da mepahu har ngh nehe. 40 Ha numu togo ne da hmpahu ri patihu, umfu da hxa ri pahnihu nehe. 41 Numu togo da jaahu gi hsfu nar beni napa ar u, hsfu yogi r yapu. 42 Numu nar ji te da yaahu, umfu. Ha numu te da mipahu, yo ma gi komfu.

38Xka

(Lk. 6:2930)

yohu xi ten nehe: Mhu ri ohu ne utsa ri u nihu. 44 Ha nuga di xiahu, mhu ri u nihu, mathwu J nuu togo tsaahu, yothwu ar ho nuu togo utsaihu, yafu J da maxa nuu togo mau ne ekathohu. 45 Ngetho numu gi yot hu njapu, num h, y btsiihu J ar Dada bi

43Xka

(Lk. 6:2728, 3236)

Mhu ri u nihu

Jamasuhu yo ma gi yothu ya hoga befi gi hohu da numahoihu ya ji. Ngetho numu gi yothu njapu, hinte ma nthh da raahu ri Dadahu bi bu mhetsi. 2 Jange numu gi umfu nar mfatsi ya hyoya, yo gi jafu da nu nga ar bede ngu ota ya nemh, ne da nthu xta ya kaxtathu xi ha ya nij ne ha ya du, honi da tespa y nsu. Nuu ota njapu, gehnu y nthhu, hinte toma mana. 3 Ha nuahu, nu xki umfu nar mfatsi ya hyoya, psehu. N da unga ri eihu, hinda b ri nghhu. 4 Ne ri mfatsihu gi unthu ntho, ri Dadahu togo handa ntho, da raahu ri nthhhu ha y nthandi ya ji.

Ar Hesu bi nonga ar mfatsi tumba ya hyoya

Ar Hesu bi mnga hanja da tapa J

gi afu J, yo gi othu ha y nthandi ya ji ngu ota ya nemh, ne da exy nsu. Nuyu

5Nmu

(Lk. 11:24)

9 apabi batho ha ya nij ne ha ya tai. Xa majni di xiahu, gehnu y nthhyu, hinte toma mana. 6 Ha nuahu, nmu xki yaf u J, kuta ha ri nguhu ne kothu ri goxthi. Yafu J ri Dadahu ntho gi busewihu nu, ne ri Dadahu togo handa ntho, da raahu ri nthhhu ha y nthandi ya ji. 7 Nmu gi af u J, yo xa gi ththu geta ya mh ngu ota nuu hingya gamfi, beu ngu r nzeye ya mh, njapu J ma da yotse. 8 Jange yo gi ot hu ngu y befiu, ngetho J ar Dada pdi xiho tema gi kathu nmu hinxka yafutho. 9 Nmu gi zohu J, yaf u njawa: Ma tsi Dadaihe gi bu mhetsi, xa nsunda ri thuhu. 10 Ba e gi ndwa, ne da totwa n gi mnge har ximhai ngu bi totapu mhetsi. 11 Raje te ga tsihe ar pania. 12 Pumgagihe ma thaihe, nguje di pumfe nuu togo tukagihe. 13 Ne yo gi hegagihe da tsatje ar tsoki, ngagihe hinga othe n hingi ho. Ngetho gar ndge, ne ja ri tsedi ne hihamu da gxa ri nsunda. D njapu. 14 Ngetho numu gi pumbabihu n togo otahu ar tsomui, ri Dadahu mhetsi nehe da pumpahu ri tsokihu. 15 Ha numu hingi pumbabihu n togo otahu ar tsomui, J ar Dada hinda pumpahu ri tsokihu nehe.

AR MATEO6 ya nemh, honi da fdi xi bu. Xa majni di xiahu, gehnu y nthhu, hinte toma mana. 17 Ha nuahu, nmu gi bhu, yeka ri hu ne xu ka ri hmihu ngu gi othu hyaxmu. 18 Njapu hinda fdi gi bhu. Honse J togo bu habu hingi nheki, go da b n gi otasehu, ne da raahu ri nthhhu ha y nthandi ya ji.

Pesu ri hohu nu mhetsi

xa gi umba ri muihu gi munsuwa har ximhai nzeye ya ho habu da zi ya zuwe, da zi ar hai ne da bahu ya b. 20 Pesu ri hohu nu mhetsi habu hinte da japa ar zuwe, hinda zi ar hai, hinda bahu ya b. 21 Ngetho habu gi pesu ri hohu, ka gehnu oda ri mfenihu.

19Yo

(Lk. 12:3234)

Ar oti yotka ma ndoyohu

ri dahu go yota gatho ri ndoyohu, jange numu ri dahu bui xiho, gatho ri ndoyohu bu har hyatsi. 23 Ha numu hingi bu xiho ri dahu, gatho ri ndoyohu mu, bu har bexui. Ha numu nunar oti yotahu xi mexui, tenguhm r mpothi ar bexui.

22Nuya

(Lk. 11:3336)

Yoho ya hmu

gi bhu, yo gi ponga ri hmihu gi uhu ar dumui ngu ota

16Nmu

Ar Hesu bi nonga ar bh

tsa gi pefu yoho ya hmu, ngetho gi utsahu na, ha gi mhu n mana. Na gi pefu xiho, ha n mana hin. Njaputho nehe, hinda tsa gi pefu J numu honse oda ri mfenihu y ho ar ximhai.

24Hinda

(Lk. 16:13)

AR MATEO6,7
Ar emu i

10 ja te ga thohu. Na ngu na ya pa pesase y thogi.

Yo gi thehu ri ohu

di xiahu, yo gi tu ri muihu nmu hiotho te gi tsihu wa te gi hyethu ri ndoyohu. Ha hinge ri tehu tpa r nsu ar huni, ne ri ndoyohu tpa r nsu ar he. 26 Hyanthu ya tsintsu nzanga mhetsi. Nuu hingi poti, hingi xofo, hinte pesa y tu, ha ri Dadahu mhetsi umba te da ziu. Ha hingi tfu r nsu pesa ya tsintsu. 27 Togo tsa da japa r ndoyo da huxa r hetsi xa di tupa r mui. 28 Yo gi tu ri mu ihu gi behu tema gi hyehu mu. Hyanthu hanja te ya doni har batha. Nuu hingi heti, hingi pe manar befi. 29 Ha di xiahu, nunar nd Salomon, mdi xa mi dta r nsu, himbi za bi hye nar he ngu r nzathou. 30 Numu J heta njapu ya doni ba har batha r pania, ne xudi da nkutsi da tusa har tsibi, tengu da hetahu mu. Yo xa hinte gi pesu ri jamfihu. 31 Jange yo gi tu ri mu ihu, gi ehu: Tema ga tsihupya, wa te ga hehu. 32 Ngetho nuu hinxi jamfi, hyaxmu tu y mui nmu hinte petsi te da zi, wa te da hye. Ha nuahu, ri Dadahu bi bu mhetsi p teme gi kathu. 33 Nuahu, hyohu meto hanja gi bu hu xiho hr tsutwi J, ne gi yothu n ne, ne njapu h, hinda katahu gatho n gi hohu. 34 Jange yo gi tu ri mu ihu n te di epahu xudi, ngetho hyaxtho

25Jange

(Lk. 12:2231)

Yo gi nthentehu, ne hinda ntheahu nehe. 2 Ngetho ngu gi thenga ri ohu, J ma da hsahu majni. Numu himbi go ri muihu, hinda ma da gor mui nehe. 3 Hanja gi handwa r tsoki ri ku, jangutho nar paxi o hr da, ne hingi jamasu ri dta tsoki ngu nar xokaza o ha ri dage. 4 Hanja da tsa gi emba ri ku: Tomi ga hpa ar paxi o ha ri da, ne hanja hingi handa n ar xokaza o ha ri dage. 5 Xa gar nemh. H meto ar xokaza o ha ri dage, ne njapu h, da tsa gi hyanda xiho, ne gi hmba ar paxi o hr da ri ku. 6 Yo gi umfu n r meti J nuu hingi numaho. Yo gi umfu ri hohu xi nhwkahu nuu hingi numansu, ngetho ngu ya yo da ne da zaahu, ne ngu ya tsudi tsota gatho n tumbabi.

(Lk. 6:3738, 4142)

ne da taahu, hyohu ne gi tihu, nzotehu ne da nsokahu ar goxthi. 8 Ngetho n togo da yadi, da tumbabi, n togo da hyoni da dini, ha n nzote, da nsokwabi. 9 Ximu na ri btsihu da yaahu nar thuhme, hage gi umfu nar do. 10 Ximu da yaahu nar hw, hage gi umfu nar ke.

7Yahu

(Lk. 11:913; 6:31)

Ar mhata J

11 gar tsoktehu ne gi phu gi umfu n xiho ri btsihu, hanguhm ar Dada bi bu mhetsi xa da umba ar ho gatho nuu togo da yapabi. 12 Ngu gi nehu da jaahu ya ji, japabihu njapu nehe. Gehnu ne da enga y bepate bi yota ar Moise ne nu mara y mehni J.

AR MATEO7 gi phu togo y kate mehni J emp, xki hyanthwu y tsobefi ote.
Hihamu xta pahu
(Lk. 13:2527)
20Jange

11Numu

Ar goxthi xi ntsixti

har goxthi xi ntsixti. Ngetho xi maxti ar goxthi ne xi nxidi ar u di ma har bexui, ne nzeye nuu kutnu. 14 Xi ntsixti ar gosthi, ne hingi maxti ar u di ma mhetsi, jange txutho nuu togo tini da yutnu.

13Kut hu

(Lk. 13:24)

Ftho tema za xta fdi te uni

hinda tsoka ri mfenihu nuu ense y mehni J emp. Ma da epu da ne da hyaahu, feta ya hogaji ngu nar tsi deti, ha mbo y mfeni hehwi nar dumanthuhu mio. 16 Ma gi phu togou, nhekitho y tsobefi. Ngetho nuya tsomui hingi tsa da yota nar hoga befi. Ngu nar minza hinda unga ya obxi, ne hingi tuju ya iuxi ha ya nkaxhnamini. 17 Njapu ar hoga baiza tsa da tsipa n te uni, ha n hingar hogaza hingi tsa da tsipabi. 18 Xi nar hoga baiza, hage tsa da unga n hingi ho da tsi. Wa nar tsoza, hage tsa da unga n xiho da tsi. 19 Gatho ya baiza hingi unga n xiho da tsi, da nkutsi ne da tusa har tsibi.

15Jamasuhu

(Lk. 6:4344)

gatho nuu engagi: Ma tsi Hmui, ma tsi Hmui, ma da yuta hr tsutwi J bi bu mhetsi; honse nuu ota n mnga ma Dada bi bu hnu mhetsi. 22 Nmu xta gxa xoge, nzeye ma da engagi nuya pau: Ma tsi Hmuihe, ma tsi Hmuihe, nuje da ju ahe r tsedi ri thuhu da mmpahe ri mh, da ehe ya tsondhi, ne da othe nzeye ya ntudi. 23 Ha nuga ma ga thtwabi: Hihamu xta mphwihu. Wehu, yotatsokiihu.

21Hinga

Yoho ya oho bi hyo y ngu

togo da yo nuya mh di xiahu ne da yote, n ma ga heka ngu nar oho benga n ma da mefi, ne bi hyo r ngu har medo. 25 Mefa ba e ya dye, ba k ya nzothe ne bi o ya yomndhi. Gathoyu bi zu har ngu, himbi dexti ngetho mi thta xiho har medo. 26 Ha n togo da yoxa nuya mhyu ne hinda yote, n hehwi nar ji hingi benga n pefi, ne bi hyo r ngu har baxka bomu. 27 Ba e ya dye, bi g ya nzot he, bi o ya yomndhi bi zu n ar ngu, bi yote xoge ne gatho bi medi. 28 Nu mi wa ar Hesu bi mnga njapu, ya ji xa mi yoda n xki xipabiu.

24N

(Lk. 6:4749; Mr. 1:22)

AR MATEO7,8 mi hmpa r tsedi J, hinge ngu nuya btofo.

Ar Hesu bi othe na mi tsu ar tsitandoyo
29Ngetho 9Ngetho

12 nuga bu togo bepkagi, ha di pesa ya ndogu di bepabi nehe. Numu ga emba na, di manu, da ma. Ha numu ga emba mana, ba ehe, da ehe. Numu ga emba ma bego: Yota nunar befinu, da yote. 10 Nu mi yoxa njapu ar Hesu xa bi yotho, ne bi emba ya ji mi teni: Xa majni di xiahu, hinxta tinga nar me Israel di pesa nar emui ngu nunar ohonu. 11 Ne di xiahu, ma da e nzeye xoge r nxidi ar ximhai da yuta mhetsi da huxkwi ar Abra, ar Isa ne ar Hakob hr tsutwi J. 12 Ha nuu ndi epahm nda yuta mhetsi hr tsutwi J, hinda ma da tumba ar seki. Ma da tenga nthi, da teta har bexui habu ma da nzoni ne da guxta y tsi di tho ya ugi. 13 Nepu ar Hesu bi emba ar dndogu: Di ma ri ngu, da njapu ngu xka emui. Ne gemu dama bi dixa r bego.

Nu mi g ar Hesu har toho, ba khwi nzeye ya ji mi teni. 2 Na mbi nthewitho nar ji mi tsita r ndoyo, ba e bi ndandihm hr wa ar Hesu ne bi embabi: Ma tsi Hmui, numu gi ne, da tsa gi othegi. 3 Ar Hesu bi maka r ye, bi huspabi ne bi embi: H, di ne ga othei. D dixai. Ngu mi wadi bi mnga njapu, nunar tsi ji dama bi hka r heni. 4 Num ar Hesu bi embabi: Hinto ma gi xipabi, honse di ma har nij da hyanta ar mj, ne hxa ri moho ngu bi mnga ar Moise, ne da hyantai ya ji xi dixi.

(Mr. 1:4045; Lk. 5:1216)

Ar Hesu bi othebi nr bego nar dndogu me Nroma

ar Hesu mi yuta har hnini Nkapernaum, ba e bi zudi nar dndogu me Nroma, mi apa ar mte. 6 Ne bi embabi: Ha gi ode, tsi Tata. Na ma bego oxa ar toxi wetsi, hingi tsa da ni, xa tho ya ugi. 7 Num ar Hesu bi en: Gar manu, ma ga othega. 8 Nunar nd bi ddi ne bi en: Hin, tsi Tata, ngetho hindi epkagi gi kuta ha ma ngu. N di ai, honse gi m da dixa ma bego, nuga di emui da njapu.

5Nagi

(Lk. 7:110)

Ar Hesu bi othebi r to ar Pedro

ar Hesu bi ma hr ngu ar Pedro, ka bi dinbabinu r to mi the ar mpati. 15 Ar Hesu bi mipa r ye, ne dama bi hye ar mpati mi the. Bi nanga nunar behnu, ne bi umbabi te nda ziu. 16 Mi taknxui ba tsimpa ar Hesu nzeye xki nthexkwi ya tsondhi, ha n nadar mh nda bepabiyu, dama nda boni, ne bi othe gatho ya dathi. 17 Njapu bi tho ngu xki mnga ar mehni Isaia nmu bi en: Gese

14Nagi

(Mr. 1:2934; Lk. 4:3841)

13 bi hgagihu ma henihu, ne bi hska ma ugihu.

Nuu mi ne nda denga ar Hesu
(Lk. 9:5762)
27Num

AR MATEO8 nuy maxte xa bi yotho ne mi eu: Togonu mu, ar yomndhi ne ar dehe ota n bepabi.
Yoho ya me Gadara xki nthexkwi ya tsondhi

mi hyanda ar Hesu xki gotatho ya ji, bi emba y maxte: Mh randi ar dehe. 19 Na mba eput ho nar btofo, ne bi emba ar Hesu: Tsi Utate, ga teai habu gatho gi ma. 20 Ne bi dtwabi ar Hesu: Ya mio pesa y oki habu ku, nuya tsintsu pesa y mafi, ha N Togo ba e bi Nji hiotho habu da me r . 21 Mana nuu mi teni bi embabi: Ma tsi Hmui, raka ar seki ma ga a ma dada, ne xka pengi, ga teai. 22 Ar Hesu bi dti ne bi embabi: Hyepu nuu xi du da ya nuu mahyegi xi duwi, ne ba e tengagi.

18Nagi

Ar Hesu bi japa ar yomndhi bi ntsaya

boxa ar Hesu har motsa, nuy maxte bi deni nehe. 24 Nmu mi ku har dehe, bi o nar yomndhi. Y mfetsi ar dehe mi hexta ar motsa, har Hesu mi tho. 25 Nuy maxte bi ma ba ya, ne bi embabi: Tsi Hmu, faxkagihe, butho ga jthu. 26 Ne n bi embabi: Yo gi ntsuhu. Tema bi ja ri jamfihu. Ne bi nangi bi zu ar yomndhi ne ar honthe, ne dama bi hetho.

23Mi

(Mr. 4:3541; Lk. 8:2225)

mi zongwi ar Hesu y maxte randi ar dehe har hai Gadara, ba e yoho ya oho bi zudi xki nthexkwi ya tsondhi, ba ponga ha ya tagi, xa ma ya ntso, hinto mi tsa nda tho har u habu mi buu. 29 Nuya ohoy u bi ntsedi ne bi emba ar Hesu: Te gi hongwa Hesu, r Tui J. Hage xka e gi raje ar mfei mdi hingi tsota ar pa. 30 Mi yonu yapu na muti ya tsudi mi uni. 31 Nuya tsondhi bi yapa ar mte ar Hesu ne bi embabi: Numu ma gi yengagihe, raje ar seki ma ga kuthe ha ya tsudi yonu. 32 Num ar Hesu bi embabi: H, di mhu ma ba kuthu. Num ya tsondhi bi bonga ha ya oho, ne bi ma ba kuta ha ya tsudi. Ne gatho nuya tsudi dama bi nixti ba homa ha nar maye, ba tso har dehe ne bi jta gatho. 33 Nuu mi su ya tsudi xa bi ntsu bi nixti, ma ba kuta har hnini. Nu mi zou, dama bi xipa ya ji n tema xki ja nuya oho mi nthexkwi ya tsondhi. 34 Gatho ya mengu nor hnini bi bou ma ba tsu ar Hesu, ne mi hyantu, bi yapa ar mte nda boni nda zokwabinu y hai.

28Nu

(Mr. 5:120; Lk. 8:2639)

AR MATEO9
Ar Hesu bi othe nar dathi xki nza r ndoyo

14 mi njuta ar boj mi jota ya nd, ne bi embabi: Ba ehe, tengagi. Ha n bi nangi bi deni. 10 Mefa ar Hesu bi huhwi har mexa hr ngu, ne nzeye ya njotboj ne ya yotatsoki ba e bi huhwi ar Hesu mi bu hwinu y maxte. 11 Nu mi hyanda njapu ya dengabepate, bi emba y maxte ar Hesu: Yo ungwi ya njotboj ne ya yotatsoki ri Utatehu. 12 Mi yo ar Hesu bi embabiu: Nuu yomaho hingi honga togo da othe, ha nuu heni h, hou. 13 Di ma ba hohu tema di bonga habu en: Hindi ne gi hnju ya moho, uhu ar nhwki. Hinxta e ga zo ya hogaji. Xta e ga zo ya yotatsoki da yotwa y ntsomi.

Num ar Hesu bi boxa har motsa ne bi ranga randi ar dehe, bi menga hr hai managi. 2 Mi zonga hr ni ar dehe, ba tsimpa nar oho xki nza r ndoyo mi oxa ha nar toxi, ne nu mi hyandwa y emui nuu mi tsihi, ar Hesu bi emba ar dathi: Ndada, yo gi tu ri mui, ngetho xi mpumpa ri tsoki. 3 Num ra ya btofo mi bense njawa: Nunar ohonu pontho tsanga J. 4 Nunar Hesu mi ptwatho y mfeni, jange bi embabiu: Yo gi behu hingi ho n di mnga. 5 Temar hembi ga xipabinu: Xi mpumpa ri tsoki, wa ga embabi: Nangi gi yo. 6 Phumu, N Togo ba e bi Nji peskwa ar tsedi har ximhai da pungya tsoki, hyanthumu te di pefi. Num ar Hesu bi emba ar dathi: Nangi, ju xa ri fidi, di ma ri ngu. 7 Num ar dat hi dama bi nangi, bi ma r ngu. 8 Mi hyanda ya ji n xki thogi, xa mi yotho, mi nsundabi J togo xki umba ar tsedi ya meximhai da yota ya dta ntudi.

(Mr. 2:112; Lk. 5:1726)

Ar Hesu bi tambabi ar bh

Ar Hesu bi zo ar Mateo nda deni

Hesu bi thohnu bi ma, ne har u bi hyanda nar oho r thuhu ar Mateo mar njotaboj, mi huxa habu

9Ar

(Mr. 2:1317; Lk. 5:2732)

ba epu y maxte ar Xuwa Xixthe, bi yamba ar Hesu ne bi eu: Yo hingi b nuya ri maxte, ha nuje ne ya dengabepate xa di bh. 15 Ar Hesu bi embabi: Numu da tota nar ngo, ne n togo bi nthti da zohna y mpdi, nuyu mahyoni da njohyawi, ngetho bu hwi n togo totwa ar dango. Njapu ma maxte nehe, nmu di bube johyayu. Ma da zo ar pa nmu xta tsixkagi, num h, xinda ne, da bhyu. 16 Hinjoo na togo ju nar rayo mote pota nar ze dutu, ngetho nu xta yuta ar rayo mote, da guta ar ze dutu ne da xe dta xeni.

14Mefa

(Mr. 2:1822; Lk. 5:3339)

15 sita ar rayo tafi ha ya ze ximhni, ngetho numu da njapu da xe ya ze ximhni, da nma ar tafi ne da me ya ximhni. Ha numu da sita ar rayo tafi ha ya rayo ximhni, gatho yoho hinte da ja.
r tinxu ar Hairo ne ar beh bi damba r pati ar Hesu
17Hingi

AR MATEO9 r ye ar nxutsi, ne nuna dama bi nangi. 26 Ne nunar bedenu bi nu nga xoge nunar hai.

wadi bi mnga njapu ar Hesu, ba epu nar nd bi ndandihm ne bi embi: Mahemutho bi du ma tinxu, jange xta e ga aar mte gi ma gi huxa ri ye; di emui da mengi da nte. 19 Har Hesu ne y maxte bi mewi nunar nd. 20 Nmu mi yo ar uu, nar beh mi xotwa ya ji, xki tho retamayoho njeye mi pesa nunar heninu, bi zonga hr xutha ar Hesu ne bi damba r ni r pati. 21 Ngetho mi ense hr mfeni: Numu mdi honse ga thambahm r pati, da dixkagi. 22 Ar Hesu bi egi ne bi emba nunar beh: Ma tsi tinxui, njohya. Nuna ri jamfi xi jaai xi dixi. Ne nagitho bi dixa nunar behnu. 23 Nu mi zonga ar Hesu hr ngu ar nd xki du r tinxu, mi hyandi mi bu hnu nuu mi hu xta ya nthuza, ne nzeye ya ji xa mi umba y mui mi zoni. 24 Bi embabiu: Pohu, ngetho nunar nxutsinu, hinxi du, tho. Ne nuya ji xa mi thentho. 25 Nu mi bonga gatho ya ji, ar Hesu bi yuta mbo har ngu, bi mipa

18Mi

(Mr. 5:2143; Lk. 8:4056)

mi manu ar Hesu, bi denga yoho ya goda mi befa xa mi mafi mi eu: r btsii ar Dabi, hwgagihe. 28 Ar Hesu bi thotho ne bi yuta ha nar ngu. Nuya goda himba kohi, ba e bi yutu har ngu nehe. Num ar Hesu bi embabiu: Ha gi jamfihu da tsa ga otheihu. Bi du: H da tsa, ma tsi Hmuihe. 29 Num ar Hesu bi huspa y ye ha y dau, ne bi embabi: D njapu ngu xka jamfihu. 30 Ne bi xo y dau. Ar Hesu bi humba y mui ne bi embabi: Jamasuhu hinto da b n xi thogi. 31 Mdi bi nsipa njapu, mi bou bi yonga ar bede hagatho nor hai.

27Nmu

Ar Hesu bi othe yoho ya goda

bonga nuya goda, ba tsimpa nar gone xki nthexkwi nar tsondhi. 33 Ar Hesu bi yenga ar tsondhi, ne nunar gone bi za bi . Gatho ya ji mi buhnu, xa mi yotho ne mi eu: Hihamu xta hanthuwa ha ma haihu Israel nar ntudi ngu n xta hanthupya. 34 Ha nuya dengabepate mi eu: Nunu enga ya tsondhi, ju mpa r tsedi r nd ya tsondhi.

32Mi

Ar Hesu bi othe nar gone

Hesu bi o gatho ya dta hnini ne ya tulo hnini, mi kuta ha

35Ar

Dta r befi J

AR MATEO9,10 y nij ya xodyo mi utwabi, mi xipa r hoga mh r tsutwi J, mi othebi y heni ne y ugi nuya mengunu. 36 Nu mi hyanda gatho ya ji xa bi nkor nhwki, ngetho bi hyanda ngu ra ya tsi deti xi mfonti, hinte e r mayo da su. 37 Num ar Hesu bi emba y maxte: Xa majni di xiahu, nzeye ar sofo ne txuda ya bego. 38 Jange yapabihu J togo r met i ar befi, da mehna mara ya bego, da e da gu xa nunar sofonu.

16 Yo ma gi thohu habu bi bu nuu hingya xodyo. Yo gi kuthu ha y hnini ya me Nsamaria. 6 Di ma ba zohu ya me Israel nuu bu ngu ya tsi deti hinte e y mayo. 7 Di mhu ne gi embabihu njawa: r tsutwi J baputho. 8 O thehu ya dat hi, ne hjwu y heni nuu tsu ar tsitandoyo, jafu da nte nuu xi du, yembabihu ya tsondhi nuu togo xi nthexkwi. Xta hwkahu nunar tsedinu, hwkwathobihu nu mara nehe. 9 Yo gi nxsu ar boj xi nkaxti, wa ya taxboj, wa ya theni. 10 Yo gi texju ri rozhu, yo ma gi hxu yo mponi ar dutu, wa mara ya thiza, hinte gi hxu nar ndoho. Ngetho ar bego di epi da tumba n te kati. 11 Nu xki tsohu ha nar dta hnini wa nar tu lo hnini, hyohu nar hogaji, ne ka gi bu hu nu hr ngu gatho ya pa gi oxu nu. 12 Nu xki kut hu har ngu, zengwahu nuu bu hnu. 13 Numu da raahu nseki, r hogamui J da zuu. Ha numu hinda raahu nseki, ar njpi xka yafu, da mengi da zuahu. 14 Numu hinto da yoxahu, ne hinto da jamfi n gi xifu, pohu har ngu wa har hnini, ne gi hwthu ri wahu, da hyo ar fonthai xi wata ha ri thizahu. 15 Xa majni di xiahu, nunar pa da thxamajni, nunar hnini ma da hnga nar dta mfei, di tta r mfei ya hnini Sodoma ne ar Gomora.

Ar Hesu bi hwahna nuu retamayoho y mpote

10

Num ar Hesu bi zohna nuu retamayoho y maxte, ne bi umba ar tsedi nda yenga ya tsondhi, ne nda othebi tsant y heni ne y ugi ya ji. 2 Gehyu y thuhu nuu retamayoho y mpote ar Hesu xki zohni: Meto ar Simu n bi thuspabi ar Pedro, ar Andre r jdpu, ar Hakobo ne ar Xuwa r jd, y tuyu ar Sebedeo. 3 Ar Lipe, ar Bartolo, ar Toma, ar Teo n mar njotboj, manar Hakobo r tu ar Alfeo, ar Lebeo n bi tembabi ar Tadeo. 4 N manar Simu xki owi nuu mi ntuhni mi nga r hnini, ne ar Huda Iskariote n mefa bi da ar Hesu.

(Mr. 3:1319; Lk. 6:1216)

Ar Hesu bi mehna nuu retamayoho y mpote xki hwahni

Hesu bi mehna nuu retamayoho y mpote xki hwahni ne bi embabiu:

5Ar

(Mr. 6:713; Lk. 9:16)

di peahu gi mhu, ma gi yohu ngu ya tsi deti madeda

16Nupya

Ya ntutsate xi epu

17 ya mio. Jange zota ri dahu ngu nar ke, ne di hxahu nar tsi domtxu. 17 Jamasuhu ngetho ya ji ma da datahu ha y ye ya tsutwi, ne ma da mepahu ha y nij. 18 Nuu ma da datahu ha ya tsutwi, ma da mapahu ha ya nd ngetho gi tengagihu. Njapu gi datwabihu majniyu, ne nuu hingya xodyo. 19 Nmu xta tsoahu, yo gi tu ri muihu tema gi mhu wa tema gi thhu, ngetho gemu J ma da raahu gatho n gi mhu. 20 Hingo ma gi sehu; nu r H J ar Dada go ma da mnga n da bonga ha ri nehu. 21 Nuya pau ya ji ma da ut sase y ku, ma da da da tho. Nuya dada da da y tu, nuya tu ma da utsa y dada, ne da dau da tho nehe. 22 Gatho ya ji ma da ut saihu ngetho gi tengagihu, ha n togo da zetatho da domi da gxa xoge, go ma da mpo. 23 Numu da ntutsaihu ha nar hnini, pohu di mhu mana. Xa majni di xiahu, hingi jwahu gi yohu xoge ya hnini har hai Israel, ne N Togo ba e bi Nji da menga managi. 24 Ar maxte hingi tpa r nsu r utate, ha nar bego hingi tpa r nsu r hmu. 25 Xiho numu ar maxte da hehwi r utate, ne ar bego da hehwitho r hmu. Numu ar dada bi tembabi ar Belsebu, hanja tomi da nsipabi y btsi mu.

AR MATEO10 thandi, wa tema xi tota ntho ne hinda fdi. 27 N di utasehu ntho, utwabihu gatho ya ji, ha n di xiahu njantetho, mhu ntsedi, da yo gatho ya ji. 28 Yo gi tsuhu togo ne da hyoahu, ngetho ri pahu hingi tsa da hyou. Tsuhu J togo pesa ar tsedi da mehna ri pahu ne ri ndoyohu har tsibi. 29 Nuya tsi tsintsu hingi hmdi, tunga yoho ha nar tsi kuta, ha hinda za da da na har hai numu hinda ungar seki J ar Dada. 30 Xiahu hm. Ngetho ri xthu, J pdi hanguu. 31 Jange yo gi ntsuhu, ngetho gi tfu r nsu na muti ya tsintsu. 32 N togo da dat kagi majni ha y nthandi ya ji xi bkagi, nuga ne ma ga damajni xi bkagi hr nthandi ma Dada bi bu mhetsi. 33 Ha n togo da kongagi ha y nthandi ya ji, nuga nehe ma ga konga hr nthandi ma Dada bi bu mhetsi.

Ngetho xpa e ar Hesu ma da he ya ji

Togo gi tsuhu

hinto gi tsuhuwa, ngetho hiotho tema xi tgi ne hinda

26Jange

(Lk. 12:29)

gi hu ri muihu xta e ga jsa ya tuhniwa har ximhai. Hin, ma da gahni ngetho xta ehe. 35 Xta e ga heka ya ji: nuya tu ma da doxa y dada, nuya tinxu ma da doxa y nn, ha nuya tsihwe ma da doxa y tsa. 36 Nuy u ni ya ji ma da bonga ha y nguse. 37 N tte r mhte pespa r dada wa r nn, ne mefa ka mkagiga, hindi epi da dengagi.

34Yo

(Lk. 12:4953; 14:2627)

AR MATEO10,11 Ne n tte r mhte pespa r tu wa r tinxu, ne mefa ka mkagi, hindi epanu nehe da dengagi. 38 Ne n togo hinda yenta r te da dengagi, hindi epi ga obe. 39 N togo xa suwa r te har ximhai, ma da bedi. Ha n da be r te tengagi, ma da dinga r te hihamu da thege.

18 Hesu bi ddi ne bi embabiu: Di mhu ba xifu ar Xuwa n xka yohu ne xka hyanthu. 5 Nuya goda xo y da, ya dowa yo, ya gogu ode, nuu tsu ar tsitandoyo thitsi, nuu xi du pengi nte, ha nuya tsi hyoya xi nsipabi ar hoga mh. 6 Nzat ho n togo hinda u r mu i xi zo r gu n di pefi. 7 Nu mi boni bi ma y maxte ar Xuwa Xixthe, ar Hesu bi ndui bi nonga ar Xuwa ne bi emba ya ji: Togo ma ga hyanthu har otatoho. Hage ma ga hyanthu nar oho hinte mi pesa r tsedi, ngu nar xithi hwnda ar ndhi. Hin wain. 8 Te ga pohu ga hyanthu mu. Hage nar oho mi he ya dutu ximhdi. Hin, ngetho nuu k y nzatho dutu bu ha y ngu ya ndu. 9 Tema ga pohu ma ga hyanthu mu. Hage nr mehni J. H, ne xa majni di xiahu, hinge honse nr mehni J, pesa manar dta nsu. 10 Ngetho gehnu xki nhonga mameto har Tofo habu en: Nuga di pehna ma mehni da meto da hyoka ar u. 11 Xa majni di xiahu, hinxi mu manar oho di tpa r nsu ar Xuwa Xixthe. Mdi njapu hm, n ar tsi tu lo xi yuta hr tsutwi J, tpa r nsu ar Xuwa. 12 Nuya pa bi ndu i bi xixthe ya ji ar Xuwa ne nubyatho, r tsutwi J tho ar nhweni, ne honse nuu umby mui go kutu. 13 Gatho y mehni J ne r tofo ar Moise bi mu nda e r tsutwi

4Ar

Ya hoga nthh mhetsi

togo da raahu ar seki go xi rakagiga, ha n togo raka ar sekiga go umba ar seki n togo xpa penkagi. 41 N togo da umba ar seki nr mehni J ngetho mar mehni, ma da hnga ar nthh ngu ar mehni. Ha n da umba ar seki nar hogaji ngetho mar hogaji, ma da hnga nar nthh mahyegi ngu hnga nar hogaji. 42 Ne n togo da umba na tsi bada ar tsethe na nuya tsi hyoyayu tengagi, xa majni di xiahu hinda be r nthh.

40N

(Mr. 9:41)

Ar Xuwa Xixthe bi mehna yoho y maxte ma ba ksa ar Hesu

11

Nu mi wa ar Hesu bi xipa nuu retamayoho y maxte teme nda mefi, bi ma ba tsonga ya hnini har hai, mi uta ya ji ne mi mnga ar hoga mh. 2 Nmu mi o har fadi ar Xuwa Xixthe, bi yo gatho n mi ota ar Hesu, jange bi mehna yoho y maxte ma ba ktsi, 3 ne bi embabi: Ha go gee r mehni J ma nda ehe, wa ga tomhe mana.

(Lk. 7:1835)

19 J, ha nu mi zo ar Xuwa Xixthe bi m mi baputho nda zoho. 14 Numu gi ne gi emu ibihu, gehnu ar Elia xka yohu nda penga managi. 15 N togo tu r gu, d yoxa n di m. 16 Togo ga hekwabi nuya ji bu nuya payu. Nuyu, hehwi nuya btsi hu ha ya tai, mafi engwi y ohu. 17 Ne eu: Da hu xthe ma nthuzahe ne hinga nehu, da ntuhe ya thuhu ntagi ne hinga nzohu. 18 Ngetho ba e ar Xuwa Xixthe, hinto mi ntsixkwi, ne hinto mi ungwi, ne gi ehu: Nthexkwi nar tsondhi. 19 Mefa ba e N Togo bi Nji, to gatho ntsixkwi ne ungwi, gi ehu nar tsoyo ne nar mihni, r owi ya njotboj ne ya yotatsoki. N togo pesa ar mfdi, nhekitho ha y hoga befi.

AR MATEO11 nuahu gar menguhu Nkapernaum, ha gi hu ri muihu ma da nju xahu mhetsi. Hin, ma da teahu har bexui. Ngetho numu har hai Sodoma xi tothm nuya ntudi xka hyanthu, xi yotwahm y ntsomi, ne hinxi nhwati, di bu hmu nuya payu. 24 Jange di xiahu, nunar pa da thsahu majni, ri mfeihu ma da dta r mfei ya me Sodoma.

23Ha

Ba e gi tsu kagihu, gi tsayahu

Y mfei xi tekwa ya mesku hnini

ar Hesu bi ndui bi humba y hmi ya hnini habu xki yota ya ntudi, ngetho hinxki yotwa y ntsomi, mdi xki hyandwa r tsedi J. Ne bi e: 21 Hwkateihu gar menguhu Korasi ne gar me Betsaidahu. Ngetho numu ya me Tiro ne ya me Sidon xi hyanthm ya ntudi xi tota ha ri haihu, xi yotwahm y ntsomi, ne xi hyemh ya he dumui, ne xi nkoxhm ar bospi ntsomi. 22 Jange nuga di xiahu, nunar pa da thsahu majni, ri mfeihu ma da dta n ma da hnga ya me Tiro ne ya me Sidon.

20Mefa

(Lk. 10:1316)

pa ar Hesu bi ne bi en: Di nsundai, ma tsi Dadai, gar Hmu mhetsi ne gatho ar ximhai. Di raa njamdi ngetho xka utwabi ri ntuti nuu ngu ya tsi btsi hintsu te pdi, ne xka kwa nuu ja y mfdi ne ya nimfeni. 26 Ngetho njapu xka numahoge, ma tsi Dadai. 27 Mefa bi emba nuu mi bu hnu: Gatho xi utkagi ma Dada. Honse ptka ma mfeni. Hinto ptwa r mui ma Dada, honse nuga r Tugi ne nuu xta hwahni ga utwabi. 28 Ba ehu gatho nuya gi nduhu ne xi zaahu, ne ga tuka ri benihu gi tsayahu. 29 Ngu nar tsi boi ntei, hhu ar zanwei di husahu, ne da tsa gi tengagihu ma mui, dar hogaji ne hindar etsi. Numu gi bu hu njapu, hinda zaahu ne hinda du ri muihu. 30 Ngetho nunar zanwei di husahu, hingi hembi gi tuxu, ha nunar beni di tutahu, hingi hu.

25Nor

(Lk. 10:2122)

AR MATEO12
Ya maxte bi doka ya ngtei har pa ntsaya
10Ka

20 mi bu hnu nar oho xki yota nr ye. Ne nuya dengabepate bi yamba ar Hesu: Hage xiho gi othe nar ji har pa ntsaya. Bi yanga njapu ngetho mi ne nda dinga te nda hyoxu. 11 Ha nunar Hesu bi embabiu: Ximu gi ehu nar tsi deti ne da zo ha nar otsi, ha hingi hhu mdi ar pa ntsaya. 12 Ha hinge nar oho tpa r nsu nar tsi deti. Jange mahyoni ga othu ar ho mdi ar pa ntsaya. 13 Num ar Hesu bi emba ar oho xki yota r ye: Maka ri ye. N bi japu, ne dama bi dixa r ye, ne bi gohi ngu n mana. 14 Nu mi bonga ya dengabepate, bi uti hanja nda tsa nda hyo ar Hesu.

12

Nuya pau ar Hesu ne y maxte bi ranga ha ya hwhi xki bota ya tei. Mar pa ntsaya, ha nuy maxte mi tsu ar thuhu, jange bi ndui bi dokwa y ngh ya tei, mi tki mi tsau. 2 Mi hyanda ya dengabepate, bi emba ar Hesu: Yo ri maxte ota n hingi ho da yota har pa ntsaya. 3 Ha nunar Hesu bi dtwabi njawa: Ha hinxka nehu habu enga n bi yota ar Dabi nmu mi zu ar thuhu, n ne y owi. 4 Bi yut hr nij J, ne bi zi nuya thuhme xki bospa J, ha n ne y ohu himi ho nda ziu, honse ya mj. 5 Ha hinxka nehu hr tofo ar Moise, nuya mj mpe har nij, mdi ar pa ntsaya, hingi nhu ngu nar tsoki. 6 Ha nuga di xiahu, bu kwa na tpa r nsu ar nij. 7 Numu gi phmhu tema di bonga n mnga r Tofo J habu en: Hindi ne gi hnkagihu ya moho. N di ne, gi u ri nhwkihu. Numu xi zohm ri mfenihu, hingi tsu hmhu nuyu hinte xi yota n hingi njapu. 8 Ngetho N Togo ba e bi Nji gehnu r Hmu ar pa ntsaya.

(Mr. 2:2328; Lk. 6:15)

Ar oho xki yota r ye

Hesu bi thogi, ma ba kuta ha y niju.

9Ar

(Mr. 3:16; Lk. 6:611)

Hesu mi ptho te mi beu, bi zohnu bi ma, ne nzeye ya ji bi deni mi othebi y heni. 16 Ne xa mi humba y mu i hinto nda metwabi togo. 17 Ne njapu nda tho ngu xki mnga ar mehni Isaia nmu bi en: 18 Gehnu ma hoga bego xta hutsi, togo di mdi ne jakagi ga njohya. Ga umba ma H, da zohna gatho ya hnini bu hr nxidi ar ximhai, ne da xipabiu xi epu ar pa da thspa majni. 19 Hinto ma da ntsahkiwi, hinda ma da mafi, ne hinda ma da to r mh ha ya u.

15Ar

Ar bego xki huxa J

21
20 Ma

AR MATEO12 numu di hmpa r tsedi r H J di enga ya tsondhi, phu mu, xi zokwa habu gi bu hu r tsutwi J. 29 Hanja da za da yuta nar b hr ngu nar oho xa di pesa r tsedi, da bpa y ho numu hinda xote meto. Ne xta wadi h, ja da tsa da bpa y ho. 30 Nuu togo hindi obe, utsagi, ne n togo hindi musbe mahyegi, go fonti. 31 Di xiahu, gatho ya tsoki ota ya ji, ne gatho ya tsate mu, ma da mpumbabi. Ha n togo da yemba ar mau r H J, hinda ma da mpumbabi. 32 Numu togo da zanga N ba e bi Nji, ma da mpumbabi. Ha n togo da mau r H J, hinda ma da mpumbabipya, ne hihamu da mesa ar pumbate. 33 Behu numu ar za xiho, ma da unga n xiho nehe. Ha numu ar za hingi ho, hingi ho n ma da uni, ngetho n te unga nar za, ja fpu tema za. 34 Tsojihu di hxahu ya ke. Hanja da tsa gi mhu n xiho xa gar tsojihu. Ngetho n uxa ha ri muihu, gehnu gi mhu. 35 N togo benga ya hoga mfeni, mnga n xiho, ha n benga ya tsomfeni, mnga ya tsomh. 36 Nuga di xiahu , gatho n te gi mhu ne hingi jamasuhu, ja tema gi thhu nmu xta thsahu majni. 37 Ngetho J ma da hsahu majni gatho n gi mhu, ne da nsiahu ri hogajihu wa ri tsomuihu.

da humba y mui nuu hintsu pesa r tsedi y emui, ngu nar xithi butho da dehmi. Ma da mespa ar nhwki nuu pesa na tsi tui ar ndomi, ngu nar tsibi fu ni. Ne da japi da ntte ar ho. 21 Ne gatho ya ji bu hr nxidi ar ximhai da domba r mfatsi u.
Ar mau temba r H J
(Mr. 3:2030; Lk. 11:1423; 12:10)

28Ha

ar Hesu ba tsimpa nar ji mi gone ne mi goda, ngetho xki nthexkwi nar tsondhi. Bi othe, ne dama bi za bi ne bi hyandi. 23 Jange gatho ya ji xa mi yot ho, ne mi enga na ngu na: Hage go gehnu r Tu ar Dabi mu. 24 Ha nuya dengabepate mi yoxa n mi mnga ya ji, bi eu: Nunu hingi ense ya tsondhi, hmpa r tsedi ar Belsebu r nd ya tsondhi. 25 Nunar Hesu bi btwatho y mfeniu, ne bi embabi: Numu nar hnini da hege ne da ntunse, da jsase gatho n xi yote. Ha numu da ntutsase y mengu nar ngu, hiotho r tsedi, ne da nhwati. 26 Xi ar tsondhi, hage da yense y mitsondhiwi. Numu da japu, hinte di pesa r tsedi ne xi nhwata gatho mu. 27 Gi ehu nuga di enga ya tsondhi ngetho di hmpa r tsedi ar Belsebu. Xi ri mehnihu, tema tsedi hu enga ya tsondhi mu. Go da hupa ri hmihuu.

22Num

AR MATEO12,13
Ya tsoji a nar ntudi
45Num

22 n ar tsondhi ma da hyonga ma yoto y mitsondhiwi di tte y ntso, ne da kuti da mu hwi. Ne nunr befa mui nunar ji xki hyehm ar tsondhi, di tte r ntso hinge ngu beto. Ma da thota y ntso nuya ji bu nuya payu nehe.
r nn ne y jd ar Hesu
(Mr. 3:3135; Lk. 8:1921)

ra ya btofo ne ya dengabepate mi bu hnu, bi emba ar Hesu: Utate, di ne ga hanthe gi yota nar ntudi, njapu da nheki xpa pea J. 39 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Ya tsoji bu nuya payu adi da hyanda nar ntudi, ne hinte ma ntudi da tumbabi, honse r ntudi ar mehni Honas. 40 Ngetho n bi o hupa ne huxui mbo r mui ar dta hw. Ma da njapu N Togo ba e bi Nji, ma da mu hupa ne huxui hr mui ar hai nehe. 41 Nuya me Ninibe ma da nanga har thxamajni, ne ma da humba y hmi nuya ji bu nuya payu. Ngetho nuu bi yotwa y ntsomi nmu mi zo ar Honas, ha bu kwa na tpa r nsu ar Honas. 42 Nunar beh mar nd ndi e makangi, ma da nanga har thxamajni, da humba y hmi nuya ji bu nuya payu. Ngetho nuna ba e har yapu hai nda yospa r mfdi ar Salomon, ne gi buhwihuwa na xa tpa r nsu ar Salomon.

38Num

(Lk. 11:2932)

Hesu himi jwatho nda zo ya ji, na mbi zota r nn ne y jd mi ba nthi mi ne nda wi. 47 Na togo bi embabi: Ri nn ne ri jd bi bahnu nthi, ne gi wi n. 48 Ar Hesu bi dtwabi: Togo ma nn ne ma jd. 49 Bi uti habu mi bu y maxte, ne bi en: Go gehyu ma nn ne ma jd. 50 Ngetho gatho nuu ota ngu mnga ma Dada bi bu mhetsi, gehyu ma jd, ma nju ne ma nn nehe.

46Ar

13

Ar tsondhi bi pengi

ar Hesu bi en: Numu nar tsondhi da hye nar ji, da o ha ya otatoho di honga habu da ntsaya, ne hinte tini, 44 na nda bense ne da en: Ximu ga penga ha ma ngu da poni. Ne xta zoho da dini hinto di bui, xi njoki ne xi thoki xiho.

43Nepu

(Lk. 11:2426)

Nunar pa ar Hesu bi bonga har ngu habu mi bui, ne bi ma ba hu har nthe. 2 Bi wata nzeye ya ji habu mi bu, jange bi boxa ha nar motsa ne ka bi huxnu, ha gatho ya ji mi ba har nthe. 3 Ne bi metwabi nzeye ya bede mi utwabi. Meto bi me nr bede nar moti ne bi en: Nar moti bi boni ma ba pota r hwhi. 4 Nmu mi mpoti, na tu i bi zo har u, ba e ya tsintsu bi go bi za.

(Mr. 4:19; Lk. 8:48)

r bede ar moti

23 tui bi zo ha ya do habu himi kxa nzeye ar hai. Nguta bi kontsi ngetho himar mpidi ar hai. 6 Ne nu mi boxa ar hyadi bi hwixki. Himi tsa nda nu nga y yu, jange bi yoti. 7 Mana tu i bi zo habu mi ja ya mini, bi xuha ne bi oti. 8 Ha mana tu i bi zo habu mar ho ar hai, xa bi unga nar hoga sofo, ra na nthehe, mara hunate, ne mara natemareta na ngu nar bai. 9 N togo tu ar gu da yode, d yoxa n te di m.

AR MATEO13 hinda kwata ha y mui, ne da huxka y da, ha nuga da tsa ga umba ar nzaki. 16 Ha nuahu, nzat ho ri dasehu xka hyanthu, ne ri gusehu xka yohu. 17 Ngetho xa majni di xiahu, nzeye y mehni J ne mara ya hogaji, mi nemh nda hyanda n gi hanthupya, ha himbi tsa bi hyantu. Ne mi nemh nda yoxa n gi ohupya, ha himbi yoxu.

5Mana

Ar Hesu bi mnga tema di bonga r bede ar moti

Yo ar Hesu mi zo mede ya ji

y maxte bi wata habu mi bu ar Hesu ne bi embabi: Yo gi zo mede ya ji. 11 Ar Hesu bi dtwabi ne bi embabiu: Nuahu, J utahu n hinxki f mameto tengu r tsutwi, ha nu mara hinxi tutwabi. 12 Ngetho n to pet si, ma da thuspabi, ha n hinte petsi, ma da thmba xoge. 13 Jange di zo mede, ngetho tu y da, ne hingi handi, tu y gu, ne hingi ode, ne hingi tso y mfeni. 14 Thohyu ngu bi mnga ar mehni Isaia nmu bi en: Ma gi yohu, ne hinda zo ri mfenihu. Ma gi hyanthu, ne hingi phu teme di bonga n gi hanthu. 15 Ngetho nuya jiyu xi japi xi m y , ne hingi ne da yoxa n ode. Xi tsanta y da, njapu hinda xo y da da hyandi, ne hinda zo y gu,

10Mefa

(Mr. 4:1012; Lk. 8:910)

tema di bonga r bede ar moti da xiahu. 19 N togo da yoxa ar mh nomba r tsutwi J ne hinda zo r mfeni, mefa da e ar tsondhi ne da hmba ar mh xki zomh hr mui, gehnu n na tui bi zo har u. 20 Nuu mara bi zo ha ya do, ngu n bi yoxa r mh J ne da njohya da hni. 21 Ha hinxi eta xiho hr mu i nunar mhnu, jange xta e ya thogi ne ya ntutsa ngetho xi hmga ma mh, da wege, ngu ar tei hinxi nu nga r yu nguta da yoti. 22 N na tu i bi zo habu mi ja ya mini, gehyu nuya xi yoxa r mh J, ne dama bi be ar emui, ngetho tupa r mui gatho n te jawa har ximhai, ne hegi da ka ar boj. Gathoyu da jsa ar mh, jangutho ar tei hinte bi uni. 23 Ha nu mara bi zo habu mar ho ar hai, gehyu nuya bi yoxa r mh J ne bi zo y mfeni. Xa bi unga nar hoga zofoyu, ra bi unga nanthebe, ra hunate, ha nu mara natemareta na ngu nar bai.

18Yohupya

(Mr. 4:1320; Lk. 8:1115)

AR MATEO13
r bede ar tei ne ar nxoto r bede ar njoxthuhme

24

ar Hesu bi metwabiu manar bede ne bi en: r tsutwi J bi bu mhetsi jangu nar moti bi ma hr hwhi ba pota ar tei xi thahni. 25 Ha nmu mi y bego, ba e r u ni ne bi motwa ya nxoto hr hwhi xki mota ar tei, ne bi ma. 26 Nu mi te ar tei ne mi fudi nda ngh, bi kontsa ar nxoto mu nehe. 27 Nuya bego bi ma ba anga n togo r meti ar hwhi ne bi embabiu: Tsi ndada, ha hinga pota ar tei xki nthahni ha ri hwhi. Ximu ha xpa e nuya nxoto mu. 28 Nor oho bi emba y bego: Zage na ma u ni xi moti. Nuyu bi embabi mu: Ha gi ne ma ga kuse ya nxoto. 29 N togo r meti ar hwhi bi ddi ne bi embabiu: Hin, yo gi kusu ngetho yo ma da ku xkwi ya tei nehe. 30 Hyehupu da tewi mahyegi, ne nu xta zo r pa ar sofo, ga xipa ya xathe da xata meto ya nxoto da duti, ne da gsa har tsibi da zti. Ha nor tei da muntsi da kwata ha ma tu.

24Mefa

xipa manar bede ne bi embabi: r tsutwi J bi bu mhetsi hehwi ar njoxthuhme bi panta nar beh ha guto hwada ar ju ni, ne bi domi bi joxa xoge.
Teme mi japa ar Hesu ya bede
(Mr. 4:3334)

33Bi

(Lk. 13:2021)

Hesu gatho n te mi xipa ya ji, mi xipa mede. Numu himar bede hinte mi xipabi. 35 Njapu bi thogi ngu xki mnga mahamu r mehni J nmu bi en: Mede ma ga zo ya ji, Ma ga mnga n xki tgi nmu mi thoka ar ximhai.

34Ar

r bede ar ndamurtasa bi boti

ar Hesu bi metwa manar bede ne bi embabi: r tsutwi J bi bu mhetsi hehwi nar ndamurtasa bi mota nar oho hr hwhi. 32 N ar nda xa tsi tu lo tta gatho nu mara. Ha nu xta te, tta gatho nu mara ya kani, habu bi e ya tsintsu kxa y mafi.

31Ne

(Mr. 4:3032; Lk. 13:1819)

Hesu mi wadi bi e ya ji, bi ma har ngu habu mi bui, ne bi wata y maxte, bi embabi: Ximu gi xikagihe teme di bonga r bede ar nxoto ba har hwhi. 37 Ar Hesu bi dtwabiu ne bi en: N togo pota ar tei xi thahni, gehnu N Togo ba e bi Nji. 38 Ar hwhi gehnu ar ximhai, ha n ar tei xi thahni, gehyu nuu bu hr tsutwi J. Ha nunar nxoto, nuya tenga ar tsondhi. 39 Ar u ni pota ar nxoto, ar tsondhi. Nunar sofo gehnu r ngtsi ar ximhai, ne nuya xathe gehyu y enxe J. 40 Jangu ya xatei weka ar nxoto da tsti, njapu hr ngtsi ar

36Ar

Ar Hesu bi mnga teme di bonga r bede ar tei ne ar nxoto

25 ximhai, ya enxe ma da weka nuya ji tenga ar tsondhi. 41 N Togo ba e bi Nji ma da mehna y enxe da gu ka hr tsutwi gatho nuya yotatsoki ne nuu japa mara da ntsoki. 42 Ne ma da tuta har tsibi, ka ma da nzonu ne da guxtya tsi di tho ya ugi. 43 Ne nuu ya hogaji ma da yotu ngu ar hyadi nnu mhetsi, habu bi bu r tsutwi J y Dada. Nuu togo tu y gu da yode, d yoxa n di m.

AR MATEO13 da njapu xta gxa ar ximhai, da e ya enxe da weka ya tsomui xi nthskwi ya hogaji. 50 Ne da thota har tsibi, ka ma da nzonu ne da guxta y tsi.

49Ma

tsutwi J bi bu mhetsi hehwi nar metsi ta har hai. Nunar metsinu bi dinga nar ji, ne bi mengi bi managi. Ne xa bi njohya bi ma ba pa gatho n mi petsi, bi danga ar hai habu mi ta ar metsi. tsutwi J bi bu mhetsi jangu nar ma honga ya nzatho do xa xi mhdi. 46 Nu mi dinga nar hoga do, bi ma ba pa gatho n mi petsi ne bi ma ba tai.

44r

r bede ar metsi tagi

ar Hesu bi yanga y maxte: Ha xi zo ri mfenihu gatho n xta xiahu. Bi du ne bi eu: H, ma tsi Hmuihe. 52 Numu n bi embabiu: Njapu nar btofo ptwa xiho r tsutwi J, hehwi nar dada pesa r metsi, ne ju ka nuu mi ja mahamu ne nuu ja getya xi nja.

51Num

Ya rayo ne ya gnga metsi

Ar Hesu mi bu hnu Nasare

45Nunr

Ar nzatho do xa xi mhdi

tsutwi J bi bu mhetsi jangu nar ntatsi njta har dehe ne tsant ar zuwe bi gutsi. 48 Nu xta uxa y ntat si, nuya ngu x hw da gu ka har nthe, ne da hudi da hwahna nuya xiho da yuta ha y bot se, ne nu mara hingi ho da yenga nthi.

47r

Ar ntatsi

wadi bi mnga nuya bedeyu, bi ma bi zohnu nunar hnininu. 54 Ne bi zonga hr hai, mi kuta ha y nij mi uti, ne nuya ji xa mi yotho ne mi eu: Ha xpa tinga ar mfdi ne ar tsedi da yota nuya dta ntudiyu. 55 Ha hinga gehnu r tu ar hyenza. Ha hingar Maria r nnnu, ne r jd ar Hakobo, ar Huse, ar Simu ne ar Huda mu. 56 Ha hinge di bu hwihuwa y nju nehe. Ha xpa phnu gatho n m ne otnu mu. 57 Ne nuya mengunu xa mi tsota y mui, jange ar Hesu bi embabiu: Nr mehni J habu gatho hnumansu, ha nu hr haise hin, ne hr nguse.

53Mi

(Mr. 6:16; Lk. 4:1630)

AR MATEO13,14 himbi yota nzeye ya dta ntudinu, ngetho ya ji himi emuibi.

Bi tho ar Xuwa Xixthe
58Jange

26 har mexa. Jange bi m nda tumbabi. 10 Ne bi m nda thekwa r ar Xuwa Xixthe har fadi. 11 Ba thmpa r ha nar dta manza, bi tumba ar nxutsi, ne nunu bi hspa r nn. 12 Mefa bi zo y maxte har fadi habu mi jothm, bi hspa r ndoyo ma ba agi, ne bi mau ba xipa ar Hesu n xki thogi.

14

Nuya pau ar nd Erode bi zo r gu gatho n mi ota ar Hesu. 2 Ne bi emba y bego: N ar oho, gehni ar Xuwa Xixthe xi mengi xi nte, jange pesa nor tsedi. 3 Ar Erode mi mnga njapu ngetho xki gu ar Xuwa Xixthe, xki dti, ne xki gota har fadi. Nunu mi hkwahm hinge nda mu hwi ar Erodia r beh ar Lipe r jdpu. 4 Ngetho ar Xuwa Xixthe xki emba ar Erode: Hingi ho gi bu hwi nunar behnu. 5 Jange ar Erode mi ne nda hyo. Himbi yote ngetho mi tsu ya ji, nuyu mi jamfi mr mehni J. 6 Ha nagi mi totwa r dango ar Erode, nunr tinxu ar Erodia bi nei madeda gatho nuu mi bu hnu, ha nu ar Erode xa bi numaho. 7 Jange bi twabi nda umba gatho n nda yadi, ne bi eta made J. 8 Num ar nxutsi bi emba ar Erode: Di ne gi rakagiwa r ar Xuwa Xixthe ha nar manza. Go bi ya ngetho r nn xki yuti tema nda yadi. 9 Ar nd Erode xa bi zota r mu i. Mdi njapu himbi tsa bi ponga r ne, ngetho xki eta made J, ne xki yoxa gatho nuu mi bu hwinu

(Mr. 6:1429; Lk. 9:79)

Ar Hesu bi winga tho ngudminthebe ya ji

yo ar Hesu njapu, bi boxa ha nar motsa, bi ranga randi ar dehe, bi ma habu hinto mi bui. Ha nu mi yo ya ji ndi manu, ba ponga ha ya hnini, bi ma watho ma ba ktsi. 14 Nu mi bonga ar Hesu har nthe, bi hyandi mi bu hnu nzeye ya ji mi tomi. Xa bi hwki ne bi othebi y heni. 15 Nu mi nde bi wata y maxte habu mi ba, ne bi embabi: Pehna ya ji ma da danga te da zi ha ya tu lo hnini, ngetho bi nde, ne te da dingwa habu di bu hu. 16 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Hinda ma da hyonga te da ziyu, go ma gi umfu. 17 Nuy maxte bi ddi ne bi eu: Habu ga tihe tema ga umfeyu. Honse bu kwa kuta ya thuhme ne yoho ya tsi hw. 18 Ne ar Hesu bi en: Ba hhuwa. 19 Mefa bi xipabi ya ji nda hu ha ya doni. Ne bi gu nuu kuta ya thuhme ne yoho ya tsi hw, bi

13Mi

(Mr. 6:3044; Lk. 9:1017; Jn. 6:114)

27 nosa mhetsi bi jpi, bi heke ne bi thokwabi y maxte, ne nuyu bi hemba ya ji. 20 Gatho ya ji bi uni ne xa bi ni, ha nuya xeni bi bongi bi njo, ne bi husa retamayoho ya botse. 21 Nuu togo bi uni mi tsu ngu ngudminthebe ya oho, himbi yuta ar mede ya beh ne ya btsi.

AR MATEO14,15 nu mi za ar ndhi bi zu, jange bi ndui bi yu har dehe. Dama bi mafi ne bi en: Ma tsi Hmui, ju xkagi, butho ga jti. 31 Num ar Hesu nguta bi penti, ne bi embabi: Yo ga ntsu, ha hingi emui. 32 Bi box kwi har motsa, ne nguta bi ntsaya ar ndhi. 33 Nu mara xki go har motsa ba e bi nsunda ar Hesu, bi ndandihm ne bi en: Xa majni go r Tui J.

30Ha

Ar Hesu mi yoda ma ar dehe

ar Hesu bi xipa y maxte nda boxa har motsa, ne nda meto ndi ma randi ar dehe. N nda gotho nda e ya ji. 23 Nu mi ehwi gatho ya ji, bi boxase har toho ma ba apa J. Nu mi nxui mi busenu har toho. 24 Ha nunar motsa mi yo madedar honthe, ne xa mi mfetsi ngetho mi ntoxkwi ar ndhi. 25 Ngu nar humxudi ar Hesu bi ma ba tsu y maxte, mi yoda ma ar dehe. 26 Nuy maxte mi hyandi mi yo ma ar dehe, xa bi ntsu ne mi eu: Atho di hanthu nar pite. Ne xa mi mafi mi ntsuu. 27 Ha nunar Hesu bi zofo ne bi embabiu: Go gekaga, yo gi ntsuhu. 28 Num ar Pedro bi en: Ma tsi Hmui, numu xa majni go gee, bepkagi ga yo ma ar dehe ma ga tsui. 29 Ne ar Hesu bi embabi: Ba e x. Ar Pedro bi g har motsa, bi ma nda tsu ar Hesu mi yoda ma ar dehe.

22Nepu

(Mr. 6:4552; Jn. 6:1521)

Ar Hesu bi othe ya dathi nnu Genesare

bi zou randi ar dehe har hai Genesare. 35 Nuya mengunu mi bu mar Hesu togo xki zonu, bi xau ar bede gatho r ntheti nor hai, ne ba tsimpa gatho ya dathi. 36 Ha nuyu honse mi adi nda thegi nda damba r ni r pati, ne gatho nuu mi thambabi mi thitsi.

34Ne

(Mr. 6:5356)

N japi da tsoka ar ji

15

Num ra ya btofo ne ra ya dengabepate xki e Herusalen nda knga ar Hesu, bi wati ne bi embi: 2 Yo ri maxte tsokwa r ntumbi ma palehu bi zoju. Yo hingi xuye meto nmu uni. 3 Num ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Xi nuahu, yo gi tsojwu r bepate J gi tehu nuya ri ntumbihu. 4 Ngetho J bi mnga njawa: espa r nsu ri dada ne ri nn, ha

(Mr. 7:123)

AR MATEO15 n togo da zanga r dada wa r nn, hinda ma da konti da tho. 5 Mdi nuahu gi ehu xiho togo da emba r dada wa r nn: Hinda tsa ga faxai, ngetho n ma nga raahm, xta twa J. 6 Njapu gi eta ri xut hahu hinda tespa r nsu r dada wa r nn. Jange xka tsokwabihu r bepate J gi tehu ri ntumbihu. 7 Xa gar nemhhu. Xa majni xi zuahu n bi mnga ar mehni Isaia nmu bi en: 8 Nuya jiyu oxta ma en eska ma nsu, ngetho himbi ponga ha y mui. 9 Tema ho eska ma nsu, embabi nar hoga ntuti n xi benseu. 10 Nepu ar Hesu bi zo ya ji nda wati, ne bi embabi: Yoxu xiho n ma ga xiahu, ne da zo ri mfenihu. 11 Hingi tsoka ar ji n kuta hr ne. N poni h, tsok. 12 Mefa bi wata y maxte habu mi bu ar Hesu, ne bi embabiu: Ha gi ode, nuya dengabepate xa bi mbo y kwe mi yoxa nuya mh ga m. 13 Ar Hesu bi dtwabi y maxte ne bi embabi: Gatho nuya doni hinxi mota ma dada bi bu mhetsi, ma da nkutsi. 14 Hyehupu ya goda ne da gu m h y migodawi. Numu nar goda da gu hna manar goda, da zowi har otsi. 15 Ar Pedro bi yamba ar Hesu ne bi embabi: Xikagihe tema di bonga n ar bede xka m. 16 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi:

28 Ha hinxi zo ri mfenihu nehe. 17 Ha hingi phu, gatho n gi tsihu, di ma ri muihu ne da thogi gi yehu. 18 Ha numu gi behu ya tsomfeni, go di bonga ha ri nehu, ne go da jaahu gi ntsoju. 19 Ngetho ha y ne ya ji ka bi pompu ya tsomfeni, ngu ar ntho, ar tsinga nthti, ar mengwi ji, ar mf, ar nhemh ne ar tsate. 20 Gehyu tsoka ar ji. Ha n hingi xu ka r ye meto, mefa da uni, n hinte ma tsoki ote.

r emu i nunar beh me Nkanan

Hesu bi gu ar u bi ma ha y hai ya hnini Tiro ne Sidon. 22 Na mba eta nar beh me Nkanan xa mi mafi mi en: Tsi Hmu, r Tui ar Dabi, hwgagi. Ma tinxu xa nthexkwi ne xa feka nar tsondhi. 23 Ha nunar Hesu hinte bi dti. Num nuy maxte bi ma ba tsudi ne bi yapa ar mte mi embabi: Xipabi da ma, ngetho xa mafi befa mote ma xuthahu. 24 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Nuga honse xpa menkagi ga munsa ya me Israel jangu ya tsi deti xi medi. 25 Num ba epu nunar beh, bi ndandihm hr wa ar Hesu, ne bi embi: Ma tsi Hmui, faxkagi. 26 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Hage xiho da thmba r huni ya btsi ne da tumba ya yo. 27 Nunar behnu bi ddi ne bi en:

21Ar

(Mr. 7:2430)

29 Majni n gi m. Mdi njapu, nuya yo tsipa y bone y hmu ta har mexa. 28 Num ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Tsi beh, xa dta ri emui. D njapu ngu xka yadi. Ne ja bi dixnu r tinxu.

AR MATEO15,16 gu nuu yoto ya thuhme ne nuya tsi hw, bi umba njamdi J, bi xeka nuya thuhme ne bi umba y maxte nda thokwa ya ji. 37 Gatho ya ji bi uni ne bi niu. Nepu bi njo nuya xeni thuhme xki bongi, ne bi husa yoto motse. 38 Gatho nuu xki uni, mi tsu ngu yonatenthebe ya oho, himbi yutar mede ya beh ne ya btsi. 39 Ne ar Hesu bi ehwi ya ji, ne bi boxa har motsa bi ma har hai Magdala.

36Bi

Hesu bi zohnu nor hai, bi thogi bi ma ba tsonga hr ni ar honthe Ngalilea, ne bi boxa ma ha nar ngwani, ma ba huhnu. 30 Ne bi zonu nzeye ya ji mi tsi ya dowa, ya goda, ya gone, ya doye ne ma nzeye ya dathi. Ba tsihi bi mokwa hr wa ar Hesu, ne n mi othe. 31 Jange nuu ya ji mi bu hnu xa mi yotho mi ode nda ya gone, nuya doye mi thitsi, nuya dowa mi yo, nuya goda mi handi. Ne gathou mi nsunda J r Dada ya me Israel.

29Ar

Ar Hesu bi othe nzeye ya dathi

16

Bi tinga tho yonatenthebe ya ji

ar Hesu bi zohna y maxte ne bi embabiu: Di hwka nuya jiyu, ngetho pesa hupa di ohu ne hinte h te da ziyu. Hindi ne ga pehna y ngu hinte xi zi, yo ma da wenta har u. 33 Num nuy maxte bi embabi: Habu ga tihuwa har otatoho nzeye ya thuhme, ne ga wihu gatho nuya jiyu. 34 Har Hesu bi yambabiu: Hangu ya thuhme gi hhu. Nuy maxte bi ddi ne bi eu: Yoto, ne ra ya tsi hw. 35 Ne ar Hesu bi bepa ya ji nda hu har hai.

32Mefa

(Mr. 8:110)

Ba e ya dengabepate ne ya dengamj, ma ba honga ar Hesu nda tsati, ne mi apabi nda uta nar ntudi ndi e mhetsi. 2 N bi dti ne bi embi: Nuahu, numu gi hanthu mhetsi xi ntheni bu nde, gi ehu: Xudi ma da hoga mpa. 3 Ha numu gi hanthu xi thenga ya gui bu xudi, gi ehu ma da ndye. Nemhhu, hanja gi hanthu nmu mponga mhetsi, ne hinxka hyanthu ya ntudi ponga nuya payu, ne njapu gi phmhu xi zo ya pa xi benga J. 4 Nuahu gar tsojihu xka hyehu J, jange gi ahu da taahu nar ntudi di e mhetsi. Ha hinte ma ntudi ma da taahu, honse r ntudi ar Honas r mehni J. Ne bi zohnu bi gu ar u bi ma.

(Mr. 8:1113; Lk. 12:5456)

Ar ta ntudi

Y ntuti ya dengabepate

zou randi ar dehe, ka bi bhnu y maxte xki mpumhni nda hxa te nda ziu.

5Mi

(Mr. 8:1421)

AR MATEO16 ar Hesu bi embabiu: Zota ri dahu ne jamasubihu y ntusthuhme ya dengabepate ne ya dengamj. 7 Nuy maxte mi ense na ngu na: Mnga njapu ngetho hinda hhu ar thuhme ga tsihu. 8 Mi bta ar Hesu bi embabiu: Tema jamfi gi pesu. Yo xa tupa ri muihu n tema gi tsihu. 9 Ha hingi tsoda ri mfenihu. Wa xka pumhnihu da hemba ngudminthebe ya ji, ne hangu motse ya xeni ga johu. 10 Ne ha hingi behu nuu yoto ya thuhme da hembabi yonatenthebe ya ji, ne hangu motse ya xeni ga johu nehe. 11 Hanja himbi zo ri mfenihu n ar ntusthuhme da xiahu. Hindi xiahu n ar thuhme ga pumhnihu. Nuga di xiahu gi jamasuhu y ntusthuhme ya dengabepate ne ya dengamj. 12 Num h, ka bi zo y mfeniu, nunar Hesu himi xipabiu nda jamasu ar ntusthuhme tsi. Mi xipabiu nda jamasu y ntuti ya dengabepate ne ya dengamj.

30 Xiahu, togo gi ehu go gekaga. 16 Ar Simu Pedro bi ddi ne bi en: Nuge gar Kristo xi texi gi nd, r Tu J togo hse ar te. 17 Num ar Hesu bi embabi: Simu r tui ar Honas, xa xi jpa J ma Dada bi bu mhetsi, ngetho bi xiase togogi, himbi xia ar meximhai. 18 Nupya di xiai gar Pedro, nuri thuhu di boni da en nar do. Ne har ndodonu ma ga hoka ma nij, ne r tsedi ar bexui hinda ma da dh. 19 Nuge ma ga raa y nsoki r tsutwi J. N gi thtwa har ximhai, ma da nthtnu mhetsi nehe, ne n gi xotwa har ximhai, ma da nsotnu mhetsi nehe. 20 Num bi xipa y maxte hinto nda xipabi go mi ge ar Kristo xki exa J.

6Ne

Ar Hesu bi m nda tho

Ar Pedro bi damajni

zou har hai getu Nsesarea Filipo, ar Hesu bi yanga y maxte ne bi embabiu: Nmu nhonga Togo ba e bi Nji, togo benga ya ji ge n. 14 Bi du njawa: Ra en gar Xuwa Xixthe. Mara gar mehni Elia, ha mara en gar Heremia wa manr mehni J mi bu mameto. 15 Num ar Hesu bi embabiu:

13Mi

(Mr. 8:2730; Lk. 9:1821)

pau ar Hesu bi ndui bi xipabi y maxte mi mahyoni nda ma har hnini Herusalen, habu ma nda utsa ya dnziand, ya ndmj, ya btofo, ne nda tho. Ne r hupa nda mengi nda nte. 22 Num ar Pedro bi gu ki, ne bi ndui bi humba r mui bi en: Ma tsi Hmui, hinda nej. Yo ma da njaa n xka m. 23 Num ar Hesu bi bati bi handwi ar Pedro ne bi embabi: Hyegagiwa tsondhi, ngetho nuge gi ne gi patka ma mfeni hinga otwa n ne J. Nuge hingi temba r mfeni, gi temba r mfeni ya meximhai.

21Nuya

(Mr. 8:319:1; Lk. 9:2227)

31 ar Hesu bi zo y maxte ne bi embabiu: N togo ne da dengagi, d pumhnise r te, ne da entatho ga obe. 25 Ngetho n ne da japi da konta r te, ma da bedi. Ha n enti da unga r te da dengagi, ma da dinga ar te hihamu da gtsi. 26 Tema ho da gu kwa nar ji da d gatho n te jawa har ximhai, ne da be r pa. Wa tema tsa da unga nar ji da danga r pa. 27 N Togo ba e bi Nji ma da penga managi di hmpa r nsunda r Dada mhetsi, ne di owi y enxe. Gemu ma da umby nthh na ngu na tengu xi yote. 28 Xa majni di xiahu, ra gi bu huwa hinge ma gi tuhu, meto gi hyanthu N Togo ba e bi Nji da zoho di nd hr tsutwi.

AR MATEO16,17 jwatho nda ar Pedro, na mbi gomathou nar hyasagui, ne ka bi nhekinu nar mh mi en: Gehnu ma hmka Tu, jakagi ga njohya. Yohu n xiahu. 6 Nuy maxte mi yoxa nuya mhu, xa bi zo ar mbidi y mui, ne bi ntsamu, nuy hmi mi tsonga har hai. 7 Ar Hesu bi wata habu mi bou, bi huxa r ye ne bi embabiu: Nanju, yo gi ntsuhu. 8 Nu mi gu x y dau, hinto mana bi hyandi, honse ar Hesu mi bahnu. 9 Nu mi gu har toho, ar Hesu bi humba y mui hinto nda xipabi n xki hyantu. Nda domi meto nda mengi nda nte managi N Togo ba e bi Nji. 10 Nuy maxte bi ani ne bi embabi: Yo enga ya btofo, meto ma da e ar Elia ne ka da e ar Kristo. 11 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi: H majni, ar Elia ma da meto da ehe da hyokwa y mfeni ya ji. 12 Ha di xiahu, nunar Elia ba ehe, ne hinto bi jamfi ha go mi ge. Ne bi totwabi gatho n bi ne ya ji, ne ma da njapabipu nehe N Togo ba e bi Nji. 13 Num nuy maxte bi zo y mfeni mi nonga ar Xuwa Xixthe.

24Num

5Himi

Bi mponga r bai ar Hesu

17

Mi tho rato mpa, ar Hesu bi zixa ar Pedro, ar Hakobo ne ar Xuwa r jd, ne bi boxaseyu ha nar toho mar hetsi. 2 Nmu mi bu hnu har tohou, ar Hesu bi mponga r bai. Nor hmi mi yota ngu ar hyadi, ne r he xa mi hyatsi ngu nar oti. 3 Na mbi hyandatho y maxte mi bahwi ar Moise ne ar Elia xki zohnu mi wi ar Hesu. 4 Num ar Pedro bi emba ar Hesu: Ma tsi Hmui, di za ga bu huwa. Numu gi ne, ga hoje hu ya mete, na habu gi bu ke, na habu da mu ar Moise, ne mana habu da mu ar Elia.

(Mr. 9:213; Lk. 9:2836)

Ar Hesu bi othe nar btsi mar ndungo

mi zou habu mi bu nzeye ya ji, ba epu nar oho bi ndandihm hr wa ar Hesu, ne bi embabi: 15 Tsi Tata, pespa ar nhwki ma btsi, ar ndungo. Xa ntsedi, nandi tso har tsibi ne nandi har dehe.

14Nu

(Mr. 9:1429; Lk. 9:3743)

AR MATEO17,18 tsimpa ri maxte, ne hinxi tsa xi othe. 17 Num ar Hesu bi ddi ne bi en: Y btsiihu ya mesku ne gar tsojihu. Hangu mpa ma ga bu hwithohu, ne ga pesahu ar tseti. Ba tsinkagiwa ri tu. 18 Ar Hesu bi zu ar tsondhi, ne dama bi hye nor btsi, ha nunu bi ditsi. 19 Mefa y maxte bi sewi ar Hesu ne bi embabi: Hanja himbi tsa da ehe ar tsondhi. 20 Ar Hesu bi embabiu: Ngetho thota r txutho ri emuihu. Xa majni di xiahu, numu gi pesu ngu r dta nar ndamurtasa, da tsa gi embabihu nunar tohonu: Di ma injanu, ne n da ma, ne hindi otho n hinda tsa gi yothu. 21 Di xiahu, nuya tsondhiyu xi hembi da boni, mahyoni ar ntapa J ne ar bh.

32 Xi ri Utatehu, ha hingi juta ar boj jota ar nij. 25 Ar Pedro bi ddi ne bi embabi: H juti. Nu mi yuta har ngu, ar Hesu bi meto bi embabi: Ha gi ode Pedro. Xi nunar boj jota ya nd, hage jotwa y mni wa nuu hinte njawi. 26 Ar Pedro bi dti: Nuu hinte njawi. Ar Hesu bi embabi: Nuy mni hinte jotwabi mu. 27 Di honi hinda mbo y kwe nuu jota ar boj, jange di ma ar nju xhw, ne n ar meto hw gi jutsi, xokwa r ne, ka gi tinu nar boj da wadi gi juta ri meti ne ma meti.

16Xta

18

Ar Hesu bi mengi bi m nda tho

Hesu nmu mi bu hnu Ngalilea, bi emba y maxte: N Togo ba e bi Nji ma da ndatwa ha y ye ya ji. 23 Ne nuya ji ma da hyo, ha nu r hupa da mengi da nte managi. Ha nuy maxte xa bi du y mui.

22Ar

(Mr. 9:3032; Lk. 9:4345)

mi zongwi ar Hesu y maxte har hnini Nkapernaum, nuu togo mi jota r boj ar nij ba e bi knga ar Pedro, ne bi embabi:

24Nu

Ar Hesu bi unga ar boj mi jota ar nij

Nuya pau ba e y maxte bi zu ar Hesu ne bi yambabi: Togo ma da ntte r nsu hr tsutwi J bi bu mhetsi. 2 Num ar Hesu bi mata nar tsi btsi, bi bama madetho. 3 Ne bi emba y maxte: Xa majni di xiahu, numu hingi pata ri muihu ne gi bu hu ngu nar tsi btsi, hinda tsa gi kuthu hr tsutwi J. 4 N togo ne da ndnu hr tsutwi J, mahyoni da hehwi nar tsi btsi hinga etsi. 5 N togo da pot ka ma thuhu japamasu na di hehwi nar tsi btsi, go jamasugi.

(Mr. 9:3337; Lk. 9:4648)

Togo tte r nsu

Ga ntsuhu hinga othu ar tsoki

togo da japi da da na nuya tsi btsi emuigi, nunar ji xihohm

6N

(Mr. 9:4248; Lk. 17:12)

33 da tsutwa nar dojuni hr yuga, ne da tenta madeda ar honthe. 7 Hwkate ya meximhai ngetho nzeye ya ntuti. Hyaxmu ja ya ntuti. Hwkate nuya ntutate. 8 Jange numu ri yehu wa ri wahu da jaahu gi yothu nar tsoki, hyeju ne gi yehu yapu. Tte ar ho gi kuthu mhetsi di kata na ri wahu wa ri yehu, ne hingi mewihu gatho yoho ri yehu ne yoho ri wahu, da tentahu har tsibi hihamu da hweti. 9 Numu na ri dahu jaahu gi yot hu ar tsoki, hhu ne yehu yapu. Tte r ho nada ri dahu gi kuthu mhetsi, hinge gatho yoho ri dahu da teahu har bexui habu bi zo ar tsibi.

AR MATEO18 ba ktsi gi wise. Numu da yoxa n gi xipi, xka pengi gi hogamuiwi. 16 Ha numu hinda yotai, tsixa mana wa yoho ri ku da yoxa n ma gi xipabi, ne njapu da damajni yoho wa hu. 17 Numu hinda yota nuu ga tsitsi, xipabi gatho ya ku har nij, ne numu ar nij hinda ne da yote nehe, hyandi ngu nar yotatsoki. 18 Xa majni di xiahu, n gi huspabihuwa har ximhai, ma da thuspabinu mhetsi, ne n gi hkwabihuwa har ximhai, ma da thkwabinu mhetsi nehe. 19 Di xiahu nehe, numu yoho gi nkohuwa har ximhai tema gi yahu, ma Dada bi bu mhetsi da raahu. 20 Ngetho habu xi mhuntsa yoho wa hu matkagi, ka di bubeganuu. 21 Num ar Pedro bi wata habu mi ba ar Hesu ne bi embabi: Tengu r nzeye ga pumbabi ma ku otkagi ar tsoki. Hage ga tomi da zonga yoto. 22 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Nuga di xiai, hinge honse yoto ar nzeye. Pumbabi hunatemareta ya yoto r nzeye, ne hingi nuhutho nzeye.

r bede ar tsi deti xki medi

hingi utsahu na nuy tsi btsiyu. Ngetho di xiahu, nuya enxe mhetsi xi mehna J da su, hyaxmu handwa r hmi ma Dada bi bu mhetsi. 11 N Togo ba e bi Nji xpa e da po nuu xki medi. 12 Te gi behu, numu nar mayo e nanthebe ya deti ne da be na, hage hinda zopu nuu gohonatemareta ne guto, ne ma da hyonga ha ya toho n xi medi. 13 Ne nmu xta dini, xa majni di xiahu xa da njohya bi dinga n ar deti xki medi, ne hindi benga nuu mara gohonate ne retamaguto. 14 Njapu nuri Dadahu bi bu mhetsi nehe, hingi ne da me na nuy tsi btsiyu.

10Jamasuhu

(Lk. 15:37)

xiahu, numu naahu da yotahu nar tsoki ri ku, di ma

15Di

Hanja gi pumbabihu ri kuhu

tsutwi J hehwi nar nd ma da hspa majni y bego. 24 Nu mi ndu i ba tsimpa nar bego mi tupabi nanthebe ya retanthebe ar boj. 25 N ar bego himbi tsa bi gutwa n mi tupabi. Jange r hmu bi m nda bawi mahyegi r beh, y btsi ne gatho n mi petsi, ne nda njospa r boj.

23r

r bede ar bego himbi mesa ar nhwki

AR MATEO18,19 ar bego bi ndandihm hr wa r hmu, ne mi apa ar mte mi embabi: Peska ar tseti, tobgagi ne ga juta gatho ri boj. 27 Num nu r hmu nor bego bi go r mui ne bi pumbabi gatho n mi tupabi, ne bi hyegi bi ma. 28 Ha nu mi manu, bi nthewi nr mibegowi mi tupabi nanthebe ya tsi taxboj. Bi ma ba mihi ne bi mitwa r yuga mi embabi: Nupya h, ma gi jutka gatho n gi tukagi. 29 Nu r mibegowi bi ndandihm hr wa, ne bi embabi: Peska ar tseti tobgagi, ne ga juta gatho ri boj. 30 Ha n himbi ne bi domi. Bi zixa har fadi habu ba koti, bi domi nda gutwa gatho n mi tupabi. 31 Nu mi hyanda njapu nu mara ya bego, xa bi zota y mui ne bi ma ba petwa r hmu gatho n xki hyantu. 32 Ar hmu bi zohna nu ar nduthai xki mpumbabi nzeye, ne bi embabi: Nuge xa gar tsoji. Gatho n ar boj ngi tukagi da pumpai, ngetho ga yaka ar mte. 33 Ha hinge ndi epai nda go ri mui ngi pumpabi ri mibegowi, ngu nuga bi go ma mui da pumpai. 34 Num nu r hmu xa bi mbo r kwe, bi datwa ha y ye ya sufadi nda goti, ne nda domi nda guta gatho r thai. 35 Ma Dada bi bu mhetsi ma da jaahu njapu nehe, numu hindi tsita ri muihu gi pumbabihu y tsoki ri kuhu.

34 Ngalilea. Bi gu ar u bi ma har hai Nhudea randi ar dthe Hordan. 2 Bi denga nzeye ya ji, ne nuu mi pesa ya heni ka ba othenu. 3 Num ya dengabepate bi ma ba ksa ar Hesu nda tsati, ne bi embabi: Hage tsant ya thogi da tsa da hye r beh nar oho. 4 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Ha hinxka nehu har Tofo, nu hr ndui, J bi hyoka ar ndo ne ar beh. 5 Ne bi enga J: Jange ar oho da zopu r dada ne r nn, ne da mu hwi r beh, ne nuya yohoyu, da natho. 6 Hinga yoho mu, nase. Jange n xi ju nga J, hinda weka ar ji. 7 Nuya dengabepate bi emba ar Hesu: Yo bi mnga ar Moise nda thoka nar hemi hegi, ne nda tsa nda hyepu r beh nar oho mu. 8 Ar Hesu bi embabiu: Ar Moise bi unga ar seki ngetho xa xi me ri hu. Nu hr ndui J himi ne njapu. 9 Di xiahu, n togo da hyepu r beh, ne hinte ma tsoki xi dimbabi di owi manar ji, ne da nthtwi manar beh, gehnu nar tsinganthti. Ne n togo da nthtwi nor beh xi nthepu, gehnu nar tsinganthti nehe. 10 Nuy maxte bi emba ar Hesu: Numu njapu r mui ar oho ne r beh, xiho hinda nthta na mu. 11 Bi d ar Hesu ne bi embabiu: Hinga gatho da tsa da yota njapu, honse nuu xpa umba J hinda nthti.

26N

Ar Hesu bi nonga nuu togo he y nthti

19

Ar Hesu mi wadi bi mnga njapu, bi zohnu ar hai

(Mr. 10:112; Lk. 16:18)

35 ya oho hingi tsa da nthti ngetho xi mui njapu, mara xi japabi njapu ya ji, mara xi ne meto da mepabi J togo ar nd mhetsi. N togo tsa da hnga nunar mhnu, d hni.
Ar Hesu bi jpa ya tsi btsi
(Mr. 10:1316; Lk. 18:1517)
12Ra 20Nunar

AR MATEO19 oho bi en: Gathoyu xta ota ndi btsitho. Teme di bedi ga ote. 21 Ar Hesu bi embabi: Numu xa gi ne gi bui xiho, di ma ba pa gatho n gi petsi ne hyemba ya hyoya. Njapu gi pesa ri honu ma mhetsi, ne ba e gi tengagi. 22 Nu mi yo njapu nunar ohonu, bi ma xa mi tu r mui, ngetho mi the nzeye ya ho. 23 Num ar Hesu bi emba y maxte: Xa majni di xiahu, xa xi hembi da yuta hr tsutwi J nar ji hinte kati. 24 Di xiahu xi hembi da tho nar dta meti hr gu nar yomhni. Tte r hembi da yuta na hinte kati hr tsutwi J. 25 Nu mi yo njapu y maxte, xa bi yotho ne bi eu: Numu njapu, togo tsa da mpo mu. 26 Ar Hesu bi kti ne bi embabiu: N hingi tsa da yota ya ji, J hinter hembibi da yot. 27 Ar Pedro bi embabi mu: Nuje xta tsohe xoge ne xta teahe. Tema nthh di tomhe mu. 28 Ar Hesu bi embabiu: Xa majni di xiahu, xta zo ar pa da nayo xoge, xta huxa hr thuxand N Togo ba e bi Nji, nuahu xka tengagihu ma gi huxu nehe ha retamayoho ya thuxand, gi hsfu majni nuu retamayoho y mui ya me Israel. 29 To gatho xpa tsopu y ngu, y jd, y nju, y dada, y nn, y

ba tsimpabi ra ya tsi btsi ar Hesu nda huxa y ye ne nda yapa J nda jpi. Ha nuy maxte bi zui nuu togo mi tsihi. 14 Num ar Hesu bi emba y maxte: Hyehu ya tsi btsi da e da zu kagi, yo gi hkwabihu, ngetho gatho nuu bu hr tsutwi J, hehwi nar tsi btsi. 15 Nu mi wadi bi huxa y ye ha ya tsi btsi, bi gu ar u bi ma.

13Mefa

Nar oho xa mi the y ho bi wi ar Hesu

ba e na bi yotwa nar ntani ar Hesu, ne bi embabi: Hoga Utate, tema ho ga pefi, ne njapu ga pesa ar te hihamu da gtsi. 17 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Yo gi xikagi dar hogaji. Honse J go ar hogaji. Ha numu gi ne gi pesa ar te hihamu da gtsi, yotwa gatho y bepate J. 18 Nor oho bi en: Tema bepateu. Ar Hesu bi embabi: Yo gi hote, yo gi tsimba r nthti ri ohu, yo gi mp, yo gi ju xya nhemh. 19 espa r nsu ri dada ne ri nn, ne m ri ohu ngu gi mhse.

16Mefa

(Mr. 10:1731; Lk. 18:1830)

AR MATEO19,20 beh, y btsi wa y hai temga ma thuhu, ma da hnga nanthebe r nzeye di tta n xi zogi, ne ma da hnga ar te hihamu da gtsi. 30 Nzeye nuu betopya ma da mefa, ha nuu togo befapya ma da metou.

36 mi tho nuu bi yuta ngu kuta nde, bi njutwabi xoge ar pa. 10 Nu mi tho nuu ya beto xki yuta mi xudi, mi emp nda huxa r nzeye nda tumbabi, ha nuu bi njutwabi napa nehe. 11 Nu mi hnga honse, mi mau mi nonga ar hmu. 12 Mi eu: Nuyu xi yuta mefa, honse na xenimpa xi mpefi, ne xka jutwabi mahyegi nguje xta mpehe gatho ar pa, xta tsethe ar pahyadi. 13 Num ar hmu bi emba nau: Ha gi ode o, hage xta kompa ri boj. Hage hinda nkohwi nga juta n ar nthh tunga napa. 14 Hxa n xka th ne di ma, ngetho nuga xta ne ga jutwa ngui nuyu xi yuta mefa. 15 Hage ma gi xikagi teme ga japa ma boj. Wa tsota ri mui gi handgi ko ma mui. 16 Ngetho nuu beto ma da mefa, ne nuu befa ma da metou. Nzeye xi tsohni, txutho nuu xi thahni.

9Nu

r tsutwi J hehwitho nar oho pesa nar hwhiobxi, ne da bonga ra nitho ma da hyonga ya bego da matsi. 2 Ne bi nkohwi nuya bego nda gutwa n t nar bego na pa, ne bi mehna har hwhi nda mpefi. 3 Ngu nar guto xudi bi bonga managi ma ba honga mara, ne bi dinga ra mi bu hnu har tai hinte mi pefi. 4 Ne bi embabiu: Di mhu ba mpehu ha ma hwhi nehe, ne ga jutahu xiho. Ne bi ma ba mpeu. 5 Ngu madempa ne ar hunde bi bonga managi, ne bi nthewi mara, ne bi gohwi nda gutwa xiho nehe. 6 Ngu nar kuta nde bi bonga managi, ne bi nthewi mara ya ji hinte mi pefi, ne bi embabi: Yo gi buthuwa gatho ar pa hinte gi pehu. 7 Nuu bi ddi ne bi embabi: Hinto xi raje ar befi. Num nor oho bi en: Di ma ba mpehu ha ma hwhi nehe, ne ga jutahu xiho. 8 Nu mi yu ar hyadi, nunar hmu bi emba ar ndngi: Zohna ya bego gi jutwa napa na ngu na. Jutwa meto nuu bi yuta mefa, nepu nuu bi yuta ar ndui.

20

r bede ya bego mpe har hwhiobxi

Ar Hesu bi mengi bi m nda tho

Hesu mi yo ar u ndi ma Herusalen, na mbi weka nampu nuu retamayoho y maxte ne bi embabi: 18 Phu, nmu xka tsohu nu Herusalen, ka ma da mhihnu N Togo ba e bi Nji. Ma da ndatwa ha y ye ya ndmj ne ya btofo, ne da tenti da tho. 19 Mefa ma da ndat wa ha y ye nuu hingya xodyo. Nuyu ma da zani, da weti, ne da tsuta ha nar ponti da thegi da du, ha nu r hupa da mengi da nte managi.

17Ar

(Mr. 10:3234; Lk. 18:3134)

37
N mi a r nn ar Xuwa ne ar Hakobo

AR MATEO20,21 mepabi. Xpa ehe da mego ne da unga r te da gutwa y thai nzeye ya ji.
Yoho ya goda bi tsa bi hyandi
(Mr. 10:4652; Lk. 18:3543)

ba e r beh ar Sebedeo mi owi y tu, dama bi ndandihm hr wa ar Hesu mi apa ar mte. 21 Num ar Hesu bi embabi: Teme gi ne. Nor beh bi en: Di ne gi exa nuyu yoho ma tu gi huxkwi h ri nd, na da huxa ha ri ei, ne n mana ha ri ngh. 22 Num ar Hesu bi ddi ne bi emba ar Xuwa ne ar Hakobo: Hingi phu teme gi ahu. Ha gi hanthu gi tsethu ya thogi ngu ma ga tsetka. Nuu bi ddi ne bi eu: H ga tsethe. 23 Ar Hesu bi embabiu: Majni ma gi thohu ya thogi ngu ma ga thoka. Ha n gi ne gi huxu ha ma ei ne ha ma ngh, hinda tsa te ga mnga. Ma Dada xi hokwabi togo xi hux ga huxbe. 24 Nu mi b nuu ma reta y maxte n xki ya nuya yoho mi njd, xa bi mbo y kwe. 25 Ne ar Hesu bi zo y maxte, ne bi embabi: Gi phu nuy nd ya hnini exaseu honi da hyoma hai nu mara, ne nuya xi texa ngu ar xhmu xa memda ya ji. 26 Ha nuahu, yo gi njahupu, ngetho numu gi ne gi ndtahu, mahyoni gi pefu nu mara. 27 N togo gi ne gi betohu, mahyoni gi megohu nehe. 28 Jahu ngu N Togo ba e bi Nji. N himba ehe honi togo da

20Nepu

(Mr. 10:3545)

mi bonga ar Hesu har hnini Heriko, mi tenga y maxte ne mi tenga nzeye ya ji. 30 Har u bi nthewi mi huhnu yoho ya goda, ne mi bu mi thohnu ar Hesu, bi mati ne bi embabi: Tsi Hmu, r Tui ar Dabi, peskagihe ar nhwki. 31 Ya ji mi tsu i hinge nda mafi, ha nuu xa mi umba y mui mi mafi mi eu: Tsi Hmu, r Tui ar Dabi, hwgagihe. 32 Num ar Hesu bi mai bi mati, ne bi embabiu: Te gi ne ga jaahu. 33 Nuu bi ddi ne bi en: Ma tsi Hmui, di nehe da xo ma dahe. 34 Num ar Hesu bi hwki ne bi huxa r ye ha y dau, ne dama bi xogi, ne bi deni.

29Nu

Ar Hesu bi yuta Herusalen ngu nar nd mi thomi

21

Ar Hesu mi zongwi y maxte nnu Betfage, mote ar toho Njmdoni, getu ar hnini Herusalen. Ka bi mehnu yoho nda meto. 2 Ne bi embabi: Di mhu har tu lo hnini gi hanthu bu hnu. Ne xki tsohu ma gi tihu nar tsi noge di thtwinu r tubru, gi xothu ne gi tsinkagihuwa.

(Mr. 11:111; Lk. 19:2840; Jn. 12:1219)

AR MATEO21 togo da yaahu, gi embabihu njawa: Ar tsi Hmu honi, ne ka da kosa managi. 4 Gathoyu bi njapu ne nda thogi ngu xki mnga r mehni J nmu bi en: 5 Di mhu Herusalen n ar hnini tembabi ar Sion nehe, ne xifu ya mengunu: Hyanthu ba ekwa ri Hmuhu xpa e da ksahu, hingar etsi, ngetho xpa nto nar tsi noge, r btsi nar tsi zuwe ndu. 6 Num y maxte bi mau ne bi yota ngu xki xipabi. 7 Nepu ba tsimpa ar tsi noge mi owi r btsi, ne y maxte bi gspa y pati ne bi boxa ar Hesu bi ntoge. 8 Mi panu nzeye ya ji, ra mi hka y pati mi xi har u, mara mi toka ya xiza mi po habu nda thogi. 9 Nuya ji mi beto ne nuu mi befa xa mi mafi mi eu: Xa nsunda r Tu ar Dabi. D jpa J r mehni. Xa nsunda J bi bu mhetsi. 10 Ngu mi yutu har hnini Herusalen, xa mi entya ji ne mi enga na ngu na: Togonu mu. 11 Ne nuu togo mi teni mi thdi ne mi eu: Gehnu ar Hesu r mehni J, ar me Nasare har hai Ngalilea.

38 Bi puspa y mexa ya patboj ne y nthutsi nuu mi pa ya domtxu. 13 Ne bi embabi: Hr Tofo J en: Ma ngu gehnu r ngu mhataj. Ha nuahu xka yothu nar ngu jar mf. 14 Ra ya goda ne ya dowa ba e bi zu hnu har nij, ne n bi othebi y heni. 15 Nuya ndmj ne nuya btofo mi hyanda ya dta ntudi bi yota ar Hesu, xa bi mbo y kwe mi yoxa nuya btsi mi ma mbor nij mi eu: Xa nsunda r Tu ar Dabi. 16 Ne bi xipa ar Hesu njawa: Ha hingi oxa n mnga ya btsi. Ar Hesu bi dtwabi ne bi embabiu: H, di ode. Xi nuahu, ha hinxka nehu r Tofo J habu en njawa: Nuya btsi ne nuu ya lele tsutho, J bi xokwa y ne nda mataj xiho. 17 Ne bi zohnuu bi bonga har hnini, bi ma Betania, ka ba oxhnu.

3Numu

Ar Hesu bi ota nar baiiuxi hinte mi uni

ar Hesu bi yuta hr thi r dnganij ar tsi Dada, ne bi yenga gatho nuu mi mpa ne nuu mi ntai.

12Nepu

(Mr. 11:1519; Lk. 19:4548; Jn. 2:1322)

Ar Hesu bi paxta ar dnganij

hyax nitho bi menga managi Herusalen, ne nmu mi yo har u bi ntunthu. 19 Hr ni ar u bi hyandi mi bahnu nar baiiuxi. Bi ma ba kni, xmh nda dinga te nda zi. Ha hinte mi tu, honse xa mi kamatho y xi. Num bi emba ar baiiuxi: Hihamu gi penga da ndu ri iuxi. Ne dama bi yoti. 20 Nu mi hyanda y maxte n xki thogi, xa mi yotho ne bi emba ar Hesu:

18r

(Mr. 11:1214, 2026)

39 Hanja dama bi yota ar baiiuxi. 21 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Xa majni di xiahu, numu xa gi jamfihu, ne hingi yomihu da njapu ngu gi nehu, hinge honse da tsa gi yothu ngu xta otwa ar baiiuxi. Da tsa gi embabihu nunar tohonu da mponi di ma har dehe, ne da ma. 22 Ne gatho n gi yahu ne gi emuihu da taahu, gi hhu.

AR MATEO21 Hindi phe. Num ar Hesu bi ddi: Nuga ne hinga xiahu togo xpa penkagi ga ota n di pefi. ar Hesu bi embabiu: Te gi nuhu. Nar oho mi e yoho y tu, ne bi emba nau: Di ma ba mpe har hwhi. 29 N ar tu bi ddi ne bi en: Hin, hindi ne ga ma. Ne mefa bi yotwa r ntsomi ne bi ma ba mpefi. 30 Nepu nu r dada bi emba n manr tu: Di ma ba mpe har hwhi. N bi ddi ne bi en: H, ga ma. Ha himbi ma. 31 Xipya, nuya yohoyu, togo bi yota n bi bepa r dada. Bi d nuya ndmj: N ar tu bi mehna meto. Num ar Hesu bi embabiu: Xa majni di xiahu, nuya hyate ne nuya tsobeh ma da dahu meto da yuta hr tsutwi J. 32 Ngetho ba e ar Xuwa Xixthe bi utahu hanja gi hogajihu, ne nuahu hinga ne ga jamfihu n mi m. Nuya hyate ne ya tsobeh, nuu h, bi yotwa y ntsomi. Ha nuahu, mdi te gatho xka hyanthu, hinxka emuihu n bi m.

28Ne

r bede yoho ya tu

Ar Hesu bi tambabi togo mi hmpa r tsedi

ar Hesu bi yuta managi har dnganij Herusalen, mi uta ya ji. Ne ja bi zohnu ya ndmj ne y dnziand ya xodyo, ne bi embabi: Togo xpa peai gi yota gatho n gi pefi. Togo gi hmpa r tsedi gi yota njapu. 24 Num ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Nuga ne, ma ga otahu nar ntani. Numu gi thhu, nuga ne ga xiahu togo di hmpa r tsedi ga ota n di pefi. 25 N ar xixthe mi ota ar Xuwa Xixthe, togo ba pe, J wa ya ji. Nuu bi ndui bi njontane na ngu na, ne mi eu: Xipya te ga thhu. Numu ga emfu ba pehna J, ma da engagihu: Yo hinga yothu n mi m. 26 Ha numu ga emfu ar Xuwa ba pehna ya ji, da mbo y kweyu, ngetho gatho handa ar Xuwa Xixthe ngu r mehni J. 27 Num ya ndmj ne y dnziand ya xodyo bi emba ar Hesu:

23Nepu

(Mr. 11:2733; Lk. 20:18)

r bede ya tsohandi

Hesu bi metwa manar bede ne bi embabiu: Yohu manar bede ga xiahu: Mi bu nar oho xa mi the nzeye y hai. Ne bi eta nar hwhiobxi, bi gu xa nar jdo bi goti. Bi xama nar moto, ne bi hyoka nar hesa ngu nda hyanda xoge.

33Ar

(Mr. 12:112; Lk. 20:919)

AR MATEO21,22 Mefa bi umba handi mara nda su, ne bi ma yapu. 34 Nu mi zo ar sofo, bi mehna ra y bego ma nda ksa y handi, ne nda umba n made ndi epi. 35 Nuya handi bi gu mpa y bego, na bi mei, n mana bi hyo, ne n mana bi tedo bi gui bi ma. 36 Mefa bi mengi bi mehna ma nzeye y bego, ha nuya handi bi mengi bi yotwa ngu xki yotwa nuu meto. 37 Nu r ngtsi, n tor met i ar hwhi bi mehna r tu, ne bi en: Numa tu h, ma da yote. 38 Ha nuya handi mi hyandwa r tu, bi enga na ngu na: Go gehnu togo ma da gohwi ya hai. Ma ga hohu ne ga tsmfu y hai. 39 Num nuya handi bi gu mpa r tu, bi gu ka har hwhi ne bi hyo. 40 Nu xta penga n tor met i ar hwhi, tema da japa nuya handi. 41 Num nuya ndxodyo bi en: N togo r meti ar hwhi da weka nuya tsoji da hyo, hinda ma da hwki. Ne da umba mara ya bego r hai, nuu togo da umba n di epi xta zo ar sofo. 42 Num ar Hesu bi embabiu: Hage hinxka nehu har Tofo habu en: N ar do bi yempu hm ya guxjdo, nupya gehnu ar mudi do xi njuspa r nij J. Gese J xi yota njapu, ne di hanthu nzatho n bi yote. 43 Jange di xiahu, ma da thmpahu n ar tsedi gi pesu gi kuthu hm hr tsutwi J, ne da

40 tumba mara ya ji nuu togo ne da yota n mnga J. 44 N togo da ntox kwi nor do, da waka y ndoyo, ha n togo da zemi, da ku nti. 45 Nu mi yo ya ndmj ne ya dengabepate n mi mnga ar Hesu, bi bu go mi embabiu. 46 Jange xa mi nemhu nda gu ar Hesu. Honse mi tsu ya ji, ngetho nuyu mi beni ar Hesu mr mehni J.

22

Ar Hesu bi metwa manar bedeyu ne bi embabi: 2 r tsutwi J bi bu mhetsi, ma ga heju ngu nar nd bi yotwa nar ngo r tu bi nthti. 3 Bi mehna y bego ma nda tsi nuu mi thomi nda e har ngo, ha nuu himba ne ba ehe. 4 Nepu nunar nd bi mehna mara ya bego, ne bi embabi: Ba xifu nuu togo di tomhe, xta hoje. Xta hohe ya meti ne ya nokaboi. Gatho xi thoki. embabihu: Ba ehu ar ngo. 5 Ha nuu mi thomi, himbi japamasu n bi xipa nuya bego. Na bi mada ar befi ha y hwhi, ha mana bi ma ba knga y ma har hnini. 6 Mara bi gu mpa y bego ar nd, bi fenza ne bi hyo. 7 Nu mi yo ar nd gatho n xki njapa y bego, xa bi mbo r kwe. Bi muntsa y ndogu, ne bi mehni ma nda hyonga nuya hyote nda hyo ne nda tstwa y hnini. 8 Nepu ar nd bi emba y bego: Xi thoka gatho da ho ar ngo, ne

r bede ar ngo

41 nuu ndi tomi himba ne ba ehe. Bi ntsokseu. 9 Jange nupya, di mhu ha ya du, ne ba tsihu gatho nuu gi nthewihu. 10 Bi ma y bego ma ba muntsa gatho nuu mi nthewi ha ya u, ya tsomui ne ya hogaji. Njapu bi uxa n ar dta ngu habu mi tota ar ngo. 11 Num ar nd bi yuta har ngu nda zengwa nuu xki zoho, ne bi hyanda na mi bu hnu hinxki theta ar hengo. 12 Jange bi embabi: Ha gi ode o. Hanja ga kutwa ne hingi he ar hengo. N hinte bi za te bi ddi. 13 Num ar nd bi emba y bego: Xothwu y ye ne y wa, ba ehu nthi har bexui habu da nzoni ne da guxty tsi. 14 Nu mi wa ar Hesu bi metwa nunar bedenu, bi en: Ngetho nzeye xi tsohni, ha txutho nuu xi thahni.

AR MATEO22 Xa gar nemhhu, yo gi ne gi hyaju. 19 Utkagihu nar boj a ar Sesar. Num ba thmpabi ar boj mi adi. 20 Ne ar Hesu bi embabiu: Togo r meti ar hmi huxkwa ne n te m. 21 Ha nuu bi ddi ne bi en: r meti ar Sesar. Ar Hesu bi en: Umfu ar Sesar n r meti, ne umfu J n r meti nehe. 22 Nu mi yo njapu, xa bi yot ho, ne bi zohnu ar Hesu bi mau.

Ya dengamj bi ani ar menga nte

Ar Hesu bi nonga ar boj jota ya nd

mi yo ya dengabepate njapu, bi nju ki bi mau, ma nda nkohi hanja nda tsa nda hyata ar Hesu. 16 Ba pehna ra y maxte bi mewi ra y owi ar Erode, ma nda yotwa nar ntani, ne bi embabi: Utate, di phe gi mnga n majni ne gi utwa ya ji r u J. Hinto gi tsu, ne hinto gi hwantho. 17 Jange di ne gi xikagihe, hage xiho ga juthwe ar boj jota ar Sesar, wa hin. 18 Ha nunar Hesu mi ptwatho y tsomfeni, jange bi embabi:

15Nu

(Mr. 12:1317; Lk. 20:2026)

pa bi zohnu ra ya dengamj, nuu hingi emui da mengi da nte nuu xi du, ne bi yambabi, 24 bi eu: Utate, ar Moise bi en, numu nar oho da du ne hinda zo nar btsi, nr jdpu da nthtwi ar ranxu, ne da guspa r thuhu r jd managi. 25 Nuje da phe yoto mi njd. N ar beto bi nthti, bi du ne hinte bi zo ar btsi. Jange nunar beh bi mengi bi nthtwi r jdpu. 26 Nor oho oho bi du nehe, ne ar hu, ne bi njapu gatho yoto. 27 r ngtsi bi du ar beh nehe. 28 Nmu xta mengi da nte managi, togo r behnu mu, ngetho bi nthtwi gatho yoto ya oho mi njd. 29 Num ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Xi tsonga ri mfenihu, ngetho hingi phu ar Tofo, ne hingi pohu r tsedi J.

23Nor

(Mr. 12:1827; Lk. 20:2740)

AR MATEO22,23 xta menga ya ji da nte managi, hinda ma da nthti, hinda ma da tadi. Ma da hehwi y enxe J bi bu mhetsi. 31 N ha pengi da nte nuu xi du wa hin, hage hinxka nehu habu enga njawa J har Tofo: 32 Nuga r Jgi ar Abra, ar Isa ne ar Hakob. J go r J nuu te, hinge nuu xi du. 33 Nu mi yoxa njapu ya ji, xa bi yoda n mi ut.

42 Togo gi behu ar Kristo. Togo r tu. Nuya dengabepate bi eu: r tu ar Dabi. 43 Num ar Hesu bi en: Ximu, yo ar Dabi, xki nzinga r H J, embabi r Hmu mu. Ngetho bi en: 44 J ar Dada bi emba ma tsi Hmu: Hu ha ma ei ga huxkwi, tomi ga tsia nuya ri u ni ga tsepa ha ri wa. 45 Numu ar Dabi embabi r Hmu, hanja r tu mu. 46 Ne hinte bi za te bi ddi. Nu ar pa di e injawa, hinto bi ne bi yotwa ya ntani.

30Nu

Ar dta bepate

mi b ya dengabepate nunar Hesu xki gotwa y ne ya dengamj, bi mhuntsi nda nu te nda meu. 35 Nepu na nuu mr btofo, bi ma ba otwa nar ntani ar Hesu, xmh nda hyati, ne bi embabi: 36 Utate, ndana ar bepate tte r nsu hr tofo ar Moise. 37 Ar Hesu bi en: Xa gi eta ri mui, gi yenta ri te, ne gi huxa ri mfeni gi m J ri Hmu. 38 Go gehnu ar beto bepate, ne gehnu tpa r nsu gatho nu mara. 39 Ne nor oho hehwitho: Gi m ri mijiwi ngu gi mhse. 40 Ha nuya bepateyu, ka pongwa gatho y bepate ar Moise, ne gatho n mnga y mehni J.

34Nu

(Mr. 12:2834)

Ar Hesu bi nomba y tsobefi ya dengabepate ne ya btofo

Hanja mh ar Kristo r tu ar Dabi

xki mhuntsa ya dengabepate, ar Hesu bi yotwa nar ntani. 42 Ne bi embabi:

41Nmu

(Mr. 12:3537; Lk. 20:4144)

Num ar Hesu bi zo y maxte ne gatho ya ji mi bu hnu, ne bi embabiu: 2 Nuya dengabepate ne ya btofo, xi tumba ar nsu da utahu tema di bonga n bi yota ar Moise. 3 Jange yot hu gatho n da xiahu. Honse yo gi tembabihu y tsobefi, ngetho mu xiho, ha hingi ota njapu. 4 Nuu tutwa ya beni ya ji xi hu, ha nuyu hingi ne da dautsu da matsi. 5 N otu, te gatho pe ha y nthandi ya ji, ne da exy nsu. Tsuta ya tofo ha y d ne ha y ye, ne tutwa xi nxidi r ni y he. 6 Nu ha ya dango xa honga da huxa ha ya meto nthutsi, ne xa

23

(Mr. 12:3840; Lk. 11:3754; 20:4547)

43 ne da huxa ha ya hoga nthutsi ha ya nij, honi da tespa y nsu. 7 Xa ne da ndmby ye nmu da nzengwa ha ya tai, ne da tembabiu: Ma tsi utateihe. 8 Ha nuahu, yo ma gi hehu da tesahu ri nsuhu, ne da teaihu gar utatehu. Ngetho nadar Utate, honse ar Kristo, ha nuahu gatho gi nkuhu. 9 Hinto ma gi embabihu ri dadahuwa har ximhai, ngetho nada ri Dadahu, gehnu bi bu mhetsi. 10 Yo ma gi hehu da teahu gar utatehu gi tsixu ar u, ngetho nada togo tsixa ar u, gehnu ar Kristo. 11 N togo bu ma pesa nar dta nsu, mahyoni da mepa nu mara nehe. 12 Ngetho n togo da exase, mefa ma da metwa r tsa, ha n togo da ntsami, ma da tespa r nsu. 13 Hwkate nuahu gar btofohu ne gar dengabepatehu, xa gar nemhhu. Hingi kuthu, ne hingi hehu da yuta nuu togo ne da yuta hr tsutwi J. 14 Nuahu gar btofohu ne gar dengabepatehu, xa gar nemhhu. Gi hathu ya tsi ranxu, gi hmfu y ngu, ne xa gi othu ya nsadi, hingi ne da nheki ri tsobefihu. Jange xa dta ri mfei gi tomhu. 15 Hwkate nuahu gar btofo ne gar dengabepatehu, nemhhu. Xa gi mpunthu gi hohu togo da dempa ri ntutihu. Ne xki tihu, xa gi tsokwabihu y mfeni, gi betohu da ma njntho har bexui habu gir mhu nehe. 16 Di hxahu ya goda gu hna mara. Hwkateihu gi ehu, numu

AR MATEO23 togo da eta made ar dnganij, hinter me. Ha numu togo da eta made ar kaxtaboj ja har dnganij, num h, xi ntsuni n bi m. 17 Gar godahu ne xa xka be ri mfenihu. Ndana tte r nsu, ar kaxtaboj wa ar dnganij japi da huxa r nsunu. 18 Ne gi ehu, numu togo da eta made ar tu xmoho, hinter me. Ha numu togo da eta made n ar moho oxhnu, num h, xi ntsuni n bi m. 19 Godahu xka bet hwu r u ar tsi Dada. Ndana tte r nsu, ar moho wa ar tu xmoho nuna japi da huxa r nsu. 20 Jange n togo eta made ar tu xmoho, eta made gatho n te ku xhnu nehe. 21 Njapu hinge honse eta made ar dnganij, eta made J togo bu hnu. 22 N togo eta made mhetsi, eta made r thuxand J, ne gese J togo huxhnu. 23 Hwkateihu gar btofohu ne gar dengabepatehu, gar nemhhu. Ngetho gi uhu r reta xeni ya doni tusa ar huni, ne xka hyehu nuna beto ha y bepate ar Moise. Xka hyehu gi yothwu xiho mara, ar nhwki ne ar emui. Xiho gi yothuyu, ne hingi hyehu nu mara. 24 Gar goda gu hnatehu. Gi ot hu n hintsu ntsuni, ne gi hehu n xa pesa r ntsuni. Jangutho gi ntsuhu hingi tuthu nar tsi tu lo zuwe, ne gi tutathohu ya dta zuwe. 25 Hwkate nuahu gar btofohu ne gar dengabepatehu, xa gar

AR MATEO23,24 nemhhu. Gi hehwihu nar bada wa nar mohi, honse xi nsuta nthi, ne mbo ri muihu ne ri mfenihu xa uxa ar mf ne ar tsomui. 26 Goda dengabepatehu, xut hu meto mbo ri mfenihu ne ri muihu, ne njapu da taxkahu nthi nehe. 27 Hwkate nuahu gar btofohu ne gar dengabepatehu, xa gar nemhhu. Di hxahu ya tagi xintaxi nthi ne nheki nzatho, ha ku y ndoyo nuu xi du thota y ntsotho. 28 Gi njahupu nehe, ngetho ha y hmi ya ji xa gi othu gar hogajiihu, ne ha ri mfenihu hingi tsaya ar nhemh ne ar tsoki. 29 Hwkate nuahu gar btofohu ne gar dengabepatehu, xa gar nemhhu. Ngetho gi hojwu y tagi y mehni J, ne gi kthwu y tagi ya hogaji. 30 Ne gi ehu: Numu xta bu hmhu nuya pa mi bu ma palehu, hinxta faxhmhu xi hyopa y mehni J. 31 Jange gi ndasehu y betoihu nuu togo bi hyopa y mehni J. 32 Jwathu mu n bi duma ri palehu. 33 Y btsiihu ya ke. Hanja ma gi konthu da beahu har tsibi. 34 Jange ma ga peahu mara ya mehni, ne nuu di pesa y hoga mfeni ne ya btofo. Rayu ma gi hyohu, mara gi tsuthu har ponti, mara gi fehu ha ri nijhu ne gi kuhu di ne ya hnini. 35 Ne njapu go ma gi kothu ar thai xi thutsi nmu mi nhmba r ji ya hogaji. Di nduma nmu mi nhmba r ji ar hoga Abel, di gxa r ji ar Sakaria r tu ar

44 Berekia, togo ga hyohu madeda ar tstmoho ne ar nij. 36 Xa majni di xiahu, gatho nor thainu, ma da kota nuya ji bu nuya payu.

Ar Hesu bi zota r mu i bi hwka ya me Herusalen

gar menguhu Herusalen, gi kampabihu togo bi peahu, ne gi hofu y mehni J. Hangu xta nemh nga muntsaihu, ngu nar tsi oni muntsa y tsi tuni da hwixa ha y hwa, ne hinga nehu. 38 Phu, J ma da hyekase ri nijhu. 39 Ngetho di xiahu, hinge ma gi hyandgagihu nuya payu. Gi tomhu meto da zo ar pa gi ehu: Nsunda togo xpa pehna J ma Hmuhu.

37Nuahu

(Lk. 13:3435)

Ar Hesu bi m nda nhwata ar dnganij

Nu mi bonga ar Hesu har dnganij, mi ba ar u nda ma, bi wata y maxte mi utwabi tengu r nzatho ar nij. 2 Num ar Hesu bi embabiu: Xa majni di xiahu: Gatho nuya jdoyu gi hanthu, ma da thexta gatho. Hinda ma da go nar do ma r midowi.

24

(Mr. 13:12; Lk. 21:56)

Ya ntudi di beto nonga ar ngtsi

ar Hesu bi ma har toho Njmdoni ne ka ba huhnu. Ba epu y maxte bi yambase ne bi embabi: Di ne gi xikagihe hamu ma da tho gatho n xka m, ne tema

3Nepu

(Mr. 13:323; Lk. 21:724)

45 ntudi ma ga hanthe, njapu ga phe baputho gi pengi, ne da gxa nuya payu di bu hu. 4 Num ar Hesu bi dtwabi ne bi en: Jamasuhu yo ma gi hehu to da hyaahu. 5 Ngetho ma da e nzeye togo ma da gu mka ma thuhu ne da eu: Nuga go dar Kristo. Ne njapu ma da ka nzeye ya ji. 6 Ma gi yohu habu bi ja ya tuhni ne habu ja ma da ndui. Nuahu yo gi tu ri muihu, ngetho mahyoni da njapu. Mdi thohyu, hinxi zota r ngtsi gatho n te japya. 7 Nuya hnini ma da ntunkwi y mihniniwi. Ma da nja ya texteheni, ar thuhu, ha nunar ximhai habu gatho ma da nhwni. 8 Gatho nuya dumu iyu, honse r ndui ar ugi xi epu. 9 Ma da ndatahu da mfepahu, da thoahu, ne xa ma da ntutsaihu ngetho xka emuigihu. 10 Nuya pau nzeye ma da be y jamfi, ne ma da utsa na ngu na, ne ma da dase y ohu. 11 Ma da e nzeye ya hyate da en xpa pehna J, ne ma da hyata nzeye ya ji. 12 Ne r mhte nzeye ya ji ma da bedi, ngetho ma da xu ar tsoki gatho har ximhai. 13 Nuu togo da zeta gatho nuya thogiyu, da domi da gxa xoge, go ma da mpou. 14 Ne ma da nu nga nunar hoga mhnu nomba r tsutwi J gatho r nxidi ar ximhai, ne da yo gatho ya ji. Mefa da gxa xoge. 15 Jange xki hyanthu ar tsoki xi ntsotho da yuta habu ndnga J,

AR MATEO24 ngu bi yota ar mehni Dae (n togo da nehe, d bdi xiho tema ne da m), 16 num, nuahu gi bu huwa Nhudea, di mhu ba hu ha ya toho. 17 N togo di to ma ar ngu, yo ma gi kuthu te gi juju. Nixti di mhu. 18 N togo yo har batha, yo ma gi penju gi juju ri patihu. 19 Hwkate nuu ya beh di u, ne nuu di tsuty btsi nuya pau. 20 Yapabihu J, n ar pa gi nixtihu, hinda data ya tse, ne hindar pa ntsaya. 21 Ngetho nuya pau, xa ma da nja ya thogi ngu hinxka hyanthu nmu mi nduta ar ximhai di njawa, ne xta thogi hinda ma da nja mana ngu. 22 Numu hinda gxa nguta nuya pau, hinto da bonkmu. J ma da jtsi, ngetho ma da maxa togo xi hwa. 23 Numu da teahu: Ka bi bu kwa ar Kristo, wa da teahu: Ndi, bi bu hnu, yo ma gi jafu masu. 24 Ngetho ma da e ya kate Kristo ne ya kate mehni. Ma da yota ya dta ntudi da hyata ya ji, ne numu da tsahm, da hyata nuu xi thahni. 25 Nuya xta xiahu meto, yo ma gi hehu da hyaahu. 26 Jange numu da siahu: Bi bu hnu har otatoho, yo ma gi ksu. Wa numu da teahu: Bu kwa har ngu, yo ma gi jafu masu. 27 Ngetho nu xta penga N Togo ba e bi Nji, xki thahu dama da zoho. Ne da nheki xoge ar ximhai, ngu nar hwei da yota ha mahyatsi ne di me mampuni.

AR MATEO24 pau ma da hehwi jangu ya pada kwata habu benga nar meti xi du.
r ogi ehe N Togo ba e bi Nji
(Mr. 13:2437; Lk. 21:2536; 17:2536; 12:4148)
28Nuya 38Nmu

46 himi tsota ar pa nda yuta ar Noe har motsa, ne nda uxa ar dehe xoge ar ximhai, nuya ji mi untho, mi tsithetho ne mi otya ngo. 39 Himbi ne bi you, mi dau bi uxa ar dehe xoge ar ximhai, ne gatho bi jti. Ma da njapu xta penga N Togo ba e bi Nji. 40 Nuya pau, numu yoho ya oho di yo har hwhi di mpefi, xta dau na ma da tsitsi ne n mana ma da tsopu. 41 Numu yoho ya beh di ku nga mahyegi, da tsixa na, n mana da tsogi. 42 Jange ndomhu, ngetho hingi phu hamu da zo ri Hmuhu. 43 Behu mu, numu nar mengu di phm hamu da zo ar b, hinda mu. Da su hinda hyegi togo da bpa r ngu. 44 Jange nuahu nehe ndomhu, ngetho xki thahu ma da epu N Togo ba e bi Nji.

da gxa nuya pau utho, ar hyadi ma da mexui, ha nunar zn hinda ma da unga r hyatsi. Ya tso ma da hyoi, ne gatho nuu ja y tsedi mhetsi ma da nhwti. 30 Num ma da nheki nar dta ntudi mhetsi r yo mpengi N Togo ba e bi Nji. Ne gatho ya ji bu hr nxidi ar ximhai, ma da nzoni nu xta hyandi da zoho xta e ha ya gui, di h nar dta tsedi ne nar dta nsunda. 31 Ne ma da mehna y en xe xta nto ar kaxtathu xi, da muspa gatho nuu togo xi hwa xoge r nxidi ar ximhai, di ndu ha nr ni, di gxa mana. 32 Phu tema ne da utkagihu r bede ar iuxi: Nmu xki hyanthu poxa y nogi ne po y xi, gi phu ba eputho ar pahyadi. 33 Jange nmu xki hyanthu gatho nuya thogiyu, phu, baputho da gxa xoge. 34 Xa majni di xiahu, hinda theta gatho nuya ji bu nuya payu, ne xi wadi xi tho gatho nuya thogiyu. 35 Mdi da medi ar mhetsi ne ar ximhai, nuya mh xta m, hinda ma da medi. 36 N ar pa ne ar xenimpa hamu da gxa xoge, hinto pdi. Nuy enxe J hingi phm nehe, honse ma Dada bi bu mhetsi go p. 37 Nu xta mengi da e managi N Togo ba e bi Nji, ma da njangu nuya pa mi bu ar Noe.

29Ngu

Ar bego ote n nsipabi ne n hingi ote

togo ar hoga bego xa di ja r mfeni, tsa da tentwa hr ye r ngu r hmu, ne da tsokwabi da winga gatho nuu togo bu hnu. 46 Num xa ma da njpa nunar hoga bego, xta zo r hmu da dini di ota xiho gatho ar befi xi tsokwabi. 47 Xa majni di xiahu, n ar hmu ma da yentwa hr ye gatho n te petsi. 48 Ha ximu n ar bego xi ntso, ne kaxmbeni r hmu hinda ma da penga nguta.

45N

(Lk. 12:4148)

47 da gu da me nuu y mibegowi, ne da ungwi ne da ntsithewi ya mihni. 50 Xta dani nunar pa hingi tomi, dama da zo r hmu. 51 Num nor hmu ma da mbo r kwe, xa ma da umba ar mfei, ne da eta habu bi bu ya kate. Ka ma da nzonu ne da guxty tsinu.

AR MATEO24,25 togo ma nda nthti. Num nuu kuta ya nxutsi xki hoki bi yutwi har ngo, ne bi njota ar goxthi. 11 Mefa bi zo nuu mara ya nxutsi, ne mi eu: Ndada, xogagihe ar goxthi. 12 Ha n togo ma nda nthti, bi dti ne bi embabiu: Xa majni di xiahu, hindi pka togoihu. 13 Jange nuahu ndomhu, ngetho hingi phu tema pa, wa tema xenimpa, ma da zo N Togo ba e bi Nji.

49Ne

Nmu xta penga N Togo ba e bi Nji da ekwa r tsutwi, ma da hehwi ngu nar nthti bi tote. Reta ya nxutsi bi hxa y oti, ma ba th ar oho ma nda nthti. 2 Ha nuya nxutsiu, kuta mi ja y mfeni ne kuta mi entho. 3 Nuu kuta mi entho, himbi hxa nzeye ar nziki da xita y oti. 4 Ha nuu ma kuta mi ja y mfeni, bi hxkwi mahyegi y oti na xito mi po ar nziki. 5 N ma nda nthti himbi nguta bi zoho, jange gatho reta ya nxutsi bi zopa ar th ne bi u. 6 Ngu made ar xui bi nheki nar mhafi mi emba ya nxutsi: Xi epu n togo ma da nthti. Di ma ba thhu. 7 Num nuu reta ya nxutsi bi nuhu, ne dama bi tso y oti. 8 Nuu mi entho bi emba nu ma kuta mi ja y mfeni: Thogagihe na tui ri nzikihu, ngetho ma otihe hwetatho. 9 Ha nuya nxutsi mi ja y mfeni, bi emba nu mara: Hin, ximu da katkagihe ne. Xiho ma gi tansehu habu bi ba. 10 Nmu mi yo ar u ma nda danga ar nziki, gemu bi zo n

25

r bede reta ya nxutsi

tsutwi J jangu nar hmu mi ba ar u nda ma manar hai yapu. Ne bi zohna y bego ne bi hyemba r boj nda japabi nda xu, 15 ngu r nihi y mfeni na ngu na. Na bi umba kuta ya boj, mana bi umba yoho, ha n mana nase bi umbabi. Nepu bi gu ar u bi ma. 16 N togo bi tumbabi kuta, bi ma ba japa nunar bojnu bi mpefi, ne bi gu ka ma kuta. 17 Njapu n xki tumba yoho nehe, bi gu ka ma yoho. 18 N togo xki tumba na, bi ma ba xama nar otsi, ne ka bi hnu r boj r hmu. 19 Mi tho nzeye ya pa ba penga ar hmu, ne bi hspa majni y bego. 20 Mi zo n xki tsokwabi kuta ya boj, bi umba r hmu ma kuta xki dh, ne bi embabi: Tsi ndada, ga tsogagi kuta ya boj, ha nuga da ha ma kuta xta th. 21 Num ar hmu bi ddi ne bi en: Xiho n xka pefi, xa gar hoga bego gi ota n nsiai. Ga pdi ga su n tsi tui da rai.

14r

r bede nar hmu bi zokwa r boj y bego

AR MATEO25 Nupya ma ga husa r nzeye. Ba e ga bu hwi ri hmugi, ne ga njohyawi. 22 Mefa bi zo n xki tumbabi yoho ya boj, ne bi emba r hmu: Tsi ndada, ga tsogagi yoho ya boj, ha nuga xta ha ma yoho xta th. 23 Num ar hmu bi ddi ne bi en: Xiho n xka pefi, xa gar hoga bego gi ota n nsiai. Ga pdi ga su n tsi tui da rai. Nupya ma ga husa r nzeye. Ba e ga bu hwi ri hmugi, ga njohyawi. 24 Nmu mi zo ar bego xki tsokwa nar boj, bi emba r hmu: Tsi ndada, di pdi xi ntsoi, ne ma gi hmga n xta th, ngetho gi xo n hinxka poti, ne gi muntsa ar tei hinxka pitsi. 25 Jange nuga da tsu, ne ma da agi, ha nupya xi bu kwa n ri meti. 26 Ar hmu bi ddi ne bi en: Xa gar tsobego ne gar dhe. Numu ngi pdi di xo n hinxta poti ne di muntsa n hinxta pitsi, 27 num, yo hinga kwata ma boj ha ya jwatboj, ne xta pengi nda takagi ma boj ne n xki dh. 28 Ne bi emba nuu togo mi owi: Hmbabihu ar boj da tsokwabinu, ne umbabihu togo pesa reta. 29 Ngetho n togo pet si, ma da tumbabi da bongwathobi, ha n tsi tui petsi, ma da thmbabi xoge. 30 Ne n ar bego hinter befi, ethu har bexui habu jar tsoni ne ar nguxtatsi.

48 di owi y enxe, da huxa hr thuxand da hspa majni ya meximhai. 32 Ma da mhuntsa gatho ya ji bu hr nxidi ar ximhai, ne da hwahna na ngu na, njangu nar mayo weka ya deti ne ya txi. 33 Ne ma da bama hr ei ya tsi deti, ne hr ngh ya txi. 34 Num nunar Nd ma da emba nuu ba hr ei: Ba ehu nuahu xi jpahu ma Dada, kuthu hr tsutwi J xi thokahu nmu hinte mi bu hm ar ximhai. 35 Ngetho nmu ndi tunthu, ga raju te da tsi. Nmu ndi tuthe, ga raju ar dehe, ne nmu ndi ne ar u, ga raju habu da oxi. 36 Nmu himi otho te nga he, ga hetkagihu. Nmu ndi heni ne ndi o ar fadi, ga e ga kskagihu. 37 Num nuu bi yota xiho da eu: Ma tsi Hmuihe, hamu da hantahe ngi tunthu, ne da raahe te ngi tsi. Wa hamu da hantahe ngi tuthe, ne da raahe ar dehe. 38 Hamu da hantahe ngi ne ar u, ne da raahe habu ngi oxi. Wa hamu da hantahe mi otho te ngi hye, ne da hetahe. 39 Hamu da hantahe ngi heni, wa ngi o ar fadi, ne ma da ksahe. 40 Num ar Nd da ddi ne da en: Xa majni di xiahu, numu ga yothwu na nuu ma tsi ku, mdi hingi dta hr nthandi ya ji, phu go ga yotkagihu. 41 Mefa ar Nd da emba nuu ba hr ngh: Wehu di mhu nuahu xi zuahu r kwe J. Di ma ba hohu har tsibi hihamu da hweti, xi tekwabi ar tsondhi ne y enxe teni.

xta penga N Togo ba e bi Nji di h nar dta nsunda, ne

31Nu

Ar Hesu ma da hspa majni ya meximhai

49 ndi tunthu, ne hinga rajutsu te nga tsi. Ndi tuthe, ne hinga rajutsu ar dehe. 43 Ndi ne ar u, hinga raju ar seki habu nga oxi. Mi otho te nga he, ne hinga hyetkagihu. Ndi heni ne ndi o ar fadi, ne hinga ma ga kskagihu. 44 Num ya tsoji ma da ddi ne da eu: Ma tsi Hmuihe, hamu da hantahe ngi tunthu, ngi tuthe, ngi ne ar u, hinte ngi pesa te ngi hye, ngi heni wa ngi o har fadi, ne hinda faxahe. 45 Num ar Nd da dtwabi ne da en: Xa majni di xiahu, numu hingi faxu na numa tsi ku hingi dta hr nthandi ya ji, phu go gekagi togo hinxka faxu. 46 Num nuu di ma habu ma da hnga ar mfei hihamu da gtsi. Ha nuu xi yota xiho, ma da yuta mhetsi habu hihamu da gxa y te.

AR MATEO25,26 Hinda tsa ga ju hu nuya pa ndango, ngetho da mbo y kwe ya ji.

Ar Hesu bi nhspa nar hogau ni nnu Betania

42Ngetho

Ya ndxodyo mi nkohi hanja nda gu ar Hesu

26

Nu mi wa ar Hesu bi mnga gatho nuya mhyu, bi emba y maxte nehe: 2 Ngu gi phu, honse yopa bedi da data ar dango mbaxjwa. Nuya pau ma da nda N Togo ba e bi Nji, da tsuta har ponti, ne da tho. 3 N ar pa bi mnga njapu ar Hesu, nuya ndmj, ya btofo ne ya dnziand bi mhuntsa gatho hr thi r ngu ar Kaifas n mar dngamj. 4 Mi hou hanja nda gu ar Hesu ntho, ne nda hyo. 5 Honse mi eu:

(Mr. 14:12; Lk. 22:12; Jn. 11:4553)

mi bu ar Hesu har hnini Betania, hr ngu ar Simu togo xki hye ar heni tsitandoyo, 7 na mba epu nar beh mi h nar xito do, mi po nar hogau ni xa mar mhdi, ne bi xispa hr ar Hesu nmu mi hu har mexa. 8 Nu mi hyanda njapu y maxte, xa bi mbo y kwe, ne mi eu: Yo xi temputho nunar hogau ninu. 9 Xi bahm ne xi tunga nzeye ar boj xi themba ya hyoya. 10 Ar Hesu bi yo n mi mu, ne bi embabi: Yo gi thehu nunar behnu. Nzatho n xi yote. 11 Yo gi hyoju n xi goxkagi. Ngetho nuya hyoya hyaxmu ma gi bu hwihu, ha nuga hinge hyaxtho ma gi hyandgagihu. 12 N ar hogau ni xi goxkagi, ngu nar hoki di toma ma ntagi. 13 Xa majni di xiahu, habu gatho ma da nhonga nunar hoga mh xoge hr nxidi ar ximhai, ne da mhnga n xi yotnu ngu nar feni.

6Nmu

(Mr. 14:39; Jn. 12:18)

Ar Huda bi m nda da ar Hesu

na nuu retamayoho y maxte mr thuhu ar Huda, bi ma ba ksa ya ndmj. 15 Ne bi embabi: Hangu gi raju numu ga datahu ha ri yehu ar Hesu.

14Nepu

(Mr. 14:1011; Lk. 22:36)

AR MATEO26 Ne bi gohwi nar nkohi, ha nuya ndmj bi umba natemareta ya taxboj. 16 Nor pa ar Huda bi ndu i mi honga hanja nda za nda datwa ar Hesu ha y yeu.

50 n togo ma da da. Xihohm hinxi zokwa har ximhai. 25 Num ar Huda n togo ma nda da, bi yamba ar Hesu ne bi embabi: Utate, ha go geke. Ar Hesu bi dti ne bi embabi: Go xka mnse go gee. 26 Nmu mi ntoxu, ar Hesu bi gu ar thuhme, bi yapa J nda jpi. Bi heke, bi hembabi y maxte, ne bi embabi: Tsihu, gehnu ma ndoyo. 27 Nepu bi gu xa ar teni mi po ar tafiobxi, bi umba njamdi J, ne bi thokwa y maxte, bi embabiu: Tsihu gi gathohu. 28 Gehnu ma ji da nhmi, ne da go ar rayo nkohi. Njapu da njutwa y tsoki nzeye ya ji. 29 Nupya di xiahu, hinga pengi ga tsipa r tafi ar baiobxi nuya payu. Ma ga tomi ga tsiwihu marayo hr tsutwi ma Dada.

Ar tsi Hmu bi zogi nda tsinpa r toxi

ar pa bi ndu ar dango tsi ya thuhme hingi jotsi, y maxte bi wata habu mi bu ar Hesu ne bi embabi: Habu gi ne ga othe ar toximbaxjwa. 18 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Di mhu har hnini, ne xipabihu nar oho bu hnu: Ba penkagihe ar Utate ga xiahe njawa: Xi data ar pa xi huska J, ne di ne ga tsibe ar toximbaxjwa ma maxte ha ri ngu. 19 Ne nuy maxte bi yota ngu xki bepabi, bi ma ba hoka ar toximbaxjwa. 20 Nu mi nxui ar Hesu bi hu har mexa, ne nuu retamayoho y maxte bi huhwi. 21 Nmu mi uni bi emba y maxte: Xa majni di xiahu, na nuu gi huhuwa ma da dagagi. 22 Nuy maxte xa bi du y mu i, ne na ngu na mi ambabi: Ma tsi Hmui, ha go geke. 23 Ne ar Hesu bi embabiu: N togo nadar mohi di ume, go ma da dagagi. 24 Majni, N Togo ba e bi Nji ba ar u da totwa gatho n mnga hr Tofo J, ha hwkate

17N

(Mr. 14:1225; Lk. 22:723; Jn. 13:2130; 1 Co. 11:2326)

mi wau bi ntu nar jh, bi mau har toho Njmdoni. 31 Num ar Hesu bi embabiu: Nunar nxuinu gatho ma gi hyegasegihu, ngetho xi tota har Tofo: Ma ga ho ar mayo, ne nuy deti ma da mfonta gatho. 32 Ha nmu xka pengi ga nte managi, ma ga beto gar nthehu nu Ngalilea. 33 Num ar Pedro bi ddi ne bi en: Mdi gatho nuu mara da hyekai, nuga hinga ma ga hekai. 34 Ar Hesu bi embabi:

(Mr. 14:2631; Lk. 22:3134; Jn. 13:3638)

30Nu

Ar Hesu bi m nda konga ar Pedro

51 Xa majni di xiai, nunar nxuinu hinxi mata ar boxi, ha nuge xka kongagi hugi. 35 Ar Pedro bi ddi ne bi embabi: Mdi ga tuga nehe, hinga koai. Ne gatho nu mara y maxte bi mnga njapu nehe.

AR MATEO26 bui da tseti, honse ri ndoyohu kata r tsedi. 42 Ar Hesu bi menga managi habu mi apa J, ne bi enga managi njawa: Ma Dadai, numu da tsahm da thota nuya thogi ne hinda zu kagi, honse yota ngu gi nege. 43 Ba pengi bi knga y maxte habu xki zogi, ne bi dini mi h managi. Himi tsa nda zota y da, ngetho xa mi k ar th. 44 Num ar Hesu bi zopu managi, ne bi ma ba apa J r Dada. Getu ya mh xki mnga meto bi mengi bi xipabi. 45 Ba penga habu xki zo nuu hu y maxte, ne bi embabiu: Nupya h, te ri thhu ne tsayahu xiho. Xi data ar pa xi thuspabi N Togo ba e bi Nji, ma da ndatwa ha y ye ya yotatsoki. 46 Nanju mh, ba ehnu n togo ma da dagagi.

Ar Hesu bi yapa J r Dada nnu Getsemani

Hesu bi zongwi y maxte habu mar thuhu Getsemani, ne bi embabiu: Huhuwa. Nuga ma ga ma na tsi tui injanu, ma ga apa J ma Dada. 37 Ne bi zixa ar Pedro ne nuu yoho y tu ar Sebedeo, bi ma tsi yapu, ne ar Hesu bi mudi xa bi du r muinu. 38 Ne bi emba nuu hu y maxte: Butho ga tu ar dumui. Kohuwa, mahyegi ga afu J. 39 Ne ar Hesu bi tho tsi tu i r yapu. Bi zohnu y maxte, bi ndandihm, bi me r hmi har hai, bi yapa J r Dada ne bi embabi: Ma Dadai, numu da tsahm, da thota nunar teni xi epu ne hinda zu kagi. Mdi hindi ne gi yota ngu di nega, yota ngu gi nege. 40 Mefa bi mengi ma ba ksa nuu hu y maxte, ne bi dini mi u, jange bi emba ar Pedro: Ha himi tsa ngi tsethu ngi faxju nga afu J na tsi xenimpa. 41 Zota ri dahu ne yaf u J gi tsethu ya tsothogi xi epu. Xa majni di xiahu, nuna ri hhu

36Ar

(Mr. 14:3242; Lk. 22:3946)

jwadi nda mnga njapu ar Hesu, mi zo ar Huda, na nuu retamayoho y maxte, mi owi nzeye ya ji mi h ya ndojwai ne ya za. Nuya ji xki mehna ya ndmj ne ya dnziand. 48 Ar Huda togo mi da ar Hesu, xki nkohwiu ne xki embabi: N gi hyanthu ga tsuspa r hmi, gehnu dama gi ju hu. 49 Num ar Huda dama ba tsu ar Hesu, ne bi embabi: Xa ar tsi te, Utate. Ne dama bi zutsi. 50 Ar Hesu bi dti ne bi embi:

47Himi

(Mr. 14:4350; Lk. 22:4753; Jn. 18:211)

Ar Hesu bi nju

AR MATEO26 Xige, te xka eke o. Ha nuya ji bi wati bi gu ar Hesu. 51 Ngu mi nju ar Hesu, na nuu mi owi, bi kosa ar ndojwai, ne bi dakwa r gu nr bego ar dngamj. 52 Num ar Hesu bi emba n mi h ar ndojwai: Kwata ri jwai, ngetho gatho nuu togo ju ar jwai hote, ma da nju ar jwai da tho nehe. 53 Ha hinxka pthu da tsa ga apa ma Dada da menka na muti ya enxe, ne n da yote. 54 Numu ga japu, hanja da tho ngu mnga har Tofo mu. 55 Num ar Hesu bi emba ya ji: Hage dar b xka ehu gi mikagihu, gi hhu ya jwai ne ya za. Hyaxmu ndi bu hnu har dnganij ndi utahu, ne hinte ga jaju. 56 Gathoyu xi thogi, ne nda njapu ngu xki mnga y mehni J har Tofo. Num gatho y maxte bi zohnu bi mfonti bi mau.

52 honga ya nhemh te nda hyoxa ar Hesu, ne njapu nda tsa nda tho. 60 Ne hinte bi za te bi thimbabi, mdi nzeye ya ji mi juspa ya nhemh. Ha mefa bi zohnu yoho ya nemh ji, 61 ne bi eu: Nunar ohonu bi en: Da tsa ga yotwa r nij J, ne r hupa da tsa ga pengi ga ju xa managi. 62 Num ar dngamj bi mai ne bi emba ar Hesu: Hage hinte gi thdi. Te di bonga nuya thoxai. 63 Nunar Hesu hinte bi ddi. Num ar dngamj bi embabi: Hr thuhu J n te, xikagihe, hage go gee ar Kristo r Tu J. 64 Num ar Hesu bi dti ne bi en: H, njapu ngu xka m. Ne di xiahu, nuya pa xi epu ma gi hyanthu N Togo ba e bi Nji da hu hr ei J togo jr tsedi. Mefa ma gi hyanthu da e ha ya gui. 65 Num ar dngamj bi xika y he, ngetho mi beni ar Hesu xki maubi J, ne bi en: Xi zanga J. Te ga jafu mana te da hyotse, go xka yosehu tema xi m. 66 Te gi mhu. Ha nu mara bi ddi ne bi eu: Nunu di epi da tho. 67 Num rau bi zospa r hmi ne mi fei, ne mara mi umba ya mpetgu. 68 Ne mi embabi: Gi en gar Kristo, xije mu togo bi mepai.

Ar Hesu bi mama hr mhuntsand ya xodyo

togo xki gu ar Hesu, bi zixa habu mi bu ar dngamj mr thuhu Kaifas. Ka xki mhushnu nehe ya btofo ne ya dnziand. 58 Ha nu ar Pedro mi befatho tsi yapu mi tenga ar Hesu. Mi zonga hr thi r ngu ar dngamj, ka bi huhwinu ya ndogu, mi ne nda hyandi tema nda thogi. 59 Nuya ndmj, ya dnziand ne gatho r mhuntsand ya xodyo, mi

57Nuu

(Mr. 14:5365; Lk. 22:5455, 6371; Jn. 18:1214, 1924)

Ar Pedro bi konga ar Hesu

Pedro mi huhnu har thi, na mba eputho nar nxutsi mi mego. Bi ma ba tsudi ne bi embabi:

69Ar

(Mr. 14:6672; Lk. 22:5562; Jn. 18:1518, 2527)

53 Nuge ne, ngi owi ar Hesu ar me Ngalilea. 70 Nu ar Pedro bi nkoni ha y nthandi gatho ya ji ne bi en: Hindi pka te gi mnge. 71 Nepu bi ma har goxthi. Ne manar nxutsi mi mego nehe bi hyandi, ne bi emba nuya ji mi bu hnu: Nunar ohonu mi owi ar Hesu me Nasare nehe. 72 Ar Pedro bi mengi bi nkoni, bi eta J made ne bi en: Hindi pka nor oho. 73 Hingar ya bi wata nuya ji mi bu hnu, ne bi emba ar Pedro: Xa majni ngi owi nehe, ngetho nhekitho hanja gi . 74 Num ar Pedro bi ntsate, ne bi eta J made bi en: Hindi pdi tema oho gi nohu. Ne bi ma mu ar boxi. 75 Num ar Pedro bi zo r mfeni n xki xipa ar Hesu nmu xki embabi: Hinxi mata ar boxi, ha nuge xka kongagi hugi. Ne bi bonga nthi, xa bi hyu r bi nzoni.

AR MATEO26,27 bi ma ba kosa nuu natemareta ya taxboj xki umba ya ndmj ne ya dnziand. 4 Ne bi en: Nuga xta ota na ra dta tsoki, ngetho xta da da tho nar oho hinte tu. Ha nuu bi eu: Hindi pje. Hyandge te gi pefi. 5 Num ar Huda bi gu bi fota ya boj mbo har nij, ne bi boni bi gta ar xgu r yuga, ne bi hose. 6 Nuya ndmj bi go ya boj, ne bi eu: Nunar bojnu hinda tsa ga uthu hr mesboj ar nij, ngetho r njuti r ji nar ji. 7 Nepu bi nkou nunar boj, ma nda danga nunar hai r thuhu r Hai ar G, ne nda ntahnu ya nzoho ji. 8 Jange gehnu r thuhu pesa nuya payu, r thuhu ar Haiji. 9 Njapu bi tho ngu xki mnga r mehni J r thuhu Heremia nmu bi en: Bi nju n natemareta ya taxboj, gehnu r nzeye ar boj xki thuspa togo bi ba, ngu xki huspa ya me Israel. 10 Ne bi tuni bi thamba r hai ar g, ngu xki bepkagi ar tsi Hmu.

Ar Hesu ma ba mamba ar Pilato

27

Nu r hyax ja mi hatsi, gatho ya ndmj ne ya dnziand bi nkou nda hyo ar Hesu. 2 Ne bi zixu xki nsote, ma ba datwa ha y ye ar Ponsio Pilato togo mar nd Nhudea. Huda togo xki da ar Hesu, mi hyandi xki tenti nda tho, xa bi du r mui n xki yote. Ne bi ntsomi,
3Ar

(Mr. 15:1; Lk. 23:12; Jn. 18:2832)

Ar Pilato bi hspa majni ar Hesu

Hanja bi du ar Huda

Hesu mi bahnu hr nthandi ar Pilato, togo mar nd Nhudea, ne nunar ndnu bi yamba nar ntani: Ha go gee r Nd ya xodyo. Ar Hesu bi ddi ne bi en: H, ngu xka mnse. 12 Nepu ya ndmj ne ya dnziand xa te gatho mi hotse, ha n hinte bi ddi.

11Ar

(Mr. 15:25; Lk. 23:35; Jn 18:3338)

AR MATEO27 Hesu: Ha hingi ode gatho n thoxai. 14 Nunar Hesu hinte bi dtwabi, jange ar nd xa mi yotho.

54 ar Pilato bi embabiu: Tema tsoki xi yotnu. Ha nuu xa bi gahni bi mafi mi eu: Tsuta har ponti. 24 Nu mi hyanda ar Pilato hinte mi tsa te nda mefi, honse mi fudi nda mu xma ya ji, bi yadi nda thmpa na tui ar dehe, ne bi nxuye ha y nthandi ya ji, bi en: Hingo ma ga tuspa r ji ma da nhmba nunar ohonu. Hyanthu te gi pehu. 25 Gatho ya ji bi ddi ne bi eu: Nuje ne ma btsihe go ma ga tusfe r ji ma da nxani. 26 Num ar Pilato bi hye ar Baraba. Ha nunar Hesu bi japi nda nwexti, ne bi yentwa ha y ye ya ndogu nda tsuta har ponti. 27 Num ya ndogu bi zixa ar Hesu habu mi bu ar dta tsutwi, ne nunu xa ba kotatho na muti ya ndogu. 28 Ne nuu bi mokwa y he, ne bi gspa nar thenga dutu. 29 Bi huspabi hr na ntsanti ya mini xki me, ne bi tentwa hr ei nar tsuto. Bi ndandihm hr nthandi, ne mi otwa ar thede mi embabiu: Xar tsi te, r Ndi ya xodyo. 30 Mi tsoxu, ne mi hmba ar to mi femba r . 31 Nu mi wadi bi yotwa ar thede, bi thkwa ar dutu, ne bi mengi bi thetwa r he, ne bi tsixa habu ma nda tsuta har ponti, ka nda dunu.

13Num

ar Pilato bi emba ar

23Num

nznga ar nd tata jeye har dango mbaxjwa nda hye nar yofadi, n nda ya ya ji. 16 Nuya pau mi o ar fadi nar oho mr thuhu Baraba. Gatho mi pdi tema ji. 17 Ne nmu mi mhuntsa nzeye ya ji, ar Pilato bi yambabi ne bi en: Togo gi ne ga hekahu, ar Baraba wa ar Hesu tembabi ar Kristo. 18 Ar Pilato mi pdi xki zispabi ar Hesu nuya ndxodyo, ngetho xki zota y mui mi betwa y tsa. 19 Nmu mi huxa ar Pilato har thuxand, r beh ba pempa nar mh, ne bi embabi: Yo te gi enti gi japa nunar hogajinu, ngetho xa xi pikagi nar ti ar pania. 20 Ha nuya ndmj ne ya dnziand bi uta ya ji nda yadi nda the ar Baraba, ne nda tho ar Hesu. 21 Num ar Pilato bi yamba ya ji managi ne bi embabi: Nuya yohoyu, ndana gi nehu ga hekahu. Nuya ji bi ddi ne bi en: Ar Baraba. 22 Jange ar Pilato bi mengi bi ani ne bi en: Ximu, teme ga japa nunar Hesu tembabi ar Kristo. Gatho bi du bi en: Tsuta har ponti.

(Mr. 15:620; Lk. 23:1325; Jn. 18:3819:16)

15Xki

Ar Hesu bi tenti nda tho

mi bou bi nthewinu nar oho mr thuhu ar Simu, mar me

(Mr. 15:2132; Lk. 23:2643; Jn. 19:1727)

32Nu

r ntsuti ar Hesu har ponti

55 Sirene. Nunar ohonu bi njapi bi duxa ar ponti habu ma nda tsuta ar Hesu. 33 Ne mi zonga habu mr thuhu Golgota, di boni da en, Nxhmundoyo. 34 Ka ba tumbabinu ar ixkatafi mi nthskwi nar bopo xi nju, ne nu mi za, himbi ne bi zi. 35 Nuya ndogu mi wadi bi tsuta ar Hesu har ponti, bi heu y dutu bi yentsa ar nthh. Ne bi thogi ngu xki mnga r mehni J nmu bi en: Bi hega ma dutu, ne bi yentsa ar nthh, ne njapu nda bu togo nda hska ma he. 36 Ne ka bi huhnuu bi su ar Hesu. 37 Ne bi thuta nar xithe har ponti ma r , mi m yo xki tsuti, mi en njawa: Gehnu ar Hesu, r Nd ya xodyo. 38 Bi tsuta yoho ya b habu bi tsuta ar Hesu nehe, na mi zu hr ei, ha n mana hr ngh. 39 Ne nuu mi thohnu xa mi theni ne mi hwty . 40 Mi embabiu: Nuge xka m gi yota ar dnganij, ne r hupa gi pengi gi jutsi, mpose x, k har ponti numu xa majni r Tui J. 41 Nuya ndmj, ya btofo, ya dengabepate ne ya dnziand mi maubi ar Hesu nehe, mi eu: 42 Bi po mara, ha hingi tsa da mpose. Numu go gehnu r Nd ya me Israel, d gpya har ponti ne ga emuihu. 43 Jamfi Jnu n. D max mu, numu xa majni mdi. Ha hinxi mnse gehnu r Tu J.

AR MATEO27 b xki tsuta mahyegi, mi njapu mi otwa ar thede nehe.

(Mr. 15:3341; Lk. 23:4449; Jn. 19:2830)
45Ngu 44Nuya

Ar Hesu bi du

made mpa bi ndui bi mexui xoge ar ximhai, ne bi gxa ngu ar hu nde. 46 Nmu ma nda zu ar hu nde, ar Hesu bi ntsedi ne bi en: Eli, Eli, lama sabaktani. Di boni da en: Ma tsi Dada, ma tsi Dadai, yo xka hyegase. 47 Ra nuu mi bu hnu bi yode ne bi eu: Nunar ohonu mata ar mehni Elia. 48 Nau dama bi nixti ba h nar xiyo ne bi pobo har ixkatafi, bi tuta ha nar xithi, ne bi kwatwa hr ne. 49 Ha mara mi eu: Hyehupu, ma ga nuhu ha da epu ar Elia da matsi da konti. 50 Ar Hesu bi mengi bi ntsedi managi, bi da r h ne bi du. 51 Gemu bi xi ar dutu mi naxa mbo ar dnganij, bi ndu ma di gxa hai r nsegi. Ne bi nja na ra dta nhwni, ne ya ndodo bi hege. 52 Bi xo ya tagi, ne nzeye ya hogaji xki du meto bi mengi bi nte managi. 53 Bi bou ha y tagi, ne mi mengi bi nte managi ar Hesu, bi yutu har hnini Herusalen, ne bi hyanda nzeye ya ji. 54 N ar dndogu ne y mindoguwi mi su ar Hesu, mi hyantu bi nhwnga ar hai ne gatho nuya xki thogi, xa bi zuu ne bi eu:

AR MATEO27,28 Xa majni nunar ohonu mr Tu J. 55 Yaput ho mi bahnu nzeye ya beh, mi handa gatho n mi thogi, gehyu nuu ba tenga ar Hesu har hai Ngalilea mi fatsi. 56 Rau mar Maria me Magdala, ar Maria r nn ar Hakobo ne ar Huse, ne r nn nuu yoho y tu ar Sebedeo.

56 maxte da b, ne da eu xi mengi xi nte. Ne nunar nhemh da dta n xi mhnga meto. 65 Bi d ar Pilato ne bi en: Xi bu hnu ra ya ndogu, tsixu ne suhu xiho ngu gi mhu. 66 Num nuya ndmj ne ya dengabepate bi mau ma ba thta ar do mi kota ar tagi, ne bi zohnu ya ndogu nda su.

butho nda yu ar hyadi, ba ehnu nar oho mi tenga ar Hesu, mr thuhu ar Huse me Arimatea, mi the ya ho. 58 Bi ma ba apa ar Pilato nda umba r ndoyo ar Hesu. Num ar Pilato bi m nda tumbabi. 59 Ar Huse bi ma ba hmpa r ndoyo ar Hesu, ne bi maxa ha nar taxdutu. 60 Ne bi ma ba a ha nar rayo tagi, habu ma nda tase, xki nsama ha nar ndodo. Nepu bi tnga na ra dta do, bi gota ar tagi, ne bi ma. 61 Getnu, mi huhnu mi handwi ar tagi ar Maria me Magdala ne n manar Maria.

(Mr. 15:4247; Lk. 23:5056; Jn. 19:3842)

57Nmu

r ntagi ar Hesu

hyax, nu xki tho r pa hoki, bi ma ya ndmj ne ya dengabepate, ma ba ksa ar Pilato, 63 ne bi embabi: Ma ndahe, da behe nunar hyate oho nmu mi tetho, bi en r hupa nda mengi nda nte managi. 64 Jange di nehe gi pehna togo ma da su ar tagi hupa, yo ma da e y

62r

Ya ndogu mi su ar tagi

Nu mi tho ar pa ntsaya, ja mi fudi nda hatsi r beto mpa mana hto, ar Maria me Magdala ne mana ar Maria ba e bi knga ar tagi. 2 Num, bi nja na ra dta nhwni, ngetho ba k nar enxe mhetsi. Ne mi zohnu habu mi ta ar Hesu, bi hka nunar do mi kota ar tagi, ne ka bi huxhnu. 3 Nunr bai ar en xe xa mi yota ngu nar hwei, ne nuy he mar ntaxi ngu nar taxtse. 4 Nu mi hyanda ya ndogu xa bi zuu, ne bi gohnu to da en xki du. 5 Ha nunar en xe bi zo nuya beh, ne bi embabi: Yo gi ntsuhu. Di pdi gi hohu ar Hesu togo bi du har ponti. 6 Hinjoowa, bi mengi bi nte ngu bi m. Ba e gi hyanthu habu bi be ar tsi Hmu. 7 Nguta di mhu, ba xifu y maxte xi mengi xi nte. Ne nupya xi meto di ma Ngalilea, ka ma gi hyanthu nu managi. Gehnu xta e ga xiahu. 8 Num nuu yoho ya Maria, xa mi johya ne mi ntsu, bi nixti ma

28

(Mr. 16:18; Lk. 24:112; Jn. 20:110)

Ar Hesu bi mengi bi nte

57 ba xipa nunar mhnu y maxte ar Hesu. 9 Ne nu mi pau har u, na mbi dau ar Hesu bi boni bi nthewi, ne bi zengwa bi embabi: Xa ar tsi te. Num nuya beh bi wati bi hyupa y wa, ne bi nsundabi. 10 Ne ar Hesu bi embabiu: Yo gi ntsuhu. Di mhu ba xifu ma ku da mau Ngalilea, ka ga nthebenu managi.

AR MATEO28 numu ar nd da bdi teme bi thogi, yo gi tu ri muihu, ngetho nuje ga he hinte da njaahu. 15 Ne nuya ndogu bi hnga ar boj, ne bi mau bi yota ngu xki nsipabi. Jange gehnu ar mfeni nonga ya xodyo nuya payu nehe.

14Ne

mi yo ar u ya beh, bi ma ra ya ndogu mi su ar tagi har hnini, ma ba xipa ya ndmj gatho n xki thogi. 12 Nuya ndmj bi wi ya dnziand, ne bi nkou nda umba nzeye ya boj ya ndogu nda gomnda n xki thogi. 13 Ne bi embabiu: Nuahu ma gi mhu, mi nxui bi zuahu ar th, ne gemu bi zo y maxte, bi bpa r ndoyo.

11Nu

Ya ndogu bi njapi nda goma n xki thogi

retamana y maxte bi ma Ngalilea har toho habu xki xipabi ar Hesu nda nthewi. 17 Nu mi hyantu, bi nsundabi, mdi ra himi emui. 18 Ar Hesu bi wati ne bi embabiu: Gatho ar tsutwi xi tentka ha ma ye nnu mhetsi ne nuwa har ximhai. 19 Jange di mhu ba zohu ya ji xoge r nxidi ar ximhai. Uthu da dengagiu nehe, ne xixthehu hr thuhu ar Dada, ar Tu ne r H J. 20 Ne utwabihu da yota gatho ngu n xta bepahu. Ne nuga hyaxmu ga bu hwihu gatho ya pa di buta ar ximhai. D njapu.

(Mr. 16:1418; Lk. 24:3649; Jn. 20:1923)

16Nuya

Ar dta bepate

Ar hoga mh bi yota

AR MARKO
Ar Xuwa Xixthe mi mnga ar hoga mh

r ndui r hoga mh ar Hesukristo r Tu J. 2 Ngu bi yota ar mehni Isaia: Hyandi di pehna ma mehni da meto habu gi pa, da meto da hyoka ar u. 3 r mhafi na togo enga har otatoho: Hyojwu r u ar tsi Hmu; jmfu habu da thogi. 4 Ar Xuwa mi xixthe ya ji har otatoho, ne mi xipabi ar hoga mh, ne nuyu nda yotwa y ntsomi ne nda mpumbabi y tsoki. 5 Ne mi ponga ya ji mi e nda zu ar Xuwa, gatho nuu mi bu har hnini Herusalen ne nuu mara ya hnini har hai Nhudea, mi damajni y tsoki, ne mi xixthe har dthe Hordan. 6 Ar Xuwa mi h nar he xki nju mpa r xi nar meti r thuhu kameyo ne xki me, ne mi nguta nar ximhni, ha mi tsi ya mangakoto ne ar tafi mi tinga har toho.

(Mt. 3:112; Lk. 3:19, 1517; Jn. 1:1928)

mi mnga ar hoga mh mi en: Befa na xa tkagi r tsedi, hindi epkagi ga xotwatsu r thiza. 8 Nuga xta xixtheihu har dehe, ha n ma da xixtheihu hr H J.

7Ne

pau ba e ar Hesu ba ponga har hnini Nasare har hai Ngalilea, ne bi xixthe ar Xuwa har dthe Hordan. 10 Nepu mi bonga har dehe, bi hyandi bi xo mhetsi, ne r H J ngu nar domtxu ba ki bi zudi. 11 Ne bi nheki nar mh ndi e mhetsi mi en: Go ma hmka Tui, gi jakagi ga njohya.

9Nuya

(Mt. 3:1317; Lk. 3:2122)

r nxixthe ar Hesu

Ar tsondhi mi tsata ar Hesu

r H J bi zixa ar Hesu har otatoho. 13 Ne ba bu hnu yonate mpa, har tsondhi mi tsatnu. Ba bu madeda ya zuwe, ha nuy enxe J mi pepabi.

12Mefa

(Mt. 4:111; Lk. 4:113)

58

59
Ar Hesu bi duma r befi
24bi

AR MARKO1 en: Tema gi pekwa, Hesu me Nasare. Hage xka e gi hwatkagihe. Di pdi togoi, r hoga Tu J. 25 Nunar Hesu bi zu i ne bi embabi: Kota ri ne, ne poni hye nunar ohonu. 26 Ha nunar tsondhi bi hwsa nunar oho, ne bi hyexa nar mhafi bi boni bi zopu. 27 Gatho xa mi yot ho, ne mi xhnatho mi eu: Ter mehnupya. Tema rayo ntutinu mu. Pesa ar tsedi bepa ya tsondhi, ne nuyu ote. 28 Ne nguta bi nu nga r bede xoge hr ntheti ar hai Ngalilea.

mi njota ar Xuwa har fadi, ar Hesu bi menga Ngalilea mi mmba r hoga tsutwi J. 15 Mi en njawa: Xi zo ar pa xki mh, ne r tsutwi J baputho. Yothwu r ntsomi, ne emuihu ar hoga mh.

14Nmu

(Mt. 4:1217; Lk. 4:1415)

Ar Hesu bi zohna goho ya ngu xhw

kata hr ni ar honthe Ngalilea, ne bi hyanda ar Simu ne ar Andre r jdpu, mi kta y ntatsi har dehe, ngetho ma ya ngu xhw. 17 Ne ar Hesu bi embabiu: Ba e gi tengagihu, ne ga exahu gi ju xu ya ji. 18 Dama bi zopu y ntat siu bi deni. 19 Bi o mana tsi tu i ar Hesu, ne bi hyanda ar Hakobo ne ar Xuwa r jdpu, y tu ar Sebedeo. Nuyu mi tohnu har motsa mi pota y ntatsi. 20 Dama bi zohni, ne nuyu bi zopu ar Sebedeo y dadau, mi tohwi y bego har motsa, ne bi deni.

16Mi

(Mt. 4:1822; Lk. 5:111)

Ar Hesu bi othebi r to ar Simu Pedro

bonga hr niju, bi ma hr ngu ar Simu ne ar Andre, bi mewi ar Hakobo ne ar Xuwa. 30 Ha nunr to ar Simu mi benu mi the ar mpati, ne nguta bi nsipabi ar Hesu. 31 Num bi wati bi mipa r ye bi gutsi, ne dama bi hka r mpati, ne bi nangi mi umbabi te nda ziu.

29Mi

(Mt. 8:1415; Lk. 4:3839)

Nar oho mi nthexkwi nar tsondhi

zou har hnini Nkapernaum, ne ar pa ntsaya bi yuta ar Hesu ha y nij ya xodyo mi uti. 22 Nuu togo mi ot se mi yoda r ntuti, ngetho mi ngu na pesa r tsedi, hinge ngu nuya btofo. 23 Ha mi bu hnu nar oho ha y niju mi nthexkwi nar tsondhi, na mbi hyexta nar mhafi,

21Bi

(Lk. 4:3137)

Ar Hesu bi othe nze ya dathi mi yu ar hyadi

taknde, ja xki yu ar hyadi, ba tsimpa gatho ya dathi ne nuu mi nthexkwi ya tsondhi. 33 Gatho ya mengunu xa mi enti bi wata har goxthi. 34 Ne bi ot he nzeye tsant ar heni mi petsi, ne bi yenga nzeye ya tsondhi, ne himi hegi nda , ngetho mi pu togo.

32Mi

(Mt. 8:1617; Lk. 4:4041)

AR MARKO1,2
Ar Hesu bi o xoge har hai Ngalilea mi mnga ar hoga mh

60 tema xki thogi. Jange ar Hesu himi tsa nda yuta har hnini xiho. Mi kota ha ya hai hinto mi bui, ne ka mi panu ya ji ma nda zudi. Nuya jiyu hagatho ya hai mi ehe.
Ar Hesu bi othe nar dathi xki nza r ndoyo

hyax ar Hesu bi nanga nitho nmu mi nxuitho, bi ma ba apa J ha nar hai hinto mi bui. 36 Ar Simu ne nu mara mi owi, bi ma ba honi. 37 Ne mi dini bi embabi: Gatho ya ji hoai. 38 N bi embabiu: Mh ma ga tsohu mara ya hnini ha ya ntheti, ga xipabiu ar hoga mh nehe, ngetho ge xta ehe. 39 Ne bi o xoge Ngalilea, mi kuta ha y nij, mi mnga ar hoga mh ne mi enga ya tsondhi.

35r

(Lk. 4:4244)

Ar Hesu bi othe na mi tsu ar tsitandoyo

e nar oho mi tsu ar tsitandoyo, bi ndandihm ne mi apa ar mte mi embi: Numu gi ne, da tsa gi othegi. 41 Ne ar Hesu bi ko r nhwki, bi maka r ye bi huspabi, ne bi embi: H, di ne ga othei. D dixai. 42 Nu mi mnga njapu, nu ar tsitandoyo dama bi hyegi, ne bi ditsi. 43 Num xa mi pembabi, ne bi mehni nda ma. 44 Ne bi embabi: Ha gi ode, hinto ma gi xipabi. Honse di ma ba udi da hyanta ar mj. Ne gi hxa ar moho, gi juta ri ntaxki ngu bi mnga ar Moise, njapu da bu xi dixi. 45 Ha nu mi ma, xa to gatho mi xipabi, ne bi yonga ar bede n

40Ba

(Mt. 8:14; Lk 5:1216)

Xki tho ra ya tsi pa, ne ar Hesu bi yuta managi har hnini Nkapernaum, ne bi fdi mi bu hnu har ngu. 2 Ne dama bi wata nzeye ya ji. Himi tsudi nda yuta har ngu, mdi nda mata har goxthi, ne nunu mi xipabi ar hoga mh. 3 Num ba e ra ya oho mi honi, mi tsi nar oho xki nza r ndoyo, mi nju nga goho mi mutsi. 4 Nuya ji xa mi nzeye, himi tsa nda yuti. Jange bi xosu na xeni r mete ar ngu, ne ka bi gmnu har oki nunar fidi mi oxa ar oho xki nza r ndoyo. 5 Ar Hesu mi hyandwa y jamfi nuu togo mi tsihi, bi emba ar oho xki nza r ndoyo: Ndada, xi mpumpa ri tsoki. 6 Mi bu hnu ra ya btofo, mi yoxa njapu mi ense ha y mfeni: 7 Yo njapu nu. Tsokwa J. Hinjoo mana tsa da pungya tsoki, honse J. 8 Ar Hesu mi ptwatho y mfeni ne te gatho mi beu, jange bi embabi: Yo te gatho gi benthu ha ri mfenihu. 9 Temar hembi ga embabi nunar ohonu xi nza r ndoyo: Xi mpumpa ri tsoki, wa ga embabi: Nangi, ju xa ri fidi, di ma.

(Mt. 9:18; Lk. 5:1726)

61 N Togo ba e bi Nji peskwa ar tsedi har ximhai da pungya tsoki, nuhu teme ma ga pefi. Ne bi emba n togo xki nza r ndoyo: 11 Nuge di xiai: Nangi, ju xa ri fidi, di ma ri ngu. 12 Num n dama bi gu xa r fidi, bi thota madeda ya ji bi ma. Gatho xa mi yotho mi nsundabi J mi eu: Hihamu xta hanthu nar ntudi njanu.

AR MARKO2 xta e ga zo ya yotatsoki da yotwa y ntsomi.

Ar Hesu bi tamba ar bh
(Mt. 9:1417; Lk. 5:3339)

10Phupya,

Ar Hesu bi zo ar Lebi nda deni

ar Hesu bi mengi bi ma har nthe, ha nuya ji mi e nda zudi, ne n mi uti. 14 Nmu mi thohnu, bi hyanda ar Lebi r tu ar Alfeo, mi huxnu habu mi njuta ar boj mi jota ya nd, ne bi embabi: Ba ehe tengagi. Ha n bi nangi bi deni. 15 Mefa ar Hesu bi ma hr ngu ne bi hu har mexa. Bi wata nzeye ya njotboj ne ya yotatsoki, mi huhwi ar Hesu mahyegiwi y maxte, ngetho mi ja nzeye togo xki deni. 16 Ha nuya btofo ne ya dengabepate, mi hyandi mi ungwi ya njotboj ne ya yotatsoki, bi emba y maxte: Tema di bompyanu, ungwi ya njotboj ne ya yotatsoki. 17 Ar Hesu mi yo njapu, bi embabiu: Nuu yomaho hingi honga togo da othe, ha nuu heni h, hou. Hinxta e ga zo ya hogaji,

13Mefa

(Mt. 9:913; Lk. 5:2732)

maxte ar Xuwa Xixthe ne y maxte ya dengabepate, xki nzi mi bu. Jange nagi ba e ra, bi yamba ar Hesu: Yo y maxte ar Xuwa Xixthe ne y maxte ya dengabepate bh, ha nuya ri maxte hingi bhyu. 19 Ar Hesu bi embabi: Hage tsa da b nuu togo xi tsohna ha nar ngo ne huhwi n togo xi nthti. Hingi tsa da bhyu, ngetho bu hwi togo xi nthti. 20 Xta zohm ya pa da tsimbabi; num h, xi inda nehm, da bhyu. 21 Hinjoo togo ju nar rayo mote pota nar ze dutu. Ngetho nu xta yuta ar rayo mote, da guta ar ze dutu ne da xe dta xeni. 22 Hinto xita ar rayo tafi ha ya ze ximhni. Ngetho numu da japu, nunar rayo tafi da xeka ya ze ximhni, ar tafi da nmi ne da me ya ximhni. Jange ar rayo tafi nsita ha ya rayo ximhni.

18Nuy

Y maxte ar Hesu bi doka ya ngtei har pa ntsaya

pa ntsaya ar Hesu bi tho ha ya hwhi. Nuy maxte nmu mi thohnu, bi ndui bi dokwa y ngh ya tei. 24 Num nuya dengabepate bi embabi ar Hesu: Ndimh, yo pehyu n hingi ho da me har pa ntsaya. 25 N bi embabiu: Ha hinxka nehu n bi me ar Dabi nmu mi the ar huni, ne

23Nar

(Mt. 12:18; Lk. 6:15)

AR MARKO2,3 bi zu hwi ar thuhu gatho nuu mi owi. 26 Bi yuta hr nij J nmu mar dngamj ar Abiatar, ne bi zi ya thuhme xki bospa J, n hingi ho to gatho da zi, honse ya mj. Ne himbi zise, bi hyemba y owi. 27 Ne ar Hesu bi embabiu nehe: Nunar pa ntsaya bi thoki ngetho mi honga ar oho, hinge ar oho bi thoki nge mi honga ar pa ntsaya. 28 Jange N Togo ba e bi Nji, gehnu r Hmu ar pa ntsaya.

62
Nzeye ya ji mi bu hwi ar Hesu hr ni ar honthe

Ar oho xki yota r ye

Managi ar Hesu bi yuta ha y nij ya xodyo, ne mi bu hnu nar oho xki yota nr ye. 2 Ne nuya ji mi th, mi ne nda hyandi ha nda othe nunar dathi har pa ntsaya, ne nda dini te nda hyoxu. 3 Num n bi emba ar oho xki yota r ye: Nangi, ba madetho. 4 Ne bi yamba nuu mi bu hnu: Teme xiho da tota har pa ntsaya, ar ho wa ar tsomui. Ha da tothe nar dathi, wa da thegi da du. Gatho bi hetho. 5 Num n bi mbo r kwe bi handa hr ntheti, bi du r mui ngetho xa mi koty mui, ne bi emba nunar oho: Maka ri ye. N bi maki, ne dama bi ditsi bi mui xiho. 6 Nu mi bonga ya dengabepate, bi utwi y ohu ar Erode hanja nda tsa nda hyou.

(Mt. 12:914; Lk. 6:611)

nu ar Hesu bi mewi y maxte hr ni ar honthe. Ne bi denga nzeye ya ji, ya me Ngalilea, ya me Nhudea, 8 ya me Herusalen, ya me Idumea, nuu mi bu randi ar dthe Hordan, ne nuu mi bu hr ntheti ar hnini Tiro ne ar Sidon. Xki zo y guu mi ota ya dta ntudi, nzeyeyu ma ba kni. 9 Ar Hesu bi emba y maxte nda hoku di pesa nar motsa nmu mi mahyoni nda botse, ne hinge nda yenta ya ji. 10 Ngetho xki ot he nzeye ya ji, jange gatho nuu mi heni, xa mi enti mi ne nda dani. 11 Ha nuya mi nthex kwi ya tsondhi, nmu nda hyandi, mi ndandihm hr wa, ne mi mafi mi eu: Nuge go r Tui J. 12 N xa mi tsu i hinge nda mu togo.

7Ha

Ar Hesu bi hwahna nuu retamayoho y mpote

bi boxa har toho, ne bi zohna nuu togo mi ne, ne nuyu bi ma ba tsudi. 14 Ne bi huxa retamayoho nda owi, ne nda mehni ma nda mnga ar hoga mh. 15 Ne nda mesa ar tsedi nda ot he ya heni, ne nda yenga ya tsondhi. 16 Nau ar Simu n bi huspabi ar Pedro, 17 ar Hakobo r tu ar Sebedeo, ne ar Xuwa r jd ar Hakobo, gehyu

13Mefa

(Mt. 10:14; Lk. 6:1216)

63 bi thuspabi ya Boanerges, ne da en: Ya btsi di hxa r heti ar u ni; 18 ar Andre, ar Lipe, ar Bartolo, ar Teo, ar Toma, ar Hakobo r tu ar Alfeo, ar Tadeo, ne ar Simu togo xki owi nuu mi ntuhni mi nga r hnini, 19 ne ar Huda Iskariote n togo bi da. Ne mi wadi bi hwau, bi menku habu mi buu.

AR MARKO3,4 n togo da yemba ar mau r H J, hinda ma da mpumbabi. Xi tekwabi ar mfei hihamu da thege. 30 Bi embabi njapu ngetho xki eu: Xi nthexkwi nar tsondhi.

29Ha

r nn ne y jd ar Hesu

Ar mau temba r H J

mi zou nu, xa bi wata ra nzeye ya ji managi, himi hegi nda uni. 21 Nu mi yo y mni ar Hesu, ba eu nda zitsi, ngetho mi eu xi be r mfeni. 22 Nuya btofo xki e Herusalen mi eu mi pesa ar Belsebu, ne mi hmpa r tsedi r nd ya tsondhi, njapu mi enga ya tsondhi. 23 Ar Hesu bi xipabi nda wata ya ji, ne mi utu mede, mi en: Hanja tsa ar tsondhi da ense. 24 Numu nar hnini da ntunse, da nhwati. 25 Ne numu nuu togo bu ha nar ngu da ntunse, da hege. 26 Ne numu ya tsondhi da mpoxkwe ne da hege, da nhwatase. 27 Hinto tsa da yuta hr ngu nar oho xa ja r tsedi, ne da bpa y ho numu hinxi xote meto. Nmu xta wadi da xote h, da tsa da bpa y ho. 28 Xa majni di xiahu, gatho y tsoki ya meximhai ma da mpumbabi, ne tsant ar tsate xi m.

20Nu

(Mt. 12:2232; Lk. 11:1423)

ba ehnu r nn ne y jd, himbi thou, bi gota nthi, ne bi meu togo nda zofo. 32 Nuu togo mi hu har ntheti habu mi hu, bi embabi: Ri nn ne ri jd bi ba nthi, hoai n. 33 Ne n bi ddi: Togo ma nn ne ma jd. 34 Bi kta nuu mi hu hr ntheti, ne bi en: Xi bu kwa nuu togo ma nn ne ma jd. 35 Ngetho gatho nuu togo ota ngu mnga J, go gehyu ma jd, ma nju ne ma nn nehe.

31Mefa

(Mt. 12:4650; Lk. 8:1921)

Ar Hesu bi duma managi bi uta ya ji har nthe. Ne bi gotatho nzeye ya ji, xa mar nzeye. Jange n bi yuta har motsa ne ka bi huxnu, ha gatho ya ji mi bata har nthe. 2 Ne te gatho mi utu mede, ne njapu mi utwabiu r ntuti, bi embabiu: 3 Yoxu n ma ga xiahu: Nar moti bi boni ma ba mpoti. 4 Ne nmu mi mpoti, na tu i bi zo har u, ba e ya tsintsu bi go bi za. 5 Mana tu i bi zo ha ya do habu himi kxa nzeye ar hai. Nguta bi kontsi ngetho himar mpidi ar hai.

(Mt. 13:123; Lk. 8:415)

r bede ar moti

AR MARKO4 mi boxa ar hyadi, bi hwixki, ne bi yoti, ngetho himi tsa nda nu nga y yu. 7 Mana tu i bi zo habu mi ja ya mini. Ne nu mi te nuya mini, bi xuha bi oti ne hinte bi uni. 8 Mana tu i bi zo habu mar ho ar hai, ne bi unga nar hoga sofo, bi kontsi ne bi te. Bi unga natemareta, hunate ne nanthebe na ngu na ar bai. 9 Ne bi embabiu: N togo tu r gu, d yoxa n di m. 10 Nmu mi mu se nuu mi teni ne nuu retamayoho y maxte, bi yambabi tema ndi bonga nunar bede. 11 Ne bi embabiu: Nuahu xi utahu J n hinxi f mameto tengu r tsutwi, ha nu mara hindi ohu, di utamede. 12 Ne xta hyandi, hinda bdi ter me, nu xta yode hinda zo y mfeni, njapu hinda yotwa y ntsomi, ne da mpumbabi. 13 Ne bi embabiu: Ha hingi phu tema di bonga nunar bedenu. Hanja ma gi phu tema di bonga gatho nuya bede mu. 14 Nunar moti, gehnu n togo xanga r mh J. 15 N te boti bi zo har u, njangu nuu togo xi nsipa r mh J. Ne xta wadi da yode, nguta da epu ar tsondhi, ne da hmba nunar mh xki zomh r mui. 16 Njaput ho n bi bota ha ya do, nmu xta nsipa ar mh, njohya da hni. 17 Ha hinxi nu nga y yu, jange nguta da yoti nu xta epabi ya

64 thogi ne ya ntutsa ngetho temba r mh J, dama da wege. 18 Ha n bi bota habu mi ja ya mini, hehwi nuu togo xi yo r mh J, 19 ne tupr mu i gatho n te jawa har ximhai. Ne hegi da ka ar boj ne gatho nu mara te hyoke, ne da hwata ar mh xki zo hr mui, njangu ar tei hinte bi uni. 20 Ha nu mara bi zo habu mar ho ar hai. Geu togo xi yo r mh J, ne da hni xiho, njangutho nuu bi unga ar hoga sofo, ra natemareta, mara hunate, ne mara nanthebe na ngu nar bai.

6Nmu

Gatho n tota ntho, nar pa ma da fdi

Hesu bi embabiu nehe: Hage da th nar oti ne da joma ha nar hwada, wa da bo hai nar fidi. Hage hinda texa har mfoxyo. 22 Njaput ho nehe, gatho n tota ntho, nar pa ma da fdi, ne ma da boxa gatho n xi jomi. 23 N togo tu r gu, d yoxa n di m. 24 Ne bi embabi nehe: Hyanthu xiho tema gi ohu, ngetho numu gi kwathu xiho n nsiahu, ma da thusahu r nzeye. 25 Ngetho n togo petsi, ma da thuspabi r nzeye, ha n hinte petsi, da thmba n beni mi peshm.

21Ar

(Lk. 8:1618)

Hesu bi embabi nehe: r tsutwi J hehwi ngu nar oho pontei har hai.

26Ar

Ar bede hanja te ar boti

65 h ne da nangi, parxui potse ne te, mdi hingi pdi hanja. 28 Ngetho nunr hose ar hai unga ar sofo: meto ar donitho, mefa da ngh, ne nuya ngh da uxa ya tei. 29 Ne nu xta tsi, nguta da mfota ar texu, ngetho xi zo ar sofo.

AR MARKO4,5 ar Hesu mi benga hr xutha ar motsa mi h, xki gaxa r ha nar huhni. Bi ma ba ta, ne bi tembabi: Utate, ha hingi handi ma ga ku hu. 39 Ne bi nank bi zu ar ndhi, ne bi emba ar honthe: he, ntsaya. Ne bi ntsaya ar ndhi, ne gatho bi hetho. 40 Ar Hesu bi emba y maxte: Yo xa gi ntsuhu. Hanja hingi emuihu. 41 Num xa bi zu nar mbidi, ne mi enga na ngu nau: Togomu nu. Ar ndhi ne ar honthe ote te bepabi.

27Da

38Ne

r bede ar ndamurtasa bi boti

embabi nehe: Tema ga emfu di hxa r tsutwi J, wa tema bede ga hejwu. 31 hehwi nar ndamurtasa, numu xta boti xa tsi tu lo, tta gatho nu mara. 32 Ha nu xta te, tpa r dta mara ya kani. Ne xa di dta y ye, nuya tsintsu hoky mafi ha y xudi.

30Bi

(Mt. 13:3132; Lk. 13:1819)

Teme mi japa ar Hesu ya bede

Ar oho me Gadara xki nthexkwi ya tsondhi

Hesu mi mnga nzeye ya bede nguyu. Njapu mi utwa ya ji r mh J, njangu mi tsa nda zo y mfeniu. 34 Numu himar bede, hinte mi xipabiu, mdi y maxte mi otwa ar u tema ndi boni, nmu mi buseu.

33Ar

(Mt. 13:3435)

Ar Hesu bi japa ar yomndhi bi ntsaya

pa mi nxui, bi emba y maxte: Ma ga thohu randi. 36 Bi e ya ji, ne har motsa habu mi kuu, bi mau. Mi bu hnu mara ya motsa nehe. 37 Nmu mi ku har dehe, bi o nar yomndhi, ne xa mi ensa ar dehe har motsa, butho nda kumi.

35Nor

(Mt. 8:2327; Lk. 8:2225)

Bi rau randi ar honthe, bi zou ha y hai ya me Gadara. 2 Ne nu mi g ar Hesu har motsa, dama ba e bi zu nar oho xki e ha ya tagi, mi nthexkwi nar tsondhi. 3 Nunar ohonu mi bu ha ya tagi, ne hinto mi tsa nda xote, himi ota ya nthhiboj. 4 Ngetho hinga nagitho xki nthta ya nthhiboj, ne n mi xeki ne mi ku nta ya boj, hinto mi tsa nda dh. 5 Ne hyaxmu, parxui mi yo mi hexya mhafi ha ya toho ne ha ya tagi, ne mi ju ya do xa mi ntsense. 6 Nu mi hyanda ar Hesu mi e yapu, bi nixti ba e bi ndandihm hr wa. 7 Ne mi mafi ntsedi mi en: Te gi hongwa Hesu, r Tui J bi bu mhetsi. Di eta J, di ai hingi raka ar mfei.

(Mt. 8:2834; Lk. 8:2639)

AR MARKO5 ar Hesu mi embabi: Tsondhi, hye nunar ohonu. 9 Ne bi yambabi: Temar hui. Ne bi ddi bi en: Na muti, ngetho di nzeyehe. 10 Ne xa mi apa ar mte, hinge nda mehni nda ma mara ya haiu. 11 Getu nu mi yonu nzeye ya tsudi mi unga har ngwani. 12 Gatho nuya tsondhi mi apa ar mte ar Hesu mi embabi: Penkagihe ma ga kuthe ha ya tsudiyu. 13 Ne ar Hesu bi umba ar seki. Nuya tsondhi bi boni bi ma ba kuta ha ya tsudi. Nuyu mi tsu ngu natenthebe, ne gatho bi ho har maye, ma ba tso har honthe, bi jta gatho. 14 Ne nuu togo mi su ya tsudi, bi nixti ma ba xipa ya ji mi bu har hnini ne har ntheti. Ne bi bonga ya ji, ma ba handa te xki thohnu. 15 Ba e bi knga ar Hesuu, ne bi hyantu mi bu hwinu n togo xki nthexkwi r muti ya tsondhi, mi huhnu xki hye r dutu ne mi ja r mfeni. Num, xa bi zuu. 16 Ne nuya togo mi bu hnu, ne bi hyanda tema xki ja n togo mi pesa ya tsondhi ne ya tsudi, mi petwa nu mara. 17 Ne nuya ji bi ndu i bi yapa ar mte ar Hesu nda manu nda zokwabinu y hai. 18 Ne mi boxa ar Hesu har motsa, n ar oho xki nthexkwihm ya tsondhi, mi apa ar mte nda hyegi nda mewi. 19 N himbi hyegi, ne bi embabi: Di ma ri ngu ne ba tsu ri mni. Petwabi hangu ya dta ntudi xi

66 yota ar tsi Hmu, ne hanja xi mesa ar nhwki. 20 Ne bi ma, bi ndu i bi metwanu Ndekapoli tengu r dta ya ntudi xki hwkwa ar Hesu, ne gatho xa mi yotho.

8Ngetho

r tinxu ar Hairo, ne ar beh bi damba r pati ar Hesu

raxa managi ar Hesu randi ar honthe ha nar motsa. Bi wata ra nzeye ya ji, ne n mi bata har nthe. 22 Ne ba e nar nd ha y nij ya xodyo mar thuhu ar Hairo, mi hyandi bi ndandihm hr wa. 23 Ne xa mi apa ar mte mi embabi: Ma tinxu ntsawi ar ndte. Ba e gi huxa ri ye gi othe ne da nte. 24 Bi mewi mu. Ra nzeye ya ji mi teni, ne nuyu xa mi tsitsi. 25 Ja mi panu nar beh mi pesa reta ma yonjeye mi xotwa ya ji. 26 Xa mi uda r mu i. Xki knga nzeye ya unga ethi, xki de gatho n mi petsi ne hinte maho xki dini, honse mi tsaye hyaxmu. 27 Nu mi yode mi nhonga ar Hesu, bi yuta madeda ya ji, ne ba e hr xutha bi damba r pati. 28 Ngetho mi ense: Numu mdi honse ga thambahm r pati, da dixkagi. 29 Ne nagitho bi ku nuya ji, ne bi za hr ndoyo xki hka nunar ugi. 30 Ar Hesu dama bi za xki bonga ar tsedi hr ndoyo, bi egi bi hyanda ya ji, ne bi embabi: Togo xi damga ma he. 31 Nuy maxte bi embabi:

21Bi

(Mt. 9:1826; Lk. 8:4056)

67 Gi handi tsisa gatho ya ji, ne gi en: Togo xi daai. 32 Ha n mi handa hr ntheti mi honi togo xki yota njapu. 33 Num nunar beh, mi ntsu ne xa mi nhwti, mi p tema xki mefi, ba e bi ndandihm hr wa, ne bi datwa majni. 34 Ha n bi embabi: Ma tsi tinxu, nuna ri jamfi xi maxi xi dixi. Di ma ter entho, xi hka ri ugi. 35 Hinxki watho nda , ba e ra xki e hr ngu r nd y nij ya xodyo, ne bi embabi: Yo gi hkwa r befi ar Utate. Xi du ri tinxu. 36 Mi yo ar Hesu, bi emba r nd ar nij: Yo gi ntsu. Honse emui. 37 Ne hinto bi hyegi nda deni, honse ar Pedro, ar Hakobo ne ar Xuwa r jdpu. 38 Ne bi ma hr ngu ar nd, ne bi hyanda ya ji xa mi nxinti mi zoni ne mi mafi. 39 Ne nu mi yuti, bi embabiu: Yo xa gi nxinthu ne xa gi zohu. Nunar nxutsinu hinxi du, tho. 40 Ha nuu togo mi bu hnu mi thentho. Nunu bi yenga gatho, ne honse bi hyegi nda yuta habu mi bengar nxutsi r dada, r nn ne nuu mi owi. 41 Bi mipa r ye ar nxutsi, ne bi embabi: Talita kumi di boni da en: Nuge nxutsi, di xiai gi nangi. 42 Ne dama bi nangi bi o. Nunar nxutsinu mi pesa reta ma yonjeye. Ne gatho nuu bi hyandi, xa bi yotho.

AR MARKO5,6 Hesu xa bi humba y mui, hinto nda metwabi n xki thogi, ne nda tumba te nda zi ar nxutsi.
Ar Hesu mi bu hnu Nasare
43Ar

Ar Hesu ba ponu bi ma r hai, ne nuy maxte mi teni. 2 Mi zo ar pa ntsaya, bi ndu i bi uta ya ji ha y nij. Ne nzeye mi yode, xa bi yotho, ne mi eu: Ha xpa phnu gatho n m. Tema mfdi xi tumbabinu. Hanja ota gatho nuya dta ntudiyu. 3 Ha hinga gehnu ar hyenza, r tu ar Maria, r jd ar Hakobo, ar Huse, ar Huda ne ar Simu nehe. Ha hindi bu hwihuwa y nju. Ne xa mi tsota y mui. 4 Ha nunar Hesu mi embabiu: Nr mehni J habu gatho nhumansu, ha nu hr haise hin, ne hingi numansu y mni, ne hr nguse. 5 Ne himbi tsa bi yota nzeye ya dta ntudinu, honse bi othe ra ya dathi mi huspa r yeyu. 6 Ne xa mi yot ho hanja himi emuiu. Ne mi yo ha ya tu lo hnini har ntheti, mi uta ya ji.

(Mt. 13:5358; Lk. 4:1630)

Bi behna nuu retamayoho y maxte

ar Hesu bi zohna nuu retamayoho y maxte, ne rama yoho bi mehni nda mau, ne bi umba ar tsedi nda yenga ya tsondhi. 8 Ne bi xipabi hinte nda hxa nda o har u. Hinte nda hxa ar roz, wa te nda zi. Hinge nda nxsa ar boj ha y nguti, honse nar ndoho nda htsi.

7Mefa

(Mt. 10:515; Lk. 9:16)

AR MARKO6 dita y thiza, ne hinge nda hxa yomponi ar dutu. 10 Ne bi embabiu: Nmu xki kuthu ha nar ngu, ka gi oxu nu gatho ya pa gi bu hu nu har hnini. 11 Nu habu hinda taahu ar seki, ne hinda ne da yoxahu, pohu nu ne hwju ar fonthai xi wata ha ri wahu. Njapu da bu hingi ho n te peu. Xa majni di xiahu, nunar pa ma da thspa majni n ar hnini, ma da hnga nar dta mfei, di tpa y mfei ya hnini Sodoma ne Gomora. 12 Ne mi bou mi xipa ya ji nda yotwa y ntsomi. 13 Mi enga nzeye ya tsondhi, mi koxa ar nziki nzeye ya dathi, ne mi otheu.

68 ar Xuwa xki emba ar Erode: Hingi ho gi bu hwi r beh ri jd. 19 Ha nunar Erodia mi th, mi ne nda hyohm, ha himi tsa. 20 Ngetho nunar Erode mi tsu ar Xuwa, mi pdi mar hogaji ne hinte ma tsoki mi tu, jange mi fatsi nda konti. Ne nmu mi oxa n mi m, himi pdi te nda beni, ne mi johya mi otse. 21 Ha nagi bi zo ar pa mi toma ar Erodia. Nmu mi da r dango ar Erode, mi umba nar toxi y maxte mi ndwi, ya ndndogu ne ya ndngi me Ngalilea. 22 Na mbi yutatho r tinxu ar Erodia bi nei, ne bi numaho ar Erode ne gatho nuu mi huhwi har mexa. Na mbi embatho nunar nxutsi: Yaka gatho n gi ne, ne ga rai. 23 Bi eta made J bi embabi: Gatho n gi yakagi, ga rai. Di bui ga raa made ma tsutwi di petsi. 24 Mi bonga nunar nxutsi, bi emba r nn: Te ga apa ar nd. Ne nunr nn bi embabi: Yapa da raa r ar Xuwa Xixthe. 25 Num dama bi yuta habu mi bu ar nd, ne bi ya njawa: Di ne gi raka nagitho ha nar manza r ar Xuwa Xixthe. 26 Ne nunar nd Erode xa bi zota r mui. Ne himbi tsa bi ponga r ne, ngetho xki eta made J, ne xki yoxa gatho nuu mi huhwinu har mexa.

9Nda

18Ngetho

Bi tho ar Xuwa Xixthe

nd Erode bi zo r gu gatho n mi ota ar Hesu, ngetho xki nu nga r thuhu gatho nuya haiu. Ne mi en: Ar Xuwa Xixthe xi mengi xi nte zi, jange pesa nor tsedi. 15 Ha mara mi en mar Elia. Ne mara mi en mr mehni J, ngu nu mara ya mehni mi bu mameto. 16 Nu mi yo njapu ar Erode bi en: Gehnu ar Xuwa togo da hekwa r yuga xi mengi xi nte. 17 Ngetho gese ar Erode xki mehna togo nda gu ar Xuwa, xki dta ya boj har fadi. Xki japu ngetho xki hkwahm hinge nda mu hwi ar Erodia, r beh ar Lipe r jdpu, xki zimbabi ne mi bu hwi.

14Ar

(Mt. 14:112; Lk. 9:79)

69 nagitho bi mehna nar ndogu nda hmpa r ar Xuwa. 28 Ar ndogu bi ma ba hekwa r har fadi, ne ba hmpabi mi o ha nar dta manza. Ne bi datwa ar nxutsi, ha nuna bi thokwa r nn. 29 Nu mi yo y maxte ar Xuwa tema xki thogi, ba eu ne bi hspa r ndoyo ma ba agi.

AR MARKO6 Habu ga tihe yonthebe mpa ar nthh ga tahe ya thuhme, ne ga wiheyu. 38 N bi embabiu: Hangu ya thuhme gi hhu. D ma ba nuhu. Ne mi bdi bi eu: Kuta, ne yoho ya tsi hw. 39 Bi m nda nsipabi ya ji nda hudi mutitho har kangdoni. 40 Ne bi huu bi yota ya muti nthebe, ne mara ngudmi. 41 Num ar Hesu bi gu nuya kuta ya thuhme ne nuya yoho ya hw, bi nosa mhetsi bi jpi. Bi heka ya thuhme, ne bi thokwa y maxte bi hyemba ya ji. Ne bi japu nuya yoho ya hw nehe. 42 Gatho ya ji bi uni ne xa bi ni. 43 Mefa bi njo nuya xeni thuhme ne ya hw bi bongi, bi husa retamayoho ya botse. 44 Ha nuu togo xki uni, mi tsu ngu ngudminthebe ya oho.

27Jange

ba penga y maxte ar Hesu, bi ma ba tsu, ne bi metwabi gatho n xki meu ne n xki utwa ya ji. 31 Ha n bi embabi: Mh har toho gi tsayahu na tsi tui habu hinto bui. Xa nzeye ya ji ndi ma ne ndi ehe, himi hegi nda uni. 32 Ne bi maseu ha nar motsa, ndi ma habu hinto mi bui. 33 Ha nzeye ya ji bi hyandi mi mau, ne bi bdi go mi ge. Ba pou ha ya hnini bi ma watho, ne bi dh bi zou meto habu ndi mau. 34 Ne nu mi g ar Hesu har motsa, bi hyandi xa mi nzeye. Ne xa bi hwki, ngetho mi hehwi ra ya tsi deti hinte e r mayo, ne bi mudi te gatho mi uti. 35 Nmu mi nde, bi wata y maxte ne bi embabi: Hinte jawa ya ngu har toho, ha bi nde. 36 edi ma da hyonga te da ziyu har ntheti ne ya tu lo hnini, ngetho hinte hyu. 37 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Go gi umfu te da zi. Bi du:

30Nmu

(Mt. 14:1321; Lk. 9:1017; Jn. 6:114)

Bi tinga ngudminthebe ya ji

Ar Hesu mi yoda ma ar dehe

ar Hesu bi xipa y maxte nda boxa har motsa, nda meto ndi mau Betsaida, mi bu randi har ngwani. Ha n nda gohm nda ehwi ya ji. 46 Ne mi wadi bi eu, bi boxa har toho ma ba apa J. 47 Nu mi nxui, ar motsa mi pa madeda ar honthe, ne n mi buse har toho. 48 Mi hyanda y maxte xa mar hembi nda o har dehe, ngetho ar ndhi mi ntoxkwiu. Mi zo ngu ar humxudi, bi ma ba tsudi mi yoda ma ar dehe, ne bi yote ngu mi ne nda thotho.

45Mefa

(Mt. 14:2227; Jn. 6:1521)

AR MARKO6,7 hyantu mi yo har dehe, bi beu mar pite, ne xa bi mau. 50 Gatho bi hyandi ne xa bi ntsu. Nagitho bi zofo ne bi embabi: Go gekaga, yo gi ntsuhu. 51 Ne bi box kwiu har motsa. Num bi nkta ar ndhi, ne nuu xa bi yotho, himi pdi te nda beni. 52 Ngetho hinxki zoda y mfeni nmu mi japa ya thuhme bi xu, xa mar me y mfeni.

70 nmu nda menga har tai, meto nda nxuye, ne ja nda uni. Hinge honsenu, bi gu mara ya ntumbi nda mefi, ngu ar sutateni, ar sutbada, ar sutateniboj, ne nda menga y fidi. 5 Bi yambabi mu ya dengabepate ne ya btofo: Yo ri maxte hingi temba y ntumbi ma palehu, uni hingi nxuye meto. 6 Ar Hesu bi dtwabiu ne bi embabi: Xa gar nemhhu. Majni n bi yempahu ar mehni Isaia xi toti njawa: Nunar hnininu oxta ma eu eska ma nsu, ngetho himbi ponga ha y mui. 7 Ter ho eska ma nsu, embabi ar hoga ntuti n xi benseu. 8 Ngetho xka hyehu r bepate J, ne xa gi ne gi temfu y ntumbi ya meximhai, ngu ar nsutateni, ar nsutbada, ne gatho nu mara gi pehu njaputho. 9 Mi embabiu nehe: Hinte gi nuthu r bepate J, gi tehu nuya ri ntumbihu. 10 Ngetho ar Moise bi en: espa r nsu ri dada ne ri nn. Ne en: N togo da zanga r dada wa r nn, hinda konti da tho. 11 Ha nuahu gi ehu xiho togo da emba r dada wa r nn: Hingi tsa ga faxi, ngetho n nga raahm, gehnu ar Korban (poni da en r moho J). 12 Ne njapu hingi hehu da maxa r dada ne r nn. 13 Hinte gi nuthu r mh J, gi hokse ri ntumbihu, ne nzeye mara ya befi nguyu gi othu.

49Mi

4Ne

Ar Hesu bi othe ya dathi nnu Genesare

zou randi ar dehe har hai Genesare, ka bi dtnu ar motsa. 54 Ne nu mi gu, nagitho bi b ya ji go mar Hesu. 55 Bi ne ya nguyu xoge har ntheti nor hai, ne bi ndui habu gatho mi tsimpa ya dathi mi ku xa ha ya fidi, habu nda ntode mi bu. 56 Ne habu gatho mi kuta ar Hesu ha ya tulo hnini, ha ya dhni ne ha xki fonta ya ngu, mi tsi ya dathi ne nda bo ha ya du. Ne nuyu honse mi adi nda thegi nda damba r ni r pati, ne gatho nuu mi thambabi, mi thitsi.

53Mi

(Mt. 14:3436)

N japi da tsokar ji

Nuya dengabepate ne ra ya btofo xki e Herusalen, ba e bi wata habu mi bu ar Hesu. 2 Ne mi hyantu ra y maxte ar Hesu hinge mi xuye nda uni, ne mi theu. 3 Ngetho nuya dengabepate ne gatho ya xodyo xa mi tenga nunar ntumbi xki zokwa y pale, hinge nda uni numu hinge nda nxuye xiho.

(Mt. 15:120)

71 bi zo gatho nuu mi bu hnu, bi embabiu: Gi gathohu, yohu ne d zo ri guhu n ma ga xiahu. 15 Hiotho te da yuta hr mu i ar ji ne da tsokwabi. N bi ponga mbo h, go tsok. 16 N togo tu r gu da yode, d yoxa n te di m. 17 Nmu mi zopu ya ji, bi yuta har ngu, nuy maxte bi yambabi tema ndi bonga n xki m. 18 Ne ar Hesu bi embabiu: Hage nuahu nehe hinte xi zo ri mfenihu. Ha hinxka phu gatho n kuta hr ne ar ji, hingi tsa da tsoki. 19 Ngetho hingi tsinga hr mfeni, honse tho hr mui, ne da yei xta exjo. Bi m njapu, ne mi udi gatho ya huni xintaxi. 20 Ne mi en: Gatho n ponga hr mfeni, n h, japi da tsoka ar ji. 21 Ngetho ka bi ehnu ya tsomfeni, ya tsinga nthti, ya mengwi ji, ar ntho, 22 ar mf, ar nhemet si, ya tsomui, ar nhemh, ar nhebeh, ar hyoke, ne da yomba ar bede mara, ar etsi, ne ar katamfeni. 23 Gatho nuya tsokiyu, di bonga mbo, ne tsoka ya ji.

AR MARKO7 tsondhi. Mi bdi mi bu hnu, dama ba e bi ndandihm hr wa. 26 Nunar behnu himar me Israel, xki mu har hai Sirofenisia. Ne mi apa ar mte ar Hesu nda yemba ar tsondhi r tinxu. 27 Har Hesu bi embabi: Toma meto da ni ya btsi, ngetho hingi ho da gu mpa y thuhme tsiu, ne da temba ya yo. 28 Nunar beh bi ddi ne bi en: H tsi Hmu, mdi njapu, nuya yo tsipa y bone ya btsi ta har mexa. 29 Num ar Hesu bi embabi: Ngetho xka mnga nunar mhnu, di ma. Ar tsondhi xi hyeka ri tinxu. 30 Ne nu mi zonga r ngu, bi dinga r tinxu mi benga har fidi, xki hye ar tsondhi.

14Ne

r jamfi ar beh mar mengu manar hai

nangunu bi ma har hai Tiro ne Sidon. Mi zoni bi yuta ha nar ngu, hinto mi ne nda bdi mi buhnu, honse himbi tsa bi ni. 25 Nguta bi zo r gu nar beh mi e nr tinxu xki nthexkwi nar

24Bi

(Mt. 15:2128)

bonga ar Hesu har hai Tiro, bi thota har hai Sidon, ndi ma har honthe Ngalilea, bi raxta ar hai Dekapoli. 32 Ne ba tsimpanu nar oho mi gogu ne mar kne, bi tapa ar mte nda huspa r ye. 33 N bi wekase, ne bi dintwa y xa ha y gu. Bi zoxa r ye ne bi damba r jhne. 34 Bi gu xa r da mhetsi, bi ngtsi ne bi embabi: Efata ne da en: D xogi. 35 Ne dama bi xo r gu, ne bi tuka r jhne, bi xiho. 36 Ar Hesu bi humba y mu i hinto nda xipabiu. Ha nmu mi xipabiu hinte nda m, xa mi peu. 37 Ne xa mi you ne mi eu: Gatho n pefi, ote xiho: nuya gogu xokwa y gu, ha nuya gone japi da .

Ar Hesu bi othe nar gogu mar kne

31Bi

AR MARKO8
Bi tinga ngu yonatenthebe ya ji

72 ntudi ndi e mhetsi, ne njapu nda tsati. 12 Ar Hesu bi yentsa nar ngtsi dumui, ne bi en: Yo a ya ntudi nuya tsoji bupya. Xa majni di xiahu, hinda ma da tumbabi. 13 Bi zopuu, ne bi mengi bi yuta har motsa, bi raxa randi ar ngwani.

Nuya pau xki wata ra nzeye ya ji managi, ne hinte mi pesa te nda zi. Ar Hesu bi zohna y maxte ne bi embabi: 2 Di hwka nuya ji, ngetho pesa hupa di ohu, ne hinte h te da ziyu. 3 Ha numu ga pehna y ngu hinte xi zi, yo ma da wenta har u, ra xpa e yapu. 4 Nuy maxte bi embabi: Ha di e gatho ar thuhme da japa da niwa har otatoho nuya jiyu. 5 Ha n bi yambabiu: Hangu ya thuhme gi pesu. Ne bi eu: Yoto. 6 Ar Hesu bi bepa ya ji nda hu har hai mu. Bi gu xa nuya yoto ya thuhme, bi umba njamdi J. Bi heke ne bi hyemba y maxte, ha nuy maxte bi mokwa ya ji. 7 Mi pesu nehe ra ya tsi hw. Bi jp nehe, ne bi mehna nda mokwa ya ji. 8 Bi uu ne xa bi ni. Bi njo nuya xeni xki bongi, ne bi uxa yoto motse. 9 Mi tsu ngu yonatenthebe nuu bi uni, ne ar Hesu bi edi bi mehni bi mau. 10 Mefa bi box kwi y maxte har motsa, ne bi mau har hai Dalmanuta.

(Mt. 15:3239)

Y ntuti ya dengabepate

e mu ya dengabepate nda ntsahkiwi, ne mi apa nda uta nar

11Ba

(Mt. 16:14; Lk. 12:5456)

Ar ta ntudi

maxte bi pumhni nda hxa ya thuhme, ne honse na mi hu har motsa. 15 Har Hesu bi embabiu: Zota ri dahu ne jamasubihu y ntusthuhme ya dengabepate ne y ntusthuhme ar Erode. 16 Mi xhnatho na ngu na mi eu: Xikagihu njapu ngetho hinda hhu ya thuhme. 17 Mi bta ar Hesu, bi embabiu: Hage xa gi xnathohu gi nohu hinte gi pesu ar thuhme. Wa hinxi xota ri mfenihu, ne xi meda ri hu. 18 Ha hingi zo ri dahu, wa hingi xo ri guhu, ne xka pumhnihu. 19 Nmu nda hemba kuta thuhme ngudminthebe ya ji, hangu motse ya xeni ga usu. Bi du ne bi en: Retamayoho. 20 Ne nmu nda hemba yoto thuhme yonatenthebe ya ji, hangu motse ya xeni ga usu nehe. Ne bi eu: Yoto. 21 Ar Hesu bi embabiu mu: Hanja hinxi zoda ri mfenihu.

14Y

(Mt. 16:512)

73
Nar goda bi tothe nnu Betsaida
22Mefa

AR MARKO8,9 Togo ba e bi Nji. Ne nda utsa ya dnziand, ya ndmj ne ya btofo. Nda tho, ne r hupa nda mengi nda nte managi. 32 Mi otwa ar u xiho. Num ar Pedro bi gu ki ne bi ndui bi humba r mui hinge nda japu. 33 Nunar Hesu bi handa habu mi ba y maxte, ne bi zu ar Pedro bi embabi: Di mawa, tsondhi. Ngetho hingi temba r mfeni J, gi tembatho y mfeni ya meximhai. 34 Bi zohna ya ji ne y maxte, bi embabi: N togo ne da dengagi, mahyoni da pumhnise r te, ne da entatho ga obe. 35 Ngetho n togo ne da japi da konta r te, ma da bedi. Ha n togo enti da unga r te da dengagi ne da mnga ar hoga mh, ma da dinga ar te hihamu da gtsi. 36 Ngetho tema ho da gu kwa nar ji, da d gatho n te jawa har ximhai ne da be r pa. 37 Tema tsa da unga nar ji da danga r pa. 38 Ngetho n togo da ntsa da datka majni ha y nthandi nuya tsoji bu nuya payu, ne da ntsa da mmga ma mh, N Togo ba e bi Nji ma da ntsa nehe xta ehe di hmpa r nsunda r Dada, ne di owi ya hoga enxe. Bi embabi nehe: Xa majni di xiahu, gi bu huwa rapya, hingi ma gi tuhu, meto ma gi hyanthwu r tsutwi J da ehe, xa di nheki r tsedi.

ar Hesu ba e Betsaida, ne ka ba tsimpanu nar goda, ne mi tapa ar mte nda huspa r ye. 23 Bi mipa r ye ar goda mu, ne bi gu ka nthi ar hnini. Bi zospa r da, bi huspa r ye, ne bi yambabi ha mi handa na tsi tui. 24 N mi wadi bi hyandi bi en: Di handa ya ji hehwi ya za, yo. 25 Ne bi huspa r ye managi hr da, bi japi bi hyandi. Ne bi ho y da, bi hyanda yapu, ne bi hyanda gatho xiho. 26 Ar Hesu bi mehna r ngu, ne bi humba r mui bi embabi: Yo ma gi kuta har hnini.

Hesu bi bongwi y maxte, bi ma ha ya tulo hnini har hai Nsesarea Filipo. Ne nmu mi ne ar u, bi yambabi y maxte: Togo enga ya ji go geke n. 28 Bi du njawa: Ra en gar Xuwa Xixthe, mara gar mehni Elia, ha mara en go gee na nuya mehni mi bu mameto. 29 Num n bi embabi: Xiahu, togo gi ehu go gekaga. Bi d ar Pedro ne bi en: Nuge go gar Kristo xi exa J. 30 Ar Hesu bi embabi hinto nda xipabiu.

27Ar

(Mt. 16:1320; Lk. 9:1821)

Ar Pedro bi damajni

Ar Hesu bi m ma nda tho

bi ndui bi uti mi mahyoni nda tho nzeye ya thogi N

31Ne

(Mt. 16:2128; Lk. 9:2227)

Bi mponga r bai ar Hesu

tho rato mpa ar Hesu bi zixa ar Pedro, ar Hakobo ne ar Xuwa, bi

2Mi

(Mt. 17:113; Lk. 9:2836)

AR MARKO9 boxaseyu ha nar toho mar hetsi. Mi zou bi mponga r bai ar Hesu hr nthandiu. 3 Ne r he xa mi hyatsi, bi taxki ngu ar tse. Hinjoowa har ximhai nar meni da tsa da japi da taxki njangu. 4 Na mbi hyandatho y maxte mi bahnu ar Elia ne ar Moise mi wi ar Hesu. 5 Num ar Pedro bi emba ar Hesu: Ma tsi Utatei, xiho ga bu huwa. Te gi m, ga hoje hu ya mete, na habu gi bu ke, na habu da mu ar Moise, ne mana habu da mu ar Elia. 6 Ar Pedro mi mnga njapu, ngetho himi pdi teme nda m, xa xki zuyu. 7 Na mba eta nar gui bi gomtho, ne bi nhekinu nar mh bi en: Gehnu ma hmka Tu. Yohu n xiahu. 8 Mefa mi mengi bi hyantu managi, honse ar Hesu mi bahnu. 9 Ne mi gu har toho, bi humba y muiu hinto nda xipabi n xki hyantu, nda domi meto nda mengi nda nte managi N Togo ba e bi Nji. 10 Bi kwatathou nunar mhnu, ne mi u na ngu na teme ndi bonga n xki m, nda mengi nda nte managi. 11 Ne bi yambabiu ar Hesu: Yo enga ya btofo, meto ma da e ar Elia, ne ka da e ar Kristo. 12 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Xa majni ar Elia da e meto, ne da exa xiho managi gatho te jawa. Ximu, yo xi tota har Tofo,

74 N Togo ba e bi Nji ma da tho ya thogi, ne hinte ma da nhu. 13 Ha di xiahu, ar Elia ba ehe, ne bi yotwabi gatho n mi ne ya ji, ngu xki toti nda tho.

Ar Hesu bi othe nar btsi xki nthexkwi nar tsondhi

mi zo habu mi bu y maxte, bi hyandi nzeye ya ji xa xki gotatho, ne mi wi ya btofo. 15 Ne mi zo, gatho ya ji xa bi yotho, bi nixti ma ba tsudi ne bi zengwa. 16 N bi yambabi: Tema gi wihu. 17 Bi d na mi bu har muti, ne bi en: Tsi Utate, da tsia ma tu nthexkwi nar tsondhi japi da ngone. 18 Habu gatho da zudi xa hwtsi, ne japi da yentsa ya fugi hr ne, xa guxta y tsi, ne ramtxu di yoti. Da xipa nuya ri maxte nda yemh, ne hinte bi japabi. 19 Bi d ne bi en: Y btsiihu ya mesku. Hangu ma ga bu hwithohu ne ga pesahu ar tseti. Ba tsinjuwa ar metsi. 20 Ne ba tsimpabi. Ha nunar tsondhi mi hyanda ar Hesu, xa bi hwsa ar btsi, mi zo har hai xa mi ntni, ne xa mi entsa ya fugi hr ne. 21 Ar Hesu bi yamba r dada: Hangu petsi njanu. Ar dada bi ddi ne bi en: Bi dumbabi mi tu lotho. 22 Nandi enta har tsibi ne har dehe, ne da hyohm. Ha numu da tsa te gi japi, peskagihe ar nhwki ne faxkagihe.

14Nu

(Mt. 17:1421; Lk. 9:3743)

75 Hesu bi embabi: Numu da tsa gi emui h, ngetho n togo emui, hinter hembibi. 24 Ne nagitho r dada ar btsi bi ntsedi ne bi en: Di emui. Faxkagi da huxa ma emui. 25 Nu mi hyanda ar Hesu ya ji mi ntutsi mi kwati, bi zu ar tsondhi ne bi embabi: Tsondhi gone ne gogu, di bepai gi hyehnu, ne hingi pengi gi kuta managi. 26 Num ar tsondhi xa bi hyexa ar mhafi, ne xa bi nhwste bi boni. Ne nunar btsi bi gohnu wande xki du, jange nzeye mi en: Xi du. 27 Ha nunar Hesu bi mipa r ye bi ei, ne bi nangi. 28 Nu mi yut har ngu, y maxte bi yambase: Yo himbi tsa da ehe. 29 Har Hesu bi embabi: Nuya tsondhiyu xi hembi da boni, mahyoni ar ntapa J ne ar bh.

AR MARKO9
Togo tte r nsu

23Ar

bi zonga Nkapernaum, mi yutu har ngu, ar Hesu bi yambabi y maxte: Te ngi mpehu har u. 34 Ha nuu bi hetho, ngetho har u mi xhnathou, mi honi togo ma nda ntte r nsu. 35 Num ar Hesu bi hudi, ne bi zohna nuu retamayoho y maxte, ne bi embabiu: N togo ne da mu meto, mahyoni xa da mefa, ne da mepa gatho nu mara. 36 Bi gu nar tsi btsi ne bi bama madetho, bi detsi, ne bi embabiu: 37 N togo da pot ka ma thuhu japamasu nar tsi btsi, jakamasugi. Ha n togo jakamasugi, go japamasu togo xpa penkagi.

33Ne

(Mt. 18:15; Lk. 9:4648)

Nuu togo hingo ma unihu, go faxkagihu

Ar Hesu bi mengi bi m ma nda tho

mi bonuu, bi ou har hai Ngalilea, ne himi ne togo nda bdi. 31 Ngetho mi uta y maxte, ne mi embabi: N Togo ba e bi Nji ma da ndatwa y ye ya ji, ne ma da tho. Ne r hupa da mengi da nte managi. 32 Ne nuy maxte himi tso y mfeni n mi xipabi, ne mi tsu nda yambabi.

30Ne

(Mt. 17:2223; Lk. 9:4345)

Xuwa bi embabi: Tsi Utate, xta hanthe na enga ya tsondhi ju a r tsedi ri thuhu. Da hjwe ngetho hindi owihu. 39 Ha nunar Hesu bi embabi: Yo gi hkwabihu, ngetho hinjoo na togo di ota ya ntudi junka r tsedi ma thuhu, ne mefa da maugi. 40 Ngetho n togo hingo ma u nihu, faxkagihu. 41 N togo da raahu nar tsi bada ar dehe potka ma thuhu ngetho y metiihu ar Kristo, xa majni di xiahu, hinda ma da be r nthh.

38Ar

(Lk. 9:4950; Mt. 10:42)

Ga ntsuhu hinga othu ar tsoki

togo da japi da da na nuya tsi btsi emuigi, xiho da tsutwa

42N

(Mt. 18:69; Lk. 17:12)

AR MARKO9,10 nar doju ni hr yuga n ar ji, ne da tenta har dehe. 43 Numu ri yehu da jaahu gi tahu, hyeju. Xiho gi kuthu mhetsi di kata na ri yehu, ne hingi mewihu gatho yoho ri yehu har tsibi hihamu da hweti. 44 Nunu hingi the ya zuwe, ha nunar tsibi hihamu da hweti. 45 Ha numu ri wahu jaahu gi tahu, hyeju. Xiho gi kuthu mhetsi hinte di tu ri wahu, ne hinge gi mewi ri wahu har tsibi hihamu da hweti. 46 Nunu hingi the ya zuwe, ha nunar tsibi hihamu da hweti. 47 Ha numu ri dahu jaahu gi tahu, hhu. Xiho gi kuthu hr tsutwi J di kata na ri dahu, ne hingi mewihu gatho yoho har tsibi. 48 Nunu hingi the ya zuwe, ha nunar tsibi hihamu da hweti. 49 Ngetho gatho ma da thoka har tsibi, jangu gatho ar moho da tusa ar u. 50 Ar u xiho, ha numu da be r uxi, hanja gi kosfu r nku hi. Di hxahu ar u, ne gi bu hu nar hogamui na ngu na.

76 bi eu: Ar Moise bi unga ar seki da tunga nar hemi hegi, ne nda hyepu r beh. 5 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Bi yota njapu nunar bepatenu, ngetho xa xi me ri hu. 6 Hr ndu i, J bi hyoka ar ndo ne ar beh. 7 Jange ar oho da zopu r dada ne r nn, ne da mu hwi r beh. 8 Ne nuya yohoyu da natho. Hindi yoho, nase. 9 Jange n xi ju nga J, hinda weka ar ji. 10 Nu mi zou har ngu, nuy maxte bi mengi bi yambabi n xki wadi xki m. 11 Ne ar Hesu bi embabiu: N togo da hye r beh ne da nthtwi mana, nar tsinganthti. 12 Ha numu ar beh da hye r dme ne da nthtwi mana, nar tsinganthti nehe.

4Nuu

Ar Hesu bi jpa ya tsi btsi

Ar Hesu bi nonga nuu togo he y nthti

10

Ar Hesu bi zohnu nor hai, bi gu ar u bi ma har hai Nhudea randi ar dthe Hordan. Ya ji bi mengi bi mhuntsi, ne n bi uti ngu xki nz. 2 Bi wata ya dengabepate nda hyathm, ne bi yambabi ha nda tsa nda hye r beh nar oho. 3 N bi dti ne bi embabi: Te bi bepahu ar Moise.

(Mt. 19:112; Lk. 16:18)

mi tsimpa ya tsi btsi nda huxy ye, ha nuy maxte mi tsui togo mi tsihi. 14 Mi hyanda ar Hesu, bi zota r mui, ne bi embabiu: Hyehu ya tsi btsi da e da zu kagi, ne yo gi hjwu, ngetho gatho nuu bu hr tsutwi J, hehwi nar tsi btsi. 15 Xa majni di xiahu, n togo hinda hmba r tsutwi J ngu nar tsi btsi, hinda ma da yutnu. 16 Ne mi thexu, mi huspa y ye ne mi jpi.

13Ne

(Mt. 19:1315; Lk. 18:1517)

77
Nar oho xa mi the y ho bi wi ar Hesu

AR MARKO10 hembi da yuta na hinte kati hr tsutwi J. 26 Nu mi yo njapu, bi huxa y you, ne bi eu na ngu na: Togo da mpo mu. 27 Num ar Hesu bi kti, ne bi embabi: N hingi tsa da yota ya ji, J h, tsa da yot, ngetho J hinter hembibi da yote. 28 Num ar Pedro bi ndu i bi embabi: Nuje xta tsohe xoge xta teahe. 29 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Xa majni di xiahu, gatho nuu togo xi zopu r ngu, y jd, y nju, r dada, r nn, r beh, y btsi, wa xpa tsopu y hai xi dengagi mnga ar hoga mh, 30 ma da huxa nanthebe r nzeye n xi zopu: y ngu, y jd, y nju, y nn, y btsi, y hai, mdi da tho ya ntutsa nuya payu, ne mefa toma ar te hihamu da gtsi. 31 Nzeye nuu betopya ma da mefa, ha nuu togo befapya ma da metou.

bo nda mengi nda gu ar u, ba e na mi nixti ne bi ndandihm hr wa, ne bi embabi: Ma tsi hoga Utate, tema ga pefi ne da taka ar te hinda gtsi. 18 Ar Hesu bi en: Yo gi engagi dar hogaji. Honse J go ar hogaji. 19 Gi ptwa y bepate J: Yo gi tsimba r nthti ri ohu, yo gi hote, yo gi mp, yo gi ju xa ya nhemh, yo gi hate, espa r nsu ri dada ne ri nn. 20 Bi d nunar oho ne bi en: Utate, gathoyu xta ote ndi btsitho. 21 Num ar Hesu bi kti xa mi mdi, ne bi embabi: Beta na te gi pefi: di ma ba pa gatho n te gi petsi, ne hyembabi ya hyoya, njapu gi pesa ya honu ma mhetsi. Ne gi yenta ri te gi e gi tengagi. 22 Ha n mi yo nunar mhnu, xa bi du r mui ne njapu bi ma, ngetho xa mi the nzeye y ho. 23 Num ar Hesu bi hyanda hr ntheti, ne bi emba y maxte: Xa xi hembi da yuta hr tsutwi J nar ji hinte kati. 24 Nuy maxte xa bi yoda n te bi m. Ar Hesu bi dti ne bi embabiu: Ma tsi btsiihu, xa xi hembi da yuta hr tsutwi J nuu togo xi huxy jamfi ha ya ho. 25 Xi hembi da tho nar dta met i hr gu nar yomhni, ha tte r

17Mi

(Mt. 19:1630; Lk. 18:1830)

Ar Hesu bi mengi bi m ma nda tho

yo ar uu ndi ma Herusalen, ar Hesu mi beto, ha nuy maxte xa mi yotho, mi teni mi ntsuu. Num bi mengi bi weka nuu retamayoho, ne bi mudi bi xipabi nuya thogi ma nda thogi. Bi en: 33 Nupya gar mh har hnini Herusalen, ne N Togo ba e bi Nji ma da tentwa ha y ye ya ndmj ne ya btofo. Ma da yentu da tho, ne da ndatwa ha y ye nuu hingya xodyo.

32Mi

(Mt. 20:1719; Lk. 18:3134)

AR MARKO10,11 ma da tsani, ma da nweti, ma da tsotsi ne da tho, ha nu r hupa ma da mengi da nte managi.

r ntadi ar Hakobo ne ar Xuwa
(Mt. 20:2028)
34Ne 45Jahu

78 ngu N Togo ba e bi Nji. N himba ehe honi togo da mepabi, ba ehe da mego, ne da unga r te da gutwa y thai nzeye ya ji.
Ar goda Bartimeo bi tsa bi hyandi
(Mt. 20:2934; Lk. 18:3543)

ar Hakobo ne ar Xuwa y tu ar Sebedeo, bi wata habu mi bu ar Hesu, ne bi embabi: Tsi Utate, di nehe gi ja ar mte gi raje n ma ga aahe. 36 N bi embabi: Tema gi ne ga raahu. 37 Bi eu: Rakagihe ar seki xka tsohe ha ri nsunda, na da huxa ha ri ei, ne mana ha ri ngh. 38 Num ar Hesu bi embabiu: Hingi phu tema gi ahu. Ha gi hanthu gi tsethu ya thogi ngu ma ga tsetka. 39 Nuu bi ddi ne bi eu: H ga tsethe. Ar Hesu bi embabiu: Majni ma gi thohu ya thogi ngu ma ga thoka. 40 Mdi njapu, n gi ne gi huxu ha ma ei ne ha ma ngh, hinda tsa ga unga. Ma da tumba nuu togo xi tekwabi. 41 Nu mi yo nuu ma reta y maxte, bi ndui bi mbo y kwe, himi numaho ar Hakobo ne ar Xuwa. 42 Num ar Hesu bi zou ne bi embabi: Gi phu, nuu togo xi texa ngu ar nd ha nar hai, exy nsu, ne nuya xi texa ngu ar xhmu, xa memnda ya ji. 43 Nuahu yo gi njahupu. Numu gi ne gi ndtahu, mahyoni gi pefu nu mara. 44 Ne n togo gi ne gi betohu, mahyoni gi megohu nehe.

35Num

eu Nheriko, ne nmu mi yo ndi boni, mi owi y maxte, ne nzeye ya ji mi teni. Ar goda Bartimeo, r tu ar Timeo, mi hu har u mi peti. 47 Ne mi yode mar Hesu me Nasare n mi thohnu, bi ndui bi mafi mi en: Hesu, r tui ar Dabi, hwgagi. 48 Nzeye mi tsu i hinge nda mafi, ha n xa mi umbr mui mi mafi: r tui ar Dabi, hwgagi. 49 Num ar Hesu bi mai ne bi m nda tsohna ar goda, ne bi nsipabi njawa: Yo gi tu ri mui. Nangi nguta, zoai gi ma n. 50 Num bi yempu r pati, dama bi nangi ba e bi zu ar Hesu. 51 Ar Hesu bi embabi: Te gi ne ga jaai. Ar goda bi en: Tsi Utate, di ne da xo ma da. 52 Ar Hesu bi en: Di ma, nuna ri emui xi maxai xka hni. Ne nagitho bi tsa bi hyandi, ne bi denga ar Hesu har u.

46Ba

Ar Hesu bi yuta Herusalen ngu nar nd mi thomi

11

Nmu mi butho nda zonga har hnini Herusalen, mi pau getu ha ya tu lo hnini Betfage ne Betania, mi ku xa har toho

(Mt. 21:111; Lk. 19:2840; Jn. 12:1219)

79 Njmdoni. Ne ar Hesu bi mehna yoho y maxte, 2 ne bi embabi: Di mhu har tulo hnini gi hanthu bu hnu, ne nu xki tsohu, ma gi tihu nar tsi tulo noge di thti hinto xi ntoge. Gi xothu ne gi tsihu injawa. 3 Ha numu togo da eahu: Yo gi pehu njapu, emfu: Ar tsi Hmu honi, ne mefa da mengi da kosa managi. 4 Bi mau ne bi dinga nar tsi noge mi thta hr goxthi nar ngu mi buta hr ni ar u, ne bi xotu. 5 Ne ra nuu mi bu hnu bi embabi: Te gi pehu gi xothu nunar tsi noge. 6 Nuya maxte bi emba ngu xki xipabi ar Hesu, ne bi hyeu. 7 Ne ba tsimpa ar tsi tu lo noge ar Hesu, ne bi gspa y patiu, ne bi nto. 8 Ne nzeye mi xi y pati har u, ha mara mi tokwa ya xiza ne mi pokwa habu nda thogi. 9 Nuu mi beto ne nuu mi befa mi mau ne mi en: Xa nsunda J. D jpa J r mehni. 10 D jpa J r tsutwi ma palehu ar Dabi xi epu. Nsunda J bi bu mhetsi. 11 Ne bi yuta ar Hesu nnu Herusalen ne har dnganij. Ne mi wadi bi hyanda gatho r ntheti, bi menga Betania bi mewi y maxte, ngetho mi fudi nda nxui.

AR MARKO11 hyanda yapu nar baiiuxi xa mi heda y xi, bi ma ba kni, xmh nda dinga te nda zi. Nmu mi zoni hinte bi dini ngetho himy pa ya iuxi. 14 Num bi emba ar baiiuxi: Hinto mana da zimpa ri sofo. Ne nuy maxte bi yo tema xki m.

13Bi

eu Herusalen mu, ne mi yuta ar Hesu hr thi ar dnganij, bi mudi bi yenga nuu togo mi mpa ne mi ntai. Ne bi puspa y mexa ya patboj, ne y nthutsi nuu mi pa ya domtxu. 16 Ne hinto mi hegi nda nasa ar nij te mi mutsi. 17 Ne mi utwabi njawa: Ha hinxka nehu habu en: Ma ngu nar ngu habu da mata J gatho ya hnini bu har nxidi ar ximhai. Ha nuahu xka jafu ngu nar oki habu nga ya b. 18 Ne bi yo nuya btofo ne nuya ndmj, mi honga hanja nda hyohm. Himi tsa te nda japu, mi tsu ya ji, ngetho xa mi numahou r ntuti mi udi. 19 Ha mi nxui ar Hesu bi zohnu ar hnini, bi ma.

15Ba

(Mt. 21:1217; Lk. 19:4548; Jn. 2:1322)

Ar Hesu bi paxta ar dnganij

Ar baiiuxi xki tsu i bi yoti

Ar baiiuxi bi tsu i

r hyax mi bou har hnini Betania, ar Hesu bi ntunthu.

12Nu

(Mt. 21:1819)

mi thohnu managi r hyax, bi hyantu xki yota ar iuxi xoge r bai ne y yu. 21 Num ar Pedro bi beni, ne bi embabi: Utate, ndi nunar baiiuxi ga tsui, bi yoti.

20Ne

(Mt. 21:1822)

AR MARKO11,12 d ar Hesu ne bi embabi: emuihu J. 23 Ngetho majni di xiahu, n togo da xipa nunar tohonu: Bai di ma ba tso har honthe, ne hindi yomi, ne kaxmbeni da njapu, ma da thogi n xi beni. 24 Jange di xiahu, gatho n gi yafu J, kaxmbenihu ma gi hhu. 25 Ne nmu gi af u J, pumbabihu mara numu ja te gi tsamau hu, ne njapu ri Dadahu bi bu mhetsi da pumpaihu ri tsokihu nehe. 26 Ngetho numu hingi pumbabihu mara, ri Dadahu bi bu mhetsi hinda pumpaihu ri tsokihu nehe.

80 Mi tsu ya ji, ngetho mi nuu ar Xuwa ngu r mehni J. 33 Jange bi du ne bi embabi ar Hesu: Hindi phe. Num bi d ne bi embabiu nehe: Njapu nuga hinga xiahu togo xpa penkagi ga ota n di pefi.

22Bi

r bede ya tsohandi

12

Ar Hesu bi tambabi togo mi hmpa r tsedi

penku managi har hnini Herusalen, ne nu mi yo har dnganij, ba e bi zu ya ndmj, ya btofo ne ya dnziand, 28 ne bi embabiu: Togo gi hmpa r tsedi, ne togo xpa peai gi yota n gi pefi. 29 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Ma ga aahu nar ntani nehe. Numu gi thhu, ma ga xiahu togo di hmpa r tsedi ga ota n di pefi. 30 Nunr xixthe ar Xuwa, ha xki e mhetsi, wa xki mehnatho ya ji. Xikagihu. 31 Nuu mi se mi eu: Numu ga xifu ndi e mhetsi, ma da engagihu mu: Yo hinga emuibihu. 32 Ha numu ga ehu xki mehnatho ya ji, ma da mbo y kweyu.

27Ba

(Mt. 21:2327; Lk. 20:18)

Num ar Hesu bi ndui mi utamede: Nar oho bi eta nar hwhiobxi, bi guxa nar jdo, ne bi yama nar moto habu nda demi. Bi hyoka nar hesangu nda hyanda xoge. Mefa bi umba handi mara nda su, ne bi ma yapu. 2 Mi zonga ar pa bi mehna nar bego ma nda ksa ya handi, ne nda yapa ar sofo ndi epi nda hni. 3 Ha nuu bi gu bi fenza ne bi kotsi, honse y ye bi htsi. 4 N togo mr meti ar hwhi, bi mengi bi mempabi manar bego. Nuyu bi hyoxa ya nkahni, bi zemba r ne bi kosu nehe. 5 Bi mengi bi mehna mana, ne nunu bi tho. Ne njapu bi mengi bi mehna nzeye, ra mi fenza ne mara mi ho. 6 r ngtsi, mi e nr tu xa mi mdi, bi mempabi nehe, mi e: Numa tu ma da numansu. 7 Nuya begou bi enga na ngu na: Gehnu togo ma da gohwi ya ho. Ba ehu ga hohu ne ga kohwihu y ho. 8 Ne bi guu bi hyo, ne bi yeu nthi har hwhi.

(Mt. 21:3346; Lk. 20:919)

81 da mehm nuna togo r meti ar hwhi mu. Ma da ehe ne da hyo ya tsohandi, ne da thokwa r befi mara ya bego. 10 Ha hinxka nehu nunar tofonu enga njawa: N ar do bi yempu hm ya guxjdo, nupya gehnu ar mudi do xi njuspa r nij J. 11 Gese J xi yota njapu, ne di hanthu nzatho n bi yote. 12 Nuya nd xa mi nemhu nda gu, ngetho bi zo y mfeni go mi hoxu nunar bedenu. Honse mi tsu nda mbo y kwe ya ji mi bu hnu, jange bi zohnu bi mau.

AR MARKO12 Umfu ar Sesar n r meti, ne umfu J n r meti nehe. Ne xa bi you.

Ya dengamj bi ani ar menga nte
(Mt. 22:2333; Lk. 20:2740)

9Tema

Ar Hesu bi nonga ar boj jota ya nd

bempabi ra ya dengabepate ne ra y owi ar Erode, xmh nda dinga te nda hyoxa ar Hesu. 14 Mi zou bi embabi: Utate, di phe gi mnga n majni, ne hinto gi tsu, ngetho hingi hwanta ya ji, majni gi u r u J. Hage xiho ga umfe ar boj jota ar Sesar. Ga uhe wa hin. 15 Ha n bi btwa y tsomfeni, bi embabiu: Yo gi ne gi hyakagihu. Ba hnkagihu nar boj ga handi. 16 Nuu ba hmpa nar boj, ne bi embabiu: Togo r meti ar hmi huxkwa ne n te m. Ne bi du: r meti ar Sesar. 17 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu:

13Ba

(Mt. 22:1522; Lk. 20:2026)

ba epu ya dengamj nuu hingi emui da mengi da nte nuu xi du, ne bi yambabi njawa: 19 Utate, ar Moise bi zogagihu har tofo, numu nar oho da du ne da zo r beh hinte xi dinga ar btsi, nu r jd da nthtwi ar ranxu, ne da guspa r thuhu r jd managi. 20 Gi numh: Mi bu yoto ya oho mi njd. Nunar beto bi nthti, ne bi du hinte bi zo ar btsi. 21 Ne nunr oho bi nthtwi ar ranxu, ne bi du. Njapu nu himbi zokwa ar btsi, ne nunr hu bi njapu nehe. 22 Ne bi njapu gatho yoto, ne hinte bi dinga ar btsi. r ngtsi bi du ar beh nehe. 23 Nmu xta zo ar menga nte, ne da nanku, togo r behnu mu, ngetho bi nthtwi gatho yoto ya oho mi njd. 24 Num ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Xi tsoka ri mfenihu, ngetho hingi phu ar Tofo, ne hingi pthwu r tsedi J. 25 Ngetho nu xta mengi da nte ya ji managi, hinda ma da tadi, ne hinda ma da nthti, ngetho ma da hehwi y enxe J bi bu mhetsi. 26 Ha n ntani wa pengi da nte nuu xi du wa hin, ha hinxka nehu hr tofo ar Moise nmu mi zo J ha nar minza mi zo, ne bi

18Num

AR MARKO12 embabi: Nuga r Jgi ar Abra, ar Isa, ne ar Hakob. 27 J go r J nuu te, hinge nuu xi du. Jange nuahu xa xka be ri mfenihu.

82 Yo enga nuya btofo ar Kristo r tu ar Dabi. 36 Ngetho gese ar Dabi bi en xki nzinga r H J: J ar Dada bi emba ma tsi Hmu: Hu ha ma ei ga huxkwi, tomi ga tsia nuya ri u ni ga tsepa ha ri wa. 37 Gese ar Dabi embabi r Hmu. Yo mh r tu mu. Ne nzeye ya ji xa mi johya mi otse.

Ar dta bepate

wata nar btofo xki yode xki ddi xiho, ne bi yambabi: Ndana ar bepate tpa r nsu gatho nu mara. 29 Ar Hesu bi dti: Nunar beto bepate gehnu: Ha gi ohu, menguhu Israel. Ar tsi Hmu ma Jhu, natho. 30 Xa gi eta ri mu i, gi huxa ri mfeni, gi yenta ri te ne ri tsedi gi m J ri Hmu. Gehnu ar bepate tte r tsedi. 31 Ne nor oho di htsi: Gi m ri mijiwi ngu gi mhse. Hiotho manar bepate di tte r nsu. 32 Num nunar btofo bi embabi: Xiho, Utate. Majni n xka m, nadar J bui ne hinjoo mana. 33 Ne n togo eta r mu i, huxa r mfeni, enta r te ne r tsedi da m J, ne da m r mijiwi ngu mhse, tpa r nsu gatho nuya moho ne ya hti. 34 Ar Hesu nu mi hyandi mi ja r mfdi, bi ddi ne bi embabi: Hingi yo yapu gi kuta hr tsutwi J. Ne hinto bi ne bi yotwa mara ya ntani.

28Bi

(Mt. 22:3440)

Ar Hesu bi nomba y tsobefi ya btofo

Hesu mi embabi ya ji ha y ntuti: Jamasuhu hinda kaahu ya btofo, xa ne da o di he y dutu komba y wa, ne xa ne da nzengwabi ya ji di benga ntekei nmu yo har tai. 39 Xa ne da huxa ha ya beto nthutsi ha ya nij ne ha ya huni. 40 Nuyu tekwa y ngu ya tsi ranxu, ne ota ra ya nsadi ra ma, ne da gomahm. Njapu ma da hnga na ra dta mfeiyu.

38Ar

(Mt. 23:136; Lk. 11:3754; 20:4547)

r moho ar tsi hyoya ranxu

Yo mh ar Kristo r tu ar Dabi

Hesu mi uta ya ji har dnganij, ne mi en:

35Ar

(Mt. 22:4146; Lk. 20:4144)

Hesu mi huhnu mi handwitho r ntutmoho ar nij. Mi handi hanja ya ji mi pa mi tsohnu y moho, ne nuu mi pesa y ho xa mi uta nzeye. 42 Ne ba e nar tsi hyoya ranxu, bi yuta yoho ya tsi boj himar mhdi. 43 Num ar Hesu bi mata y maxte, ne bi embabi: Xa majni di xiahu, nunar tsi hyoya ranxunu, tte r dta r

41Ar

(Lk. 21:14)

83 moho, xi dta gatho nu mara unga y moho nehe. 44 Ngetho gatho xi unga n pongwabi. Ha nunu, mdi mi hyoya, bi unga gatho n mi peshm nda zi.

AR MARKO12,13 da tho njapu, mdi hinxi zota r ngtsi ar ximhai. 8 Ngetho ya hnini ma da ntukwi y mihniniwi, ya nd ma da ntunkwi y mindwi. Ne xa hagatho ma da nhwnga ar hai, ne ma da nja ar thuhu, ne ya ji xa di mu xmatho. Honse r nduinu ya ugi xi epu. 9 Ha ntsunsehu, ngetho ma da tsixahu ha ya tsutwi, ne da mfenzaihu ha y nij ya xodyo. Ma da mapahu ha ya tsutwi ne ya nd ngetho gi tengagihu, njapu da tsa gi dathu majni xka pkagihu. 10 Ne mahyoni meto da mhnga ar hoga mh ha gatho ya hai jawa har ximhai, ne ka da e ar ngtsi. 11 Ha nuahu, nu xta tsixahu ma da ndatahu ha ya nd, yo gi tu ri muihu tema gi mhu, ne hingi hyohu tema gi thhu. Gemu ma da taahu tema gi mhu, ngetho hingo geahu togo gi hu, go r H J bu ha ri muihu. 12 Nuya njd ma da dase r jd da tho. Ne nuya dada ma da dase y btsi, ha nuya btsi ma da gu y dada da hyo. 13 Ne gatho ma da utsaihu ngetho gi tengagihu. N da zetatho, da domi da gxa xoge nuya thogiyu, go ma da mpo. 14 Ha nmu xki hyanthu ar tsoki xi ntsotho di bu habu hingi ho da mui, ngu bi yota ar mehni Dae (n togo nehe, d bdi xiho teme ne da m), nuu togo gi bu hu nu Nhudea, di ma ba hu ha ya toho. 15 Nuu togo gi tohu ma ar ngu, yo ma gi kuthu te gi juju. Nixti di mhu.

Ar Hesu bi m nda nhwata ar dnganij

13

Mi bonga ar Hesu har dnganij, na nuy maxte bi embabi: Utate, ndi, tengu r nzatho ya do ne r hetsi y jdo ar nij. 2 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Ha gi handa nuya dta jdoyu. Gatho ma da thexti, hinda ma da go nar do mar midowi.
Ya ntudi di beto ne ka da e ar ngtsi

(Mt. 24:12; Lk. 21:56)

zonga ar Hesu har toho Njmdoni, bi hudi mi handwi ar dnganij. Ha nu ar Pedro, ar Hakobo, ar Xuwa, ne ar Andre bi yambase: 4 Xikagihe, hamu ma da tho gathoyu. Tema ntudi ma da nheki, ne da fdi baputho da gxa gathoyu. 5 Ar Hesu bi dtwabiu ne bi embabi: Jamasuhu, yo ma gi hehu to da kaahu. 6 Ngetho ma da e nzeye togo da gu mka ma thuhu da en: Nuga go dar Kristo. Ne njapu da ka nzeye ya ji. 7 Ha nmu xki yohu habu gatho di ja ya tuhni, ne mara ma da ndui, yo gi tu ri muihu. Ngetho mahyoni

3Mi

(Mt. 24:328; Lk. 21:724; 17:2224)

AR MARKO13,14 nuu togo gi yohu har batha, yo ma gi penju gi juju ri patihu. 17 Hwkate nuu ya beh di u, ne nuu di tsi y btsi di tsuda nuya pau. 18 Yapabihu J, nunar pa gi nixtihu, hinda data ya pa xi ntse. 19 Ngetho nuya pau xa ma da nja ya thogi ngu hinxka hyanthu mana, nmu J bi hyoka ar ximhai, ne xta thogi hinda ma da nja mana ngu. 20 Ha numu ar tsi Dada hinda japi da gxa nuya pau, hinto ma da bonkmu. Ma da js, ngetho ma da maxa togo xi hwa. 21 Jange numu da teahu: Ndi, ka bi bu kwa ar Kristo, wa da teahu: Ndi, bi bu hnu, yo ma gi jafu masu. 22 Ngetho ma da nja ya kate Kristo ne ya kate mehni. Ne ma da yota ya dta ntudi da hyata ya ji, ne numu da tsahm, da hyata nuu xi hwahna ar tsi Dada. 23 Ha nuahu, zota xiho ri dahu, ngetho xta xiahu n ma da thogi.

84 ar baiiuxi ne behu tema utkagihu: Nmu poxa y nogi ne kontsa y xi, gi phu baputho ar pahyadi. 29 Njapu nuahu nehe, nu xki hyanthu da tho gatho nuya thogiyu, phu, baputho da gxa xoge. 30 Xa majni di xiahu, hinda theta nuya ji bu nuya payu, ne xi wadi xi tho gatho nuya thogiyu. 31 Mdi da medi ar mhetsi ne ar ximhai, nuya mh xta mnga, hinda ma da medi. 32 Nor pa hamu ma da gxa xoge hinto pdi. Nuya enxe bi bu mhetsi hingi phm nehe, ne r Tu J hingi pdi, honse ar Dada go p. 33 Zot hu ri dahu, ndomhu ne yaf u J, ngetho hingi phu hamu da zo ar ngtsi. 34 hehwi nar oho bi ma yapu, bi zo r ngu ne bi umba ar tsedi nuy bego. Bi zokwa y befi na ngu na, ne ar sugoxthi bi xipabi hinge nda h. 35 Jange ndomhu, ngetho hingi phu tema xenimpa da epu togo r meti ar ngu, wa xta nde, made nxui, hr mhafi ar boxi, wa xta hatsi. 36 Numu na nda eput ho, hinda diahu gi thu hingi tomhu. 37 Ne n di xiahu, get di xipabi gatho: Ndomhu.

16Ha

28Hyanthu

r ogi ehe N Togo ba e bi Nji

xta gxa nuya pau utho, ar hyadi ma da mexui, ha nunar zn hinda ma da unga r hyatsi. 25 Ne nuya tso ma da hyoi, ha nuya tsedi bi bu mhetsi ma da nhwti. 26 Ne ma gi hyanthu mu N Togo ba e bi Nji, ma da nheki di e ha ya gui, di h nar dta tsedi ne nar dta nsunda. 27 Ne ma da mehna y en xe mu, da muspa gatho nuu togo xi hwa xoge hr nxidi ar ximhai, ne habu di gxa mhetsi.

24Nmu

(Mt. 24:2935, 4244; Lk. 21:2536)

Ya ndxodyo mi nkohi hanja nda gu ar Hesu

14

r yopapu mar baxjwa ne ar dango mi tsi ar thuhme himi jotsi, nuya ndmj ne ya btofo mi honga hanja nda gu ar Hesu ntho, ne nda hyo.

(Mt. 26:15; Lk. 22:12; Jn. 11:4553)

85 mi eu: Hinda tsa ga ju hu ha ya pa dango, ngetho da mu xma ya ji.

Ar Hesu bi nhspa nar hogau ni nnu Betania
2Ne

AR MARKO14 ba knga ya ndmj, mi ne nda datwa ar Hesu. 11 Nmu mi you xa bi njohya, ne bi ti nda umba ar boj. Ha nunar Huda mi honi hanja nda tsa nda datwabiu.

mi bu hnu Mbetania hr ngu ar Simu xki hye ar heni tsitandoyo, ne nmu mi hu har mexa, na mba eputho nar beh mi h nar xito taxdo, mi po nar hogau ni xa mar mhdi. Bi tehma nunar xito ne bi nspa r ar Hesu nunar hogau ninu. 4 Ja ra togo bi mbo y kwe, ne mi eu: Yo xi temputho nunar hogau ninu. 5 Ngetho mi tsa xi ba ngu na njeye r nthh nar ji, ne xi themba ya tsi hyoya. Ne xa mi theu nuna tsi beh. 6 Num ar Hesu bi embabiu: Hyehu nu. Yo gi thehu. Nzatho n xi yotkagi. 7 Nuya hyoya hyaxmu ma gi bu hwihu, ne da tsa gi yothwu ar ho numu gi nehu. Ha nuga hinge hyaxmu ma gi hyandgagihuwa. 8 Nunu xi umbr mu i xi yota n mi tsa nda mefi. Ne nunar hogau ninu xi goxkagi, gehnu nar hoki di toma ha ma ntagi. 9 Xa majni di xiahu, habu gatho ma da mhnga nunar hoga mhnu xoge r nxidi ar ximhai, ma da mhnga n xi yotnu ngu nar feni.

3Nu

(Mt. 26:613; Jn. 12:18)

Ar tsi Hmu bi zogi nda tsimpa r toxi

Ar Huda bi m nda da ar Hesu

Huda Iskariote mu, na nuu retamayoho y maxte, bi ma

10Ar

(Mt. 26:1416; Lk. 22:36)

ar pa bi ndui ar dango tsi ar thuhme hinxi jotsi, nmu mi tho ngu nar moho ar ndni mbaxjwa, nuy maxte ar Hesu bi embabi: Habu gi ne ga hoje ar toximbaxjwa. 13 Ne bi mehna yoho y maxte, bi embabiu: Di mhu har hnini, ne nu xki nthewihu nar oho muxa nar xoni ar dehe, tehu. 14 Nu habu da yuti, gi embabihu n togo r meti ar ngu: Ar Utate ba pehna ar nzengwa ga eahe njawa: Habu bu ar ngu di hohe ga tsibe ar toximbaxjwa ma maxte. 15 Ne n ma da utahu nar dta ngu di to ma, xi thoki xiho. Ka gi hyoju nu ar toximbaxjwa ga tsihu. 16 Nuy maxte mi zou har hnini, bi diu ngu xki nsipabi, ne bi hyoknu ar toxi. 17 Nu mi nxui ar Hesu ba ehwi nuu retamayoho y maxte. 18 Nmu mi huhnu har mexa mi ntoxi, ar Hesu bi embabiu: Xa majni di xiahu, na di ungwihu, ma gi dagagihu. 19 Nuu xa bi du y mu i, ne bi ndu i bi yambabiu na ngu na: Ha go geke.

12N

(Mt. 26:1729; Lk. 22:723; Jn. 13:2130; 1 Co. 11:2326)

AR MARKO14 Ne mana mi embabi: Ha go nuga. 20 N bi ddi ne bi embabiu: Na nuu retamayoho togo nadar mohi di thinthwu mahyegi ar thuhme. 21 Majni N Togo ba e bi Nji ba ar u da tho ngu xi totwabi, ne hwkate n togo ma da da. Xihohm hinxi zokwa har ximhai. 22 Ne nmu mi ntoxu, ar Hesu bi gu ar thuhme ne bi yapa J nda jpi. Bi heke bi hemba y maxte, ne bi embabiu: Tsihu; gehnu ma ndoyo. 23 Mefa bi gu xa ar teni mi po ar tafiobxi, bi umba njamdi J, bi thokwa y maxte, ne gatho bi zi na tsi ntsiki. 24 Ne bi embabiu: Gehnu ma ji ma da nhmi da epa r ho nzeye ya ji, ne njapu da go ar rayo nkohi. 25 Di xiahu, hinga pengi ga tsipa r tafi ar baiobxi nuya payu. Ma ga tomi ga tsi marayo hr tsutwi J.

86 nu ar Hesu bi embabi: Xa majni di xiai, nunar nxuinu hinxi zota r oho r mhafi ar boxi, ha nuge ya xka kongagi hugi. 31 Ha nunar Pedro himi tsaya mi en: Mdi ga tuga nehe, hinga koai. Ne gatho nu mara mi mnga njapu nehe.

30Ha

Ar Hesu bi yapa J r Dada nnu Getsemani

mi wadi bi ntuu nar jh, bi bou ndi ma har toho Njmdoni. 27 Num ar Hesu bi embabiu: Nunar nxuinu gatho ma gi hyegasegihu, ngetho xi tota har Tofo, en njawa: Ma ga ho ar mayo, ne da mfonta xoge y deti. 28 Ha nmu xka pengi ga nte managi, ma ga beto gar nthehu nu Ngalilea. 29 Num ar Pedro bi en: Mdi gatho nuu mara da hyekai, nuga hinga ma ga hekase.

(Mt. 26:3035; Lk. 22:3134; Jn. 13:3638)

26Nu

Ar Hesu bi m nda konga ar Pedro

eu nnu habu tembabi ar Getsemani, ne ar Hesu bi emba y maxte: Huhuwa. Nuga ma ga apatsu J ma Dada. 33 Ne bi zixa ar Pedro, ar Hakobo, ne ar Xuwa, ne bi ndui xa bi du r mui. 34 Bi embabiu: Butho ga tu ar dumui. Kohuwa ne ndomhu, yo gi hu. 35 Bi tho mana tsi tu i r yapu ne ka bi ndandihmnu. Ne bi yapa J, numu nda tsahm, hinge nda zopabi nuya thogi utho mi eputho. 36 Ne mi en: Ma tsi Dadai, nuge hinter hembii. Hga nuya thogi xi epu. Mdi hindi ne gi yota ngu di nega, yota ngu gi nege. 37 Mefa ba ehe ne bi dinga nuya huyu mi h, ne bi emba ar Pedro: Simu, ha gi h. Ha himbi tsa ga nuta na tsi xenimpa. 38 Zota ri dahu ne yaf u J gi tsethu ya tsothogi xta epu. Xa majni ri hhu bui da tseti, ha nuna ri ndoyohu kata r tsedi.

32Ba

(Mt. 26:3646; Lk. 22:3946)

87 ma ba apa J managi, ne bi mengi bi xipa nuya mh xki xipa meto. 40 Nu mba pengi bi diu mi h managi, ngetho nuy dau xa mi k ya th, ne himi pu te nda ddi. 41 Ba e r hugi, ne bi embabiu: Nupya h, te ri thhu ne k ri ndoyohu. Xi zo ar pa xi thutsi, ma da ndatwa ha y ye ya yotatsoki N Togo ba e bi Nji. 42 Nanju mh, ba ehnu n togo ma da dagagi.

AR MARKO14 gatho nuy maxte bi zohnu bi nixti bi mau. nar btsi mi teni, honse xki mpaxa nar dutu, ne nu mi nju, 52 dama bi zopu ar dutu ne bi nixti ngotho.

39Bi

50Num

51Ha

Ar btsi bi nixti

Ar Hesu bi mama har mhuntsand

jwata nda ar Hesu nmu mba epu ar Huda, na nuya retamayoho y maxte. Ne mi owi nzeye ya ji mi h ya ndojwai ne ya za, xki mehna ya ndmj, ya btofo, ne ya dnziand. 44 Ha n togo mi da, xki nkohwi ya ji ne xki embabi: N togo gi hyanthu ga tsuspa r hmi, gehnu gi hohu. Ju hu ne xothu xiho gi tsixu. 45 Nu mi zoho, dama bi wata habu mi ba ar Hesu, ne bi embabi: Utate. Ne bi zutsi. 46 Nuya ji mu, dama bi wati ne bi gu ar Hesu. 47 Ha na nuu mi bu hwinu, bi kosa r jwai, ne bi dakwa r gu r bego ar dngamj. 48 Num ar Hesu bi embabi ya ji: Hage dar b xka ehu gi mikagihu, gi hhu ya jwai ne ya za. 49 Hyaxmu ndi bu hwihu har dnganij, ne hinte ga jaju. Ne xi njanu, njapu da tho ngu mnga har Tofo.

43Himi

(Mt. 26:4756; Lk. 22:4753; Jn. 18:211)

Ar Hesu bi nju

tsi ar Hesu bi mamba ar dngamj, ne bi wata gatho ya ndmj, ya dnziand ne ya btofo. 54 Ha nunar Pedro bi denda yapu, ne bi zonga hr thi ar dngamj, bi huhwi ya ndogu mi mpata har tsibi. 55 Nuya ndmj ne gatho ar mhuntsand, mi honga te nda hyoxa ar Hesu ne nda tenti nda tho, hinte mi tiu. 56 Ngetho nzeye mi hoxa ya nhemh, mdi himi nthexkwi n te mi mu. 57 Na mbi mata ra bi hyoxa ya nhemh, mi eu: 58 Nuje xta ohe xi en: Nuga ma ga yota nunar nijnu xi hyoka ar ji, ne r hupa ga pengi ga ju xa mana, hinte ma ji xi hyoki. 59 Ha nuyu nehe himi nthe n mi mu. 60 Num ar dngamj bi ma made ne bi emba ar Hesu: Ha hinte gi thdi. Te di bonga n thoxai. 61 N mi hetho, hinte bi ddi. Ar dngamj bi mengi bi yani ne bi en: Hage go gee ar Kristo, r Tu n togo nsundabi.

53Ba

(Mt. 26:5768; Lk. 22:5455, 6371; Jn. 18:1214, 1924)

AR MARKO14,15 ar Hesu bi embabi: H, go geke. Ne ma gi hyanthu N Togo ba e bi Nji di hu hr ei J togo pesa gatho ar tsedi, ne di ehnu ha ya gui mhetsi. 63 Num ar dngamj bi xika r he, ngetho mi beni ar Hesu xki maubi J, ne bi en: Te ga jafu mana te da hyotse. 64 Xka yohu teme xi m. Te gi mhu. Ne gathou bi hyoxu ndi epi nda tho. 65 Ne ra bi mudi mi tsotsi. Mi kotwa y da ne xa mi umba ya mfei, ne mi embabi: Xije togo bi mepai. Ne nuya ndogu xa mi umba ya mpetgu.

88 Majni nuge go r owiu nehe, ngetho gar me Ngalilea, ne gi mahyegi ngu u. 71 N bi ndu i bi ntsate ne mi eta made J, mi en: Hindi pka togo ar oho gi nohu. 72 Ne ar boxi bi ma r ogi. Num ar Pedro bi benga n te xki mnga ar Hesu: Hinxi zota r oho r mhafi ar boxi, ha nuge ya xka kongagi hugi. Mi oda r mfeni njapu, xa mi zoni.

62Ne

15

Ar Pedro bi konga ar Hesu

Pedro mi bu hnu hai har thi, ne na mba eputho nar beh mi pepa ar dngamj. 67 Ne mi hyanda ar Pedro mi mpata har tsibi, bi en: Nuge nehe ngi owi ar Hesu me Nasare. 68 Ha n bi nkoni bi en: Hindi pka togo. Hindi phm tema gi m. Ne bi wata har goxthi. Ne gemu bi ma ar boxi. 69 Ne nunar behnu mi hyanda managi, bi mudi bi emba nuu mi bu hnu: Nunu go y ohuu. 70 Ha n bi mengi bi nkonga managi. Ne hingar ya nuu mi bu hnu bi mengi bi embabi ar Pedro:

66Ar

(Mt. 26:6975; Lk. 22:5562; Jn. 18:1518, 2527)

r hyax ra nitho, mi wadi bi nkou ya ndmj, ya dnziand, ya btofo ne gatho ar mhuntsand, bi zixu ar Hesu xki nsote, ma ba entwa hr ye ar Pilato. 2 Ar Pilato bi yambabi ar Hesu ne bi embabi: Hage go gee r Nd ya xodyo. N bi ddi ne bi embabi: H, ngu xka mnse. 3 Ne nuya ndmj xa te gatho mi hotse. 4 Managi ar Pilato bi yambabi ar Hesu ne bi en: Ha hinte gi thdi. Ndimh te gatho thoxai. 5 Ha nunar Hesu hinte bi ddi, jange ar Pilato xa mi yotho.

(Mt. 27:12, 1114; Lk. 23:15; Jn. 18:2838)

Ar Hesu ma ba mamba ar Pilato

nd xki nzi nda hyekwa nar yofadi har dango n nda yau. 7 Ne mi onu na mr thuhu Baraba, xki jotwi y ohu, ngetho xki hote nmu xki njutsi nda ntukwi ar nd.

(Mt. 27:1531; Lk. 23:1325; Jn. 18:3819:16)

6Ar

Ar Hesu bi tenti nda tho

89 mba e gatho ya ji, bi ndui bi yapabi nda umba ngu xki nzi mi umba tata dango. 9 Har Pilato bi dtwabiu njawa: Ha gi ne ga hekahu r Nd ya xodyo. 10 Mi p xki ndat wabi ngetho xki zotwa y mui nuya ndmj. 11 Ha nuya ndyu mi ka ya ji nda yau nda the ar Baraba. 12 Ar Pilato bi ddi ne bi embabiu: Tema gi nehu ga japka n gi emfu r Nd ya xodyo mu. 13 Ne nuu bi mengi bi mafi, mi eu: Tsuta har ponti. 14 Ar Pilato mi embabi: Tema tsoki xi yotnu. Ha nuu xa bi gahni bi mafi mi eu: Tsuta har ponti. 15 Ha nu ar Pilato mi ne nda gohwi xiho ya ji, jange bi xoka ar Baraba. Ha nu ar Hesu bi m nda nwexti, ne bi datwa ya ji nda tsuta har ponti. 16 Num, nuya ndogu bi zixa mbo hr thi ar dta tsutwi, ne bi tsohna gatho y mindoguwi mi bu hnu. 17 Ne bi gspabiu nar thenga dutu, ne bi huspabi nr ntsanti ya mini xki me. 18 Bi mudi bi zengwabiu njawa: Xar tsi te, r Ndi ya xodyo. 19 Ne mi ju nar to mi femba r , mi tsoxu, ne mi ndandihm mi ndu emp. 20 Nu mi wadi bi totwa ar thede, bi thkwa ar thenga dutu xki njspabi, bi thetwa y dutuse, ne bi nju ki nda tsuta har ponti.

AR MARKO15
r ntsuti ar Hesu har ponti

8Ne

thohnu ar Simu me Sirene, r dada ar Handro ne ar Rufo, xki e har hwhi, bi njapi nda hxa ar ponti habu nda tsuta ar Hesu. 22 Ne bi tsixa habu mi tembabi ar Golgota, di boni da en Nxhmundoyo. 23 Ne nunu bi tumbabi ar ixkatafi, mi nthskwi nar bopo xi nju r thuhu ar mira, ha n himbi ne bi zi. 24 Nuya ndogu mi wadi bi tsutu har ponti, bi heu y dutu, mi entsa ya nthh nda nuu te nda hxa na ngu nau. 25 Mi tsu ngu nar guto xudi nmu mi tsuti. 26 Ne nunar xithe habu xki tota yo xki tsuti, mi en: Gehnu r Nd ya xodyo. 27 Bi tsut wi ma yoho ya oho ma ya b, na hr ei ne mana hr ngh. 28 Njapu bi thogi ngu xki tota har Tofo habu en: Bi nhu ngu nar tsokte. 29 Ha gatho nuu mi thohnu, xa mi theni, ne mi hwta y mi eu: Xipya, ngi en ngi yotwa r nij J, ne ar hupa ngi pengi ngi juspa managi, 30 mpose mu, ne k habu gi zudi. 31 Mi njapu nuu ya ndmj nehe, mi theni. Ne ya btofo mi mpehwi mi eu na ngu na: Bi po mara, ne hingi tsa da mpose. 32 Nunar Kristo n, r Nd ya me Israel, d gpya har ponti. Ga hanthe ne ga emuihe.

(Mt. 27:3244; Lk. 23:2643; Jn. 19:1727)

21Mi

AR MARKO15,16 Ha nuu togo xki tsutwi mahyegi mi theni nehe.

(Mt. 27:4556; Lk. 23:4449; Jn. 19:2830)
33Nu

90
r ntagi ar Hesu

Ar Hesu bi du

mi zonga madempa bi mexui xoge ar ximhai, ne bi wadi mi zota hunde. 34 Nu mi zonga hunde, ar Hesu bi en ntsedi: Eloi, Eloi lama sabaktani, pontho da en: Ma tsi Dadai, ma tsi Dadai, yo xka hyegase. 35 Ra nuya mi bu hnu mi yode bi eu: Hyanthu hanja zo ar Elia. 36 Ne bi nixti na, ma ba po nar xiyo har ixkatafi. Bi tuta ha nar xithi ne bi kwatwa hr ne, ne bi e: Hyehu, ma ga tomhu ha da e ar Elia da matsi. 37 Har Hesu bi mafi ntsedi, ne bi du. 38 Num bi xita made ar dta dutu mi naxa mbo har dnga nij, mi kota habu xa mar nsunda, ba ndu ma bi gxa hai. 39 Ha nunar dndogu mi bahnu mi handwi ar Hesu, mi hyandi bi du njapu xki wadi bi mafi ntsedi, bi e: Xa majni nunar ohonu mr Tu J. 40 Mi bu hnu ra ya beh nehe mi handatho yapu. Mi owiu ar Maria me Magdala, ar Salome, ne ar Maria r nn ar befa Hakobo ne ar Huse. 41 Nu mi bu hyu Ngalilea mi teni ne mi fatsi, ne ma nzeye xki deni mba e Herusale.

butho nda yu ar hyadi nor pa ar hoki, nunr hyaxpu mar pa ntsaya, 43 nunar Huse me Arimatea mi bu hwi ar mhuntsand, ne xa mi nhumaho, mi tomi nda hyandwa r tsutwi J nehe, bi zeta r mui ne bi yuti ma ba wi ar Pilato, bi yapa nda umba r ndoyo ar Hesu. 44 Ar Pilato xa bi yot ho mi yode xki du. Bi zofo nda e ar dndogu nda yambabi ha majni xki du. 45 Ne mi wadi bi damajni ar dndogu, bi tumba ar Huse r ndoyo ar Hesu. 46 Ar Huse bi danga nar taxdutu, ne bi kmba r ndoyo har ponti. Bi matsi, ne bi yenta ha nar tagi xki nsama ha nar ndodo, ne bi tnga nar dta do bi gotwa r goxthi ar tagi. 47 Ha nunar Maria me Magdala ne ar Maria r nn ar Huse mi hantu habu bi tagi.

(Mt. 27:5761; Lk. 23:5056; Jn. 19:3842)

42Nmu

16

Nu mi tho ar pa ntsaya, ar Maria me Magdala, ar Maria r nn ar Hakobo, ne ar Salome, bi danga ya hogau ni ma nda gospa r ndoyo ar Hesu. 2 Ne r hyax ra nitho r ndu i ar hto, ba eu har tagi, mi kontsa ar hyadi. 3 Nu mi yo har u, mi enseu na ngu na: Xipya, togo da hgagihutsu ar do kota ar tagi.

(Mt. 28:110; Lk. 24:112; Jn. 20:110)

Ar Hesu bi mengi bi nte

91 mi hyantu, bi nuu xki thka ar do. Nunar donu xa mar dta. 5 Ne nu mi yutu har tagi, bi hyantu mi huhnu har ei nar btsi, mi he nar taxhe mi jutatho. Ne xa bi zuu. 6 Ne nunu bi embabiu: Yo gi ntsuhu. Gi hohu ar Hesu me Nasare n togo bi tsuta har ponti. Bi mengi bi nte. Ndi, hyanthu habu bi begi, hinte jawa. 7 Jange di mhu ba xipabihu y maxte ne ar Pedro: Bi meto di ma Ngalilea, ja gi hyanthu nu ngu bi xiahu. 8 Ne xa bi nixti bi mau, ngetho xa xki zo ar mbidi y mui. Ne hinto mi wiu, ngetho xa mi ntsu.

AR MARKO16 nehe bi ma ba xipa nuu mara. Njaput ho himbi emu ibi.

(Mt. 28:1620; Lk. 24:3649; Jn. 20:1923)
14Mefa 13Nuyu

4Ne

Ar Hesu bi mehna y mpote

Ar Hesu bi udi nda hyanda ar Maria me Magdala

mi mengi bi nte ar Hesu nitho har beto mpa ar hto, bi udi bi hyanda meto ar Maria me Magdala, togo xki yemba yoto ya tsondhi. 10 Nunar behnu bi ma ba knga nuu mi owi ar Hesu. Nuyu xa mi tu y mui mi zou, ne nunar beh bi xipabi xki hyant. 11 Nu mi you mi tetho ne xki hyant, himbi emui.

9Nu

(Jn. 20:1118)

bi udi bi hyanda nuu retamana y maxte, mi huu har mexa. Ne bi zuu yo himi emui, ne xa mar me y , ngetho hinxki emui nuu togo xki hyandi xki mengi xki nte. 15 Ne bi embabiu: Di mhu xoge r nxidi ar ximhai, ne xipabihu gatho ya ji ar hoga mh. 16 N togo da emu i ne da nxixthe, ma da mpoho. Ha n togo hinda emui, ma da tenti da hmba r mfei J. 17 Ne nuya ntudiyu ma da yota nuu togo da emu i: Pot ka ma thuhu ma da yenga ya tsondhi, ma da ya rayo mh, 18 ma da mita ya ke, ne numu da zi nar ethi hote, hinte da japabi, da huxa y ye ha ya dathi ne da ditsi.

Ar Hesu bi njutsi bi tsixa mhetsi

Ar Hesu bi udi bi hyanda yoho nuya mi teni

bi udi nao, bi hyanda ma yoho nuya mi teni, mi yo ar u ndi ma har batha.

12Mefa

(Lk. 24:1335)

wadi bi zo y maxte, ar tsi Hmu bi njutsi bi tsixa mhetsi, ne bi huxa hr ei J. 20 Ne nuyu bi bon i hagatho, ma ba mnga ar hoga mh. Ne ar tsi Hmu mi fat si, ne mi umba r tsedi r mh ha ya ntudi mi otu. D njapu.

19Mi

(Lk. 24:5053)

Ar hoga mh bi yota

AR LUKA

Ja nzeye togo xi ne xi yotkagihu ar u gatho n xta thohuwa, ne di phu h njapu, 2 njangu xi utkagihu nuu hr ndu i bi hyandase, ne bi o bi mmbabiu r mh ar tsi Hmu. 3 Jange nuga nehe, Nda Teofilo, nu nda jwadi da ani xiho hanja bi ndui ne hanja bi thohyu, xta beni ga oti ga peai, ne njapu ga ota ar u, 4 ne gi p xiho nuna majni xi tutai.

Ar tofo bi mempabi ar Teofilo

pau mar nd ar Erode har hai Nhudea, ne ka mi bu hnu nar mj mr thuhu ar Sakaria, mi bu har mhuntsi r thuhu ar Abia. Ha n r beh mr thuhu ar Sabe. Gatho yohoyu ma y mengu ar meto mj Aron. 6 Ar Sakaria ne r beh xa mi bui xiho hr nthandi J, ne mi otwa gatho y bepate. 7 Honse hinxki dinga ar btsi, ngetho ar Sabe himi tsa nda onte,

5Nuya

Nar enxe ba e bi mmba r mu i ar Xuwa Xixthe

ne gatho yoho mi pesa nzeye ya jeye. 8 Nu ar Sakaria ne mara y mimjwi nuya mi mpehwi, bi zotar pa nda yuta har dnganij nda mepa J. 9 Nuya mj bi yentsa ar nthh ngu y ntumbiu, togo nda yuti nda tsta ar githni. Ne bi zo r thuhu ar Sakaria. 10 Ha nmu mi tsta ar githni mbo har nij, nzeye ya ji mi ba nthi mi mata J. 11 Ar Sakaria na mbi hyandwatho nr enxe J mi ba hr ei ar tusgithni. 12 Ha nmu mi hyandi xa bi zu, ne himi pdi teme nda mefi. 13 Ha nunar en xe bi embabi: Sakaria, yo gi ntsu, ngetho xta ehe ga xiai, nuya ri nsadi xi yoxa J, ne xi numaho. Jange ar Sabe ri beh ma da yompai na ri tu, ne gi huspabi r thuhu ar Xuwa. 14 Nunu xa ma da jaai gi njohya, ne nzeye ya ji xa ma da njohya nehe xta mui. 15 Ngetho nunu xa ma da njr nsu hr nthandi J. Hinda za da zi ar ixkatafi ne gatho n unga ar nti.

92

93 Ne di oda nzitei, di hmpa r H J. 16 Ma da zo ya me Israel, ne nzeye ma da hyepu y tsoki, ne da mengi da hyonga J r Dadau. 17 Gehnu di beto hokwa habu da tho ar tsi Hmu. Ma da tumba r tsedi ngu n bi tumba ar Elia, da xokwabi y mfeni ya dada da m y btsi, ne nuya mesku da yode n nsipabi. Njapu da hyokwa y mui ya ji, ne xta epu ar tsi Hmu da yotse. 18 Ha nuna ar Sakaria bi emba ar enxe: Hanja ga pdi ma da thogi ngu xka xikagi. Ngetho nuga xta ndnzia, ne numa beh xi ndtaji nehe. 19 Bi dta ar en xe ne bi embabi: Nuga dar Grabie, di bui habu bi bu J di pepabi. Jange go xpa penkagi ga xiai nunar hoga mh xta m. 20 Ha hinga emu i, jange ma gi ngone, hinda za gi gatho nuya payu hinxi muta ri btsi. Ngetho ma da thogi gatho ngu xta m xta zonga ar pa xi benga J. 21 Ha nuu ya ji mi ba nthi, mi tomi nda bonga ar Sakaria. Ne himi pdi teme nda beni, ngetho mi ya mi o mbo har nij. 22 Ha nu mi bo, hinto mi tsa nda wi ngetho mi gone. Njapu bi bta ya ji xki hyanda na ngu ar ti nnu mbo. Ne mi ja y ye mi zou, ne bi gotho mi gone. 23 Ha nu mi wa ya pa mi mpe har nij, bi menga r ngu. 24 Hingar yapa ar Sabe r beh bi mudi bi ndathi, ne himbi bongr ngu kuta nzn. Ne mi en:

AR LUKA1 hwki J xi hgagi ma metsa himi tsa nga tingar btsi.

Nar enxe ma ba m nda mu ar tsi Hesu
25Nunr

tho rato nzn, J ba pehna managi ar enxe Grabie, bi zonga har hnini Nasare har hai Ngalilea. 27 Ba e bi ksa nar nxutsi mr thuhu Maria. Nunar nxutsinu xki tadi nda nthtwi nar oho mr thuhu ar Huse, na y beto ar nd Dabi. 28 Mi yuta ar en xe mbor ngu habu mi bu ar Maria, bi zengwa ne bi embabi: Njohya, xi hwkai r mhte J. Gi bu hwi ar tsi Hmu. Xa xi jpai gi tta gatho mara ya beh. 29 Nu ar Maria mi hyanda ar en xe, bi yoda nuya mh mi nsipabi, ne mi bense teme ndi bonga nunar nzengwanu. 30 Num ar en xe bi embabi: Maria, yo gi ntsu, ngetho xka tsupa r nhwki J. 31 Ma gi ndat hi ne ma da mu na ri btsi, ne gi huspabi r thuhu ar HESU. 32 N xa ma da mesa nar dta nsu, ne ma da tembabi r Tu J bi bu mhetsi. Ne J ar tsi Hmu ma da exa hr thuxand, habu mi huxa ar nd Dabi r pale. 33 Ne ma da nd hr hnini y beto ar Hakob gatho ya pa, ne nuna r tsutwi hinda ma da gtsi. 34 Num ar Maria bi yambabi ar enxe: Hanja da za da thogi n xka m. Hinxta bube nar ndo. 35 Ar en xe bi ddi ne bi embabi: r H J da zuai, ne r tsedi ar tsi Dada bu mhetsi da gopatho

26Mi

AR LUKA1 r xudi. Jange n ri btsi ma da mui xa nsunda, da tembabi r Tu J. 36 Ne ar Sabe ri mni, ngu gatho gi phu himi tsa nda dingya btsi, nupya mdi xi ndtaji, pesa rato nzn bi mudi bi ndathi. 37 Ngetho J hinter hembibi da yote. 38 Num ar Maria bi embabi ar enxe: Nuga dr begogi J. Da njapu ngu xka xikagi. Mi wa ar Maria bi mnga njapu, ar enxe bi zopu bi ma.

94 xi ko r mui xi hyandgagi r tsi begogi. Da ndu nunar panu di mapu, nuya ji di epu da engagi, J xa xi jpai. 49 Ngetho J togo r meti ar tsedi, xa xi yotkagi ya dta befi. Xa nsunda r thuhu. 50 J pespa ar nhwki gatho nuu ne da yota n m, ne hingi thege, thota nar mui di ma manar mui. 51 Xi udi ngu n hinte kata r tsedi. Ne xi japi xi be y tsa gatho nuu xa exa y nsu. 52 Xi hka nuu mi ja y tsedi habu mi hutsi, ne n ar nsu mi pesu, xi umba nuu hinte mi petsi. 53 Nuu mi tu ar thuhu, xi umbabi xi ni, ha nuu mi pongwathobi, xi hmbabi gatho. 54 Xi maxa r hnini Israel y bego, ne hinxi pumhni da mespa ar nhwki. 55 Xi yota ngu xki twabi ma dadahu ar Abra, ne gatho y beto ne y mangabeto; hinge nda the r nhwki pespabiu. 56 Ar Maria bi mu hwi ar Sabe ngu hu nzn. Mefa bi menga r ngu.

48 Ngetho

pau dama bi ma ar Maria, ma ba tsonga ha nar hnini mi bu ha ya toho har hai Nhudea. 40 Mi zoni bi yuta hr ngu ar Sakaria, ne bi zengwa ar Sabe. 41 Nu mi yo r nzengwa ar Maria, bi nga r btsi mbo hr mui, ne xa bi hnga r H J. 42 Bi ntsedi ne bi emba ar Maria: J xa xi jpai, gi tta gatho mara ya beh, ne xi jpa ri btsi o nzitei. 43 Hanja xi takar seki da kskagi r nn ma tsi Hmuhu. 44 Ngetho ngu da oxa ri nzengwa, numa btsi bi njohya bi nsagi mbo ha ma mui. 45 J xi jpai, ngetho ga emu i gatho ngu xi xiai ar tsi Hmu nda thogi. 46 Num ar Maria bi en: Di enta ma mui di nsundabi ma tsi Hmu mhetsi. 47 Ne di enta ma tsedi di johya di oxa n xi yotkagi J ma Pohote.

Ar Maria bi ma ba tsonga ar Sabe

39Nuya

zonga ar pa bi mu r btsi ar Sabe. 58 Ne mi b gatho y nangu ne y mni hanja J xki hwkwabi nar btsi, ma ba ktsi bi njohyawi. 59 Ha nu r hto mpa, ba eu bi huspabi ar nsegi hr ndoyo ngu

57Mi

r mu i ar Xuwa Xixthe

95 y ntumbiu. Mi ne nda thuspabi r thuhu ar Sakaria ngu r dada. 60 Ha nunr nn bi en: Hin, hinga huspabihu njapu. Ma ga huspabihu ar Xuwa. 61 Nuyu bi dtwabi ar Sabe: Hanja ma da thuspabi njapu. Hinte gi e na ri mni di pesa nunar thuhunu. 62 Nepu bi ja y ye bi tamba r dada tema thuhu nda thuspabi. 63 Har Sakaria xki ngone, jange bi ya nar xithe, ne ka bi huxpu: r thuhu ar Xuwa. Gatho nuya mi bu hnu xa mi yotho. 64 Gemu bi mengi bi xo r ne ar Sakaria, ne bi mudi bi nsundabi J. 65 Gatho nuya ji bi hyanda nu te xki thogi, mi yotho ne himi pdi te nda beni. Ne nunar bedenu bi nxanga xoge ya toho Nhudea. 66 Gatho nu togo xki bdi, mi o y mfeni, ne mi ense na ngu na: Tema nsu ma da tumba nunar btsinu. Ngetho mi bu hwi r tsedi J.

AR LUKA1,2 tkagihu nda ngagihu, hinte nda jaju ma u nihu ne nuu hingi ne da nugagihu. 72 Nda mespa ar nhwki ma palehu, ne hinge nda pumhni r hoga nkohi bi nkohwi. 73 Nunr hti J bi etase r thuhu, bi xipa ar Abra ma palehu, nda rakagihu. 74 Bi xipabi nda ngagihu hinte nda jaju ma u nihu, njapu nga pepabihu, ne hinto nda pikagihu. 75 Ne nga yohu xiho, nga bu hu xintaxi hr nthandi J gatho ma tehu. 76 Ha nuge ma tsi btsii, ma da nsiai r mehnii J bu mhetsi, ngetho ma gi beto gi paxtwa r u ar tsi Hmu. 77 Gi xipa r hnini J ma da mpumbabi y tsoki, ne njapu da mpou. 78 Ngetho J ma tsi Dadahu bi ko r mui, bi udi ba penkagihu nar rayo hyatsi bi nheki mhetsi, 79 da yotwabi y mfeni gatho nuu bu har bexui, tomda ar ndte. Ne da yotkagihu ar u ga bu hu nar hogamui. 80 Ne nuna ar btsi mi te ne mi xu r tsedi r pa. Mi buse ha ya otatoho. Ba e bi udi nmu mi zonga ar pa bi ndui bi zo ya me Israel.

71 Bi

ar Sakaria r dada ar btsi, xa bi zinga r H J, ne bi ndui bi mnga n mi umba J nda m, ne bi en: 68 Xa nsunda J ma tsi Hmu mhetsi, r Dada ya me Israel, ngetho xpa e da pokagihu y hninigihu. 69 Xpa penkagihu nar Pohote n hinda the r tsedi, xpa ponga ha y mangabeto ar nd Dabi r bego J. 70 Gehnu xki tkagihu J, ngu bi mnga y hoga mehni mameto.

67Nu

Ar Sakaria bi m n mi umba J nda m

Ar tsi Hmu Hesukristo bi zokwa har ximhai

Nuya pau ar dngand Augusto Sesar bi japi nda njuspa y thuhu gatho ya ji.

(Mt. 1:1825)

AR LUKA2 mar tsutwi ar Sirenio har hai Nsiria, nu mi nja ar meto nju xthuhu. 3 Gatho ya ji mi penga ha y hnini habu mi bu y mengu, nda unga y thuhu. 4 Jange ar Huse bi bonga har hnini Nasare har hai Ngalilea, bi ma har hnini Belen har hai Nhudea, ngetho mar mengunu ar nd Dabi, ha nu ar Huse ka xki ehnu ha y mni ar Dabi. 5 Bi ma nda unga y thuhu, n ne ar Maria xki yadi nda nthtwi, ha nuna mi u. 6 Nmu mi bu hnu har hnini Belen, bi wa y pa nda mu r btsi. 7 Ka bi mu hnu r beto btsi, bi maxa ya manti, ne bi gaxa habu mi unga ya meti, ngetho himi otho habu nda tumba ar seki nda oxi.

96 nsunda J bi bu mhetsi, ne da mui nar hogamui nuya meximhai hr mhte. 15 Nu mi menga mhetsi ya en xe, ya mayo mi enga na ngu na: Mh Belen, ma ga ksu n xi thogi ngu xi xikagihu ar tsi Dada. 16 Nepu nuya mayo dama bi mau, ne bi dinga ar Huse ne ar Maria, ha nunr btsi mi oxa habu mi unga ya meti. 17 Ha nu mi hyantu ar btsi, bi ndui bi mu gatho n xki nsipabi mi nhonu. 18 Ne gatho nuu togo mi otse, xa mi yoda n te mi mu. 19 Ha nunar Maria mi kwatatho hr mfeni gatho te mi mh, ne mi bense teme ndi bonga gathoyu. 20 Ha nuya mayo bi menga har batha, mi nsunda ne mi umba njamdi J, gatho nuya xki yode ne xki hyandi bi thogi ngu xki nsipabi.

2Gemu

14 Dar

Ra ya mayo ma ba ksa ar tsi Hesu

yapu nu, ra ya mayo mi haxa har batha mi su y deti. 9 Na mbi dau bi hyandwa nr enxe ar tsi Dada, ne r nsunda J bi yota gatho habu mi buu, ne xa bi zuu. 10 Nunar en xe bi embabiu: Yo gi ntsuhu, ngetho xta ehe ga xiahu nar hoga mh, xa gi njohyahu ne gatho nu mara ya ji. 11 Ngetho nupya xi mu hr hnini ar nd Dabi, na togo da poahu, ne go ge ar Kristo ar tsi Hmu. 12 Gehnu nar ntudi: Gi tihu ar btsi baxa ya manti, di oxa habu unga ya meti. 13 Nu mi wadi bi mnga njapu ar enxe, na mbi nhekitho na muti ya enxe mhetsi mi bahwi, ne mi nsundabi J mi eu:

8Hingar

pesa hto mpa xki mu ar btsi, bi thuspabi ar nsegi hr ndoyo ngu y ntumbiu. Ne bi thuspabi r thuhu ar Hesu, gehnu ar thuhu xki mnga ar enxe nmu hinxki rotho. 22 Nu mi wa ya pa nda taxku ngu mnga ha y bepate ar Moise, ar Huse ne ar Maria bi zixa ar btsi har dnganij Herusalen, nda ndatwabi hr ye ar tsi Dada. 23 Bi yota njapu, ngetho njanu xki tota ha y bepate ar tsi Dada: Gatho nuya beto btsi da mui, numu ar tsu ntu, mahyoni nda tekwa ar tsi Dada.

Ar tsi Hesu mi leletho bi tsixa har dnganij bi ndat wa hr ye J

21Mi

97 bi mau har dnganij, bi hspabi r moho J, ngu mnga ha y bepate ar tsi Dada, en: Numu nar beh nda mu r btsi, mahyoni nda zixa yoho ya ngongo wa yoho ya domtxu, nda hspabi J ngu ar moho. 25 Nuya pau mi bu nar oho nnu Herusalen mr thuhu ar Simiu. Xa mi yo xiho hr nthandi J, mi hmpa r H J, ne mi toma nda hyanda ar nte, n togo ma nda nga ya me Israel. 26 Go gehnu xki xipabi r H J, nda hyanda meto n togo xki exa J nda nd, ne ka nda du. 27 Nunu xki ma har nij ngetho r H J xki zitsi. Nmu mi buhnu mbo, bi yuta ar Huse ne ar Maria, mi tsi ar tsi Hesu nda ndatwa hr ye J, ngu mi mnga ha y bepate ar Moise. 28 Num ar Simiu bi gu bi det si, ne bi nsunda J bi en: 29 J ma Dadai, da za gi hyongagi. Xi hu ma mui, ngetho xta handa ngu xka xikagi. 30 Xi hyanda ma da ar Pohote xka pehni, 31 ne xka hyokwa r u ha y nthandi gatho ya ji. 32 N ngu nar oti da yotwa y mfeni gatho nuu hingya me Israel, ne njanu ma da tespa r nsu ri hnini Israel. 33 Ha nu ar Huse ne ar Maria r nn ar Hesu, xa mi yotho gatho n mi mh mi nho. 34 Nepu nu ar Simiu bi yapa J nda jpu, ne bi embabi ar Maria r nn ar Hesu: Nunar btsinu xpa behni da poho nzeye ya me Israel, ne mara

AR LUKA2 ma da medi. Gehnu nar ntudi nzeye ma da doxta n te da m. 35 Ne njapu ma da nheki gatho n te pesa ha y mfeni ya ji. Ne nuge xa ma gi tho nar dumui, ngu nar ndojwai da nsusa ri mui. 36 Mi bu hnu nar beh nehe mr thuhu ar Ana, nunu mi mi hmpa r tsedi J. Gehnu mr tinxu nar oho mr thuhu ar Fanuel, nuy mengu ma y beto ar Aser. Xki ndtajinu, bi nthti mi nxutsitho, ne xki mu hwi r dme yoto njeye. 37 Ha xki jwata gohonate ma goho njeye xki nanxu. Himi ponga har nij, ka mi bu hnu parxui mi pepa J, mi bh ne xa mi apabi. 38 Nmu mi ar Simiu, bi wata ar Ana nehe habu mi bau. Bi ndui bi umba njamdi J, ne mi nonga ar tsi btsi, mi xipa nuu mi tomi nda hnga ar hnini Herusalen.

24Ne

mi wadi ar Huse ne ar Maria bi yota gatho ngu mi huxa ha y bepate ar tsi Dada, bi menga har hnini Nasare har hai Ngalilea. 40 Ha nunar btsi mi te, ne mi huxa r tsedi. Xa mi te r mfdi, ne r nhwki J mi owi hyaxmu.

39Nmu

Ar Huse ne ar Maria bi menga har hnini Nasare

Ar tsi btsi Hesu mi bu har dnganij

jeye mi pa y dada ar Hesu nda mu har dango mbaxjwa nnu Herusalen. 42 Jange mi jwata retamayoho njeye ar Hesu, bi mau ar dango Herusalen ngu y ntumbiu. 43 Nu mi wa ar dango, ba penga ar Huse ne ar Maria. Ha nu ar Hesu

41Tata

AR LUKA2,3 ba kohnu Herusalen, ne nuy dada himbi bdi. 44 Nuu mi hu y mu i mi nthskwi ya ji nuu mi papu ndi menga y ngu. Bi o xoge napa. Mefa ka bi hyou ha mi owi y mni ne y mphwi. 45 Ne himbi diu, jange bi gu ar u bi menga Herusalen managi, ma nda hyoni. 46 Ne r hupa bi diu mi bu hnu mbo har dnganij, mi huhnu madeda nuu ya btofo, mi otse ne mi otwabi ya ntani. 47 Ne gatho nuu ya ji mi oxa n te mi m, xa mi yotho, ngetho xa mi jr mfdi, mi thdi xiho gatho n te mi tambabi. 48 Ne nu mi hyanda r nn ne ar Huse mi huhwinu ya btofo, himi pdi te nda beni. Ne r nn bi embabi: Ma tsi tui, yo xka jakagihe njapu. Ri dada ne nuga tu ma muihe di hoahe. 49 Ha nunar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Yo gi hongagihu. Ha hingi phu mahyoni ga mpe hr befi ma Dada. 50 Mdi nuyu himbi zo y mfeni teme mi ne nda xipabi. 51 Ne bi mewiu, bi menga Nasare, ne mi ota gatho n mi xipabiu. Ha r nn mi kwatatho hr mfeni gatho n te xki bdi. 52 Ne nu ar Hesu mi te r mfeni ne r ndoyo, ne mi yo ndi huxa mi numaho J ne ya ji.

98 njeye, ha nu har hai Nhudea mar nd ar Ponsio Pilato, har Erode mar nd har hai Ngalilea. Ha nunar Lipe r jdnu, mar nd har hai Iturea ne har hai Trakonite, ne ar Lisania mar nd har hai Abilinia. 2 Gemu ma ya dngamj ar Anas ne ar Kaifas. Nunar jeyenu J bi zohna ar Xuwa r tu ar Sakaria, mi bu ha ya otatoho, nda zo ya ji. 3 Num ar Xuwa bi o xoge r ni ar dthe Hordan. Ne mi xipa ya ji nda yotwa y ntsomi, ne nda nxixthe, njapu nda mpumba y tsoki. 4 Bi thogi ngu xki yota ar mehni Isaia nmu bi en: r mhafi na togo enga har otatoho: Hyokwabihu r u ar tsi Hmu, jmfu habu da thogi. 5 Gatho ya he da hutsi. Da thexta ya toho ne ya ngwani, da jnga ya u nuu xi noni, ne da tsu ka habu gatho xi di. 6 Ne gatho ya ji da hyanda ar mpoho unga J. 7 Nzeye ya ji mi pa mi ksa ar Xuwa mi ne nda nxixthe, ne n mi embabi: Y btsiihu ya ke gi hatehu. Togo xi utahu gi konthu r kwe J xi epu. 8 Mahyoni gi yot hu n xiho, njapu da nheki xka yothwu r ntsomi. Yo ma gi exase ri nsuhu gi ehu: Ma dadahe ar Abra. Ngetho nuga di xiahu, J tsa da gu xa nuya doyu, ne da exa ngu y btsi ar Abra. 9 Ne di xiahu nehe, J ngu ar tsenza hdar ntsenza hr ye da

Ar Xuwa Xixthe mi mnga ar hoga mh

(Mt. 3:112; Mr. 1:18; Jn. 1:1928)

Xki mu ngu ar dngand ar Tiberio Sesar retamakuta

99 zeka ar za. Ha nunar za hinte maho uni, da tseki ne da tenta har tsibi. 10 Num nuya ji bi yani ne bi embabi: Ximu, teme ga peje. 11 Ne ar Xuwa bi dti ne bi embabi: N togo pesa yoho y pahni, da umba na n hinte kh. Ha n togo pesa te da zi, da hehwi n hinte petsi. 12 Ne ba e ra ya njotboj nda nxixthe nehe, ne bi yamba ar Xuwa: Utate, xi nuje, te ga pehe. 13 Ar Xuwa bi dtwabi: Honse jothu n xi nsiahu. 14 Nepu ba e ra ya ndogu, ne bi yamba ar Xuwa: Xije, te ga peje. Ar Xuwa bi embabi: Yo gi hmfu y boj ya tsi ji. Yo gi pehu ya nhemh ne njapu da joti. hogamuihu n ar boj gi thu. 15 Gatho ya ji mi oda y mfeni ne mi enseu: Xi nunar Xuwa, hage go gehnu ar Kristo mu. 16 Jange ar Xuwa bi embabi: Nuga di xixtheihu har dehe, ha befa mana togo ma da xixtheihu hr H J ne ar tsibi. Xa tkagi r tsedi, ne nuga hindi epkagi ga xotwatsu y nthti r thiza. 17 N xi hoki da misa ar tei. Ma da paxta r thi, ne da kwata ar tei hr tu, ne nunar paxi da yusa har tsibi habu hihamu da wadi da nzo. 18 Njapu ar Xuwa mi mnga nzeye ya mh mi zohna ya ji, ne mi xipa ar hoga mh.

AR LUKA3 bi zui ar nd Erode, ngetho xki zimbabi r beh r jd mr thuhu ar Lipe, ne xki yota ma nzeye ya tsoki. 20 Nunar Erode, bi husa manar tsoki, bi gu ar Xuwa ne bi eta har fadi.

19Nagi

mi xixthe ya ji ar Xuwa, nuya pau ar Hesu bi nxixthe nehe. Ne nu mi yapa J, bi xo mhetsi, 22 ne r H J ba ki ngu nar domtxu, ne bi zu. Ne bi nheki nar mh ndi e mhetsi, bi en: Go ma hmka Tui, gi jakagi ga njohya.

21Nmu

(Mt. 3:1317; Mr. 1:911)

r nxixthe ar Hesu

Y pale ar Hesukristo

Hesu mi pesa ngu natemareta njeye nmu mi duma r befi. Ne n, ngu mi benga ya ji, mr tu ar Huse, ha nu ar Huse mr tu ar Eli. 24 Ar Eli mr tu ar Matat, har Matat mr tu ar Lebi, ar Lebi mr tu ar Melki, ar Melki mr tu ar Hana, har Hana mr tu manar Huse. 25 Ha n manar Huse mr tu ar Matatia, ar Matatia mr tu ar Amos, ar Amos mr tu ar Naum, ar Naum mr tu ar Esli, har Esli mr tu ar Nagai. 26 Ar Nagai mr tu ar Mat, ar Mat mr tu manar Matatia, ha n manar Matatia mr tu ar Semei, ar Semei mr tu manar Huse, ha n manar Huse mr tu ar Huda. 27 Ar Huda mr tu ar Hoana, ar Hoana mr tu ar Resa, ar Resa mr

23Ar

(Mt. 1:117)

AR LUKA3,4 tu ar Sorobabel, ar Sorobabel mr tu ar Salatiel, har Salatiel mr tu ar Neri. 28 Ar Neri mr tu manar Melki, ha n manar Melki mr tu ar Adi, ar Adi mr tu ar Kosam, ar Kosam mr tu ar Elmodam, har Elmodam mr tu ar Er. 29 Ar Er mr tu ar Hosue, ar Hosue mr tu ar Elieser, ar Elieser mr tu ar Horim, har Horim mr tu manar Matat. 30 Ha n manar Matat mr tu manar Lebi, ha n manar Lebi mr tu ar Simiu, ar Simiu mr tu manar Huda, ha n manar Huda mr tu manar Huse, ha n manar Huse mr tu ar Honan, har Honan mr tu ar Eliakim. 31 Ar Eliakim mr tu ar Melea, ar Melea mr tu ar Mainan, ar Mainan mr tu ar Matata, har Matata mr tu ar Natan. 32 Ar Natan mr tu ar Dabi, ar Dabi mr tu ar Isai, ar Isai mr tu ar Obed, ar Obed mr tu ar Bos, ar Bos mr tu ar Salmon, har Salmon mr tu ar Naso. 33 Ar Naso mr tu ar Aminadab, ar Aminadab mr tu ar Aram, ar Aram mr tu ar Esrom, ar Esrom mr tu ar Fare, har Fare mr tu manar Huda. 34 Ha n manar Huda mr tu ar Hakob, ar Hakob mr tu ar Isa, ar Isa mr tu ar Abra, ar Abra mr tu ar Tare, har Tare mr tu ar Nakor. 35 Ar Nakor mr tu ar Serug, ar Serug mr tu ar Ragau, ar Ragau mr tu ar Peleg, ar Peleg mr tu ar Eber, har Eber mr tu ar Sala. 36 Ar Sala mr tu ar Kainan, ar Kainan mr tu ar Arfaxad, ar

100 Arfaxad mr tu ar Sem, ar Sem mr tu ar Noe, har Noe mr tu ar Lamek. 37 Ar Lamek mr tu ar Matusale, ar Matusale mr tu ar Enok, ar Enok mr tu ar Hared, ar Hared mr tu ar Malalel, har Malalel mr tu manar Kainan. 38 Ha n manar Kainan mr tu ar Enos, ar Enos mr tu ar Set, ar Set mr tu ar Adan, ha nu ar Adan mr tu J bi bu mhetsi.

Ar tsondhi mi tsata ar Hesu

Mi wadi bi nxixthe ar Hesu, ne xki nzinga r H J, bi zohnu ar dthe Hordan, ne r H J bi zixa ha ya otatoho. 2 Ne ka ba bu hnu yonate mpa, ne mi ehnu ar tsondhi mi tsati. Ha nu ar Hesu gatho nuya payu hinte xki zi, ne mi wahyu bi ntunthu. 3 Num ar tsondhi bi embabi: Numu r Tui J, japa nunar do da nthuhme x. 4 Ha nu ar Hesu bi dti ne bi embabi: Huxa har Tofo njawa: Hinge honse ar thuhme da umba r te ar ji, mahyonibi r mh J nehe. 5 Ne ar tsondhi bi zixa ar Hesu ha nar toho xa mar hetsi, ne bi utwabi gatho ya hnini bu har ximhai, ne bi nhekinu xogeyu. 6 Ne bi embabi nehe: Ga jai gi nd gatho nuya hniniyu, di pewi y ho, ngetho xi tentka ha ma yeyu, ne da tsa ga umbabi togo di nega. 7 Honse numu gi ndandihm ne gi nsundagi, gatho ga enta ha ri ye. 8 Num ar Hesu bi ddi ne bi embabi:

(Mt. 4:111; Mr. 1:1213)

101 Hyegagiwa tsondhi. Ngetho huxa har Tofo: Nsunda J ri Hmu, ne honse gi pepabi. 9 Nepu ar tsondhi bi zixa ar Hesu har hnini Herusalen, ne bi exa ma hr ngtsi ar dnganij, ne bi embabi: Numu go r Tui J, yengar nsagi x. 10 Ngetho huxa har Tofo: J da mehna y enxe da suai. 11 Ne da mipa ri ye, hingi fama ri wa ha ya do. 12 Num ar Hesu bi ddi ne bi en: Enga har Tofo nehe: Yo ma gi tsata J ri Hmu. 13 Nmu himi tini hanja nda tsat i, ar tsondhi bi wege ra ya pa.

AR LUKA4 Xpa penkagi ga hota nuu tu y mui, ga xipabi nuu togo joti, xi zo ar pa da boni, ga xokwabi y da ya goda, ga ju xa nuu xi thomahai. 19 Ne ga xipabi gatho ya ji xi zo ar pa da hwgagihu r mhte J. 20 Mi wa ar Hesu bi nepa r Tofo J, bi tani bi datwabi n mi faxte har nij, ne bi hudi. Ha gatho nuu mi bu hnu himi ju xa y da mi kti. 21 N bi ndu i bi zofo, ne bi embabiu: Ar pania xi tho gatho n xka yohu da nehe har Tofo. 22 Ne gatho nuu mi bu hnu xa mi maho, ne xa mi yoda ya nzatho mh mi mnga ar Hesu, ne mi eu: Ha hinga gehnu r tu ar Huse. 23 Num ar Hesu bi embabiu: Di pdi ma gi engagihu: Numu xa majni gi othe mara, othese. Ne ma gi engagihu: Yotwa ha ma haihu nehe, ngu xta ohe xka yotnu Nkapernaum. 24 Ne bi en nehe: Xa majni di xiahu, hinjoo nr mehni J da nhumaho hr haise. 25 Di xiahu majni, nmu mi bu ar mehni Elia, himi kata ya ranxu har hai Israel, gemu hinxki w hu njeye made, ne hagatho mi jar thuhu. 26 Ha J himbi mehna ar Elia nda tinga ha y nguu. Bi mehna ba winga nar ranxu me Sarepta, getu ar hnini Sidon. 27 Ne nuya pa mi bu ar mehni Eliseo nehe, himi kata togo mi tsu ar tsitandoyo har hai Israel, ha

Ar Hesu bi duma r befi

mi hmpa r tsedi r H J, ar Hesu bi menga har hai Ngalilea. Gatho nuu ya ji mi bu hr ntheti bi yo mi nho. 15 Ne n mi kuta ha y niju mi uti. Ne gatho mi espa r nsu.

14Nepu

(Mt. 4:1217; Mr. 1:1415)

Ar Hesu mi bu hnu Nasare

ar Hesu bi menga har hnini Nasare habu xki te. Bi zota nar pa ntsaya, bi yuta har nij ngu r ntumbi, ne bi mai nda n ar Tofo. 17 Bi tumbabi nda ne ar tofo xki yota ar mehni Isaia, ne bi dinga n ar xeni en njawa: 18 Nu r H J xi gobgatho, ngetho xi huxkagi ga xipa ar hoga mh ya hyoya.

16Nepu

(Mt. 13:5358; Mr. 6:16)

AR LUKA4 hinto bi dixyu, honse ar Naman mar me Nsiria. 28 Nu mi yoxu n mi mnga ar Hesu, gatho nuya ji xki mhuntsa mbo har nij xa bi mbo y kwe. 29 Xa bi mau, bi gu ka ar Hesu har hnini, bi zixa har nengamaye habu mi huxa nunar hnininu, ne mi ne nda hyotu. 30 Ha nunar Hesu bi thota madeda ya ji, ne bi ma.

102
Ar Hesu bi othebi r to ar Simu Pedro

Nar oho mi nthexkwi nar tsondhi

mba ponga ar Hesu har nij, bi ma hr ngu ar Simu. Ne r to xa mi the ar mpati. Ne bi tapabi ar Hesu nda nu. 39 Ne nunu bi ani habu mi benga ar dathi, ne bi xipa ar mpati nda boni. Ne nunar mpati dama bi hyegi, ne nunar behnu bi nangi bi umba te nda ziu.

38Nepu

(Mt. 8:1415; Mr. 1:2931)

ar Hesu bi ma Nkapernaum, nar hnini har hai Ngalilea, ne ha ya pa ntsaya mi uta ya ji. 32 Ne gatho nuya ji xa mi yot ho tengu r ntuti, ngetho mi ngu n togo pesa ar tsedi. 33 Ka mi bu hnu har nij nar oho mi nthexkwi nar tsondhi. Na mbi hyexta nar mhafi, ne bi en: 34 Te gi hongwa. Hyegagihe, Hesu me Nasare. Hage xka e gi hwatkagihe. Di pdi togoi, r hoga Tui J. 35 Ar Hesu bi zu ar tsondhi, ne bi embabi: Kota ri ne, poni hye nunar ohonu. Num ar tsondhi bi foma ar oho madeda habu mi bau, bi hyegi ne hinte bi japi. 36 Ne gathoyu xa bi zu, ne mi enga na ngu na: Tema mh mnu. Honse da bepabi ya tsondhi da boni, ne nuyu ote. 37 Ne gatho har hai ne r ntheti bi nu nga r bede ar Hesu.

31Nepu

(Mr. 1:2128)

Ar Hesu bi othe nze ya dathi mi yu ar hyadi

mi yu ar hyadi, gatho nuu tsant ar heni mi thogi, mi tsixa habu mi bu ar Hesu nda huspa r ye na ngu na, ne gatho mi othe. 41 Ne nzeye ya dat hi nuu mi nthexkwi ya tsondhi mi embabi, ne nu nda bou, mi mafi mi en: Go gee r Tu J. Ha nunar Hesu mi tsui, ne himi hegi nda , ngetho nuyu mi pdi go mi gehnu ar Kristo.

40Nmu

(Mt. 8:1617; Mr. 1:3234)

Ar Hesu bi o xoge har hai Ngalilea mi mnga ar hoga mh

hyax nitho ar Hesu bi bonga har hnini, bi ma ha nar hai habu hinto mi bui. Ha nuya ji xa bi o bi hyoni, ne mi zonga habu mi yo, mi tsmi himi ne nda hyegi nda ma. 43 Num ar Hesu bi embabiu: Mahyoni ga ma mara ya hnini, ga mnga ar hoga mh nonga r tsutwi J, ngetho gehnu xpa benkagi ga e ga mnga.

42r

(Mr. 1:3539)

103 mi yo xoge Ngalilea, mi zo ya ji ha y nij.

44Ne 9Bi

AR LUKA4,5 en njapu ngetho ngu ne nu mara, xa xki zu, ne himi pdi te nda beni, xki hyanda gatho nuya hw xki gu xu. 10 Njapu nu mara mi faxa ar Simu har ntaxhw, ar Hakobo ne ar Xuwa nuy tu ar Sebedeo, xa xki zo ar mbidi y mui. Ha nunar Hesu bi emba ar Simu: Yo gi ntsu. Di ndu ar pania ma gi yaxa ya ji da e da dengagi. 11 Num bi yeta ya motsa hr ni ar dehe, ne bi zohnu gatho y befi, bi denga ar Hesu bi mewi.

Nar pa ar Hesu mi yo hr ni ar honthe Genesare. Nor pa xa bi wata ra nze ya ji, butho nda yenti, ngetho gatho mi ne nda yoxa r mh J. 2 Ar Hesu mi hyanda yoho ya motsa mi ku har nthe. Hinto mi yoni, ngetho nu togo y meti xki gi, mi peta y ntatsi. 3 Ne ar Hesu bi boxa na nuya motsa mi bu h nu, mr met i ar Simu. Ne bi yapa ar mte nda eta nar tsi tu i mbo ar dehe, ne ka bi huxnu mi uta gatho ya ji. 4 Ne mi wadi bi zofo, bi emba ar Simu: Yeta ar motsa habu xi he, ne ka gi kthu nu ri ntatsihu. 5 Ha nu ar Simu bi ddi ne bi embabi: Ma tsi Utatei, xta mpehe gatho ar xui, ne hinte xta ju xe. Mdi njapu, numu gi penje, ma ga kthe ar ntatsi zi. 6 Ne nu mi yota ngu xki nsipabi, mi gu xa nuya ntatsi xa mi utsi, butho nda xegi. 7 Jange bi gu xa y ye bi mata nu mara y ohu mi eta manar motsa, nda e nda matsi. Mba eu, bi usa gatho yoho ya motsa, butho nda yui. 8 Ha nu mi hyanda ar Simu njapu, bi ndandihm hr wa ar Hesu, ne bi embabi: Tsi Hmui, hindi epkagi ga owi, ngetho dar tsokte.

(Mt. 4:1832; Mr. 1:1620)

Ar njpa nju xhw

Ar Hesu bi othe na mi tsu ar tsitandoyo

ar Hesu mi bu ha nar hnini, ne ba e nar oho ntsedi mi tsu ar tsitandoyo. Mi hyanda ar Hesu, bi wata habu mi ba, bi ndandihm, bi me r hmi har hai. Ne mi apa ar mte mi embabi: Ma tsi Hmui, numu gi ne, da tsa gi othegi. 13 Num ar Hesu bi maka r ye, bi huspabi ne bi embi: H, di ne ga othei. D dixai. Ne ar tsitandoyo dama bi hyegi. 14 Nu ar Hesu bi humba r mu i hinto nda xipabi, ne bi embabi: Honta di ma ba udi da hyanta ar mj. Ne gi hxa ri moho gi juta ri ntaxki ngu bi mnga ar Moise, njapu da bu xi dixai. 15 Ha nunar bedenu bi nu ngi, bi zo y gu ya ji n mi ota ar Hesu. Ne xa mi kwati nda yoxa n te mi m, ne nda othebi y heni. 16 Jange ar Hesu mi wege habu hinte mi bu ya ji, mi mata J r Dada.

12Nagi

(Mt. 8:14; Mr. 1:4045)

AR LUKA5
Ar Hesu bi othe nar dathi xki nza r ndoyo
25Num

104 ar dathi bi nanga madeda ya ji, bi gu xa r fidi, ne bi ma r ngu, mi umba njamdi J. 26 Ne gatho ya ji bi hyandi xa bi yotho, mi espa r nsu J, xa mi ntsu mi eu: Ar pania xta hanthu ya dta ntudi.

pa ar Hesu mi uta ya ji, ne mi bu hnu ra ya dengabepate ne ya btofo, xki e Herusalen ne mara ya hnini har hai Nhudea ne Ngalilea. Ne ar Hesu mi hmpa r tsedi J mi othe ya dathi. 18 Nepu bi zo ra ya oho mi tsi nar dathi xki yentsa ha nar fidi, ngetho xki nza r ndoyo. Ne nuu togo mi tsihi, mi ne nda kuta mbo habu mi bu ar Hesu nda othe. 19 Ha himi tsa nda yuti, ngetho xa mi ja nze ya ji. Jange bi boxa ma ar ngu, ne bi gu ka ra ya domhi. Njapu bi tsa bi kma ar dathi mi oxa r fidi habu mi ba ar Hesu, mbo har ngu madeda ya ji. 20 Har Hesu mi hyandwa y jamfi nuu ya oho mi tsihi, bi embabi ar dathi: Ha gi ode, ndada. Xi mpumpa ri tsoki. 21 Num nuya btofo ne ya dengabepate mi enseu njawa: Teme xi benga nunar ohonu, tsokwa J. Ngetho honse J tsa da pungya tsoki. 22 Ar Hesu bi btwatho y mfeni, jange bi embabiu: Yo gi behu njapu. 23 Temar hembi ga xipkanu: Xi mpumpa ri tsoki. Wa ga embabi: Nangi gi yo. 24 Phupya, N Togo xpa e bi Nji peskwa ar tsedi har ximhai da punga ya tsoki, nuhu teme ma ga pefi. Ne bi embabi ar dathi: Nuge di xiai: Nangi, ju xa ri fidi, di ma ri ngu.

17Nar

(Mt. 9:18; Mr. 2:112)

Ar Hesu bi zohna ar Lebi nda deni

ar Hesu bi boni bi ma, ne bi hyanda nar njotboj mr thuhu Lebi, mi huxa habu mi njutar boj mi jota ya nd. Ne bi embabi: Ba e gi tengagi. 28 Num ar Lebi bi zopu xoge, bi deni bi mewi. 29 Mefa bi yotwa nar dango ar Hesu hr ngu. Bi wata nzeye mara y minjotbojwi, ne mara ya ji bi huxkwiyu har mexa. 30 Nepu nuya btofo ne ya dengabepate bi ndui bi mau mi emba nuu mi tenga ar Hesu, ne mi embabiu: Hanja gi uhu ne gi ntsixkwihu ya njotboj ne ya yotatsoki. 31 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Nuu yomaho, hingi honga togo da othe, ha nuya dathi h, hou. 32 Nuga hinxta e ga zo ya hogaji. Xta e ga zo ya yotatsoki da yotwa y ntsomi.

27Mefa

(Mt. 9:913; Mr. 2:1317)

Ar Hesu bi tamba ar bh

tambabi ar Hesu, ne bi tembabi: Yo y maxte ar Xuwa Xixthe ne y maxte ya dengabepate xa

33Bi

(Mt. 9:1417 : Mr. 2:1822)

105 bh ne mata J. Ha nuya ri maxte uni ne tsithe. 34 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Hage da tsa gi jafu da bh nuu togo xi tsohna ha nar ngo ne bu hwi n togo nthti. Njapu ma maxte nehe. 35 Ha ma da zo ya pa nmu xta tsixkagi. Nuya pau h, xinda ne, da bhyu. 36 Ne bi xipa manar bede, en njawa: Hinjoo togo da hyenga nar rayo he da mota nar ze dutu. Ngetho numu da japu, hinge honta da tsonga ar rayo he, ar gnga dutu da xegi xta yuta n ar rayo mote. 37 Ne hinto xita ar utafi ha ya ze ximhni, ngetho ar tafi da foka ya ze ximhni, njapu ya ximhni ne ar tafi da medi. 38 Jange mahyoni da nsita ar utafi ha ya rayo ximhni, ne njapu hinte da jayu. 39 N togo tsi ar tafi xi hegi, hingi ne da zi n xi utho, ngetho eu, n xi hegi xiho.

AR LUKA5,6 Ha hinxka nehu n bi yota nagi ar Dabi nmu mi zu hwi ar thuhu y owi. 4 Bi yuta hr nij J, ne bi gu ka nuya thuhme xki bospa J. Nuya thuhmeyu, hinto mi tsa nda zi, honse ya mj. Mdi ar Dabi bi zi, ne bi umbabi gatho nuu togo mi owi. 5 Ne bi embabi nehe: N Togo ba e bi Nji, gehnu r Hmu ar pa ntsaya.

Ar oho xki yota r ye

Y maxte ar Hesu bi doka ya ngtei har pa ntsaya

Nar pa ntsaya ar Hesu ne y maxte bi tho ha ya hwhi xki bota ya tei, ha nuy maxte mi toka ya ngtei, ne mi tki mi tsa. 2 Num ra ya dengabepate mi hyandi, bi yani ne bi embabiu: Yo gi othu n hingi ho da tota har pa ntsaya. 3 Ha nu ar Hesu bi ddi ne bi embabiu:

(Mt. 12:18; Mr. 2:2328)

pa ntsaya ar Hesu bi yuta ha y niju, ne bi dumi mi uti. Ka mi bu hnu nar oho xki yota r ye ei. 7 Ha nuya btofo ne ya dengabepate, mi da ar Hesu mi handi ha nda othe ar oho har pa ntsaya, ne nda dinga te nda hyoxu. 8 Har Hesu mi ptwatho y mfeniu, ne bi emba ar oho xki yota r ye: Nangi, ba madetho. Ha n ar oho dama bi nangi, ne bi ma madetho. 9 Nepu ar Hesu bi embabi nuya btofo ne nuya dengabepate: Ma ga otahu nar ntani: Teme xiho da tote har pa ntsaya, ar ho wa ar tsomui. Da tothe nar dathi, wa da thegi da du. 10 Ne bi kta gatho nuu mi bu hnu, ne bi embabi ar oho: Maka ri ye. Ar oho bi maka r ye, ne dama bi ditsi. 11 Nuya dengabepate ne ya btofo xa bi mbo y kwe, ne mi anga na ngu na teme nda japu ar Hesu.

6Manar

(Mt. 12:914; Mr. 3:16)

AR LUKA6
Ar Hesu bi hwahna nuu retamayoho y mpote

106
Ar Hesu bi mnga nuu nzatho ne nuu uda y mu i

pau ar Hesu bi boxa ha nar toho, ma ba apa J, ne gatho ar xui bi mu hnu mi wi r Dada. 13 r hyax bi zohna gatho nuu mi teni. Ne bi hwahna retamayoho y maxte, ne bi embabi y mpote nehe. 14 Go gehyu y thuhuu: ar Simu n bi tembabi ar Pedro, ar Andre r jdpu, ar Hakobo ne ar Xuwa, ar Lipe, ne ar Bartolo, 15 ar Teo, ar Toma, ne n manar Hakobo r tu ar Alfeo, manar Simu togo mi tembabi ar ngahnini nehe, 16 ar Huda n r jd ar Hakobo, ne ar Huda Iskariote togo mefa bi da ar Hesu.

12Nuya

(Mt. 10:14; Mr. 8:1319)

Ar Hesu bi maxa nze ya ji

ar Hesu ba k har toho, ba owi nuu retamayoho y maxte. Ne bi zou ha nar batha habu xki mhuntsa nzeye ya ji mi teni. Ne mi janu ma nzeye ya ji, ma ya me Herusalen ne mara ya hnini har hai Nhudea, mara xki e har hnini Tiro ne Sidon bu hr ni ar dta honthe. Nuya jiyu ba ehe nda yoxa n mi mnga ar Hesu, ne nda othebi y heni. 18 Nuu mi nthex kwi ya tsondhi mi embabi. 19 Ne gatho ya ji xa mi ne nda danga ar Hesu, ngetho nuu togo nda dani, mi ponga nar tsedi mi hkwa gatho y heni.

17Nepu

(Mt. 4:2325)

Hesu bi hyanda y maxte, ne bi en: Nzatho nuya gi hyoyahu, ngetho xi nhwkahu r tsutwi J. 21 Nzat ho nuya gi thohu ar thuhu, ngetho ma gi nihu. Nzatho nuya gi zohupya, ngetho ma gi njohya gi nthehu. 22 Nzat ho nmu xta utsaihu ya ji, xta guahu, xta zaahu, ne hinda ne da beahu ri thuhuhu ngu nar tsoji, ngetho gi tehu N Togo ba e bi Nji. 23 Nuya pa xki thohu gatho nuya thogiyu, xa gi njohyahu, ngetho xa ma gi hhu nar nthhnu ma mhetsi. Behu mameto, gatho nuy mehni ar tsi Dada bi ntutsa nguahu nehe. 24 Ha hwkate nuahu te xka pesuwa har ximhai. Xi gxa ri johyahu xka pesu. 25 Hwkate nuahu hinxka thohu ar thuhu, ngetho mefa xa ma da zitahu ar thuhu. Hwkate nuahu xa gi johyahupya, ngetho mefa xa ma gi nzohu gi thohu ar dumui. 26 Hwkateihu numu gatho ya ji esahu ri nsuhu, ngetho nuya ji mi bu mameto, njapu mi espa y nsu nuy mehnise hinxki mehna J.

20Ar

(Mt. 5:112)

nuahu gi oxu n teme di m, mhu ri u nihu, ne yotwabihu ar ho nuu togo utsaihu.

27Ha

(Mt. 5:3848; 7:12)

Mhu ri u nihu

107 J da jpa nuu togo tsaahu, ne matwabihu J nuu togo mauihu. 29 Ha numu togo da mepa na ri hmihu, hehu da mepa n mana nehe. Ha numu da hmpa ri patihu, hyehu da hxa ri pahnihu nehe. 30 Numu togo te da yaahu, umbabihu. Ne numu da hahu na te ri metihu, yo gi apabihu. 31 N teme gi nehu da yotahu ya ji, yotwabihu njapu nehe. 32 Numu honse gi mhu togo mahu, tema ho gi othu mu. Ha hingi japu y ohu ya tsokte nehe. 33 Ne numu honse gi kosfu ar ho nuu togo xi yotahu nehe, tema ho gi othu mu. Ngetho nuya tsokte njaputho nehe. 34 Ha numu gi hmifu ri bojhu honse nuu togo gi phu da gutahu, tema ho gi othu mu. Ngetho ya tsokte njapuu, hmipa y boj nuu togo pdi da kospabi. 35 Nuahu mhu ri u nihu ne yotwabihu ar ho. Hmipabihu n da miahu, ne yo gi tomhu da kosahu. Ngetho numu gi yothu njapu, ma gi hhu nar dta nthh, ne da nheki y btsiihu J bi bu mhetsi. Ngetho n pespa ar tseti ya tsomui ne nuu hiotho y njamdi. 36 Jange nuahu pespabihu ar hwki gatho ya ji, ngu ota J ri Dadahu.

AR LUKA6 nehe. Pumbabihu mara, ne njapu da mpumpahu nehe. 38 Uhu, ne da taahu, nar hoga teni xi nhwti ne xa di baxki. Ngu n ar teni gi ehu, getar teni ma da teahu nehe. 39 Nepu n bi xipabiu nar bede, ne bi embabi: Hage da za nar goda da gu hna manr migodawi. Hage hinda hyo gatho yoho har otsi. 40 Hinjoo nar ji togo tuti di tpa r mfdi r utate. Ha numu da bdi xiho, num h, da hehwi r utate. 41 Hanja gi handwa r tsoki ri ku, njangutho nar paxi o hr da, ne hanja hingi jamasu n ri dta tsoki ngu nar xoka za o ha ri dage. 42 Ne hanja da za gi embabi ri ku: Tomi ga hpa ar paxi o ha ri da. Ne hanja hingi handa n ar xoka za o ha ri dage. Xa gar nemh. H meto n ar za o ha ri dage, ne njapu da za gi hyanda xiho, ne gi hmba ar paxi o hr da ri ku.

28Yaf u

Ftho tema za xta fdi te uni

Yo gi thehu ri ohu

gi nthentehu, ne njapu hinda ntheahu nehe. Yo gi thu ar mfei, ne hinda htahu ar mfei

37Yo

(Mt. 7:15)

nar hoga baiza da unga n hingi ho da tsi, wa nar tsobai da unga n xiho. 44 Fta tema za xta fdi te uni. Ngetho nuya mini hinda tsa da nthu kwa ya iuxi, ha nuya minza hinda tsa da njo ya obxi. 45 Njaput ho nehe nar hogaji ota n xiho, ngetho xi mesa ar ho hr mfeni. Ha nor tsomui ji ota n hingi ho, ngetho hr mfeni hyaxtho benga n hingi ho. N di pesu ha ma mfenihu, ge ponga ha ma nehu.

43Hiotho

(Mt. 7:1520; 12:3435)

AR LUKA6,7
Yoho ya oho bi hyo y ngu
5Ngetho

108 m ma jihu, go gese bi m nda thogagihe nar nij. 6 Jange ar Hesu bi mewi. Ne nmu ma nda zonga hr ngu ar dndogu, bi mehna ra y ohu nda embabi: Yo gi tu ri mui, tsi Tata. Pengwatho, ngetho hindi epkagi gi kuta ha ma ngu. 7 Jange hinda ne da mase ma nga tsiai. N di ai, honse gi m ma bego da ditsi, nuga di emui da njapu. 8 Ngetho nuga bu togo bepkagi, ha di pesa ya ndogu di bepabi nehe. Numu ga emba na: Di ma, da ma. Numu ga emba mana: Ba ehe, da ehe. Ha numu ga emba ma bego: Yota nunar befinu, da yote. 9 Nu mi yo ar Hesu njapu, xa bi yotho. Ne bi handa habu mi bu ar mhuntsji mi teni, ne bi embabiu: Di xiahu, hinxta tinga nar me Israel di pesa nar jamfi ngu nunar ohonu. 10 Ha nu mi menga nuu xki mehni hr ngu ar ndndogu, bi hyandwa r bego xki ditsi.

gi engagihu: Ma tsi Hmuihe, ma tsi Hmuihe, ne hingi ne gi yothu n di xiahu. 47 N togo da e da zu kagi, da yoxa n di m ne da yote, ma ga xiahu te hehwi. 48 N ma ga hekwatho nar oho ho nar ngu. Bi xama habu da e r ndui, bi zonga habu o ar medo, ne ka bi dumnu bi gutsi. Ne nu mi zo ya dye, ne bi g ya nzothe, bi tho habu mi bu ar ngu. Nunar ngu himbi ni, ngetho r ndui mi foxa har medo. 49 Ha n togo da yoxa n di m ne hinda yote, ma ga hekwatho nar oho bi hyo r ngu har baxka hai, himbi xami nda hyokwa r ndui. Ne mi zo ya nzothe, xa mar nzedi, ne bi texta nor ngu, ne xa bi hwata gatho.

46Hanja

(Mt. 7:2427)

Ar Hesu bi othebi nr bego nar ndndogu me Nroma

Mi wa ar Hesu bi zo ya ji, bi mengi bi yuta managi har hnini Nkapernaum. 2 Ka mi bu hnu nar dndogu me Nroma, mi e nr bego xa mi mdi, ne mi heni, xa mi ntsedi, butho nda du. 3 Nunar dndogu mi yode mi nhonga ar Hesu, bi mehna ra ya ndxodyo, nda yapa ar mte nda e nda othebi r bego. 4 Ha nu mi zou habu mi bu ar Hesu, xa bi yapa ar mte nda ma, ne bi embabiu: Nunar dndogu ba penkagihe, di behe di epabi gi fatsi.

(Mt. 8:513)

ar Hesu bi thogi bi ma manar hnini r thuhu Nain, mi owi y maxte, ne nzeye ya ji mi teni. 12 Nmu mi bai nda yuta har hnini, bi nthewi mi ponga nr mhuntsi ya ji, ndi ma nda ya r tu nar ranxu, ne honsenu mi ehe. 13 Ar tsi Hmu mi hyanda ar tsi beh, xa bi hwki ne bi embabi:

11Mefa

Ar Hesu bi kospa r te r tu nar ranxu me Nain

109 Yo gi zoni. 14 Nepu bi wata habu mi pau, ne bi huxa r ye har xithe habu mi oxa n xki du. Ha nuya mi mutsi bi mai, ne ar Hesu bi emba n xki du: Tsu ntu, di xiai gi nangi. 15 Num n xki du bi nangi bi hudi, ne bi ndui bi . Ne ar Hesu bi datwabi r nn. 16 Ha nu mi hyanda njapu gatho ya ji, xa bi zu, ne bi ndui bi nsunda J mi eu: Nar dta mehni J xi zokagihu. J xpa pehni da maxkagihu r hmka hninigihu. 17 Ne gatho har hai Nhudea, ne gatho nuya hnini mi bu hr ntheti, bi zo y gu n xki yota ar Hesu.

AR LUKA7 xo y da, nuya dowa yo, ha nuu tsu ar tsitandoyo thitsi. Nuya gogu ode, ne nuya xki du pengi da nte, ha nuya tsi hyoya xi nsipabi ar hoga mh. 23 Ne nzat ho n togo hinda u r mui xi zo r gu n di pefi. 24 Ha nu mi menga y maxte ar Xuwa, ar Hesu bi ndui bi nonga ar Xuwa, ne bi emba ya ji: Togo ma ga hyanthu har otatoho. Hage ma ga hyanthu nar oho mi otho r tsedi, ngu nar xithi mi hwnda ar ndhi. Hin wain. 25 Ximu teme ga pohu ma ga hyanthu. Hage nar oho mi he ya dutu xi mhdi. Hin, ngetho nuu k ya nzatho dutu ne pesa gatho n ne, bu ha y ngu ya ndu. 26 Tema ga pohu ga hyanthu mu. Nr mehni J. H, ne di xiahu hinge honse nr mehni J, pesa manar dta nsu. 27 Gehnu xki nhonga mameto har Tofo habu en: Nuga di pehna ma mehni da meto, da hyoka ar u. 28 Nuga di xiahu, hinxi mu manr mehni J togo xi mesa r nsu ngu ar Xuwa Xixthe. Ha nuu xi yuta hr tsutwi J, mdi nheki hinte pesa y nsu, tpa r nsu ar Xuwa. 29 Gatho nuu ya ji mi oxa n mi mnga ar Xuwa, ne nuu ya njotboj bi hmbr xixthe, mi damajni xiho gatho n ota J. 30 Ha nuya dengabepate ne ya btofo, himbi numaho, ne himbi hnga nunar ho mi ne nda yotwa J. Jange himbi neu nda xixthe ar Xuwa.

Ar Xuwa Xixthe bi mehna yoho y maxte ma ba ksa ar Hesu

maxte ar Xuwa Xixthe bi ma ba xipabi gatho n xki thogi. Ne ar Xuwa bi zohna yoho, 19 bi mehna ma nda yanga ar Hesu: Ha go gee r mehni J ma nda ehe, wa ga tomhe mana. 20 Num y mehni ar Xuwa bi ma ba ksa ar Hesu, ne bi embabi: Ar Xuwa Xixthe ba penje ga eahe: Ha go gee r mehni J ma nda ehe, wa ga tomhe mana. 21 Ha nmu mi zonga y maxte ar Xuwa, ar Hesu mi othe nzeye ya dathi, mi enga ya tsondhi, ne mi othe nzeye ya goda. 22 Jange n bi ddi ne bi embabiu: Di mhu ne ba xipabihu ar Xuwa n xka jwadi xka hyanthu ne xka yohu. Xipabihu nuya goda

18Nuy

(Mt. 11:219)

AR LUKA7 ar tsi Hmu bi en: Togo ga hekwabi nuya ji bu nuya payu, ne togo di htsi. 32 Nuu di hxa ya btsi hu har tai eni, ne mata y mibtsiwi, en: Da hu xthe ma nthuzahe, ne hinga nehu. Da ntuhe ya thuhu dumui, ne hinga nzohu. 33 Jange nuahu di hxahu nuu ya btsiu, gi hanthu gatho hingi ho. Ngetho ga hyanthu bi zo ar Xuwa, hinto mi ungwi, hinto mi ntsixkwi, ne ngi emfu mi pesa ya tsondhi. 34 Mefa bi zo N Togo ba e bi Nji, ungwi ne ntsixkwi ya ji, gi emfu xa tsu ar tsoyo ne ar nti, r owi ya njotboj ne ya yotatsoki. 35 Ha n togo pesa ar hoga mfdi, nhekitho ha y hoga befi.

110 ar Hesu bi embabi ar dengabepate: Ha gi ode Simu. Di ne ga xiai nar bede. Ar Simu bi ddi ne bi embabi: Xikagi, ma tsi Utatei. 41 Ne bi enga ar Hesu: Nagi yoho ya oho mi tupa nar hmiboj. Na mi tu kutanthebe ya taxboj, ha n mana mi tu madenthebe. 42 Ha nuu himi tsa nda gutwa r boj n togo xki hmipabi. Jange n ar hmiboj, bi pumbabi y thai. Xikagipya, nuya yoho ya ohoyu bi mpumbabi y thai, togo mi tsita r mui mi m togo xki hmi ar boj. 43 Num ar Simu bi ddi ne bi en: Za di enga n ar oho mi tu nzeye. Ar Hesu bi embabi: H, xka thdi xiho. 44 Nepu bi handa habu mi bu ar beh, ne bi embabi ar Simu: Nu nda tsokwa ri ngu, hinxka rakatsu ar dehe ga xu ka ma wa. Ha ndimh, nunar behnu, xi nma y gida xi xuga ma wa, ne xi gu y xt xi duki. 45 Nuge hinxka tsu ski ngu ma ntumbihu. Ha nunar behnu, ja nda kutatho, hingi tsaya tsuska ma wa. 46 Nuge hinga koska ar nziki ma , ha nunar tsi behnu xi goska ma wa nar hogau ni. 47 Jange di xiaipya, nunar behnu xi mpumbabi gatho y tsoki, mdi nzeye xki yote, jange xa ja nzeye r mhte. Ha n hingi nzeye r tsoki xi mpumbabi, hingi nze r mhte.

31Ne

40Jange

dengabepate bi zohna ar Hesu hr ngu nda ungwi. Ne nmu mi zoni bi yuta har ngu ne bi huxa har mexa. 37 Mi bu hnu nar tsobeh har hnini. Mi bdi xki zohnu ar Hesu hr ngu ar dengabepate nda unu, bi ma ba ktsi. Ne bi hxa nar xito taxdo, mi po nar u ni xa mi yu ni xiho. 38 Mi zoni bi ndandihm hr wa ar Hesu, xa bi hu r mui bi nzoni. Nuy gida mi nmi, mi xu kwa y wa ar Hesu, ne mi ju y xt mi thukwabi. Xa mi tsuspabi, ne mi kospa n ar hogau ni mi h. 39 Nu mi hyanda ar dengabepate xki zohna ar Hesu hr ngu, mi ense hr mfeni: Numu majni r mehni J nunar ohonu, di phm tema beh thamba r wa, ngetho nar tsobeh.

36Nar

Ar Hesu mi bu hr ngu nar dengabepate r thuhu ar Simu

111 beh: Xta pumpai gatho ri tsoki. 49 Ha gatho nuu mara ya ji mi huhwinu har mexa, bi ndui bi bense ha y mfeni, ne mi eu: Togopyanu, pumba y tsoki ya ji. 50 Ha nu ar Hesu bi embabi ar beh: Gi emui, jange xka mpoho, ha nupya di ma ter entho.

AR LUKA7,8 ar Hesu bi embabi ar nu mara bi zo ha ya do habu himi kxa nze ar hai. Nu mi kontsi, bi yotatho, ngetho bi kata r xa ar hai. 7 Nu mara bi zo habu mi ja ya mini. Nu mi kontsi bi tewi mahyegi, bi xuha ne bi oti. 8 Ha nu mara bi zo habu mar ho ar hai, ne nu mi hoyau, xa bi unga nar hoga sofo, bi unga nanthebe na ngu na ar bai. Nu mi wadi bi mnga njapu, bi zo ntsedi ya ji, ne bi embabi: Nuu togo tu y gu, d yoxa n te di m. 9 Y maxte bi yamba ar Hesu ne bi embabi: Teme di bonga nunar bedenu. 10 Ha n bi ddi ne bi embabiu: Nuahu xi utahu J n hinxki f mameto tengu r tsutwi. Ha nu mara ya ji, di zofo mede. Da hyandi ne hinda bdi teme, ne da yode ne hinda zo y mfeni tema di boni. 11 Nunar bedenu xka jwadi xka yohu, di boni da en: N te boti, gehnu r mh J. 12 Ha nuya bi zo har u, jangu nuu xi yo r mh J. Ne xta epu ar tsondhi da hmba ar mh xki zohm r mui, njapu hinda emui ne hinda mpoho. 13 Ha nu mara bi zo ha ya do, hehwi nuu xi yo r mh J, ne johya hni, pontho hinxi nu nga y yu. Jamfi ra ya tsi pa, ne xta epu ya tsothogi da wege. 14 Nuya bi zo ha ya mini, di hxa nuu togo xi yo r mh J, ne tupr mui gatho n te jawa har ximhai, ne hegi da ka ar boj,

48Num

6Ha

Mi tho gathoyu, ar Hesu bi o mi tsonga ya dhni ne ya tulo hnini, mi zohna ya ji, ne mi xipabiu ar hoga mh nonga r tsutwi J. Ne mi owi nuu retamayoho y maxte. 2 Mi tenga ra ya beh nehe, nuya xki othebi y heni, ne nuya xki yemba ya tsondhi. Na mr thuhu ar Maria mi tembabi me Magdala, n xki tembabi yoto ya tsondhi. 3 Mi teu ar Huana, n mr beh nar oho mr thuhu ar Txusa, mar ndngi mi pepa ar nd Erode. Mi teu nehe ar Txana, ne mara ya beh nuu mi faxa ar Hesu, mi unga y ho mi petsi.

Ra ya beh mi faxa ar Hesu

mhuntsa nzeye ya ji, ne mara mi yo mi ponga ha y hnini mi e mi ktsi, ar Hesu bi metwa nar bede, ne bi embabiu: 5 Nar pa nar moti bi ma nda mpota hr hwhi. Nmu mi mpontei, ra bi zo har u. Mi tho ya ji bi netsi, ne ba e ya tsintsu bi go bi za.

4Mi

(Mt. 13:115, 1823; Mr. 4:120)

r bede ar moti

AR LUKA8 ne umba gatho te ne r te. Njapu ramtxu da bedi gatho n te xi yode, pontho hinte unga ar sofo. 15 Ha nuu bi zo habu mar ho ar hai, njangu nuu togo enta y mui da yotwa r mh J, ne da kwata xiho n xi yode, tomi da unga ar hoga sofo.

112
Ar Hesu bi japa ar yomndhi bi ntsaya

Gatho n tota ntho, nar pa ma da fdi

Hesu bi en nehe: Hinto tso nar oti ne da goma ha nar tsoi, wa da ha nar fidi ne hinda yoti. N da mefi, da exa har mfoxyo, ne njapu gatho nuu da yuti da tsa da hyandi. 17 Njaput ho nehe gatho n tota ntho, nar pa ma da fdi, ne ma da boxa gatho n xi jomi, ne da fdi xiho. 18 Jange hyanthu xiho tema gi ohu, ngetho numu gi kwathu xiho n nsiahu, ma da thusahu r nzeye. Ha n togo hingi kwati, da thmba n mi beni mi peshm.

16Ar

(Mr. 4:2125)

pa ar Hesu bi boxa ha nar motsa bi mewi y maxte, ne bi embabiu: Mh randi ar dehe. Ne bi mau. 23 Nu mi pa har dehe, ar Hesu bi h. Ne mi dau bi o nar yomndhi, ne y mfetsi ar dehe mi hexta ar motsa, butho nda yui. 24 Num nuy maxte dama ba a ar Hesu, ne bi embabi: Ma tsi Utateihe, butho ga jthu. Ar Hesu bi nankmu bi zu ar yomndhi ne ar honthe. Num dama bi ntsaya gatho, xa bi hetho. 25 Nepu ar Hesu bi embabi y maxte: Te bi ja ri jamfihu. Ha nuu xa bi ntsu, mi yotho n bi yota ar Hesu, ne mi eu na ngu na: Togonu mu. Ar yomndhi ne ar dehe ote n bepabi.

22Nar

(Mt. 8:2327; Mr. 4:3541)

r nn ne y jd ar Hesu

mi uta ya ji, na mbi zota r nn ne y jd, ha himbi za bi yuta habu mi bu, ngetho xa xki wata nzeye ya ji. 20 Ne bi tembabi ar Hesu: Bi zo ri nn ne ri jd, topa nthi gi wi n. 21 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Nuu togo xi yo r mh J ne da yote, go gehyu ma nn ne ma jd.

19Nagi

(Mt. 12:4650; Mr. 3:3135)

Nar oho me Gadara xki nthexkwi ya tsondhi

mi ranga ar dehe, ne bi zonga har hai Gadara, mi bu hr ni ar honthe, mi handwitho ar hai Ngalilea. 27 Ha nu mi g ar Hesu har motsa, na mba eput ho bi zu nar oho mar mengunu. Mi pesa nzeye ya pa xki nthex kwi ya tsondhi, hinte mi he ar dutu, himi bu hr ngu, mi haxa ha ya tagi.

26Nu

(Mt. 8:2834; Mr. 5:120)

113 nu mi hyanda ar Hesu, ba e bi ndandihm hr wa, ne bi hyexa nar mhafi bi en: Te gi hongwa, Hesu r Tui J bi bu mhetsi. Xa di aai, yo ma gi raka ar mfei. 29 Bi mnga njapu ngetho ar Hesu mi bepa ar tsondhi nda boni. Mi pesa nzeye ya pa xki nthexkwi nunar ohonu, ne xa te gatho mi japi. Nuya ji nda gu ne nda dta ya nthhiboj, ha mi xektho. Ha n ar tsondhi mi japi nda boni nda ma ha ya otatoho. 30 Ar Hesu bi yambabi ne bi en: Temr hui. N bi ddi ne bi en: Na muti. Bi mnga njapu, ngetho xa xki yuta nzeye ya tsondhi har oho. 31 Ha nuu ya tsondhi xa bi yapa ar Hesu hinge nda mehna har bexui. 32 Xa mi yonu nzeye ya tsudi, mi unga har ngwani. Jange ya tsondhi xa bi yapa ar Hesu nda umba ar seki nda yuta ha ya tsudiyu. Ne n bi umba ar seki. 33 Jange ya tsondhi dama bi hye ar oho, bi ma ba kuta ha ya tsudi. Nuya tsudiyu bi nixti ma ba ho har maye, ba tso har dehe habu ba jta xoge. 34 Ne nuu togo mi su ya tsudi, mi hyandi xa bi ntsu, bi hye ar nhixti ma ba yonga ar bede har hnini ne gatho r ntheti. 35 Gatho ya ji bi ma ba handase n xki nsipabi. Ne mi zou habu mi bu ar Hesu, ka bi zu hnu n ar oho xki tembabi ya tsondhi, mi huhnu hr wa, xki hye r dutu, ne mi ja r mfeni. Ne xa bi zuu.

AR LUKA8 nuu mi bu hnu ne xki hyanda n xki thogi, mi xipabiu hanja xki mengi xki mui xiho n ar oho. 37 Num gatho ya me Gadara bi yapa ar mte ar Hesu nda boni nda zokwabinu y hai, ngetho xa mi ntsuu. Jange ar Hesu bi boxa har motsa, ne bi mengi bi ma. 38 Ha n ar oho xki temba ya tsondhi, xa mi apa ar Hesu nda umba ar seki nda deni. N bi xipabi nda gohi, ne bi embabi: 39 Di ma ri ngu, ne gi xipabi gatho ya ji nuu ya dta ntudi xi hwka J. Jange bi mengi, ne bi ndui bi xipabi gatho ya ji tengu ar dta ya ntudi xki hwkwa ar Hesu.

28Ne

36Nepu

r tinxu ar Hairo, ne ar beh bi damba r pati ar Hesu

mba penga ar Hesu randi ar dehe, ya ji xa bi njohya mi hyandi, ngetho mi tomtho nda pengi. 41 Na mba eput ho nar oho mr thuhu ar Hairo, mar nd hr nij ya xodyonu. Bi ndandihm hr wa ar Hesu, ne bi yapa ar mte nda mewi hr ngu. 42 Ngetho r tinxu mi ntsawi ar ndte. Honse r tinxunu mi ehe, ne mi pesa reta ma yonjeye. Jange ar Hesu bi mewi. Ne nu mi ma, ra nze ya ji bi deni, xa mi tsitsi. 43 Nnu hr mhuntsi ya ji, ka mi panu nar beh xki tho reta ma yonjeye xki xotwa ya ji. Ne xa xki de gatho n mi petsi mi honi nda othehm, ne hinxki za nda ditsi.

40Nmu

(Mt. 9:1826; Mr. 5:2143)

AR LUKA8,9 behnu bi wata hr xutha ar Hesu, bi damba r ni r pati. Ne dama bi ditsi, ne bi ntsaya n mi xotwa ya ji. 45 Num ar Hesu bi ani ne bi en: Togo xi dangagi. Gatho ya ji bi nkoni. Ha nu ar Pedro ne nu mara mi owi, bi embabi ar Hesu: Ma tsi Utateihe, gi nuse nzeye ya ji xa tsisi, ne butho da yentai. Yo gi ani togo xi daai. 46 Ha nu ar Hesu bi en: Di pdi xi nthangagi, ngetho da tsa bi bonga ar tsedi ha ma ndoyo. 47 Nu mi hyanda ar beh xki bta ar Hesu xki thamba r pati, ba e bi ndandihm hr wa, ne xa mi nhwti. Madeda ya ji bi damajni yo xki da, ne bi m, nmu mi damba r ni r pati, dama bi ntsaya ar heni mi thogi. 48 Num ar Hesu bi embabi: Ma tsi tinxui, nuna ri jamfi xi maxi xi dixi. Di ma ter entho. 49 Mi da ar Hesu, na mbi zota nar oho xki e hr ngu ar Hairo mr nd har nij, ne bi embabi: Yo gi hkwa r befi ar Utate, ngetho xi du ri tinxu. 50 Ha nu mi yo njapu ar Hesu, bi embabi ar Hairo: Yo gi tu ri mui, honse gi jamfi ne ri tinxu da konti. 51 Nu mi zonga hr ngu ar Hairo, ar Hesu hinto mara bi hyegi bi yuti, honse ar Pedro, ar Hakobo, ar Xuwa, r dada ne r nn ar nxutsi. 52 Nzeye ya ji xki mhuntsa nthi, xa mi zonti ne mi mafi. Ar Hesu bi embabiu:

114 Yo gi zohu, ngetho nunar nxutsi hinxi du, tho. 53 Ha nuu bi dentho, ngetho mi pu xiho xki du. 54 Nepu ar Hesu bi mipa r ye ar nxutsi, ne bi mati ntsedi: Nangi nxutsi. 55 Ar nxutsi bi menga r pa, ne dama bi nangi. Nepu ar Hesu bi m nda tumba te nda zi. 56 Ha nu r dada ne r nn xa mi yotho. Ne nu ar Hesu bi humba y mui hinto nda xipabi n xki thogi.

44Nunar

Bi mehna nuu retamayoho y maxte

Ha nu ar Hesu bi muntsa nuu retamayoho y maxte, ne bi umba ar tsedi nda yenga gatho ya tsondhi, ne nda othebi y heni ya ji. 2 Ne bi mehni nda xipa r tsutwi J ya ji, ne nda othebi y heni. 3 Ne bi embabiu: Yo te gi hxu n gi hohu har u. Yo gi hxu ri ndohohu, wa nar roz, wa te gi tsihu, wa ar boj, yo ma gi hxu yo mponi ar dutu. 4 Nor ngu habu ma gi tsohu, ka gi ponthu nu nmu xki mhu. 5 Ne n ar hnini habu hinda ne da taahu ar seki gi kohu, pohu, ne hwju r fonthai ri thizahu. Njapu da bu hinda ma da konta r kwe J, ngetho himbi ne bi yoxa n ga xifu. 6 Ne nu mi wadi bi xipa ar Hesu te nda yotu, bi nxau ha gatho ya hnini, mi mnga ar hoga mh, ne mi othebi y heni ya ji habu gatho mi tsoni.

(Mt. 10:515; Mr. 6:713)

115
r ndte ar Xuwa Xixthe
14Xa

AR LUKA9 mi ra nzeye ya ji, honse ya oho mi tsu ngu ngudminthebe. Ha nunar Hesu bi embabi y maxte: Xifu da hu madenthebe na ngu na ya muti. 15 Njapu bi yotu, ne bi japa gatho bi hudi. 16 Ar Hesu bi hnga nuu kuta ya thuhme ne yoho ya tsi hw, bi nosa mhetsi, bi jpi. Bi heke ne bi thokwa y maxte, ne nuyu bi hyemba ya ji. 17 Gatho ya ji bi uni ne xa bi ni. Mefa bi njo ya xeni thuhme xki bongi, ne bi husa retamayoho ya botse.

nd Erode bi zo r gu n mi ota ar Hesu, ne himi pdi te nda beni, ngetho nao mi mnga na ngu na. Ra mi en ma ar Xuwa Xixthe xki mengi xki nte. 8 Mara mi en mr mehni J Elia xki menga har ximhai. Ha nu mara mi en nr mehni J mi bu mahamu xki mengi xki nte. 9 Num ar nd Erode mi ense: Ha hinge go gekase da bepa togo bi hyekwa r ar Xuwa. Togo di ode mh ota ya dta befi mu. Ne mi honi hanja nda tsa nda hyanda ar Hesu.

7Ar

(Mt. 14:112; Mr. 6:1429)

maxte ar Hesu mba pengi mi petwabi gatho n xki yotu. Mefa bi zixyu nda mewi habu hinte mi bu ya ji, getu ar hnini Betsaida. 11 Ha nu mi b ya ji ndi manu, bi deni. Ne nu mi zou, ar Hesu himbi kotsi, bi metwabi r tsutwi J, ne bi othebi y heni. 12 Nu mi nde, bi wata nuu retamayoho y maxte, ne bi embabi: Di za gi pehna ya ji da mfonti, da ma ha ya tulo hnini ne ya ngu bu har ntheti, ma da hyonga te da zi ne habu da oxi. Ngetho habu di bu hu, teme da dingwa te da zi har toho. 13 Num ar Hesu bi embabiu: Go gi umfu te da ziyu. Nuu bi ddi ne bi embabi: Teme ga umfe. Honse kuta ya thuhme ne yoho ya tsi hw di hhe. Wa gi ne ga tamfe te da zi gathoyu.

10Y

(Mt. 14:1321; Mr. 6:3044; Jn. 6:114)

Bi tinga ngudminthebe ya ji

ar Hesu mi buse ngetho xki ma nda yapa J, honse y maxte mi owi. Na mbi yambathou, ne bi embabi: Togo benga ya ji go geke n. 19 Bi du njawa: Ra en gar Xuwa Xixthe, mara en gar mehni Elia, ne mara en go gee na nuy mehni J mi bu mameto, xi mengi xi nte. 20 Num ar Hesu bi embabiu: Xiahu, togo gi ehu go gekaga. Ar Pedro bi ddi, ne bi en: Nuge go gar Kristo xi exa J.

18Nagi

(Mt. 16:1320; Mr. 8:2730)

Ar Pedro bi damajni

ar Hesu bi humba y mui hinto nda xipabi togo. 22 Ne bi embabi: N Togo ba e bi Nji, mahyoni nda tho nzeye ya thogi. Nda utsa ya dnziand, ya ndmj ne ya btofo, ne nda tho. Ha nu r hupa nda mengi nda nte managi.

21Num

(Mt. 16:2128; Mr. 8:319:1)

Ar Hesu bi m nda tho

AR LUKA9 bi zo gatho ya ji xki mhuntsi, ne bi embabi: N togo ne da dengagi, mahyoni da pumhnise r te, ne hyaxmu da entatho ga obe. 24 Ngetho n togo ne da japi da konta r te, ma da bedi. Ha n togo enti da unga r te da dengagi, ma da dinga ar te hihamu da gtsi. 25 Tema ho da gu kwa nar ji, da dh gatho n te jawa har ximhai, ne da be r pa. 26 N togo da ntsa da damajni pkagi ne da mnga ma mh, Nuga Xta e ga Nji ma ga ntsaga nehe xka ehe di nheki ma nsunda, ne ga hmpa r nsunda ma Dada, ne gar obe ya hoga enxe. 27 Xa majni di xiahu, ra gi bu huwa hinge ma gi tuhu, meto gi hyandwabihu r tsutwi J.

116 har Hesu ne nuu yoho ya oho mi bahwi. 33 Nmu mi bai nda edi nuya ohoyu, ar Pedro bi en: Ma tsi Utatei, xiho ga bu huwa. Te gi m, ga hoje hu ya mete, na habu gi bu ke, na habu da mu ar Moise, ne mana habu da mu ar Elia. Ngetho ar Pedro himi pdi teme mi m. 34 Himi jwadi nda mnga njapu, na mbi nhekitho nar gui, xa bi gomathou, ne xa bi ntsuu. 35 Ne har gui bi nheki nar mh, bi en: Gehnu ma hmka Tu. Yohu n xiahu. 36 Mi he nu ar mh, ka bi hyantu mi honse ar Hesu mi bahnu. Ha nuyu hinte bi m, ne hinto bi xipabi nuya pau n xki hyantu.

23Mefa

Bi mponga r bai ar Hesu

tho hto mpa xki wadi xki mnga ar Hesu njapu, bi boxa ha nar toho nda wi J r Dada, ne bi zixa ar Pedro, ar Hakobo ne ar Xuwa. 29 Nmu mi wi J, bi mpata r hmi, ne r he xa bi taxki ne mi hyatsi. 30 Ne bi nhekinu yoho ya oho mi bahwi mi wi, mar Moise ne ar Elia. 31 Habu mi bau xki gomatho nar hyatsi. Mi nou r ndte ar Hesu ma nda thohnu Herusalen. 32 Nu ar Pedro ne nuu mi owi xa mi tsu nar th, ha himbi dh. Ne bi hyanda ar nsunda mi nheki

28Mi

(Mt. 17:18; Mr. 9:28)

Ar Hesu bi othe nar btsi xki nthexkwi nar tsondhi

hyax ba ku har toho, ne ra nzeye ya ji bi ma ba ksnu ar Hesu. 38 Na mbi ntsedi nar oho madeda ya ji, ne bi emba ar Hesu: Tsi Utate, yotka ar mte gi e gi nutka ma tu, ngetho honse di ehe. 39 Nthex kwi nar tsondhi, ne nu xta umbabi japi da mafi. Xa hwtsi, ne xa entsa ya fugi hr ne. Xa fomi, bedi da hyegi. 40 Xta apahm nuya ri maxte da yeni, ne hinte xi japabi.

37r

(Mt. 17:1421; Mr. 9:1429)

117 ar Hesu bi ddi ne bi en: Y btsiihu ya mesku ne gar tsojihu. Hangu ma ga bu hwithohu ne ga pesahu ar tseti. Ba tsinkawa ri tu. 42 Nu mi tsimpabi ar Hesu n ar btsi, ar tsondhi bi foma har hai, ne xa mi hwtsi. Num ar Hesu bi yenga ar tsondhi, bi othe ar btsi, ne bi mengi bi datwa r dada. 43 Gatho ya ji xa mi yot ho mi handwa r tsedi J.

AR LUKA9 penkagi. Ngetho n togo hingar etsihu, go tte ri nsuhu.

Nuu togo hingo ma u nihu, go faxkagihu

41Num

Ar Hesu bi mengi bi m ma nda tho

Nuya pau xa mi yoda ya ji gatho n xki yota ar Hesu. N bi embabi y maxte: 44 Yohu xiho nuna ma ga xiahu, yo ma gi pumhnihu: N Togo ba e bi Nji, ma da ndatwa y ye ya ji. 45 Ha nuy maxte himbi bdi tema ndi bonga n bi xipabi, ngetho himi nthegi nda zo y mfeniu. Ne mi ntsu nda yambabi tema ndi bonga n xki m.

(Mt. 17:2223; Mr. 9:3032)

ar Xuwa bi embabi ar Hesu: Ma tsi Utatei, xta hanthe nar oho ju a r tsedi ri thuhu, enga ya tsondhi. Da hjwe ngetho hindi ohu. 50 Num ar Hesu bi embabi: Yo gi hkwabihu, ngetho n togo hingo ma u nihu, faxkagihu.

49Nepu

(Mr. 9:3840)

nuy maxte bi ndui bi xhnatho na ngu na togo nda ntte r nsu. 47 Nunar Hesu mi ptwatho y mfeniu. Jange ba tsi nar tsi btsi, bi bama habu mi bu. 48 Ne bi embabiu: N togo potka ma thuhu da japamasu nar tsi btsi ngunu, jakamasugi. Ne n togo jakamasugi, japamasu n togo ba

46Nepu

(Mt. 18:15; Mr. 9:3337)

Togo tte r nsu

mi baputho nda zo ar pa nda menga ar Hesu mhetsi, na mbi zeta r mui, bi gu ar u bi ma Herusalen. 52 Ne bi mehna ra togo bi meto nda ma ha nar hnini har hai Nsamaria, nda hyoni habu ndi zoni. 53 Ha nuya mengunu himbi ne bi umba nseki, ngetho mi yo ar u ndi ma Herusalen. 54 Nu mi b njapu ar Hakobo ne ar Xuwa, yoho y maxte, bi eu: Ma tsi Hmuihe, ha hingi ne ga ahu da da ar tsibi mhetsi, da tsta nunar hnininu, ngu bi yota ar Elia. 55 Nu mi mnga njapuu, ar Hesu bi bati bi kti, ne bi zui bi embabi: Nuahu, hingi phu tema mfeni gi pesu gi mhu njapu. 56 N Togo ba e bi Nji, hinxpa e da hkwa y te ya ji, ba e da pohyu. Ne bi thogi bi mewi y maxte manar tu lo hnini.

Ar Hesu bi zu i ar Hakobo ne ar Xuwa

51Nmu

AR LUKA9,10
Nuu mi ne nda denga ar Hesu
2Ne

118 bi embabiu: Majni xa nzeyetho ar sofo, ha txutho ya bego. Jange yafu J togo r meti ar sofo, da mehna ya bego da guspa r sofo. 3 Di mhu ne zota ri dahu, di peahu ngu ya tsi deti madeda ya mio. 4 Yo te gi hxu ar ntutboj, yo ma gi hyoju ri benihu, yo gi hxu na mponi ri thizahu. Ne yo ma gi bahu gi zengwahu ya ji har u. 5 Nu xki kut hu ha nar ngu, gi zengwahu njawa: J da hwkahu nar hogamui. 6 Ha numu ya mengunu di bu nar hogamui, num J da hwkwabi ngu xka xifu. Ha numu hin, da mengtho da zuahu ar hwki. 7 Nu habu da taahu nseki, ka gi kohu nu, ne gi tsihu n da taahu. Ngetho nar bego di epi da tumbabi r nthh. Ne ka gi buthu nu, yo gi yo gi nehu ya ngu. 8 Numu gi tsohu ha nar hnini ne da taahu ar seki, tsihu gatho n te da bosahu. 9 O thehu ya dat hi nuu di bu hnu, ne xifu nuya mengunu, ba eputho r tsutwi J. 10 Ha numu gi tsohu ha nar hnini ne hinda taahu ar seki, bahu habu da yoahu ya ji, ne gi embabihu: 11 Ma ga hwthe ma wahe da hyo r hai nuna hnininu xi mati. Njapu gi phu dta ri mfeihu ba epu, ngetho hinga emuihu n xta xiahe. Phu xiho, ba eputho r tsutwi J. 12 Di xiahu, nunar pa da nthxmajni, xa ma da mesa nar

mi yo ar u, nar oho bi emba ar Hesu: Ma tsi Hmui, ga teai habu gatho gi ma. 58 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Nuya mio pesa y oki, ne nuya tsintsu pesa y mafi, ha N Togo ba e bi Nji hiotho habu da me r . 59 Num ar Hesu bi emba manar oho: Ba e gi tengagi. Ha n bi ddi ne bi en: Ma tsi Hmui, di ne gi raka ar seki meto ma ga a ma dada, ne xka pengi ga teai. 60 Num ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Hyepu nuu xi du da ya nuu mahyegi xi duwi. Ne di mage ba mmba r tsutwi J. 61 Nepu manar oho bi emba ar Hesu: Ma tsi Hmui, nuga di ne ga teai nehe. Honse raka ar seki meto ma ga e ma mengu. 62 Ha nunar Hesu bi embabi: Numu nar whi heka nar the ne egi, nu ar the hinda ma njntho. Njaputho n togo da enti da dengagi, ne da egi, hingar hoga bego hr tsutwi J.

57Nmu

(Mt. 8:1822)

10

Mi tho gathoyu, ar tsi Hmu bi hwahna ma hunate ma reta ya oho mi teni. Bi mehni ra ma yoho, nda metou ha gatho ya hnini habu mefa nda those.

Ar Hesu bi mehna ma hunate ma reta y maxte

119 mfei nunar hnini, ma da dta ar hnini Sodoma n bi hwata J.

r mfei ya hnini mesku
(Mt. 11:2024)
20Ha

AR LUKA10 hintsu gi njohyahu ngetho ya tsondhi ota n gi xifu. Meto njohyahu ngetho ri thuhuhu xi ntota mhetsi.
Ar Hesu xa bi njohya
(Mt. 11:2527; 13:1617)

nuahu gar menguhu Korasi, ne nuahu gar me Betsaidahu. Ngetho numu ya me Tiro ne ya me Sidon xi hyanthm nuya ntudi xi tota ha ri haihu, nuu xi yotwahm y ntsomi. Ne xi hyehm ya he dumui, ne xi nkoxhm ya bospi tsoni. 14 Ha nunar pa xta thspahu majni, ma da dta ri mfeihu n ma da hnga ya me Tiro ne ya me Sidon. 15 Ha nuahu gar menguhu Nkapernaum, gi hu ri muihu ma da nju xahu ma mhetsi. Hin. Ma da teahu har bexui. 16 Ne bi embabi y maxte: N togo da yoxa n gi xifu, go otkagi. Ne n togo hinda yoxa n gi xifu, hingi otkagi. Ha n togo hingi otkagi, hingi ota n togo xpa penkagi.

13Hwkate

mba penga nuu hunate ma reta ya mehni, xa mi johya bi zoho, ne bi emba ar Hesu: Ma tsi Hmuihe, nuya tsondhi himi tseta r tsedi ri thuhu. N ndi befe, mi otkagihe. 18 Ha nu ar Hesu bi embabiu: H. Nuga ndi handa ar tsondhi ba ta mhetsi ngu nar hwei. 19 Xta raahu ar tsedi gi nethu ya ke ne ya penzu, ne gi thu gatho r tsedi ar tsondhi, ne n hinte da za te da jaahu.

17Nmu

Nuu hunate ma reta ya mehni ba pengi

ar Hesu xa bi njohya hr tsedi r H J, ne bi en: Ma tsi Dadai, go gar Hmu mhetsi ne gatho har ximhai. Di nsundai ngetho xka utwabi ri ntuti nuu ngu ya tsi btsi hintsu te pdi, ne xka kwa nuu ja y mfdi ne ya nimfeni. H, ngetho njapu xka numahoge, ma tsi Dadai. 22 Mi wadi bi mnga njapu ar Hesu, bi emba nuu mi bu hnu: Ma Dada xi yentka gatho ha ma ye. Hinto ptka ma mui, nuga r Tugi J, honse ma Dada. Ne hinto ptwa r mui ma Dada, honse r Tugi ne nuu togo xta hwahni ga utwabi. 23 Ne bi handa habu mi bu y maxte, ne bi embaseu: Njohyahu ngetho xi taahu ar seki gi hyanthu n gi hanthupya. 24 Ngetho nuga di xiahu, nzeye y mehni J ne ya nd mi bu mameto, mi nehm xi hyanda n gi hanthupya, ne himbi za bi hyantu. Ne mi nehm xi yo n gi ohupya, ne himbi za bi you.

21Num

nar btofo ma ba ksa ar Hesu nda yotwa nar ntani, ne nda tsati ha nda ddi xiho, ne bi emba njawa: Ma Utatei, tema mahyoni ga pefi ne ga pesa ar te hihamu da gtsi.

25Nepu

r bede nar me Nsamaria n bi mespa ar nhwki r mijiwi

AR LUKA10,11 ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Teme mnga r tofo ar Moise. Tema gi heti. 27 Nu ar btofo bi ddi ne bi en: Ar tofo en njawa: eta ri mui, yenta ri te ne ri tsedi, ne huxa ri mfeni gi m J ri Hmu, ne gi m ri mijiwi ngu gi mhse. 28 Nepu ar Hesu bi embabi: Numu gi yota ngu xka m, da tsa gi bu nar te hihamu da gtsi. 29 Ha nunar btofo himi ne to nda kaspa r ntani. Jange bi mengi bi yani: Togo ma mijibe ga mdi. 30 Num ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Nagi nar oho mi ne ar u, xki e Herusalen ndi ma har hnini Heriko. Bi daka ra ya dakate, ne bi mokwabi y dutu bi hspa gatho n te mi h. Xa bi fenza, ne bi tsohnu butho nda du. 31 Mefa bi thoput ho har u nar mj, ne nu mi hyandi mi bempu har u, bi gaxa hr ni, ne bi thogi bi ma. 32 Nepu bi thoput ho nar maxte har nij. Nunu ne, bi hyandatho ar oho mi bempu, ne bi gaxa hr ni ar u, bi thogi bi ma. 33 Ha nar me Nsamaria bi thoputho har u. Ne mi zonga getu habu mi be, mi hyandi, xa bi hwki. 34 Bi ma ba ktsi, ne bi gospa ar nziki ha y ntseni, bi xispa ar ixkatafi, ne bi dutwabi. Mefa bi yentsa hr noge, bi zixa ha nar ngu tungar hatsi, ne ka bi sunu. 35 r hyaxpu, nu mi ba ar u nda ma, bi h ar boj, ne

120 bi gutwabi yopa ar befi n ar unga hatsi. Ne bi embabi: Di tsokatsuwa nunar ohonu gi su, ne numu da kata ar boj, nu xka pengi ga jutai. 36 Nu mi wadi bi mnga njapu ar Hesu, bi yamba ar btofo, ne bi embabi: Nuya hu ya ohoyu, togo gi beni ger mijiwi ar oho xki thaki. 37 Nu ar btofo bi ddi ne bi en: N togo bi mespa ar nhwki. Ne ar Hesu bi embabi: H. Di ma ba japu nehe.

26Num

Hesu bi mengi bi ne ar u, ne bi zonga ha nar hnini. Ka mi bu hnu nar beh mr thuhu ar Marta, togo bi umba ar seki hr ngu. 39 Mi e nr juhwe mr thuhu ar Maria, gehnu bi hu hr wa ar Hesu mi oxa n mi m. 40 Ha nu ar Marta xa mi nxinti mi ota ar befi har ngu. Na mbi watatho habu mi bu ar Hesu, ne bi embabi: Ma tsi Hmui, ha hingi handi numa juhwe tsogagi gatho ar befi. Xipabi da e da maxkagi. 41 Nunar Hesu bi embabi: Marta, tsi Marta, xa gi xoni, ne xa gi tu ri mui, ngetho nzeye ar befi. 42 Honse nar befi mahyoni gi yote, ngu nunar hoga befi xi hwahna ar Maria. Hinjoo togo da hkwabi.

38Ar

Ar Hesu bi zonga hr ngu ar Marta ne ar Maria

Ar Hesu bi uta y maxte hanja nda tapa J

11

Bi zota nar pa ar Hesu mi apabi J r Dada, ne nu mi wa, nr maxte bi embabi:

(Mt. 6:915; 7:711)

121 Ma tsi Hmui, di ne gi utkagihe hanja ga afe J, ngu ar Xuwa mi utwabi y maxte. 2 Nu ar Hesu bi embabiu: Nmu xki yafu J, gi ehu njawa: Ma tsi Dadaihe gi bu mhetsi, dr nsunda ri thuhu. D ekwa ri tsutwi, ne da totaiwa har ximhai ngu bi totaipu mhetsi. 3 Rakagihe te ga tsihepya. 4 Ne pumgagihe ma tsokihe, ngetho nuje nehe di pumfe togo xi tsokagihe. Ne yo gi heje da dje ar tsati, ngagihe hinga othe n xi ntsotho. 5 Ne ar Hesu bi emba y maxte nehe: Ma ga mhu, nar ji ntsixkwi mana nanguthowi. Ne ngu made nxui ma da knga hr ngu, ne da embabi: Xta ehe gi yotka ar mte gi hmika hu ya thuhme. 6 Ngetho ka di zo manar oho di ntsixbe nehe, xpa e yapu, ha hiotho te ga umbi. 7 Ne n da ddi mbo hr ngu, ne da en: Hindi ne gi kskagipya. Xta kota ma goxthi, ne di hwixa ma btsi. Jange hinda tsa ga nangi ga raa n teme gi adi. 8 Ha nuga di xiahu, hinda nangi da umbabi n te adi mdi r mphwi. Da nangi da umba gatho n kati, njapu da hyegi da yapa r th. 9 Jange di xiahu, yahu ne da taahu. Hyohu, ne gi tihu. Mathu, ne da nsokahu ar goxthi. 10 Ngetho n togo da yadi, da tumbabi. N togo da hyoni, da

AR LUKA11 dini. Ne n togo da mafi, da nsokwabi. 11 Nahu gar dadahu, numu ri btsihu da yaahu nar thuhme, hage gi umfu nar do. Ximu da yaahu nar hw, hage gi umfu nar ke. 12 Ximu da yaahu nar taxi, hage gi umfu nar penzu. 13 Numu gar tsoktehu, ne gi phu gi umfu n xiho ri btsihu, hanguhm ar Dada mhetsi xa da umbabi r H J gatho nuu togo da yapabi.

Da gxa y mengu nar ngu numu da ntunse

pa ar Hesu bi yemba nar tsondhi nar oho xki japi nda ngone. Nu mi bonga ar tsondhi, ar gone bi za bi . Ha nuya ji bi hyandi, xa bi yotho. 15 Ha ra mi eu: Nunar ohonu enga ya tsondhi, hmpa r tsedi ar Belsebu r nd ya tsondhi. 16 Mara honta mi ne nda hyathm, mi apabi nar ntudi ndi e ma mhetsi. 17 Ar Hesu mi ptho tema mi beu, jange bi embabiu: Numu nar hnini da hege ne da ntunse, ma da jsaseu gatho n xi yote. Ha numu nar ngu da ntunse nuya mengu, da gtsi. 18 Njaput ho nehe, numu ar tsondhi da ntunkwi y mitsondhiwi, hanja da mesa r tsedi. Nuga di xiahu njapu, ngetho gi ehu di enga ya tsondhi di hmpa r tsedi ar Belsebu r nd ya tsondhi.

14Nar

(Mt. 12:2230; Mr. 3:2027)

AR LUKA11 numu njapu ngu gi mhu, xi nuya ri mehnihu mu, togo r tsedi hmpabi da yenga ya tsondhi. Go da humpa ri hmihuu. 20 Ha numu di enga ya tsondhi di hmpa r tsedi J, phu mu, r tsutwi J xi zokwapya habu gi bu hu. 21 Numu nar oho jr tsedi ne the ya boj tsa da su r ngu, besa xiho gatho y ho mu. 22 Ha numu da zo mana di tte r tsedi, ne da dh, da hmba y boj the nda su r ngu. Da hspabi n mi petsi, ne da hyemba y ohu gatho n te janu. 23 N togo hindi obe, ut sagi. Ne n togo hindi musbe mahyegi, go fonti.

122 Xa xi jpa J n ar beh xi yoai, ne xi tedei. 28 Num ar Hesu bi ddi ne bi en: Tta ar njpi xi hnga nuu togo otwabi n mnga J.

19Ha

Ya tsoji a nar ntudi

Ar tsondhi bi pengi

nar tsondhi da bonga ha nar ji, da o ha ya ota hai, di honga habu da ntsaya, ne hinte tini. Num da bense ne da en: Ximu ga penga ha ma ngu da poni. 25 Ha nu xta pengi da dinga n r beto ngu habu mi bui, xi njoki, ne xi thoki xiho. 26 Num nunar tsondhi, dama da hyonga ma yoto y mitsondhiwi di tpa r ntso, ne da kuti da mu hwi. Ne nunr befamui nunar ji xki hyehm ar tsondhi, di tta r ntso, hinge ngu beto.

24Numu

(Mt. 12:4345)

yo mi mhuntsa ya ji hr ntheti ar Hesu, ne n bi embabiu: Nuya ji bu nuya payu thota y ntso, adi da hyanda nar ntudi, ha hinda ma da tumbabi. Honse da tumba r ntudi ar mehni Honas. 30 Ngetho njangu ar Honas bi behni ngu ar ntudi da hyanda ya me Ninibe, njaputho N Togo ba e bi Nji, gehnu nar ntudi da hyanda ya ji bu nuya payu. 31 Nunar beh mar nd ndi e makangi, ma da nanga har thxamajni, ne ma da humba y hmi nuya ji bu nuya payu. Ngetho nuna ba e har yapu hai nda yospa r mfdi ar Salomon. Ne gi bu hwihuwa na xa tpa r nsu ar Salomon. 32 Nuya me Ninibe ma da nanga har thxamajni, ne ma da humba y hmi nuya ji bu nuya payu. Ngetho nuu bi yotwa r ntsomi nu mi zo ar Honas. Ne gi bu hwihuwa na xa tpa r nsu ar Honas.

29Mi

(Mt. 12:3842; Mr. 8:12)

r oti ma ndoyohu

mi mnga njapu ar Hesu, nar beh mi bu hnu har mhuntsi bi ntsedi, ne bi en:

27Nmu

Nuu xa tta ar jpi xi hni

nar ji togo da tso nar oti ne da gi, wa da goma ha nar tsoi. N da yote, da exa habu da tsa da yota gatho mbo har

33Hinjoo

(Mt. 5:15; 6:2223)

123 ngu, ne da hyanda nuu togo da yuti. 34 Nuya ri dahu ngu ra y oti ri ndoyohu. Numu ri dahu xiho, xoge ri ndoyohu bu har hyatsi. Ha numu ri dahu hingi ho, xoge ri ndoyohu bu har bexui. 35 Jange jamasuhu n ar oti gi pesu, da yota xiho ri mfenihu, ne hingi bu hu har bexui. 36 Numu gatho ri ndoyohu bu har hyatsi, ne hinte tsompa ri mfenihu, xa di kopathohu ar hyatsi, ngu nar oti esahu r hyatsi.

AR LUKA11 nuahu gar dengabepatehu. Ngetho gi wekwabihu J na reta xeni ar xkni, ar ruda ne gatho nu mara ya doni. Ha hinto gi otwabihu ar ho, ne hingi mhu J. Xiho gi wejwu r meti J, ne hingi hyehu gi yotwabihu ar ho mara, ne gi mhu J. 43 Hwkate nuahu gar dengabepatehu. Ngetho gi ne gi huhu ha ya nthudi nsu ha ya nij, ne gi nehu da nzengwaihu xa di benga ntekei ha ya tai. 44 Hwkate nuahu gar btofohu, ne gar dengabepatehu, xa gar katehu. Gi hehwihu ya ntagi hingi nheki, thotya ji ma, ne hingi pu tengu ar ntsotho mbo. 45 Nepu bi d nar btofo, ne bi embabi ar Hesu: Ma Utateihe, nmu gi mnga njapu, gi emgagihe dar btofohe nehe. 46 Ha nunar Hesu bi en: Hwkate nuahu gar btofohu nehe. Ngetho gi jafu ya ji da muxa ya beni nuu hingi tsa da mutsi, ha nuahu hingi ne gi thahutsu. 47 Hwkateihu. Ngetho gi pengi gi hokwabihu y ntagi y mehni J mi bu mameto, nuu bi hyose ri palehu. 48 Njapu nheki gi etathohu ri xuthahu n bi yota ri palehu. Ngetho nuu bi hyo ya mehni, ha nuahu go gi pengi gi hokwabihu y ntagi. 49 Jange J xki ense hr dta mfdi: Ma ga pempabiu ma mehni ne ma mpote. Ra ma da tho, ne mara xa ma da ntutsa.

42Hwkate

mi wadi bi mnga njapu ar Hesu, nar dengabepate bi yapar mte nda mewi nda ungwi hr ngu. Bi yuta ar Hesu, ne bi hu har mexa. 38 Ha nu ar dengabepate xa bi yotho mi hyanda ar Hesu himbi nxuye meto ne nda uni ngu y ntumbiu. 39 Num ar Hesu bi embabi: Nuahu gar dengabepatehu, gi njanguhu nar xutbada ne ar xutmohi, honse xuta nthi, ha nu mbo xi ntsotho. Nuahu gi ne gi ponga ri hmihu ha y nthandi ya ji, mdi gi pesu ha ri mfenihu ar mf ne ar tsomui. 40 Xa xka be ri mfenihu. Ha hingi phu, J ge bi hyoka xoge r bai ar ji, nthi r ndoyo ne mbo r mfeni nehe. 41 Faxu ya hyoya hyemfu n gi pesu, ne njapu h, da ntaxkaihu xoge.

(Mt. 23:136; Mr. 12:3840; Lk. 20:4547)

37Nu

Ar Hesu bi nomba y tsobefi ya dengabepate ne ya btofo

AR LUKA11,12 nuya ji bupya, J go ma da gotwabi gatho r ji y mehni xi nhmba di ndui nmu mi thoka ar ximhai. 51 Da nduma nmu mi nhmba r ji ar Abel, di gxa r ji ar Sakaria n bi tho madedar moxmoho ne ar nij. Jange di xiahu, J gatho ma da gotwa nuya ji bu nuya payu. 52 Hwkate nuahu gar btofohu. Ngetho hingi hehu da btwa r mh J nuu togo ne da bdi. Himbi zo ri mfenihu, ne hingi hehu mara nda zo y mfeni. 53 Nu mi wadi bi mnga njapu ar Hesu, nuya btofo ne nuya dengabepate, xa bi fatsi mi otwa nze ya ntani. 54 Ngetho xa mi ne nda you nda mnga n himi ho, ne njapu nda dinga te nda hyotse.

124 hkahu ri tehu, ne mefa hinda tsa te mana da jaahu. 5 Ma ga xiahu togo mahyoni gi tsuhu. Tsuhu n tsa da hka ri tehu, ne pesa ar tsedi da meahu har tsibi nehe. H, go gi tsuhu nu. 6 Nuya tsi tsintsu hingi hmdi, tunga kuta ha nar tsi ngudmi. Ha J hinxi pumhni nayu. 7 Xiahu hm. Gatho ri xthu J pdi hanguu. Jange yo gi ntsuhu, ngetho gi tfu r nsu pesa na muti ya tsintsu.

50Jange

Nuu togo da data majni ya ji xi bkagi

12

Jamasuhu y tsontuti ya dengabepate

Nepu xa mi thota r nzeye ya ji bi mhuntsi, ne mi enta na ngu na. Num ar Hesu bi ndui bi , ne meto bi emba y maxte: Jamasuhu, yo ma gi tembabihu y tsomui ya dengabepate, ngetho nuu xa ota hogaji ne ya nemh, ne ramtxu tsomba y mfeni ya ji. 2 Hiotho teme xi tgi ne hinda thini, wa teme xi tota ntho ne hinda fdi. 3 Jange nuga di xiahu, gatho n gi mhu ntho, mefa ma da fdi. Ne gatho n gi njontanehu, ma da mhnga ntsedi gatho da yode.

xiahu, gatho nuu togo da damajni ha y nthandi ya ji xi bkagi, Nuga xta e ga Nji, ma ga damajni ha y nthandi y enxe J xta mpbeu. 9 Ha nuu togo da kongagi ha y nthandi ya ji, nuga ne, ma ga konga ha y nthandi y enxe J, ga en hihamu xta mpbeu. 10 Numu na da maubi N Togo ba e bi Nji, da mpumbabi. Ha n togo da zanga r H J, hinda ma da mpumbabi. 11 Nu xta tsixahu ha y nij ya xodyo, wa ha y nthandi ya nzaya, wa mara y nd ya hnini, yo gi tu ri muihu tema gi thhu, yo gi behu meto tema gi mhu. 12 Ngetho nu xki hu, r H J ma da utahu teme mahyoni gi mhu.

8Di

(Mt. 10:3233; 12:32; 10:1920)

Togo gi tsuhu

nuga di eahu, ma tsi owiihu, yo gi tsuhu togo ne da

4Ha

(Mt. 10:2831)

nar oho mi yo har mhuntsji, bi emba ar Hesu:

13Nepu

r bede nar oho hinte mi kati himi benga n xiho

125 Ma Utatei, xipatsu ma jd ga hebe n bi zogagihe ndu ma dadahe. 14 Nunar Hesu bi embabi: Xige Ndada, togo xi huxkaga ngu ar nzaya ga hekahu ar hai. 15 Ne bi en ne: Jamasuhu hinge xa gi hyomfu y ho ar ximhai, ngetho ha ya ho, hinge ja bi ehnu ar hogamui. 16 Ne bi xipa nar bede nuu ya ji xki mhuntsi, ne bi embabi: Mi bu nar oho xa mi pesa nzeye ya ho, ne nuy hai xa bi unga nar hoga sofo. 17 Num n ar oho bi bense, ne bi en: Te ga pepya. Hiotho habu ga kwata gatho ma sofo. 18 Na mbi ense hr mfeni: Da beni tema ga pefi. Ma ga yota nuyu ma tu, ne ma ga hoka mara di tte r dta. Ne ka ga utnu gatho ma sofo ne gatho n te di petsi. 19 Nepu ka jwadi ga kwata gatho ma sofo, ma ga embase ma te: Nupya h, janu gatho n te di honi ga tsi nzeye ya jeye da epu. Nupya da tsa ga tsaya, ga uni, ga ntsithe, ne xa ga njohya. 20 Ha J bi embabi n ar oho: Xa xka be ri mfeni, ngetho ar nxuinu, ma gi tu, ne gatho n gi petsi, hingi pdi togo ma da gohwi. 21 Njaput ho nehe, n togo xi muntsa nzeye ya ho r metise, nu xta du, ma da hoya hr nthandi J.

AR LUKA12 ri tehu tpa r nsu ar huni, ne ri ndoyohu tpa r nsu ar he. 24 Hyanthu ya ka. Nuu hingi poti, hingi xofo, ne hiotho y tu. J go wiu. Ne nuahu gi tfu r nsu gatho ya zuwe nsani. 25 Togo da husa r hetsi xa di tu r mui. 26 Numu hingi tsa gi yot hu n hingi hembi, yo tupa ri muihu gatho nu mara mu. 27 Hyanthu hanja te ya doni. Hingi heti, hingi pe manar befi. Ha di xiahu, nunar nd Salomon, mdi xa mi pesa r nsu, himbi za bi he ngu r nzathou. 28 Numu J heta ya doni da ndompya har batha, ne xudi da nkutsi da tusa har tsibi, xiahu, tengu da thetahu mu. Yo xa hinte gi pesu ri jamfihu. 29 Jange yo gi tu ri mu ihu tema gi tsihu ne tema gi hyehu, ne hindi oda ri mfenihu tema gi kathu. 30 Ngetho gatho nuu ya ji hinxi emui, hyaxmu oda y mfeni n te da zi ne te da hye. Ha nuahu, ri Dadahu bi bu mhetsi, p teme gi kathu. 31 Jange hyohu meto hanja gi bu hu xiho hr tsutwi J, ne njapu h, hinda katahu gatho n gi hohu.

23Ngetho

Pesa ri hohu nnu mhetsi

Yo gi tu ri mu ihu tema di epu

ar Hesu bi emba y maxte: Nupya di xiahu, yo gi tu ri muihu tema gi tsihu, wa tema gi hyehu.

22Nepu

(Mt. 6:2534)

tsi tu lo mhuntsiihu, yo gi ntsuhu, ngetho J ri Dadahu xi hwkahu gi bu hu hr tsutwi. 33 Jange pahu ri metsihu, ne hyembabihu ya hyoya. Yothu ri benihu hingi thege, ne ri

32Ma

(Mt. 6:1921)

AR LUKA12 metsihu nu mhetsi hinda gtsi, habu hinda yuta ya b da bpahu, ne hinda de ar zuwe. 34 Ngetho habu bu ri met sihu, ka bu hnu ri mfenihu nehe.

126 da njohya n ar bego nu xta zo r hmu, ne da dini di ota gatho ngu n xki zokwabi nda mefi. 44 Xa majni di xiahu, nu ar hmu ma da exa ar hoga bego, da supa gatho n te petsi. 45 Ha numu n ar bego togo bi tsogi nda supa r befi r hmu, da benga hr mfeni, nunr hmu hinda nxoni da pengi. Ne da ndui da me ya oho ne ya beh nuu y mibegowi, ne xa di untho, ne di tsithetho, ne xa di ntitho. 46 Ha numu r hmu da zoho n ar pa hindi toma nor bego, xa ma da tumba nar dta mfei, ne da eta habu bi ku nuu hingi emui. 47 N ar bego pdi xiho tema xi bepa r hmu, ne hinda yote, tte r mfei ma da tumbabi. 48 Ha n ar bego hindi pdi xiho teme xi bepa r hmu ne hinda mefi xiho, da tumba ar mfei, mdi hingar nzeye ngu n mana. Ngetho n togo da tentwa nzeye ar befi hr ye, njaputho ma da thspa majni nehe. Ne n togo da tumbabi nzeye da su, njaputho ma da thspa majni.

43Xa

ne ndomhu, ngu ra ya hoga bego di zo y oti. 36 Jahu ngu ra ya bego toma y hmu xta menga nar ngo nthti, ne nu xta ganta ar goxthi, nuu nguta da xokwabi. 37 Xa ma da njohya nuu ya bego di nuhu nmu xta zo r hmu. Nuga di xiahu, nunar hmu da mo ar mexa, ne da ei da wini. 38 Mdi da zo made ar xui, wa nmu butho da hatsi, xa ma da njohya nuu ya bego da tsudi nuhu. 39 Ne di xiahu, numu nar ji di phm hamu da zo ar b, nu ar ji hinda h, da su r ngu, hinda hye ar b da yuti da bpabi. 40 Jange nuahu ndomhu, ngetho n ar pa hingi behu, na ngi thahutho, ma da mengi da ehe N Togo ba e bi Nji.

35hoju

Ar hoga bego ndomi

Ar hoga bego ne ar tsobego

ar Pedro bi yambar Hesu, ne bi embi: Ma tsi Hmui, xi nunar bede ga jwadi ga m, hage honse ga xije, wa ga xipa gatho ya ji. 42 Ne ar tsi Hmu bi ddi: Ximu nar hmu da bonga r ngu da ma, togo da zokwa r befi da su ne da wimbabi gatho y bego. Hage hinda zokwabi nar hoga bego di pdi te gatho mahyoni da mefi.

41Nepu

(Mt. 24:4551)

Ngetho xpa e ar Hesu, ma da he ya ji

xta ekwa har ximhai ga u ar tsibi, ne xa di nehm da ndui da nzo. 50 Mahyoni ga tho nzeye ya ugi ne ya dumui, ne xa di nehm da ndui ga thogi. 51 Ha gi behu xta ekwa ga jsa ya tuhni har ximhai. Hin, xta e ga exa ya ji da ntuhni.

49Nuga

(Mt. 10:3436)

127 ndu ar pania di mapu, numu ha nar ngu di bu kuta, ma da hehyu, hu da utsa nu yoho, ne yoho da utsa nu hu. 53 Ya dada da utsa y tu, ha nuya tu da doxa y dada. Ya nn da utsa y tinxu, ha nuya tinxu da doxa y nn. Nuya ka da utsa y tsihwe, ha nuya tsihwe da utsa y ka.

AR LUKA12,13 ar Pilato bi mehna togo nda hyo ra ya me Ngalilea. Ne bi nthspabi r jiseu r ji ya meti moho mi uu har dnganij Herusalen. 2 Ne ar Hesu bi embabiu: Ha gi behu nuya ohoyu bi totwa njapu ngetho mi tpa y tsoki gatho nu mara ya me Ngalilea. 3 Di xiahu hin. Ha numu hingi yotwabihu r ntsomi, ma gi mehu ngu bi meu. 4 Xi nuu retamahto ya ji bi zema ar hesjdo Siloe nmu mi yote, ha gi hu ri muihu mi tpa y tsoki gatho nu mara ya me Herusalen. 5 Di xiahu hin. Ha numu hingi yotwabihu r ntsomi, ma gi mehu ngu bi meu.

52Da

Hanja hingi phu nuya pa gi bu hu

Hesu bi embabi ya ji nehe: Nmu gi hanthu da nju xa ya gui nnu mampuni, gi ehu ma da wi, ne majni da njapu. 55 Numu da ndu i da o ar ndhi, gi ehu ma da zo ar pahyadi, ne majni da njapu. 56 Nemhhu. Gi phu gi hyanthu hamu mponga mhetsi ne ar ximhai, hanja hingi phu mponga nuya payu gi bu hu.

54Ar

(Mt. 16:14; Mr. 8:1113)

Kohwi nar nkohi ri u nihu

hingi bensehu ndana xiho gi yothu, ne ndana hingi ho. 58 Numu na da zixahu har tsutwi, nu xki yohu har u, dama gi nkohwihu nmu gi yosehu, njapu hinda zixahu har nzaya. Ngetho nmu xki tsohu har nzaya, n da datahu r mfatsi, ne n r mfatsi da zixahu, ma da goahu har fadi. 59 Di xiahu hinda za gi po hu, ma gi bu hu nu gi kothu gatho n gi tuhu.

57Hanja

(Mt. 5:2526)

ar Hesu bi xipa nar bede ya ji, ne bi embabi: Nar oho mi pesa nar baiiuxi mi ba hr hwhi. Ne nar pa bi ma ba ktsi nda nu ha xki ndu, ne hinte bi dini. 7 Nepu bi emba r bego mi su ar hwhi: Di ne gi tseka nunar baiiuxi, ngetho hu njeye xta ehe di handi ha da ndu, ne hinte xta tini. Jange te ga jafu, honse honga nze ar hai ne hinte uni. 8 Num bi enga ar bego: Ma tsi hmui, yo gi tsejm. Ma ga hehu mana njeye. Ma ga fomba ar hai ne ga utwa ar yai. 9 Xmh njapu da ndu. Ha numu hinda uni, num h, da za gi tseki.

r bede nar baiiuxi hinte mi tu

6Ne

13

Nmu mi bu hnu ra ya ji bi metwabi ar Hesu hanja

Yothwu r ntsomi, hyohu hingi mehu

pa ntsaya ar Hesu mi bu ha nr nij ya xodyo, mi uta ya ji.

10Nar

Nar pa ntsaya ar Hesu bi othe nar beh mar nkoxtha

AR LUKA13 mi bu hnu nar tsi beh xki nkoxtha. Xki tho retamahto njeye nar tsondhi xki japi nda heni, himi hegi nda jnga r xutha. 12 Nu mi hyanda ar Hesu, bi zofo ne bi embabi: Nn, nupya xi hyekai ri heni. 13 Num bi huspa y ye ar tsi beh. Ne dama bi za bi jnga xiho r ndoyo, ne bi mudi bi umba njamdi J. 14 Ne n mar ndngi har nij, bi mbo r kwe, ngetho ar Hesu bi othe ar tsi beh har pa ntsaya. Ne bi emba ya ji: Di pesu rato mpa ga mpehu. Numu tsuahu ya heni, ba ehu nuya pau da totheihu, hinge nuya pa ntsaya. 15 Ar tsi Hmu bi ddi ne bi en: Nemhhu. Ha hingi xothu ri boihu wa ri nogehu gi tsthu, mdi ar pa ntsaya. 16 Xi nunar tsi behnu r mangabeto ar Abra, xi wesa ar tsondhi retamahto njeye, hage hingi ho da soti mdi ar pa ntsaya. 17 Ne nu mi mnga njapu ar Hesu, gatho nuy u niwi mi bu hnu, bi be y tsa. Ha nu mara ya ji xa mi johya mi hyanda ya dta ntudi mi ota ar Hesu.

128
r bede ar njoxthuhme

11Ne

enga ar Hesu nehe: Tema ga hekwabipya r tsutwi J. 21 hehwi ar njoxthuhme bi panta nar beh ha guto hwada ar ju ni, ne bi domi bi joxa xoge.

20Bi

(Mt. 13:33)

Ar goxthi xi ntsixti

r bede ar ndamurtasa bi boti

enga ar Hesu nehe: Tema ga emfu di hxa r tsutwi J, wa tema ga hekwabihu. 19 Njangu nar tsi ndamurtasa bi mota nar oho hr hwza. Ne xa bi te nar baiza, ne ya tsintsu ka kxhnu y mafi.

18Bi

(Mt. 13:3132; Mr. 4:3032)

Hesu mi ne ar u ndi ma Herusalen, mi tho ha ya dta hnini ne ya tu lo hnini, mi uta ya ji. 23 Ne nar ji bi yani ne bi embi: Tsi Hmui, hage tsi tui ya ji ma da mpoho. Ha n bi embabi: 24 Umba ri mu ihu gi kut hu har goxthi xi ntsixti. Nuga di xiahu, nzeye di nemh da yutnu, ne hinda tsa. 25 Jangu xta gota ar goxthi n togo r meti ar ngu, njapu nuahu mefa xa ma gi mahmhu ne gi ehu: Ma tsi Hmuihe, xogagihe ar goxthi. Ha n ma da ddi ne da eahu: Hindi pdi habu xka ehu. 26 Nepu nuahu ma gi embabihu: Hanja hingi pje. Ndi uhu ne ndi tsithehu, ne ha ma hninihe go ngi utkagihe ri u. 27 Ha n ma da eahu: Di xiahu hindi pdi habu xka ehu. Wehu, yotatsokiihu. 28 Ne xa gi nzohu nu, ne xa ma da du ri muihu, nu xki hyanthu ndu ri mudi palehu ar Abra, ne ar Isa, ne ar Hakob, ne gatho y mehni J di bu hnu hr tsutwi J, ne nuahu hinda thekahu gi kuthu. Ma gi kohu nthi.

22Ar

(Mt. 7:1314, 2123)

129 ma da e ya ji xoge ar ximhai, di duma mahyatsi, di gxa mampuni, ne mahwifi di gxa makangi. Ne ma da yutu hr tsutwi J, ma da huhnu har mexa da uni. 30 Ne nuya pau, nuu betopya, ma da mefa, ha nuu befa, ma da metou.

AR LUKA13,14 nd mar dengabepate, ne nuy ohu mi th tema mi ot. 2 Ne ka mi bu hnu nar oho mi handwi xa mi neni. 3 Nepu ar Hesu bi yambabi ya dengabepate ne ya btofo, bi embabiu: Hage ja ar seki da tothe nar dathi har pa ntsaya, wa hin. 4 Ha nuu bi hetho, hinte bi ddi. Num ar Hesu bi huspa r ye n ar oho mi neni, bi othe ne bi mehni bi ma. 5 Nepu bi embabi ya dengabepate ne ya btofo: Numu da zo na ri nogehu wa na ri boihu ha nar pothe, ha hinge dama gi hhu mdi ar pa ntsaya. 6 Ha nuu himbi za te bi ddi.

29Ne

Ar Hesu bi zota r mu i bi hwka ya me Herusalen

pa, bi zo ra ya dengabepate ha mi bu ar Hesu, ne bi embabi: Di ma, tsokwa nunar hainu, ngetho ar nd Erode ekatho da hyoi. 32 Ha nu ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Di mhu ba xifu n ar hyate ji: Nupya ne xudi hinga tsaya ga enga ya tsondhi, ne ga othe ya dathi, ne ndamni ga jwata ma befiwa. 33 Nupya ne xudi ne ndamni, ga ne ma u gar ma Herusalen, ngetho habu xi thopa y mehni J, mahyoni da thogaginu nehe. 34 Nuahu gar menguhu Herusalen, gi hofu y mehni J, ne gi kampabihu togo bi peahu. Hangu xta nehm nga muntsahu, ngu nar tsi oni muntsa y tuni da hwixa ha y hwa, ne hinga nehu. 35 Phu, J ma da hyekase ri nijhu. Ne di xiahu, hinge ma gi hyandgagihu nuya payu. Gi tomhu da zo ar pa gi ehu: Nsunda n togo xpa pehna J ma tsi Hmuhu.

31Nunar

(Mt. 23:3739)

14

Ar Hesu bi othe nar oho mi neni

Nar pa ntsaya ar Hesu bi ma ba unga hr ngu nar

Hesu mi hyanda mi tso nuu xki tsohna har huni, ne mi hwau ya beto nthutsi nda hu har mexa. Bi xipabiu nar bede, ne bi embabi: 8 Nmu xta tsoai ha nar ngo, yo ma gi huxa ha ya beto nthutsi. Ximu da zo mana n xi tsohni ne tte r nsu. 9 Nepu n togo xi zoai, da eai: Tsokwapu ar nthutsi nuna mana. Gemu nar metsa nu xki bai gi hu har ngtsi. 10 Jange nmu xta tsoai ha nar huni, huxa har ngtsi. Ne nu xta hyanta togo xi zoai, da eai: Hanja ga huxkwa, o. Thogi di ma ba huxa ha ya beto nthutsi. Ne njapu da hyanda nuu mara di huhnu har mexa, ne da tesai ri nsu. 11 Nuga di xiahu, n togo da exase, ma da be r tsa. Ha n

Nr bede togo bi tsohna har ngo

7Ar

AR LUKA14 togo hingar etsi, da tespabi r nsu. 12 Ne bi embabi n togo xki zohni: Numu gi beni gi unga nar huni wa nar ntoxiwa ha ri ngu, yo gi zohna nuya ri mpdi, ri ku, nuya ri mni, wa ri nangu nuu pesa ya boj. Ngetho njapu, nuu nar pa ma da zoai nehe, ne da kosatho ngu xka yotwabi. 13 Nmu xki yota nar ngo, zohna ya tsi hyoya, nuu doye, nuu dowa, nuu ya tsi goda. 14 Nuya tsi jiu, hinda ma da kosa n gi otwabiu. Ne mefa har oho mui, nu xki pengi gi ntewi gatho nu mara xi yota xiho, ma gi njohya gi hnga ri nthh.

130 di adi gi pumgi, hinda tsa ga ma, ngetho mahyoni ma ga nu ha mpefi xiho. 20 Ha n mana bi en: Ka di jwadi di nthti, hinda tsa ga ma. 21 Mi menga ar bego, bi xipabi r hmu hanja bi d gatho nuu xki zohni. Num ar hmu xa bi mbo r kwe, ne bi emba r bego: Di ma har tai ne ha ya u har hnini, ne ba tsinkawa gatho nuu gi timpu, ya tsi hyoya, ne nuu doye, nuu dowa, ne ya goda, ba tsihi ga ume. 22 Mefa nu ar bego bi emba r hmu: Xta ota ngu xka xikagi, ne pongda habu da huxa mara. 23 Nepu ar hmu bi embabi r bego: Nupya di ma ha ya du, ne hr ntheti ar hnini. Ne gatho nuu gi nthewi gi japi da ehe, ne da uxa ma ngu habu pongi. 24 Ngetho nuya da zohna meto, di xiahu hinto ma da zipka ma huni.

mi yo njapu nuu ya ji mi huhnu har mexa, nau bi emba ar Hesu: Tengu r johya n togo ma da hudi da unga hr tsutwi J. 16 Num ar Hesu bi embabi: Nar pa nar oho bi yota nar dta huni, ne bi zohna nze ya ji nda ungwi. 17 Nmu mi hoki nda uni, bi mehna y bego nda xipa nuya ji xki zohni: Ba ehu, ngetho xi bokahu ar mexa. 18 Ha gatho nuu ya ji xki zohni, bi ya ar mpumbate, ngetho hinge nda ma. N meto bi en: Gi pumgagi ngetho hingi tsa ga ma. Ka di jwadi di tanga nar hai, ne mahyoni ma ga ktsi. 19 Ha n mana bi en: Xta tanga kuta ntei ya boi. Jange

15Nu

r bede nar oho bi yota nar dta huni

ya ji mi owi ar Hesu, ne n bi handwi ne bi embabiu: 26 N togo ne da dengagi, mahyoni di tte ar mhte di peskagi, ne mefa da m r dada, r nn, r beh, y btsi, y ku, ne r tese. Ha numu hindi njapu, hinda tsa ga embabi ma maxte. 27 Ha n togo hinda enta r te da dengagi, hinda tsa ga embabi ma maxte. 28 Ximu nar ji beni da hyoka nar hesjdo, hage hinda hudi meto da nu ha jwa ar boj, wa hinda za da jwati. 29 Ha numu hinda nu meto, ne honse da dumba r wa ar jdo, ne

25Nzeye

Hangu ar hembi da denga na ar Hesu

131 hinda za da jwati, gatho nuu ya ji bi hyandi, ma da deni. 30 Ne da eu: Nunar ohonu, honse bi duma ar befi, ne himbi za bi jwati. 31 Ximu nar nd beni da doxa manr mindwi togo pesa yonthebenthebe ya ndogu, hage hinda hudi da nu meto, ha da za da dh hnse di pesa nuu nanthebenthebe ya ndogu. 32 Ha numu handi hinda ntte, da mempa ra y mehni r mindwi bi e yaputho, da xipabi teme adi, ne da mengtho hinda ntunkwi. 33 Jange nuga di xiahu, nuu togo hinda hyepu gatho n te petsi, hinda tsa ga embabi ma maxte.

AR LUKA14,15 batha, ne gi yohu xoge ar ngwani, gi hyohu n xka behu. 5 Ne xki tihu, gi yentsa ha ri xinxihu, ne xa gi njohyahu gi tsihu. 6 Ne xki tsohu ri nguhu, gi zohu gatho ri mphwihu ne ri nanguhu, ne gi embabihu: Di ne ga njohyahu, ngetho xta tinga na ma deti xki medi. 7 Jange di xiahu, njaput ho nehe, numu nar yotatsoki da yotwa r ntsomi, xa tte ar johya ma mhetsi, tta nuu gohonate ne retamaguto ya hogaji beni himahyoni da yotwa y ntsomi.

Numu ar u da be r uxi

ar u xiho, ha numu da be r uxi, hanja da menga r nku hi. 35 Hingi ho da tuta har hwhi, wa da jwata ngu ar yai. Hinte r ho, jange da tempu. N togo tu r gu, d yoxa n te di m.

34Nu

(Mt. 5:13; Mr. 9:50)

r bede ar tsi deti xki medi

15

Nzeye ya njotboj ne mara ya tsoji, bi ma ba tsu ar Hesu nda yoxa n mi m. 2 Jange nuya dengabepate ne nuya btofo, mi mau mi eu: Nunar ohonu wi ne ungwi ya tsoji. 3 Num ar Hesu bi xipabi nar bede, ne bi embabiu: 4 Ximu gi ehu nanthebe ya deti, ne gi behu na, ha hingi tsohu nuya gohonate ne retamaguto har

(Mt. 18:1014)

nar beh pesa reta ya boj ne da be na, ha hinda tso ar oti, ne ramtxu da goka xoge r ngu da hyoni. 9 Ne xta dini, da zohna gatho y mpdi ne y nangu, ne da embi: Di ne ga njohyahu, ngetho xta tinga na ma boj xki medi. 10 Jange di xiahu, njaput ho nehe, numu nar yotatsoki da yotwa r ntsomi, bi ja ar johya habu bi bui y enxe J.

8Ximu

r bede ar boj xki medi

Hesu bi en ne: Nar oho mi e yoho y tu. 12 N ar befatu bi emba r dada: Te gi m dada, ximu gi raka n ar xeni ma gi tsogagi. Ha nu r dada bi hyembabi y tu gatho n mi petsi. 13 Xki tho ra ya tsi pa, nu ar befatu bi muntsa gatho n te xki tumbi. Ne bi bonga hr ngu, bi gu ar u bi htsi, bi ma manar hai

11Ar

r bede ar ragitu

AR LUKA15,16 yapu, habu ba empu r boj mi bu nar mui himar ho. 14 Ha nu mi dege gatho n te mi h, xa bi nja nar thuhu har hnininu habu mi bu, hinte mi tini te nda zi. 15 Bi ma ba apa ar befi nar oho mar mengunu, ne nunar oho bi mehna hr batha nda supa y tsudi. 16 Xa mi tsu nar thuhu, mi ne nda zipahm nuy huni mi tsi ya tsudi, ne hinto mi hwki nda umbatsu te nda zi. 17 Na mbi bense: Hangu y bego ma dada pongwathobi te da zi, ha nuga di tuwa ar thuhu. 18 Ma ga penga hr ngu ma dada, ne ga embabi: Ma dadai, xta tsokwa J, ne nuge nehe. 19 Hindi epkagi gi engagi ri tugi. Hyandgagipya ngu na ri begotho. 20 Ne bi gu ar u bi menga hr ngu r dada. Butho nda zoni, bi hyanda r dada, ne xa bi hwki, bi nixti ba thdi. Mi nthewi bi hyu fi, ne bi zutsi. 21 Ar tu bi en: Ma dadai, xta tsokwa J, ne nuge nehe. Hindi epkagi gi engagi ri tugi. 22 Ha nu r dada bi embabi y bego: Ba hmfu ar hoga he, ne hyethu. Tuthwu nar mfoye, ne titwabihu ya thiza. 23 Ne ba tsihu ar nokaboi, ga hohu ne ga uhu. Ma ga othu nar dango njohya. 24 Ngetho numa tu ndi humamu i xki du, ha tetho. Xki medi ne da pengi da tini. Ne bi ndui ar dango njohya.

132 bi zo ar betotu mi yo har hwhi. Ha nu mi zonga getu ar ngu, bi yode mi ja ya memda ne ya nhei. 26 Bi mata nar bego, ne bi yani te mi ja har ngu. 27 Nu ar bego bi embabi: Ri jd ba pengi, jange ri dada xi m nda tho ar nokaboi da njohya, ngetho xi zomaho. 28 Num nunar betojd xa bi mbo r kwe, himi ne nda yuti. Ne ba ponga r dada nda xipabi nda yuti. 29 Ha nunu bi emba r dada: Gi pse hangu ya jeye di bu hwi, ne di pepai. Xta ota gatho ngu xka xikagi, ne hinxka raka nar tsi txi ga njohyabe ma mpdi. 30 Ha nupya h, xi zo ri tu togo xpa emba ri boj ya tsobeh. N h, gi hopa ar nokaboi. 31 Nunr dada bi embabi: Ma tsi tui, nuge hyaxtho di bu hwi, ne gatho n di petsi ri meti nehe. 32 Honse nupya mahyoni ga njohyahu, ne ga othu ar dango njohya. Ngetho ri jd ndi humamui xki du, ne xpa pengi tetho. Xki medi, ne da pengi da tihu.

25Mefa

16

Ar Hesu bi embabi y maxte nehe: Mi bu nar oho xa hinte mi kati. Ne mi e nar bego, xki nsipabi mi emba r boj. 2 Jange ar hmu bi zohna r bego, ne bi embabi: Xta oka ra ya bede nthoxai. Jange di ne gi datka majni gatho ri befi, ngetho hindi ne gi pepkathogi.

r bede nar bego mi ka r hmu

133 n ar bego bi bense hr mfeni, ne bi en: Xipya te ga pefi. Ma hmu da hmga ma befi, ha hiotho ma tsedi ga xamar hai, ha raka ar metsa ga mpeti. 4 Xta beni te ga pefi. Ma ga nu ha ga japi da rakar seki ha y ngu nuu togo tupabi ma hmu, nmu xta thgagi ma befi. 5 Ne bi zohna ramana nuu togo mi tupabi r hmu. N ar ndui bi yambabi: Hangu gi tupa ma hmu. 6 N bi ddi ne bi en: Di tupabi nanthebe ntsoi ar nziki. Ha n ar bego bi embabi: Bu kwa ar hemi habu hutsi hangu gi tupa ma hmu. Dama hyoka mana habu di m, honse madenthebe ntsoi gi tu. 7 Nepu n mana bi embabi: Xige hangu gi tuge. N bi en: Nanthebe ndu ar tei. Nepu n ar bego bi embabi: Bu kwa ri hemi habu huxa hangu gi tupa ma hmu. Hyoka mana habu di m, honse gohonate gi tu. 8 Nepu nu r hmu bi espa r nsu n ar tsobego, ngetho dama bi tita r mfeni bi gohwi xiho nuu togo mi tu ya thai. Jange njapu nuya meximhai, xa ka mbdi da zixkwi xiho y ohu nuy befiu, ha nuu xi jamfi J hingi njapuu. 9 Ha nuga di xiahu, nunr boj ar tsoximhai gi pesu, faxu mara, ne njapu gi ntsixkwihu. Ne nu xta the ri tehu, ne da the ar boj, ma da taahu habu gi tsayahu nu mhetsi hihamu da gtsi. 10 N togo su xiho n na tsi tui tumbabi, njaputho numu da tumba nzeye. Ha n hingi su

AR LUKA16 xiho n tsi tui tumbabi, numu da tumba nzeye, hinda su nehe. 11 Njaput ho nehe, numu hingi sufu xiho ya ho jawa har ximhai, togo da kaxmbeniihu da raahu gi kwathu ya ho hihamu da thege. 12 Numu hingi suhu xiho n hingo ri metihu, togo da raahu n ri metihu gi suhu. 13 Nar bego hinda tsa da mepa yoho y hmu, ngetho njapu da utsa na, ne da m mana. Wa da mepa na, ne n mana hin. Njapu nehe, hinda tsa gi pefu J ne di oda ri mfenihu ya ho. 14 Ha nuya dengabepate mi bu hnu mi otse, xa mi thenthou, ngetho xa mi m ya boj. 15 Ha nu ar Hesu bi embabiu: Nuahu honse gi u ri hmihu ha y nthandi ya ji. Ha J ptathoihu ri mfenihu, ngetho n numaho ya ji, J handi xi ntsotho.

3Nepu

himi tsota ar Xuwa Xixthe, ya ngi pesfu y bepate ar Moise ngi yothu, ne n xki mnga mara y mehni J. Ne nu mi zo ar Xuwa dinjawa, xka yohu xi nsiahu ar hoga mh nonga r tsutwi J, ne nzeye xi umba y mui da yuta hr tsutwi. 17 Ar mhetsi ne ar ximhai hingi hembi da gtsi. Ha hiotho nar tofo xi tota hr Tofo J, hinda njaputho. Ma da tho gatho ngu m.

Y bepate ar Moise ne r tsutwi J

16Nmu

Ar Hesu bi nonga nuu togo he y nthti

nar oho da hyepu r beh ne da nthtwi mana,

18Numu

(Mt. 19:112; Mr. 10:112)

AR LUKA16,17 tsimbabi r nthti. Ne n togo da nthtwi nar beh xi hye r dme, tsimba r nthti nehe.
r bede nar oho hinte mi kati ne ar Lasaro

134 madetho xa ra he. Jange nuu bu kwa, hinda za da mapu, ha nuu bi bupu, hinda za di ekwa. 27 Ha n ar oho bi en: Ma tsi dadai Abra, num, di aa ar mte gi pehnatsu ar Lasaro hr ngu ma dada. 28 Ngetho di e kuta ma jd, di ne da zofo ne hinda ekwa da tho ya ugi ngu di thoka. 29 Ha nunar Abra bi embabi: Nuu bi pespa n bi yota ar Moise ne n bi yota nuu mara y mehni J. Go da yoxu. 30 Nunar oho bi mengi bi en: H, majni n gi m, ma dadai Abra. Di beni, numu gi pehna na nuu xi du, da yotse ne da yotwa y ntsomi. 31 Ha nunar Abra bi mengi bi embabi: Numu hingo ota n bi mnga ar Moise ne mara y mehni J, hinda ne da jamfi n da xipa na togo xi mengi xi nte.

bu nar oho hinte mi kati, ne xa mi he xiho, mi ko ra ya hoga dutu xa mar nzatho. Ne hyaxmu mi exa r nsu mi ota ya dango. 20 Ne mi bu nar tsi met i mr thuhu ar Lasaro, hyaxmu mi huhnu hr goxthi r ngu ar oho hinte mi kati. Nunar tsi metinu xa xki foxta xoge r ndoyo, ne mi po. 21 Mi e ya yo mi tespabi habu xki ya. Ne n ar tsi oho, mi nemh nda go nda zi nuu ya xeni mi ta hr mexa ar oho hinte mi kati. 22 Nar pa bi du ar tsi met i, ne ya enxe mhetsi ba e bi zitsi nda mu hwi ar Abra. Mefa bi du n hinte mi kati nehe, ne bi tagi. 23 Nu mi onu har bexui, xa mi tho nar ugi. Bi gu xnu r da, ne bi hyanda yapu ar Abra ne ar Lasaro mi bu hwinu. 24 Bi mati ne bi embabi: Ma tsi dadai Abra, peska ar nhwki. Ba pehna ar Lasaro da po nr xa ha nar tsi tui ar dehe, da e da tsetka ma jhne. Ngetho xa di thokwa ya ugi ha ya faspi. 25 Ha nu ar Abra bi embabi: Ma tsi tui, benga nmu ngi bu hnu har ximhai, xa ngi bui xiho, ha nu ar Lasaro mi uda r mui mi hyoya. Ha nupya, nunu bu kwa xiho, ha nuge uda habu gi bui. 26 Ha hinda tsa da mapu ar Lasaro, ngetho ja nar maye

19Mi

Ga ntsuhu hinga jafu mara da yota ya tsoki

17

Ar Hesu bi embabi y maxte: Hyaxmu ja togo da japa ya ji da ntsoki. Hwkate n ar ji da yota njapu. 2 Xihohm n ar ji da tsutwa nar doju ni hr yuga, ne da tenta har dehe, ne njapu hinda japi da da nuu hinxi zeta y emui. 3 Jange ntsuhu. Numu na ri kuhu da yotahu nar tsomui, hkwabihu. Numu da yotwa r ntsomi, pumbabihu. 4 Numu da yotahu ar tsomu i yoto mpengi ar pa, ne yoto mpengi

(Mt. 18:67, 2122; Mr. 9:42)

135 da ehe da eahu: Pumgagi, pumbabihu. maxte ar Hesu bi embabi: Huska ma emuihe. 6 Num ar tsi Hmu Hesu bi en: Numu gi pesu hm ar emui ngu nar ndamurtasa r dta, da za gi embabihu nunar dta baizanu: Ku xa habu gi bai, ne di ma ba kuta har dehe. Ne nunar za da yotahu ngetho gi emuihu.

AR LUKA17 mau ntsedi, ne bi eu: Hesu, tsi Utate, hwgagihe. 14 Ar Hesu nu mi hyantu, bi embabi: Di mhu ba uhu da hyantahu ya mj. Ne nu mi mau, mi yo ar u bi dixa y heni. 15 Ne nayu, mi za xki ditsi, bi mengi xa bi ntsedi, mi nsunda J. 16 Ne bi ndandihm hr wa ar Hesu, bi me r hmi har hai, bi umba njamdi ngetho xki othebi. N ar oho mar me Nsamaria. 17 Num ar Hesu bi en: Hage himi reta nuu bi ditsi. X nuu ma guto mu. 18 Hage honse nuna hingr me Israel ba pengi da nsunda J. 19 Ne bi emba n ar oho: Bai di ma. Ya xka mpoho ngetho xka jamfigi.

13Bi

5Nuy

Huska ma emu ihe

Hesu bi embabiu nehe: Nuahu gi ehu nar bego, hage gi embabihu xta penga har hwhi wa ar bayo: Thogi gi hudi gi uni. 8 Hin. Ma gi embabihu: Meto hogar toxi, ne gi raka te ga tsi. Mefa xka jwadi, ka gi hudi gi unge nehe. 9 Ha gi umfu njamdi n ar bego bi yota n ga befu. Di enga hin. 10 Njaput ho nehe, nu xki jwahu gi pefu r befi J xi bepahu, mahyoni gi ehu: Hindi epkagihe gi raje njamdi, ngetho dar begothohe, ne honse xta pehe n ndi epkagihe nga pehe.

7Ar

N di epi da yota nar bego

r nzoho r tsutwi J

Hesu ndi ma Herusalen, ne bi ranga madeda yoho ya hai, nr thuhu Nsamaria, ha n mana Ngalilea. 12 Nmu mi zonga hr uti nar hnini, bi bonga reta ya oho mi tsu ar tsitandoyo. Nuya ohoyu bi ma yaputho.

11Ar

Ar Hesu bi othe reta ya oho mi tsu ar tsitandoyo

nuya dengabepate bi yamba ar Hesu hamu nda zo r tsutwi J nuwa har ximhai. N bi ddi ne bi embabi: Nu xta e r tsutwi J, hinda ma da thandi. 21 Hinda za da teahu: Xi bu kwa. Wa da teahu: Bi bu hnu. Nu r tsutwi J gi bu hwihupya. 22 Nepu bi embabi y maxte: Nuya pa xi epu, ma gi nehmhu gi hyanthu mdi na pa di nd N Togo ba e bi Nji, ha hinda tsa. 23 Ne ma da teahu: Ka bu kwa. Wa da teahu: Ka bi bu hnu. Yo gi pahu gi ksu, ne yo gi tehu nuu togo da xiahu njapu.

20Nepu

(Mt. 24:2328, 3641)

AR LUKA17,18 ngu gi hanthu nar hwei dama da yota nr ni mhetsi, ne da konga n manr ni, ma da njapu n ar pa xta penga N Togo ba e bi Nji. 25 Ne nunu mahyoni meto da tho nzeye ya thogi, ne xa ma da utsa ya ji bu nuya payu. 26 Ngu bi tho nuya pau mi bu ar Noe, ma da njaputho nuya pa xta penga N Togo ba e bi Nji. 27 Nuya jiu mi untho, mi tsithetho, ne mi nthta na ngu na. Mi dau bi zo ar pa bi yuta ar Noe har dta motsa, ne bi uxa ar dehe xoge ar ximhai, ne bi jtu gatho. 28 Bi njapu nuya pa mi bu ar Lot nehe. Ya ji mi uni, mi tsithe, mi mpa ne mi ntai, mi mpoti ne mi ho ya ngu. 29 Ha nunar pa bi bonga ar Lot har hnini Sodoma, bi w ya tsibi mi nthskwi ya kaxtado mi zo, ne gatho ya ji bi zti. 30 Ma da njapu n ar pa xta penga N Togo ba e bi Nji nehe. 31 Nu ar pa, numu na di to mar ngu, yo ma da gi da yuta hr ngu da gu ka te petsi. Ne n togo di yo hr hwhi, yo ma da mengr ngu. 32 Behu teme bi ja r beh ar Lot. 33 Gatho nuu da su r te, da bedi. Ha nuu togo xi yenta r te da thkwi, da dini. 34 Di xiahu, n ar nxui, yoho di bonga ha nar fidi, xta dau na da tsitsi, ha n mana da tsopu. 35 Yoho ya beh di ku nga mahyegi, xta dau na da tsitsi, ha n mana da tsopu.

136 ya oho di yo ha nar hwhi, na da tsitsi, ha n mana da tsogi. 37 Nu mi yo njapu y maxte, bi yambabi ar Hesu ne bi embabi: Ma tsi Hmuihe, habu ma da nja n ga m. N bi ddi ne bi embabiu: Nnu habu di benga nar meti xi du, ka ma da watnu ya pada da zau.

24Ngetho

36Yoho

18

Ar Hesu bi xipa nar bede y maxte, mi honi nda bu, mahyoni hinge nda ntsaya, ne hinda zau nda yapa J. 2 Ne bi embabiu: Mi bu nar nzaya ha nar hnini, himi tsupa J, ne himi japamasu n nda mnga ya ji. 3 Ka mi bu hnu har hnini nar ranxu nehe. Xa mi doni mi ksa ar nzaya, ne mi embabi: Yotka ar tsutwi, ngagi hinte da jakagi ma u nibe. 4 Bi tho ra ya pa nunar nzayanu himbi ne bi yotwa ar tsutwi. Ne na mbi bense, bi en: Nuga hindi tsupa J, ne hindi japamasu n mnga ya ji. 5 Mdi njapu, nunar ranxunu xa tsotka ma mui. Jange ma ga otwa ar tsutwi, ximu hyaxtho da ehe, ne da betka ma tseti. 6 Num ar tsi Hmu Hesu bi en: Yohu n bi mnga ar tsonzaya. 7 Xi J, hage hinda yotwa ar tsutwi nuu togo xi hwahni, gehyu parxui apabi. Hage hinge nguta da matsi.

r bede nar ranxu ne nar tsonzaya

137 xiahu h, dama da yotwa ar tsutwi. Ha nu xta penga N Togo ba e bi Nji, hage da dinga na togo di emui.
r bede nar dengabepate ne nar njotboj
8Di

AR LUKA18 Ha nu mi hyanda y maxte, bi zui nuu togo mi tsihi. 16 Ha nunar Hesu bi mata ya btsi nda wati, ne bi en: Hyehu ya tsi btsi da e da zu kagi, yo gi hkwabihu. Ngetho gatho nuu bu hr tsutwi J, hehwi nar tsi btsi. 17 Xa majni di xiahu, n togo hinda hmba r tsutwi J ngu nar tsi btsi, hinda ma da yutnu.

Hesu bi mnga manar bede, mi xipa nuu mi beu ma ya hogaji ne himi numaho y ohu. Bi emba njawa: 10 Yoho ya oho bi ma ba apa J har dnganij, na mar dengabepate, ha n mana mar njotboj. 11 Nu ar dengabepate mi bai mi apase J, ne mi en njawa: Ma tsi Dadai, di jamdi ngetho nuga hindi hebe nu mara ya ji, ya b, ya tsomui, ya zinga beh, ne hindi hxkagi nunar njotboj bahnu. 12 Nuga tata hto di b yogi, ne di raa r reta xeni ma nthh. 13 Ha n ar njotboj mi bata yapu, himi ne nda gu xhm r da mhetsi. Xa mi eta r mui mi apa J, mi en: Ma tsi Dadai, hwgagi, dar yotatsoki. 14 Jange bi enga ar Hesu: Di xiahu, n ar njotboj bi zu r mpumbate y tsoki, ne bi menga r ngu mi nhu hinte ma tsoki mi tu. Ha nunar dengabepate himbi zu ar mpumbate. Ngetho n togo da exase, ma da metwa r tsa. Ha n togo hinda etsi, mefa da tespa r nsu.

9Ar

Nar oho xa mi the y ho bi wi ar Hesu

Ar Hesu bi jpa ya tsi btsi

tsimpa ya tsi btsi ar Hesu nda huspa y ye ne nda jpabiu.

15Ba

(Mt. 19:1315; Mr. 10:1316)

nd bi yambabi ar Hesu, ne bi embabi: Hoga Utate, te ga pefi ne da taka ar te hihamu da gtsi. 19 Ha nu ar Hesu bi embabi: Yo gi engagi dar hogaji. Honse J go ar hogaji. 20 Gi ptwa y bepate J: Yo gi tsimba r nthti ri ohu, yo gi hote, yo gi mp, yo gi ju xa ya nhemh, espa r nsu ri dada ne ri nn. 21 N ar oho bi en: Gatho xta otyu ndi btsitho. 22 Ha nu mi yo ar Hesu njapu, bi embabi: Beta na te gi pefi. Di ma ba pa gatho n gi petsi, ne hyembabi ya hyoya. Njapu gi pesa ri honu ma mhetsi. Ne ba e gi tengagi. 23 Nmu mi yo njapu n ar nd, xa bi du r mui, ngetho mi the nzeye y ho. 24 Nu mi hyanda ar Hesu xa xki du r mui, bi en: Xa xi hembi da yuta hr tsutwi J nar ji hinte kati.

18Nar

(Mt. 19:1630; Mr. 10:1731)

AR LUKA18,19 hembi da tho nar dta meti hr gu nar yomhni, ha tte r hembi da yuta na hinte kati hr tsutwi J. 26 Ha nuu togo bi yode mi mnga njapu, bi en: Numu njapu, togo da za da mpoho mu. 27 Nu ar Hesu bi embabi: N hingi tsa da yota ya ji, J hinter hembibi da yot. 28 Ar Pedro bi embabi: Nuje xta tsohe gatho n ndi peshmhe ne xta teahe. 29 Num ar Hesu bi embabi: Xa majni di xiahu, n togo xi zopu r ngu, r dada, r nn, r ku, r beh, wa y btsi, ngetho xi hmba r tsutwi J, 30 ma da thuspabi r nzeye n da hngwa nuya payu, ne mefa ma da hnga ar te hihamu da gtsi.

138
Nar goda me Heriko bi tsa bi hyandi

25Xi

Ar Hesu bi mengi bi m ma nda tho

Hesu bi weka nampu nuu retamayoho y maxte, ne bi embabi: Nupya gar mh Herusalen, habu ma da tho gatho ngu xi yota y mehni J, bi mu te gatho nda totwa N Togo ba e bi Nji. 32 Ma da tentwa y ye ya ji nuu hingy xodyo. Ha nuu ma da zani, te gatho da thotse, ne ma da tsotsi. 33 Xa ma da nweti, nepu da tho. Ne r hupa ma da mengi da nte managi. 34 Ha nuy maxte himi tso y mfeni n mi xipa ar Hesu, ne himi tsa nda bu te ndi bonga n mi m.

31Ar

(Mt. 20:1719; Mr. 10:3234)

mi zonga ar Hesu hr uti ar hnini Heriko, ka bi nthewinu nar tsi goda mi huhnu har u, mi peti. 36 Ha nu mi yode mi thohnu nzeye ya ji, bi ani teme mi thohnu. 37 Ne bi nsipabi mi thohnu ar Hesu me Nasare. 38 Bi mafi ntsedi ne bi en: Nuge Hesu, r Tui ar nd Dabi, peska ar nhwki. 39 Nuya ji mi beto mi tsu i, ne mi xipabi nda he. Ha n xa mi umba r mui mi mafi mi en: r Tui ar Dabi, hwgagi. 40 Num ar Hesu bi mai, ne bi mehna togo nda tsihi. Mi zonga habu mi ba, bi yani, 41 ne bi embabi: Te gi ne ga jaai. Ha nu ar goda bi ddi: Ma tsi Hmui, di ne da xo ma da. 42 Ne ar Hesu bi embabi: Nupya d njapu ngu gi ne. Ga emui, jange xka hni. 43 Num ar goda bi za bi hyandi, ne bi denga ar Hesu, mi umba njamdi J. Ne gatho nuu ya ji bi hyandi, mi nsunda J nehe.

35Nu

(Mt. 20:2934; Mr. 10:4652)

19

Nu mi zonga ar Hesu har hnini Heriko, bi thota madeda ar hnini. 2 Ka mi bu hnu nar oho hinte mi kati, mr nd ya njotboj. 3 Xa mi ne nda hyanda ar Hesu, ne himi tsa, ngetho xki gotatho nzeye ya ji, ne n himar hetsi.

Ar Hesu ne ar Sakeo

139 bi meto, ne bi boxa ha nar za habu ma nda tho ar Hesu, ne njapu nda tsa nda hyandi. 5 Nu mi thopu ar Hesu habu mi toge, bi notse ne bi embabi: Sakeo, nguta ba ki, ngetho mahyoni ga oxa ar pania ha ri ngu. 6 N dama bi gi, ne xa mi johya bi zixa ar Hesu hr ngu. 7 Nuya ji mi hyandi xa bi nthente, mi nu ar Hesu xki yuta hr ngu nar tsokte. 8 Nunar Sakeo bi mai, ne bi emba ar Hesu: Ma tsi Hmui, ma ga hemba ya hyoya made nuya ho di petsi, ha numu togo xta ppa na, ga kospa goho. 9 Ha nu ar Hesu bi en: r pania xi zo ar mpoho har ngunu, ngetho nunu r mangabeto ar Abra nehe. 10 N Togo bi Nji, ba e da hyoni ne da poho nuu togo xi medi.

AR LUKA19 nda m njawa: Hindi nehe ngu ma ndhenu. 15 Mdi njapu, bi tetsi ngu ar nd. Ne mba penga r hai, bi zohna gatho nuu xki umbabi ar boj, mi ne nda bdi hangu xki d na ngu na. 16 Meto ba e na, ne bi en: Ma ndi, nuri boj ga rakagi, da japi bi xu ma reta r nzeye. 17 Xa bi njohya ar nd, ne bi embabi: Di za n xka pefi. Xka japi bi xu n tsi tui da rai. Ma ga exai gi nd reta ya hnini. 18 Ba epu manar bego, ne bi embabi: Ma ndi, nuri boj ga rakagi, da japi bi dh ma kuta r nzeye. 19 Num ar nd bi embabi: Nuge nehe, ma ga exai gi nd kuta ya hnini. 20 Ne bi zo mana nuu ya reta xki tumbabi ar boj, ne bi en: Ma ndi, xta ha ri boj, honta da paxa ha nar nthumxi. 21 Da tsu da mbo ri kwe, ngetho hingi pesa ar hwki. Gi hnga n hingi th, ne gi xofo n hingi poti. 22 Num ar nd bi embabi: Tsobego, nuna xka m, bi tsokai. Numu ngi pdi hiotho ma nhwki, di hnga n hinxta th, ne di xo n hinxta poti, 23 yo hinga tsokwa ma boj ya njwatboj mu, ne nmu nga pengi, nda njoska ma boj ne y nthh. 24 Nepu bi embabi nu mara y bego mi bu hnu: Hmfu ar boj, ne umbabihu n togo bi d ma reta. 25 Num nuu bi embabi: Ma tsi ndahe, n ya pesa reta ya boj.

4Jange

ji mi oxa n mi mnga ar Hesu. Ne n bi xipa nar bede, ngetho butho nda zonga Herusalen, ne nuya ji mi hu y mui ma nda nheki nagitho r tsutwi J. 12 Jange ar Hesu bi embabi: Mi bu nar oho mr mni nar nd. Bi ma ha nar hai yapu, ma nda tetsi ngu ar nd hr haise, ne mefa nda pengi. 13 Ha meto, bi zohna reta y bego, bi umba nar boj. Rangutho bi umbabi, ne bi embabiu: Jafu da mpe da xu n ar boj xta raahu, ne gi raju xka pengi. Ne bi gu ar u bi ma. 14 Ha nuya mengunu xa mi ut sa, ne bi mehna ra togo nda deni, ma

11Ya

r bede reta ya boj

AR LUKA19 nunar nd bi ddi ne bi en: Di xiahu, nuu togo pesa nzeye, da tumbabi. Ha nuu togo pesa txutho, da thmbabi. 27 Ha nuya ma u ni himi ne nda nugagi ngu y ndu, ba tsihuwa ga handi gi hyohu.

140 mi eu: Njpa ar Nd xpa e pota J. Xa enda r mui J, ne xa nsunda nnu mhetsi. 39 Num nuya dengabepate mi panu nehe, bi embabi ar Hesu: Utate, hkwabi nuyu teai hinda mafi. 40 Num ar Hesu bi dtwabi: Di xiahu, numu da heyu, ya do da mafi. 41 Nu mi zonga getu ar hnini Herusalen, mi hyandi, xa bi hwki ne bi nzoni. 42 Ne bi en: Numu xi zohm ri muihu togo tsa da raahu ar hogamui. N bi zoho ngi phmhu, ne hinxi za xka hyanthu, ngetho xi njota ri dahu. 43 Ma da zo ya pa ut ho, ngetho ri u nihu ma da ehe, xa da goathohu gatho ar ntheti, ne hinda tsa gi pohu, xa ma da tsisahu. 44 Ma da thexta ri jdohu, hinda go nar do mar midowi. Ma da thoa gatho ri jihu bu har hnini, ngetho hinga ne ga hhu ar mpoho xpa peahu J.

26Ha

38Ne

Ar Hesu bi yuta Herusalen ngu nar nd mi thomi

mi wadi bi mnga njapu, bi gu ar u mi beto ndi boxa Herusalen. 29 Nmu mi zonga getu ar hnini Betfage ne ar hnini Betania ku xa har toho Njmdoni, bi mehna yoho y maxte, 30 ne bi embabi: Di mhu har tulo hnini gi hanthu bu hnu, ne nu xki tsohu, ma gi tihu nar tsi noge di thtnu, hinto xi ntoge. Gi xothu ne gi tsihu injawa. 31 Numu togo da yaahu yo gi xothu, gi embabihu: Ar tsi Hmu honi. 32 Num nuya yoho y maxte bi ma ne bi dini ngu xki xipabi. 33 Ka mi xota ar noge, ba epu nuu togo y meti, ne bi embabiu: Yo gi xothu. 34 Nuyu bi ddi ne bi embabi: Ar tsi Hmu honi. 35 Ne ba tsimpabi ar Hesu, bi gspa y pati, ne bi ntoge. 36 Xoge har u habu mi thogi, ya ji mi ximbabi y pati. 37 Ne nu mi dontsa har toho Njmdoni nda gi, gatho nuu mi teni bi ndui bi mafi mi johyau. Ne mi nsunda J mi handa gatho n xki yota ar Hesu.

28Nu

(Mt. 21:111; Mr. 11:111; Jn. 12:1219)

ar Hesu bi yuta hr thi ar dnganij, ne bi ndui bi yenga gatho nuu mi mpa ne mi ntai. 46 Ne bi embabi: Enga hr Tofo J: Ma ngu, ar ngu mhataj. Ha nuahu xka jafu ngu nar oki habu nga ya b. 47 Hyaxmu ar Hesu mi uta ya ji har nij. Ha nuya ndmj, nuya btofo, ne ya ndxodyo, mi honi hanja nda hyo. 48 Ha himi tini handa japi, ngetho gatho ya ji xa mi oxa n mi m.

45Nepu

(Mt. 21:1217; Mr. 11:1519; Jn. 2:1322)

Ar Hesu bi paxta ar dnganij

141
Ar Hesu togo mi hmpa r tsedi

AR LUKA20 Ha nuya handi bi gu ar bego bi mei, ne bi kotsi, honse y ye bi htsi. 11 Ha n togo mr meti ar hwhi, bi mengi bi mehna manar bego. N nehe bi mfei, bi tsani, ne bi njui hinte bi tentwa hr ye. 12 Nepu bi mehna mana. Ha nuya handi bi gu bi fenza, ne xa bi zeni, ne bi gui bi ma. 13 Nepu n togo mr meti ar hwhi bi bense hr mfeni, ne bi en: Xipya, te ga pepya. Ma ga pehna ma hmka tu. Xmh xta hyantu, da numansu. 14 Ha nuya tsohandi, mi hyandi bi zo r tu n togo mr meti ar hwhi, bi eu: Gehnu togo ma da gohwi y hai r dada. Ma ga hohu ne ga tsmfu y hai. 15 Jange nuu bi gu mpa r tu, bi gu ka har hwhi, ne bi hyo. Num ar Hesu bi yambabi ya ji, ne bi embi: Xi n togo mr meti ar hwhi, tema gi behu da japa nuya tsohandi. 16 Ma da e da hyo gathou, ne da umba r hwhi mara ya handi. Nu mi yo njapu ya ji, bi eu: Hinda ne J ga njahupu. 17 Num ar Hesu bi hyantu, ne bi embabi: Tema di bonga n huxa hr Tofo J, habu en njawa: N ar do bi yempu hm ya guxjdo, nupya gehnu ar mudido xi njuspa r nij J. 18 N togo da ntox kwi n ar do, da waka y ndoyo. Ha n togo da zemi, da ku nti.

Nar pa ar Hesu mi bu har dnganij mi uta ya ji, ne mi xipa ar hoga mh. Na mbi zota ya ndmj, ya btofo, ne ya dnziand. 2 Ne bi embabiu: Di ne gi xije, togo xpa peai gi yota nuya te gi pefi, ne togo xi raa ar tsedi. 3 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Nuga ma ga aahu nar ntani nehe. Di ne gi thhu: 4 Togo xki mehna ar Xuwa mi xixthe. Hage J, wa ya ji. 5 Num nuu bi ndu i bi ani na ngu na, ne mi eu: Te ga thhupya. Numu ga emfu J ba pehni, ma da engagihu: Yo hinga jamfihu. 6 Ha numu ga emfu ba pehna ya ji, da mbo y kweyu, ne da hyoju nkahni, ngetho beu ar Xuwa xi mehna J. 7 Nuu bi ddi himi pdi togo xki mehni. 8 Jange ar Hesu bi embabiu: Njapu nuga, hinga xiahu nehe togo xi raka ar tsedi ga ota n di pefi.

20

(Mt. 21:327; Mr. 11:2733)

r bede ya tsohandi

ar Hesu bi dumi bi xipa ya ji nar bede, ne bi embabi: Mi bu nar oho bi eta nar hwhiobxi. Bi umba handi ra ya ji, ne bi ma yapu nzeye ya pa. 10 Nu mi zo ar sofo, bi meh na nr bego ma nda nu ya handi, ne nda yapa n ndi epabi.

9Nepu

(Mt. 21:3344; Mr. 12:111)

AR LUKA20
Ar Hesu bi nonga ar boj jota ya nd

142 Utate, ar Moise bi zogagihu har tofo, numu nar oho da du ne da zopu r beh hinte bi dinga ar btsi, r jdpu da nthtwi ar ranxu, ne da guspa r thuhu r jd managi. 29 Gi nuhm, mi bu yoto ya oho mi njd. Nunar beto bi nthti, ne bi du hinte bi zo ar btsi. 30 Ne nunr jd mi ntongwi bi mengi bi nthtwi ar ranxu. Bi du nehe, ne hinte bi zokwa ar btsi. 31 Bi nthtwi r hu nehe, ne bi njapu gatho yoto, hinte bi zokwa ar btsi. 32 Ar ngtsi bi du ar beh nehe. 33 Jange xi xta mengi da nte, togo r behnu mhetsi mu. Ngetho gatho yoto ya jd bi nthtwi. 34 Nepu ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Nuwa har ximhai ya ji nthti ne ntadi. 35 Ha nu xta mengi da nteu, ne xta mu hnu mhetsi nuu di epi da mu hnu, hinda ma da tadi, ne hinda ma da nthti. 36 Ngetho hinda tsa da mengi da du. Ma da hehwi ya enxe, ne y btsi J gatho nuu xi mengi xi nte. 37 Ha numu gi ne gi phu ar menga nte, gese ar Moise bi udi har Tofo, ma da mengi da nte nuu xi du. Nu habu nonga ar minza mi zo, ka bi nomputho: Gehnu r J ar Abra, ar Isa, ne ar Hakob. 38 Ngetho J, r J nuu te, hinge nuu xi du. Hr nthandi, gatho ya ji ja y te. 39 Nepu ra ya btofo bi embabi: Utate, majni n xka m. 40 Ne bi ntsaya hinte bi ne te bi yambabi.

ndmj ne ya btofo xa mi nehm gemu nda gu ar Hesu, ngetho bi tsotwa y mui nunar bede xki yembabiu. Mdi mi tsu nda mbo y kwe ya ji. 20 Jange bi mehna ra ya xte nuu mi ota ngu ya hogaji, xmh nda yo ar Hesu nda mau, ne nda dini te nda hyotse, ne nda yentwa r ye ar tsutwi. 21 Nuya xteyu bi yotwa nar ntani, ne bi embabi: Ma tsi Utateihe, di phe gi m ne gi uta n xiho, ne hingi hwahna togo gi otwa ar ho, ngetho gi utkagihe r u J majni. 22 Di ne gi xikagihe, hage xiho ga juthe ar boj jota ar Sesar, wa hin. 23 Nunar Hesu bi btwatho y tsomfeniu, ne bi embabi: Yo gi ne gi hyaju. 24 Utju nar boj. Togo r met i ar hmi huxkwa ne n te m. Bi du ne bi embabi: r hmi ar nd Sesar. 25 Num ar Hesu bi embabiu: Umfu ar Sesar n r meti, ne umfu J n r meti nehe. 26 Ne hinte bi za bi dimpu te nda hyotse n mi m ha y nthandi ya ji. Go bi yoseu n bi ddi, ne hinte bi za te bi mu.

19Ya

(Mt. 21:4546; 22:1522; Mr. 12:1217)

Ya dengamj bi ani ar menga nte

mi zo ra ya dengamj nuu hingi emui da mengi da nte nuu xi du. Ne bi yambabiu, 28 bi en:

27Mefa

(Mt. 22:2333; Mr. 12:1827)

143
Yo mh ar Kristo r tu ar Dabi
4Ngetho

AR LUKA20,21 gatho nu mara xi yuta hr ntutmoho J n pongwathobi. Ha nunu, mdi mi hyoya, bi unga gatho n mi peshm nda zi.
Ar Hesu bi m nda nhwata ar dnganij

Hesu bi embabiu: Hanja ten ar Kristo r tu ar Dabi. 42 Ne ar Dabi ense njawa hr Tofo J ha ya Dnga Nsadi: J ar Dada bi emba ma tsi Hmu: Hu ha ma ei ga huxkwi, 43 tomi ga tsia nuya ri u ni ga tsepa ha ri wa. 44 Numu ar Dabi embabi r Hmu, hanja r tu mu.

41Ar

(Mt. 22:4146; Mr. 12:3537)

mi oxta gatho ya ji, ar Hesu bi xipa y maxte njawa: 46 Jamasuhu hinda kaahu ya btofo. Xa ne da o ko y he xi ma jutatho, honi da tespa y nsu. Ne xa ne da zengwabi ya ji di benga ntekei nmu yo ha ya tai. Ne xa ne da huxa ha ya beto nthutsi ha ya nij ne ha ya huni. 47 Ne tekwa y ngu ya tsi ranxu, ne xa ota ra ya nsadi ra ma, honi da gomahm. Nuyu xa ma da hnga na ra dta mfei.

(Mt. 23:136; Mr. 12:3840; Lk. 11:3754)

45Nu

Ar Hesu bi nomba y tsobefi ya btofo

nuu mi bu hnu mi mpede mi nou ar dnganij. Mi mu mi nheki nzatho ya hoga do xki thoki, ne xa xki thutnu nuu tema xki tuni ngu ya moho. Nepu ar Hesu bi embabiu: 6 Gatho n te gi hanthu, ma da zo ar pa da thexti, ne hinda ma da go nar do ma r midowi.

5Ra

(Mt. 24:12; Mr. 13:12)

Ya ntudi di beto, ne ka da e ar ngtsi

r moho ar tsi hyoya ranxu

21

Ar Hesu mi handa gatho nuu hinte mi kati, mi uta y boj hr ntutmoho ar nij. 2 Ne bi hyanda nar tsi ranxu, xa mi hyoya, bi yentnu yoho ya tsi boj. 3 Ne ar Hesu bi en: Xa majni di xiahu, nunar tsi hyoya ranxu xi unga nzeye, tta gatho nu mara.

(Mr. 12:4144)

nuy maxte bi yani ne bi embabi: Ma tsi Utateihe, hamu da tho n xka m. Tema ntudi ma da nheki ne da fdi baputho da tho gathoyu. 8 Num ar Hesu bi en: Jamasuhu, yo ma gi hehu togo da kaahu. Ngetho ma da epu nzeye togo da gu mka ma thuhu, ne da eu: Nuga go dar Kristo. Ne da en nehe: Xi zo ar pa ma da mhuntsa xoge. Yo ma gi tehu. 9 Ne nu xki yohu hagatho di ja ya tuhni, ne habu gatho ya ji di toxa ya tsutwi, yo gi ntsuhu. Ngetho meto mahyoni da tho gathoyu, mdi hinda dama gxta ar ximhai. 10 Ne bi embabi nehe: Nuya hnini ma da ntunkwi y mihniniwi, ha nuya nd da ntunkwi y mindwi.

7Nepu

(Mt. 24:328; Mr. 13:323)

AR LUKA21 xa ma da nja ya nhwni di ntsedi, ne hagatho xa ma da nja ar thuhu ne ya texteheni. Ha nu ma mhetsi, ma da nheki ra ya dta ntudi nuu xa ma da japi da bita ya ji. 12 Ma da tho gatho n di xiahu. Ha meto ma da tutsaihu, ma da tsixahu da mapahu ha y nij, ne da joahu har fadi. Ma da tsixahu ha ya nd ne ha ya tsutwi ngetho gi tengagihu. 13 Ne ka da tsa gi dahu nu majni xka pkagihu. 14 Umba ri mu ihu hingi behu hanja gi ththwu ya tsutwi gi nga ri tehu. 15 Ngetho nuga go ma ga raahu n tema gi mhu ne ar mfdi. Njapu nuya ri u nihu hinda za te da dtahu, ne hinda za da dahu. 16 Nuri dadasehu, ri kuhu, ri mnihu, ne ri mphu, go ma da daahu, ne ra ma da thka ri tehu. 17 Ne gatho ya ji ma da ut saihu ngetho gi jamfigihu. 18 Mdi njapu, hinda ma da me nase ri xthu, gatho da gotho. 19 Ne numu gi tset hu gatho n da totahu, ma gi tsu hu ar te hihamu da gtsi. 20 Nu xki hyanthu r ntheti ar hnini Herusalen di uxa ya ndogu, phu, bi zo ar pa da nhwati. 21 Gatho nuu di bu har hai Nhudea, d nixti ma da nga ha ya toho. Nuu togo di bu mbo har hnini Herusalen, dama da boni. Ha nuu togo di yo har batha, yo ma da mengi da yuti. 22 Ngetho nuya pau ma da nheki r kwe J, ne ma da tho gatho ngu mnga hr Tofo J.

144 nuu ya beh di u, ne nuu di tsuta y btsi nuya pau. Ngetho xa ma da nja nar dta ugi ha nunar hainu, ne ma da thisa r kwe J ha nunar hnininu. 24 Ngetho ma da tho ndojwai ra, ha mara ma da tsixa yapu da nxanga ha ya hai. Ne nuya nzoho ji ma da nd har hnini Herusalen. Ma da njapu gatho ya pa da umba ar seki J.

11Ne

23Hwkate

r ogi ehe N Togo ba e bi Nji

pau ma da nheki ya ntudi har hyadi, har zn ne ha ya tso. Ne gatho ya ji xoge har ximhai xa di ntsu, ne hindi pdi te da beni nu xta hida ar dta honthe xa di mpu ntsi. 26 Ha nuya ji ma da kata y tsedi xa di ntsu, ne di ndomtho te da thokwa har ximhai, ngetho nuya tsedi janu mhetsi ma da nhwti. 27 Ne gatho ma da hyanda N Togo ba e bi Nji xta pengi, di e har gui di u r dta tsedi ne r dta nsunda. 28 Nu xki hyanthu da ndu i da nheki n di xiahu, yo gi ntsuhu. Ju xa ri dahu mhetsi, ngetho baputho da zo togo ma da ahu. 29 Ne bi xipabiu nar bede, bi en: Hyanthu r bai ar iuxi ne mara ya za. 30 Nu xta ndu i da kontsa y xi, gi phu xi eputho ar pahyadi. 31 Njapu nehe, nu xki hyanthu da thogi ngu xta xiahu, phu xi eputho r tsutwi J. 32 Xa majni di xiahu, hinda ma da theta nuya ji bu nuya payu, ne xi wadi xi tho gatho nuya thogiyu.

25Nuya

(Mt. 24:2935, 4244; Mr. 13:2437)

145 da medi mhetsi ne ar ximhai, nuya mh xta m hinda ma da medi. 34 Ntsuhu, yo gi hehu da me ri mfenihu har tsoyo, har nti, ne ha ya befi jawa har ximhai, yo ma da zuahu nunar pa hinge ngi tomhu. 35 Ngetho ma da njapu gatho nuu bu hr nxidi ar ximhai, xta dani da zo ar pa, njangu nr xgu ar nthhi bi thutsi, himi tomi. 36 Jange ndomhu hyaxmu, ne xa gi yafu J da tsa gi konthu gatho nuya thogi xi epu, ne njapu da za da nhuahu xiho hr nthandi N Togo ba e bi Nji. 37 Ar Hesu mi uta ya ji har dnganij bu mpa, ha numu xui mi pa har toho Njmdoni. 38 Ne gatho ya ji hyaxmu mi e nitho har dnganij, mi oxa n mi m.

AR LUKA21,22 nunar Huda mi honga hanja nda tsa nda datwa ar Hesu ha y yeu, ne mi hwahna hamu hindi njoo nze ya ji habu mi bu.
(Mt. 26:1729; Mr. 14:1225; Jn. 13:2130; 1 Co. 11:2326)
6Ha

33Mdi

r toxi ar tsi Hmu

Ya ndxodyo bi nkohi hanja nda hyo ar Hesu

22

Ma nda data ar dango mbaxjwa nmu mi tsi ar thuhme himi jotsi. 2 Ya ndmj ne ya btofo mi honga hanja nda hyo ar Hesu, ne himi pdi hanja nda gu, ngetho mi tsu ya ji. 3 Nepu ar tsondhi bi yuta hr mfeni ar Huda, n mi tembabi ar Iskariote, na nuu retamayoho y maxte ar Hesu. 4 Ne bi ma ba ksa ya ndmj ne y nd ya sunij, ma ba wi hanja nda za nda datwa ar Hesu ha y yeu. 5 Nuu xa bi njohya, ne bi nkohi nda umba ar boj.

(Mt. 26:15, 1416; Mr. 14:12, 1011; Jn. 11:4553)

data ar dango nmu mi tsi ar thuhme hinxki jotsi, gemu mi mahyoni nda tho ngu nar moho ar ndni mbaxjwa. 8 Num ar Hesu bi mehna ar Pedro ne ar Xuwa, ne bi embabiu: Beto di mhu ba hyoju ar toxi mbaxjwa ga tsihu. 9 Ne nuu bi ani ne bi embabi: Habu gi ne ga hoje. 10 Ar Hesu bi embabiu: Nmu xki kuthu har hnini, gi nthewihu nu nar oho di muxa nar xoni ar dehe. Tehu habu di yut. 11 Ne gi embabihu n togo r meti ar ngu: Ar Utate ba pehna ar nzengwa ga eahe njawa: Habu bu ar ngu di hohe ga tsibe ar toxi mbaxjwa ma maxte. 12 Ne n ma da utahu nar dta ngu di to ma, xi thoki xiho, ne ka gi hoju nu ar toxi mbaxjwa. 13 Mi mau, bi thogi gatho ngu xki xipa ar Hesu. Ne ka bi hyoknu ar toxi. 14 Ne nu mi huu nda uni, ar Hesu bi huhwi y maxte har mexa. 15 Ne bi embabiu: Hangu xta tomi ga tsiwihu mahyegi nunar toxinu mbaxjwa meto, ne ka ga tho ar thogi. 16 Ngetho di xiahu, xta wadi da tho xoge n tema mi ne nda boni, ma ga pengi ga tsi managi hr tsutwi J.

7Bi

AR LUKA22 bi gu nar teni, bi umba njamdi J, ne bi embabiu: Hhu, mfaxu tsihu nar tsi ntsiki na ngu na. 18 Ngetho di xiahu, hinga pengi ga tsipa r tafi ar baiobxi nuya payu. Ma ga tomi ga tsi managi xta e r tsutwi J. 19 Mefa bi gu nar thuhme, bi umba njamdi J, bi hekwabiu ne bi embabi: Gehnu ma ndoyo ma ga uni di hompa ri hohu. Yothu njanu gi bengagihu. 20 Mi wadi bi ntoxi, bi japut ho bi gu ar teni, ne bi embabiu: Nunar tafiobxinu, pontho nar ntudi nonga ar rayo nkohi, ma da gohi xta nhma ma ji, di hompa ri hohu. 21 Ha na gi huhuwa har mexa, ma gi dagagihu. 22 Majni N Togo ba e bi Nji, ba ar u da tho gatho ngu xi thuspabi, ha hwkate n togo ma da da. 23 Nepu nuu y maxte bi ndu i bi anga na ngu na togo nda yota nunar tsokinu.

146 tte r nsu. Hage n huxa har mexa, wa n togo pepabi. Hage hinge n huxa har mexa. H njapu, mdi nuga di bu kwa ngu na ri begogihu. 28 Ha nuahu hinxka hyegasegihu, xta thohwihu gatho ya thogi xta thoka. 29 Jange nuga ma ga raahu ri nsuhu ngu ar nd, ngu ma Dada xi rakagi. 30 Ma ga bu hwihu ha ma tsutwi, ga uhu, ga tsithehu, ne ga exahu nu ha ri thuxandhu, gi hsfu majni nuu retamayoho y mui ya me Israel.

17Nepu

27Togo

maxte mi ani na ngu na, mi ne nda bu togo mi tte r nsu. 25 Nunar Hesu bi embabiu: Ya nd tsixa ya hnini mema nu mara, ne nuu pesa y nsu nsipabi ota nar ho. 26 Ha nuahu, yo gi njahupu. N togo di pesa r nsu, mahyoni da ntsami. Ha n togo di ja r tsedi, mahyoni da njangu nar bego.

24Nuy

Togo pesa r nsu

tsi Hmu Hesu bi emba ar Simu Pedro: Simu, ar tsondhi xpa adi da jaahu ngu ar tei nmu thoke. 32 Ha nuga xta apa J ma Dada hinda the ri emui. Ne nu xta mengi da xu ri jamfi managi, faxa nuu mara ri ku da zeta y emui nehe. 33 Ha nu ar Simu bi embabi: Ma tsi Hmui, nuga di bui ga teai teme gatho gi thogi. Numu har fadi, ga maga ne. Ha numu da thoi, da thogagi nehe. 34 Ha nu ar Hesu bi embabi: Nuga di xiai Pedro, nuna nxuinu, hindi mata ar boxi, ha nuge xka kongagi hugi.

(Mt. 26:3135; Mr. 14:2731; Jn. 13:3638)

31Ar

Ar Hesu bi m ma nda konga ar Pedro

Hesu bi yamba y maxte, ne bi embabi:

35Ar

Ar ntutboj, ar beni ne ar jwai

147 Nmu nda peahu, hinga hxu ar ntutboj, hinga hxu ri benihu, wa nar mponi ya thiza, hage te ga kathu. Nuu bi ddi ne bi en: Hin. 36 Nepu n bi embabi: Nupya h di xiahu, nuu togo pesa ar ntutboj, d htsi, ne d hyoka r beni. Ha n hinte h r jwai, d ma r pati da danga na. 37 Ngetho nuga di xiahu, mahyoni ga tho ngu mnga r Tofo J, habu en: Bi theta ya yotatsoki. Ngetho gatho n xi totkagi, mahyoni da thogi. 38 Num bi eu: Ma tsi Hmuihe, bu kwa yoho ya jwai. N bi ddi ne bi embabiu: Di za, honseu.

AR LUKA22 J. Xa mi xanthe, ne nunr xanthe mi tu har hai, mi hehwi nr dta tui ar ji. 45 Nu mi wadi bi yapa J, ba penga habu xki zo y maxte, ne bi diu mi h, ngetho xki wenti mi tu y mui. 46 Ne bi embabiu: Hanja xka hu. Nanju ne yafu J gi tsethu ya thogi xta epu.

Ar Hesu bi yapa J r Dada nnu Getsemani

ar Hesu bi boni bi ma har toho Njmdoni ngu xki nzi. Ne nuy maxte bi deni. 40 Ha nu mi zou, bi en: Yafu J gi tsethu ya thogi xta epu. 41 Nepu bi wege ngu ar yapu tsonga nar nkahni, ne bi ndandihm ba apa J r Dada. 42 Ne mi en: Ma Dadai, numu gi nehm, da thota nunar teni xi epu ne hinda zu kagi. Mdi hindi ne gi yota ngu di nega, yota ngu gi nege. 43 Ne nnu habu mi apa J, bi zohnu nar enxe xki e mhetsi mi umba ar tsedi. 44 Ha nu ar Hesu xa mi dta r dumui, xa mi enta ar tsedi mi apa

39Nepu

(Mt. 26:3646; Mr. 14:3242)

jwatho nda ar Hesu, na mbi zota nzeye ya ji. Ne ar Huda, na nuu retamayoho y maxte, mi beto, ne dama bi wati bi zusa ar Hesu. 48 Har Hesu bi embabi: Huda, hage har ntsutsinu gi da N Togo ba e bi Nji. 49 Nuy maxte mi owi ar Hesu, mi hyandi tema nda thogi, bi embabi: Ma tsi Hmuihe, ha gi ne ga juje ya jwai ga ahe. 50 Nau bi kosa ar jwai, ne bi dakwa r gu ei nr bego ar dngamj. 51 Num ar Hesu bi embabiu: Hyehupu, yo te gi jafu. Ne bi huxa r ye hr gu ar bego, ne bi othebi. 52 Nepu bi emba ya ndmj, ya nd sunij, ne ya dnziand nuu xki e nda zitsi: Hage dar bga xka ehu gi mikagihu, gi hhu ya za ne ya ndojwai. 53 Hyaxmu ndi bu hwihu har dnganij, hinte ga jaju. Ha nupya h, ja ri tsedihu, ne ja r tsedi ar bexui.

47Himi

(Mt. 26:4756; Mr. 14:4350; Jn. 18:211)

Ar Hesu bi nju

AR LUKA22,23
Ar Pedro bi konga ar Hesu

148
Ar Hesu mi totwa ar thede ne mi mfei

bi nju ar Hesu, ne bi tsixa hr ngu ar dngamj. Ha nu ar Pedro mi befa yaputho, mi teni. 55 Ne mi zonga hr ngu ar dngamj, xki tu nar tsibi har thi, ka mi huhnu ra ya ji mi mpati, ne ar Pedro ka bi huhwinuu. 56 Na mba eput ho nar nxutsi mi mego. Nu mi hyanda ar Pedro mi huhnu har tsibi, xa bi kti, ne bi en: Nunar ohonu mi owi ar Hesu nehe. 57 Ha n bi nkoni, ne bi en: Nn, hindi pdi togo. 58 Hingar ya bi hyanda manar ji, ne bi embabi: Ha hingo ngi owi ar Hesu nehe. Ha nu ar Pedro bi mengi bi nkoni, bi en: Tata, hinge ndi obega. 59 Mefa xki tho na tsi tu i, mana bi en: Majni nunar ohonu go mi owi ar Hesu, ngetho ftho ar me Ngalilea. 60 Ne ar Pedro bi en: Tata, hindi pdi teme gi m. Himi jwata nda mnga njapu, na mbi ma ar boxi. 61 Num bi bata ar tsi Hmu bi hyanda ar Pedro. Ha nu ar Pedro dama bi benga n xki xipabi meto, nmu xki embabi: Hindi mata ar boxi, ha nuge ya xka kongagi hugi. 62 Jange ar Pedro bi bonga nthi, xa bi hyu r bi nzoni.

54Nepu

(Mt. 26:5758, 6975; Mr. 14:5354, 6672; Jn. 18:1218, 2527)

ji mi su ar Hesu, xa mi otwa ar thede, ne xa mi fei. 64 Bi gu nar dutu bi dutwa y da, mi umba ya mpetgu, ne mi embabiu: Xijex, togo bi mepai. 65 Ne xa ra ntsotho n te mi xipabiu, mi tsani.

63Nuya

(Mt. 26:6768; Mr. 14:65)

Ar Hesu bi mama har mhuntsand

hyax bi mhuntsa ya dnziand, ya ndmj, ne ya btofo, ne bi tsixa ar Hesu habu xki mhuntsu. Ka bi tambabinu, ne bi tembabi: 67 Xije, ha go gee ar Kristo xi exa J. Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Numu ga xiahu go geke, hingi emuigihu. 68 Ha numu ga otahu ya ntani, hingi thhu, ne hingi hyegagihu. 69 Gi numhhu nuya pa xi epu, N Togo ba e bi Nji ma da hu hr ei J togo pesa gatho ar tsedi. 70 Nepu gathou bi yambabi, ne bi embabi: Num ha go r Tui J. Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: H, njapu ngu xka mnsehu. 71 Num bi eu: Te ga jafu mara te da hyotse. Xta osehu n xi wadi xi m.

(Mt. 26:5966; Mr. 14:5564; Jn. 18:1924)

66r

23

Dama bi nanga gatho nuu mi bu har mhuntsi, bi gu ar Hesu bi zispa ar Pilato.

(Mt. 27:12, 1114; Mr. 15:15; Jn. 18:2838)

Ar Hesu ba mamba ar Pilato

149 nunu te gatho bi ndui bi hyoxu, ne bi eu: Xta tihe nunar ohonu mi yonu mi tsokwa y mfeni ya ji, ne mi uti hinda guta y njuti a ar nd Sesar. Ne xi ense gehnu ar Kristo xi exa J ngu nar nd n. 3 Jange ar Pilato bi embabi: Ha go gee r Nd ya xodyo. Nu ar Hesu bi ddi ne bi en: H, ngu xka mnse. 4 Ha nu ar Pilato bi emba ya ndmj ne gatho ya ji: Hinte ma tsoki di timba nunar ohonu. 5 Ha nuu xa himi tsaya mi apabi ne mi eu: Gehnu xa hagatho yo, utya jiwa har hai Nhudea, ba duma har hai Ngalilea, ne xi gskwa Herusalen.

AR LUKA23 thede, bi gspa nar hoga he nzatho, ne bi mengi bi mempa ar Pilato managi. 12 Nor pa, ar Pilato ne ar Erode bi hogamui, ngetho himi ntsixu.

2Ne

mi yo ar Pilato mi nhonga Ngalilea, bi ani hage mr me Ngalilea ar Hesu. 7 Jange nu mi b ar Pilato mr mengu habu mr nd ar Erode, dama bi mempabi, ngetho nuya pau xki zoho mi bu hnu Herusalen. 8 Ar Erode, nu mi hyanda ar Hesu, xa bi njohya. Nzeye ya pa mi ne nda hyandi, ngetho xa xki yode mi nhoni. Ne xki domi nda nu nda yota nar ntudi. 9 Bi yamba nzeye ya ntani, mdi ar Hesu hinte bi ddi. 10 Ka mi bu hnu ya ndmj ne ya btofo, xa mi umba y mui te gatho mi hoxu. 11 Nepu ar Erode ne y ndogu mi nuu hinter me, xa mi otwa ar

6Nu

Ar Hesu bi tsixa ma ba mamba ar Erode

ar Pilato bi zohna ya ndmj, nuya tsutwi, ne gatho nu mara ya ji. 14 Ne bi embabiu: Nuahu xka tsinkagihuwa nunar ohonu, gi ehu uta ya ji. Nuga xta otwa ya ntani ha ri nthandihu, ne xka yosehu hinte ma tsoki xta timbabi ngu gi hoxu. 15 Nunar nd Erode hinxpa timba nar tsoki, jange ba pehna managi injawa. Phu mu, nunu hinte ma tsoki xi yote gi ehu di epi da tho. 16 Jange nuga, honse ma ga japi nda nwexti, ne ga hegi da ma. 17 Ar Pilato mi mahyoni nda hye nar yofadi tata dango mbaxjwa, ngetho njapu ma y ntumbiu. 18 Ha gatho nuu ya ji mi bu hnu, bi ndui bi namamafi, ne bi eu: Hka made nunar ohonu. Hye ar Baraba. 19 Nu ar Baraba xki njota har fadi, ngetho xki gu xa ya ji nda ntunkwi ya nd har hnini, ne xki hote. 20 Ha nunar Pilato mi ne nda hye ar Hesu, jange bi mengi bi zo ya ji. 21 Nuyu bi ndu i bi namamafi managi, mi eu: Tsuta har ponti, tsuta har ponti. 22 Nu ar Pilato bi hugi bi embabiu: Te ma tsoki xi yotnu. Nuga hinte ma tsoki di timbabinu di

(Mt. 27:1526; Mr. 15:615; Jn. 18:3819:16)

13Nepu

Ar Hesu bi tenti nda tho

AR LUKA23 epi da tho. Ma ga japi da nwexti, nepu ga hegi. 23 Ha nuya ji xa bi gahni bi mafi, mi adi nda tsuta har ponti. Ne nuy mhafiu, ne y mhafi ya ndmj, bi japi nda tumba n mi neu. 24 Jange ar Pilato bi yenta ar Hesu nda totwa n mi au. 25 Bi hye n ar oho xki ya ya ji, mr thuhu Baraba, xki njota har fadi ngetho xki gu xa ya ji nda ntuhni, ne xki hote. Ha nu ar Hesu bi ndati nda tho ngu mi beu.

150 tsutnu har ponti ar Hesu ne nuu ma yoho ya oho, na bi tsuta hr ei, ha n mana hr ngh. 34 Nu mi zu hnu ar Hesu har ponti, bi en: Ma Dadai, pumbabi n otka nuya jiyu, ngetho hingi phyu n te pefi. Ha nuya ndogu mi bu hnu, bi yentsa ar nthh togo nda hspa y dutu ar Hesu. 35 Ya ji mi bahnu mi handi, ya ndxodyo mi bahnu nehe, xa mi theu mi en: Nunu mi po mara, ha numu xa majni go gehnu ar Kristo xi exa J, di ne ga hanthu da mposepya x. 36 Nuya ndogu xa mi theni nehe, bi wati mi umba ar ixkatafi. 37 Ne bi embabiu: Numu xa majni r Ndi ya xodyo, mpose x. 38 Ne xki thutwa nar xithe har ponti ma hr , mi m yo xki tsuti. Xki toti har griego, har lati, har ebreo, ne mi en njawa: Go gehnu r Nd ya xodyo. 39 Nepu na nuya yotatsoki mi zu hwinu mahyegi, bi maubi, ne bi en: Numu majni go gee ar Kristo, mpose ne pokagihe nehe. 40 Ha n mana ar yotatsoki xki tsuti, mi tsui ne mi embabi: Ha hingi tsupke J, yo gi mnga njapu. Butho gi tuge nehe. 41 Nuju majni di epkagihu n di thohu, ngetho di juthu ma tsokihu xta othu. Ha nunar ohonu hinte ma tsoki xi yote. 42 Nepu bi embabi ar Hesu: Bengagi nmu xki huxa ha ri thuxand.

pa mi tsixa ar Hesu ma nda tsuta har ponti, bi nthewi nar oho mar me Sirene, mr thuhu ar Simu, xki e har batha. Bi njapi bi duspa r ponti, mi befa mi tenga ar Hesu. 27 Ne mi tenga ra nzeye ya ji, ne nzeye ya beh mi zonti. 28 Nunar Hesu bi egi bi hyantu, ne bi embabi: Behhu gar menguhu Herusalen, yo gi zontkagihu, nzohusehu ne zonthu ri btsihu. 29 Ngetho ma da zo ar pa ma da enga ya ji: Mata J nuu togo hinxi dinga ar btsi, ne hinto xi tede. 30 Nuya pau nuya ji ma da emba ya toho: Tsebgagihe. Ha nuya ngwani da embabiu: Kobgagihe. 31 Xa majni ma da epu ya thogi, ngetho numu hinte nhu ar kaza, teme da doma ar yonza. 32 Bi tsixkwi ar Hesu ma yoho ya oho xki tenti nda tho nehe, ngetho ma ya yotatsoki. 33 Ha nu mi zonga habu mi tembabi Nxhmundoyo, ka bi

(Mt. 27:3244; Mr. 15:2132; Jn. 19:1727)

26Mi

r ntsuti ar Hesu har ponti

151 Hesu bi dti ne bi embabi: Nuga di xiai, r pania ma ga bu hwinu mhetsi.

(Mt. 27:4556; Mr. 15:3341; Jn. 19:2830)
44Ngu 43Ar 52Ne

AR LUKA23,24 bi manu ma ba ksa ar Pilato nda yapa r ndoyo ar Hesu. 53 Ne bi kma har ponti, bi maxa nar dutu, ne ba enta ha nar rayo tagi xki nsama ha nar ndodo. Nunar taginu hinto xki rayo. 54 Ha nor pa mr pa ar hoki, mi thota nde, butho nda yuta ar pa ntsaya. 55 Nuya beh xki denga ar Hesu har hai Ngalilea, mi befa nda hyanda habu xki ta ar Hesu, ne hanja xki bekwa r ndoyo. 56 Ha nu mi menga habu mi buu, bi hyoka ra ya hogau ni ne ra ya njotsi nda gospa r ndoyo ar Hesu. Ne bi ntsayau ar pa ntsaya ngu mi mnga ar bepate.

Ar Hesu bi du

made mpa bi ndui bi mexui xoge ar ximhai, ne bi gxa ngu hunde, 45 ngetho ar hyadi himbi yoti. Ha nu ar dta dutu mi naxa mbo har dnganij, bi xi madetho. 46 Nepu ar Hesu bi mafi ntsedi ne bi en: Ma Dadai, di data ha ri ye ma h. Ne mi wadi bi mnga njapu, bi du. 47 Nu mi hyanda ar dndogu n xki thogi, bi nsunda J, ne bi en: Majni nunar ohonu xa mar hogaji. 48 Gatho nuu ya ji xki wati, mi hyanda tema xki thogi, bi du y mui bi mudi bi mfonti. 49 Ha gatho nuy mpdi ar Hesu, ne nuya beh xki deni xki ndu har hai Ngalilea, bi gohi tsi yaputho, mi handa gatho n te mi thogi.

bu nar oho mr thuhu ar Huse, mr mengu ar hnini Arimatea har hai Nhudea, xa mi ota xiho ne mar hogaji. Mi bu hr mhuntsand ya xodyo nehe. 51 Ha mi tomi nda hyandwa r tsutwi J, ne hinxki eta r xutha n mi ota y mindwi, ne n xki nkou har mhuntsi.

(Mt. 27:5761; Mr. 15:4247; Jn. 19:3842)

50Mi

r ntagi ar Hesu

r hyax ra nitho r meto mpa ar hto, nuya beh bi menga habu xki ta ar Hesu, mi hu n ar hogau ni xki hyoki. Ne bi mewi mara y mibehwi. 2 Mi zou har tagi, bi hyandi xki thka nunar do mi kothm. 3 Nu mi yutu, himbi dimba r ndoyo ar tsi Hmu Hesu. 4 Himi pdi te nda beu. Na mbi dau, bi hyandi mi bahnu yoho ya oho, nuy he xa mi hyatsi. 5 Ha nuya beh bi ntsu bi ntsamthou, himi ju xy da. Ne nuya oho bi embabiu: Yo gi hohuwa har tagi n te. 6 Hinjoowa, xi mengi xi nte. Behu te bi xiahu nmu ngi bu hu Ngalilea.

24

(Mt. 28:110; Mr. 16:18; Jn. 20:110)

Ar Hesu bi mengi bi nte

AR LUKA24 eahu, N Togo ba e bi Nji, mi mahyoni nda ndatwa ha y ye ya yotatsoki, ne nda tsuta har ponti. Ne r hupa nda mengi nda nte. 8 Nuya beh ka bi beu mu n teme xki xipa ar Hesu. 9 Nu mba penku har tagi, bi mudi bi metwa nuu retamana y maxte ne nu mara mi tenga ar Hesu, gatho n xki hyantu. 10 Gehyu ya beh togo bi ma ba xipa ya maxte: Ar Maria me Magdala, ar Huana, ar Maria r nn ar Hakobo, ne mara ya beh. 11 Ha nuya maxte himi emu i, mi beu xki be y mfeni nuya behyu. 12 Ha nunar Pedro bi nixti ma ba ksa ar tagi. Mi zo bi hyanda mbo, ne honse bi hyanda ya dutu xki maxa ar Hesu mi bompu. Nepu bi menga habu mi buu, xa mi yotho, himi pdi te nda beni teme xki thogi.

152 mar thuhu ar Kleofa, bi ddi ne bi embabi: Gatho ya ji pdi tema xi thohnu Herusalen nuya payu. Hanja hinte gi pke. 19 Nepu ar Hesu bi embabi: Teme xi thogi. Ne nuu bi ddi: Ha hinxka yo xi nhonga ar Hesu me Nasare, gehnu mr mehni J. Mi nheki r tsedi ha ya mh mi m, ne ha ya ntudi mi ota ha y nthandi ya ji ne hr nthandi J. 20 Ha nuya ndmj, ne nuu mara ma ndhu, bi gu bi tenti nda tho, ne bi tsuta ha nar ponti. 21 Nuje ndi behe go mi ge n ma nda nju ya me Israel. Ha nupya ya pesa hupa xi du. 22 Hinge honse, ra ya beh ma owihe, bi ma manxudi ra nitho har tagi. Ne pikagihe, 23 en himbi dimba r ndoyo ar Hesu. Ne mi eu nehe, xki hyanda ra ya enxe ngu nar ti. Nuyu bi xipabi ar Hesu xki mengi xki nte. 24 Nepu bi ma ra ma owihe, ma ba ksa ar tagi. Ne eu bi dinga ngu xki mnga ya beh. Nuyu nehe himbi dimba r ndoyo ar Hesu. 25 Ar Hesu bi embabiu: Yo xa xi me ri hu, ne xi hembi gi jamfihu n xi mnga y mehni J. 26 Ha hingi phu mi mahyoni nda tho njapu ar Kristo, nepu nda mengi nda nte, ne nda huxa hr nsunda. 27 Ne bi ndu i bi yotwa ar u gatho ngu mnga r Tofo J habu no. Bi ndu hr tofo ar Moise, ne gatho n bi mnga mara y mehni J.

7Mi

18Na

N bi thohnu har u di ma Emaus

ar pa yoho ya oho mi temh ar Hesu, mi ne ar u ndi ma har tulo hnini Emaus, mi pesa ngu madempa ar u nda o nda zonga Herusalen. 14 Mi yo ar u, mi mpeu te gatho xki tho nuya pau. 15 Ha nmu mi mpeu, gese ar Hesu bi zudi, ne bi mewi mahyegi. 16 Mdi mi owitho, himi tsa nda bdi togo, ngetho xki njota y da. 17 Ha nu ar Hesu bi yambabi njawa: Tema gi yo ar u gi mhu. Hanja xa gi tu ri muihu.

13Get

(Mr. 16:1213)

153 nu mi zonga har hnini habu ndi mau, ar Hesu bi yote ngu ma nda thotho. 29 Nuyu bi zmi nda oxhnu, ne bi embabi: Kohi, ngetho bi nde, ne txutho bedi da nxui. Jange ar Hesu bi yuta ha y nguu nda gohnu. 30 Nu mi hu har mexa nda ntoxi, ar Hesu bi gu ar thuhme, bi umba njamdi J, ne bi heke bi umbabiu. 31 Dama bi xo y dau, ne bi bu mar Hesu. Ha nunu bi metho. 32 Ne bi enseu: Xa majni ndi tsahu nar johya ha ma muihu nmu mi utkagihu r Tofo J ndi yohu har u. 33 Num dama bi menku Herusalen. Ne ka bi dinu nuu retamana y maxte xki mhuntsi, ne mara y ohu. 34 Ne bi eu: Xa majni xi mengi xi nte ma tsi Hmuhu. Ar Simu xi hyandi. 35 Nepu nuya yohou bi metwabiu nehe gatho n xki tho har u, ne hanja bi bu mar Hesu nmu mi hyeka ar thuhme.

AR LUKA24 hyandgagihu xiho, ngetho r pa nar ji hinte pesa r ngo, hingi pesa r ndoyo ngu gi hanthu di peska. 40 Nu mi wadi bi mnga njapu, bi utwabi y ye ne y wa. 41 Ha himi tsa nda emu iu, ngetho xa mi johya ne mi you. Jange himi hegi nda bdi ha majni n mi hantu. Num ar Hesu bi embabiu: Ha gi pesuwa te da tsi. 42 Ne bi tumba nar xeni ar hw xki nthxi, ne na xeni ar tafi sefi. 43 Ar Hesu bi hni, ne bi za ha y nthandiu. 44 Nepu bi embabi: Xta thogi n da xiahu nmu ndi bu hwithohu. Ngetho mi mahyoni nda tho gatho n xi totka hr tofo ar Moise, ne n xi yotka mara y mehni J, ne n mnga ha ya Dnga Nsadi. 45 Nepu n bi xokwa y da nda zo y mfeni n mnga hr Tofo J. 46 Ne bi embabi: Njapu xi ntoti, ar Kristo mi mahyoni nda du, ne r hupa nda mengi nda nte managi. 47 Ne bi en nehe, ma da nju mpa r tsedi r thuhu, da nhonga xoge r nxidi ar ximhai, da ndumnu Herusalen. Da nsipabi ya ji da yotwa y ntsomi ne da mpumba y tsoki. 48 Ne bi embabi nehe: Nuahu ma gi dahu majni n xka hyanthu. 49 Ne nuga ma ga peahu n xi tahu ma Dada. Jange ka gi kohuwa Herusalen, tomhu meto gi hhu ar tsedi di e mhetsi.

28Ha

tsa nda watho nda mnga n xki hyantu ne n xki thogi, na mbi nhekitho ar Hesu madeda habu mi buu, ne bi en: Bu hu ter entho. 37 Ha nuu xa bi ntsu, ne mi beni xki handwa r pa nar ji. 38 Ne ar Hesu bi embabiu: Hanja gi ntsuhu. Yo gi yomihu. 39 Hyandgagihu ma ye ne ma wa, go gekaga. Thangagihu ne

36Himi

Ar Hesu bi udi nda hyanda y maxte

AR LUKA24
Ar Hesu bi njutsi bi tsixa mhetsi
51Ne

154 nmu mi jpi, bi o bi medi bi tsixa mhetsi. 52 Nuy maxte mi wadi bi nsundabi bi menku Herusalen, xa mi pesu nar dta johya. 53 Ne hyaxmu mi bu hnu har nij, mi nsunda J. D njapu.

ar Hesu bi zixa y maxte getu har tu lo hnini Betania. Ne nunu bi gu xa y ye bi jpabiu.

50Nepu

(Mr. 16:1920)

Ar hoga mh bi yota

AR XUWA
N ar mh mi bu hwi J ba e bi nji

Har ndui nmu hinte mi jawa har ximhai, hinte mi janu mhetsi, N Togo mar Mh mi bu, mi buhwi J, ne go gese J nehe. 2 Har ndu i, N Togo mar Mh, mi bu hwi J. 3 Ne gatho n te ja go bi hyok. Numu hinte xi hyoki, hinte di jamh mu. 4 Ge hr te, ne nunar tenu gehnu ar oti yotwa y mfeni ya ji. 5 Nunar otinu yota har bexui, ne nunar bexui hinxi za xi dh. 6 Mi bu nar oho mr thuhu ar Xuwa, xki mehna J. 7 Ba behni ngu nar ndamajni. Nunu bi damajni togo ar oti, ne njapu nda emui gatho ya ji. 8 Ar Xuwa hingo mi ge ar oti, honse ba ehe nda damajni togo mar oti. 9 Nuna togo mar oti majni, ne yotwa y mfeni ya ji, ndi ekwa har ximhai. 10 Gese bi hyoka ar ximhai, ha nmu mba ekwa har ximhai bi mui, nuya ji himbi bdi togo.

e hr haise, ha nuya mengunu himbi numansu. 12 Ha nuu togo bi numansu, ne bi emuibi r thuhu, bi tumba ar tsedi bi mbtsi J. 13 Nuyu hinto hmpa r ji, ne hinto di hspa r ndoyo, hinxi mui ngetho xi ne nar oho, honse J xi japu y btsi. 14 N Togo mar Mh ba e bi nji, ne da bu hwihuwa. Xa mi ko r nhwki, ne himi tsaya mi mnga n majni. Da handwabihe r nsunda, ngu r nsunda n nase r Tu ar Dada bi bu mhetsi. 15 Ar Xuwa bi damajni togo, mi ntsedi mi en: Gehnu togo ndi xiahu ndi epu mefa. Ne nunu xa tka r nsu, ngetho nmu hinge ndi mu katho, ha mi bu. 16 Gathogihu xa di hmfu y ho, ne hihamu di kathu r nhwki. 17 Nuya bepate ba behna ar Moise bi utkagihu. Ha nupya xpa behna ar tsi Hmu Hesukristo, xpa hnju ar nhwki ne n majni. 18 Hinto xi hyanda J ar Dada. N nase r Tu bi bu hwi ar Dada, gehnu xi utkagihu r mui.

11Ba

155

AR XUWA1
Ar Xuwa Xixthe bi damajni
27Gehnu

156 ndi enga nda epu mefa. Nunu xa tka r nsu, hindi epkagi ga xotwatsu r nthti y thiza. 28 Gathoyu ba tho nnu Betabara randi ar dthe Hordan, habu mi xixthe ar Xuwa.

ar mh bi damajni ar Xuwa Xixthe, nmu ya xodyo bi mehna ya mj ne y maxte xki e Herusalen, nda tambabi mi togo. 20 Himbi nkoni bi damajni bi en: Nuga hindar Kristo. 21 Nuu bi yambabi ne bi eu: Ximu, togoi. Hage gar mehni Elia. Ar Xuwa bi ddi ne bi en: Hin, hingo geke. Bi mengi bi tambabi ne bi tembabi: Hage go gee r dta mehni J ma nda ehe. Bi ddi ne bi en: Hin. 22 Bi mengi bi embabiu: Ximu, togoi. Xikagihe tema gi mnse go geai. Ne ga hsfe ar mh nuu togo xpa penkagihe ga ksahe. 23 Ar Xuwa bi ddi ne bi embabiu: Nuga go geke n bi mnga ar mehni Isaia: r mhafi na togo enga har otatoho: Jmfu r u ar tsi Hmu. 24 Nuya ji xki mehni ma y ohu ya dengabepate. 25 Bi mengi bi yamba managi ar Xuwa ne bi eu: Ximu, yo gi xixthe numu hingar Kristo, hingar Elia, hingr dta mehni J nda ehe. 26 Ar Xuwa bi ddi ne bi en: Nuga di xixtheihu har dehe, ha gi bu hwihuwa na hingi phu togo.

19Gehnu

(Mt. 3:1112; Mr. 1:78; Lk. 3:1517)

r hyaxpu, ar Xuwa mi hyanda ar Hesu ndi e nda zudi, bi en: Ndi, ba ehnu togo xpa pehna J ngu nar tsi Ntxnandni, da tuni ngu ar moho, ne da hkwa y tsoki ya meximhai. 30 Go gehnu togo ndi xiahu: Befa nar oho xa tka r nsu. Nmu hinge ndi mu katho, mi bu. 31 Nuga hinge ndi pdi togo. Di xixthega ya ji har dehe, ne njapu nda b ya me Israel nmu nda e. 32 Ne ar Xuwa bi damajni bi en: Nuga da handwa r H J ba k mhetsi ngu nar tsi domtxu, ba e bi zu hnu. 33 Nuga hinge ndi phm togo. N togo ba penkagi ga xixtheihu har dehe bi engagi: Ma gi hyandwa r H J da g mhetsi, ne da zu nar oho da mu hwi. Gehnu ma da xixtheihu ne gi hmfu r H J. 34 Nuga da handi, jange di damajni go gehnu r Tu J mhetsi.

29Nu

Ar tsi Ntxnandni ba pehna J

hyax managi mi bahwinu ar Xuwa yoho y maxte. 36 Mi hyanda ar Hesu mi thohnu bi en:

35r

Y beto maxte ar Hesu

157 Ndi ba ehnu togo xpa pehna J ngu nar tsi Ntxnandni, ma da tuni ngu ar moho. 37 Nuya yoho y maxte ar Xuwa mi yo njapu, dama bi denga ar Hesu. 38 Ar Hesu mi egi bi hyandi mi tenga nuya yohoyu, bi en: Te gi hohu. Nuu bi ddi ne bi eu: Rabi (pontho da en Utate), habu gi bui. 39 N bi embabiu: Mh gi hyanthu. Bi mau ne bi bdi habu mi bu. Ne bi mu hwinu gatho nor pa, ngetho mi tsu ngu nar goho nde. 40 Nuu yoho y maxte ar Xuwa bi yoxa n xki m ne bi denga ar Hesu, nau mr thuhu ar Andre r jd ar Simu n bi tembabi ar Pedro. 41 Nu mi ma, meto bi nthewi ar Simu r jd, ne bi embabi: Xta nthehe ar Mesia (ne da en ar Kristo). 42 Nepu bi zispa ar Hesu. Ha nmu mi zoni, ar Hesu bi kti ne bi embabi: Nuge gar Simu r tui ar Honas. Nupya di husai gar Sefa (ne da en ar Pedro).

AR XUWA1,2 Lipe bi nthewi ar Natanael ne bi embabi: Xta nthehe n togo xi nonga ar Moise hr tofo, ne ngu bi yota nu mara y mehni J. Gehnu ar Hesu r tu ar Huse me Nasare. 46 Ar Natanael bi en: Hage da tsa di e nar honu har hnini Nasare. Num ar Lipe bi embabi: Ba e gi hyandase. 47 Ar Hesu mi hyanda ar Natanael ndi e nda zudi, bi en: Hyanthu, xi ekwa nar me Israel hingar nemh. 48 Num ar Natanael bi emba ar Hesu: Hanja gi pkagi. Ha nu ar Hesu bi dtwabi: Nmu hinxki zoatho ar Lipe ngi e ngi kskagi, da hantai ngi ba hr wa ar baiiuxi. 49 Ar Natanael bi ddi ne bi en: Utate, nuge go r Tui J, ne go gee r Nd ya me Israel. 50 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Hage ga emui nmu honse da xiai da hantai ngi ba hr wa ar baiiuxi. Nuya pa xi epu ma gi hyanda mara ya dta ntudi. 51 Ne bi embabi: Xa majni di xiai, nunar panu ne nuya di epu, ma gi hyanda mhetsi di xogi, ne gi hyandwa y enxe J di potse ne di ki da zu N Togo ba e bi Nji.

45Ar

hyax bi benga ar Hesu nda ma har hai Ngalilea, ne nu mi ma, bi nthewi ar Lipe ne bi embabi: Ba e gi tengagi. 44 Ar Lipe mar me Betsaida, ja ma ya mengunu ar Andre ne ar Pedro nehe.

43r

Ar Hesu bi zohna ar Lipe ne ar Natanael ngu y maxte

r hupa bi nja nar nthti nnu Nkana har hai Ngalilea. Ka mi bu hnu r nn ar Hesu nehe.

Nar nthti nnu har hnini Nkana

AR XUWA2 Hesu ne y maxte bi nsipabi nda ma har ngo nehe. 3 Nmu mi kata ar ixkatafi, r nn ar Hesu bi embabi: Bi the ar ixkatafi. 4 Ha nu ar Hesu bi en: Yo gi xikagiga, tsi beh. Hinxi zota ar pa da nheki ma tsedi. 5 Nepu r nn bi emba nuu mi faxte har ngo: Yothu gatho n da xiahu. 6 Ne mi tihnu rato ya dta moto mi sita ar dehe, ngu y ntumbi ya xodyo ja mi ntaxku nu. Mi enga ngu hu wa goho xoni ar dehe na ngu na ya motoyu. 7 Ar Hesu bi emba ya bego: usu ar dehe nuya motoyu. Ne nuu bi utsi xiho, xa bi baxki. 8 Mefa bi embabi nehe: Yathu ne hspabihu r nd nunar ngonu. Nuu bi hspabi. 9 Nunr nd ar ngo mi za ar dehe xki ixkatafi, himi phnu habu xki ehe. Honse nuya begoyu mi pu xki yatu har dehehm. Nunar nd mu bi ma ba zo n togo xki nthti. 10 Ne bi embabi: Gatho nuu togo ota nar ngo, meto unga ar hoga ixkatafi, ne nmu xi nithe nuu xi tsohni, unga n hintsu ho. Ha nuge xka kwata n xiho, ne ja xka umpya. 11 Gehnu ar beto dtantudi bi yota ar Hesu nnu Nkana har hai Ngalilea. Bi u r nsunda ne nuy maxte bi emuibi. 12 Nepu ar Hesu bi ma Nkapernaum, bi mewi r nn, y jd ne y maxte. Ka ba bu hnu ra ya tsi pa.

158
Ar Hesu bi paxta ar dnganij

2Ar

mi baputho ar baxjwa r dango ya xodyo, ar Hesu bi botse bi ma Herusalen. 14 Mi zonu bi hyanda ra mi bu hnu hr thi ar dnganij mi pa ya boi, ya deti, ya domtxu, ne mi huhnu ya patboj. 15 Ar Hesu bi hyoka nar nken xi nthhi, ne bi yenga nuya ma, mahyegiwi y deti ne y boi mi bu har nij. Bi fontwa y boj ya patboj ne bi puspa y mexa. 16 Ne bi emba nuu togo mi pa ya domtxu: Jujuwayu, yo gi jafu r ngu ma Dada nar tai. 17 Num, nuy maxte bi beu xki tota hr Tofo J habu en: Di tuse di supa ri ngu. 18 Nuya ndxodyo bi emba ar Hesu: Tema dtantudi gi utkagihe, njapu ga phe togo xi raa ar tsedi gi yota njapu. 19 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Hwathu nunar nijnu, ne r hupa ga pengi ga ju xa managi. 20 Num nuya xodyo bi eu: Yonatemarato njeye bi njuxa nunar nijnu. Hage hupatho gi juxa managi. 21 Nunar nij mi nonga ar Hesu gehnu r ndoyose. 22 Ha nmu mi mengi bi nte managi ar Hesu, nuy maxte bi beu xki mnga njapu, ne bi emuiu gatho n xki tota hr Tofo J, ne n mi mnga ar Hesu.

(Mt. 21:1213; Mr. 11:1518; Lk. 19:4546)

13Nmu

mi bu hnu Herusalen har dango mbaxjwa, nzeye ya ji bi

Ar Hesu ptwatho y mfeni ya ji

23Nu

159 emui ar Hesu, mi hyanda ya ntudi mi ot. 24 Ha n himi het ho, ngetho mi ptwatho y mfeniu. 25 Ne himi ho togo nda xipabi tengu y mui ya ji, ngetho n mi ptho tema mi benga na ngu nau.

AR XUWA2,3 Nikodemo bi ddi ne bi embabi: Hanja tsa da tho njapu. 10 Ar Hesu bi ddi ne bi en: r utatei ya me Israel, yo hingi phyu. 11 Xa majni di xiai, n di phe di xiahu, ne n xta hanthe di dahe majni, ha nuahu hingi emuihu n di xiahe. 12 Numu hingi emu ihu n di xiahu di hekwa n te jawa har ximhai, hanja ma gi emuihu numu ga xiahu nuu te janu mhetsi. 13 Hinto xi boxa ma mhetsi, gese ba k mhetsi, gehnu Togo ba e bi Nji, ar mengunu. 14 Ne njangu ar Moise bi tsuta nar ke ha nar za, nmu mi yo ya me Israel ha ya otatoho, ma da njapu N Togo ba e bi Nji, mahyoni da tsuta ha nar za nehe. 15 Ne gatho nuu togo da emu i, hinda medi, ma da mesu ar te hihamu da gtsi.

9Ar

Mi bu nar oho mar dengabepate mr thuhu Nikodemo, mar nd madeda y mixodyowi. 2 Nunu ba e nxui bi knga ar Hesu ne bi embabi: Utate, di phe xpa pea J ngu r utate, ngetho hingi tsa to da yota nuya ntudi gi otge numu hingi bu hwi. 3 Ar Hesu bi dti ne bi embabi: Xa majni di xiai, n togo hinda mengi da mu managi, hinda tsa da hyandwa r tsutwi J. 4 Ar Nikodemo bi embabi: Hanja tsa da mengi da mu managi nar oho xi ndnzia. Hage tsa da yuta hr mui r nn managi, ne da mengi da mui. 5 Bi dtwa ar Hesu: Xa majni di xiai, n togo hinda mu har dehe ne hr H J, hinda tsa da yuta hr tsutwi J. 6 Nuu to gatho xi yonga nar ji, ar ji nehe. Ha nuu xi umba r te r H J, ar h nehe. 7 Yo gi yo numu di xiai, mahyoni gi pengi gi mu managi. 8 Ar ndhi habu gatho yo ne gi ode bu, ha hingi pdi habu xpa ehe, wa habu di ma. Njapu nuu xi mu managi xi nzinga r H J.

Ar Hesu ne ar Nikodemo

xa bi m ya meximhai, jange bi unga n nase r Tu, ne njapu gatho nuu togo da emui, hinda medi, ma da mesa ar te hihamu da gtsi. 17 Ngetho J hinxpa pehna r Tu har ximhai da mehna har bexui ya meximhai. Xpa pehni da pohyu. 18 N togo da emu ibi, hinda ma da behna har bexui. Ha n togo hinda emui, xi tekwabi da behna har bexui, ngetho himbi emuibi n nase r Tu J. 19 Nuu ma da mehna har bexui, ngetho ar hyatsi ba ekwa har

16J

J xa bi m ya meximhai

AR XUWA3,4 ximhai, ha nuu xa bi m ar bexui, ngetho himi otu n xiho. 20 Gatho nuu togo ota n hingi ho, utsa ar hyatsi, ne hingi kwati, njapu hinda nheki hingi ho n ote. 21 Ha n togo ota n majni, kwata har hyatsi, honi da nheki n ote, ngetho ote ju mpa r tsedi J.

160
N ba e mhetsi

ar Hesu bi mewi y maxte har hai Nhudea, ne ka ba bu hnu ra ya pa, mi xixthe ya ji. 23 Ar Xuwa nehe mi xixthe nnu Enon getu ar hnini Salim, ngetho mi janu nzeye ar dehe. Jange ya ji mi panu nda nxixtheu. 24 Gathoyu bi thogi nmu hinxki tetatho ar fadi ar Xuwa. 25 Num y maxte ar Xuwa bi ntsahkiwi y mixodyowi, mi nou ar xixthe ntaxki. 26 Bi ma ba ksa ar Xuwa, ne bi embabi: Utate, nunar oho ga nthewi randi ar dthe Hordan, n ga damajninu, xixthe nehe, ne gatho ya ji pa bi tsudi. 27 Ar Xuwa bi ddi ne bi en: Hinto tsa te da mesase numu hingo xi umba J. 28 Nuahu xka yosehu nmu nda en: Nuga hindar Kristo. Honse xpa benkagi ga beto. 29 Njangu nar oho ma da nthti, go ma da zixa ar beh, ha n ar yate owi, oxa n te m ne xa johya. Di njagapu nehe, di johya di o n te thogi. 30 Ngetho mahyoni da huxa r nsu, ne nuga da the ma nsu.

22Mefa

r yate ar oho nthti

xpa e mhetsi tpa r nsu nuya bu kwa har ximhai. Ha nuya meximhai r meti ar ximhai, ne honse mnga n te jawa. H, tte r nsu n togo xpa e mhetsi. 32 Nunu xipa ya ji te xpa ode ne xpa handnu, mdi njapu hinto emui n m. 33 Nuu togo hmba r mh, u njapu majni n mnga J. 34 N togo xpa pehna J, mmba r mh, ngetho J hingi embatho r H umbabi. 35 J ar Dada xa m r Tu, jange xi yentwa gatho hr ye. 36 N togo emu i ar Tu, pesa ar te hihamu da gtsi. Ha n hingi ne da emui ar Tu, hinda ma da mesa nunar tenu, honse r kwe J ma da nthexkwi.

31N

Nmu mi b ar tsi Hmu xki zo y gu ya dengabepate n mi pe ya ji, mi eu: Ar Hesu xa xixthe nzeye ya ji, tta ar Xuwa Xixthe 2 (mdi ar Hesu hingo mi xixthe, y maxte go mi otu). 3 Ne bi bonga har hai Nhudea, bi menga managi har hai Ngalilea. 4 Mi mahyoni nda thota har hai Nsamaria. 5 Jange mi thohnu Nsamaria, ba e ha nar hnini r thuhu Sikar, getu habu bu r hai ar Hakob xki zokwa ar Huse r tu. 6 Ka mi bu hnu nar pot he, mi tembabi r pothe ar Hakob. Nu mi thohnu ar Hesu, xki zabi mi ne ar u, bi ma ba huhnu habu mi bu ar pothe, mi tsu ngu made mpa.

Ar Hesu ne ar beh me Nsamaria

161 e har pothe nar beh me Nsamaria nda yata ar dehe, ne ar Hesu bi embabi: Raka na tsi tui ar dehe ga tsi. 8 Ha nuy maxte xki ma har hnini, ma nda danga te nda ziu. 9 Nunar beh me Nsamaria bi emba ar Hesu: Hanja gi akar dehe, ngetho gar xodyo, ha nuga dar me Nsamaria. Bi mnga njapu ngetho nuya xodyo himi ne nda ntsixkwi ya me Nsamaria. 10 Num ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Numu gi ptwahm r ntuni J, ne numu gi phm togo aa ar dehe, go xka yakagi mu, ne nuga xta raa ar dehe unga ar te. 11 Ne nunar beh bi en: Tsi Tata, nunar pothe xi he, ne hinte gi h te gi yati. Habu ma gi h ar dehe unga ar te mu. 12 Hage gi tpke r nsu ma palehe ar Hakob togo bi zogagihe nunar pothenu. Ka mi tsithewa, y tu ne gatho y meti. 13 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi: Nuu togo da zi nunar dehenu, ma da mengi da ntuthe. 14 Ha n togo da zi nunar dehe di unga, hinda ma da mengi da ntuthe. Ngetho nunar dehe ga umbabi, ma da njangu nar pothe hr mui, unga ar dehe hihamu da xa. 15 Num nunar beh bi embabi: Tsi Tata, raka n ar dehe. Njapu hinga pengi ga ntuthe, ne hinga e ga hxa ar dehe. 16 Ar Hesu bi embabi: Di ma ba tsi ri dme, ne gi penga injawa.

AR XUWA4 beh bi ddi ne bi en: Hinte ma dme di ehe. Ar Hesu bi embabi: Majni n xka m, hinte gi e ri dme. 18 Ngetho kuta ya ndo xka ehe, n gi bu hwipya hingo ri dme. Jange majni n xka m, hinte ma dme gi ehe. 19 Num bi emba ar beh: Tsi Tata, gar mehni J ngubeni. 20 Numa palehe bi ndnga J nnu har tohonu. Ha nuahu gar xodyohu, gi ehu mahyoni da ndnga J nnu Herusalen. 21 Ar Hesu bi embabi: Ma ga xiai, nn, ma da zo ar pa nmu gatho nuu togo ne da ndnga J ar Dada, hinda ma da ekwa har tohonu, ne hinda manu Nherusalen. 22 Nuahu gi ndhu n hingi phu, ha nuje h, di phe togo di ndhe, ngetho ar mpoho bi e ha ya xodyo. 23 Xi epu ar pa ne xi zopya, nmu togo majni ndnga J ar Dada, da yote di ponga hr mui ne ngu n majni, ngetho ar Dada honga togo da ndnga njapu. 24 J ar h, ne hingi nheki. Jange nuu togo da ndni, mahyoni di ponga hr mui ne ngu n majni. 25 Bi enga ar beh: Di pdi ma da e ar Mesia n tembabi ar Kristo, ne nmu xta e, ma da yotkagihe xiho ar u. 26 Ar Hesu bi embabi: Go geke togo di wipya. 27 Gemu bi zo y maxte, ne nuu xa bi yotho bi hyantu ar Hesu mi wi nar beh, mdi hinto bi ani tema mi ambabi, wa tema mi mpeu.

7Ba

17Ar

AR XUWA4 nunar beh dama bi zopu r xoni, bi nixti bi ma har hnini, ne bi emba gatho ya ji: 29 Ba ehu gi hyanthu nar oho xi xikagi gatho n xta ote. Ha hinga gehnu ar Kristo mu. 30 Num nzeye ya ji ba ponga har hnini, ba e bi ktsi. 31 Nu mi ma ar beh, nuy maxte mi pembabiu ar Hesu mi embabi: Utate, ba e gi uni. 32 Ha n bi embabiu: Di peska nar huni di tsi, n hingi phu. 33 Nuy maxte mi enga na ngu na: Hage to xpa hmpa te da zi mu. 34 Ar Hesu bi embabiu: Numa huniga, ga otwa ngu ne n togo xpa penkagi, ne ga jwata gatho n xi bepkagi. 35 Nuahu gi ehu, beta goho nzn da zo ar sofo. Ha nuga di xiahu: Ndi, hyanthu ya boti xi tsi da nsofo. 36 Nuya xathe hnga ar nthh ne ju xa ya sofo hihamu thege, jange nuya xofo njohyawi ya moti. 37 Xa majni n engar ji: Nao togo poti ne mana togo xofo. 38 Nuga di peahu gi munsu ya ji, ngu nar xofo n hinxka mpehu. Mara togo xi mpoti, ne nuahu go xka johu ar sofo. 39 Ne nzeye ya mengu ar hnini har hai Nsamaria, bi emui mi you n mi damajni nunar behnu, mi en: Xi xikagi gatho n xta ote. 40 Nmu mi zonga ya me Nsamaria habu mi bu ar Hesu,

162 bi yapa ar mte nda gohnu, ne bi gohnu yopa. 41 Ne ma nzeye bi emu i mi yo n te mi m. 42 Ne mi embabiu ar beh: Nupya di emuihe hinge honse da ohe n ga xikagihe. Xta osehe n m, ne di phe xiho go gehnu ar Kristo togo xpa behni da po ya meximhai.

28Num

yopa bi gu ar u managi ndi ma Ngalilea. 44 Ngetho ar Hesu xki dase majni bi en, nr mehni J hingi tespa r nsu hr haise. 45 Mi zonga Ngalilea, nuya mengunu bi numaho, ngetho xki hyanda gatho n xki yota nnu Herusalen har dango. Nuya pau ka mi bu hnuu nehe. 46 Mefa ar Hesu bi ma managi nnu Nkana har hai Ngalilea, habu xki japa ar dehe xki ixkatafi. Nnu Nkapernaum ka mi bu hnu nr maxte ar nd togo mi henga r btsi. 47 Nu mi yohnu ar Hesu ba tsopu Nhudea, ba e Ngalilea, bi ma ba apabi nda e nda hyandwa r btsi, ngetho mi txuda r te. 48 Ne ar Hesu bi embabi: Nuahu, numu hingi hyanthu ya dtantudi, hingi emuihu. 49 Nunr maxte ar nd bi en: Tsi Hmu, ba e nguta, butho da du ma tu. 50 Ar Hesu bi embabi: Di ma, ri tu bui xiho. Ne nunar ohonu bi emui n bi nsipabi, bi gu r u bi ma.

43r

Ar Hesu bi othebi r tu r maxte nar nd

163 mi yo ar u ndi ma r ngu, nuy bego ba e bi ddi, ne bi eu: Ri tu bui xiho. 52 N bi yambabi hamu bi ndu i bi mu xiho. Nuu bi embabi: Mande, ngu nar nde bi hye ar mpati. 53 Nunr dada ar btsi bi beni gemu xki xipa ar Hesu mi bu xiho r tu, ne bi emuiwi gatho y mni. 54 Go gehnu r oho ar dta ntudi bi yota ar Hesu nnu Ngalilea nmu mba penga Nhudea.

AR XUWA4,5 Tsi Tata, hinto di e togo da maxkagi ga kuta har dehe nmu xta mfetsi, ngetho nmu di pahm ga kuti, mana tkagi da yuta meto. 8 Ar Hesu bi embabi: Nangi, ju xa ri fidi ne yo. 9 Ne nunar ohonu dama bi ditsi, bi gu xa r fidi ne bi o. Ha nor pa mar pa ntsaya. 10 Jange nuya ndxodyo bi embabi nunar oho xki tothe: Ar pa ntsayapya, hingi ho gi hxa ri fidi. 11 Nunar oho xki ditsi bi embabiu: N togo bi othegi, gese bi engagi: Ju xa ri fidi gi yo. 12 Ne nuu bi yambabi: Togo bi xiai gi ju xa ri fidi gi yo. 13 Ha nunar oho xki ditsi, himbi bdi togo xki othe, ngetho mi bu hnu nzeye ya ji, ha nunar Hesu xki ma. 14 Mefa ar Hesu bi nthewi har nij nunar ohonu mi hemh, ne bi embabi: Ha gi ode, nuge bi dixai. Yo ma gi pengi gi yota ar tsoki, yo ma da epai nar thogi di tte r dta. 15 Nepu nunar ohonu bi ma ba ksa ya ndxodyo, bi xipabiu ar Hesu go xki othe. 16 Jange nuya ndxodyo xa mi utsa ar Hesu, ne xa mi nemhu nda hyo, ngetho mi ota ya dta ntudi har pa ntsaya. 17 Num ar Hesu bi embabiu: Ma Dada hinxi ntsaya mpefi, di njagapu nehe. 18 Mi yoxa nuya mhyu, nuya ndxodyo xa bi huxa y kwe. Ne

51Nmu

Mefa bi data nr dango ya xodyo nnu Herusalen, ne ar Hesu bi manu nehe. 2 Nnu Herusalen ka bu hnu nar pothe tembabi Betesda har h ebreo, ne pesa kuta ya mete, bu getu ar goxthi tembabi ar Goxthideti. 3 Ka mi bonu nzeye ya dat hi, ya goda, ya dowa ne nuu xki nza y ndoyo, gathoyu mi tomi nda mfesa ar dehe. 4 Ngetho mi jar pa mi k nr en xe J mi wnta ar dehe, ne n togo nda ntte nda yuta meto har dehe, n nda dixa tsant ar heni mi thogi. 5 Ne mi bu hnu nar oho mi pesa natemareta ne hto njeye mi heni. 6 Ar Hesu bi hyandi mi benu, mi bdi mi pesa nzeye ya jeye mi njapu, bi embabi: Ha gi ne da dixai. 7 Ar dat hi bi ddi ne bi embabi:

Ar oho xki nza r ndoyo nnu Betesda

AR XUWA5 mi ne nda hyou, ngetho himi ota n mnga har tofo habu nonga ar pa ntsaya, ne mi embase J go mr Dada, njapu mi huxkwi. ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Xa majni di xiahu, hinte tsa te da yotase r Tu J. Tenda n ota r Dada, ngetho gatho n ota ar Dada, ota ar Tu nehe. 20 J ar Dada xa m r Tu jange uta gatho n te ot. Ne ma da uta mara xa di thota r dta, ne xki hyanthu xa gi yohu. 21 J ar Dada kospa y te nuu xi du, njapu r Tu nehe umba r te nuu togo da ne. 22 J ar Dada hinto hspa majni, ngetho gatho bi yentwa hr ye r Tu, go da hxa majni. 23 Ne njapu gatho ya ji da espa r nsu ar Tu, ngu tespa r nsu J ar Dada. N togo hingi espa r nsu ar Tu, hingi espa r nsu ar Dada togo xpa pehni. 24 Xa majni di xiahu, n togo jamasu n di m, ne emui J togo xpa penkagi, pesa ar te hihamu da gtsi. Ne hinda behna har bexui, ngetho butho xki du, ne bi mengi bi mesa nar rayo te. 25 Xa majni di xiahu, xi epu ar pa, ne xi zopya, nmu nuu xi du ma da yo r mh r Tu J, ne nuu togo da eta r mui, ma da mesa ar te hihamu da gtsi. 26 Ngetho jangu J ar Dada hse ar te, njapu xi umba ar tsedi r Tu da hse ar te nehe.

164 xi yentwa hr ye r Tu da hspa majni gatho ya ji, ngetho go ba e bi nji. 28 Yo gi yohu numu di xiahu njapu, ngetho ma da zo ar pa, nuu to gatho xi tagi ma da yospa r mh r Tu J. 29 Ne nuu togo xi yota n xiho, ma da nangi da mesa ar te hihamu da gtsi. Ha nuu togo xi yota n hingi ho, ma da nangi da behna har bexui.

27Ne

19Num

Ar tsedi pesa r Tu J

hingi tsa te ga otase. Ngu di ode xika ma Dada, njapu di ota ar tsutwi. Ne ma tsutwi xiho, ngetho hindi ota ngu di nega, di ote ngu ne ma Dada togo xpa penkagi. 31 Numu ga mnse togogi, hinter me n di m. 32 Bu i na togo damajni togogi, ne di pdi pesa r nsu n m. 33 Nuahu ga pehu ra togo ma ba amba ar Xuwa togogi, ne n bi damajni togogi. 34 Ha nuga hindi honga da damajnigi nar ji. Numu xta xiahu njapu, di honi gi mpohu. 35 Ar Xuwa mi hehwi nar oti. N mi xiahu mi yota ri mfenihu, ne ga njohyahu ra ya tsi pa ngi oxu. 36 Ha nuya befi di pefi tpa r tsedi ar Xuwa da damajni togogi. Ngetho di pe ar befi ba penkagi J ga jwati, ne nuya befiyu damajni ge xpa penkagi. 37 Ma Dada togo ba penkagi go damajni nehe togogi, mdi hinxka yohu xi , ne hinxka hyanthu tengu.

30Nuga

Nuu damajni togo ar Hesu

165 pesfu r mh ha ri muihu, ngetho hinga emuihu togo ba pe. 39 Hethwu r Tofo J, ngetho gi kaxmbenihu ka gi tihu nu ar te hihamu da gtsi. Hinxi zoda ri mfenihu ka nongaginu. 40 Ne hingi ne gi emu igihu, ne gi pesu ar te hihamu da gtsi. 41 Nuga hindi honi da eska ma nsu ya ji. 42 Di ptho nuahu hingi pesfu r mhte J. 43 Nuga xta e di pota J ar Dada, ne hingi numahogihu. Numu da ehm nar ji di e di nonse r thuhuse, num h, gi numansuhu. 44 Hingi tsa gi emu ihu, ngetho meto gi hohu da tesahu ri nsuhu na ngu na, ne hingi hohu da esahu ri nsuhu n nase J. 45 Yo gi behu ma ga dataihu hr nthandi J ma Dada. N togo ma da daahu, gese ar Moise togo gi kaxmbenihu ma da ahu. 46 Ngetho numu gi emu ihmhu ar Moise, gi emuigihu mu, ngetho ar Moise bi yota ar tofo nongagi. 47 Ha numu hingi emu ihu n bi yot, hinda tsa gi emuihu n di mnga.

AR XUWA5,6 baputho ar baxjwa r dango ya xodyo. 5 Ar Hesu mi hyanda ra nzeye ya ji xki e nda zudi, bi emba ar Lipe: Habu ga tahu ya thuhme ga wihu gatho nuya jiyu. 6 Bi xipa njapu mi ne nda tsata ar Lipe, ngetho ar Hesu mi pdi teme nda mefi. 7 Ar Lipe bi ddi ne bi embabi: Nunar nthh hnga yonthebe ya ji na pa, hinda wadi ga tahu ar thuhme ga hemfu na tsi xeni na ngu nayu. 8 Na mbi dta nr maxte r thuhu ar Andre, r jd ar Simu n mi tembabi ar Pedro, ne bi en: 9 Bu kwa nar btsi h kuta ya tsi thuhmesebada ne yoho ya tsi hw. Te di nombabiyu. 10 Num ar Hesu bi emba y maxte: Xifu ya ji da hudi. Xa mi janu ya doni ne ka bi huhnu, mi tsu ngu ngudminthebe ya oho. 11 Ne ar Hesu bi hnga nuu ya tsi thuhme, bi umba njamdi J, ne bi hyemba y maxte. Nuyu bi umba nuu mi hudi, ne bi japu ya hw nehe, mi tumba gatho n mi neu. 12 Nmu mi ni gatho ya ji, ar Hesu bi bepa y maxte, ne bi embabi: Johu nuya xeni bi bongi ne hinte da medi. 13 Bi gou ne bi usa retamayoho motse ya xeni thuhme bi bongwabi nuu xki uni. 14 Nuya ohou mi hyanda nuna dta ntudinu bi yota ar Hesu, bi eu:

38Hingi

4Mi

Ar Hesu bi winga tho ngudminthebe ya ji

Mefa ar Hesu bi ranga randi ar dehe habu r thuhu Ngalilea, get ar honthe Tiberia. 2 Ha nzeye ya ji bi deni, ngetho xki hyanda ya ntudi mi ote, nmu mi othe ya dathi. 3 Num ar Hesu bi boxa ma ar toho ne ka ba huxkwinu y maxte.

(Mt. 14:1321; Mr. 6:3044; Lk. 9:1017)

AR XUWA6 Xa majni go gehnu r mehni J ma nda e har ximhai. 15 Ar Hesu mi ptho mi ne nda zixu nda exa ngu y nd. Jange n bi mengi bi ma ba buse har toho.

166 Utate, hamu ga tsokwa. 26 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Xa majni di xiahu, gi hongagihu ngetho da raahu ga tsihu ar thuhme ne ga nihu, hinge gi honju ngetho ga hyanthu ya dta ntudi. 27 Yo gi umba ri mu ihu gi hohu ar huni nguta da thege. Umba ri muihu gi hyohu ar huni unga ar te hihamu da gtsi, da raahu N Togo ba e bi Nji, ngetho go xi huxa J r Dada da u. 28 Num bi eu: Tema mahyoni ga pehe, ne njapu ga pehe n ne J ga othe. 29 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Gehnu ar befi ne J gi yothu, gi emuihu n togo xpa pe. 30 Bi eu mu: Tema ntudi gi ote ga hanthe ne ga emuiihe. Tema dta befi gi pefi. 31 Numa palehu bi zi ar thuhme mi ta mahetsi nnu ha ya otatoho, ngu enga har tofo: Bi umba ar thuhme ndi e mhetsi nda ziu. 32 Ar Hesu bi embabiu: Xa majni di xiahu, ar Moise himbi raahu ar thuhme ndi e mhetsi. Ha numa Dada h, raahu ar thuhme majni di e mhetsi. 33 Ngetho ar thuhme unga J, gehnu nuna ba k mhetsi, ne umba r te ya meximhai. 34 Nuu bi embabi: Tsi Hmu, raje hyaxmu nunar thuhme. 35 Ne ar Hesu bi embabiu: Nuga go dar thuhme ungar te. Gatho nuu togo da e da hyongagi, hihamu ma da ntunthu, ha nuu

Ar Hesu mi yo har dehe

mi nxui ba k y maxte, bi ma hr ni ar honthe. 17 Ne bi yutu ha nar motsa ndi mau Nkapernaum. Nmu mi you har dehe, xki mexui, har Hesu hinxki zota habu mi buu. 18 Ne bi o nar yomndhi, xa mi japi nda mpu nsa ar dehe. 19 Nmu xki yetu ar motsa ngu yonatenthebe ya wni r yapu, bi hyantu ar Hesu mi papu mi yo har dehe, ndi wata har motsa, ne xa bi zuu. 20 Ha n bi embabiu: Yo gi ntsuhu, go geke. 21 Num nuyu xa bi njohya bi posa ar Hesu har motsa, ne dama bi zou hr ni ar dehe.

16Nu

(Mt. 14:2227; Mr. 6:4552)

r hyaxpu, nuya ji xki go randi ar dehe, xki hyantu nadar motsa mi buhnu, ne ka xki manu y maxte, ha nu ar Hesu hinxki mewiu. 23 Num bi zo mara ya motsa xki e Tiberia, bi zou getu habu ar tsi Hmu xki umba njamdi J, ne xki winga gatho ya ji. 24 Nu mi hyanda ya ji himi bu hnu ar Hesu ne y maxte, bi boxa ha ya motsa, ne bi mau Nkapernaum ma ba honi.

22Nu

Ya ji bi hyonga ar Hesu

mi dinga ar Hesu mi yo randi ar dehe, bi eu:

25Nu

Ar Hesu, ar thuhme unga ar te

167 togo da emuigi, hihamu ma da ntuthe. 36 Ngu xta xiahu, mdi xka hyandgagihu, hingi emuihu. 37 Gatho nuu togo xi raka J ma Dada, ma da e da hyongagi. Ha gatho nuu togo da e da zu kagi, hinga kotsi. 38 Ngetho nuga xta k mhetsi, hinxta ehe ga ota n di nesega, xta e ga ota gatho n ne togo xpa penkagi. 39 Gehnu ne ma Dada togo xpa penkagi, gatho nuu togo xi yentka ha ma ye hinga bedi, ne nuya ngxapa, ma ga kospa y te hihamu da gtsi. 40 N togo xpa pen kagi, ne gatho nuu togo da huxka y da r Tugi J, ne da emuigi, pesa ar te hihamu da gtsi, ne nuga ga kospa y te ha ya ngxapa. 41 Num nuya xodyo mi njontane na ngu na, ngetho xki e: Nuga go dar thuhme xta k mhetsi. 42 Ne mi eu: Ha hinga gehnu ar Hesu r tu ar Huse, di pthwu togo y dada. Hanja emu xpa k mhetsi. 43 Ar Hesu bi dti ne bi embabiu: Yo gi xhnathohu. 44 Ngetho hinto tsa da e da hyongagi numu hinda zopa r mfeni J ma Dada togo xpa penkagi. Ne nuga ga kospa r te ha ya ngxapa, ne da mesa ar te hihamu da gtsi. 45 Njawa xi yota y mehni J har tofo: J ma da uta gatho ya ji. Jange gatho nuu togo xi yoxa n mnga ma Dada, ne xi zo hr mfeni, da e da hyongagi.

AR XUWA6 bu na togo xi hyanda J ar Dada, honse n togo xpa pehni. N h, go xi hyanda ar Dada. 47 Xa majni di xiahu, nu togo emuigi pesa ar te hihamu da gtsi. 48 Nuga go dar thuhme ungar te. 49 Nuya ri palehu mameto bi zi ar thuhme mi ta mhetsi ha ya otatoho, ne bi duu. 50 Nunar thuhme di xiahu, hingi njapu. Nunu di e mhetsi, ne gatho nuu togo da zi, hinda ma da du. 51 Nuga go dar thuhme ungar te xpa e mhetsi. N togo da zi nuna thuhmenu, ma da mesa ar te hihamu da gtsi. Nunar thuhme di xiahu, gehnu ma ndoyose ga da, ne njapu ya meximhai da mesa ar te hihamu da gtsi. 52 Nuya xodyo mi ntsahki na ngu na mi eu: Hanja da tsa da rakagihu ga tsafu r ndoyosenu. 53 Ar Hesu bi embabiu: Xa majni di xiahu, numu hingi tsafu r ndoyo ne hingi tsifu r ji N Togo ba e bi Nji, hinda nja ri tehu hihamu thege. 54 N togo tsaka ma ndoyo ne tsika ma ji, pesa ar te hihamu da gtsi, ne ga kospa r te hr ngtsi ar ximhai. 55 Ngetho ma ndoyo gehnu ar huni majni, ne ma ji ar tsithe majni. Gehyu unga ar te hihamu da gtsi. 56 N togo tsaka ma ndoyo ne tsika ma ji, ma ga bube. 57 Njangu J ar Dada togo ba penkagi h ar te, nuga di te ngetho di bubega. Ha nuu togo da zaka

46Hingi

AR XUWA6,7 ma ndoyo, da nte nehe ngetho di bubegau. 58 Go gehnu ar thuhme di xiahu ba k mhetsi. N togo da zi, ma da mesa ar te hihamu da gtsi, hinge njangu ri palehu bi zi ar thuhme mi ta mhetsi, ne bi duu. 59 Nuya mhyu bi mnga ar Hesu nmu mi uta ya ji ha y niju nnu Nkapernaum.

168 Tsi Hmu, togo mana ga tehe. Honsei gi mnga ya mh ungar te hihamu da gtsi. 69 Ha nuje xta emu ihe ne xta phe go gar Kristo r Tui J togo hse ar te. 70 Ar Hesu bi ddi: Nuga da hwaahu gi retamayohohu. Mdi njapu, na di hxahu ar tsondhi. 71 N mi nonga ar Huda Iskariote r tu ar Simu, ngetho go ma nda da, ne mi na nuu retamayoho y maxte.

nuu togo mi teni, mi yoxa njapu mi eu: Xi hembi n teme m. Togo tsa da yote. 61 Ar Hesu mi ptho tema mi njontane, ne bi embabiu: Hage tsota ri muihu n di xiahu. 62 Tema gi behu numu gi hyanthu N Togo ba e bi Nji, da mengi da boxa mhetsi habu mi bu meto. 63 Ar h go unga ar te, ha n bi e har ndoyo hinte fatsi. Nuya mh xta xiahu nonga ar h ne unga ar te. 64 Honse, ra hingi emu ihu. Ngetho ar Hesu hr ndui mi ptho togo himi emuibi, ne togo ma nda da. 65 Ne bi en: Jange da eahu, hinto tsa da e da hyongagi numu hinda zo ma Dada. 66 Mefa nzeye nuu togo mi teni, bi hyepu ne himi owi. 67 Jange ar Hesu bi emba nuu retamayoho y maxte xki hwahni: Hage gi ne gi mhu nehe. 68 Ar Simu Pedro bi ddi ne bi en:

Ya mh ungar te hihamu da gtsi

60Nzeye

Mefa ar Hesu mi yo har hai Ngalilea, himi ne nda mu hnu Nhudea ngetho ya xodyo mi honi nda hyo. 2 Mi baput ho r dango ya xodyo n r thuhu, ar dango nguxiza. 3 Nuy jd bi emba ar Hesu: Poni di ma Nhudea, ne nuu togo teai da hyanda nuya dta ntudi gi ote. 4 Ngetho numu nar ji ne da udi, hingi ota ar befi ntho. Nuge gi ota nuya dta ntudiyu, udi habu gatho da hyantai. 5 Mi mnga njapu ngetho mdi ma y jd, himi emuiu xki exa J. 6 Num ar Hesu bi embabiu: Hingi tsada ga manu, ha nuahu tsada hamu gi ne gi mhu. 7 Nuya ji hingi tsa da utsaihu, ha nuga h utsagi, ngetho di xipa y tsobefi peu. 8 Di mhu ar dango. Nuga hingi tsada ga ma. 9 Honse bi xipabi njapu, ne bi gohnu Ngalilea.

Nuy jd ar Hesu himi emu i mr mehni J

169
Ar Hesu bi ma ar dango nguxiza

AR XUWA7 Honse nar befi da ote, ne xa gi yohu. 22 Ar Moise bi raahu ar nsegi gi huxu ha ri ndoyohu, mdi hingo mar meti, mr meti ya pale. Ha nuahu gi huxu ar nsegi mdi ar pa ntsaya. 23 Nmu gi husfu ar nsegi ri btsihu, mdi ar pa ntsaya, hingi nehu gi tsokwabihu r tofo ar Moise. Ximu hanja gi mbo ri kwehu ngetho da othebi gatho r ndoyo nar oho har pa ntsaya. 24 Behu xiho hanja gi nthentehu, wa njapu wa hin. Yo ma gi nthentehu honse gi hanthu n oxa ma.

mi wadi bi ma y jd, ar Hesu bi ma har dango nehe, mdi bi ma ngu ntho, himi udi. 11 Nuya ndxodyo mi honga har dango, ne mi eu: Habu bi yo mu. 12 Ne nzeye nuya mi bu hnu mi nonga ar Hesu, ra mi en: Nunu ar hogaji, ne mara mi en: Hingar hogaji, ngetho ka ya ji. 13 Txi ramtxu mi u, ngetho mi tsu nuya ndxodyo. 14 Xki tho ngu made ar dango, mi yuta ar Hesu har dnganij ne mi uta ya ji. 15 Nuya ndxodyo xa mi yot ho ne mi eu: Hanja pesa nzeye ar mfdinu, hihabu xi ma xpa tuti. 16 Ar Hesu bi dtwabiu ne bi en: N te di udi hingo di mnsega, go r meti togo xpa penkagi. 17 Nuu togo ne da yota n ne J, da bu di utwa r mh J, hinge n di bensega. 18 N togo bense n m, honse ne da tespa r nsu. Ha n togo ne da tespa r nsu togo xpa pehni, ge mnga majni ne hingar kate. 19 Ar Moise bi raahu ar tofo. Hinto xka yothu ngu mnga har tofonu. Yo gi ne gi hyogagihu mu. 20 Nuya ji xki mhuntsi bi ddi ne bi eu: Gi pesa ar tsondhi. Togo ne da hyoai. 21 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu:

10Nu

ya me Herusalen mi eu: Ha hinga gehnu togo thoni da tho. 26 Hyanthu bahnu madeda ya ji uti, ne hinte nsipabi. Hage xi emui ma ndhu go gehnu ar Kristo mu. 27 Ngetho di phu habu xpa ehnu, ha nu xta e ar Kristo, hinto ma da bdi habu di ehe. 28 Nmu mi yo njapu ar Hesu, mi bahnu mi uta ya ji har dnganij, bi ntsedi ne bi en: Gi pkagihu ne gi phu habu dar mengu. Ha hinxta esega, xpa penkagi n togo majni, ne nuahu hingi phu togo. 29 Nuga h di pdi, ngetho ka xta ehnu, ne ba penkagi ga ehe. 30 Nuya ndxodyo mi yoxa njapu, xa mi ne nda gu hmu. Ne hinte bi japabi, ngetho hinxki zota r pa.

25Ra

Nuya ji mi en: Ha go gehnu ar Kristo

AR XUWA7 nzeye ya ji mi bu hnu bi emuibi, ne mi eu: Xi nu xta e ar Kristo, hage ma da dh da yota ya ntudi ngu nuya xi yotnu mu.
Ya dengabepate bi mehna togo nda gu hm ar Hesu
31Ha

170 hinxki etho, ngetho ar Hesu hinxki mengda hr nsunda mhetsi. mi yoxa njapu ya ji, ra mi eu: Xa majni gehnu r mehni J. 41 Mara mi en: Gehnu ar Kristo. Ha mara mi eu: Hage di e Ngalilea ar Kristo mu. 42 Hin, ngetho har Tofo en, ar Kristo ma nda e ha y beto ar Dabi mar mengu Belen. 43 Mi nao na ngu na y mfeni mi nonga ar Hesu, jange ya ji bi hege. 44 Ra mi ne nda gu mh, ne hinte bi japabi.

40Nu

Ya ji bi hege

dengabepate mi bdi mi nonga ar Hesu ya ji, nuyu ne ya ndmj bi meu ya nsunij ma nda gu hm. 33 Jange ar Hesu bi en: Honse mara ya tsi pa ga bu hwihu, ne ga penga habu bi bu togo ba penkagi. 34 Ma gi hyongagihu ne hingi tingagihu. Nu habu gar maga, hinda tsa gi mhu. 35 Num, nuya ndxodyo mi bu hnu mi enga na ngu nau: Habu di manu mu, en hinda tsa ga tihu. Hage ma da zu nuu xi mfonta ha y hai nuu hingya xodyo, ne da utu. 36 Tema di bonga n bi en: Ma gi hyongagihu ne hingi tingagihu, ne nu habu gar maga, hinda tsa gi mhu.

32Nuya

ar pa mar nsu r ngtsi ar dango, ar Hesu bi mai ne bi ntsedi bi en: Numu ja togo tsu ar duthe, da e da hyongagi da ntsithe. 38 N togo emu igi, ma da bonga hr mui ngu ya dthe ar dehe unga ar te, ngu mnga har Tofo. 39 Ar Hesu mi nonga r H J, n ma nda hnga nuu togo nda emuibi. Ha nunr H J

Ngu nar dthe ar dehe unga ar te

37N

togo xki mehni nda gu hm ar Hesu, bi mengi ma ba ksa ya ndmj ne ya dengabepate. Ne nuya ndyu bi eu: Yo hinga tsihu. 46 Nuu xki behni bi ddi: Hinda tsihe, ngetho da ohe n bi m, ngu hinto mana xi mnga njapu. 47 Num nuya dengabepate bi dti ne bi embabiu: Hage xi kaahu nehe. 48 Gi phu xiho, hinjoo nar ndmj, wa nar dengabepate xi emui. 49 Nuu togo xi emu i, gehyu nuu hingi p ar tofo, ne xi theke da medi. 50 Ar Nikodemo, n togo xki ma nxui ma ba knga ar Hesu, mar

45Nuu

Nuya ohoyu mi eu: Hinto mana xi njanu

171 dengabepate nehe, bi emba nuu mi bu hnu: 51 Gi phu numa tofohu, hingi hoxa r tsoki nar ji numu hinxi yotse meto, ne xi bdi teme xi yote. 52 Nuya ndmj ne y mi dengabepatewi bi embabi: Hage gar me Ngalilea nehe. Heta xiho ar Tofo, ne gi pdi hinxpa ehnu Ngalilea nr mehni J. 53 Mi wa ar dango, na ngu na bi menga y ngu.

AR XUWA7,8 mi yo njapu, ba e ha y mfenise nuy tsoki xki yotu, ne ramana bi boni bi mau, meto bi bonga nuu ya dnzia, mefa nu mara mi btsitho. Honse bi gohnu ar beh mi ba made, ne ar Hesu. 10 Mi mengi bi ma ar Hesu, hinto bi hyandi, honse ar beh mi bahnu, ne bi embabi: Habuima nuu togo mi hoxai. Hage hinto bi ne bi kaai. 11 Bi e: Hinjoo, tsi Tata. Num ar Hesu bi embabi: Nuga ne, hinte di hoxai. Di ma, ne yo ma gi pengi gi yota ar tsoki.

9Nu

Ha nu ar Hesu bi ma har toho Njmdoni. 2 Nu r hyax nitho, ba penga managi har dnganij, ne bi wata ra nzeye ya ji, bi huhnu bi uti. 3 Na mba eput ho ya btofo ne ya dengabepate, mi tsimpa nar beh xki tsudi mi bengwi nar oho himr dme. Bi mama madetho, 4 ne bi embabiu: Utate, nunar behnu xi tsudi mi bengwi nar oho himr dme. 5 Ar Moise bepkagihu hr tofo ga hohu nkahni nuya beh njanu. Wa te gi mnge. 6 Nuu bi mnga njapu mi honi nda hyathm, mi ne nda dimbabi teme nda hyotse. Ha nunar Hesu bi ani, bi ja r ye mi ota har hai. 7 Ha nuu himi tsaya mi ambabi. Num ar Hesu bi mai ne bi embabiu: N togo hinte ma tsoki tu, d dumi da unga ar nkahni. 8 Ne bi mengi bi ani mi ota har hai managi.

Ar zinganthti beh

Hesu bi mengi bi zo ya ji ne bi embabiu: Nuga go dar otiga di yotwa ya meximhai. N togo da dengagi, hinda ma da o har bexui, ngetho da yotwabi ar oti unga ar te. 13 Num nuya dengabepate bi embabi: Gi mnse togoi, jange hinga majni n gi m. 14 Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Mdi di mnse togogi, majni nuna di m, ngetho nuga di pdi habu xta ehe ne habu gar ma. Nuahu hingi phu habu xta ehe wa habu gar ma. 15 Nuahu gi hxu majni ngu ri mfenisehu, ha nuga hinto di hspa majni. 16 Ha numu togo di hspa majni, n di m majni mu, ngetho hindi hxase, di hxbe ma Dada togo xpa penkagi. 17 Nu ha ri tofohu en: Numu yoho ya ji natwu m, majni.

Ar Hesu gehnu r oti ya meximhai

12Ar

AR XUWA8 di damajni togogi, ma Dada togo ba penkagi damajni togogi nehe. 19 Bi yambabiu: Habu bi bu ri Dada. Ar Hesu bi ddi ne bi en: Hingi pkagihu, ne hingi phu ma Dada. Numu gi pkagihu hm, gi phmhu togo ma Dada nehe. 20 Ar Hesu bi mnga njapu nmu mi uta ya ji nnu habu mi bu ar mesboj har dnganij. Ne hinto bi tsa bi gu, ngetho hinxki zota ar pa nda jwata r befi.

172 mnga har ximhai, ne majni n m. 27 Ha nuu togo mi otse, himbi bu mi nonga J r Dada. 28 Jange ar Hesu bi embabiu: Nmu xki tsuthu N Togo ba e bi Nji gi hyohu, ma gi phu mu togo xa majni go geke. Ne gi phu nehe hinte di otase. N ba utka ma Dada, gehnu di xiahu. 29 Numa Dada togo ba penkagi hinxi hyegase, hyaxmu di bube, ngetho nuga di ota n numaho. 30 Nmu mi mnga njapu ar Hesu, nzeye ya ji bi emui.

18Nuga

Hesu bi mengi bi embabiu: Ma ga maga, ne nuahu gi hyongagihu hm. Ha ma gi tuwi ri tsokihu, ne hinda tsa gi mhu habu gar maga. 22 Nuya ndxodyo mi enseu: Hage ma da hose mu. Hanja en: Habu gar maga, hinda tsa gi mhu. 23 Nepu ar Hesu bi embabiu: Nuahu ja gar menguhuwa, ha nuga xta e ma mhetsi. Nuahu r metiihu ar ximhai, ha nuga hingo r metigi. 24 Jange da xiahu ma gi tuwi ri tsokihu, ngetho numu hingi emuihu go geke, ma gi tuhu gi tuxta ri tsokihu. 25 Nepu nuu bi embabi: Xige togoi mu. Ar Hesu bi ddi ne bi embabiu: Get ngu da xiahu har ndui. 26 Nuga mdi di pesa mara teme ga xiahu, ne ga hsa majni ri muihu, honse di xiahu n xi xikagi togo xpa penkagi. Gehnu di

21Ar

Habu gar maga, nuahu hinda tsa gi mhu

Hesu bi emba nuu ya xodyo xki emui: Numu gi eta xiho ri muihu ma mh, xa majni ma owiihu mu. 32 Ne ma gi phu n majni, ha numu gi phu n majni, gehnu da xokahu. 33 Nuu bi ddi ne bi embabi: Nuje y betogihe ar Abra. Hihamu xi jokagihe ngu togo y metigihe. Hanja gi en da sogagihe. 34 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Xa majni di xiahu, n togo ota ar tsoki, nunu xi gotatho ar tsoki. 35 Nuu togo megotho, hinda ma da go har ngu gatho ya pa. Ha nu ar tu h, da gohnu. 36 Njaput ho nehe, numu r Tu J da gu kahu har tsoki, majni xka pohu, ne hinte koahu. 37 Di pdi y betoihu ar Abra. Mdi njapu gi ne gi hyogagihu, ngetho gi tsamau hu n di xiahu.

31Ar

N majni xi xogagihu xki gogagihu ar tsoki

173 di mnga n xi utkagi ma Dada, ha nuahu gi othu n xi mnga ri dadahu. 39 Nuu bi ddi ne bi embabi: Ma palehe ar Abra. Ar Hesu bi embabiu: Numu y betoihu ar Abra, gi tembahmhu r befi mu. 40 Ha nuahu mdi xta xiahu n majni xi xika J, gi ne gi hyogagihu. Ar Abra himbi yota njapu. 41 Nuahu gi ot hu ngu ota ri dadahu. Num nuu bi emba ar Hesu: Nuje hinge togatho di emfe ma dadahe. Honse na ma Dada di ehe, gehnu J. 42 Num ar Hesu bi embabiu: Numu ri Dadahu hm J, gi mkagihu, ngetho xta e habu bi bu. Hinda ese, go ba penkagi. 43 Hanja hingi tso ri mfenihu n di xiahu. Hingi tso, ngetho xi njota ri muihu. 44 Ar tsondhi go ri dadahu, ne gi ne gi yothwu n ne. Hr nduitho mar hyote ne ar hyate, hihamu mnga n majni. Nmu mnga ya nhemh, go bense, ngetho ar nemh, ne go bi duma ar nhemh. 45 Nuahu hingi emu igihu, ngetho di mnga n majni. 46 Hinjo togo da tsa te gi hyoxkagihu nar tsoki. Numu di mnga n majni, yo hingi emuigihu. 47 Nuu togo y met i J, ot wa r mh. Hingi ne gi yospabihu, ngetho hingo y metiihu.

AR XUWA8 Hage hinge majni n di xiahe, gar me Nsamaria ne xka nthexkwi nar tsondhi. 49 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Hindi nthexbega nar tsondhi. Nuga di numansu ma Dada, ha nuahu hingi numansugihu. 50 Nuga hindi mnga njapu di honi gi eskagihu ma nsu. Ngetho bu na togo eskagi, ne go ma da hxmajni. 51 Xa majni di xiahu, n togo ota n di m, hihamu da du. 52 Num ya xodyo bi embabi: Nupya h, di phe gi nthexkwi nar tsondhi. Ngetho ar Abra bi du, nuy mehni J bi duu nehe. Hanja gi en, n togo da yota n gi m, hihamu da du. 53 Hage ri nsu tpa r nsu ar Abra mu. Ngetho bi du ne y mehni J bi duu nehe. Tema nsu gi beni gi peske mu. 54 Ha nu ar Hesu bi ddi ne bi en: Numu ga exase ma nsu, pontho hinter me. Numa Dada go eska ma nsu, n togo gi emfu ri Jhu. 55 Ha nuahu hingi phu togo. Nuga h di pdi. Numu ga en hindi pdi, gar nemhhm nguahu, ngetho di pdi ne di otwa r mh. 56 Ri palehu ar Abra xa mi johya, mi toma nda zonga ar pa nga bu kwa har ximhai, ne bi njohya bi hyandi. 57 Nuya xodyo bi embabi: Hinxka jwata madenthebe njeye. Hanja tsa xka hyanda ar Abra. 58 Ar Hesu bi embabiu: Xa majni di xiahu, ndi bu ka mameto nmu hinxki muta ar Abra.

38Nuga

embabi:

48Nepu

Nmu hinxki muta ar Abra, nunar Hesu mi bu

nuya xodyo bi ddi ne bi

AR XUWA8,9 nuu bi gu xya do nda kahm. Ha nunar Hesu bi ni, bi bonga har nij bi thota madetho bi ma.
59Jange

174 Nu ar oho r thuhu ar Hesu, bi ta ar bohai, bi goska ma da, ne bi engagi: Di ma har pothe Siloe ba peka ri da. Nuga da ma da peke, ne bi tsa da handi. 12 Nuu bi yambabi: Habu bi bu. Bi d ne bi en: Hindi pdi.

Nu mi panu ar Hesu, bi hyandi mi bu hnu nar oho xki mui mi goda. 2 Nuy maxte bi yambabi ne bi eu: Utate, togo bi yota ar tsoki ne bi mui goda, gesenu wa y dada. 3 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Hingo r tsokinu, ne hingo r tsoki y dada nehe. Ngetho njanu nda nheki r dta befi J hr te. 4 Npya mpa, mahyoni ga pepa r befi n togo ba penkagi. Ba epu ar xui nmu hinto tsa da mpefi. 5 Npya di bu kwa har ximhai, go dar otiga di yotwa ya meximhai. 6 Mi wadi bi mnga njapu, bi ntsojni har hai, bi ta ar bohai. Ne bi gospa ha y da ar oho mi goda. 7 Ne bi embabi: Di ma ba peka ri da har pothe Siloe (nunar thuhu poni da en, xi mehni). Bi ma ma ba peka r da, ne mba pengi mi tsa nda hyandi. 8 Num nuy nangu ne nuya ji xki hyandi mi goda, mi eu: Hage hinga gehnu togo mi hudi mi peti. 9 Ra mi en mi ge, mara mi en ndi htsi. N mi ense: Go geke. 10 Ne bi tembabi: Hanja xi xo ri da. 11 N bi ddi ne bi en:

Ar Hesu bi xokwa y da nar oho xki mu i himi handi

ji bi zispa ya dengabepate n mar godahm. 14 Ha n ar pa xki ta ar bohai ar Hesu, ne xki xokwa r da ar oho mi goda, mar pa ntsaya. 15 Nuya dengabepate bi yambabi nehe hanja xki dixa r da. N bi ddi ne bi en: Bi goska ar bohai ha ma da, da ma da peke, ne bi za da handi. 16 Ra ya dengabepate mi eu: Nunar ohonu hinxpa pehna J, ngetho hingi japamasu ar pa ntsaya. Ha mara mi en: Numu nar yotatsokihm, hage da tsa da yota nuya dta ntudiyu. Ne njapu bi heu. 17 Nepu bi mengi bi tembabi ar oho mi godahm: Xige, tema gi enge togo bi xoka ri da. N bi ddi ne bi en: Gehnu nr mehni J. 18 Ha nuya ndxodyo himi emu i mar goda ne xki xo y da, jange bi zompabi r dada ne r nn. 19 Ne bi au: Hage go gehnu ri tu hu gi ehu bi mui mi goda. Ximu, hanja hantya.

13Ya

Ya dengabepate bi hspa majni ar oho mi godahm

175 dada bi eu: Di phe xiho, go gehnu ma tu he bi mui mi goda. 21 Nuje hindi phe hanja hantya, wa togo bi xokwabi r da. Pesa y jeye, yambabihu, tsa da dse. 22 Bi mnga njapu y dada, ngetho mi tsu ya ndxodyo, hinge nda hyegi nda yuta ha y niju. Ngetho nuya nd xki yota nar nkohiu, mi en, n togo nda emba ar Hesu mar Mesia, mi tomi nda tenga har nij. 23 Jange bi enga y dada: Pesa y jeye, yambasehu. 24 Num bi mengi bi tsohna nunar oho mar godahm ne bi tembabi: Umba njamdi J. Di phe xiho, nunar oho togo bi xoka ri da, nar yotatsoki. 25 N bi ddi ne bi en: Hindi pka hage ar yotatsoki wa hin. Honse di pka ndar goda, ha nupya di handi. 26 Bi mengi bi tambabi managi: Tema bi jaai. Hanja bi xoka ri da. 27 N bi ddi ne bi embabiu: Xta xiahu, mdi hinxka ne xka yoxu. Yo gi ne gi yohu managi. Ha gi ne gi tehu nehe. 28 Nuu bi zani ne bi embabi: Nuge go gi tenge. Di tenje ar Moise. 29 Di phe J bi zo ar Moise, ha nunar ohonu hindi phe habu xpa ehe. 30 Nunar oho mar godahm bi ddi ne bi en: Tengu, nuahu hingi phu habu xpa ehe, ha nuga bi xoga ma da.

AR XUWA9,10 phu xiho, J hingi oxa ya yotatsoki. Ha nuu togo tsupi ne ota ngu ne, h otse. 32 Hihamu xta ohu na togo xi xokwa y da na xi mu goda. 33 Numu hinxpa pehna J nunar ohonu, hinte xi tsahm xi yota n xi yotmu. 34 Ha nuu bi ddi ne bi embabi: Nuge ga mu hwi ar tsoki. Tema da za gi utkagihe. Ne bi yeu har nij.

20Nuy

31Di

Hesu bi yode xki tenga har nij n mar godahm. Bi ma ba honi, ne nu mi dini bi embabi: Ha gi emuibi r Tu J. 36 N bi ddi ne bi en: Ndada, togo ne ga emuibi. 37 Ne bi enga ar Hesu: Xka hyandi. N togo gi wipya go ge. 38 N mar godahm bi en: Tsi Hmu, di emuii. Ne bi ndandihm bi nsunda. 39 Ar Hesu bi en: Nuga xta ekwa har ximhai ga ota ar tsutwi. Njapu nuu goda da xo y da, ha nuu xo y da da ngoda. 40 Num ra ya dengabepate mi bu hnu, bi yo n bi m ne bi embabi: Xi nuje, hage dar godahe nehe. 41 Ar Hesu bi embabiu: Numu gar godahu hm, hinte ma tsoki gi tuhu. Ngetho gi ehu gi hanthu, jange gi tuda ri tsokihu.

35Ar

Mi joty da nuu mi humamu i mi bu i xiho

10

Xa majni di xiahu, n togo hingi kuta hr goxthi

r bede ar mayo

AR XUWA10 r nguo ya deti, ne poxta har jdo, nar b ne ar dakate. 2 Ha n togo kuta har goxthi, gehnu ar mayo. 3 Ar sugoxthi xokwabi, ne ya det i ptwa r mh ar mayo. Ne nunu da zopa y thuhu na ngu na, ne da gu ki. 4 Nu xta bonga nthi gatho y met i, da meto ar mayo, ne nuya deti teni, ngetho ptwa r mh. 5 Ne nuy deti hingi tenga ya nao mayo, da nixti ngetho hingi p ya nao mh. 6 Nunar bedenu bi xipabiu ar Hesu, mdi himbi bu teme mi ne nda xipabi.

176 n togo megotho, da nixti da ma, ngetho ger bego hingi tupa r mui te da ja ya deti. 14 Nuga go dar hoga mayo, ne di pdi togo ma deti, ne numa deti pkagi nehe. 15 Jangutho ar Dada pkagi, ne nuga di pka, ne di enta ma te ga nga ma deti. 16 Ne bu mara ma deti nuu hingya mengu nunar nguonu. Nuu nehe ma ga tsihi, ma da yo ma mh. Nadar mhuntsi ma da nja, ne nadar mayo. 17 J ar Dada xa mkagi ngetho di unga ma te, ne ga pengi ga hnga managi. 18 Hinto da hmga ma te, nuga go di unse. Di pesa ar tsedi ga uni, ne di pesa ar tsedi ga hnga managi. Njapu bi bepkagi ma Dada. 19 Nuya xodyo bi mengi bi xhnatho ngetho bi yoxa n bi mnga ar Hesu. 20 Nzeye mi eu: Nthexkwi nar tsondhi ne xi be r mfeni. Yo gi japamasuhu gi oxu. 21 Ha mara mi en: Nuya te m, hinda tsa da mnga na togo di nthexkwi nar tsondhi. Ha nar tsondhi hinda tsa da xokwa y da ya goda.

13Njapu

ar Hesu bi mengi bi xipabiu: Xa majni di xiahu, nuga go dar goxthigi habu kuta ya deti. 8 Gatho nuu togo xi zo meto, nmu hinge ndi tsotka, ma ya b ne ya dakate, ne nuya deti himbi yote. 9 Nuga go dar goxthi. N togo da yuta har goxthi da mpoho, di kuti ne di poni, ne xta boni da dinga te da zi. 10 Nar b honse bi ehe da mp, da hote ne da hwati. Ha nuga xta ehe ga unga ar te, hinge nar tetho, nar hoga te hihamu da gtsi. 11 Nuga go dar hoga mayo. Ar hoga mayo enta r te da nga y deti. 12 Ha n togo megotho ne hingar mayo, hingo y meti ya deti, xta hyandi da e ar mio, da nixti da zopu ya deti. Ha nunar mio da fonti habu gatho da ma.

7Jange

Ar Hesu ar hoga mayo

Herusalen mi tata nar dango mfeni, mi fenga ar pa xki mengi xki nayo managi ar nij, ne nuya pau mar ntse. 23 Ha nu ar Hesu mi yonu hr mete ar dnganij, tembabi r mete ar Salomon.

22Nnu

Nuy nd ya xodyo bi utsa ar tsi Hmu Hesu

177 ndxodyo xa bi gotatho ne bi embabi: Hamu ma gi hyegagihe gi jaje di yomihe. Numu xa majni go gar Kristo, xikagihe nagitho. 25 Ar Hesu bi ddi: Xta xiahu, ne hingi ne gi emuihu. Nuya befi di pefi di pota ma Dada, ka nhekipu togogi, ngu xta xiahu. 26 Ne ngu xta xiahu, nuahu hingi emuigihu, ngetho hingo ma detiihu. 27 Nuya ma deti oxa ma mh. Di pkau, ha nuu tengagi. 28 Ne di umba ar te hihamu da gtsi, hihamu ma da medi, ne hinto tsa da zimga ha ma ye. 29 Numa Dada togo bi rakagi, xa dta r tsedi, ne hinto tsa da zimba hr ye. 30 Nuga ne ma Dada di nathobe. 31 Mi yoxa njapu ya ndxodyo, bi mengi bi gu xya do, mi ne nda hyoxya nkahni. 32 Num ar Hesu bi embabiu: Nzeye ya hoga befi xta ote bi pehna ma Dada. Tema befi hingi hanthu xiho, ngetho gi ne gi kankagihu. 33 Nuu bi ddi ne bi en: Hindi ne ga kaahe ngetho gi ota ya hoga befi. Di ne ga othe ngetho gi hkwa r nsu J. Gar ji nguje, ne gi huxkwi J. 34 Ar Hesu bi dtwabiu: Ha hingi enga njawa ha ri tofohu: Nuga da en: Nuahu gar jhu. 35 Numu bi huspabi ya j nuu togo bi umba r mh, ha nunar Tofo bi zoju J hinto tsa da en hinga majni,

AR XUWA10,11 togo xpa entkagi ne xpa penkagi J ar Dada, hanja gi engagihu di hkwa r nsu, honse da mnga r Tugi J. 37 Numu hindi otwa r befi ma Dada, yo gi emuigihu. 38 Ha numu di otwabi, mdi hingi emuigihu, emuihu nuya befi di ote, ne njapu gi eta ri muihu gi phu di bube J ar Dada. 39 Managi ya ndxodyo mi nehm nda gu, ha bi koti bi ma. 40 Nepu ar Hesu bi mengi bi ma randi ar dthe Hordan, habu meto mi xixthehm ar Xuwa, ne ka ba kohnu. 41 Ne nzeye ya ji mi pa mi tsudi, ne mi eu: Majni nunar Xuwa hinte ma ntudi bi yote. Mdi njapu, gatho n bi xikagihu mi nonga ar Hesu, xi tho njapu. 42 Ne nzeye ya ji bi emu inu.

24Nuya

36nuga

11

Mi henga nar oho mr thuhu Lasaro me Betania, ar tu lo hnini habu mar mengu ar Maria, ne r juhwe r thuhu ar Marta. 2 Ar Lasaro n mi heni, mr ind ar Maria, togo xki gospa ar hogau ni hr wa ar Hesu, ne mi ju y xt mi thukwabi. 3 Nuya beh mi njuhwe bi mempa ar mh nda nsipa ar Hesu njawa: Tsi Hmu, n togo xa gi mdi heni. 4 Mi nsipa ar Hesu njapu ne bi e: Nunar heninu hingar ndte. Njapu ma da nheki r nsunda J,

r ndte ar Lasaro

AR XUWA11 ne njapu da nsundabi r Tu J nehe. 5 Ha nu ar Hesu xa mi m ar Marta, r juhwe ne r jd Lasaro, nuya huyu mi nku. 6 Ne nmu mi yo mi henga ar Lasaro, bi gohnu ma yopa habu mi bui. 7 Mi tho nuya yopa, ar Hesu bi emba y maxte: Mh Nhudea managi. 8 Nuy maxte bi embabi: Utate, hingar yapa nuya ndxodyo mi ne nda hyoa nkahnitho. Yo gi ne gi penga injanu managi. 9 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Hage hingi phu, nunar pa pesa retamayoho xenimpa. Nuu togo yo bu mpa, hingi nthewi ya mfetse, ngetho yotwa ar oti yota ar ximhai. 10 Ha n togo yo bu xui, da nthewi ya mfetse, ngetho hiothobi ar oti. 11 Mi wadi bi xipabi njapu, bi embabi nehe: Ma tsi ohu Lasaro h. Ma ga a. 12 Nuy maxte bi emu: Tsi Hmu, numu tho, da dixmu. 13 Nunar Hesu mi nomba r ndte ar Lasaro, ha nuu mi hu y mui ar ththo. 14 Num ar Hesu bi embabi xiho: Ar Lasaro xi du. 15 Di johya hinda bu hnu nmu mi heni. Gehnu ri hohu, ngetho njanu da te ri emuihu. Mh ma ga ksu. 16 Num bi enga ar Toma n mi tembabi ar Didimo ngetho xki

178 mu hwi manr ku, bi emba nuy mimaxtewi: Mh nehe, ga tuwihu mahyegi. zonga ar Hesu habu mi bu ar Lasaro, bi nsipabi mi pesa goho mpa xki tagi. 18 Ar hnini Betania bu getu ar hnini Herusalen, ngu natenthebe ya wni r yapu. 19 Ne nzeye ya xodyo xki ma ba ksa ar Marta ne ar Maria, nda humba y mui ngetho xki du y ind. 20 Nu mi yo ar Marta ndi e ar Hesu hr ngu, bi ma ba thdi. Ha nunar Maria bi gota har ngu. 21 Ne ar Marta bi emba ar Hesu: Ma tsi Hmui, numu xka bu hmwa, ma ind hinxi duhm. 22 Mdi di ppya nehe, gatho n te gi yapa J da rai. 23 Ha ar Hesu bi embabi: Ri ind ma da mengi da nte managi. 24 Nepu ar Marta bi embabi: Di pdi, har ngxpa ma da mengi da ntenu, xta mengi da nte gatho nuu xi du. 25 Ar Hesu bi embabi: Nuga di ju xa nuu xi du, ne di unga ar te. Nuu togo emuigi, mdi xi du, da mengi da nte. 26 Nuu togo bui ne emuigi, hihamu da du. Ha gi emui n di xiai. 27 Ar Marta bi embabi: H tsi Hmui, di emui go gar Kristo r Tu J, ndi tomhe nda ekwa har ximhai.

Ar Hesu ju xa nuu xi du ne unga ar te

17Mi

Ar Hesu bi nzonga hr tagi ar Lasaro

mi wadi bi mnga njapu ar Marta, dama ba xipa ar Maria r juhwe, txi ramtxu bi embabi:

28Ngu

179 Xi zokwa ar Utate ne topai. 29 Nu mi yo, dama bi mai ma ba ktsi. 30 Ar Hesu hinxki yutatho har hnini, ka xki gohnutho habu ma ba th ar Marta. 31 Ha nuya xodyo mi bu hnu hr ngu ar Maria mi humba r mui, mi hyantu dama bi nangi bi bonga har ngu, bi deu, ne mi enga na ngu na: Di ma da nzonga hr tagi r ind. 32 Ar Maria nu mi zonga habu mi bu ar Hesu, mi hyandi bi ndandihm hr wa, ne bi en: Ma tsi Hmui, numu xka bu kwa, hinxi duhm ma ind. 33 Nu mi hyanda ar Hesu xa mi zonga ar Maria, ne nuya xodyo mi owi xa mi zou nehe, xa bi ko r mui ne xa bi zamau. 34 Ne bi e: Habu ga yahu. Nuu bi embabi: Ma tsi Hmuihe, ba e gi hyandi. 35 Ne ar Hesu bi nzoni. 36 Nuya xodyo bi enga na ngu na: Hyanthu tengu mi mdi. 37 Ra bi eu: Gehnu togo bi xokwa r da ar goda. Hage hinge mi tsa te nda mefi ne hinxi duhm ar Lasaro.

AR XUWA11 Ma tsi Hmui, xi xti, ngetho pesa goho mpa xi du. 40 Ar Hesu bi embabi: Ha hinxta xii, numu gi emui ma gi hyandwa r nsunda J. 41 Nepu nuya ji bi hka n ar do mi kota r goxthi habu xki ta ar Lasaro, ne ar Hesu bi nosa mhetsi ne bi en: Ma tsi Dadai, di jamdi xka yoxa n xta aai. 42 Di pdi hyaxmu gi ox kagi. Nmu da mnga njapu, di honga nuya nze ya ji xi mhuntsi, da emui go xka penkagi. 43 Mi wadi bi mnga njapu, bi mafi ntsedi ne bi en: Lasaro, ponga nthi. 44 Ne n xki duhm, ba poni mi sota ya xu ni dutu y ye ne y wa, ne mi baxa nar nthumxi r . Ar Hesu bi emba ya ji: Xothwu ya dutu, hyehu da ma.

Ya ndxodyo bi nkohi hanja nda hyo ar Hesu

Hesu xa bi zamau managi, bi ma ba kspa r tagi, mi bu ha nar oki, ne mi kota nar dta do. 39 Bi enga ar Hesu: Hju ar do. Ha nu ar Marta r nju n xki du, bi en:

38Ar

Ar Lasaro bi mengi bi nte

ya xodyo nuu ma ba humba r mui ar Maria, mi hyantu n bi yota ar Hesu, bi emui. 46 Ha mara bi ma ba xipa ya dengabepate n xki yota ar Hesu. 47 Num nuya ndmj ne ya dengabepate bi yota nar mhuntsand, ne bi eu: Te ga pehupya. Ngetho nunar ohonu ota nzeye ya ntudi. 48 Numu ga hehut ho njapu, gatho ya ji ma da emui. Mefa da e ya me Nroma da hwata ma nijhu ne ma hninihu. 49 Nu ar Kaifas na nuya mj mar dngamj nor jeye, bi embabiu:

45Nzeye

(Mt. 26:15; Mr. 14:12; Lk. 22:12)

AR XUWA11,12 Nuahu hinte gi phu. 50 Hinxka behu, xiho nar oho da unga r te da pota gatho ar hnini, ne njapu gatho ma haihu hinda medi. 51 Himbi bense n bi m. Ngetho mar dngamj nunar jeye, jange J bi umba n bi m. Mi en, nunar Hesu ma nda unga r te nda pota ya mengu nunar hai. 52 Ne hinge honse nor hainu, gatho y btsi J habu gatho xi nxani, da muntsa natho. 53 Jange nor pa nuya ndyu bi nkohi nda hyo. 54 Num ar Hesu bi hyegi mi yo ha y nthandi ya ndxodyo. Bi ma getu ha ya otatoho ha nar hnini r thuhu Efrain, ne ka bi gohwinu y maxte. 55 Mi baput ho ar baxjwa, nr dango ya xodyo. Nzeye ya ji ha y haiu bi meto bi mau har hnini Herusalen, ma ba ntaxki. 56 Nmu mi bu hnu har dnganij mi honga ar Hesu, ne mi enga na ngu na: Te gi behu. Hage hinda e ar dangopya mu. 57 Ha nuya ndmj ne ya dengabepate xki xipabi ya ji, n togo nda bdi habu ndi bui, nda da ne nda nju nda njoti.

180 Maria na mbi h nar xito, mi enga ngu made nteni nar hogauni xa mar mhdi, ne bi gospa r wa ar Hesu. Ne bi gu y xt mi thukwabi, ne xoge ar ngu bi uxa nor hogauni. 4 Ne bi enga ar Huda Iskariote r tu ar Simu, na nuy maxte togo ma nda da mefa: 5 Yo himbi ba nunar hogauninu, xi ta na njeye r nthh nar ji, ne xi themba ya tsi hyoya. 6 Ar Huda bi mnga njapu, hinge mi tupa r mui ya hyoya. Bi m ngetho mr b, ha go mi h ar rozboj, ne mi ju n mi ne. 7 Ha nunar Hesu bi embabi: Hyehnu. Xi goxka ar hogau ni xki kwati toma r pa ma ntagi. 8 Ngetho nuya hyoya hyaxmu ma gi bu hwihu, ha nuga hinge hyaxmu ma ga bu hwihu.

3Ar

Ar Hesu bi njospabi nar hogau ni nnu Betania

xodyo bi bdi ar Hesu mi buhnu Betania, ba eu ma ba kni. Ne hinge honse, mi ne nda nuu nehe ar Lasaro togo xki mengi xki nte managi. 10 Num nuya ndmj bi nkou nda hyo ar Lasaro nehe. 11 Ngetho n xki totwabinu, bi japa nzeye ya xodyo xki wege ne xki emui ar Hesu.

9Nzeye ya

Ar nkohi nda tho ar Lasaro

12

Nmu mi be rato mpa nda zo ar baxjwa, ar Hesu ba e har hnini Betania, habu mi bu ar Lasaro n xki duhm ne bi mengi bi kospa r te managi. 2 Ne ka bi totwabinu nar toxi. Ar Marta go mi poxa ar mexa, ne ar Lasaro mi huhwinu har mexa nehe.

(Mt. 26:613; Mr. 14:39)

Ar Hesu bi yuta Herusalen ngu nar nd mi thomi

hyax nzeye ya ji xki e ar dango. Mi you ndi e ar Hesu Herusalen, 13 bi doka ya denthi, ne bi ma ba thdi xa mi mafi mi eu: Xa nsunda J. Njpa r mehni J, gehnu r nd ya me Israel.

12r

(Mt. 21:111; Mr. 11:111; Lk. 19:2840)

181 Hesu bi dinga nar tsi noge ne bi ntoge, njapu nda tho ngu mnga har Tofo habu en: 15 Yo gi ntsuhu, menguhu Sion; hyanthu ba ehnu ri Ndhu, nto nar tsi noge. 16 Nuy maxte himbi zo y mfeni nagitho yo xki thogi njapu. Nmu mi menga hr nsunda ar Hesu, ka bi beu xki tota gatho nuna tema xki njapi. 17 Ne mi damajni nuya mi bu hwi hr tagi ar Lasaro, nmu mi mati ne bi kospa r te xki du. 18 Jange nuya ji ba e bi ddi, ngetho xki you xki yota ar Hesu nunar ntudinu. 19 Ha nuya dengabepate bi ense na ngu na: Hinte xi za te xka pehu. Hyanthu hm gatho ya ji di ma teni.

AR XUWA12 ximhai, ma da mesa ar te hihamu da gtsi. 26 N togo ne da mepkagi, d dengagi, ne habu ga bu ka ka da mu hnu nehe. Nuu togo da mepkagi, ma Dada da espa r nsu.

14Ar

ya me Gresia mi bu hnu, xki ma nda ndnga J har dango nehe. 21 Ne nuyu bi wata habu mi ba ar Lipe ar me Betsaida har hai Ngalilea, ne bi yapa ar mte bi eu: Tata, di ne ga hanthe ar Hesu. 22 Ar Lipe bi ma ba xipa ar Andre, ne bi ma ba xipabiu ar Hesu. 23 Ar Hesu bi dtwabiu ne bi en: Xi zo ar pa da hnga r nsunda mhetsi N Togo ba e bi Nji. 24 Xa majni di xiahu, numu nar ndatei hinda zo har hwhi ne da du, da gose. Ha numu da du, da unga nzeye ar sofo. 25 N togo xa m r te, da bedi. Ha n togo da utsa r tewa har

Ra ya me Gresia mi honga ar Hesu

20Ra

xa di tu ma mui. Te ga apa J ma Dada. Hage ga embabi: ngagi hinga tho nunar thogi ba epu. Hinda tsa, ngetho xta e ga tho. 28 Ma Dadai, japa da nsunda ri thuhu. Bi nheki mu nar mh ndi e mhetsi mi en: Xa xta japi xi nsunda, ne ga japi da nsunda managi. 29 Mi bu hnu nzeye ya ji nuu bi yoxa nunar mhnu. Ra mi en xki to nar u ni, mara mi en nar enxe xki zo ar Hesu. 30 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Hinge ma hoga nunar mh xpa ehnu mhetsi, xpa hoa ri hohu. 31 Xi zo ar pa ya meximhai ma da thspa majni, ne ar tsondhi r nd nunar ximhainu, ma da thmba r tsedi. 32 Nuga, nmu xta nju x ka har hai ne da tsutkagi, ma ga tsigase gatho da hyongagi. 33 Bi mnga njapu, ne nda fdi hanja nda du. 34 Ya ji bi ddi ne bi en: Nuje xta phe enga har tofo, nunar Kristo hinda ma da gxa r mui. Yo gi en ma da nju xa N Togo ba e bi Nji. Togo Nuna ba e bi Nji mu. 35 Ar Hesu bi embabi mu:

27Nupya

Ar Hesu bi m ma nda tho

AR XUWA12,13 Honse mara ya tsi pa ma gi bu hwihu ar oti. Yohu npya gi pesu ar oti, yo ma da zuahu ar bexui. Ngetho nuu yo har bexui hingi handi habu di ma. 36 Jange npya gi bu hwihu ar oti, emuibihu ne gi mbtsihu ar oti. Njapu bi mnga ar Hesu. Mefa bi ma ba ni habu hinge nda hyantu.

182 N togo emuigi, hinge honse emuigi, emui togo xpa penkagi nehe. 45 Ne n togo handgagi ma mui, handwa r mui n togo ba penkagi. 46 Nuga go dar oti, xta ekwa har ximhai. Gatho nuu togo da emuigi, hinda mu har bexui. 47 N togo xi yoxa n xta m ne hinda yote, hingo ma ga entwa r mfei. Ngetho hinxta eka ga entwa r mfei ya meximhai, xta e ga pokau. 48 N togo utsagi ne hingi ne da emui n di m, e togo da yentwa r mfei, gehnu ar mh xta xiahu, go da yentwa r mfei har ngxapa. 49 Ngetho hinxta bense n xta m. Ma Dada togo ba penkagi, bi xikagi teme ga m ne ga xipa ya ji. 50 Ne di pdi, n te xi bepkagi, gehnu da xiahu, ne da raahu ar te hihamu da gtsi. Jange n di m di tenda ngu xi xikagi ma Dada.

ar Hesu xki yota nzeye ya ntudi ha y hmi ya xodyo, nuu himi emui. 38 Bi njanu ne nda tho ngu xki mnga ar mehni Isaia nmu bi en: Tsi Hmui, hinto xi jamfi n di mhu. Hinto xi emui nuya dta ntudi xka yote. 39 Himi tsa nda emu iu, ngetho bi enga ar Isaia nehe: 40 J bi gotwa y da, ne bi japi bi me y mfeni, Njapu hinda xo y da da hyandi, ne hinda kwata ha y mui, ha nuga da tsa ga umba ar nzaki. 41 Ar Isaia bi mnga njapu nmu mi hyandwa r nsunda, ne bi damajni togonu. 42 Mdi njapu, nzeye ya xodyo bi emuibi ar Hesu, mdi himi damajni, ngetho mi tsu ya dengabepate nda yenga ha y nij. 43 Ngetho mi honi nda espa y nsu ya ji, hinge J.

37Mdi

Ya xodyo himbi emu ibi ar Hesu

13

Ya ji ma da duxa y tsoki ngetho himbi emu i n bi mnga ar Hesu

44Ar

Hesu bi ntsedi bi en:

Mi baputho ar dango mbaxjwa. Ar Hesu mi pdi xki zo ar pa nda zokwa ar ximhai, ne nda menga habu bi bu r Dada. N bi mdi nuu mi bu kwa har ximhai mi teni, xa bi mu gatho ya pa bi mu kwa. 2 Ha nmu mi ntoxu, ar tsondhi xki wadi xki yentwa hr mui ar Huda Iskariote, r tu ar Simu, nda da ar Hesu. 3 Mi p ar Hesu r Dada xki yentwa gatho hr ye, ne xki e habu mi bu, ne ma nda mengnu managi,

Ar Hesu bi xu kwa y wa y maxte

183 mi ntoxi, na mbi nangtho, bi mo r pati, bi gu nar dutu bi bti. 5 Nepu bi xita ar dehe ha nar dngmohi, ne bi ndui bi xu kwa y wa y maxte. Ne mi ju ar dutu mi bti, mi thukwabi. 6 Ha nmu ma nda xu kwabi y wa ar Pedro, bi e: Ma tsi Hmui, hage ma gi xuga ma wa. 7 Ar Hesu bi ddi ne bi en: N tema di pepya hingi tso ri mfeni, ne mefa ma gi pdi. 8 Ar Pedro bi embabi: Hinga hegi gi xuga ma wa. Ar Hesu bi dti: Numu hinga xu kai, hinte ma njawi. 9 Ne bi enga ar Simu Pedro: Ma tsi Hmui, num, hinge honse gi xuga ma wa, xuga ma ye ne ma . 10 Ar Hesu bi embabi: N togo xi wadi xi nxaha, xi ntaxki, honse mahyoni da xu ka y wa. Ne nuahu xi ntaxkaihu, mdi hingi gathohu. 11 Ngetho mi p togo ma nda da, jange bi en: Hinga gatho xi ntaxkaihu. 12 Nmu mi wadi bi xu kwa y wa y maxte, bi gu bi mata r pati, ne bi mengi bi hu har mexa, bi embabiu: Ha gi phu tema di bonga n xta jaahu. 13 Nuahu gi engagihu dar Utate ne dar Hmu. Majni n gi xiju, ngetho h njapu. 14 Ngu xka mhu, nuga dar Hmu ne dar Utate xta xu kahu ri wahu. Nuahu nehe mahyoni gi xu kwabihu y wa na ngu na ri ohu.

AR XUWA13 xta utahu gi tenthu ngu xta otka, njapu gi yothu nehe. 16 Xa majni di xiahu, nar bego hingi tpa r nsu r Hmu, ngu nar mehni hingi tpa r nsu togo xi mehni. 17 Nuahu gi phu n di xiahu, ne numu gi yothu, xa xi njpahu. 18 Hinga gathoihu di noahu, di pka togo xta hwaahu. Honse mahyoni da thogi ngu mnga har Tofo habu en: N togo di hebe ar thuhme, bi gu xa r ye bi doxkagi. 19 Di xiahupya hingi thotho, ne nmu xta thogi, gi emuihu go geke. 20 Xa majni di xiahu, n togo numansu ma mehni, numansugi. Ha n togo numansugi, numansu togo ba penkagi.

4jange

15Nuga

wadi bi mnga njapu ar Hesu, xa bi du r mui, ne bi yotwa ar u y maxte tema ndi bonga nuya mh, ne bi en: Xa majni di xiahu, na gi bu huwa ma gi dagagihu. 22 Nuy maxte mi nkta na ngu na, himi pu togo mi noni. 23 Nr maxte togo ar Hesu xa mi mdi, mi huhwi getu. 24 Jange ar Pedro bi ja r ye nda yambabi togo mi noni. 25 Num, nunar maxtenu bi njwaxa hr ti ar Hesu, ne bi embabi: Ma tsi Hmui, togo. 26 Ar Hesu bi ddi ne bi en: N togo ma ga umba ar thuhme xi mobo, go ge.

(Mt. 26:2025; Mr. 14:1721; Lk. 22:2123)

21Mi

Ar Hesu bi m nda da ar Huda

AR XUWA13,14 Bi mo ar thuhme ne bi umba ar Huda Iskariote r tu ar Simu. 27 Mi wa ar Huda bi zi nunar xenithuhmenu, ar tsondhi bi yuta hr mfeni. Num ar Hesu bi embabi: N ma gi pefi, yota nguta. 28 Nuu mi huhnu har mexa, hinto bi bdi yo mi xipabi njapu. 29 Ra mi beni mi emba ar Hesu: Di ma ba tanga tema di hohu har dango. Wa mi embabi nda ma nda umba na tui ar boj ya hyoya, ngetho ar Huda go mi kwata ar boj. 30 Nmu mi wadi bi zi ar xenithuhme, dama bi boni bi ma. Mar mexui mu.

184 Tsi Hmu, habu gi ma. Ar Hesu bi embabi: Habu gar maga, hinda tsa gi tengagipya, mdi mefa h, gi tengagi. 37 Ar Pedro bi embabi: Ma tsi Hmui, yo hingi tsa ga teapya. Di bui ga unga ma te ga teai. 38 Ar Hesu bi dti: Hage gi bui gi unga ri te. Xa majni di xiai, meto ma gi kongagi hugi, ne ka da ma ar boxi.

mi bo, ar Hesu bi en: Nupya ma da nheki r nsunda Togo ba e bi Nji, ne ma da u r nsunda J xta tho ya thogi. 32 Nmu xta u r nsunda J, J ma da u r nsunda nehe, ne nguta ma da njapu. 33 Ma tsi btsiihu, hinga ma ga bu hwihu nzeye ya pa. Ma gi hyongagihu, ne ngu xta xipabi ya xodyo, di xiahu nehe: Habu gar maga, hinda tsa gi mhu. 34 Di bepahu nar rayo bepate, gi mhhu na ngu na. Ngu xta mahu, njapu gi mhhu nehe. 35 Numu xa majni gi mhhu na ngu na, njapu gatho ya ji ma da bdi ma maxteihu.

31Nu

Ar rayo bepate

14

Ar Hesu ger u di ma na habu bi bu ar Dada

(Mt. 26:3135; Mr. 14:2731; Lk. 22:3134)

36Ar

Ar Hesu bi m ma nda konga ar Pedro

Simu Pedro bi embabi:

nehe. 2 Nnu habu bi bu ma Dada, bi ja nzeye ya ngu. Numu hindi njapu, xta xiahu nagitho. Gar manu mu, ma ga hokahu habu gi bu hu. 3 Ne xka ma ga hokahu habu gi bu hu, ma ga pengase ga tsixahu, ne njapu mahyegi ga bu huihu, ne habu ga bu ka ka gi bu hu nu nehe. 4 Gi phu habu gar ma, ne gi phu ar u. 5 Ar Toma bi embabi: Tsi Hmu, hindi phe habu gi ma. Hanja ma ga phe ar u. 6 Ar Hesu bi embabi: Nuga dar u, dar majni ne dar te. Hinjoo togo da zonga habu bi bu ma Dada numu hindi tengagi. 7 Numu gi pkahmgihu, gi phmhu ma Dada nehe. Di ndu ar pania, xka phu ne xka hyanthu. 8 Ha ar Lipe bi embabi: Tsi Hmu, honse di nehe gi utkagihe ar Dada.

Yo gi tu ri muihu. Gi emuihu J, emuigihu

185 ar Hesu bi en: Xta bu hwihu nzeye ya pa. Hanja hinxka pkagi, Lipe. N togo xi hyandgagi, xi hyanda ma Dada. Hanja gi enge: Utkagihe ar Dada. 10 Hage hingi emu i di natbe ar Dada. Nuya mh di xiahu, hinxta bense, ngetho ar Dada togo di bube go ota ar befi. 11 emu ihu nuga di natbe ar Dada. Numu hingi emuigihu n di m, emuigihu ngetho di ota nuya befiyu. 12 Xa majni di xiahu, n togo emuigi ma da yota nuya befi di otka nehe, ne da dkagi da yote, ngetho gar maga habu bi bu ma Dada. 13 Ne gatho n tema gi yaf u ma Dada gi thtju ma thuhuga, nuga ma ga otahu, ne njapu nuga r Tugi ga espa r nsu ar Dada. 14 Numu tema gi yaf u J gi thtju ma thuhu, ga otga.

AR XUWA14 gi hyandgagihu. Ngetho nuga di te, nuahu nehe ma gi ntehu. 20 Nuya pau ma gi phu di nathobe ma Dada, ne gi natwihu ma mui, ne di natwi ri muihu. 21 N togo ota n di bepabi, go mkagi. Ne n togo mkagi, ma Dada ma da mdi nehe, ne nuga ma ga mdi, ne ma ga udi da hyandga ma mui. 22 Num ar Huda (hinge ar Iskariote) bi emba ar Hesu: Ma tsi Hmui, yo honse ma gi udi ga hantahe ri mui, ha nu mara ya ji hin. 23 Ar Hesu bi ddi ne bi embabi: N togo mkagi, da yota n di m. Ne ma Dada da mdi, ne ga ebe ga bu he natwu. 24 N togo hingi mkagi, hingi ota n te di m. Ha n ar mh xka yohu, hingo xta mnse, r meti ma Dada togo xpa penkagi. 25 Xta xiahuy u npya di bu hwihu. 26 Ha nunr H J togo ar Humamui, ma da mehna ma Dada potka ma thuhu, go da utahu ne da beahu gatho te xta xiahu. 27 Di tsokahu gi bu hu nar hogamui ngu di bu ka, hinge ngu nunar mui unga ar ximhai. Jange yo gi tu ri muihu, yo gi ntsuhu. 28 Ngu xka yohu xta xiahu, ma ga ma, ne ga pengi ga bu hwihu. Numu gi mkhmhu, xka njohyahu nmu nda xiahu: Gar ma habu bu ma Dada. Ngetho tpka ma nsu. 29 Di xiahupya n hinxi thotho, ne nmu xta njapu gi emuihu. 30 Hinga ma ga wihu nzeye ya pa, ngetho ba epu r nd nunar ximhainu, ne n hinte di njabe. 31 Di ne da b ya meximhai di m ar Dada, jange di ota

9Num

gi mkagihu, yothu n di bepahu. 16 Ne nuga ma ga apa J ma Dada da meahu mana togo da hupa ri muihu, ne ma gi bu hwihu gatho ya pa. 17 Ge r H J togo mnga majni. Ne nuya ji hingya gamfi hinda tsa da h, ngetho hingi handi, ne hingi pu togo. Ha nuahu h, gi phu, ngetho gi bu hwihu, ne ma da mu ha ri muihu. 18 Hinga ma ga hekasehu. Ga pengi ga buhwihu managi. 19 Mara ya tsi patho, ne nuya ji hinda ma da hyandgagi, ha nuahu ma

Ar Hesu bi m nda mehna r H J

15Numu

AR XUWA14,15 ngu bepkagi. Nanju, mh ga pohuwa.

12Gehnu

186 ma bepate: Gi mhhu na ngu na ngu xta mahu. 13 Hiotho manar mhte di tpa r nsu, da unga r te da po y ohu. 14 Nuahu go ma ohu numu gi yothu n di bepahu. 15 Nupya hindi nuahu ngu nar bego, ngetho nar bego hingi pdi tema pe r hmu. Ha nuahu ma ohu, ngetho gatho n xta ode xi mnga ma Dada, xta xiahu nehe. 16 Nuahu hinga hwankagihu, nuga go da hwaahu, ne xta exahu gi mhu, ne da nheki ri hoga befihu hihamu da thege. Njapu gatho n gi yafu ma Dada gi potju ma thuhu, da raahu. 17 N di bepahu: Mhhu na ngu na.

15

Nepu ar Hesu bi embabi y maxte: Nuga go dar baiobxi majni, ne ma Dada gehnu togo su. 2 Nuu togo di bube, jangu y ye ar baiobxi. Nuu y ye uni, n togo su da hoki xiho, honi xa da du. Ha numu hinte uni, da meki. 3 Nuahu xi hokahu xiho nuya mh xta xiahu. 4 Kwathu ga bu hwihu. Jangu ar yeza hingi tsa te da uni numu hingi thta hr bai, njaputhoihu nehe, numu hindi bu hwihu, hinte maho gi uhu. 5 Nuga go dar baiobxi, ha nuahu y ye. N togo di bube, nunu xa unga ar ho. Ha numu hindi bube, hinte tsa te da mefi. 6 N togo hindi bube, ma da tenga har ni ngu nar yeza, ne da yoti. Nepu da njo, ne da tusa har tsibi habu da nzo. 7 Numu xa gi umba ri mu ihu ga bu hwihu, ne di oda ri mfenihu ma mh, yahu gatho n gi nehu ne da taahu. 8 Numu xa gi uhu ar ho, njapu nheki r nsunda ma Dada, ne njapu gi uhu go ma maxteihu. 9 Ngu xi mkagi ar Dada, njapu di mahu nehe. Yo ma gi wehu, bu hu ha ma mhte. 10 Numu gi yot hu n xta bepahu, gi bu hu ha ma mhte mu, jangu xta ota n xpa bepkagi ma Dada, ne di bu hr mhte. 11 Di xiahu njapu ne ga thokahu ma johya, ne da nxoge ri johyahu.

Ar baiobxi ne y ye

xta utsaihu ya ji, behu bi utsagiga meto. 19 Numu r metiihu hm ar ximhai, nuya meximhai da mahu ngu m y mi meximhaiwi. Ha nuahu hingy metiihu, ngetho nuga nmu nda hwaahu, da zoahu madeda ya meximhai, jange utsaihu. 20 Behu n xta xiahu, ar bego hingi tpa r nsu r hmu. N togo xi utsagi, ma da utsaihu nehe. Ha numu xi yota n xta m, ma da yotahu n gi xipabihu nehe. 21 Ha nuu togo da utsaihu, ma da japu ngetho xka emuigihu, ne hingi pu togo xpa penkagi. 22 Numu hinxta ekahm ne hinxta zohm nuya jiyu, hinte ma tsoki di tuhmyu. Ha xta ehe xta xipabi, jange hiotho te da du.

18Nmu

Nuu hingya gamfi ma da utsaihu

187 togo utsagi, pontho utsa ma Dada nehe. 24 Numu hinxta uhm ya ntudi n hinto mana xi za xi yote, hinte ma tsoki di tuhmu. Ha xi hyandya ntudi, ne xi utsagi mahyegibe ma Dada. 25 Xi njapu ne nda tho ngu mnga ha y tofo habu en: Xi utsagi mdi hinte xta japabiu. 26 Ne ma ga peahu ar Humamu i, gehnu r H J mnga majni, di e habu bi bu ma Dada. Nunu da datahu majni togogi. 27 Nuahu nehe ma gi dat hwu majni mara togogi, ngetho har nduitho ndi bu hwihu. Di xiahu njapu, ne hingi wehu xta epu ya ntutsa. 2 Ma da teahu ha ya nij, ne ma da zo ya pa nmu togo ma da hyoahu, njapu pepa J emp. 3 Nuu ma da yotahu njapu, ngetho hingi pu togo ma Dada, ne hingi pu togogi. 4 Xta xiahu nuya mhyu, ne nmu xta tho njapu, gi behu xta xiahu meto.

AR XUWA15,16 hanja da mu xiho, ne J ma da hspa majni. 9 Ma da utwabiu xa tu ya tsoki, ngetho hingi emuigi. 10 Ma da utwabi hanja da mu i xiho, ngetho nuga ma ga penga managi habu bi bu ma Dada, ne hinge ma gi hyandgagihu. 11 Ne da utwabi ar thxamajni, ngetho n togo ndwa har ximhai, xi wadi xi thuspa r mfei. 12 Di pesta ma nzeye tema ga xiahu, ha nupya hinda tsa ga utahu, ngetho hinda tsa da zo ri mfenihu xoge. 13 Nu xta epu r H J n mnga majni, ma da yotahu xiho ar u n majni. Ngetho hinda ma da mnga n bense, ma da mnga n xi yode, ne da xiahu n tema da tho mefa. 14 Ma da eska ma nsu, ngetho ma da gu nka ma meti ne da utahu. 15 Gatho n r meti ma Dada ma meti nehe, jange xta xiahu da gu nka ma meti ne da utahu.

23N

16

Hinda xiahu njapu r ndui, ngetho ndi bu hwithohu. 5 Ha nupya ma ga penga habu bi bu togo ba penkagi. Ne hinto xka yangagihu habu gar ma. 6 Honse xa gi tu ri mu ihu ngetho xta xiahu njapu. 7 Majni di xiahu, gi tomhu ri hohu numu gar maga. Numu hinga ma, hinda e ar Humamui. Ha numu ga ma, ma ga pempahu gi buhwihu. 8 Nu xta zo, ma da humba y hmi ya ji, da bu xa tu y tsoki,

r befi r H J

ra ya tsi pa, ne hinge ma gi hyandgagihu. Ne da tho mara ya tsi pa, ne ma gi hyandgagihu managi, ngetho gar ma habu bi bu ma Dada. 17 Num ra y maxte mi enga na ngu na: Tema di bonga n te m en: Be ra ya tsi pa, ne hinge ma gi hyandgagihu. Ma da tho mara ya tsi pa, ne gi pengi gi hyandgagihu, ngetho gar ma habu bi bu ma Dada. 18 Mi eu: Tema di bonga n e: Be ra ya tsi pa. Hindi phu tema ne da m.

Ma da the ar dumui, ma da zo ar johya

16Be

AR XUWA16,17 Hesu bi btho tema mi ne nda yambabiu, jange bi embabi: Yo gi ahu na ngu na n te xta xiahu: Be ra ya tsi pa, ne hingi hyandagihu. Ne ma da tho mara ya tsi pa, ne gi hyandgagihu managi. 20 Xa majni di xiahu, xa ma gi nzohu ne ma gi thohu ar dumui, ha nuya meximhai ma da njohya. Mefa nuna ri dumuihu ma da thege, ne ma da e ar johya. 21 Ma gi njahu ngu nar beh tho ya ugi ngetho xi zo y pa da mu r btsi. Ha nu xta wadi da mu r btsi, da pumhnitho ar ugi bi thogi, di tte ar johya petsi, ngetho xi zokwa nar btsi har ximhai. 22 Gi njahupya, xa gi tu ri mu ihu. Ha nmu xka pengi ga hantahu, xa ma gi njohyahu, ne hinto ma da hahu nunar johyanu. 23 Nuya pau hinte ma ntani gi yangagihu. Xa majni di xiahu, gatho n gi yapabihu ma Dada gi nonju ma thuhu, go da raahu. 24 Hinte xka yapathohu gi nonju ma thuhu. Yafu ne da taahu, njapu da nxoge ri johyahu.

188 bu habu bi bu ma Dada, ne xta ekwa har ximhai. Ma ga tsokwa ar ximhai, ne ga penga managi habu bi bu ma Dada. 29 Nuy maxte bi embabi: Nupya gi xiho, ne hinte ma bede gi m. 30 Xi zo ma mfenihepya gi p gatho, hinge mahyoni te da taai. Jange di emuihe xka e habu bi bu J. 31 Ar Hesu bi dtwabiu ne bi en: Hage gi emuihupya. 32 Phu ma da epu ar pa, ne di xiahu, baputho nmu ma gi mfonthu. Na ngu na ma gi ju hu ri uhu, ne ma gi hyegasehu. Mdi hinga ma ga buse, ma ga bube ma Dada. 33 Xta xiahu njapu, gehnu da jaahu gi bu hu ter entho ga bu hwihu. Nuwa har ximhai ma gi thohu ya thogi. Yo gi tu ri muihu, ngetho nuga xta t ar ximhai.

19Ar

28Ndi

xta xiahu xta mnga mede. Ma da zo ar pa hinga zoahu njapu. Ma ga xiahu nagitho togo ma Dada, ne njapu da zo xiho ri mfenihu. 26 Nuya pau ma gi yapabihu ma Dada gi nonju ma thuhu. Di xiahu hinge mahyoni ga apa ma Dada da yotahu. 27 Gese ma Dada mahu, ngetho xka mkagihu, ne xka emuihu xta e habu bi bu.

25N

Ar Hesu bi d ar ximhai

17

Ar Hesu apa r Dada da maspa y maxte

en: Ma Dadai, xi zo ar pa da gxkwa n xka bepkagi ga ote. espa r nsu ri Tugi, ne nuga ga esa ri nsuge nehe. 2 Ngetho xka raka ar tsedi tpa gatho ya meximhai, ga umba ar te hihamu da gtsi nuu togo xka datka ha ma ye. 3 Gehnu ar te hihamu da gtsi: da bai honsei gar J majni, ne da bkagi dar Hesukristo togo xka penkagi.

Mi wadi bi mnga njapu, ar Hesu bi nosa mhetsi ne bi

189 xta jwata ma befi xka rakagi, njapu xta u ri nsundawa har ximhai. 5 Ma tsi Dadai, koska ma nsunda ga bu hwi habu gi bui, ne njapu da nheki ma nsu, ngu nunar nsu ndi peskwi nmu hinxki thoktho ar ximhai. 6 Xta utwabi togoi nuyu xka hwahna har ximhai, ne xka yentka ha ma ye. Go ma ri meti ne xka rakagipya. Nuyu xi yota gatho ngu xka penkagi ga xipi. 7 Nupya phyu, gatho n di pefi, go xka bepkagi. 8 Ngetho xta xipa n xka xikagi, ne nuyu xi hni. Ne xi bhyu majni xta ehe habu ndi bu hwi, ne xi emui go xka penkagi. 9 Nuga di ai gi suyu. Hinge di ai gi su nuu hingya gamfi, di ai gi su nuyu togo xka rakagi, ngetho go ri meti nehe. 10 Gatho n ma met i go ri met i nehe, ne n ri metige go ma meti ne. Gehyu xa japabi xi nheki ma nsunda. 11 Ma ga hegi di bu ka har ximhai, ngetho gar mapu habu gi bui. Ha nuyu ma da mu kwatho har ximhai. Ma tsi Dadai xa xintaxii, nuya xka rakagi, suyu hr tsedi ri thuhu, ne da nathoyu, nguju di nathowi. 12 Nmu ndi bubewa har ximhai, go ndi suga hr tsedi ri thuhu hinge nda wege. Nuu ga rakagi ndi su, hinto bi medi, honse n xki tenti nda medi, ne nda tho ngu huxa har Tofo. 13 Nupya ma ga mapu habu gi bui. Nmu di bu kwatho har ximhai di mnga nuya mhyu,

AR XUWA17 njapu ga thokwabi ma johya ne da nxoge y johyayu. 14 Xta umbabi ri mhyu. Ne ar ximhai bi utsa, ngetho hingy meti ar ximhai, nguga hingo r metigi ar ximhai. 15 Hindi ai gi ju ka har ximhai, honse di ai gi ni hinte da japa ar tsondhi. 16 Nuyu hingy meti ar ximhai, nguga hingar metigi ar ximhai. 17 Di ai gi utwabi n majni, ne da yenta y te da mepai. Nuna ri mh gehnu majni. 18 Jangu xka penkagi har ximhai, njapu xta penkayu har ximhai nehe. 19 Nuga di homba y hoyu. Gesegi di enta ma te ha ri befi, ne njapu nuyu nehe da yenty te ha ri befi, ngetho phyu n majni. 20 Hinge honse di aai gi fax yu. Faxatsu nuu togo ma da emuigi nehe xta yo y mh damajniyu. 21 Ne da nathoyu ngu di nathowi, ma tsi Dadai, ngetho nuge ne nuga di bu hwi mahyegi. Ne ga natwihuyu nehe, ne njapu ya meximhai da emui go xka penkagi. 22 Ngu n ar nsunda xka rakagi, njapu ga thokwabiyu nehe, ne da nathoyu ngu di nathowi. 23 Nuga ma ga bubeyu, ne nuge di bu hwi. Njapu di nathoyu, ne ya meximhai da bdi xka penkagi, ne xa gi mhyu ngu xka mkagi. 24 Ma tsi Dadai, nyu xka yentka ha ma ye, di ne da mu habu di bu ka, ne da hyanda n ar nsunda xka rakagi; ngetho ngi mki nmu hinxki thoktho ar ximhai.

4Nuga

AR XUWA17,18 tsi hoga Dadai, nuya ji hingya gamfi hinxi bi. Ha nuga di pi, ne nuyu xka rakagi phyu nehe go xka penkagi. 26 Xta utwabiyu togoi ne tengu ri mui, ne hinga ma ga tsaya ga utwabi. Ne njangu xka mkagi, nuyu nehe da mesa nunar mhte ha y mui, ne ma ga bubegayu.

190 Xta xiahu, go geke. Numu gi hongagihu, hyehu da ma nuyu di obe. 9 Bi njapu ne bi tho ngu xki m xki en: Gatho nuu xka rakagi, di pestho, hinto xta bedi. 10 Num ar Simu Pedro na mbi kosta nar ndojwai mi nxtsi, ne bi dakwa r gu hr ei r bego ar ndmj. Nor bego mr thuhu ar Malko. 11 Ar Hesu bi emba ar Pedro mu: Kwata nor ndojwai hr nto. Ngetho nunar nteni xinju xi huska ma Dada, hage ga hepu hinga tsi mu.

25Ma

18

Ar Hesu mi wadi bi mnga njapu, bi mewi y maxte bi rau ar he r thuhu Nsedro. Mi bu hnu nar hwza, ne ka bi yutnu. 2 Ha nu ar Huda, togo bi da ar Hesu, mi pdi habu mi bu nunar hwhinu, ngetho nzeye ya pa ar Hesu xki mewinu y maxte. 3 Jange ar Huda bi zixa na muti ya ndogu xki e har tsutwi, ne ra ya ndogu mi su ar nij, xki mehna ya ndmj ne ya dengabepate, bi mayu mi h ya oti, ya tu nza, ya za ne ya jwai. 4 Ar Hesu mi ptho tema nda epabi, jange bi meto ma ba thdi, ne bi embabiu: Togo gi hohu. 5 Nuu bi ddi ne bi eu: Di hohe ar Hesu me Nasare. Ar Hesu bi embabiu: Go geke. Ne mi owiu nehe ar Huda togo mi da. 6 Nmu mi embabiu: Go geke, num bi nthixtha ne bi hwanku. 7 Ar Hesu bi mengi bi embabiu: Togo gi hohu. Nuu bi eu: Ar Hesu me Nasare. 8 Ar Hesu bi dtwabi:

(Mt. 26:4756; Mr. 14:4350; Lk. 22:4753)

Ar Hesu bi mhihi

Ar Hesu bi tsixa ma ba mamba ar ndmj

nunar mutinu ya ndogu mi owi y nd, ne ya ndogu mi su ar nij xki mehna ya dnziand, bi gu ar Hesu ne bi xote. 13 Meto bi tsispa ar Anas, ngetho mr ndoh ar Kaifas togo mar dngamj nor jeye. 14 Nunar Kaifasnu gehnu togo xki xipa ya ndxodyo mar ho nda duse nar oho, hinge gatho ya ji.

12Nepu

(Mt. 26:5758; Mr. 14:5354; Lk. 22:54)

nu ar Simu Pedro ne n mana r mimaxtewi mi teu ar Hesu mi nju. N manar maxte mr mpdi ar dngamj, jange bi yuta hr thi ar ngu. 16 Har Pedro xki go nthi har goxthi. Jange ba e n manar maxte mi mphwi ar dngamj, bi

(Mt. 26:6970; Mr. 14:6668; Lk. 22:5557)

15Ha

Ar Pedro mi bu hr thi r ngu ar Anas

191 xipa ar beh mi su ar goxthi, nda hye ar Pedro nda yuti. 17 Num nor beh mi su ar goxthi bi emba ar Pedro: Ha hingo ngi owi nor ohonu nehe. Ar Pedro bi ddi ne bi en: Hin, nuga hin. 18 Nuya bego ne nuya sunij xki uu nar tsibi ngetho mar ntse, mi bahnu mi mpatu. Ar Pedro mi bahnu nehe.

AR XUWA18 Hage hinga gee nr maxte nehe. N bi nkoni ne bi en: Hin, nuga hin. 26 Nr bego ar dngamj mr mni n togo bi hyekwa r gu ar Pedro, bi embabi: Hage hinda hantai ngi bahwi har hwza. 27 Ar Pedro bi mengi bi nkoni, ne bi ma ar boxi.

Ar Anas bi yotwa ya ntani ar Hesu

Ar Hesu ma ba mamba ar Pilato

nu ar dngamj bi yamba ar Hesu tema xki ja y maxte ne r ntuti. 20 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Nuga hinte xta otka ntho. N di m xta mnga ha ya tu lo nij ne har dnganij habu tsonga gatho ya xodyo. 21 Yo gi angagihu. Yambabihu nuu togo xi yoxkagi, go pu tema xta m. 22 Nu mi mnga njapu ar Hesu, nar sunij bi umba nar mpetgu ne bi en: Hage njapu gi thta ar dngamj. 23 Ar Hesu bi embabi: Gi en xta mau. Hage da za gi hubga ma hmi. Ha numu xta xiho, yo xka febgagi mu. 24 Num ar Anas bi mehna ar Hesu xki nsote, nda tsixa habu mi bu ar Kaifas togo mar dngamj.

(Mt. 26:5966; Mr. 14:5564; Lk. 22:6671)

19Ha

Pedro mi ba getu ar tsibi mi mpati, ne bi tembabi:

(Mt. 26:7175; Mr. 14:6972; Lk. 22:5862)

25Ar

Ar Pedro bi konga ar Hesu

takxuditho nmu mi nju ka ar Hesu hr ngu ar Kaifas, ne bi tsixa har dta ngu habu mi bu ya nd me Nroma. Nuya ndxodyo himbi ne bi yutu, himi ne nda jaxta y mui, ne nda tsa nda zi ar baxjwa. 29 Num, ba ponga ar Pilato ne bi embabiu: Tema gi hoxu nunar ohonu. 30 Nuu bi ddi ne bi eu: Numu hinte ma tsoki xi yothm, hinxta tsiahe mu. 31 Ar Pilato bi dtwabiu: Tsixu ne yothwu ar tsutwi ngu mnga ri tofohu. Ha nuya xodyo bi embabi: Nuje hingi thegagihe togo ga hohe. 32 Bi njapu ne nda thogi ngu xki mnga ar Hesu, nmu xki mnga hanja nda du. 33 Ar Pilato bi mengi bi yuta har dta ngu, ne bi zohna ar Hesu, ne bi embabi: Hage gr ndge ya xodyo. 34 Ar Hesu bi dtwabi njawa: N xka m, ha gi mnse, wa togo xi xiai.

28Mi

(Mt. 27:12, 1131; Mr. 15:120; Lk. 23:15, 1325)

AR XUWA18,19 Pilato bi ddi ne bi en: Hindar xodyoga. Nuya ri mixodyowi ne ya ndmj go xpa tsiai ha ma tsutwi. Te xka yote. 36 Ha nu ar Hesu bi ddi: Numa tsutwiga hinga gekwa har ximhai. Numu di njapu hm, nuu togo tengagi xi ntuhni ne xi ngagi, hinxi ndatkagi ya ndxodyo. Ngetho numa tsutwiga hingar menguwa. 37 Ar Pilato bi embabi mu: Hage gar ndge mu. Ar Hesu bi ddi ne bi en: H, ngu xka m dar nd. Jange da mui ne xta ekwa har ximhai ga mnga n majni. Gatho nuu tenga n majni, oxa n di m. 38 Ar Pilato bi en: Teme n majni. Mi wadi bi mnga njapu, bi bonga nthi ma ba knga ya xodyo managi, ne bi embabiu: Hinte ma tsoki di timbabinu. 39 Nuahu gi pesu nar ntumbi di hekahu nar yofadi har dango mbaxjwa. Ha gi nehu ga hekahu ri Ndxodyohu. 40 Num gatho bi mengi bi mau ne bi eu: Hindi nehe gi hyehnu. Hye ar Baraba. Ha nu ar Baraba mar b. Num ar Pilato bi japi nda nwexta ar Hesu. 2 Ne nuya ndogu bi me nar ntsanti ya mini ne bi huspabi. Mefa bi gspa nar thenga dutu xa xki zi. 3 Ne bi eu: Xa ar tsi te, r Ndi ya xodyo. Ne mi umba ya mpetgu. 4 Mefa ar Pilato bi bonga managi ne bi emba ya xodyo:

192 Hyanthu di tsiahuwa nunar ohonu. Nusehu hinte ma tsoki xta timbabi. 5 Nu mi bonga ar Hesu mi husa ya mini xki me, ne mi he ar thenga dutu, bi enga ar Pilato: Xi bu kwa nunar ohonu. 6 Mi hyanda nuya ndmj ne ya sunij, bi ndui bi mafi ne mi eu: Tsuta har ponti, tsuta har ponti. Bi enga ar Pilato: Tsixu ba tsuthu har ponti ngu xka mhu, ngetho nuga hinte ma tsoki di timbabinu. 7 Nuya xodyo bi dtwabi ne bi eu: Nunu xi ense r Tu J, jange mahyoni da tho, ngetho njapu enga ha ma tofohe. 8 Nu mi yo njapu ar Pilato bi huxa r ntsu. 9 Ne bi mengi bi yuta har dta ngu, ne bi emba ar Hesu: Habu gar mengu. Ar Hesu hinte bi dti. 10 Jange ar Pilato bi embabi: Ha hingi ne gi thdi. Wa hingi pdi di pesa ar tsedi ga jaai da tsuta har ponti, wa da tsa ga hekai gi ma nehe. 11 Ar Hesu bi ddi ne bi en: Hinte ma tsedi gi peshm numu hinte xi raa J. Jange n togo xi yentkagi ha ri ye, go tte r tsoki tux. 12 Mi wa ar Hesu bi mnga njapu, ar Pilato xa bi umba r mui mi honi hanja nda hyegi. Ha nuya ndxodyo xa mi mafi mi eu: Numu gi hye nunar ohonu, hingr owi ar Sesar. Ngetho gatho nuu exase ngu nar nd, gehyu y u niwi.

35Ar

19

193 mi yo njapu ar Pilato bi gu ka ar Hesu. Ne bi huxa hr nthutsi habu hxa majni, mi bu har Gabata har mh ebreo, di boni da en har Ntutado. 14 Mi be napa nda zo ar dango mbaxjwa, ngu made mpa nmu ar Pilato bi emba ya ndxodyo: Ndi, bu kwa ri ndhu. 15 Ha nuya ndxodyo bi mau ne bi eu: Tsitsi ba tsuta har ponti. Ha nu ar Pilato bi embabiu: Hage gi nehu ga tsuta ri ndhu. Nuya ndmj bi ddi ne bi en: Honse ar Sesar di ehe ngu ar nd, hinto mana. 16 Jange bi dat wa ha y yeu nda tsutu har ponti, ne nuya ndxodyo bi gu ar Hesu bi zixu.

AR XUWA19 Pilato bi ddi ne bi en: N xta oti, njapu da gohi. 23 Nuya ndogu mi wadi bi tsuta ar Hesu, bi gu mpa y dutu nda yota goho xeni, ne nda hxa na xeni na ngu na. Bi gu mpa r pati nehe, nunu mi nadar me xki tote xki ndu ma ndi gxa hai. 24 Na mbi bentho ne bi eu: Hinga xeju. Ma ga ensu nar nthh ga nuhu togo da htsi. Gathoyu bi njapu, ne bi tho ngu mi enga har Tofo habu hutsi njawa: Bi heu ma dutu, Ne bi yensa ar nthh nda nu togo nda hska ma he. Ne bi japu ya ndogu. 25 Getu har ponti habu xki tsuta ar Hesu, ka mi bahnu r nn ne r juhwepu, ar Maria r beh ar Kleofa, ne ar Maria me Magdala. 26 Ar Hesu mi hyanda r nn ne r maxte togo xa mi mdi mi bahnu nehe, bi emba r nn: Nn, xi bapu ri tu. 27 Nepu bi emba r maxte togo xa mi mdi: Hyandi, xi bahnu ri nn. Ne nor pa nunar maxtenu bi zixa hr ngu bi su.

13Nu

22Ar

Hesu bi boni mi muxa r ponti habu ma nda tsuti, ndi ma har Nxhmundoyo, har h ebreo tembabi Golgota. 18 Ne ka bi tsut nu har ponti. Ne bi tsutnu ma yoho nehe, har Hesu bi go madetho. 19 Ar Pilato bi yota nar dta thuhu, ne bi huxa ma ar ponti, mi en njawa: Gehnu ar Hesu me Nasare, r Nd ya xodyo. 20 Nunar thuhunu bi ne nzeye ya xodyo; ngetho habu xki tsuti mi getu ar hnini, ne mi huxa har h ebreo, ar griego ne ar latin. 21 Nuya ndxodyo bi emba ar Pilato: Yo gi ota: r Nd ya xodyo. Di nehe gi yota njawa: Go mi e r Nd ya xodyo.

(Mt. 27:3244; Mr. 15:2132; Lk. 23:2643)

17Ar

r ntsuti ar Hesu har ponti

mi b ar Hesu xki jwata xoge, bi en: Di tuthe. Njapu bi tho ngu mnga har Tofo. 29 Mi bu hnu nar mohi mi po ar ixkatafi. Bi nju nar xiyo bi mpobo, bi nthuta ha nar to ne bi njwatwa hr ne.

(Mt. 27:4556; Mr. 15:3341; Lk. 23:4449)

28Mefa

Ar Hesu bi du

AR XUWA19,20 Hesu mi wadi bi zi ar ixkatafi bi en: Xi gxa xoge. Ne bi tsama r , bi da r h bi du. be napa nda data ar dango mbaxjwa. Jange ya ndxodyo ma ba apa ar mte ar Pilato nda nwakwabi y wa nuu xki tsuti. Ne nda njmba y ndoyo, hinge nda gopu har ponti n ar pa ntsaya. Nunar panu mar ntsupi. 32 Jange ba e mu ya ndogu, ne bi wakwa y wa n ar beto ne n r owi xki tsutwi. 33 Ha nmu mi zonga habu mi zu ar Hesu, himbi wakwa y wa, ngetho bi hyantu xki du. 34 Ne na nuya ndogu bi gu nar maza, bi suspa r botse, ne bi kontsa ar ji ner dehe. 35 Ha n togo bi hyandi go damajni, jange pdi xiho majni n te m. Ne petahu, njapu gi emuihu nehe. 36 Bi njapu ne nda tho ngu mnga har Tofo habu en: Hinte ma ndoyo nda nwakwabi. 37 Manr xeni ar Tofo en njawa nehe: Ya ji da hyanda n togo bi su nseu.

194 Nikodemo nehe togo ba e mi nxui bi knga nagi ar Hesu, ba h ar bopo r thuhu ar mira, mi nthskwi manar hogau ni r thuhu aloe, mi tho ngu natemareta ya ntsuti r hu. 40 Jange bi guu r ndoyo ar Hesu, bi gospa ya hogau ni, ne bi maxa ya dutu, ngu y ntumbi ya xodyo mi a y ji. 41 Getu nu habu xki tsuta ar Hesu mi bu hnu nar hwza, ne har hwza mi bu hnu nar rayo tagi hinto xki tagi. 42 Jange ka bi tahnu, ngetho mi getutho, ne ma nda ndu ar pa ntsaya.

30Ar

39Ar

31Mi

Ar Hesu bi nsuspa r botse

wa xogeyu, ar Huse me Arimatea, togo mi tenga ar Hesu nehe, mdi ntho ngetho mi tsu y mi ndxodyowi, bi ma ba apa ar Pilato nda umba ar seki nda hspa r ndoyo ar Hesu. Ne ar Pilato bi umbabi, jange bi ma ba hmpabi.

(Mt. 27:5761; Mr. 15:4247; Lk. 23:5056)

38Mi

r ntagi ar Hesu

r meto mpa ar hto, ar Maria me Magdala bi ma ra nitho mi nxuitho har tagi, ne bi hyandi xki thka ar do mi kothm. 2 Num, dama bi nixti ma ba xipa ar Simu Pedro ne n manar maxte xa mi m ar Hesu, bi embabiu: Xi thspa r ndoyo ar tsi Hmu mi bu har tagi, ne hindi phe habu xpa bokwe. 3 Dama bi bonga ar Pedro ne n manar maxte, bi mau har tagi. 4 Xa bi hye ar nhixti gatho yoho, ha n manar maxte bi ntte r nihi, jange bi zonga meto. 5 Bi kaka r ne bi hyanda ya xu ni dutu mi bu hnu, ha himbi yuti. 6 Ne mi zo ar Simu Pedro nehe mi befa, dama bi yuti ne bi hyanda ya xu ni dutu mi bonu. 7 Ne bi hyanda nunar nthumxi xki baspahm r ar Hesu, himi

20

(Mt. 28:110; Mr. 16:18; Lk. 24:112)

Ar Hesu bi mengi bi nte

195 nthskwi nu mara ya xu ni dutu, mi buse xki ntoti xiho. 8 Bi yuta n mana xki zo meto, ne bi hyanda gatho n te mi ja mbo, ne bi emui. 9 Nuya pau hinxki zoda y mfeni n mnga har Tofo, mi en mi mahyoni ar Kristo nda mengi nda nte managi. 10 Ne bi menku habu mi bu y owi.

AR XUWA20 Raboni (di boni da en, Utate). 17 Ar Hesu bi embabi: Yo gi thangagi, ngetho hinxta mada habu bi bu ma Dada. Di ma ba xipa ma ku gar ma habu bi bu ma Dada ne ri Dadahu, ma J ne ri Jhu. 18 Ar Maria me Magdala bi ma ba xipa y maxte xki hyanda ar Hesu, ne bi metwa n xki nsip.

Ar Hesu bi udi nda hyanda ar Maria me Magdala

Maria me Magdala mi ba nthi hr goxthi ar tagi mi zoni, bi kaka r bi hyanda mbo. 12 Ne bi hyanda yoho ya enxe mi he ya taxdutu, mi huhnu habu xki bokwa r ndoyo ar Hesu, na habu xki gohm r , ne mana habu xki gohm y wa. 13 Ne bi enga nuya yohoyu: Ha gi ode nn. Yo gi zoni. N bi ddi: Di zoni ngetho xi thspa r ndoyo ma tsi Hmu, ne hindi pdi habu xpa tsogi. 14 Nu mi wadi bi mnga njapu, bi egi ne bi hyanda ar Hesu mi bahnu, ne himbi bdi ha go mi ge. 15 Ar Hesu bi embabi: Ha gi ode, nn. Yo gi zoni. Togo gi honi. Nunar beh mi beni mar suhwhiza, jange bi embabi: Tata, numu xka hspa r ndoyo ma tsi Hmu, xikagi habu xka tsogi, ne ma ga h. 16 Ar Hesu bi embabi: Maria. Num ar Maria bi bati ne bi embabi:

11Nunar

(Mr. 16:911)

mi nxui nor beto pa, nuy maxte xki gota gatho ya goxthi habu xki mhusu ngetho mi tsu ya xodyo, ba e ar Hesu bi ma madetho, ne bi embabiu: Bu hu ter entho. 20 Nu mi xipa njapu, bi utwa y ye ne r botse, ne nuy maxte xa bi njohya bi hyanda ar tsi Hmu. 21 Ar Hesu bi emba managi mu: Bu hu ter entho. Ngu bi menka ma Dada, njapu di peahu nehe. 22 Nu mi wadi bi xipa njapu, bi hwifi ne bi embabiu: Hhu r H J. 23 Nuu togo gi pumbabihu y tsoki, da mpumbabi. Ha nuu hingi pumbabihu, ma da duxta y tsoki.

(Mt. 28:1620; Mr. 16:1418; Lk. 24:3649)

19Nu

Ar Hesu bi udi nda hyanda y maxte

Toma na y maxte ar Hesu, mi tembabi ar Didimo ngetho xki mu hwi mahyegi manr ku, himi bu hnu nmu mi zo ar Hesu. 25 Bi emba nuy mi maxtewi: Xta hanthe ar tsi Hmu. N bi en: Numu hinga handwase y ye habu bi mfospa ya boj, ne ga fota

24Nunar

Ar Toma himbi emu i

AR XUWA20,21 ma xa, mefa ga fota ma ye hr botse, numu hin, hinga emui. 26 r htopu managi mi bu y maxte mbo ar ngu, ne ar Toma nehe. Bi yuta ar Hesu nmu mi jota ya goxthi, bi ma madetho ne bi embabiu: Bu hu ter entho. 27 Ne bi emba ar Toma: X ri xa, hyandga xiho ma ye. Hwa ri ye, fota ha ma botse. Yo gi yomi, emuigi. 28 Ar Toma bi ddi ne bi embabi mu: Ma tsi Hmui, ma Ji. 29 Ar Hesu bi embabi: Toma, ga hyandgagi jange ga emui. Ha nzatho nuu hinxi hyandgagi ne xi emuigi.

196 Gar ma ar nju xhw. Bi du: Ga teahe nehe. Bi mau, bi boxa ha nar motsa, ne nor nxui hinte bi gu xu. 4 Nmu but ho nda hatsi, bi nheki ar Hesu mi ba har nthe, ha himi pu ha go mi ge wa hin. 5 N bi embabiu: ohu, ha hinte xka ju xu nar hw ga tsahu. Bi du: Hin. 6 Ar Hesu bi embabiu: Kthu ar ntatsi hr ei ar motsa, ne gi ju xu. Bi gtu, ne himi tsa nda gutsi, ngetho xa mi nzeye ya hw. 7 Num n ar maxte xa mi m ar Hesu bi emba ar Pedro: Gehnu ar tsi Hmu. Nu mi yo njapu ar Pedro, dama bi hye r dutu ngetho xki moge, ne bi yenga ar nsagi har dehe bi bonga anthe. 8 Nu mara ba e mi e ar motsa, mi juta ar ntatsi mi ku ya hw, ngetho himar yapu ar nthe, ngu nanthebe ya hu fi r yapu. 9 Ha nu mi gu har nthe, bi hyantu mi janu ya despi habu mi oxa nar hw, ne mi janu ya thuhme nehe. 10 Ar Hesu bi embabiu: Ba hhuwa ra ya hw ja xka ju xu. 11 Bi boxa ar Simu Pedro har motsa, ne bi guta ar ntatsi bi gu ka har ni. Xa mi uxa ya hw, mi tsu nanthebe ne ngudmihu ya dta hw. Mdi mi nzeye himbi xe ar ntatsi.

Hesu bi yota ma nzeye ya ntudi hr nthandi y maxte, ne hingi huxkwa har tofonu. 31 Nuyu xi toti, ne da tsa gi emuihu nunar Hesu gehnu ar Kristo r Tu J, ne xki emuihu gi pesu ar te hihamu da gtsi.

30Ar

Yo bi tota nunar heminu

21

Mi wadi bi tho gathoyu, ar Hesu bi udi managi nda hyanda y maxte nnu hr ni ar honthe Tiberia. Njanu bi udi: 2 Mi yo mahyegi ar Simu Pedro, ar Toma togo mi nsipabi ar Didimo ngetho xki mu hwi mana, ar Natanael ar mengu Kana har hai Ngalilea, nuy tu ar Sebedeo, ne ma yoho y maxte. 3 Ar Simu Pedro bi emba nu mara:

Ar Hesu bi udi bi hyanda yoto y maxte

197 Hesu bi embabiu: Ba ehu gi nzimxudihu. Gatho mi tsu, hinto bi yambabi, togoi. Mi pu mar tsi Hmu. 13 Ba e ar Hesu bi gu ar thuhme ne bi umbabiu, ne bi japutho ar hw nehe. 14 Mefa xki mengi xki nte managi ar Hesu, r huginu mi udi nda hyanda y maxte.

AR XUWA21 majni di xiai, nmu ngi btsi, ngi ngutase ri bti, ne ngi ma habu ngi nege. Ha nmu xki ndnzia, gi ju xa ri ye, mana da duta ri bti, ne da tsixa habu hingi nege. 19 Bi enga njapu mi xipa ar Pedro hanja nda du ne nda nsundabi J, ne bi embabi nehe: Tengagi.

12Ar

18Xa

mi wadi bi uu, ar Hesu bi emba ar Simu Pedro: Nuge Simu, r Tui ar Honas, hage meto gi mkagi, ne ka gi mhyu. Bi do ne bi en: H ma tsi Hmui, gi pke di mai. Ar Hesu bi embabi mu: Suka ma belo. 16 Bi mengi bi xipa r ogi: Simu, r tui ar Honas, ha gi mkagi. Ar Pedro bi ddi ne bi en: H ma tsi Hmui, gi pke di mai. N bi embabi: Taga ma deti. 17 Bi emba r hugi: Simu, r Tui ar Honas, ha gi mkagi. Ar Pedro bi zota r mui xki xipa r hugi, ha gi mkagi. Ne bi dti: Ma tsi Hmui, gi pke xiho gatho. Gi pdi di mai. Ar Hesu bi embabi: Suka ma deti.

15Nmu

Suka ma deti

ar Pedro bi egi, ne bi hyanda nunar maxte xa mi m ar Hesu. Get togo xki njwaxa hr ti ar Hesu nu ar nxui mi tsi ar toxi, ne xki embabi: Tsi Hmu, togo ma da daai. 21 Ar Pedro nu mi hyant, bi yamba ar Hesu: Tsi Hmu, xipyanu. 22 Ar Hesu bi embabi: Numu di nega da mutho nmu xka pengi, tema gi ange. Nuge tengagi. 23 Nunar bedenu bi nu nga ha gatho ya gamfi, mi mh nunar maxtenu hinge ma nda du. Himbi embabi hinge nda du, honse bi en: Numu di nega da mutho nmu xka pengi, tema gi ange. 24 Gehnu r maxte ar Hesu togo damajni te bi thogi, ne bi yoti, ne di phu majni n m. 25 Ja ma nzeye ya befi bi yota ar Hesu. Numu togo da yota na ngu na, di beni gatho ar ximhai hinda enga ya hemiu. D njapu.

20Nepu

Ar maxte xa mi mhdi

mi pe y mpote ar tsi Hmu Hesukristo

Ma tsi Hmuihe, hage nuya payu ma gi umba managi r tsedi ar hnini Israel da nd ngu mameto. 7 Num ar Hesu bi dtwabiu ne bi embabi: Hingo di epahu gi phu hamu ma da yota J ar Dada n o hr ye da yot. 8 Ha nu xta e da zuahu r H J, ma gi hmfu r tsedi, ne ma gi dahu majni togogi nuwa Herusalen, gathowa Nhudea, nnu Nsamaria, ne gatho r nxidi ar ximhai. 9 Nu mi wadi bi mnga njapu, bi nju xa ma mhetsi nmu mi handa y mpote, ha nar gui bi gomatho, ne himbi tsa bi hyantu. 10 Nuu xa mi nosa ma mi handa ar Hesu bi ma mhetsi, na mbi dau mi bahwi yoho ya enxe mi he ya taxdutu. 11 Ne nuya en xe bi embabi nuu y maxtehm: Me Ngalileahu, tema gi nosu ma. Nu ar Hesu xka hyanthupya xi ma mhetsi, go gehnutho ma da mengi da ehe ngu xka hyanthu bi ma.

YA BEFI

Nuga dar Luka, n ar beto tofo da oti ne da pea mu, nuge nda Teofilo, ja mmpu gatho te bi ndui bi yote ne te mi uta ar tsi Hmu Hesu, 2 ne di gxa nmu bi mengi bi ma mhetsi. Meto bi zohna y mpote xki hwahni, ne mi hmpa r tsedi r H J, bi xipabi tema nda yotu. 3 Ar tsi Hmu mi wadi bi tho ne bi mengi bi nte managi, bi udi yonate mpa nda hyanda y maxte ne nda emuiu, ne himi tsaya mi petwabiu r tsutwi J. 4 Nmu mi bu hwiyu, bi embabi: Yo ma gi pohu har hnini Herusalen. Tomhu gi hhu n xi tahu J ar Dada, ne ngu xta xiahu ma gi hhu. 5 Majni ar Xuwa mi xixtheihu har dehe. Baputho ar pa ma gi nxixthehu gi hhu r H J.

r H J xki htkagihu nda menkagihu

mi wi y maxte xki mhuntsi, na mbi yambathou ne bi embabi:

Ar tsi Hmu Hesu bi menga mhetsi

6Nmu

nuy maxte ar Hesu, ba k har toho Njmdoni, bi menga 198

Bi thahna ar Matia nda pota ar Huda

12Mefa

199 har hnini Herusalen. Mi getutho, bi o ngu htonthebe ya wni r yapu, ngu r yapu mi tsa nda o har pa ntsaya. 13 Nu mi zou har hnini, bi boxu har tongu habu mi kou. Ka mi bu hnu ar Pedro, ar Hakobo, ar Xuwa, ar Andre, ar Lipe, ar Toma, ar Bartolo, ar Teo, mana ar Hakobo r tu ar Alfeo, ar Simu n mi tembabi ar ngahnini, ne ar Huda r jd ar Hakobo. 14 Gathoyu hyaxmu mi mhuntsi, mi pesu nadar mfeni mi apa J. Mi bu hwiu mahyegi y jd ar Hesu, ar Maria r nn, ne mara ya beh. 15 Ha nuya pau bi mhushnu ngu nanthebe ne nate ya ku. Num ar Pedro bi ma madetho ne bi embabiu: 16 Ma tsi kuhu, mi mahyoni nda njapu ngu n xki mnga ar Dabi har Tofo, nu mi yoti ngu xki xipabi r H J. Bi nonga ar Huda n togo bi zixa ya ji ba ju ar Hesu. 17 Ne nuju ndi phu mi gehnu nr maxte ar Hesu, ne mahyegi ndi pefu. 18 Bi ma ar tsi Hmu Hesu, ne nunar boj bi tumbabi, bi danga na xeni ar hai. Ka gehnu habu bi dagi nzitei, ne bi fo r mui, gatho y xefo bi nxani. 19 Ne gatho ya me Herusalen bi b n bi thogi, jange bi thuspabi nor hai ha y hu: Aseldama, di boni da en, ar Haiji. 20 Bi njapu ngu xi tota hr Tofo J ne ha ya Dnga Nsadi habu en: Nda nhwata r ngu, hinto ma da mu hnu.

YA BE FI1,2 Ne en ne: Nunr befihm, manar ji da mefi. 21 Jange mahyoni ga hwahupya na togo ndi ohu nuya pau ndi bu hwihu ma tsi Hmuhu Hesu. 22 Bi dumi da ohu nmu mi xixthe ar Xuwa ne hihamu bi wege, bi zonga ar pa mi tsixa ar tsi Hmu mhetsi. N togo ma ga hwahu go ma da maxkagihu ga dahu majni, nuna ma tsi Hmuhu Hesu xi mengi xi nte managi. 23 Bi hwau yoho ya ku, na mr thuhu ar Huse n xki thuspabi ar Barsaba, ne mi tembabi ar Yomaho, ne bi nhwahna mana r thuhu ar Matia. 24 Nepu bi yapabiu J ne bi en: Ma tsi Dadaihe, gi ptka ma mfenihe, utkagihe nuya yoho ya ku bu kwa, togo xka hwahni. 25 Nuge go gi pdi togo xka hwahni da mepai. Ne gi etsi ngu ri mpote, da pota ar Huda n togo bi ntsoki, ne bi wege bi gu ar u habu ndi epi nda ma. 26 Ne nuu bi yentsa nar nthh, ne bi bonga r thuhu ar Matia. Jange bi mede ngu na nuu retamayoho y maxte ar tsi Hmu Hesu.

Nu mi zo ar dango r thuhu Pentekoste, gatho ya ku xki mhuntsa ha nadar ngu, ne nadar mfeni mi pesu. 2 Na mbi nhekitho nar dta u ni ndi e mhetsi ngu nar yomndhi, ne xa bi fata mbo ar ngu. 3 Ne bi nheki ra ngu ya jhne faspi xki hege mi ba ha y na ngu na nuu mi bu hnu.

r H J bi zokwa

YA BE FI2 gathou bi hmba r nzini r H J, ne bi ndui bi mara ya h na ngu na, ngu mi japabi r H J nda u. 5 Nuya pau mi bu hnu Herusalen ra ya xodyo, habu gatho r nxidi ar ximhai xki ehe, gehyu mi ndnga J. 6 Ne nmu mi ntode ar dta u ni, nzeye ya ji xa dama bi mhuntsi habu mi bu ya ku, ne bi yotho ngetho mi oxa y h na ngu nayu. 7 Ne himi pdi te nda beni, mi eu: Hage hingya me Ngalilea nuyu di ohu . 8 Num, hanja di ohu na ngu na ma hhu di hu har hai xta mu hu. 9 Ngetho ra dar menguhu Partia ne Media, Elam, Mesopotamia, Nhudea, Kapadosia, Mponto, ne Asia. 10 Mara ya me Frigia, Panfilia, Ehipto, ne ra ya hnini Afrika tho r yapu ar hai Sirene. Ne mara ya me Nroma, ra majni ya xodyo, ha nu mara xi nxodyo ngetho temga ma ntumbihu. 11 Ya me Kreta ne Arabia nehe, gatho di ohu ma hhu yu ngu di hu na ngu na, ne xikagihu y dta befi J. 12 Nuya ji himi pdi te nda beni, ne xa mi yotho mi enga na ngu na: Xipya, te di bompyanu. 13 Ha mara mi thentho mi eu: Xi ntiyu zi.

200 Nuahu me Nhudea, ne gatho nuahu gi bu huwa Herusalen, yoxu xiho n ma ga m. 15 Nuya togo gi ohu , hinxi nti ngu xka behu, ngetho jar guto xudi. 16 N gi hanthu xi thopya, gehnu xki mnga ar mehni Hoel ma nda njapu. Xki yota njawa: 17 J bi en: Nuya pa xi epu, ma ga pempa ma H gatho ya meximhai. Nuya ri tu hu ne ri tinxuhu ma da di hmpa r tsedi. Nuya btsi ma da hyanda ya nthandi, nuya dnzia ma da wi ya ti. 18 Xa majni nuya pau, nuya oho ne ya beh di pepkagi, xa ma ga umba ma H. Gehnu da umba tema da mu. 19 Ne ma ga utwau ra ya dta ntudi ma mhetsi ne nuwa har ximhai, r ntudi ar ji, ar tsibi, ne ar bifi. 20 Ma da nheki da boka ar hyadi. Ar zn ma da thenga ngu ar ji. Mefa da zo ar pa da e ar tsi Hmu. Ge ar pa ma da nheki r dta tsedi. 21 Ne gatho nuu da matwa r thuhu ar tsi Hmu, da mpoho. 22 Nuahu gar menguhu Israel, yohu n tema ga xiahu: Gi phu ar Hesu me Nasare, gatho nuu ya dta ntudi bi yote ga hyanthu, bi yote mi hmpa r tsedi J, ne njapu mi u J go xki me. 23 Ha nuahu ga ju hu, ne ga dat hu ha y ye ya yotatsoki, ne bi hyou ha nar ponti. Gatho n bi thogi,

4Ne

ar Pedro bi mahwi nuu ma retamana y mi maxtewi. Bi ntsedi ne bi en:

14Num

Ar Pedro bi ndu i bi zo ya ji

201 bi njapu ngetho J go xki bense nda japu ngu mi ne. 24 Ne gese J bi japi bi nte managi. Njapu bi gu ka har ugi mi bui xki du, ngetho ar ndte himi pesa ar tsedi nda zm. 25 Ar nd Dabi xki no nmu bi en: Ndi handga J hyaxmu ndi bube, ba ha ma ei, hinga ntsu. 26 Jange nuga xa di johya ne di petwa mara nor johya. Ne di tomi nmu xka tu, ma ga pengi ga nte. 27 Ngetho nuge, ma tsi Dadai, hinge ma gi tsohnu ma te habu bi ku gatho nuu xi du. Ne hingi ma gi hye ma ndoyo da ya har hai, ngetho go ri hoga begogi. 28 Xka utka ar u tsixka har te, ne ma gi raka nar dta johya nu xka bu hwipu mhetsi. 29 Nuahu ma tsi kuhu xka mhunshuwa, ngu xka phu, ma palehu ar Dabi bi du, bi tagi, ne nuya payu di handwathobihu bu kwa r tagi. 30 Ha nunar Dabi mr mehni J mi mnga n ma nda thogi. Ne mi pdi ma nda mu nr tu togo nda pot, ngetho njapu xki twa J. Ne nr tu gehnu ar Kristo xki htwabi nda mehni nda nd. 31 Jange ar Dabi xki tutwa n mefa bi thogi. Ne bi yoti ma nda mengi nda nte ar Kristo, ne hinge nda gohnu r te habu ku nuu xi du, ne hinge nda yanu r ndoyo har hai. 32 Nuje di dahe majni, J bi japi bi nte managi nunar Hesunu di nohe.

YA BE FI2 nupya xi texa hr ei J, bi nju xa mhetsi ba huxkwi r Dada. Ne bi umba r H J xki htkagihu. Gehnu ba penkagihu, ne xi tho n xka hyanthu ne xka yohupya. 34 Ar nd Dabi himbi nju xa mhetsi, ha go bi e: J ar Dada bi emba ma tsi Hmu: Hu ha ma ei ga huxkwi, 35 tomi ga tsia nuya ri u ni ga tsepa ha ri wa. 36 Nupya, mahyoni da b gatho ya me Israel, hinto di yomi: J ar Dada xi huxa ar Hesu ngu ar Hmu ne ar Nd, ngetho gehnu ar Kristo xpa pe, togo ga tsuthu har ponti ga hyohu. 37 Ha nu mi yode n bi mnga ar Pedro, nuya ji mi bu hnu xa bi du y mui, ne bi yamba ar Pedro ne nuu mara y mpote ar tsi Hmu mi bu hnu, ne bi eu: Ma tsi kuhu, ximu tema mahyoni ga pehepya. 38 Num ar Pedro bi embabi: Yothu r ntsomi, ne gi nxixthehu gatho hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. Njapu da pumpahu ri tsokihu, ne gi hhu r H J da mu ha ri muihu. 39 Ngetho nuna ar htinu go xi taju ne ma btsihu, ne gatho nuya mara ya ji bu hr nxidi ar ximhai, nuu da zohna J ma Hmuhu. 40 Ar Pedro xa mi zo ya ji, ne mi xipa nzeye ya mh, ne mi embabiu: Mpohu, ne hinda zuahu r mfei toma nuya tsoji bu nuya payu. 41 Gatho nuu togo bi eta y mui n te mi m, bi nxixthe.

33Jange

YA BE FI2,3 Jange nu ar pa bi huxa ngu natemaretanthebe ya gamfi. 42 Ne nuyu mi tenda n mi xipa y maxte ar tsi Hmu, ne nadar mfeni mi pesu. Ne hyaxmu mi ntoxi mahyegi ne mi tsipa r toxi ar tsi Hmu, ne mi mata J.

202 ar Pedro ne ar Xuwa bi mai, bi handa habu mi hu ar tsi met, ne ar Pedro bi embabi: Hyandgagihe. 5 Nu ar tsi dowa xa bi gohi mi kta nuya yohoyu, mi tomi te nda hwkwabi. 6 Num ar Pedro bi embabi: Hinte di h ar taxboj wa ar kaxtboj ga rai. Honse n di petsi, ge ga rai. Hr thuhu ar Hesukristo mar me Nasare, di xiai, nangi gi yo. 7 Ne bi mipa r ei, bi bami, ne bi mesa r tsedi y wa ne y bosndoyo. 8 Dama bi yenga nar nsagi bi mai xiho, ne bi o. Bi mewiyu bi yuta mbo ar nij, mi yo ne xa mi sagi mi mata J. 9 Ne gatho ya ji bi hyanda ar dowa mi tsa nda o ne mi mata J. 10 Dama bi btu go mi gehnu togo mi dowahm, mi hu hr goxthi ar nij r thuhu Nzatho, mi a ar tsi boj. Xa bi yotho ne xa bi zuu n xki thogi.

4Num

ya mengunu xa bi ntsu, ngetho xki hyandwa y maxte ar tsi Hmu mi ota nzeye ya dta ntudi, ne ya befi xa mi yotu. 44 Ne gatho ya gamfi mi mpe mahyegi, ne mi mfaxa na ngu na, njapu hinte nda kati. 45 Ne mi pau n te mi pesu, ne mi thekwabi n te mi kata na ngu na. 46 Ne hyaxtho mi mhuntsa har dnganij, mi pesu nadar mfeni. Ne mi tsiu r toxi ar tsi Hmu ha y nguu, ne xa mi johya mi uu mahyegi, ne mi pesu nar hogamui. 47 Ne mi nsunda J mahyegi. Ne mara ya ji mi handa te mi peu, mi numahou. Ne hyaxmu ar tsi Hmu mi husa ya gamfi, hyaxtho mi emui mara ne nda mpoho.

43Gatho

Njanu mi bu ya beto ku

Nar pa ar Pedro ne ar Xuwa y maxtehm ar Hesu, ndi ma har dnganij ngu hu nde, gemu mi jar mhata J. 2 Ne nu hr goxthi ar dnganij r thuhu Nzatho, ka mi huhnu nar oho xki mui mi dowa. Hyaxtho mi tehnu mi apa ar tsi boj gatho nuu mi thohnu ndi yuta har nij. 3 Nunar tsi dowanu na mbi hyandatho ar Pedro ne ar Xuwa, ma nda yuta har nij, bi yapa nar tsi boj.

Bi tothe nar tsi dowa

ar oho mar dowahm himi ne nda hye ar Pedro ne ar Xuwa. Ne gatho ya ji xa mi yoda n mi handi, jange dama bi mhuntsa ha ya mete r thuhu ar Salomon, habu mi buu. 12 Ar Pedro mi hyanda xki mhuntsa ya ji, bi embabiu: Nuahu gar me Israelhu, hanja xa gi yothu ne xa gi ktkagihe. Ha gi behu ma tsedisehe, wa xa di bu he xiho, jange xta jafe xi o nunar ohonu.

Ar Pedro bi mmba r mh J ha ya mete xki thuspa r thuhu ar Salomon

11N

203 togo mi ndnga ar Abra ne ar Isa ne ar Hakob, ne gatho nuu mara ma palehu xi du, get ar J togo bi japi bi o nunar ohonu, ne bi espa r nsu ar Hesukristo r Tu. Gehnu togo ga dathu ya nd, ne ga xifu ar Pilato hinge nda hyegi, mdi mi nemh nda hye. 14 Ha nuahu hinga nehu, mdi gehnu r hoga Tu J hinte ma tsoki xki yote. Ne ga yahu nda the nar hyote. 15 Ne njapu ga hyohu togo h ar te. Ha J bi japi bi nte managi. Go da hanthe, jange di dahe majni. 16 Go di emu ibihe, jange nunar ohonu gi hanthu ne gi phu, xi ditsi, ne njapu xi u r tsedi. Xi othe nunar oho gi hanthupya. Xi njapu ngetho di emuibihe. 17 Tsi kuhu, di phe xiho ga dahu ar Hesu ngetho hinte ngi phu, ngu nuu ma ndhu himbi zo y mfeni nehe teme bi yotu. 18 Njapu J bi japi nda thogi ngu xki xipabi y mehni mahamu, xki yotu mi mahyoni ar Kristo nda tho ya ugi, ne nda du. 19 Jange yot hwu r ntsomi ne penju gi hyohu J, ne da pumpahu ri tsokihu. Njapu h, da raahu nar hogamui, ter entho gi bu hu. 20 Ne da mengi da meahu ar tsi Hmu Hesukristo xki thuxa mameto nda mehni. 21 Ne xa majni bi box nu mhetsi, bi bu hnu tomda ar pa J da hoka marayo gatho, ngu xki xipa mahamu y hoga mehni nda mu. 22 Ngu bi mnga ar Moise, bi xipa ma palehu ne bi embabiu: J ma tsi Hmuhu ma da huxa

YA BE FI3,4 naahu ngu r mehni, njangu xi huxkagi nehe, ne ma gi yothu n da xiahu. 23 Ne gatho nuu hinda ne da yota n ar mehni, ma da weka har hnini. 24 Di ndu ar Samuel injawa, gatho nuy mehni J xi nonga nuya pa di bu hupya. 25 Ne gatho nuu ya hti bi mnga nuya mehniu, go xiahu. Ne nuu ya njpi bi nkohwi J ma palehu, xi zokahu nehe. Jange J bi embabi ar Abra: Ha na ri nogi ma da e mefa, ma ga jpa xoge ya ji bu hr nxidi ar ximhai. 26 Ne nuahu go gar betohu ba peahu r Tu J, bi jpahu gi hyehupu ri tsokihu.

13J

Ar Pedro ne ar Xuwa mi bu hnu har dnganij mi zo ya ji. Na mbi zohnu ra ya mj mi owi r nd ya sunij, ne ya dengamj nuu himi emui nda mengi nda nte nuu xi du. 2 Xa bi mbo y kwe mi bu ar Pedro ne ar Xuwa mi uta ya ji nda mengi da nte nuu xi du, ngu bi mengi bi nte ar Hesu. 3 Num bi nju ar Pedro ne ar Xuwa, ne bi tsitsi ba njota har fadi. Ne ka bi gohnu nor nxuinu, ngetho xki nde nor pa. 4 Ha nuu togo xki yode n mi mnga ar Pedro, nzeye bi emui, mi tsu ngu ngudminthebe ya oho. 5 Nu r hyax bi mhuntsnu Herusalen y dnziand ya xodyo, ya btofo, ne gatho nu mara y nd ya xodyo.

Ar Pedro ne ar Xuwa bi mama hr mhuntsa nd ya xodyo

YA BE FI4 bi mhuskwi mahyegi ar Anas, gehnu mar dngamj. Ka mi bu hnu ar Kaifas, ar Xuwa ne ar Handro, ne gatho nuy mni ya dngamj. 7 Nepu bi tsixnu ar Pedro ne ar Xuwa, bi mama madetho ne bi tambabi njawa: Togo y mehniihu, ne togo r tsedi gi hmfu gi pehu njapu. 8 Num ar Pedro xki nzinga r H J bi embabiu: Nuahu gr ndhu ha ma hninihu Israel. 9 Ngetho gi anihu n ar ho bi totwa nunar tsi ohonu mi dowa, ne gi ne gi phu hanja bi ditsi, 10 ma ga xiahe hanja bi za bi dixhnu, ne njapu gi phu ne gatho nuu mara ya me Israel. Nunar oho gi hanthu bahnu, nunu bi ditsi bi mhmba r thuhu ar Hesukristo mar me Nasare, n ga tsuthu ha nar ponti, ne J bi japi bi mengi bi nte managi. 11 Gehnu ar Hesu ga ut sahu, gi hehwihu nar guxjdo bi yemputho ar mudi do n ma nda hyoka r nij J. Ha nupya gehnu ar mudi do xi njuspa r nij J. 12 Hinjoo mana togo da raju ar tsedi ga mpohu, honse ma tsi Hmuhu Hesu. Ngetho hinjoo mana xi tumba nunar tsedinu ne da thokwa ya meximhai. 13 Num nuya nd mi bu hnu xa mi yotho, ngetho bi hyanda ar Pedro ne ar Xuwa himi ntsu. Ne mi pu himya oho mi pesa ar dta mfdi, gehyu ma ya hyoya ji. Njapu bi bu xki owi ar Hesu. 14 Ne himbi za te bi dtwabiu, ngetho bi hyandi mi bahwiu n ar tsi dowa xki ditsi.

204 nuya ndu bi bepabi nda bonga har mhuntsi, ne bi gohnuthou mi u. 16 Ne mi eu: Xipya, te ga jafu nuya ohoyu. Ngetho xi yota nar dta ntudi, p gatho ya jiwa ha ma hninihu Herusalen, ne hinda tsa ga kohu. 17 Hindi nehu da nu ngar bede. Ma ga zohu ne ga pihu, ne njapu hinto ma da zofo hr thuhu ar Hesu. 18 Nepu bi tsohna managi ar Pedro ne ar Xuwa, bi pidi, ne bi nsipabi hinte nda mu, ne hinto nda zofo hr thuhu ar Hesu. 19 Num ar Pedro ne ar Xuwa bi ddi ne bi en: Behu, hage da eta maho r mui J ga otahe meto ne mefa. 20 Ngetho hinda tsa ga hehe ga mhe n xta hanthe ne xta ohe. 21 Num nuya nd bi huspar pidi, njapu hinte nda xipabi ya ji, ne bi hyegi bi mau. Himbi tsa te bi japabi, ngetho mi tsu ya ji nda mbo y kwe. Gatho xa mi umba njamdi J n bi yotu. 22 Ngetho n ar oho xki totwa ar ntudi xki ditsi, mi tho yonate njeye xki mui.

6Gathoyu

15Num

mi nthe ar Pedro ne ar Xuwa, bi ma ba ksa nuu mara ya gamfi, ne bi metwabi n xki xipabi ya ndmj ne y dnziand ya xodyo. 24 Ha nu mi yo ya ku, nadar mfeni bi umba njamdi J, ne bi eu: Ma tsi Hmuihe, go gee ar J togo ga hoka mhetsi ne ar ximhai, ar dehe ne gatho n te janu.

23Nu

Ya gamfi apa J da humba y mu i ne da umbar tsedi

205 ga xipa ri bego ar Dabi nda mnga njawa: Yo ya ji bi mhuntsi bi utu hanja nda yota ar tsomui, ne nuya hnini te gatho bentho da yote. 26 Bi mhuntsa gatho y nd ya hnini ne y maxte bu har ximhai, ne natwu bi utu nda utsa J ne r Kristo togo xi hux da nd. 27 Ngetho xa majni har hnininu, bi mhuntsa ar nd Erode ne ar Ponsio Pilato, ya me Israel ne nuu himya me Israel, bi utsa ri hoga Tu ar Hesu togo xka etsi da nd. 28 Ne bi yotu ngu n xka beni, ne xka mnga mameto nda thogi. 29 Ha nupya ma tsi Hmuihe, hyanda hanja husje ya ji. Ne faxkagihe hinga ntsuhe ga mhe ri mh, ngetho go ri begogihe. 30 Ne huxke ri ye ha ya dat hi da dixu. Ne gi yota nzeye ya dta ntudi hr thuhu ri hoga Tu Hesu. 31 Ngu mi wau bi wi J, bi nhwnga ar ngu habu xki mhuntsi. Ne gatho nuu mi bu hnu bi nthexkwi r nzini r H J, ne himbi ntsuu bi mmba r mh J.

YA BE FI4,5 hinto mi thou ar kati, ngetho gatho nuu mi pesa y hai ne y ngu mi pau, ne mi h gatho n mi njutwabi, 35 ne mi umba y mpote ar tsi Hmu. Ha nuyu mi hekwabi na ngu na ya gamfi, ngu n mi otwa ar bedi, njapu mi tumbabi nehe. 36 Ne mi bu hnu nar ku mr thuhu ar Huse me Txipre, xki e ha y beto ar Lebi. Ha nuy mpote ar tsi Hmu bi huspabi ar Berhnabe, di boni da en, n humba y mui mara. 37 N mi pesa na xeni ar hai, bi gu bi ma, ne gatho ar boj bi njutwi ba h bi datwa y mpote ar tsi Hmu.

25Nuge

34Ha

gatho nuu xki emui r mh J, mi pesa nada ar mfeni, ne nada y mhteu. Gatho n mi pesu, mahyegi mar metiu. Himi njoo nar ku mi en te mi petsi mar metise. 33 Ne xa mi pesu ar tsedi y mpote ar tsi Hmu Hesu, mi damajni xki mengi xki nte, ne J xa mi hwkwabiu r mfatsi.

32Ne

Natwu y meti gatho n mi pesa ya gamfi

Mi bu nar oho mr thuhu ar Anania, ha nunr beh mr thuhu ar Safira. Nuyu bi ma na xeni ar hai mar metiu. 2 Ne bi zma na xeni ar boj xki njutwabi ar hai, ne r beh bi bdi nehe. N manar xeni bi ma ba datwa y mpote ar tsi Hmu. 3 Num ar Pedro bi embabi: Anania, hanja xka hye ar tsondhi xi hyaai. Yo xka ne ngi hyata r H J. Ngetho hinga unga gatho ar boj bi njuta ri hai ga pa. 4 Numu xka tsma ri hai go ma ri meti, ne n ar boj bi njutai go ma ri meti nehe. Yo ga beni ga japu. Hinge go xka kakagihe, xka beni gi ka J. 5 Nu mi yo njapu ar Anania, bi hwangi xki du. Ne gatho nuu mara bi b n xki thogi, xa bi zuu. 6 Nepu nuya btsi mi bu hnu bi gu bi matsi, ne bi gu ki ma ba agi.

Ar Anania ne ar Safira

YA BE FI5 tho ngu hu xenimpa, bi yutnu r beh nehe. Ha nunu hinte mi pdi te xki thogi. 8 Ne ar Pedro bi embabi: Ha gi ode. Xikagi, hage bi njutahu njanu ar hai ga pahu. Num n bi ddi ne bi en: H, njapu. 9 Num ar Pedro bi embabi: Yo ga nkohwi nada ar nkohi ri dme, ne ngi hyathmhu r H ma tsi Hmuhu. Xi ehnu har goxthi nuu togo xpa pengi ba aka ri dme, ha nupya xpa ehe da duxai ma da yakai nehe. 10 Num ar Safira bi hwangi xki du ha y wa ar Pedro. Ne mi yuta nuu ya btsi, bi hyandi xki du nehe, dama bi dutsi bi ma ba agi habu mi o r dme, ka bi taputho nehe. 11 Nepu gatho nuya ku bi bdi tema bi jayu, xa bi ntsu, ngu gatho nuya bi zo y gu.

206 ya dathi ne nuu mi nthexkwi ya tsondhi, gathoyu mi thitsi. bi nju xa ar dngamj ne ya dengamj mi mfaxu, ngetho xki zota y mui, hinto mi ne nda hmba y nsu. 18 Ne bi nju mpa y mpote ar tsi Hmu, bi njota har fadi. 19 Ha nunar nxui, nr en xe J bi xokwa r goxthi ar fadi, bi gu ka nuy mpote ar tsi Hmu, ne bi embabiu: 20 Di ma ba bahu har dnganij, ba zohu ya ji, ne xipabihu ar hoga mh nonga ar rayo te. 21 Jange r hyax ra nitho, bi mau har dnganij, ngu xki xipabi r enxe J. Ne nu mi zou, bi yuta mbo bi zofo ya ji. Nmu mi bu hnu mi zohyu, ar dngamj ne y maxte bi zohnu y mindwi me Israel nda mesa nar mhuntsi. Ne bi mehna togo nda tsi nuu ya mpote mi jota har fadi. 22 Ha nu mi zonga ya guji har fadi, himi njoonu ya yofadi. Num, dama ba penku bi m, 23 ne bi eu: Da tihe ar fadi mi joti xiho, ne nuya sufadi ka mi bahnu har goxthi. Ha nmu nda kuthe, hinto da tihenu mbo. 24 Nu mi yo njapu ar dngamj, ne r nd ya sunij, ne mara ya ndmj, himi pdi te nda beni, ne mi eu: Xipya, te di bompyanu. 25 Na mbi zota nar ji, ne bi embabiu: Nuu ya oho ga kothu hm har fadi, bi bu har dnganij bi zo ya ji managi.

7Xki

17Nepu

Ar Pedro ne ar Xuwa bi ntutsa

mpote ar tsi Hmu mi ota nzeye ya dta ntudi mi handa ya ji. Ne gathoyu mi pesu nada ar mfeni mi mhuntsa ha ya mete mi tembabi r thuhu Salomon. 13 Gatho nuu himya ku mi ntsu nda mhunskwiu, mdi mi numaho gatho n mi ote. 14 Ne mi yo mi emu i ar tsi Hmu nzeye ya ji, ya oho ne ya beh. 15 Ne yo mi fdi nuya ntudi mi otu. Jange mi njuka ya dathi nthi ha ya u, ne mi be ha ya fidi, ne nmu nda thohnu ar Pedro, mdi nda zuhm honse r xudi, nda dixa ya dathi. 16 Nzeye ya ji mi bu ha ya hnini getu Herusalen, mi pa mi tsixa

12Nuy

Bi nheki nzeye ya dta ntudi

207 r nd ya sunij bi mewi ya guji, ne bi mengi bi gu ya mpote. Ba juu ne hinte bi japabi, ngetho mi tsu nda mbo y kwe ya ji, ne nda umba ya nkahni. 27 Nepu bi zixa hr mhuntsi ya ndxodyo, ne bi bama madetho. Ne ar dngamj bi yambabi: 28 Hage hinda xiahe hinge ngi zohu ya ji, ne hingi nomfu r thuhu ar Hesu. Num, hanja hinxka yohu. Gatho ya me Herusalen xka xifu ri jamfihu. Ne gi ne gi hyoxkagihe da hoje n ar oho. 29 Num ar Pedro ne gatho nu mara ya mpote, bi ddi ne bi eu: Nuje mahyoni meto ga othe J, ne mefa ya meximhai. 30 J togo mi ndnga ma palehu, go bi japi bi nte managi ar Hesu, gehnu ga tsuthu ha nar za, ne ga hyohu. 31 Ne nupya J xi e hr ei da ndwi ne da mpohote, njapu da yotwa y ntsomi ya me Israel, ne da mpumba y tsoki. 32 Nuje di dahe majni togonu, ne r H J damajni nehe, ha J xi umba r H gatho nuu togo ote. 33 Ha nu mi yo njapu ya nd, xa bi mbo y kwe, xa mi nehm nda hyo ya mpote. 34 Bi nankmu nar oho mi bu hnu har mhuntsi mar dengabepate, mr thuhu ar Gamalie, nar btofo, ne gatho ya ji xa mi numaho. Bi mai ne bi m nda tenga na tsi tui ya mpote. 35 Nepu bi embabi gatho ya ji xki mhunsnu: Ha gi ohu ndadahu. Hyanthu xiho n te gi jafu nuya ohoyu.

YA BE FI5,6 hingar yapa bi nanga nar oho mar thuhu Teuda, mi humamui mi pesa nar nsu, ne bi denga ngu gohonthebe ya oho. Bi tho, ne gatho nuu mi owi bi mfonti, ne hinte ponku. 37 Mefa ba e manar oho mr thuhu ar Huda, mar me Ngalilea, nmu mi nja ar nthuxthuhu. N bi guta nzeye ya ji bi deni. Bi tho nehe, ne bi mfonta gatho ya ji mi owi. 38 Jange nuga di xiahu, hyehupu nuya ohoyu. Numu n te pehyu go xi benseu, ma da gxtho. 39 Ha numu r meti J n te pehyu, hinda za gi hkwabihu. Ngetho numu gi jahupu, pontho gi ntunkwihu J. 40 Ne nuu mi bu hnu har mhuntsi, bi yoxa n te bi m. Jange bi mengi bi kuta ya mpote, bi wextu. Ne bi xipabiu nda hyegi nda mmba r thuhu ar Hesu, ne bi hyegi bi mau. 41 Ne mi bou har mhuntsi, xa mi johyau, ngetho J xki etamaho r mui nda tho nar metsa ngetho mi nomba r thuhu ar tsi Hmu Hesu. 42 Ne hyaxmu himi tsaya mi zofo ne mi uta ya ji har dnganij, ne mi yo ha ya ngu mi mmba r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo.

26Num

36Behu

Nuya pau xa mi xnda ya ku. Ne nuu ya ku mi ar griego bi maubi ya ku mi ar ebreo. Ne mi eu, nuy ranxu himi tumba mahyegi ar huni mi thekwabi hyaxmu, ngu nu mara ma ya ebreo.

Bi texa yoto ya maxte

YA BE FI6,7 nuu retamayoho ya mpote bi zohna gatho ya ku ha nar mhuntsi, ne bi embabiu: Ma tsi kuhu, nuje di bu he ga mmfe r mh J, hanja ma ga tsayahe ga hemfe te da zi nuu hingi jwadi. 3 Jange hwahu yotoihu nuu xka hyanthu bui xiho, xi nzimba r H J, ne xa di ja r mfdi. Nuu go ma da mesa nuna ar befinu. 4 Nuje hinga ma ga tsayahe ga afe J, ne ga mmfe r mh. 5 Ha nu mi yoxa n xki nsipabi, gatho bi numaho njapu. Ne bi nhwahna ar Teba n mi pesa nar dta emui, ne xki nzimba r H J, ar Lipe, ar Prokoro, ar Nikanor, ar Timon, ar Parmena, ne ar Nikola mar me Antiokia, xki nxodyo ngetho xki demba y ntumbiu. 6 Ne bi tsixa habu mi bu ya mpote, ne nuyu bi tetwa Ju, mi huspa y ye. 7 Ne njapu dama mi nxanga r mh J, ne ya ku hyaxmu xa mi xu nnu Herusalen, ne nzeye ya mj bi gamfi nehe.

208 nuya jiu bi yuta ra ya oho, ne bi gutwabi nda mnga ya nhemh, ne nda eu, xki you mi tsanga ar Moise, ne mi tsanga J nehe. 12 Njapu bi pompa y kwe ya ji, y dnziand ya xodyo, ne ya btofo. Nepu bi nju ar ku Teba, ne ntukitho bi tsixa hr mhuntsa nd ya xodyo. 13 Ne bi njapabi ra ya ji nda hyoxa ya nhemh ar ku Teba, ne bi eu: Nuna ar ohonu hingi tsaya tsanga nuna ar jpa nijnu ne r tofo ar Moise. 14 Nuje go xta ohe teme xi m, xi en, nunar Hesu mar me Nasare ma da hwata nunar nijnu, ne ma da pata ma ntumbihu nuu bi utkagihu ar Moise ga othu. 15 Num gatho nuu togo mi bu hnu har mhuntsi, nmu mi kta ar ku Teba, bi hyandwabi r hmi mi hehwi r hmi nr enxe J.

2Num

11Nepu

nu ar ku Teba xa mi pespa r tsedi J ne r nthekate. Mi ota ya dta ntudi ha y nthandi ya ji. 9 Ne nnu ha y nij ya xodyo, n mar thuhu Nuu xi Thegi, bi nju xa ra ya oho, ne bi mfaxkwi ra ya me Sirene, mara ya me Alejandria, ya me Nsilisia, ne ya me Asia. Gathou bi ntsahkiwi ar Teba. 10 Himi tsa te nda dtu, ngetho n mi pesa ar hoga mfdi, ne mi hmpa r tsedi r H J mi .

8Ha

Ar ku Teba bi mhihi

Nepu ar dngamj bi yamba ar Teba, ne bi embabi: Hage majni n nthoxai. 2 Num ar Teba bi ddi ne bi en: Ma tsi kuahu, ne ma tsi ndadahu, yohu n tema ga xiahu. J n xar nsunda, bi zo ma palehu ar Abra nmu mi bu hnutho Mesopotamia, hinxki mada har hai Aran. 3 Ne bi embabi: Poni, tsokwa nunar hainu, ne tsopu nuu te ri njawi. Di ma manar hai habu ma ga utai, ne ka ma gi bu hnu.

Ar ku Teba bi har mhuntsand, nepu bi tho

209 Abra mu, bi bonga habu mi bu hm nnu ha y hai ya kaldeo, ne bi ma ba bu har hai Aran. Ne nu mi du r dada, J ba tsi injawa habu di bu hupya, ka bi mu kwa nehe. 5 Ha J himbi umba na xeni ar hai nda en mr meti. Bi twabi mefa nda umbabinu ne gatho y beto nda mui. Nunar htinu bi nsipabi nmu hinte mi eta ar btsi. 6 Ne J bi embabinu: Nuya ri beto ma da mu ha nar hai ngu ya nzohotho habu hingya meti. Ne ka ma da mu hnu ngu gohonthebe njeye di mego, ne xa ma da mfei. 7 Ne bi en nehe: Nuga ma ga kospr mfei nunar hnininu habu ma da megou. Ne mefa ma nda bonu nda ndngagiwa. 8 Nepu J bi gohwi nar nkohi ar Abra, bi xipabi gatho nuy beto nda thuspa nar nsegi ha y ndoyo. Jange nu mi mu r tu ar Abra mar thuhu ar Isa, r hto mpa bi huspa ar nsegi xki gohwi J. Ne njapu bi yotwa ar Isa r tu, mr thuhu ar Hakob. Ne bi japu nehe, bi tutwa nor nsegi nuu retamayoho y tu, go gehyu ma palehu habu xta ehu. 9 Mefa nuy tuy u xa bi ut sa nr jd mr thuhu ar Huse. Bi mayu, har Huse bi tsixa Ehipto. Ha J himbi hyese. 10 Bi maxa ha ya thogi bi tho. Ne bi umba nar dta mfdi, ne bi hwkwabi nda numaho ar faraon togo mr nd Ehipto. Ne nunu bi exa ngu r maxte xoge har hai Ehipto, ne nda supa r ngu ar nd nehe.

YA BE FI7 xa bi nja nar thuhu xoge Ehipto ne Kanan, ne xa mi uda y muiu. Numa palehu hinte mi tini te nda ziu. 12 Nepu ar Hakob bi yode mi ja ar tei nnu Ehipto, jange bi mehna y tu, gehyu ma dadahu, ka bi ndupu ndi ma Ehipto. 13 Nepu ar ogi mi mau, ar Huse bi udi togo, njapu bi bu mr jdu. Ne bi b ar faraon togo y mni ar Huse. 14 Mefa ar Huse bi mempar nzengwa r dada nda e nda mu hwi, nunu ne gatho y mni, mi tsu ngu hunate ne retamakuta. 15 Njanu bi mau Ehipto. Ne ka ba tunu ar Hakob ne y tu, nuu ma palehu. 16 Mefa mi duu, ba nju kwa y ndoyonu, bi thxa Sikem, ne ba ta hr ntagi ar Abra xki damba y tu ar Hamor. 17 Nmu mi baput ho nda tho ngu r hti J xki gohwi ar Abra, xa xki xnda nuy beto har hai Ehipto. 18 Ne bi yuta manar nd himi pdi togo mar Huse. 19 Nunar nd bi kadi ne bi yotwar tsomui nuya ma palehu. Ne bi japabi nda gu ka nthi y tsi btsi mi leletho nda duu, ne hinge nda nxndi. 20 Ha nuya pau bi mu ar Moise, ne xa bi numaho J. Bi tede y dada honse hu nzn ha y nguu. 21 Nu mi tho nuu hu nzn, bi gu ka nthi nda duhm. Gemu r tinxu ar faraon ba jutsi, ne bi tede ngu r btsi. 22 Jange ar Moise bi tutwa gatho y mfdi ya me Ehipto, ne mi pesa ar tsedi te nda m ne te nda yote.

4Nunar

11Mefa

YA BE FI7 mi jwata yonate njeye, bi zopa r mfeni nda ma nda ksa y ku, ya me Israel, ne nda nu tengu y muiu. 24 Nu mi zonga habu mi buu, bi hyanda nar me Ehipto mi netwa na y kuu. Bi ma ba ni, jange ar Moise bi hyo n ar me Ehipto, ne njapu bi kospa r ni. 25 Nu ar Moise mi beni nda zo y mfeni y mi me Israelwi gehnu xki me J nda u, ha nuu himbi benga njapu. 26 Ne r hyaxpu bi mengi bi thohnu ar Moise managi, bi hyanda yoho ya me Israel mi ntuu. Bi ma nda hyeku, ne bi embabi: Nuahu gi nkuhu, yo gi ntuhu. 27 Num n togo mi neta r ohu, bi umba nar ntuki ar Moise, ne bi embabi: Togo xi huxage ngu ar tsutwi wa ngu ar nd, ne da tsa gi hgagihe n te di pehe. 28 Wa gi ne gi hyogagi ngu ga hyo ar me Ehipto mande. 29 Nu mi yo njapu ar Moise, bi ma ba nga har hai r thuhu Madian. Ka ba bu hnu ngu nar nzoho, ne ka ba tinu yoho y tu. 30 Nu mi tho yonate njeye, bi hyanda nr enxe J bi udi mi ba madeda nar minza mi fagi, mi bu hnu har otatoho r thuhu Sinai. 31 Nu mi hyanda ar Moise, xa bi yotho. Bi wata har faspi nda hyanda te mar me, bi yoxa r mh J, mi embabi: 32 Nuga dr J ri pale ar Abra, ar Isa, ne ar Hakob. Num ar Moise xa bi ntsu mi nhwti, ne himi nemh nda hyanda n ar faspi. 33 Ha bi emba ar tsi Hmu: Kota ri thiza, ngetho nuwa habu gi netsi, nar jpa hai xintaxi.

210 majni xta handa ya dumui thohnu Ehipto ma btsi. Xta oxa y tsoni, ne xta e ga ni. Jange nupya ba e ga pea gi penga Ehipto. 35 Nunar Moisenu xki ntutsabi r mfatsi ne xki tembabi: Togo xi huxage ngu ar tsutwi wa ngu ar nd, ne da tsa gi hgagihe n te di pehe. Gehnu togo bi exa J ngu ar nd, ne nda maxa y ku nda bonga Ehipto, ngu xki mehna r enxe nda m, xki udi har minza mi zo. 36 Gehnu ar Moise ba tsinga gatho ya me Israel mi bu hnu Ehipto. Ka ba otnu nzeye ya dta ntudi, ne har Thenga honthe, ne nnu ha ya otatoho habu ba you yonate njeye. 37 N ar Moise go bi xipa ma jihu ya me Israel, ne bi embabi: J ma tsi Hmuhu ma da exa naahu ngu r mehni, njangu xi huxkagi nehe. Ne ma gi yothu n da xiahu. 38 Getnu ar Moise mi yo har mhuntsi ndu ma palehu nmu mi yo ha ya otatoho. Ne ka ba bu hwinu r enxe J mi wi har toho Sinai. Ne bi hnga ya mh ungar te, ne bi thogagihu. 39 Ha nuu ndu ma palehu himbi ne bi yote, bi zantho, ne y mfeni mi yoda Ehipto. 40 Num bi embabiu ar Aron: Di nehe gi hogagihe ra ma tsitahe ga tehe. Ngetho nunar Moise ba jugagihe Ehipto, hindi phe teme xi ja. 41 Jange bi hyoku nar boi boj, ne bi bospabi y moho. Ne xa bi njohyau bi ndnga n bi hyokaseu.

23Nu

34Xa

211 J bi wege, ne bi hyepu nda nsundau ya tso, ar zn, ne ar hyadi, ngu xi tota ha y tofo y mehni J, ha en njawa: Me Israelhu, hamu ga rakagihu nar moho nmu ga yohu yonate njeye ha ya otatoho. 43 Hinga jahupu, ngetho n ngi othu ngi musfu r ngu ar Molok, ne ngi juthwu r tso ri tsitahu ar Renfn. Gehyu ya tsita ga hyoju ngi ndhu. Jange ma ga thokahu da tsixahu injanu har hai Mbabilonia. 44 Nnu har otatoho habu bi ranga ndu ma palehu, ka xki thoknu nar ngudutu, habu mi ndnga J. Nunar ngudutu xki thoki ngu xki utwa J, ne xki xipa ar Moise nda hyoki. 45 Mefa nunar ngudutu bi gohwi ndu ma palehu. Ne ba h injawau mi owi ar Hosue, nmu bi hmba y hai nuu himya me Israel. J go bi yeu mi zokwa ndu ma palehu. Gemu bi nduu bi nsundabiwa J. Mi japuthou nuya pa mi bu ar Dabi. 46 Nunar ohonu xa bi numaho J. Mi nemh nda hyokwa nar ngu habu nda nsundabi n ar J mi ndnga ndu ma palehu ar Hakob. 47 Ha nr tu h, n mr thuhu Salomon, go bi hyokwa r ngu J n mi bemh nda hyoka r dada. 48 Mdi J bi bu ma mhetsi, hingi bu ha nar ngu xi hyoka r ye ar ji, ngu bi enga r mehni J, mi en njawa:

YA BE FI7 go ma thuxand, har ximhai habu di exa ma wa. Tema ngu da tsa gi hyogagihu mu, enga ar tsi Hmu. Wa habu ga tsaya. 50 Hage hinxta hokaga gathoyu. 51 Xa xi me ri hu, hinti tuka ri muihu, ne gar meskuhu. Xa hingi ne gi yothu r H J, gi njanguthohu ndu ma palehu. 52 Hangu y mehni J himbi yotwa ar tsomui ri palehu. Ne bi hyo nuu togo mi nomba r ehe ar Hogaoho, gehnu ga dahu ne ga hyohu nuya payu. 53 Nuahu ga hhu hm ar tofo bi zokahu y enxe J, ne hinga yothu. 54 Nu mi yo njapu nuya ji xa mi ntsinse y kwe, ne xa mi guxtu y tsi. 55 Ha nunar ku Teba xa bi nzinga r H J, bi nosa mhetsi, ne bi hyandwa r nsunda J ne ar tsi Hmu Hesu mi huhnu hr ei J. 56 Ne bi en: Yohu. Di handa mhetsi xogi, ne di handa N Togo ba e bi Nji bi huhnu hr ei J. 57 Num, gatho nuu ya ji xa bi mafi ne bi gota y gu, bi mfatsi bi gu ar Teba. 58 Nepu bi nju ka har hnini bi nkahni. Nuya ji bi mo y dutu hr wa nar oho mi btsitho r thuhu ar Saulo. 59 Ne nmu mi thoxa ya nkahni ar Teba, mi mata J, ne mi en: Ma tsi Hmu Hesu, ha ri ye di enta ma h. 60 Bi ndandihm, ne bi enga ntsedi: Ma tsi Hmui, yo ma gi hspa majni nunar tsokinu.

42Num

49 Mhetsi

YA BE FI7,8 Ne ngu mi wadi bi mnga njapu, bi hyoa J.

212 n te mi mnga n ar ete, ne mi eu: Nunar ohonu hmpa r dta tsedi J. 11 Gatho ya ji xa mi japamasu, ngetho ya mahamu xki hyatu mi uta ya ntete. 12 Ha nu mi zonga ar ku Lipe har hnini, bi mnga ar hoga mh nomba r tsutwi J, ne r thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. Ne nzeye ya oho ne ya beh mi emui ne mi nxixtheu. 13 Gese ar Simu bi jamfi ne bi nxixthe. Ne hyaxmu mi owi ar Lipe, mi handa tengu ya dta ntudi mi ote, ne xa mi yotho. 14 Nu mi b ya mpote mi bu Herusalen, nuya me Nsamaria xki hmba r mh J nehe, jange dama bi mehna ar Pedro ne ar Xuwa bi ma injanu. 15 Nu mi zou, bi yapa J nda hu r H J. 16 Ngetho hinto xki mempatho r H J, honse xki nxixthe hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. 17 Jange ar Pedro ne ar Xuwa bi huspa y ye ya gamfi, ne bi hmbabiu r H J. 18 Nu mi hyanda njapu ar Simu n mar etehm, mi hmba r H J nuu togo mi huspa y ye ya mpote, jange bi xipabi nda umba ar boj, 19 ne bi embabi: Raju na tui ar tsedi gi hhu. Njapu to gatho ga huxa ma ye da hmba r H J nehe. 20 Num ar Pedro bi dti ne bi embabi: Mehwi ri boj. Yo xka beni da tsa da thanga r tsedi J.

Nunar Saulo xki etatho r xutha nmu bi tho ar ku Teba. Nor pa bi ndui bi ntutsa ya ku nnu Herusalen. Hagatho bi mfonta nuya gamfi har hai Nhudea ne Nsamaria. Honse y mpote ar tsi Hmu himbi mfontu. 2 Raya hogaji bi guspa r ndoyo ar Teba bi yagi, ne xa bi zontu. 3 Ar Saulo xa mi e nar mu i ya gamfi, ramanar ngu mi kuti mi ju ka ya oho ne ya beh nda zixa nda gotar fadi.

Ar Saulo xa mi e nar mu i ya ku

nu mara ya gamfi xki njui ne xki mfonti, habu gatho mi thogi, mi mnga ar hoga mh. 5 Ha n mr thuhu ar Lipe, bi ma har hnini Nsamaria, ma ba xipa ya ji togo ar tsi Hmu Hesukristo. 6 Ne nuya ji natwu mi huxa ma su n mi mnga ar Lipe, ne mi hantu nuu ya ntudi mi ot. 7 Ngetho nzeye ya ji nuu xki nthexkwi ya tsondhi mi embabi, ha nuya tsondhi xa mi hexa ya mhafi nda boni. Ne nzeye ya dathi xki nza y ndoyo, ne ya dowa mi thitsi. 8 Ne njapu xa mi pesa nar dta johya nuya mengu nor hnini. 9 Ka mi bu hnu nar oho mr thuhu ar Simu, mar ete har hnini. Xki hyata nzeye ya me Nsamaria, ne xa mi ota ndta. 10 Ne gatho ya mengunu, ya dta ne ya txulo, xa mi jamasu mi oxa

4Ha

Bi mhnga ar hoga mh nnu Nsamaria

213 pesa ar seki, ne hindi epai gi pe nunar befinu, ngetho J hingi numaho n xka beni. 22 Jange mahyoni gi yotwa r ntsomi ri tsoki xka beni, ne yapa J, xmh da pumpa n ga tsa ha ri mui. 23 Ngetho nuga di handi xa tsota ri mui, ne xi gopatho ar tsoki. 24 Num ar Simu bi ddi ne bi en: Yapkagihutsu J, hinda zu kagi n xka mhu. 25 Ne nuu ya mpote bi damajni togo ma tsi Hmuhu Hesu, bi mmba r mh J. Mefa bi menga Herusalen, ne hagatho ya hnini Nsamaria mi thogi, mi mnga ar hoga mh.

YA BE FI8 oho mi ne r tofo ar mehni Isaia, ne bi embabi: Hage gi pdi tema di bonga n gi nehe. 31 Ha nor oho bi ddi ne bi en: Hanja da za ga pdi te di boni numu hinto da utkagi. Ne bi yapa ar Lipe nda botse ne nda huhwi. 32 N ar xeni r Tofo J habu mi nehe, en njawa: N bi hetho ngu nar tsi deti tsitsi da tho. Ngu na tsi ndni da ngone nmu da txi, njapu himbi mafi. 33 Mi enda ya ji, ne hinto bi yotwa ar tsutwi. Ne nuy mni, hinto tsa da metwabi, ngetho bi thkwa r tewa har ximhai. 34 Nepu nor me Etiopia bi embabi ar Lipe: Jakar mte gi xikagi togo nonga r mehni J. Hage mi nonga r muise, wa mi nonga mana. 35 Num ar Lipe bi gu nunr xeni ar Tofo mi ne ar me Etiopia, ne bi ndui bi xipabi ar hoga mh nonga ar tsi Hmu Hesu. 36 Nmu mi yo ar uu, bi zonga habu mi jar dehe, ne bi enga n ar me Etiopia: Jawa ar dehe. Hage hinda tsa ga nxixthega mu. 37 Ha nor Lipe bi embabi: Numu xa gi emui ne xi zo ri mui, h da tsa. Nor me Etiopia bi en: H, di emui ar tsi Hmu Hesukristo gehnu r Tu J.

21Hingi

nr enxe J bi zo ar ku Lipe, ne bi embabi: Lipe, xta e ga peai gi ma makangi, ju ar u k Herusalen, di ma har hnini r thuhu Gasa, thota ha ya otatoho. 27 Num ar Lipe dama bi gu ar u bi ma. Ne nmu mi yo ar u, bi nthewi nar oho mr me Etiopia, r maxte ar ndbeh r thuhu Kandase mar ndnu Etiopia. Nor oho mr mesboj ar ndbeh, xki mengi ma ba ndnga nnu Herusalen. 28 Mi huxa har tnza ndi menga r hai, ne mi ne ar tofo xki yota ar mehni Isaia. 29 Num r H J bi emba ar Lipe: Di ma ba tsu nunar tnza xi manu, ne mewi. 30 Ar Lipe xa bi ntihi bi ma ba tsu ar tnza. Ne bi yoxa n ar

Ar ku Lipe bi xixthe nar me Etiopia

26Mefa

YA BE FI8,9 bi m nda mama ar tnza, ne bi gi bi yutu har dehe gatho yoho. Ne ar Lipe bi xixthe ar me Etiopia. 39 Ha nu mi boxu har dehe, ar Lipe bi metho, ngetho r H J bi zitsi. Ne ar me Etiopia himbi mengi bi hyandi, ne xa bi njohya bi gu ar u bi ma. 40 Ha nunar Lipe bi zonu Asoto. Ha nmu mi thohnu, bi ndui bi mnga ar hoga mh ha ya hnini mi ja har u ndi ma Nsesarea.

214 Ma tsi Hmui, teme gi ne ga pepya. Num ar tsi Hmu bi embabi: Nangi, di ma ba kuta har hnini, ka ma da nsianu tema gi pefi. 7 Ne nuu ya oho mi owi ar Saulo, bi mau himi pdi te nda beu, ngetho bi you ar mh nehe, ha hinto bi hyandi togo mi . 8 Nepu ar Saulo bi nangi bi mai, ne bi zoty da, mdi himbi za te bi hyandi. Jange bi ngu hni bi tsixa har hnini Ndamasko. 9 Ne ka ba bu hnu hupa himi handi. Ne nuya hupayu hinte bi zi. 10 Nnu Ndamasko ka mi bu hnu nar gamfi mr thuhu ar Anania. Nunu bi zo ar tsi Hmu ngu nar ti, ne bi embabi: Ha gi ode, Anania. N bi dtwabi: Te gi jaki, tsi Hmu. 11 Ha nu ar tsi Hmu bi embabi: Nangi di ma har u r thuhu Njntho, ne ba honga nar oho r thuhu ar Saulo me Tarso, bu hr ngu ar Huda. Nu xki tsonu ma gi tini mata J. 12 N xta utwabi ngu nar ti, ma da zonga nar oho r thuhu ar Anania, ne da huspa y ye, njapu da mengi da hyandi. 13 Nu mi yo njapu ar ku Anania, bi ddi ne bi en: Ma tsi Hmui, nzeye togo xi xikagi nunar ohonu xa xi e ar mui nuu teai bu hnu Herusalen. 14 Ha xi umba nseki ya ndmj da e da gu gatho nuu mata ri thuhuwa nehe. 15 Num ar tsi Hmu bi emba ar Anania:

38Nunu

Ar Saulo bi emu i ar tsi Hmu Hesukristo

Ha nuya pau ar Saulo mi husa nda hyo gatho nuu mi emui ar tsi Hmu. Ne bi ma ba ksa ar dngamj, 2 ma ba apa ya hemi nda hspa y nij ya xodyo nnu Ndamasko. Njapu nmu nda dinga ra nuu mi temba r u ar tsi Hmu Hesu, ya oho wa ya beh, gatho nda tsi Herusalen, ne nda gota har fadi. 3 Ha nmu mi yo ar u, but ho nda zonga Ndamasko, na mbi hyexta nar hyatsi ndi e mhetsi. 4 Bi hwankmu, ne bi yo nar mh mi en: Saulo, Saulo, yo gi utsagi. 5 Num ar Saulo bi ddi ne bi en: Ndada, togoi. N bi ddi: Nuga dar Hesu, togo gi utsa. Go xka ntsokse, ngu nar boi pu nga ar maza. 6 Ne ar Saulo xa mi ntsu mi nhwti, ne bi en:

(Hch. 22:616; 26:1218)

215 Di ma gi yota n di xiai. Ngetho go ger ohonu xta hwahni da mepkagi, ne da utka ma thuhu nuu ya me Israel, nuu hingya me Israel ne y nd. 16 Ne go ma ga utka hangu ma da thogi ngetho datka ma thuhu. 17 Num ar Anania bi ma, ba kuta har ngu habu mi bu ar Saulo, bi huspa y ye, ne bi embabi: Ku Saulo, ar tsi Hmu Hesu n ga hyanda har u ngi ekwa, gehnu xpa penkagi ga husa ma ye ne da mengi gi hyandi, ne gi nzinga r H J. 18 Num bi hyo ra ngu y koto ya hw mi kotwa y da ar Saulo, ne dama bi mengi bi hyandi, ne bi mai bi ma ba nxixthe. 19 Nu mi uni bi menga r tsedi, ne bi mu hwinu ya ku Ndamasko ra ya pa.

YA BE FI9 nsipabi ar Saulo n mi beu nda yote. Parxui mi supa gatho y goxthi ar hnini, mi ne nda hyohm. 25 Jange nuya ku bi maxa ar Saulo nda bonga har hnini, bi njmtho har jdo mi kota ar hnini, bi tenta ha nar botse mi nxui.

24Bi

nguta bi ma ba damajni ar tsi Hmu Hesukristo ha y nij ya xodyo, mi xipabiu ar Hesu gehnu r Tu J. 21 Ne gatho nuu togo mi oxa n mi m, xa mi yotho ne mi eu: Ha hinga gehnu togo mi ju mi neta nuu togo mi matwa r thuhu ar Hesu nnu Herusalen. Wa hinga gehnu xki ehe nda xotya gamfi, ne nda zispa ya ndmj. 22 Ha nunar ku Saulo hyaxmu mi huxa r tsedi nda xipa y mixodyowi nunar Hesu gehnu ar Kristo. Ne nuya xodyo mi bu hnu Ndamasko himi pdi te nda beni.

20Nepu

Ar ku Saulo bi mmba r mh J har hnini Ndamasko

mi zonu Herusalen ar Saulo, mi nemh nda owi ya ku. Ha nuyu xa mi ntsu, himi emuiu xki gamfi nehe. 27 Nunar ku Berhnabe bi zixa habu mi bu ya mpote, ne bi metwabiu hanja xki hyanda ar tsi Hmu har u, ne xki wi, ne himbi ntsu bi data majni r thuhu ar tsi Hmu Hesu nnu Ndamasko. 28 Ne njapu bi za bi mpehwi ya gamfinu Herusalen habu gatho mi you. 29 Himi ntsunu nda mmba r thuhu ar tsi Hmu, ne mi ntsahkiwi nuya xodyo mi ar griego, jange nuyu ne, mi nehm nda hyo. 30 Ha nu mi b ya ku n xki tekwabi, bi zixu Nsesarea, nepu bi meu nda ma Tarso. 31 Num gatho ya gamfi mi pesa nar hogamuinu Nhudea, Ngalilea ne Nsamaria. Ne ndi huxa y jamfi, ne mi you mi tsupa J, ne r H J mi faxu nda xu ya gamfi.

26Nu

Ar Saulo mi bu hnu Herusalen

tho yapa, ne ya xodyo bi nko nda hyou ar Saulo.

Ar Saulo bi kota ha y ye ya xodyo

23Bi

ku Pedro mi yo mi tsonga gatho ya gamfi, ne bi ma ba ksa ya ku mi bu hnu Lida. 33 Ne ka bi nthewinu nar oho r thuhu ar Enea, mi pesa hto njeye mi bengar toxi, xki nza r ndoyo.

32Har

Ar Enea bi ditsi

YA BE FI9,10 bi emba ar Pedro: Ha gi ode Enea, ar tsi Hmu Hesukristo xi othei. Nangi, ju xa ri fidi. Ne n dama bi nangi. 35 Ne gatho ya mengunu Lida ne ya me Saron, mi hyantu, bi emui ar tsi Hmu.

216 ne nu mara ya ku, ne bi utwabi xki mengi xki nte. 42 Ne xoge har hnini Nhope bi nxanga n teme xki thogi, ne nzeye ya ji bi emui ar tsi Hmu Hesu. 43 Har Pedro bi gohnu Nhope nzeye ya pa hr ngu nar ku r thuhu ar Simu, ar hokaximhni.

34Ne

har hnini Nhope mi bu hnu nar beh mar gamfi, mar thuhu ar Tabita, har griego tembabi Dorka. Nunu himi tsaya mi ota ya ho ne mi faxa ya hyoya. 37 Ha nuya pau bi zu nar heni ne bi du. Nepu bi nsu kwa r ndoyo ngu y ntumbiu, ne ba be ha nar ngu mi to ma. 38 Getu Nhope bu ar hnini Lida. Ne nuya gamfi me Nhope xki yode mi bu hnu Nlida ar ku Pedro. Jange bi mehna yoho togo ma nda tsihi, ne nda embabi: Di aahe gi jar mte ga mh nguta Nhope. 39 Dama bi nanga ar Pedro bi mewi. Ne nu mi zoni, bi tsixa har ngu mi to ma, habu xki mhuntsa nzeye ya ranxu xa mi zonta togo bi du. Ne ar Pedro bi gotatho, ne bi tutwabi nuya pahni ne mara ya he xki hyoka ar Dorka nmu mi tetho. 40 Num ar Pedro bi bepa nda bonga nthi gatho nuu mi bu hnu, ne bi ndandihm, bi yapa J. Nepu bi handa habu mi benga n xki du, ne bi embabi: Tabita, nangi. Ne n dama bi zota y da, ne nu mi hyanda ar Pedro, bi nangi bi hudi. 41 Ne ar Pedro bi mipa r ye, ne bi bami. Nepu bi zohna ya ranxu

36Nnu

Ar Dorka bi jospa r te

10

Mi bu hnu Nsesarea nar oho mr thuhu ar Kornelio. Nunu mar dndogu har mhuntsa ndogu mi tembabi ya me Italia. 2 Nunu xa mar hogaji, ne mi tsupa J, mahyegiwi gatho nuu mi bu hr ngu. Ne mi faxa nuu ma ya hyoya, ne hyaxmu mi mata J. 3 Zota nar pa ngu nar hu nde, bi hyanda xiho nr enxe J ngu nar ti, bi wata habu mi bu, ne bi embabi: Kornelio. 4 Nu mi hyandi xa bi kti ne xa bi ntsu, bi en: Tsi Hmu, te gi jaki. Ha nunar enxe bi embabi: Nuya ri ntapa J, ne nuya ri hoga befi xka yote, xi hyanta J ne hinxi pumhni. 5 Jange nupya pehna ra ya mehni har hnini Nhope, ma da tsi ar Simu n xi thuspabi ar Pedro. 6 N bi bu hr ngu manar Simu n hoka ya ximhni, bu har nthe. Nunar Pedronu go ma da xiai te di epai gi yote. 7 Ne nu mi ma nor en xe mi wi ar Kornelio, nunu bi zohna yoho y bego ne nar ndogu xa mi honga J nehe, gehnu mi pepabi xiho.

Ar Pedro ne ar Kornelio

217 metwabi gatho n te xki thogi, ne bi mehna har hnini Nhope. 9 Ha nu r hyax mi yo ar uu, ne txutho mi bedi nda zonga har hnini Nhope, gemu ar Pedro bi boxa ma r njomi ar ngu nda yapa J, ngu mi made mpa. 10 Ne xa mi tsu nar thuhu, xa mi nemh nda uni. Ha nmu mi thokwabi te nda zi, bi hyanda nar ntudi ngu nar ti. 11 Bi hyandi bi xo mhetsi, ne ba jma har hai ngu nar dta dutu mi thusa gatho goho y ni. 12 Ne har dutu, mi ku xa gatho ya zuwe tu goho y wa, nuu njuta har hai, ne nuu nsanga har ndhi. 13 Ne bi yo nar mh mi en: Pedro, nangi, hyo ya zuwe gi tsa. 14 Ha nunar Pedro bi ddi ne bi en: Hinda nej, tsi Hmu, ngetho hihamu xta tsi n hindi epki ga tsi ne hingi taxi. 15 Bi mengi bi nheki nuna ar mh managi: Yo gi xipa hindi epai gi tsi n xi xu ka J ne xi taxki. 16 Hugi bi ntode, ne bi nju xa mhetsi managi n ar dutu. 17 Nunar Pedro mi bu hnu xa mi yonga r mfeni, mi ne nda bdi te ndi bonga n ngu ar ti xki hyandi. Ja bi zo mu har goxthi y mehni ar Kornelio, mi ani habu mi bu r ngu ar Simu mi hoka ya ximhni. 18 Ne bi au ntsedi, ha mi bu hnu ar Simu n xki thuspabi ar Pedro nehe. 19 Ar Pedro mi benda n ngu ar ti xki hyandi, gemu bi embabi r H J:

YA BE FI10 Bi zo hu ya oho hoai. 20 Bai, ne ki gi mewi. Yo gi yomi, ngetho go xta penkayu. 21 Num ar Pedro bi gi bi ma habu mi ba nuu y mehni ar Kornelio, ne bi embabiu: Go geke togo gi hohu. Tema xka ehu. 22 Nuyu bi ddi ne bi en: Xpa penje ma dndoguhe ar Kornelio, nar hoga oho tsupa J, ne gatho ya xodyo mahobi. Ha nr enxe J bi xipabi nda mehna togo nda e nda zixa r ngu, da yoxa n gi xipabi. 23 Ar Pedro bi thoki bi umba nseki bi oxu n ar nxui habu mi bu. Ne r hyax ar Pedro bi nangi bi mewiu, ne bi denga mara ya ku ma ya mengunu Nhope. 24 r yopa bi zou Nsesarea habu mi bu ar Kornelio mi tomi. Ne xki zohna gatho y mni, ne nuu y owi mi ntsixkwi xiho. 25 Nu mi zonga ar Pedro hr ngu ar Kornelio, nunu bi boni bi ddi, ne bi ndandihm ha y wa mi ne nda ndni. 26 Ha nunar Pedro bi bami, ne bi embabi: Nangi, ngetho nuga dar oho ngu nu mara. 27 Nmu mi wi, bi yutu mbor ngu. Ka mi bu hnu nzeye ya ji xki mhuntsi. 28 Ne ar Pedro bi embabiu: Nuahu gi phu dar xodyohe, ne ha ma ntumbihe hgagihe ga nthskwihe nuahu hingar xodyohu, ne hingi tsa ga kuthe ha ri nguhu. Mdi njapu, J xi utkagi hinto ga embabi hindi epi ga be, ne hinga xipi hingi taxi.

8Bi

YA BE FI10 mi xikagi ri mehni nga ekwa, hinda ota ma ngi, nguta da ehe. Xikagihu te gi jaju. 30 Num ar Kornelio bi dti ne bi embabi: Pesa goho mpa ngu ar xenimpanu, ndi bukwa ha ma ngu, ndi bh ne ndi mata J ngu di nzi di ote. Ngur hu nde, na nda handatho nar oho mi he nar dutu xa mi hwexki, mi bahnu ndi hantbe. 31 Ne bi engagi: Kornelio, J xi yoxa n xka yapabi, ne xi hyanda n ar ho xka yotwa ya hyoya. 32 Pehna togo da ma har hnini Nhope, ma da tsia ar Simu, n tembabi ar Pedro nehe. Bu hr ngu mana ar Simu ar hokaximhni, bu har nthe. Ne nu xta zo, ma da xia te gi pefi. 33 Jange nguta da pempu togo ba hoai, ne xka yota xiho xka ekwa. Ngu gi nu, gatho di bu hewa hr nthandi J, ne di ne ga ohe n xi rai gi xije. 34 Num ar Pedro bi dumi bi , ne bi en: Nupya h, xta pdi majni J handa mahyetho gatho ya ji. 35 Numaho gatho nuu togo yo hr nsu ne ota n xiho, mdi habu gatho ya menguu. 36 J ba pempa r mh ya me Israel, ar hoga mh nonga ar hogamui unga ar Hesukristo, gehnu r Hmu gatho ya meximhai. 37 Ngu xka yosehu gatho n xi tho ha ma haihe nuje dar xodyohe, bi ndu Ngalilea nmu ar Xuwa xki wadi mi nonga ar xixthe, ne bi nunga gatho har hai Nhudea. 38 Gi phu ne, J bi umba r H ar Hesu me Nasare. Bi mesa ar

218 tsedi bi o bi yota ya ho, ne bi othebi y heni gatho nuu togo xki dnta ar tsondhi. Bi tsa bi yota njapu, ngetho mi bu hwi J. 39 Ne nuje di dahe majni gatho n bi yota ar Hesu har hnini Herusalen ne xoge har hai Nhudea. Mefa nunu bi tsuta ha nar za bi tho. 40 Gehnut ho togo J bi japi bi nte managi r hupa, ne bi udi da hanthe. 41 Himbi udi bi hyanda gatho ya ji. Honsegihe da hanthe, ngetho hr nduitho, J xki hwankagihe nga dathwe majni. Nuje da umehe ne da tsithehe mahyegi nmu mi mengi bi nte. 42 Ne bi menkagihe ga xife ya ji, ne ga dahe majni gehnu xi huxa J ngu ar tsutwi, ne da hspa majni nuu tetho ne nuu xi du. 43 Ne gatho y mehni J mi bu mameto, bi damajni bi eu, gatho nuu da emuibi r thuhu, da mpumbabi y tsoki. 44 Ar Pedro himi jwatho nda mnga nuya mhyu, ba k r H J, ne bi zu gatho nuu mi oxa n mi mnga ar Pedro. 45 Ha nuya xodyo ma ya gamfi ba owi ar Pedro, xa mi yotho, ngetho xki hmba r H J nehe nuu himya xodyo. 46 Bi yode mi mara ya mh nuu himi pu, ne mi umba njamdi J. 47 Num ar Pedro bi en: Togo da za da hkwabi da nxixtheyu. Nuyu xi hmba r H J mahyegi ngu xta hhu nehe. 48 Ne bi bepabiu nda nxixthe hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. Ha

29Jange

219 nuyu bi yapa ar Pedro nda gohwinu mara ya pa.

YA BE FI10,11 nuyu ma rato ya kuyu. Nda tsohe da kuthe hr ngu n togo xki mehna y mehni nda zixkagi. 13 Ha nor oho bi xije hanja xki hyandnu hr ngu nr enxe J mi bahnu, ne bi embabi n: Pehna ra ya mehni har hnini Nhope, ma da tsi ar Simu n xi thuspabi ar Pedro. 14 Nunu ma da xiai ya mh da maxai gi mpoho, ne gatho ya mengu ri ngu. 15 Ha nu nda dumi da , bi hu r H J ngu da hhu ar ndui nehe. 16 Da bemu n xki mnga ma tsi Hmuhu nmu bi en: Ar Xuwa mi xixthe har dehe, ha nuahu ma gi nxixthehu gi nzihu r H J. 17 Numu J bi ne bi hwkwabi r H mahyegi nguju di emuihu ma tsi Hmuhu Hesukristo, ter mekagiga ga hkwa r befi J. 18 Nu mi yo njapu nuya ku mi bu hnu Herusalen, bi hetho, ne bi nsunda J, bi eu: Njaputho xi hwkwa J nuu hingya xodyo da yotwr ntsomi, ne da mesa ar te hihamu da gtsi nguju.

11

Bi yo ya mpote ne mara ya gamfi mi bu Nhudea, nuya himya xodyo xki hmba r mh J nehe. 2 Ne mi menga ar ku Pedro Herusalen, ka ba tsuhnu nuy mixodyowi ma ya gamfi ne mi tenda y ntumbiu. 3 Ne bi embabi: Hanja xka kuta ha y ngu ya oho hingya xodyo, ne xka ungwi. 4 Num ar Pedro bi mudi bi yotwa ar u gatho n xki thogi, ne bi embabiu: 5 Nuga ndi bu hnu ndi apa J har hnini Nhope, ne da handa nar ntudi ngu ar ti. Ba jma mhetsi nar dta dutu mi thusa gatho goho y ni, ne bi jma habu ndi bui. 6 Ne nu nda kti, da handi mi ku gatho ya zuwe tu goho y wa, ya zate, ya zuwe njuta har hai, ne nuu nsanga har ndhi. 7 Na nda ota nar mh bi engagi: Pedro, nangi gi hyo gi tsa. 8 Ne da embabi: Hinda nej, tsi Hmu, ngetho hihamu xta tsiga n hindi epki ga tsi hingi taxi. 9 Num, n ar mh mi e mhetsi bi mengi bi zokagi, ne bi engagi: Yo gi xipabi hindi epai gi tsi n xi xu ka J, ne xi taxki. 10 Bi nheki ar hugi, ne bi nju xa mhetsi n ar dutu. 11 Na mbi zonda hu ya oho har ngu habu ndi buka, xki e Nsesarea xki behni nda zixkagi. 12 Ne r H J bi xikagi hinge nga yomi nga mebeu. Ne da mebe

Ar Pedro bi metwa ya ku me Herusalen n xki yota J

ya ku xki ntutsa xki mfonti nuu ya pa mi tho ar ku Teba, ra ba tsonga har hai Fenisia, mara Txipre, ha mara Antiokia. Ne habu gatho mi thou, hinto mara mi xipa r mh J, honse y mixodyowi. 20 Ha mi owi ra ya ku ma ya me Txipre, ne mara ya me Sirene. Nu mi zou har hnini Antiokia, bi metwabiu r hoga mh ar tsi Hmu

Nuu xi jamfi bu har nij Antiokia

19Nuu

YA BE FI11,12 Hesu nuu ya ji himya xodyo nehe. 21 J bi umba ar tsediu, ne nzeye ya ji bi emui, ne bi demba r u ar tsi Hmu Hesu. 22 Nu mi b ya ku mi bu hnu Herusalen n mi thohnu Antiokia, bi meu injanu ar ku Berhnabe. 23 Ne mi zo, bi hyandi teme xki hwkwabi Ju, ne xa bi njohya. Ne bi xipa gatho nuu xki emuinu, hinge nda hyepu nunar jamfinu, ne nda umba y mui nda hyonga J. 24 Ar Berhnabe xa mar hoga ku, ne xki nzinga r H J, xa mi tse r jamfi. Njapu nzeye ya ji bi emui ar tsi Hmu. 25 Nepu ar Berhnabe bi ma Tarso, ba honga ar Saulo, ne mba tini bi zixa Antiokia. 26 Ne ka bi mu hnu na njeye nuya yohoyu, mi mhunskwi ya gamfi, ne mi utwa r mh J nzeye ya ji. Ka gehnu Antiokia habu bi ndui bi nsipabi ya gamfi ma ya mepa Kristo. 27 Nuya pau ba ponga Herusalen ra y mehni J, bi ma Antiokia. 28 Nau mr thuhu ar Agabo, bi ma madeda habu xki mhuntsa ya ku. Ne bi nzinga r H J, bi en ma nda nja nar dta thuhu xoge r nxidi ar ximhai. Ne h, bi tho ngu xki m nuya pa mar dnga nd Nroma ar Klaudio. 29 Nepu nuya gamfi me Antiokia bi beu nda mempa nar mfatsi nuu mara ya gamfi mi bu hnu Nhudea. Na ngu na bi unga n mi tsupa y tsedi. 30 Ne nunar mfatsi bi uu, bi mempa nuy nd ar nij Nhudea, ne go bi hxa ar Berhnabe, bi mewi ar Saulo.

220
Ar Hakobo bi tho, ne ar Pedro bi nju bi joti

12

Nuya pau ar nd Erode bi ndui bi utsa ya gamfi, mi honi hanja nda hyo. 2 Ne ndojwaitho bi tho ar Hakobo r jd ar Xuwa. 3 Ha nu mi bdi mi numaho ya xodyo, bi mehna nda nju ar Pedro nehe. Bi nju ha nr ngo ya xodyo nmu mi tsi ar thuhme himi jotsi. 4 Ha nu mi nju, bi jota har fadi. Ne bi tentwa ha y ye retamarato ya ndogu, xki hege goho na ngu na nda su. Ngetho ar Erode mi beni ngu nda wata r ngo ar baxjwa, nda nju ka har fadi nda mama ntsutwi madeda ya ji. 5 Num ar Pedro, xa mi nsu xiho har fadi. Ha nuya ku himi tsaya mi matwa J.

mi bedi nda guka har fadi ar Erode, nor nxui ar Pedro mi h madeda yoho ya ndogu, mi thta ya nthhiboj, ne nu mara ya ndogu mi ba hr goxthi ar fadi mi su. 7 Mi dani bi mahnu nr en xe J, ne xa bi yota mbo har fadi. Nunar enxe bi dambr botse ar Pedro ne bi ya, ne bi embabi: Nxoni nangi. Num, dama bi hyota ya boj ha y ye ar Pedro. 8 Nepu bi emba ar en xe: Duta ri nguti ne thta ri thiza. Ne n dama bi yota ngu xki mepabi. Bi emba ar enxe nehe: Pata ri pati, ne tengagi. 9 Num ar Pedro bi boni mi tenga ar enxe, mdi himi emui

6Napatho

Ar Pedro bi nju ka har fadi

221 mi majni n mi thogi, ngetho mi be mi with. 10 Bi tho habu mi ba ar beto nsute. Nepu bi tho habu mi ba mana, ne bi zonga har dta goxthiboj mi tsonga nthi. Nunar goxthinu bi xose. Ne bi bou bi rau nar u. Ne na mbi weta ar enxe. 11 Num ar Pedro bi nja r mfeni, ne bi ense: Nupya h, di pdi xpa pehna r enxe J, bi ngagi da konta hr ye ar Erode, ne gatho n mi ne nda jaka ya xodyo. 12 Mi wadi bi zo r mfeni njapu, bi mr ngu ar Maria r nn ar Xuwa, n xki thuspabi ar Mrko nehe. Ne ka mi bu hnu nzeye ya ku mi apa J. 13 Mi zoni bi ma har goxthi, ne nar nxutsi mr thuhu ar Rode, bi ma ba nu togo mi ba har goxthi. 14 N ar nxutsi bi btwatho r mh ar Pedro. Xa bi njohya, jange himbi beni bi xokwa ar goxthi. Bi nixti bi ma ba xipa nuu mara ya ku mi ba ar Pedro nthi. 15 Nuu bi embabi: Xka be ri mfeni. Ha n xa mi humba y mui go mi ge ar Pedro. Jange nuya ku bi eu: Hingo ge, zage r enxe xpa ehe. 16 Ha nunar Pedro himi tsaya mi mafi. Ne nu mi soka ar goxthi, ka bi hyantu mi ge, ne himi pdi te nda beu. 17 Ar Pedro bi ja r ye bi xipabi nda heu, ne bi metwabi hanja xki gu ka J har fadi. Ne bi embabiu: Xifu ar ku Hakobo ne gatho nu mara ya ku teme xi thogi.

YA BE FI12,13 Ne bi boni bi ma. hyax nuya ndogu xa mi nxinti, himi pdi te xki ja ar Pedro. 19 Num ar nd Erode bi mehna nda mengi nda thoni, ne hinto bi dini. Jange bi zohna ya sufadi bi hspa majni, ne bi m nda tho. Ne bi bonga nnu Nhudea, bi ma ba bu har hnini Nsesarea.
18r

nd Erode xki pompa r kwe ya me Tiro ne Sido. Nuyu xki nkohi ma nda ksa ar Erode. Ha meto bi umbar boj ar Blasto n mi supa r ngu, mi ne nda matsi nda wi, ne nda yapar hogamui. Ngetho gatho n te mi tsiu, mi h habu mar nd ar Erode. 21 Nu mi zo ar pa xki zohna ya me Tiro ne ya me Sido, ar Erode bi hye y he ngu ar nd, bi huxa har nthutsi habu mi ota ar tsutwi, ne bi ndui bi zou. 22 Num nuya ji xa mi hexa ya mhafi mi eu: N togo xta oxu xi , hingar ji, gehnu nar j. 23 Nr enxe J dama bi umba ar mfei ar Erode, ngetho himbi espa r nsu J. Jange bi du xki deta ya zuwe. 24 Ha nuya pau xa bi o bi nxangr mh J hagatho ya hnini. 25 Nu mi wa ar befi ar Berhnabe ne ar Saulo nnu Herusalen, bi boni bi menga Antiokia. Ne bi zixu ar ku Xuwa n mi tembabi ar Mrko nehe.

20Ar

Ar nd Erode bi du

13

Mi bu hnu har nij Antiokia ra y mehni J ne ra ya utate: Ar Berhnabe, ar Simu n mi tembabi ar Boji, ar Lusio

Ar ku Berhnabe ne ar ku Pablo bi duma y befi nda hspa r mh J

YA BE FI13 n mar me Sirene, ar Saulo, ne ar Manaen n bi tewi mahyegi ar nd Erode. 2 Nar pa xki mhuntsi mi ndnga J, ne xki bu. r H J bi embabiu: Wegagihu ar Berhnabe ne ar Saulo da yota ar befi xta huspabi nda mehyu. 3 Jange mi wadi bi bu ne bi yapa J, bi huspa y yeu, ne bi ehwi bi ma.

222 bi embabi: Nuge xa gar nemh ne gar yotatsoki, r btsii ar tsondhi, gi utsa gatho n xiho. Hamu gi hyepu gi tsokwa y mfeni ya ji hinda hyomba r u ar tsi Hmu mhetsi. 11 Ha gi ode, ma gi tsapa r ye J. Nupya ma gi ngoda ne hinda tsa gi hyanda ar hyadi ra ya pa. Dama bi zoxa nar bexui r da. Himi tsa nda hyandi, ne mi honga togo nda gu hni nda o. 12 Ar nd mi hyanda n xki thogi, bi emuibi r mh J, ngetho xa bi yoda n xki yotse.

10Ne

r H J bi mehna ar Berhnabe ne ar Saulo har hnini Seleusia. Ne mi zonu bi yuta ha nar motsa, ne bi mau ha nar hai oda madeda ar dehe, r thuhu ar Txipre. 5 Ne nu mi zou har hnini Salamina, bi dumi bi mmba r mh J mbo ha y nij y mixodyowi. Mi owiu ar Xuwa mi faxte nehe. 6 Bi thou xoge ar hai Txipre, ne bi zonga ha nar hnini mr thuhu Pafos. Ka bi nthewinu nar xodyo mr thuhu Barhesus, mar ete ne mi hatya ji, mi embabi mr mehnihm J. 7 Hyaxmu mi owi ar nd Sergio Paulo togo xaka mbdi te da mefi. Nunar ndnu bi zohna ar Berhnabe ne ar Saulo, ngetho mi ne nda yotwa r mh J. 8 Nunar etenu mi tembabi ar Elima (di boni da en ete), mi ne nda hkwahm ar nd hinge nda emuibi r mh J. 9 Num ar Saulo n mr thuhu ar Pablo nehe, xki nzimba r H J, xa bi kta n ar ete.

Y mpote ar tsi Hmu bi mmba r mh J nnu har xenihai Txipre

4Num

Pablo ne nuu mara y ohu, bi gu nu Pafos nar motsa, bi mau har hnini Perge har hai Panfilia. Ha nunar Xuwa bi wege bi menga Herusalen. 14 Nu mi zou Perge, bi gu ar u bi thou har hnini Antiokia har hai Pisidia. Ne nar pa ntsaya bi yutu ha y nij y mixodyowi, ne bi thogi bi huhnu. 15 Nu mi wadi bi nhehe r tofo J bi yota ar Moise ne nu mara y mehni J, num nuy nd ar nij bi zohna ar Pablo ne ar Berhnabe, ne bi embabi: Tsi kuhu, numu gi pesu teme gi mhu gi humfu y mui ya ji, mhupya. 16 Num ar Pablo bi mai, ne bi jr ye bi xipabi nda he gatho, ne bi embabiu: Nuahu ma owihu gar me Israelhu, ne gathoihu gi tsufu J, yohu n ma ga xiahu:

Ar Pablo ne ar Berhnabe mi bu har hnini Antiokia har hai Pisidia

13Ar

223 togo ndnga ya me Israel bi hwahna ma palehu, ne bi japi bi xu nmu ma ya nzohotho har hai Ehipto, ne bi u r dta tsedi mi gu knu. 18 Ne bi mespa ar tset i yonate njeye mi yo ha ya otatoho. 19 Nepu J bi hwata yoto ya hnini har hai Kanan, ne bi hemba ma palehu nuya haiyu, ne ja bi mu hnuu. 20 Mefa J bi huxa ya nzaya nda ni. Bi mu njapu ngu gohonthebe ne ngudmi njeye, ne ka bi mu r mehni J r thuhu ar Samuel. 21 Nepu ma palehu bi yau nar nd nda yotwa ar tsutwi. J bi umba ar Saul mr tu ar Sis, na y mangabeto ar Benjamin, bi nd yonate njeye. 22 Mefa bi thka ar Saul ngu ar nd, ne bi thuxa ar Dabi. Ne J bi en mi no: Nunar Dabinu r tu ar Isai, pesa nar hogamui jakagi ga njohya, ne nunu da yotkagi gatho n di nega. 23 Ha nr mangabeto ar Dabi, ka ba ehnu ar Hesu, ba e bi po ya me Israel ngu xki twabiu. 24 Himi dumda r befi ar Hesu nmu ar Xuwa mi xipa gatho ya me Israel nda yotwa y ntsomi, ne nda nxixtheu. 25 Ne nmu ma nda wa r befi ar Xuwa, bi en: Togo gi behu go geke. Nuga hingo geke togo gi tomhu. Ja togo befa, hindi epkagi ga xotwatsu r thiza hr wa. 26 Yohu ma mixodyowihu, y mangabetogihu ar Abra, ne nuahu gi tsufu J, go xpa benkagihu nunar mhnu nonga ar mpoho.

YA BE FI13 me Herusalen ne y nd, himi pdi togo ar Hesu. Hinxki zo y mfeni teme ndi bonga n xki yota mahamu y mehni J, mdi mi neu gatho ya pa ntsaya. Ne nmu mi yentu bi tho, bi thogi ngu xki tota mahamu. 28 Himbi thimba nar tsoki xki yot ndi epi nda thomh. Mdi bi bu njapu, bi yapa ar Pilato nda hyo. 29 Ne nu mi wadi bi yotwabiu gatho ngu xki totwabi, bi gmu har ponti ma ba au. 30 Ha J bi kospa r te. 31 Nuu togo xki owi nmu ba ponga har hai Ngalilea ba e Herusalen, go gehyu togo bi hyanda nzeye ya pa nmu xki wadi xki mengi xki nte. Ne nupya gehyu togo datwa majni ya ji ha ma hninihu. 32 Nuje nehe di xiahe ar hoga mh, bi tho ngu xki htwabi ma palehu mahamu. 33 Ne nupya J xi yot kagihu ngu xki m, y betogihu nuu togo xki htwabi. Bi njapu nmu mi kospa r te ar tsi Hmu Hesu, ngu xi tota hr oho ar Dnga Nsadi, habu en njawa: Go ma tui, ne nupya di udi go ri Dadagi. 34 J bi kospa r te, hihamu nda tsonga r ndoyo har hai. Gehnu xki m bi en: Ga raahu gatho ya hti da ta ar Dabi nga umbabi. 35 Ha manar Dnga Nsadi bi enga ar Dabi nehe: Hinge ma gi hye ri hoga begogi da tsonga r ndoyo har hai. 36 Xa majni ar Dabi bi mempa y mijiwi mi bu nuya pau ngu mi

17J

27Nuya

YA BE FI13,14 ne J. Nepu bi du ne bi tagi, ha r ndoyo bi tsonga har hai, ngu gatho nu mara ndu ma palehu. 37 Ha n togo bi kospa r te J, n himbi tsonga r ndoyo har hai. 38 Ndadahu, d zo ri mfenihu n di xiahu: Nuna bi yota ar tsi Hmu, gehnu bi pumgagihu gatho ma tsokihu. 39 Gatho n himbi tsa da ot hu ndi tehu y bepate ar Moise, ne njapu nda nhugagihu hinte ma tsoki ndi tuhu, nupya h da tsa, numu ga emuibihu. 40 Jange jamasuhu hinda zuahu n xi mnga y mehni J nmu bi en njawa: 41 Yohu, nuahu gi tsahu n majni, xa ma gi yohu ne ma gi nhwathu. Ngetho nuya pa gi bu hu, xa ma ga ota ya dta ntudi. Nu xta nsiahu nuya ntudiyu, hingi ma gi emuihu. 42 Ar Pablo ne y ohu, nmu mi ponga ha y nij ya xodyo, bi tapa ar mte nda mengi nda xipabiu nor mh r hto managi. 43 Ne mi wadi bi bou, nzeye ya xodyo ne mara ya ji xki demba y ntumbi ya xodyo ne mi ndnga J, bi denga ar Pablo ne ar Berhnabe. Ne nuyu mi wi ne mi humba y mui nda tsunga n xki hwkwa J. 44 Ar htopu har pa ntsaya, txutho mi bedi nda mhunsa xoge ar hnini nda yospa r mh J. 45 Ha nuya xodyo mi hyanda ra nzeye ya ji, xa bi zota y mui ne mi kaspa n mi mnga ar Pablo, ne xa mi mau. 46 Num ar Pablo ne ar Berhnabe himbi ntsu bi eu:

224 Da dumhe da xiahe r mh J, nuahu gar xodyohu, ngetho mi mahyoni nga jahepu. Ha hinga ne ga hhu, ne njapu gi uhu hindi epahu ar te hihamu da gtsi. Jange nupya ma ga zohe nuu hingya xodyo. 47 Ngetho njawa xi bemkagihe ar tsi Dada: Xta huxahu ngu nar oti gi yotwahu gatho nuu hingya xodyo, ne gi xipabihu ar mh nonga ar mpoho xoge r nxidi ar ximhai. 48 Nu mi yo njapu nuu himya xodyo, xa bi njohya, ne xa mi mahobi r mh J. Ne bi jamfi gatho nuu xki thahni nda mesa ar te hihamu da gtsi. 49 Ne r mh ar tsi Hmu bi mhmba xoge nor hai. 50 Num nuya xodyo bi ut ya hoga beh mi nhumaho, ne ya oho mi pesa y nsu har hnini, ne bi ntutsa ar Pablo ne ar Berhnabe, ne bi tenga ha y hniniu. 51 Num ar Pablo ne ar Berhnabe bi hwka ar hai mi tu ha y wa, ne bi gu y uu bi ma har hnini Ikonio. 52 Ha nuu xki emu i ba kohnu, xa mi johyau, ne xa xki nziu r H J.

14

Ar Pablo ne ar Berhnabe, mi zonga har hnini Ikonio, bi yuta ha y nij y mixodyowi, mi xipa ya ji r mh J. Ne mi hyanda hanja mi u, bi emui nzeye ya xodyo ne nuu himya xodyo.

Ar Pablo ne ar Berhnabe bi zonu Ikonio

225 nuya xodyo himbi ne bi jamfi, bi uta nuu himya xodyo ne bi tsokwa y mfeni nda utsa ya ku. 3 Jange ar Pablo ne ar Berhnabe bi gohnu nzeye ya pa. Ne himi ntsuu nda mmba r mh J, ngetho mi pu mi faxa J, ne mi umbar tsedi nda yota ya dta ntudi. Njapu bi udi gehnu ar mh nonga ar nhwki n mi mu. 4 Nuya mengunu xki hege. Ra mi tenga ya xodyo, ha mara mi temba y mpote ar tsi Hmu. 5 Ha ra ya xodyo ne ra nuu himya xodyo, bi mfaxkwi y ndu nda mei, mi ne nda gu nkahni ya mpote. 6 Ha nunar Pablo ne ar Berhnabe mi bdi n mi ne nda njapabiu, bi boni bi mau har hnini Listra ne har hnini Derbe, y hnini ar hai Likaonia, ne bi ou gatho r ntheti n ar hai. 7 Ne ka ba mu nu ar hoga mh.

YA BE FI14 ar Berhnabe bi tembabi mar j Hupiter, ha nu ar Pablo ar j Merkurio, ngetho go mi hxa ar mh, ngu y befi y ju ya me Likaonia. 13 Num r mj ar Hupiter, mi pesa r nij hr uti ar hnini, ba tsi ya boi ne ba h ya doni, nda zo har goxthi. Ne gatho ya ji mi ne nda ungwi mahyegi ar moho nda ndmba ya ku. 14 Nu mi hyanda njapu ar Berhnabe ne ar Pablo, bi xika y dutu, ne bi nixti bi yuta har mhuntsi. 15 Mi en njawa: ohohu, yo gi pehu njanu. Nuje dar jihe nguahu nehe. Xta ehe ga xiahe gi hyehu ya njti gi ndhu hinter meu. Ne pefu J togo te, ne xi hyoka mhetsi, ar ximhai, ar honthe, ne gatho nuu te janu. 16 Mara ya mu i mahamu J xi hye ya ji xi yota gatho n xi beu. 17 Ha hinxi hyegi nagitho. Hyaxmu xi udi nmu raju ar ye bi e mhetsi. Raju ya hoga sofo, raju te ga tsihu, ne raju ar johya ha ma muihu. 18 Mdi ar Pablo ne ar Berhnabe mi xipa njapu, ne hinge nda hyompa ya meti moho, xa mar hei nda hkwabiu. 19 Bi zo mu ra ya xodyo xki eu har hnini Antiokia ne Ikonio. Mi zohyu bi utya ji bi kahna ar Pablo, ne bi gu ka hr ni ar hnini ba ei, mi hu y mui xki du. 20 Ha nmu xki mhuntsa ya gamfi har ntheti habu mi be, bi mai ne bi mengi bi yuta har hnini.

2Ha

12Jange

hnini Listra mi bu hnu nar oho himi tsa nda o, ngetho xki mui njapu, ne hihamu xki o, hyaxmu mi huhnutho. 9 Nor oho mi oxa n mi mnga ar Pablo, ha nunar ku bi kti, ne bi hyandi mi pesa ar emui nda ditsi. 10 Jange bi enga ra ntsedi: Nangi gi bai njntho. Nor oho na nsagitho bi nangi bi o. 11 Num nuya jiu mi hyanda n xki yota ar Pablo, bi enga ntsedi ha y hseu: Ya j xi hehwi ya ji, xpa kkwa xi kskagihu.

Ya me Listra bi gu nkahni ar Pablo

8Har

YA BE FI14,15 Ne r hyax bi mewi ar Berhnabe, bi mau manar hnini r thuhu Derbe. 21 Bi mu nu ar hoga mh, bi uta ya mengunu, ne bi gu xa nzeye ya gamfi. Ne mi wau, bi menku har hnini Listra, ne bi tho Ikonio, nepu bi mau Antiokia. 22 Ha ya hniniyu mi faxa ya ku nda zeta y emui, ne mi humba y mui hinge nda hyepu ar u. Njanu mi embabiu: Mahyoni ga thohu nzeye ya thogi, ne njapu ga kuthu hr tsutwi J. 23 Ne bi texa ra ya ku, mi tentwa ha y yeu ar nij mi bu ha ya hnini mi thou. Nepu bi bu ne bi tentwa ha y ye J togo xki gamfiu.

226 bi uta ya ku, numu hinge nda thuspa ar nsegi ha y ndoyo, ngu ar ntumbi bi unga ar Moise, hinge nda mpou. 2 Jange ar Pablo ne ar Berhnabe xa bi ntsahkiwiu. Bi nkou nda behna ar Pablo ne ar Berhnabe ne mara ya ku, ma nda knga ya mpote ne y nd ar nij Herusalen, ne nda mhuntsi nda nonga n mi thohnu. 3 Nuya gamfi bi ehwi ne bi etar u ya ku xki mehni. Ha nuyu bi thotu har hai Fenisia ne Nsamaria, mi petwa ya ku habu mi thou, nuyu himya xodyo mi emui r mh J nehe. Njapu nuya ku xa mi johya mi oxa n mi nsipabi. 4 Nu mi zou Herusalen, bi dta ya mpote, y nd ar nij, ne mara ya ku mi bu hnu. Ha nu ar Pablo ne nuu mi owi, bi metwabiu gatho n xki yota J ha y yeu. 5 Ra ya dengabepate xki jamfi mi bu hnu nehe, bi mai ne bi en: Mahyoni da thuspa ar nsegi hr ndoyo ya gamfi nuu hingya xodyo, ne da bepabi da yota gatho ngu bi tota hr tofo ar Moise. 6 Nepu nuya mpote ne y nd ar nij bi mhuntsi nda u hanja nda japu n mi thohnu. 7 Nmu ya xa xki u, ar Pedro bi mai ne bi embabiu: Ma tsi kuhu, ngu gi psehu, ya mahamu J bi hwankagi ga xipabi nuu hingya xodyo ar hoga mh ne nda emuiu nehe. 8 Ha J togo ptwa y mfeni ya ji, bi damajni xki emuiu mi umba r H J, jangu xi rakagihu nehe. 9 Ne bi nu mahyegigihu, ngetho mi emuiu, gese J bi xu kwabi y mui.

thotu har hai Pisidia, bi zou har hai Panfilia. 25 Ne mi wadi bi mmba r mh J har hnini Perge, bi thogi imanu har hnini Atalia. 26 Mi zonuu, bi gu ar motsa bi raxa ar honthe, bi menga Antiokia habu xki tentwa r ye J, nda hwkwa r mfatsi har befi xki wadi xki meu. 27 Nu mi zou, bi muntsa gatho ya ku, ne bi metwabiu ya dta ntudi xki yota J ha y befiu, ne hanja J xki xoka ar goxthi nda emui nuu himya xodyo. 28 Ar Pablo ne ar Berhnabe ka bi gohwinu ya gamfi nzeye ya pa.

Ar Pablo ne ar Berhnabe bi menga har hnini Antiokia har hai Nsiria

24Bi

15

Ar mhuntsand bi totnu Herusalen

Nuya pau ra ya ku xki e har hai Nhudea, bi dumi

227 yo gi ne gi tsothwu r mui J. Yo gi jafu ya ku da yota n hinxi tsa d othu, ne himbi tsa bi yota ma palehu. 11 Nuju di emu ihu ar tsi Hmu Hesukristo bi hwgathohu ar mpoho, ne njapu gatho nuu mara nehe. 12 Num gatho nuu mi bu hnu, bi heu bi yoxa n mi mnga ar Berhnabe ne ar Pablo. Bi metwabiu hanja mi hmpa r tsedi J mi ota ya dta ntudi ha y nthandi nuu himya xodyo 13 Nu mi wadi bi u, ar Hakobo bi en: Tsi kuhu, yohu n ma ga xiahu nehe. 14 Ar Simu Pedro xi metkagihu hanja J bi ndui bi jpa nuu hingya xodyo, ne bi hwahna rau da yota r hnini. 15 Njangu bi mnga y mehni J habu bi yota njanu: 16 Mefa ma ga pengi, ga kospabi r tsutwi ar Dabi, ga ju xa ngu nar ngu xki nhwati. Ga pengi ga hoka managi ngu ar ndui, ga ju xa habu xi yote. 17 Ne njapu gatho nuu mara ya ji da hyongagi dar Hmu, da njapu gatho nuu hingya xodyo matka ma thuhu. 18 Mnga njapu ar tsi Hmu n togo mahamu mi udi nda thogi. 19 Jange di enga, hinga kasfu nuu hingya xodyo da e da emui J. 20 Honse ma ga pemfu nar hemi, ga xifu hinda zipa y huni ya tsita emp, hinda mengwi n hingo

YA BE FI15 r nthti, hinda za nar meti hinxi mpomba r ji, hinda zi ar ji. 21 Ngetho mahamu hagatho ya hnini, ja togo mmba r tofo ar Moise n nhehe tata pa ntsaya ha y nij ya xodyo. 22 Num nuya mpote, y nd ar nij ne gatho ya gamfi, bi numaho. Jange ma nda nhwahna rau nda behna Antiokia, da mewi ar Pablo ne ar Berhnabe. Bi thahna yoho, na mr thuhu ar Huda n mi tembabi ar Barsaba, ne ar Sila. Nuyu mi pesa y nsu har nij mi bu hnu. 23 Ne bi yota nar hemi bi hspa ya ku, mi enga njawa: Nuje dar mpotehe, dar ndhe har nij, ne gatho ya ku di bu hewa, d peahe nuna heminu, tsi kuhu hingya xodyohu, gi bu hu Antiokia har hai Nsiria ne Nsilisia. Gathoihu di zengwaihe. 24 Xta phe ra ya ku xi bongwa hinxta pehe. Xi mapu, ma xpa tupa ri muihu, ne xi xiahu ra ya mh xi tsompa ri mfenihu. Xi bepahu gi tuthu ar nsegi ha ri ndoyohu, ne gi yothu gatho n bi mnga ar Moise har tofo. 25 Jange gathogihe xta behe xiho ga hwahe ra ya oho di bu hewa, ga pehe da ksahu, ne da mengwi ma tsi kuhu Berhnabe ne ar Pablo. 26 Nuya mehniyu xi yenta y te da mmba r thuhu ma tsi Hmuhu Hesukristo. 27 Di peahe ar ku Huda ne ar ku Sila, go ma da zoaseihu nuna xta he nehe. 28 r H J ne nuje xta behe xiho hinga bepahe gi yothu nzeye

10Num,

YA BE FI15,16 ya bepate. Honse ga bepahe gi yothu nuyu mahyoni: 29 Num, yo ma gi tsifu y huni ya tsita emp, hingi ma gi tsihu ya ji, yo ma gi tsahu nar meti hinxi mpomba r ji, hingi bengwi n hinga ri nthtihu. Numu gi yothuyu, gi pehu xiho. J da maxahu. 30 Jange nuu xki mehni, bi ma Antiokia. Bi mhuntsa gatho ya gamfi ne bi umba ar hemi. 31 Nu mi wadi bi neu, xa bi njohyau ngetho xa mi humbabi y mui. 32 Ar Huda ne ar Sila ma y mehni J nehe, jange xa mi pesu te nda mu, mi zo ya ku, ne mi humba y mui nda huxa y emui. 33 Ka bi gohwinu ya ku nzeye ya pa. Mefa bi tumba nar hoga ntedi nda menga Herusalen habu xki mehni. 34 Ha nunar Sila bi beni mar ho nda gohnu Antiokia. 35 Ar Pablo ne ar Berhnabe ka bi gohnu nehe, mi mfaxkwi mara ya ku, mi utu r mh J, ne mi mmba r hoga mh ar tsi Hmu, mi xipa nzeye mara.

228 nunar Pablo himbi numaho nda zixu, ngetho mameto mi owi, ne nnu Panfilia bi wege, ne himbi ne nda mewitho nda mmba r mh J. 39 Njapu xa bi ntsahkiwi ar Pablo ne ar Berhnabe, jange bi ma nampu na ngu na. Ar Berhnabe bi zixa ar Mrko, bi gu ar motsa bi raxa honthe ndi ma Txipre. 40 Nor Pablo bi hwahna ar Sila nda mewi. Ne nuya ku bi yentwa r ye J ne nda hwkwa r mfatsi. 41 Ne bi gu y u bi ma har hai Nsiria, bi randa Nsilisia mi humba y mui ya ku, njapu nda huxa y emui.

38Ha

16

xki tho ra ya pa, ar Pablo bi emba ar Berhnabe: Mh managi, ma ga ksu ya ku ha gatho ya hnini da thohu da mmfu r mh J, ma ga nuhu tengu y mui. 37 Ar Berhnabe mi ne nda zixa ar Xuwa n mi tembabi ar Mrko nehe.

Ar Pablo bi hehwi ar Berhnabe, ne bi mengi bi o bi mmba r mh J

36Nmu

Mi zonga ar Pablo ne ar Sila har hnini Derbe, ne bi thou bi ma har hnini Listra, habu ba nthewi nar gamfi r thuhu Timoteo. r nn mar xodyo ne mar gamfi, ha nu r dada mar me Gresia. 2 Nuya ku mi bu Listra ne Ikonio, xa mi mahobi ar ku Timoteo. 3 Ar Pablo bi beni mar ho nda zitsi. Honse meto bi huspa ar nsegi hr ndoyo, ne hinge nda bo y kwe nuu ya xodyo mi buhnu, ngetho gatho mi pdi mr me Gresia r dada. 4 Ne bi gu ar u bi mau, ne ha gatho ya hnini mi thogi, mi xipabi ya gamfi n xki nko ya mpote ne y nd ar nij Herusalen, tema nda yote. 5 Njapu xa mi huxa y jamfi ya ku, ne hyaxmu mi xuu r nzeye.

Ar Timoteo bi mewi ar Pablo ne ar Sila

bi mengi bi gu y uu, bi gaxta Frigia ne Galasia, ngetho r

6Ne

Ar Pablo bi hyanda nar oho me Nmasedonia ngu nar ti

229 H J himbi hyegi nda thou har hai Asia nda mmba r mh J. 7 Nu mi zonga har hai Misia, mi nehm nda thou Bitinia, nunr H J himbi hyegi. 8 Jange bi thota Misia, bi mau har hnini Ntroa. 9 Mi nxui ar Pablo bi hyanda nti nar oho me Nmasedonia, mi bahnu, mi apa ar mte, ne mi embabi: Di ai gi ekwa Nmasedonia gi faxkagihe. 10 Nu mi wa ar Pablo bi hyanda n ngu ar ti, dama da hohe hanja nga mhe har hai Nmasedonia, ngetho ndi phe xiho gese J mi penkagihe ma nga mmfenu ar hoga mh.

YA BE FI16 mi wadi bi nxixthe ne gatho nuu mi bu hr ngu, bi engagihe: Numu gi hanthu xa majni xta emui ar tsi Hmu, di ne gi mhu ma gi haxu ha ma ngu. Njapu bi jaje da kohenu. 16 Nar pa ngar mhe habu xki nzi mi tapa J, har u da nthehe nar nxutsi mi nthexkwi nar tsondhi mi japi nda bdi. Nuy hmu xa mi t nze ar boj har befi mi pe ngu ar bdi. 17 Nunar nxutsinu mi tengagihe, ne xa mi mafi mi en: Nuya ohoyu y bego J bi bu mhetsi, ne utahu ar u hanja gi mpohu. 18 Hyaxmu mi njapu nzeye ya pa mi tengagihe. Ar Pablo bi the r tseti mi otse hyaxmu. Num, bi mengi ne bi xipa n ar tsondhi mi pesa ar nxutsi: Hr thuhu ar Hesukristo di bepai gi ponga har nxutsinu. Num, dama bi bonga ar tsondhi. 19 Ha nu mi hyanda y hmu hinge nda d ar boj, bi gu ar Pablo ne ar Sila, bi zispa y nd mi bu hnu har tai. 20 Mi mama ha ya nzaya, bi tembabi: Nuya xodyoyu, xpa ekwa honse da japa da mu nsa ya ji. 21 Utkagihu y ntumbi nuu hingi ho ga hhu ga othu, ngetho dar me Nromahu. 22 Gatho nuya ji xki mhuntsi, bi wati nda mei. Ha nuya nzaya bi mokwa y dutu, ne bi bepa nda thu xta ya to.

15Nu

da pohenu Ntroa, da raxe njntho har honthe, da tsohe har hai Samotrasia. r hyaxpu da tsohe har hnini Neapolis. 12 Da thohenu da mhe Nfilipo nr hnini ya me Nroma, ne gehnu nar dta hnini har hai Nmasedonia. Ka da bu henu ra ya pa. 13 Nar pa ntsaya, da po he har hnini da mhe har dthe, habu xki nzngya ji mi apa J. Ka da huhenu habu xki mhuntsa ra ya beh, ne da dumhe da xife r mh J. 14 Mi bu hnu nar beh mar thuhu Lidia, me Tiatira. Mi pa ya hoga dutu xki njta theni, ne xa mi honga J. Mi yo n mi mnga ar Pablo, J bi xokwa r mfeni nda jamasu mi m.

11Mefa

Ar Pablo ne ar Sila bi tetar fadi nnu Nfilipo

YA BE FI16,17 wadi xa bi nwexti, bi teta har fadi, ne bi nsipa ar sufadi nda su xiho. 24 Mi yo njapu ar sufadi, bi gota ya mbo ar fadi, ne bi zemba y wa ha nar za, ne njapu hinge nda za nda xoti. 25 Ha nu made ar xui, ar Pablo ne ar Sila mi mata J, mi tutwa ya thuhu, ne gatho nu mara ya yofadi mi oxtho. 26 Na mbi dau bi nja nar dta nhwni. Xa mi nhwnga ya jdo, ne bi xo gatho ya goxthi, ha nuya boj mi thta y ye ya yofadi bi xotu. 27 Bi nu ar sufadi, ne mi hyandwa y goxthi ar fadi mi xotho, bi gu r ndojwai nda hose, ngetho mi humamui xki bonga gatho ya yofadi. 28 Nunar Pablo bi mati, ne bi embabi: Yo ma gi ho. Di buthewa gatho. 29 Num ar sufadi bi ya nar oti, bi nixti bi yuta mbor fadi, ne xa mi nhwtar ntsu. Nguta bi ndandihm ha y wa ar Pablo ne ar Sila. 30 Nepu bi gu ka nthi, ne bi yambabi njawa: ohohu, tema mahyoni ga pefi ne da za ga mpoho. 31 Nuya ku bi embabi: emui ar tsi Hmu Hesukristo ne gi mpoho, nuge ne gatho nuu bu ha ri ngu. 32 Ne bi xipabi r mh J ar sufadi ne gatho nuu mi bu hnu hr ngu. 33 Nmu mi nxuitho, ar sufadi bi xukwabi habu xki nthewi ya mfei. Ne hingar ya bi nxixthewi gatho y mni. 34 Nepu bi zixa hr ngu, ba umba te nda ziu. Ne xa bi njohyawi gatho

230 nuu mi bu hr ngu, ngetho xki emuibi J. 35 r hyax, ya nzaya bi mehna y mfatsi, ma nda emba ar sufadi: Hye nuya ohoyu. 36 Ar sufadi bi emba ar Pablo: Xpa benka r mh ya nd ga hekahu. Da za gi pohu, di mhu ter entho. 37 Nunar Pablo bi embabi nuu togo ba h ar mh: Xi mfebgagihe ha y nthandi ya ji, hinxi thimgagihe yo, ha dar me Nromahe nehe, ne xi jokagihe har fadi. Ha nupya h, ne da thegagihe ntho, hingi ne to da bdi. embabihu ya nd da ese da gugagihe. 38 Nuy mfatsi ya nzaya bi mengi, ma ba xipabi n bi m. Nmu mi bdi ma ya me Nroma, xa bi ntsu. 39 Jange nuya nd bi ma ba apa ar mpumbate ya ku, bi gu ka har fadi, ne bi yapabi nda bonga har hnini. 40 Nu mi bonga ya ku har fadi, bi ma hr ngu ar Lidia, habu ba humbabi y mui ya ku. Nepu bi boni bi mau.

23Mi

17

Ar Pablo ne ar Sila bi thota ha ya hnini Anfipoli ne Apolonia, ne bi zou har hnini Ntesalonika. Ka mi bu hnu nr nij ya xodyo. 2 Ar Pablo ngu xki nz bi yuta har nij, mi wi ya xodyo hu ya pa ntsaya. 3 Mi xipabi ne mi utu ngu mi mnga r Tofo J. Mi en mi mahyoni nda tho nzeye ya ugi ar Kristo, nda du, ne nda mengi nda nte. Ne mi en nehe:

Ya me Ntesalonika xa bi xhnatho

231 Nuna ar Hesu di xiahu, gehnu ar Kristo. 4 Raya xodyo bi emu i, ne bi denga ar Pablo ne ar Sila. Bi emui nzeye ya me Gresia nehe nuu mi honga J, ne nzeye ya beh nuu mi numaho ar hnini. 5 Jange ya xodyo nuu himya gamfi, xa bi mbo y kwe, ne bi ma ba muntsa ra ya tsoji mi yo dhetho. Bi gu xa ya ji ne bi zixa hr ngu ar Hason, ma nda gujhm ar Pablo ne ar Sila, ne nda yentwa ha y ye ya ji. 6 Ne himbi dini, jange bi gu ka ar Hason ne mara ya ku, bi zixa ha y nd ar hnini, ne xa mi mafi mi eu: Nuya ji ne da pongar ximhai, xi zokwa nehe. 7 Ha nunar Hason xi umbar seki hr ngu. Gathoyu hingi ota n xi mngar Sesar ma ndhu Nroma, ngetho eu bu manar nd r thuhu ar Hesu. 8 Nu mi yo njapu ya ji ne y nd ar hnini, bi mbo y kwe ne xa mi xhnatho. 9 Nunar Hason ne nu mara mi owi, bi unga ar boj mi tapabi, ne bi nthegi bi ma.

YA BE FI17 nzeye ya xodyo bi emui, njaputho nehe ra ya beh me Gresia mi nhumaho. Ne nzeye ya oho ya mengunu bi emui nehe. 13 Ha nu mi yo ya xodyo me Ntesalonika xki zonga ar ku Pablo Berea, mi mmba r mh J nu nehe, nuyu bi ma ba japa ya ji bi mu xmatho. 14 Ne nuya ku nguta bi gu ka ar Pablo bi mehna har nthe, ha nunar Sila ne ar Timoteo bi gohnuu Berea. 15 Nuu togo bi zixa ar Pablo, bi mewi ba tso har hnini Atena. Nu mba penku, ba hmpa ar nzengwa nda xipa ar Sila ne ar Timoteo nda ma nguta ma nda nthewinu.

12Ne

mi nxuitho, ya ku mi bu hnu dama bi mehna ar Pablo ne ar Sila nda ma har hnini Berea. Nu mi zou, bi yuta ha y nij ya xodyo. 11 Nuya xodyo me Berea xa ma ya hogaji, hinge ngu nuya me Ntesalonika. Jange xa bi njohya bi yospa r mh J, ne hyaxtho mi honga har Tofo, mi heki ha majni mi njapu n mi mu.

10Ngu

Ar Pablo ne ar Sila mi bu har hnini Berea

mi bu hnu Atena ar Pablo, mi toma ar Sila ne ar Timoteo, xa mi tsota r mui, ngetho bi hyandi xa mi janu nzeye ya tsita emp mi ndnga ya ji. 17 Jange mi wi ya xodyo ha y nij, ne gatho nu mara mi honga J, ne hyaxtho mi yonu har tai mi zo ya ji. 18 Bi ntsahkiwi ra ya utate te gatho bentho. Ra mi en da tumba gatho n ne r ndoyo, mara mi en nunar mfdi da jakagihu ga bu hu xiho. Ne mi eu: Tema ne da xiju nunar oho xa te gatho m. Ha mara mi en: Atho nonga mara ya rayo j. Mi mnga njapu ngetho ar Pablo mi xipabi r hoga mh ar tsi Hmu Hesu, ne ar menga nte. 19 Nepu bi tsixa ar Pablo ha nar mhuntsi mi tota har nar tsi toho

16Nu

Ar Pablo mi bu har hnini Atena

YA BE FI17,18 xki thuspa r thuhu y ju Ares. Ne bi tembabi: Hage da tsa gi yotkagihe ar u nunar rayo ntuti gi yo gi m. 20 Ngetho gi xikagihe n hinxta ohe. Di ne ga phe te di bonga nuya mh gi m. 21 Bi mnga njapu ngetho gatho ya me Atena ne nuya nzoho mi bu hnu, xki nzi nda mhuntsi honse nda mpede tema xki bdi marayo. 22 Num ar Pablo bi ma madeda ar mhuntsi har tsi toho Ares, ne bi en: Nuahu gar me Atenahu, xta pdi xa gi pehu ngu mnga ri ntumbihu. 23 Ndi tho ha ri nijhu habu gi ndhu, da handa habu gi exu ri jhu, mi tu nar ntofo en: Ka bu kwa n ar J hingi fdi. Nunar J gi ndhu ne hingi phu, get n xta e ga xiahu. 24 N ar J togo bi hyoka ar ximhai ne gatho te jawa, go ge ar nd mhetsi ne ar ximhai, hingi bu ha ya nij xi hyoka ya ji. 25 Hingi japar bedi n te da mospa ya ji, ngetho ge togo h ar te, ne raju ar ndhi ga joxa ma hhu, ne raju gatho n di hohu. 26 Ha nadar ji bi japi bi bonga gatho ya meximhai, ne bi xanga xoge r nxidi ar ximhai. Xi huspa hangu njeye da mui, ne habu tsonga r meti. 27 Bi japu ne nga hohu J, xmh ga tihu, xa majni hingi yapu di bu hu. 28 Ngetho di bu hwihu, di hu, ne go gekagihu ngu ne. Jangu bi enga ra ri duhuhu: Nuju go y btsigihu J.

232 numu y btsigihu J, hinga ma ga mhu hehwi J nar tsita xi thoka ar kaxtaboj, wa ar taxboj, wa ar do, ngu xi bense xi hyoka ya ji. 30 Nuya pa xi thogi, J himbi jamasu nuna tema bi yota ya ji himi p. Ha nupya h, ne gatho ya ji da yotwa y ntsomi. 31 Ngetho J xi huxa nar pa hamu ma da hspa majni gatho nuya ji xi mu kwa har ximhai, ma da yota har hoga tsutwi. Ha n togo xi hutsi da hxa majni, get togo bi u nmu mi kospa r te. 32 Nu mi you da mengi da nte nuu xi du, ra mi thentho ne mara mi en: Manar pa gi pengi gi zokagihe n gi m. 33 Num ar Pablo bi ma bi zopu habu mi buu. 34 Ha ra bi emu i ne mi owi, na mr thuhu ar Nisio mar nd nehe har mhuntsinu, nar beh mr thuhu Damari, ne mara ya mengunu.

29Jange

18

Mefa ar Pablo bi bonga Atena, bi ma har hnini Nkorinto. 2 Ka bi nthewinu nar xodyo mr thuhu Akila, mar me Ponto. Ja xki e har hai Italia, mi owi r beh, r thuhu Prisila. Xki bou har hnini Nroma, ngetho ar nd Klaudio bi m nda tenga gatho ya xodyo mi bu hnu. Ar Pablo bi ma ba tsuu. 3 Bi ma ba bu hwiu, ngetho nadar befi mi peu, ma ya hoka ngudutu na ngu nau.

Ar Pablo mi bu Nkorinto

233 ya pa ntsaya, ar Pablo mi pa ha y nij ya xodyo mi wi. Ne mi umbr mui mi nehm nda emui ya xodyo ne nuu hingya xodyo. 5 Mi zo ar Sila ne ar Timoteo, xki e Nmasedonia. Nu mi nthewi ar Pablo, xa mi umbr mui mi xipabi ar hoga mh ya xodyo, mi embabiu nunar Hesu gehnu ar Kristo. 6 Ha nuya xodyo bi doxtho ne mi tsani. Num ar Pablo bi hwta r he, ne bi embabiu: Nuahu go xka ntsoksehu. Nuga hinte ma thai di tuga. Nupya di mapu ma ga zo nuu hingya xodyo. 7 Ar Pablo bi boni bi ma hr ngu nar oho mr thuhu ar Husto, xa mi honga J. Nor ngu mi bu getu r nij ya xodyo. 8 Nepu nar oho mr thuhu ar Krispo, mr nd ha y nij ya xodyo, bi emui ar tsi Hmu Hesu, nunu ne gatho nuu mi bu hr ngu. Ne nzeye ya me Nkorinto bi yotwa r mh J, bi emuiu, ne bi nxixthe. 9 Nar nxui ar tsi Hmu bi zo ar Pablo ngu nar ti, ne bi embabi: Yo gi ntsu, mnga ar mh, yo ma gi he. 10 Ngetho nuga di bu hwi, hinjoo togo da gu xa r ye da yotar tsomui. Ha nunar hnininu bu nzeye ya ji xta hwahni da emuigi. 11 Jange ar Pablo bi gohnu na njeye made har hnini Nkorinto, mi utwa ya ji r mh J. 12 Bi zota nar pa ya xodyo bi mesa nadar nkohi bi gu ar Pablo, ne bi zispa ar tsutwi. Nuya pau ar Galio mar nd nnu har hai Akaya.

YA BE FI18 bi enga ya xodyo: Nunar ohonu uta ya ji hinda ndnga J ngu mnga r tofo ar Moise. 14 Ar Pablo mi fudi nda mh, ha nunar nd Galio bi emba ya xodyo: Numu tema xi jaahu, wa numu xi yota nar dta tsoki, num h, da tsa ga otahu, nuahu gar xodyohu. 15 Ha numu honse gi nohu ya mh, ya thuhu, ne y befi ri tofohu, nuhu tema gi pehu. Hindi ne gi jugagihu ngu ar tsutwi. 16 Ne bi tenga hr tsutwi. 17 Num nuu himya xodyo bi gu ar Sostene, r nd r nij ya xodyo mi bu har hnini, xa bi fenza hr nthandi ar nd Galio, ha nunu himbi dupa r mui. 18 Ar Pablo bi gohnu ma nzeye ya pa. Mefa bi e ya ku, bi mewi ar Akila ne ar Prisila, bi raxa ar honthe bi ma har hai Nsiria. Nu mi yo ar u, ar Pablo bi xa r xt nnu Nsenkrea, ngetho xki twa J. 19 Nu mi zonga Efeso, ka bi hyehnu ar Akila ne ar Prisila, ne n bi yuta ha y nij y mixodyowi mi wi. 20 Nuya mengunu mi apar mte nda gohnu ra ya pa, ha nunar Pablo himbi ne. 21 Jange bi ehwi, ne bi embabi: Mahyoni ga bu Herusalen, ma ga thohnu ar dango ba epu. Mefa ga pengi ga ksahu, numu njapu ne J. Ne bi gu ar motsa ba ponu Efeso.

4Gatho

13Ne

mi zonga Nsesarea, bi thogi ndi ma Herusalen, ma ba zengwa

22Nu

Ar Pablo bi menga Antiokia, ne bi duma r hu mati mi mmba r mh J

YA BE FI18,19 ya ku. Nepu bi gu ar u bi ma Antiokia. 23 Ka bi gohnu ra ya pa. Ne bi mengi bi boni, ma ba ksa na ngu na ya hnini har hai Galasia, ne har hai Frigia. Mi xipa ya ku hyaxmu nda zeta y emui, nda umby mui nda mpefi.

234 Ha ga hhu r H J nmu nga emuihu. Bi du: Hin, hindi phe teme r H J. 3 Num ar Pablo bi yambabiu: Tema xixthe xka hhu mu. Nuu bi eu: r xixthe ar Xuwa. 4 Ar Pablo bi embabiu: Ar Xuwa mi xixthe ya ji xki yotwa r ntsomi y tsoki. Ne bi xipabi mi mahyoni nda emui togo nda epu mefa. Mi nonga ar Hesu togo ar Kristo. 5 Nu mi yo njapu, bi nxixtheu hr thuhu ar tsi Hmu Hesu. 6 Nepu ar Pablo bi huspa r ye ya ku, ne bi hu r H J. Bi ndui bi mara ya h, ne mi u ngu mi xipa r H J nda mu. 7 Nuya mi bu hnu mi tsu ngu retamayoho ya oho. 8 Ar Pablo mi kuta ha y nij ya xodyo. Mi wi ne himi ntsu mi mmba r mh J, ne mi umba r mui mi utyu r tsutwi J. Hu nzn bi japu. 9 Ra bi gota y mfeni, himbi ne bi jamfi, ne madeda ya ji, mi tsamba r u J. Jange ar Pablo bi weka ya gamfi, ne hyaxmu mi uta ha nar ngu ntuti, mr meti nar utate mr thuhu ar Tirano, mar mengunu. 10 Yo njeye bi japu, ne gatho nuu mi bu har hai Asia bi yotwa r mh ar tsi Hmu Hesu, ngu ya xodyo ne nuu himya xodyo. 11 Ar Pablo bi yota nzeye ya dta ntudi mi hmpa r tsedi J. 12 Nandi honse mi thspa y nthumxi ne mara y dutu xki hye

pau nar xodyo mr thuhu Apolo bi zonga Efeso. Mar me Alejandria, xaka mbdi te nda m, ne mi ptwa xiho r Tofo J. 25 Nunu xki tutwabi r u ar tsi Hmu, xa mi umba r mui mi mmba r mh ar tsi Hmu, ne njapu mi uta mara, mdi honse mi ptwa r xixthe ar Xuwa. 26 Bi ndu i bi zo ya xodyo ha y niju, hinto mi tsu. Ha nu mi yoxa ar Prisila ne ar Akila, bi zixyu nampu, bi utwabi xiho r u J. 27 Nunu mi ne nda ma Akaya, ne nuya ku me Efeso bi humba r mui. Ne bi mempa nar hemi nuya ku mi bu hnu Akaya nda numaho nmu nda zoho. Nu mi zo, xa bi maxa gatho nuu xki hwkwa J nda emui. 28 Ngetho xa mi umba r mu i mi kotwa y ne ya xodyo madeda ya ji, ne mi otwa ar u hr Tofo J, nda bu ar Hesu gehnu ar Kristo.

24Nuya

Ar Apolo bi mmba r mh J nnu Efeso

19

Nmu mi bu hnu Nkorinto ar Apolo, ar Pablo bi thota ar u tho ha ya toho ba tsonga Efeso. Ka bi nthewinu ra ya gamfi. 2 Ne bi yambabi:

Ar Pablo mi bu har hnini Efeso

235 ar Pablo, ne nda thspa habu mi bu ya dathi, mi thitsi, ne ya tsondhi mi poni mi heu. 13 Ne ra ya xodyo ma ya gu ka ndhi, habu gatho mi yo mi ju ka ya tsondhi, na mbi beu nda yenga ya tsondhi nda nomba r thuhu ar tsi Hmu Hesu nehe. Njanu mi embabi ya tsondhi: Di nohe r thuhu ar Hesu n nonga ar Pablo, di xiahe gi pohu. 14 Mi pe njanu nuu yoto y tu nar oho mr thuhu ar Seba, mar xodyo ne mr nd ya mj. 15 Ha nmu mi enga nar tsondhi, nunu bi ddi ne bi en: Nuga di pdi togo ar Hesu, ne di pdi togo ar Pablo. Xi nuahu, togoihu. 16 N ar oho xki nthex kwi ar tsondhi, bi yengar nsagi ne bi yenta nuya ohoyu. Bi ntte, ne nuya oho nmu mi bonga nhixtitho har ngu, mi nthemfotho, ne xa xki ntseni. 17 Gatho ya me Efeso, ya xodyo ne nuu himya xodyo, bi yoxa n xki thogi, jange xa bi zuu, ne xa mi tespr nsu r thuhu ar tsi Hmu Hesu. 18 Nzeye nuu xki emu i mi e madeda gatho ya ku mi damajni n xki yotu. 19 Nzeye ya ku ma ya ete bi hxa y hemi bi tsta habu xki mhuntsa gatho. Nu mi nuu hangu xki bepu, mi tsu ngu kutanthebe ya nthebe ya taxboj. 20 Njapu xa mi ntu nga r mh ar tsi Hmu ne mi nheki r tsedi. 21 Mi wadi da tho gathoyu, ar Pablo bi beni nda tho Nmasedonia ne Akaya, ne nda zonga Herusalen. Ne mi en:

YA BE FI19 Xka jwadi ga bu hnu Herusalen, mahyoni ga ma Nroma nehe. 22 Ne bi mehna yoho y maxte bi ma Nmasedonia, ar Timoteo ne ar Erasto. Ha n bi gohnu Asia mara ya pa.

pau bi mu xma ya me Efeso, ngetho mi mhmba r u J. 24 Mi bu hnu nar oho mar thuhu ar Demetrio. Mr befi mi hoka ya tsita ma ya taxboj. Mi kospabi r nij y tsita ar Diana, mi papa ya ji. Njapu nuu togo mi mpe nor befinu, mi t nzeye ya boj. 25 Ar Demetrio bi muntsa gatho nuu mi pe nunar befinu, ne bi embabiu: Ha gi ohu ohohu. Gi phu xiho, nunar befinu faxju di thu nzeye ar boj. 26 Xka yohu ne xka hyanthu ar Pablo, yo xipa ya ji nuya tsita hoka ya oho, hingya ju. U ta ya ji, ne nzeye xi weke te, hinge honsewa Efeso, xi japu xoge har hai Asia. 27 Nunar tsokinu, hinge honta da hwata ma befihu. Da tsa da me r nsu r nij ma tsi nnhu Diana, ne da me r nsunda nuna togo ndnga gatho ya jiwa me Asia, ne gatho ya meximhai. 28 Mi yoxa gatho nuu mi pe nunar befinu, xa bi mbo y kwe, ne mi hexa ya mhafi, mi eu: Dta ar tsita Diana, r meti ya me Efeso. 29 Gatho ya mengunu himi pdi te nda beu, ne na mfenitho bi nixti bi ma habu xki nzi mi tota ya mhuntsi. Ne bi nju ar ku Gayo ne

23Nuya

Ar mu xmaji nnu Efeso

YA BE FI19,20 ar ku Aristarko, ya me Nmasedonia, y ohu ar Pablo. 30 Ar Pablo mi nehm nda yuti nda zo ya ji, ha nuya ku mi bu hnu himbi hyegi. 31 Ra ya nd me Asia mi ntsixkwi ar Pablo, bi mempa ar nzengwa hinge nda ma har dta mhuntsi. 32 Nu har mhuntsi, ra mi mafi mi mnga nar mh, mara mi mnga mana, ngetho ya ji himi pdi tema nda beni, ne mara himi pdi yo xki mhuntsi. 33 Nuya xodyo bi gu ka ar Handro nda zohm ya ji. Bi jr ye bi xipa ya ji nda he, ne nda tsa nda nga y mixodyowi. 34 Nmu mi b ya ji mar xodyo ne, bi ndui natwu bi mafi ntsedi ngu yo xenimpa, mi eu: Dta ar tsita Diana r meti ya me Efeso. 35 Nepu nr maxte r nd ar hnini, nmu mi wadi bi japi bi he ya ji, bi embabi: Ndadahu gar menguhuwa Efeso, togo hingi pdi nuya me Efeso supa r nij ma tsitahu Diana, ne r njti ba k mhetsi. 36 Numu hinjoo togo da tsa da koni, xiho gi heu ne hinge dama gi ju xa ri yehu. 37 Xka tsihuwa nuya ohoy u hinte xi b har nij, ne hinxi mau ma tsitahu. 38 Numu ar Demetrio ne nuy owi ja te da gaspa ya nzaya, buu da yotse. Jange bu nuya tsutwiyu, d ngaxte na ngu na. 39 Ha numu ja mana te gi ngaxtehu, ma ga enthu nar mhuntsi habu da tsa da hogi.

236 ga ntsuhu hinda thoxkagihu di ju xu ya ji xta bu n xi thopya, ngetho numu da tangagihu, tema ga thhu. 41 Nu mi wadi bi mnga njapu r maxte ar nd, bi fonta ya ji.

40Ma

Nu mi wa ar mu xmaji, ar Pablo bi zohna gatho ya ku, bi humba y mui, bi hyu fi, ne bi edi bi boni bi ma Nmasedonia. 2 Bi mengi bi thota habu xki tho meto mi tsonga ya ku, ne xa mi zofo mi humba y mui. Bi japu gatho ar u ndi ma Gresia. 3 Ka bi mu hnu hu nzn, mi hoki ndi ma Nsiria. Ha bi zo r gu nuya xodyo xki hutsi nda hyo nmu nda gu ar motsa ndi manu, jange bi beni nda gaxta har hai Nmasedonia managi. 4 Bi mewi ndi ma Asia ar Sopate me Berea, ar Aristarko ne ar Segundo ya me Ntesalonika, ar Gayo me Derbe, ar Tikiko ne ar Trofimo ya me Asia, ne ar Timoteo. 5 Nuya kuyu bi meto, ma ba tobgagihe Ntroa. Ka d nthehenu. 6 Nuje da tomhe bi tho ar dango nmu tsi ar thuhme hingi jotsi. Mefa da pohenu Mfilipo, da rahe ar honthe. Kuta mpa da yohe har dehe, ne da tsohe Ntroa. D nthehenu ya ku xki meto, ne da kohenu ma yoto mpa.

20

Ar Pablo bi onu Nmasedonia ne Gresia

r beto mpa ar hto, bi mhuntsa gatho ya gamfi nda zipa r toxi ar tsi Hmu. Ar Pablo mi uti,

7N

Ar Pablo bi mhunskwi ya ku nnu Ntroa ne bi ehwi

237 mi zonga made nxui himi tsayatho, ngetho ma nda bonga r hyax. 8 Nunar ngu habu xki mhuntsi, mi to ma, ne xki tso nzeye ya oti. 9 Nar tsu ntu mr thuhu Eutiko, mi huhnu ha nar kutahyatsi. Bi zopar th, ngetho ar Pablo bi ya. Mi mitar th bi da har hu ntongu. Ha bi njutsi, xki du. 10 Num ar Pablo bi gi, bi yoxa n ar btsi ne bi hyu fi. Ne bi embabi ya ku: Yo gi ntsuhu, tetho. 11 Bi boxa managi habu xki mhuntsi. Bi heka ar thuhme, bi ziu r toxi ar tsi Hmu bi uu. Mefa ar Pablo bi mengi bi ya, ne mi nthengxudi bi gu r u bi ma. 12 Ha nu mi tsixa n ar tsu ntu xki dagi mi tetho, gatho ya ku xa bi hu y mui.

YA BE FI20 ma nda mu har dango Pentekoste, numu nda zamh nda zoni.
Ar Pablo bi ehwi ya ku me Efeso nnu Mileto

da ju he ar motsa da betohe, da mhe har hnini Nason, ka nga nthehenu ar Pablo ngu d mhe, ngetho mi ne nda ma watho. 14 Nda nthehenu Nason, da tsixe har motsa ndi ehe, da mhe mahyegi har hnini Mitilene. 15 Da pohenu, ne r hyax da tsohe getu har xeni hai Kio. r yopa da tsohe ha mana xeni r thuhu Nsamo, ne da kohe habu r thuhu Trogilio. r hupa da tsohe har hnini Mileto. 16 Ar Pablo xki beni hinge nda tho har hnini Efeso, ngetho himi ne nda mu nzeye ya pa har hai Asia. Mi xoni nda zonga har hnini Herusalen,

13Nuje

Ar Pablo bi bonga Ntroa ndi ma Mileto

mi bu hnu Mileto, ar Pablo bi mempa ar nzengwa y nd ar nij Efeso, bi embi mi tomnu Mileto. 18 Nu mi zou habu mi bu ar Pablo, bi embabiu: Nuahu gi phu xiho tengu ma mui nmu ndi bu hwihu nuya pa xi thogi, nda tsokwa har hai Asia. 19 Xta pepa ma tsi Hmuhu, hinxta etsi. Xta nma ma gida, xta tho ya tsomui nuu xi yotka ya xodyo, huskathogi da hyogagiu. 20 Mdi njapu, hinte xta gi n gi hohu da jaahu ar ho. Gatho xta utahu ha ya mhuntsi wa ha ri nguhu. 21 Nuahu gar xodyohu ne nuu hingya xodyohu, xta zoahu gi ehu hr nthandi J gi yothwu r ntsomi, ne gi emuihu ma tsi Hmuhu Hesukristo. 22 Ha nupya tsixka r H J gar ma Herusalen, mdi hindi pdi teme bi tobgaginu. 23 Honse di pdi xi xikagi r H J ha gatho ya hnini di thogi, bi tobgagi ar fadi ne ya thogi. 24 Ha nuyu, hindi japamasu, ne hindi japa ma te da mepkase. N di nega, ga johya ga jwata nunar befi bi raka ar tsi Hmu Hesu. Nor befi, ga mmba r hoga mh nonga teme xi hwgagihu J. 25 Ha di ppya xiho, nuahu xt thopu xta xiahu r tsutwi J, hingi ma gi penju gi hyandagihu managi.

17Nu

YA BE FI20,21 di xiahu, hingo ba ma ni nmu gi mehupya. 27 Ngetho nuga hinte xta gi. Gatho n xi utka J, xta utahu nehe. 28 Di xiahu, ntsuhu, ne suhu gatho ya gamfi xi yentahu ri yehu r H J, ngu nar mayo su y tsi deti. Gese xi exahu gi sufu r nij ar tsi Hmu xi unga r ji xi dai. 29 Nuga di pdi nehe, nu xka magawa, ma da epu ra ya tsoji, da ne da hwatwa gatho r nij J, ngu nar mio hinte ma deti egi. 30 Hinge honseu, ra da bonga madeda ri mhuntsihu, ma gi mhu ra ya ntuti hinga majni, ne gi weju ya ku gi tsixu. 31 Jange ntsuhu, ne behu nuu hu njeye parxui hinge ndi tsaya ndi nma ma gida, xa ndi hupa ri muihu na ngu na. 32 Nupya tsi kuhu, di tetahu J ne r mh mnga teme xi hwkahu. Gehnu pesa ar tsedi da zeta ri jamfihu, ne gi hhu gatho n xi htwa nuu xi taxka y mui. 33 Nuga hinto xta hyokwabi r boj wa r he. 34 Ngetho nuga ngu gi psehu, nuya yeyu xi maxkagi xta mpefi xta t n ndi honse ne n honga nuu di obe. 35 Hyaxmu xta utahu ga mpehu njapu, ne da tsa ga faxu nuu hinte petsi. Ne ga behu n bi mnga ar tsi Hmu Hesu, nmu bi en: Tte r nzatho ga uhu, hinge n ga hhu. 36 Nu mi wadi bi mnga njapu ar Pablo, bi ndandihmwi gatho ya ku, ne mahyegi bi yapa Ju. 37 Gatho ya ku xa mi zoni, mi dta r dumuiu. Mi hu ar Pablo ne mi tsuspa r hmi.

238 xa mi tu y mui mi yoxa n bi mnga ar Pablo, hinge nda mengi nda hyandi. Bi ma ba exa har motsa, bi ehwi bi ma. Nu nda ehe ya ku, da ju he ar motsa da mhe njntho har xeni hai r thuhu Kos. r hyaxpu da tsohe manar xeni hai r thuhu Roda. Mefa da mhe har hnini r thuhu Patara. 2 Nnu Patara da tihe nar motsa ndi ma Fenisia, d poxenu ne da mhe. 3 Nu ndi pahe har dehe, da hanthe ha ma nghhe ar xeni hai Txipre. Da thothe da mhe har hai Nsiria, ngetho n ar motsa ka ma nda zohnu n te mi h har hnini Tiro bu har nthe, ne ka da kohenu. 4 Ma da tsu henu ya ku, ne da bu hwihenu yoto mpa. Nuya ku xki nzinga r H J mi xipabi ar Pablo hinge nda ma Herusalen. 5 Mi wa ya yoto mpa, bi dengagihe gatho ya gamfi, y beh ne y btsi. Da pohe har hnini ma ba tsogagihe har motsa, ne ka da ndandihmhenu har nthe da apabihe J. 6 Nu nda ehe ya ku, da hu he na ngu na, ne da poxe har motsa, ha nuu bi mengi bi ma y ngu. 7 Nnu Tiro bi gxa ar u ndi yohe har dehe, ne da mhe har hnini Tolemaida. Da zengwahe ya ku, ne da kohwihenu na pa. 8 r hyax ar Pablo ne nuu ndi ohe, da pohe da mhe har hnini Nsesarea. Ne da haxe hr ngu ar Lipe n mi mmba r mh J, mi na nuu yoto ya maxte xki thahna har nij Herusalen.

26Jange

38Ngetho

21

Ar Pablo bi ma Herusalen

239 Lipe mi e goho y tinxu himi nthti, ne mi mu n mi xipa r H J. 10 Da bu henu ra ya pa, ne bi zohnu nr mehni J xki e Nhudea, mr thuhu Agabo. 11 Ba e bi kskagihe, bi hmba r bti ar Pablo, ne bi duta y ye ne y wa, ne bi en: r H J m ma da duta njawa ya xodyo bu Herusalen n togo r meti nuna ar btinu, ne da datwa ha y ye nuu ya ji hingya xodyo. 12 Nda ohe njapu, nuya ku ma ya mengunu ne nuje, da tsahmhe nga hkwe hinge nda ma Herusalen. 13 Ha nunar Pablo bi en: Yo gi zohu ne gi tsotju ma mui. Nuga hinge honse di bui da nsotkaginu Herusalen, di bui ga unga ma te di mba r thuhu ar tsi Hmu Hesu. 14 Nda nuhe hinge nda tsa nga hkwabihe hinge nda manu. Hinte da xife, honse da ehe: Da yota ngu ne ar tsi Dada. 15 Mefa nu mi tho nuya pau, da hoje da mhe Herusalen. 16 Ba tengagihe ra ya ku mi bu hnu Nsesarea, na mr thuhu Naso me Txipre. Mi pesa nzeye ya jeye xki emui ar tsi Hmu Hesu. Gehnu bi rakagihe ar seki hr ngunu Herusalen.

YA BE FI21 Pablo bi zengwau, ne bi metwabi gatho n xki yota J hr befi xki tumbabi, nda hspa r mh nuu hingya xodyo. 20 Nu mi you njapu, bi nsundabi J, ne bi emba ar Pablo: Tsi ku, gi pdi hangu r nzeye ya xodyo xi jamfibi r mh ar tsi Hmu Hesu, ne xa umba y muiyu temba y bepate ar Moise. 21 Xi nsipabiu gi uta ya xodyo bi bu ha mara ya hai, hinda demba r tofo ar Moise. En gi hkwabi da huspabi ar nsegi y btsi, ne hinda denga ma ntumbihu. 22 Xipya, te ga pehu mu. Ngetho nu xta bhyu gi bu kwa, ma da mhuntsa gathou. 23 Jange di xiahe gi yota njawa: Bu kwa goho ya ku ma da yota nar hti xi twa J. 24 Tsitsi mewi, ma gi nxuju ngu ma ntumbihu, ne juti da xyu. Ne njapu da hyanda gatho ma mixodyohu gi ota ngu mnga har tofo, ne hinga majni n xi you. 25 Ha nuya gamfi hingya xodyo, xta xipabihe hinga mahyoni da yota ngu ma ntumbihu. Honse mahyoni hinda zi ya huni xi htwa ya tsita emp, hinda zipa y ji ya meti, hinda za ya meti hinxi pomba r ji, ne hinda mengwi mana n hingo r nthti. 26 Num r hyaxpu, ar Pablo bi zixa nuu goho ya oho, ne mahyegiwi bi nxuku ngu y ntumbiu. Mefa bi yutu har dnganij, ma ba m hamu nda wa ya pa nda ntaxki, ne hamu nda zo ar pa nda unga y moho na ngu na. 27 Ne nmu ma nda wa nuu yoto mpa ntaxki, ra ya xodyo ya me

9Ar

19Ar

nda tsohe Herusalen, ya ku xa bi njohya bi zengwagihe. 18 r hyax da mebehe ar Pablo ma da kse ar Hakobo, ne ka xki mhushnu gatho ya ku ma ya nd har nij.

17Nmu

Ar Pablo bi nju har dnganij

YA BE FI21,22 Asia bi hyanda ar Pablo mi bu har dnganij, bi yuta ya ji bi mbo y kwe, ne bi gu ar Pablo. 28 Xa mi mau ntsedi mi eu: Me Israelhu, faxje. Go gehnu ar oho habu gatho yo uta ya ji da mau ma hninihu, ma bepatehu ne ma nijhu. Ne xi kuta ra ya ji hingya xodyo, honse tsonga ma jpa nijhu. 29 Mi mu njapu, ngetho xki hyanda ar Pablo har hnini mi owi ar Trofimo ar me Efeso, mi hu y muiu ar Pablo xki zixa har nij. 30 Jange gatho ar hnini bi mu xmatho, ne xa mi mau. Bi watu bi mi ar Pablo, ne bi guti bi gu ka har nij, ne dama bi njota ya goxthi. 31 Mi ne nda hyou, ne bi nsipabi ar ndndogu, gatho ar hnini Herusalen mi mu xmatho. 32 Num, bi musnu gatho ya ndogu ne y nd, bi nixti bi ma habu xki mhuntsa ya ji. Nu mi hyantu mi epu ya ndogu ne y nd, bi hyepu ar Pablo. 33 Mi zonga ar ndndogu, bi gu ar Pablo, ne bi xipa togo nda xota yoho ya nthhiboj, ne bi ani togo ne te xki yote. 34 Ha nuya ji xa mi xhnatho, nao mi mnga na ngu na. Hinte bi zo r mfeni ar ndndogu, jange bi beni mar ho nda zixa habu mi bu ya ndogu. 35 Nu mi zonga ha ya rendo r goxthi y nguu, ya ndogu bi gu xta ar Pablo, ngetho ya ji xa mi ne nda neti. 36 Ya ji mi befa xa mi mafi mi eu: D du n ar oho.

240
Ar Pablo bi humba y hmi ya ji
37Nmu

ma nda teta habu mi ku ya ndogu, ar Pablo bi emba y ndu: Ha da tsa ga na tsi tui. Bi dhnu ne bi en: Atho gi ar griego. 38 Hinga gee n ar me Ehipto bi gu xa ya ji nda ntuhni pesa ra ya pa, ne bi zixa ha ya otatoho nuu yonatenthebe ya hyote. 39 Ar Pablo bi ddi ne bi en: Hin. Nuga dar xodyo me Tarso nar dta hnini har hai Nsilisia. Di aar mte gi raka ar seki ga zo nuya jiyu. 40 Ar Pablo mi tumba ar seki nda , bi ma ha ya rendo ne bi jr ye bi xipya ji nda he. Nmu hinto mi , bi ndui bi ebreo, ne bi en: Ha gi ohu ndadahu di nkuhu, ne nuahu tatahu. Yohu ma ga xiahu n xta ote. 2 Nuya ji mi yo ar Pablo mi ar h ebreo, gatho dama bi hetho. Num ar Pablo bi en: 3 Nuga dar xodyo, da mu har hnini Tarso har hai Nsilisia, da tewa Herusalen. Bi utkagi ar utate r thuhu ar Gamalie. Bi tutkagi xiho teme di bonga ar tofo bi zogagihu ma palehu. Ne xa ndi umba ma mui ndi ne nga pepa J, ngu gi othu gathoihu ar pania. 4 Nuga nehe da utsa nuu togo mi tenga nunar unu, ndi nehm nga ho. Ndi ju nda njota har fadi, hinge ndi jamasu ha ma ya ndo wa ma ya beh. 5 Nunar dngamj ne gatho ya dnziand, da tsa da damajni bi

22

241 raka ya hemi nga hspa ma kuhu. Ne da ma Ndamasko, ma nga ju nuu mi tenga nunar unu, ne nga tsi Herusalen nda mfei.
Ar Pablo bi damajni hanja bi emu i
(Hch. 9:119; 26:1218)
15Ngetho

YA BE FI22 ma da meai gi datwa majni gatho ya ji n xka hyandi ne xka yode. 16 Num, tema gi tomi. Nangi, mh ma gi nxixthe, ne gi xu ka ri tsoki, gi matwa r thuhu ar tsi Hmu.

ndi ne ar u txutho mi bedi nga kuta Ndamasko, ngu made mpa, na nda thani bi gobgatho na ra dta hyatsi ba e mhetsi. 7 Da hwangi, ne da o nar mh mi en: Saulo, Saulo, yo gi utsagi. 8 Nuga da thti ne da embabi: Ndada, togoi. N bi dtkagi: Nuga dar Hesu me Nasare, togo gi utsa. 9 Nuu ndi obe bi hyanda ar hyatsi, ne xa bi ntsu, mdi himbi you n ar mh mi zokagi. 10 Nuga da ani ne da embabi: Ma tsi Hmui, tema gi ne ga pepya. N bi engagi: Nangi di ma Ndamasko, ka gehnu ma da nsiai gatho n xta beni gi pefi. 11 Nunar hyatsi xa mi ntsedi, jange da ngoda, ne nuu ndi obe bi gu nkagi bi zixka Ndamasko. 12 Num nar oho mr thuhu Anania, xa mi ota xiho mi temba y bepate ar Moise, ne gatho ya xodyo mi bu hnu xa mi mahobi. 13 Bi ma ba kskagi, ne mi zonga habu ndi bui, bi engagi: Ma tsi ku Saulo, hnga ri nthandi. Ne bi tsa da handa togo mi kskagi. 14 Nepu bi engagi: J togo mi ndnga ma palehu, xi hwaai ngi p teme beni da yote, ne gi hyandwa r tsedi, ne gi yospa r mh N Togo ar Hogaji.

6Nmu

da penga Herusalen, nda tsoho da kuta har dnganij ma nga ndnga J, na nda handatho na ngur ti. 18 Da handa ar tsi Hmu, mi engagi: Nguta pongwa Herusalen, ngetho nuya ji bu kwa, hinda ma da emui n ma gi datwa majni gi nongagi. 19 Ha nuga da embabi: Ma tsi Hmui, pu xiho ndi kuta ha y nij, ndi ju nga eta ar fadi ne ndi fe nuu togo mi emuii. 20 Nmu mi nhmba r ji ar Teba togo mi damajnii, ka ndi bu hnu nehe. Hinda hkwa nuu mi kahni, nuga go da supa y dutu ya hyote. 21 Ha nunar tsi Hmu bi engagi: Di ma, di peai ma gi zo nuu hingya xodyo.

17Nepu

Ar Pablo bi m hanja bi mehni ma nda zo nuu hingya xodyo

mi mnga njapu ar Pablo, ya ji himbi ne bi yotse. Bi ndui bi xhnatho, ne mi eu: Hkwa r te nunar ohonu, ngetho hindi epi di tetho. 23 Xa mi hexa ya mhafi, mi fota y dutu ne mi pnsa ya hai. 24 Num ar ndndogu bi m nda thoka ar Pablo mbo ha y nguu nda mfei, ne njapu nda m tema

Ar Pablo mi o hr ye ar ndndogu
22Nu

YA BE FI22,23 xki yote, hanja ya ji xa xki mbo y kwe. 25 Nmu mi nsote nda mfei, ar Pablo bi emba nar dndogu mi bahnu: Hage da tsa gi fehu nar oho me Nroma, hingi phu wa xi yota nar tsoki wa hin. 26 Nu mi yo njapu ar dndogu, dama ba xipa r ndpu nehe, ne bi embabi: Te ma gi japa nunar ohonu, ngetho ar me Nroma. 27 Num ar ndndogu bi ma ba ksa ar Pablo ne bi yambabi: Hage gar me Nroma. Ar Pablo bi ddi: H, majni. 28 Num nunu bi embabi: Nuga da juta nzeye ar boj, njapu bi texkagi ngu ar me Nroma. Ar Pablo bi en: Ha nuga dar mengunu nda mutho. 29 Nu mi yo njapu nuu ma nda hyu xti, dama bi zopu. Gese ar ndndogu bi zu nehe nmu mi bdi mar me Nroma, ngetho xki bepa y maxte nda xote.

242 ar Anania togo mar dngamj, bi bepa nuu mi ba getu habu mi ba ar Pablo nda metwa r ne. 3 Num ar Pablo bi embabi: J ma da raa ri mfei, nemh ji. Xka hupu gi hska majni ngu huxa har tofo bi yota ar Moise. Hanja gi tsoka nunar tofo mu, xka bepa togo xi mebgagi. 4 Nu mara ya ji mi bu hnu bi embabi: Hage njapu gi thta ar dngamj pepa J. 5 Num ar Pablo bi ddi: Tsi kuhu, nuga hinge ndi pdi ha go mi gehnu ar dngamj, ngetho xi tota njawa: Yo ma gi tsanga nr nd ri hnini. 6 Ar Pablo mi nu mi bu hnu made ya dengamj ne made ya dengabepate, bi ntsedi ne bi en: Ma kuhu, nuga dar dengabepate ngu gatho ma pale nehe. Xi mabgagiwa hr nthandi ya nd, ngetho di jamfi da mengi da nte nuu xi du. 7 Nu mi mnga njapu ar Pablo, ya dengabepate ne ya dengamj bi ndui bi ntsahki na ngu na, ne njapu bi he ar mhuntsi. 8 Ngetho nuya dengamj eu, nuu togo xi du, hinda mengi da nte, ne hingi emuiu bu ya enxe, hingi bu y pa ya ji n. Ha nuya dengabepate h, eu da mengi da nte na, bu ya enxe, ne bu y pa ya ji. 9 Ne gatho xa mi xhnatho. Na mbi ma ra ya btofo ma ya dengabepate, ne bi eu: Nunar ohonu hinte ma tsoki di timfe. Numu xi zo nr pa nar ji, wa nar enxe, ma ga othu J.

2Gem

hyaxpu ar ndndogu mi ne nda bdi tema xki yote, bi m nda thkwa ya boj xki sote. Ne bi zohna ya ndmj ne gatho y nd ya xodyo, bi yota nar mhuntsi, ne bi gu kwa ar Pablo habu mi buu. Num ar Pablo bi kta y nd ya xodyo, ne bi embabi: Ma tsi kuhu, nuga gatho ya pa xta bui hinte xta tsamau hr nthandi J.

30r

Ar Pablo bi hr mhuntsand ya xodyo

23

243 bi gahni ar tuhni. Jange ar ndndogu, mi tsu nda nxenga ar Pablo, bi zohna y ndogu nda e nda zixnu nda eta habu mi buu. 11 Nu mi nxui ar tsi Hmu bi zo ar Pablo ne bi embabi: Pablo, yo gi tu ri mui, ngetho ngu xka datka majniwa Herusalen, njapu ma gi datka majninu Nroma nehe.

YA BE FI23 tsu ntu nu, ngetho ha nar mh n. 19 N ar ndndogu bi mipa r ye ar btsi, ne bi zixa habu bi yambase: Tema gi ne gi xikagi. 20 Ar tsu ntu bi embabi: Ya xodyo xi yota nar nkohi, ma da e da yaa ar mte gi tsispa ar Pablo xudi ha y mhuntsand, ngetho eu ne da bdi xiho tema xi yote. 21 Yo ma gi yote, ngetho ngu yonate ya oho ma da th. Xi eta made J hinte ma da ziu, meto da hyo ar Pablo. Numu hin, d zutwa r mfei J. Honta tomatho tema gi mnge. 22 Ne ar ndndogu bi emba ar btsi nda ma, ne hinto nda xipabi xki metwabi n ma nda thogi.

10Xa

hyax ra ya xodyo bi mhuntsi nda hyonga hanja nda hyo ar Pablo. Bi etu made J hinte nda ziu, meto nda yota n xki beu. Numu hin, nd zutwa r mfei J. 13 Mi tho yonate nuya oho mi mnga njapu. 14 Nuya ohoy u bi ma ba ksa ya ndmj ne ya dnziand, bi eu: Nuje xta ethe made J hinte ga tsihe, meto ga hohe ar Pablo. Numu hin, d zuje r mfei J. 15 Jange nuahu ne gatho ya nd, yafu ar ndndogu da tsiahu xudi ha ri mhuntsihu. Gi emfu gi ne gi phu xiho n te xi yote. Ne nuje ma ga taje har u ga hohe, hinga hehe da zokwa. 16 Bi yo nr tu r nju ar Pablo n xki tekwabi. Nguta bi ma ba ksa ha y ngu ya ndogu ne bi xipabi. 17 Num ar Pablo bi zohna nar dndogu, ne bi embabi: Tsispa ri nd nunar tsu ntu nu, ngetho ne da xipa ra ya mh. 18 Nunar dndogunu bi zixa habu mi bu r nd, ne bi en: N ar yofadi r thuhu Pablo, bi yaka ar mte nga tsia nunar

12r

Y u ni ar Pablo mi honga hanja nda hyo

ar ndndogu bi zohna yoho ya dndogu, bi bepabi nda japi nda hoka yonthebe ya ndogu watho, ne ngudmi ma nate ya toge, ne ma yonthebe ya ndogu h ya maza, nda mau har hnini Nsesarea ngu ar guto nxui. 24 Ne bi ya ra ya fani nda nto ar Pablo, ne nda tsispa ar nd Feli. Bi bepabi nda su xiho, hinte nda njapabi. 25 Ne bi yota nar hemi bi mempa ar nd Feli, mi en njawa: 26 Nuga dar Klaudio Lisia, di zengwai ma hoga ndi Feli. 27 Nunar ohonu r thuhu ar Pablo, bi gu ya xodyo butho nda hyo. Ha nuga nda pdi mar me Nroma, da tsixa ma ndogu, ma da ni.

23N

Ar Pablo bi bempa ar nd Feli

YA BE FI23,24 ndi ne nga pdi tema mi hoxu, jange da tsispa ha y mhuntsand. 29 Da pdi mi thoxa xki tsokwa y tofoseu, ha hinte xki yote ndi epi nda tho, hinge ndi epi nda teta har fadi. 30 Ha nuga bi nsikagi xki mhuntsa ya xodyo mi th nda hyo. Jange nguta d peai, ne da xipabi nuu y ngaxte, go da gaxai n teme hotse. Di ne gi bui xiho. 31 Nepu nuya ndogu, ngu xki mepabi, bi zixa ar Pablo mi nxui har hnini Antipatri. 32 r hyax nuya ndogu mi yotho bi menku habu mi buu. Honse nuya toge bi zixa ar Pablo. 33 Nu mi zou Nsesarea, bi umba ar hemi xki mempa ar nd Feli, ne bi tentwa ha y ye ar Pablo. 34 Nu mi wadi bi ne ar hemi ar nd Feli, bi yani habu mar mengu. Ne nu mi bdi mar me Nsilisia, 35 bi embabi: Ga oxai nu xta epu ri ngaxte. Nepu bi bepa togo nda su xiho habu mar nguhm ar Erode.

244 Di jamdihe, hoga nd, ngetho xta pese nar hogamui, ne tota xiho ar tsutwi ha ma hninihe, xaka mbdi gi nd. 3 Hoga nd Feli, di topahe gatho ya pa habu gatho gi ma, ga raahe njamdi nuya ho xka yote. 4 Hindi ne ga hkahe ri befi. Di aahe gi jar mte gi yoxkagihe na tsi tui n ma ga xiahe. 5 Xta tihe nunar ohonu, hehwi nar heni yo habu gatho bu ya xodyo uti. Di phe go gehnu r xhmu ra ya ji tenga nar me Nasare. 6 Nunu mi ne nda tsoka ma dnganijhe. Jange nuje da ju he ndi ne nga hsfe majni ngu mnga ma tofohe. 7 Ha nunar ndndogu r thuhu Lisia, ba ehe bi zimgagihe nunar ohonu. 8 Nepu bi en, numu togo mi ne nda ngaxte, nda e nda gaxai. Ne nmu xki hspa majni, ma gi pse ha majni n di xiahe. 9 Gatho nuya xodyo mi bu hnu, bi eu majni n mi mnga ar Tertulo. 10 Ar nd Feli bi jr ye bi umba ar seki ar Pablo nda , jange nunu bi ndui bi en: Di pdi pesa nzeye ya jeye gar nd ha nunar hnininu, hinga ntsu ga thta nuya ma ngaxte. 11 Da tsa gi ani ne gi pdi xiho, ja pesa retamayoho mpa xta tsonga Herusalen ma nga ndnga J. 12 Hinto xi zu kagi di ntsabe mana. Hinxi tsu kagi di uta ya ji har dnganij, ha ya tu lo nij, wa har hnini.

28Ha

Nu mi tho kuta mpa mi bu hnu ar Pablo Nsesarea, bi zonga ar dngamj mr thuhu Anania, mi owi ra ya dnziand, ne nar oho mr thuhu Tertulo mi faxa ya ji ha ya tsutwi. Bi zou ma nda hyoxhya nhemh ar Pablo hr nthandi ar Feli. 2 Nepu bi tsohna ar Pablo, ne nu mi zo habu mi buu, ar Tertulo bi mudi bi te gatho mi hotse, ne bi emba ar Feli:

24

Ar Pablo bi humba y hmi y ngaxte hr nthandi ar nd Feli

245 jiyu hinda tsa da hubga ma hmi n te hoxkagi. 14 Nuga di damajni di tenga nunar unu, ne njapu di pepa J mi ndnga ma pale, mdi nuyu en nar tsontuti. Di jamfi gatho n xi mhnga hr tofo ar Moise, ne gatho n xi yota y mehni J. 15 Nuga di ndomi ngu mi ndomu nehe, J ma da gu xa managi nuu xi du, ya hogaji ne ya tsoji. 16 Jange hyaxmu di umba ma mu i ga pesa nar hogamui, hinte ga tsamau hr nthandi J ne ya ji. 17 Mi tho ra ya jeye ndi yo yapu, da pengi nga umba ma hti J, ne nga hmpa nar mfatsi nuu ma mixodyobe hyoya. 18 Go ndi ot har nij nmu mi hyangagi ra ya xodyo me Asia. Bi zu kagi ndi nxu ki ngu ma ntumbihe, himbi tsu kagi ndi uta nzeye ya ji, ne himi mu xhyu. 19 Go di bu kwau, da gaxai numu pesa tema da hyoxkagi. 20 D mnga nuyu bu kwa numu xi dimgagi nar tsoki nmu bi tsixkagi hr mhuntsi ya ndxodyo. 21 Honse n da mnga ntsedi ha y mhuntsi, nmu nda en: Ngi zonkagihu ngetho di jamfi da mengi da nte nuu xi du. 22 Nmu mi wadi bi yoxa gatho ar nd Feli, ngetho mi phnu r mui nuu togo mi temba r u ar tsi Hmu, bi yenta manar pa, ne bi embabiu: Nu xta zo ar ndndogu Lisia, ka ga othu nar handi, ne ga p xiho n gi xikagihu. 23 Ne bi bepa nar dndogu nda su xiho ar Pablo, nda thetsu nda boni, ne nda tumba ar seki nuu

YA BE FI24,25 togo mi ne nda ktsi nda hspa te mi honi. 24 Mi tho ra ya pa, ba e ar nd Feli, mi owi r beh r thuhu Drusila mar xodyo. Bi bepa togo nda zixa ar Pablo, bi yoxa r jamfi bespabi ar tsi Hmu Hesukristo. 25 Ha nmu mi ndu ar Pablo bi mnga n xiho ga othu, ne ga ntsuhu hinga othu ya tsoki, ne J ma da hxa majni ar ngtsi, num ar Feli bi zu, ne bi embabi: Di za n xka xikagi. Nu xta bongagi, ga zoai managi. 26 Ar nd Feli mi tomi nda umbar boj nda hyegi, jange himi tsaya mi zohni nda wi. 27 Mi wa yo njeye bi bonga ar Feli ngu ar nd, ne bi go ar Porsio Festo ngr mponi. Ar Feli mi ne nda gohwi xiho ya xodyo, jange himbi hye ar Pablo.

13Nuya

25

Ar Festo bi zonu Nsesarea, bi boxa ngur ndnu. Nepu r hupa bi ma ba tsonga Herusalen. 2 Nunu ya ndmj ne mara ya ndxodyo, bi ma ba ktsi nda gaxa n xki yota ar Pablo. 3 Bi yapa ar mte nda tsi Herusalen, mi beu nda th ne nda daki nda hyo. 4 Nunar Festo bi embabiu bi jota ar Pablo har fadi Nsesarea, ha n nguta ma nda menga injanu. 5 Bi embabiu: Numu togo tsa da ma, mh, ne numu ja te gi hyoxu, ka gi ngaxtehu nu. 6 Ar Festo bi mu hnu Herusalen honse ngu ma hto wa reta mpa,

Ar Pablo bi yadi nda dat wa majni ar Sesar

YA BE FI25 ne bi menga Nsesarea. r hyaxpu bi hu habu mi ota ar tsutwi, ne bi bepa togo nda tsi ar Pablo. 7 Nu mi yuta ar Pablo, nuya xodyo xki e Herusalen xa bi gotatho, ne te gatho mi hoxu, mdi hinte mi tsa nda humbr hmi. 8 Nu ar Pablo bi ddi ne bi en: Nuga hinto xta tsokwabi. Hinxta tsokwa r tofo ya xodyo, ma dnganijhe, wa ar Sesar ma ndhu Nroma. 9 Ha nunar Festo mi ne nda gohwi xiho ya xodyo, jange bi yamba ar Pablo ne bi embabi: Ha gi ne ga mh Herusalen ga ota ar tsutwinu. 10 Num ar Pablo bi ddi njawa: Di bu kwa har tsutwi ya me Nroma, ka di epki ga hantbewa ma ngaxte nuu togo hoxkagi. Ngu gi pke xiho, hinte ma tsoki xta otwa ma mixodyobe. 11 Numu xta ota nar dta tsoki ne di epkagi da thogi, hindi ota ma ngi. Ha numu hinge majni nuu thoxkagi, hinto pesa ar seki da tentkagi ha y ye ya xodyo. Jange nuga di adi ma ga damajninu Nroma hr nthandi ar nd Sesar. 12 Num ar Festo bi wi y maxte, nepu bi embabi ar Pablo: Nuge xka yadi ma gi datwa majni ar nd Sesar. Jange nupya, d njapu ngu xka mnse.

246 mu hnu nzeye ya pa, jange ar Festo bi metwabi r thogi ar Pablo, ne bi embabi: Nuwa har fadi bu kwa nar oho bi zo ar Feli. 15 Nda bu hnu Herusalen b kskagi ya ndmj ne y dnziand ya xodyo, mi hoxa ar Pablo ra ya tsoki, ne mi adi nga enti nda tho. 16 Ha nuga da xipabiu ar tsutwi Nroma hinxi nzi ho ya ji nagitho. Meto da handwi y ngaxte da humba y hmi. 17 Jange ngu mi zokwau, r hyaxpu nagitho da huxa ha ma tsutwi, ne da bepa togo nda tsinka n ar oho. 18 Ka mi bu hnu gatho nuu mi hotse, mdi hinte bi hyoxu ngu nuya ndi benga. 19 Honse mi hoxu tema mi jamfiu, ne mi nou nar oho mr thuhu ar Hesu xki du, ha nunar Pablo mi m mi tetho. 20 Ha nuga hinte ndi pdi te nga thti, jange da emba ar Pablo, hage mi ne nda ma Herusalen nda totwa ar tsutwinu. 21 Ha n bi yadi nda hspa majni ar dngand Augusto. Jange da bepa togo da su xiho ne ga pempabinu. 22 Num ar nd Agripa bi embabi ar Festo: Nuga ne di ne ga oxa n te mnga n ar oho. Ar Festo bi ddi: Xudi gi yotse. 23 Jange r hyax ar Agripa ne ar Berenise bi zoho ne bi yutu xa xki he nda u y nsu. Bi mhuskwi ya dngandogu, ne bi yutu mahyegi

14Bi

tho ra ya pa, ne bi zohnu Nsesarea ar nd Agripa ne r beh r thuhu Berenise, b e bi zengwau ar nd Festo.

13Bi

Ar Pablo bi tsixa hr nthandi ar nd Agripa ne ar Berenise

247 mara ya nd har hnini. Ne ba tsi ar Pablo ngu xki mnga ar Festo. 24 Ne ar Festo bi en: Nd Agripa, ne gatho nuu gi buhuwa. Bakwa nunar ohonu, togo xi hyoxya xodyo nnu Herusalen ne nuwa Nsesarea, ne hingi tsayau mafi en mahyoni da tho. 25 Ha nuga hinte ma tsoki xta timbabi da tsa da tho. Ne nunu xi yase da ma da datwa majni ar nd Augusto Sesar, jange xta enti ga pempabi. 26 Nuga hinte di pet si te ga xipa ar nd Nroma. Jange xta tsiai, nuge nd Agripa, ne gatho nuya gi bu huwa, xki jwahu gi wihu, ga petsi tema ga otwabi ma ndhu. 27 Ngetho di enga, hingi ho ga pempa nar yofadi ma ndhu Sesar, ne hinga xipabi tema tsoki thotse.

YA BE FI25,26 pu nehe, numu ne da mmh, nda ndui xta temba y ntumbi ya dengabepate. Ngu gi pse go tte umba y mui otwa y bepate ar Moise. 6 Ha nupya, ngetho di pesa na ndomi ma da mengi da nte nuu xi du, ngu xi twa J ma palehe, xi jaxkagi ar tsutwi. 7 Gatho ma mixodyobe, y betogihe nuu retamayoho ya pale mi bu mameto, tomi da hnga r hti J, jange parxui pepabi. Ngu gi numh, hoga nd Agripa, ngetho di pesa nunar ndominu, nuya ma mixodyobe xi babgagi ha ya tsutwi. 8 Ximu, wa hingi emu ihu, J tsa da gu xa nuu xi du.

5Go

Nepu ar nd Agripa bi embabi ar Pablo: Di raa ar seki gi nga ri te. Num ar Pablo bi gu xa r ye, ne bi ndui bi humba y hmi hinte mi njapu n bi thotse, bi en: 2 Hoga nd Agripa, di johya ma ga hnse ha ri nthandi, ne ga otar u te gatho hoxkagi ma mixodyobe. 3 Dta ma johya ngetho gi ptwa xiho y ntumbi ya xodyo, ne tema thohnu. Jange nuga di aar mte gi peska ar tseti gi yoxa n ma ga m.

26

Ar Pablo bi data majni ar nd Agripa n mi jamfi

nehe har ndui, ndi beni mar ho te gatho nga otwa nuu togo mi nomba r thuhu ar Hesu me Nasare. 10 Njapu da ot nu Herusalen. Xki raka ya hemi ya ndmj nda tsa nga ju ya gamfi. Nzeye ndi kota ha ya fadi, ne ndi etatho ma xutha nmu mi tho. 11 Hinge ndi tsaya ndi otwa n ndi ne ha y nij ya xodyo, ndi ne nga japi nda konga ar tsi Hmu. Xa xki zu kar kwe, ndi pa mara ya hai ndi honi ne nga otwa ar tsomui.

9Nuga

Ar Pablo bi m hanja mi tsokwa ya ku

ya xodyo ptka ma mui, di ndu nmu ndi btsi ndi bu ha ma hai, ne nmu nda e Herusalen.

4Gatho

Ar Pablo bi damajni hanja mi bu mameto

Ar Pablo damajni hanja bi emu i

ngar mamh Ndamasko, xki raka ar tsedi ne xki menkagi ya ndmj nga ju ya gamfi, nga eta ar fadi.

12Jange

(Hch. 9:119; 22:616)

YA BE FI26 ngu made mpa, tsi ndi di xiai, ndi yohe ar u, na nda handatho nar hyatsi mi tta r hyatsi ar hyadi, bi gobgathogihe, nuga ne gatho nuu ndi obe. 14 Dama da hwanje gathogihe, ne d o nar mh mi ebreo, bi engagi: Saulo, Saulo, yo gi utsagi. Go gi ntsokse, ngu nar boi pu nse ar maza. 15 Num nuga da embabi: Ndada, togoi. Har tsi Hmu bi engagi: Nuga dar Hesu, togo gi utsa. 16 Ha nupya nangi gi bai, ngetho xta upya ga huxai gi pepkagi, ne gi damajni n xka hyandi ne n ma ga uta mefa. 17 Nuga ga ai hinte da jaai nuyu ri mixodyowi, ne nuu hingya xodyo habu gatho ma ga peai. 18 Ka ma gi zohnu ya ji, gi xokwa y da da bonga har bexui, ne da e da mu har hyatsi. Da kota ha y ye ar tsondhi, ne da e da zu J. Da emuigi, ne njapu ga pumbabi y tsoki, ne da hnga gatho n xa htwa nuu xi ntaxkwabi y mui.

248 J bi maxkagi, jange di bu kwatho ga zo ya ji, wa nuu pesa y nsu ne nuu hinte petsi. Hinte di hutsi, honse di mnga ngu bi yota ar Moise ne mara y mehni J ma nda thogi. 23 Bi mu, nunar Kristo ma nda tho nzeye ya ugi ne nda tho. Ha mefa gehnu ar beto nda mengi nda nte, ne nda utwa ar hyatsi ya xodyo ne nuu hingya xodyo.

13Ha

22Ha

nuge nd Agripa, nuga da ota n ngur ti ndi e mhetsi. 20 Ne da duma Ndamasko da zo ya ji, nepu Herusalen ne gatho mara ya hnini Nhudea. Mefa da ma habu mi bu nuu hingya xodyo, da zofo nda yotwa y ntsomi ne da emui J. Ne da yotu n xiho, njapu da udi xi yotwa y ntsomi. 21 Gehnu ndi pefi, jange bi mikagi ya xodyo har dnganij, butho nda hyogagi.

19Jange,

Ar Pablo bi yota r mh ar tsi Dada bi hyanda ngur ti

mi mnga njapu ar Pablo mi nga r te, ar nd Festo bi ntsedi ne bi en: Pablo, nuya nzeye ya hemi xka nehe xi tsompa ri mfeni. 25 Ha nunar Pablo bi ddi ne bi en: Hinxta be ma mfeniga, hoga nd Festo, ngetho di mnga n majni, ne di pdi yo. 26 Nunar nd Agripa pdi xiho tema di m, jange hindi ntsu ga hr nthandinu. Di pdi nunu, xi zo r gu n di m, ngetho hinxi tho ntho. 27 Nd Agripa, ha gi emu i n xi mnga y mehni J. Di pdi h, gi jamfi. 28 Num ar nd Agripa bi ddi ne bi en: Txutho bi bedi ngi jaki nga emui ar Hesukristo nehe. 29 Jange ar Pablo bi embabi: Txutho bi bedi wa nzeye, d nemh J da njapu. Hinge honsei, gatho nuyu xi yoxa n xta m, di ne da emuiyu ngu xta emuiga nehe. Honse hindi ne da nthta ya nthhiboj ngu di thtka.

24Nu

Ar Pablo humba r mu i ar nd Agripa nda emu i

249 mi wadi bi mnga njapu ar Pablo, ar nd Agripa ne ar Festo, ar Berenise ne gatho nuu mi bu hnu, bi mau. 31 Mi mau nampu se, bi embabi na ngu na: Hinte xi yota nunar ohonu di epi da tho, wa da tetar fadi. 32 Ar nd Agripa bi emba ar Festo: Nunar ohonu xi za xi thehm numu hinxi yadi ma da ma hr nthandi ma ndhu Sesar.

YA BE FI26,27 yohe ramtxu nzeye ya pa, xa nar dta befi d tsohe randitho ar hnini Gnido. Xa mi ntsedi ar yomndhi, ne himi hegagihe nga yohe, da thothe har xenihai Kreta habu mi tagagihe ar ndhi getu ar xenihai Salmon. 8 Da katathohe ar xenihai Kreta, ramtxu ndi yohe ndi ntoxkwihe ar yomndhi. Da tsohe ha nar nthe xki thuspabi Ya Hoga Goxthi getu ar hnini Lasea. 9 Xki tho nzeye ya pa ndi yohe har dehe, ne mar hembi, ngetho xki tho ar ndbh ne xki zo ya tse. Jange ar Pablo mi xipabiu: 10 Ha gi ohu, ndadahu. Di handi ma ga thohu nzeye ya thogi har u. Da tsa ga behu ar motsa ne gatho n h. Hinge honse, tsa ga jthu nehe. 11 Ha nunar dndogu himbi japamasu n mi mnga ar Pablo. Mi tenda n mi mnga togo mi eta ar motsa ne togo mr meti. 12 Ngetho hintsu mar ho nda gohnu ar motsa ha Ya Hoga Goxthi nuya pa mar ntse. Jange nzeye nuu mi panu bi beu mar ho nda bonu, xmh nda tsa nda zonga har hnini handa mahyatsi r thuhu Fenise har xenihai Kreta, ne nda thohnu ya tse.

30Nu

7D

Nu mi beu nda benkagihe ga yohe ar dehe gr mhe har hai Italia, ar Pablo ne mara ya yofadi bi tentwr ye nar dndogu mr thuhu Hulio, y ndogu ar Augusto Sesar. 2 Da poxe ne da mhe ha nar dta motsa xki e har hnini Adramitio, ne nda mengi nda thota ha ya hnini bu har nthe har hai Asia. Mi panu ndi ohe nehe ar Aristarko me Ntesalonika har hai Nmasedonia. 3 r hyax da tso he har hnini Sidon. Ar Hulio xa bi hogaji bi hye ar Pablo nda ksa y mpdi mi bu hnu, ne nda tumba n mi kati. 4 Da pohenu Sidon, da thothe habu mi tagagihe ar ndhi ar xenihai Txipre, ngetho ndi ntoxkwihe. 5 Da ranthe njntho har dehe, da thothe getu ar hai Nsilisia ne Panfilia, da tsohe har hnini Mira har hai Lisia. 6 Ar dndogu ka bi dinu nar motsa mar me Alejandria, ndi ma har hai Italia. Ka bi exkagihenu.

27

Ar Pablo bi tsixa Nroma

mbi oda nar ndhi ndi e makangi, jange bi beu gehnu mi hou. Dama bi gu xa ya boj mi tosa ar motsa, ne da katathohe r nthe ar xenihai Kreta. 14 Hingar ya bi zuje nar yomndhi xa mi ntsedi, ndi e mahwifi ne mahyatsi.

13Na

Ar yomndhi har dehe

YA BE FI27 yomndhi xa mi tsedi bi duxa ar motsa, da tsahmhe nga hanthwe, ne himbi tsa. Jange da hehe bi dutsi. 16 Da thothe getu nar xenihai r thuhu Klauda habu mi tagagihe ar ndhi. Xa da othe ar tsedi da ju xenu ar tulo motsa mi juti. 17 Da jwahe da ju xe ar tu lo motsa, bi xotu nor dta, hinge nda nhwati. Nuu togo mi eta ar motsa, mi tsu nda nthexkwi ya bosabomu ja mbo ar dehe y thuhu Sirte. Jange bi gma ya dutu nuu tuxa ar motsa nda o, ne bi hyeu nda ose. 18 r hyaxpu mi ntox kwitho ar yomndhi, jange bi ndui bi yenga har dehe gatho n mi tu ar motsa. 19 r hupapu, managi bi menku bi yuta har dehe nuya tema pongwa ar motsa. 20 Bi tho nzeye ya pa himbi nheki ar hyadi wa ya tso, ngetho xa mi yo ar yomndhi. Honse ndi tomthohe ar ndte. 21 Xki tho nzeye ya pa hinte ndi tsihe, jange ar Pablo bi ma madetho, ne bi engagihe: Ha gi ohu, ndadahu. Numu xka jahmhu masu n da xiahu, ne xta kohmhu nu Nkreta, hinxta thohmhu nuna di thohupya, ne hinxka behmhu gatho n xka hyothu har dehe. 22 Ha nupya di xiahu, yo gi tu ri muihu, ngetho hinto ma ga tuhu, honse ar motsa ma da medi. 23 Ngetho manxui bi zokagi nr enxe J, togo r metigi ne di pepabi. 24 Ne bi engagi: Pablo, yo gi ntsu, ngetho mahyoni gi bahnu hr nthandi ar nd Sesar. Ne hinge

250 honsei, J xi hwkai da konta gatho nuu gi owi. 25 Jange nupya di xiahu, ndadahu, yo gi tu ri muihu, ngetho nuga di emui J, ne ma da yota ngu xi xikagi. 26 Mdi ar ndhi ma da yengagihu ha nar xenihai. 27 Nu mi zo r retamagoho mpa ndi yohe njapu, mi tuxkagihe ar ndhi har honthe r thuhu Adriatico. Ngu made ar xui, nuu togo mi e ar motsa mi beni ma nga tsohe ha nar hai. 28 Ne bi ndu i bi yenga hangu r he ar dehe. Mi pesa nate hu fi r he. Da thohe mana tsi tui, bi mengi bi yeni managi. Honse mi pesa retamakuta hu fi r he. 29 Mi ntsuu nda ntox kwi ya do ar motsa, jange bi kma goho ya boj mote ar motsa nuu tsonga har hai, tsma ar motsa. Gathogihe xa ndi nehe nguta nda hatsi. 30 Nuu togo mi eta ar motsa, mi ne nda gi nda zopu. Jange bi mengi bi yenta har dehe ar tu lo motsa, mi otu ngu mi enta mara ya boj hr ar motsa. 31 Ha nunar Pablo dama bi xipabi ar dndogu ne y ndogu, bi embabiu: Numu hinda gokwayu, hinto ma gi konthu. 32 Jange ya ndogu dama bi hyeka ya nthhi habu mi zu ar tu lo motsa, ne bi nthoge bi ma. 33 Nu mi hatsi, ar Pablo mi xikagihe gatho nga nzimxudihe, ne bi enje: Pesa retkuta hinxka hu ngi ndomhu, hinte xka tsihu.

15Nor

251 ar mte gi uhu. Mahyoni gi pesu ar tsedi, ngetho di xiahu hinto gi behmhu nar xt. 35 Mi mnga njapu ar Pablo, bi gu nar thuhme, bi umba njamdi J ha y nthandiu. Ne bi xeka na xeni bi ndui bi zi. 36 Num gatho bi hu y mu i, ne bi uu nehe. 37 Nuu ndi pahe har motsa, yonthebe hunatemareta ne rato ya ji. 38 Nu mi niu, bi yuta har dehe ya tei, ne njapu nda gta r hu ar motsa.

YA BE FI27,28 nsagi meto gatho nuu mi pdi nda anthe, ne nda bonga har nthe. 44 Ha nu mara himi pdi nda anthe, bi bepabi nda gu ra ya xithe ne ra y xeni ar motsa. Ne njapu hinto bi du, gatho da tsohe har nthe.

34Jahu

mi hatsi, nuu togo mi eta ar motsa bi hyanda nar hai, mdi himi pdi tema hai. Mi pesa nar uti har nthe habu mi nheki ar bomu. Bi beu xmh nda tsa nda bamnu ar motsa. 40 Bi hyeka ya nthhi mi thta ya boj mi tsma ar motsa, ne bi zopu har honthe. Bi nsotwa y nthhi n ar za eta ar motsa. Nepu bi posa nuu ya dutu hr ar motsa, ne njapu ar ndhi bi yeta har nthe. 41 Ha nmu mi zonga habu mi pesa yoho ya tsedi ar dehe, ar motsa bi nthewi ar bomu, ne bi mfoxa r , ne himbi tsa bi o. Ha nu mote mi nhwati xa mi fesa ar dehe. 42 Num nuya ndogu bi beni mar ho nda hyo gatho ya yofadi, ne hinge nda hyati nda mau anthe. 43 Nunar dndogu himi ne nda tho ar Pablo, jange himbi hyegi nda yotu. Ne bi bepa nda yengar

39Nu

Ar motsa bi mfoxa har bomu ne bi nhwati

Nu nda jwadi da pohe har dehe, da phe nunar xenihainu mr thuhu Malta. 2 Nuya mengunu xa bi numahogihe. Bi utkagihe nar tsibi nga mpathe, ngetho mi ra ntse mi wi. 3 Ar Pablo bi gu xa ra ya to nda yusa har tsibi. Ka mi opu nar ke, mi za r mpa ar tsibi, bi boni ne bi mata hr ye ar Pablo. 4 Nu mi hyanda nuya mengunu mi zuta ar ke hr ye ar Pablo, mi eu na ngu na: Xar tsokte nunar ohonu, ngetho bi konthm nda jta har dehe, ha nunr tsutwi J hingi hegi da mui. 5 Ha nunar Pablo bi hwta r ye har tsibi nda da ar ke, ne hinte bi ja. 6 Nuya mengunu mi tomtho hamu nda neni, wa nda hwangi xi du. Xa bi domi ne hinte bi ja. Nu mi hyanda njapu bi pongy mfeni, mi eu nunar Pablo mi nar j. 7 Habu da tsohe, ka mi thenu ra y hai nar oho mr thuhu Publio, togo mar nd gatho ar hai. Xa mar hogaji, bi raje nseki hupa hr ngu. 8 Nr dada mi oxar toxi, mi umbar mpati ne ar biji. Ar Pablo

28

Ar Pablo mi bu hnu har xenihai r thuhu Malta

YA BE FI28 bi ma ba ktsi, ne mi yapa J bi huxpa y ye, ne dama bi ditsi. 9 Njapu, gatho nuu mara ya mengunu har hai mi heni, mi e nda ktsi ne mi thitsi. 10 Xa bi numansugihe, bi raje nar hoga tsaya. Ne nda pohenu, b tutkagihe gatho n nga hohe har u.

252 ndxodyo mi bu hnu. Nu mi watu, bi embabiu: Ndadahu di nkuhu, di ne gi phu hinte ma tsoki xta otwa ma jihu, hinxta tsokwa ma ntumbihu xi zoju ma palehu. Mdi hinte xta ote, bi tsonkaginu Herusalen, ne bi tentkagi ha y ye ya me Nroma. 18 Ha nu mi thska majni, hinte ma tsoki bi thimgagi ndi epki nda hyogagiu, jange mi ne nda hyegahmu. 19 Ha numa mixodyohu, himbi neu, jange da adi nda hska majni ar nd Sesar. Mdi hinte di ne te ga hoxa ma mixodyohu. 20 Jange xta zoahu ga hantahu ne ga hu. Ngetho di pespa r ndomi ya me Israel, xi nthtkagi nuya nthhibojyu. 21 Num nuya nd xodyo bi embabi: Nuje hinte ma hemi xta hhe xpa ehnu Nhudea, hinxi zohnu nar ku xpa ehnu xi maui. 22 Ndi tomhe ngi xikagihe n gi beni, ngetho honse di phe habu gatho ya ji mau nuna ar rayo unu. 23 Nepu bi nkou hamu nda penku. Bi zo ar pa, bi zohnu nzeye habu mi bu ar Pablo. Gatho ar pa mi zofo ne mi datwa majni r tsutwi J. Mi otwa ar u r tofo ar Moise ne n bi yota y mehni J mahamu, mi ne nda emuiu ar tsi Hmu Hesu. 24 Ra mi emu i n mi mnga ar Pablo, ha mara himi ne nda jamfi. 25 Ne himi natwu mi emu i, jange mi mau bi enga ar Pablo: Majni n bi mnga ar mehni Isaia xki nzinga r H J, nmu

bu henu hu nzn. Nepu da ju henu nar motsa mar me Alejandria, xki thohnu ya tse nehe. Mi tu hr ar motsa yoho y jati y ju, na mr thuhu Kasto, ha n mana mr thuhu Polu. 12 Nepu da tsohe ha nar hnini r thuhu Sirakusa, ka da buhenu hupa. 13 Da katathohe nor xenihai, ne da mhe har hnini Regio. Ha nu r hyax bi o ar ndhi ndi e makangi, jange r yopa da tsohe har hnini Puteoli. 14 Ka da nthehenu ra ya ku, bi yakagihe nga kohenu yoto mpa. Ne ka da pohe da mhe har hnini Nroma. 15 Nuya ku me Nroma, xki you ma nga tsohe, bi bou ma ba thje har du getu ar tai r thuhu Apio, ne mara har hnini Hu Ngu. Ar Pablo mi hyanda ya ku, bi umba njamdi J, ne bi zeta r mui. 16 Nu nda tsohe Nroma, ar dndogu bi yentwa r ye ar ndsufadi nuu ya yofadi mi tsi. Ha nunar Pablo bi tumba nseki bi mu nampu, mi su nar ndogu.

11Da

Ar Pablo bi zonga Nroma

tho hupa xki zonga ar Pablo Nroma, bi zohna gatho ya

17Mi

Ar Pablo bi mmba r mh J nnu Nroma

253 bi mehni nda emba njawa ma palehu: 26 Di ma ba zo nuya jiyu, ne gi embabi: Ma gi yohu, ne hinte da zo ri mfenihu. Ma gi hyanthu, ha hingi phu tema di bonga n gi hanthu. 27 Ngetho nuya jiyu xi japi xi m y , hingi ne da yoxa n ode. Xi tsanta y da, njapu hinda xo y da da hyandi, ne hinda zo y gu, hinda kwata ha y mui, ne da huxka y da,

YA BE FI28 ha nuga da tsa ga umba r nzaki. 28 Jange phu mu, nuna ar mpohonu unga J, ma da tumbabi nuu hingya xodyo, ngetho nuu ma da yotse ne da emui. 29 Nu mi wadi bi mnga njapu ar Pablo, ya xodyo bi mau, xa mi xhnatho na ngu na. 30 Ha nor Pablo bi mu hnu xo yo njeye ha nar ngu njuti, ne mi thta gatho nuu mi tsoho nda wi. 31 Mi xipabi ya ji r tsutwi J, ne mi utwabiu togo ar tsi Hmu Hesukristo. Himi ntsu nda , ne hinto bi hkwabi.

Ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ya me Nroma

AR ROMANU

Nuga dar Pablo, r begogi ar tsi Hmu Hesukristo. Xi tsonkagi ngu r mpote, ne xi texkagi ga mmba r hoga mh J. 2 Nuna xki tkagihu mameto ha y jpa Tofo bi yota y mehni. 3 Ja nompu r Tu, nuna ma tsi Hmuhu Hesukristo. Bi mu ngu nar ji ndi e ha y mangabeto ar Dabi. 4 Ne r H J xintaxi bi u gehnu r Tu J pesa r tsedi, nmu mi menga r te managi xki wadi xki du. 5 Gese xi hwgagihu ga pot hu ga zohu ya ji bu ha ya hai gatho r nxidi ar ximhai, ne da emui da deni, njapu da tespa r nsu r thuhu. 6 Jange gi nthskwihuy u nehe, xi tsoahu ngu y metiihu ar tsi Hmu Hesukristo. 7 Di peahu nunar heminu gatho nuahu gi bu hu Nroma, xa mahu J ne xi zoahu gi bu hu xintaxi. J ma Dadahu ne ar tsi Hmu Hesukristo da raahu nar hogamui, ne da hwkahu y ho.

Ar nzengwa

ne ga xiahu meto, di umba njamdi J hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo, xka emuihu xiho, ne hagatho nhoni gar gamfihu. 9 Ar tsi Dada togo xa di umba ma mui di pepabi, di mmba r hoga mh nonga r Tu, gehnu pdi hindi tsaya di matahu J. 10 Di apa J da ne da rakar seki ga tsoahu, ngetho pesa ya pa di tomi ga mapu. 11 Ngetho di ne ga hantahu ne ga faxahu gi hhu nar ho di e mhetsi, ne njapu da zeta ri emuihu. 12 Njanu mahyegi da te ma emuihu, ngetho nadar jamfi di pesu. 13 Tsi kuhu, di ne gi phu, hinge nagitho xta ne xta mapu, ne hinxi kati te xi kaski. Di ne ga faxahu da te ri emuihu, ngu xta faxa mara hingya xodyo nehe. 14 Di beni gatho di tupabi ma ga zofo, ya btofo ne hingya btofo, nuu xa te gatho pdi, ne nuu hinte pdi. 15 Jange xa di nemh ma ga ksahu gar me Nromahu, ne ga xiahu ar hoga mh nehe.

8Di

Ar Pablo ne da ntsonte Nroma

254

255
r tsedi ar hoga mh

AR ROMANU1,2 nthojtho, hinge n togo bi hyoki, togo di epi hinda the ar nsunda tumbabi. D njapu. 26 Jange J bi hyegi bi yota gatho nuya tsomfeni ndi epabi. Njapu bi bese y tsa. Nuya beh bi hye n ngu xki tumbabi nda yote, ne bi yota n hinxi tumbabi nda yote. 27 Njaput ho ya oho nehe, bi hyepu y beh, bi nhese y mindowi, ne bi yotu n ar metsa. Jange bi hu r njuti y tsoki ha y ndoyose. 28 Ne himbi ne bi beu J. Jange J bi hyegi nda tsoka y mfeni, ne nda yota gatho n xi ntsotho. 29 Xa bi enti nda ntsoji, ya mengwi ji, ya tsomui, ya ne metsi, ya tsate. Bentebi y meti mara, ya hyote, ya tuhni, ya nemh, ya tsokte; 30 ya mau, hingi ne da yode, utsa J, ya tsate, ya etsi, ya gese, nuu togo honi hanja da ntsokte, hingi ota y dada; 31 ya mesku, hingi ota n mu, hinte ja y mhte, hinto hwki. 32 Nuya jiyu ptwabi tengu r njuti J, pu nuu togo ota njapu di epi da du. Mdi phyu, hinge honse ote, johya da hyanda togo ote.

ntsaga ga mnga ar hoga mh, ngetho ka nhekinu r tsedi J da po gatho nuu da emui, meto ya xodyo, mefa nuu hingya xodyo nehe. 17 Ngetho har hoga mh, ka nhekipu hanja ga bu hwihu xiho J ngetho di emuibihu. Ne ga bu hu di emuihu, ngu enga har Tofo: N togo emui, bui xiho hr nthandi J, ne pesa ar te hihamu da gtsi.

16Hindi

u r kwe di e mhetsi, da umba r mfei ya tsoji. Nuy tsomuiyu kasa n majni. 19 Nuyu xi b n tsa da ftwa J, ngetho J xi utwabiyu. 20 Ngetho n hingi tsa ga handwabihu, ngu r tsedi hingi thege ne r nsunda, bi nheki nmu bi hyokar ximhai, ha gathoyu fdi togo. Jange hiotho te da ddi. 21 Bi bu J, ha himbi nsundabi ngu ndi epi, himbi umpu njamdi. Te gatho bi bentu ne bi mesku, jange bi tsoka y mfeni. 22 Mi otu xa mi pdi, bi be y mfeniu. 23 Bi hyegi bi nsunda J hihamu da gxa r te. Ne bi ndui bi nsundabi r bai ya ji the y te, ya tsintsu, ya meti ne ya zuwe juta y mui. 24 Jange J bi hyegi bi yota gatho nuya tsoki mi neu. Njapu bi betwa r tsa y ndoyoseu. 25 Ngetho bi hyeu n majni xi zogagihu J, ne bi denga n hinga majni. Bi ndnga meto ya

18J

Ya tsoki xi duxa ya meximhai

Jange nuahu gi yomfu r bede mara, hinda tsa gi konthu. Ngetho numu gi mmfu r mfei di epabi, gi kutasehu har tsibi, ngetho gi njahupu nehe. 2 Ne di phu ota nar hoga tsutwi J, nmu xta umba y mfei togo ota nuya tsokiyu.

r hoga tsutwi J

AR ROMANU2 gi thehu nuu togo hingi ota xiho, ha gi beni gi konthu hinda zuahu r kwe J gi hexkwihu nehe. 4 Yo gi utsabihu r dta hogaji J, r tseti, ne r mhte. Ha hingi phu, gehnu r hogaji da maxahu gi yothwu r ntsomi. 5 Ngetho xa gar meskuhu, hinxka ne xka yothwu r ntsomi. Njapu xka husu r mfei ma da taahu nor pa da u r dta kwe ne r hoga tsutwi J. 6 Gehnu ma da umba r njuti na ngu na ngu y befi xi yote. 7 Ma da tumba ar te hinda gtsi nuu xi umba y mui xi yota n xiho, xi hyonga da mu hr nsunda J, ne da tespa r nsu, ne xi hyonga n di e mhetsi. 8 Ha ma da ntox kwi r kwe ne r nzotamui J nuu ya hyonga tuhni, ne hingi ne da denga n majni. Honse ne da yota n hingi ho. 9 Ma da mfei ne da tho ar tsoni gatho nuu bi yota n xi ntsotho, ya xodyo meto, ne mefa nuu hingya xodyo. 10 Ha ma da mu nsunda, da tespa r nsu, ne da mu nar hogamui gatho nuu togo da yota ar ho, ya xodyo meto, mefa nuu hingya xodyo. 11 Ngetho J handa gatho ya ji mahyetho. 12 Gatho nuu togo himi ptwa y bepate ar Moise, ne bi yota ya tsoki, nmu xta thspa majni, hinda ma nda nhomba ya bepate. Ha nuu togo mi ptwa y bepate ar Moise, ne bi yota ya tsoki, nmu xta thspa majni, ma da tapa ngu mnga ya bepate.

256 bu hwi xiho J nuu togo honse xi yospa ya bepate, mahyoni da yota ngu mu. Gehyu ma da nhu hinte ma tsoki tuu. 14 Ngetho numu nuu hingya xodyo ota ngu mnga ya bepate, mdi hingi pdi temeu, ota njapu ngetho geseu pdi tema xiho ne tema hingi ho. 15 Njapu nheki ota ya hoga befi huxa ha ya bepate ne xi thuspa ha y mui, ne numu da hudi da beni wa ja te tsupa y mfeni, wa hinte tsui. 16 Njaput ho nu xta hxa majni J hr ye ar tsi Hmu Hesukristo, ma da xetwa y mfeni nuu togo xi kwati honse pu. Njapu mnga ar hoga mh di mnga.

3Nuahu

13Hingi

nuahu, xi thusahu gar xodyohu, ne gi hu ri muihu gi bu hu xiho, ngetho gi pesfu y bepate ar Moise. Xa gi exa ri nsuhu gi ndhu ri Jhu. 18 Gi phu teme ne, ne xi tutahu ha ya bepate, gi ethu ri muihu n xiho. 19 Gi kax mbenihu gar gu hnihu ya goda, ne y oti nuu togo bu har bexui. 20 Gi hu ri mu ihu gi uthu nuu hinte pdi, gar utatehu ya btsi, xka huxa ri mfenihu har mfdi majni mnga ha ya bepate. 21 Nuahu gi uthu mara, yo hingi utasehu. Gi uthu mara hinda mp, yo gi mphu. 22 Gi mhu hingi ho da tsimba r nthti mara, yo gar tsinganthtihu. Gi utsahu ya tsita, yo gi pfu y nij mu.

17Ha

Ya xodyo ne y bepate ar Moise

257 gi exu ri nsuhu gi pesfu y bepate ar Moise, yo gi tsojwu J, hingi othu n mnga ha ya bepate mu. 24 Ngetho ngu enga hr tofo J: Go ri tsokihu tsamba r thuhu J nuu hingya xodyo. 25 Nunar nsegi gi tuthu ri ndoyohu, faxahu numu gi yothu ngu mnga ha y bepate ar Moise. Ha numu hingi yothu, pontho hinte ma nsegi gi pesu. 26 Ha numu togo hinxi thuspa ar nsegi, ne da yota ngu mnga ha y bepate ar Moise, ma da nhumbabi wande xi thuspabi. 27 N togo hinxi thuspa ar nsegi hr ndoyo ne ota ngu mnga y bepate ar Moise, ma da xia ri mfeihu. Ngetho gi pesu ya bepate ntoti ne ar nsegi, ha hingi tehu. 28 Hinge gehnu ar xodyo majni n oxta ma, wa nunar nsegi thutwa hr ndoyo. 29 Majni ar xodyo togo di e mbo hr mui. Ne ar hoga nsegi n besa hr mui unga r H J, hinge ar tofo. Ne nunar nsu go eskagihu J, hinge ya ji. Num, hage tte r mfatsi pesa nar xodyo. Wa tema ho japabi da tuta ar nsegi hr ndoyo. 2 Nzeye ya mfat si pesa ya xodyo, ne tte r ho. Gehyu meto bi tentwa ha y ye r mh J. 3 Numu rayu hinxi emu i, hage njapu J hinda yota n xi m. 4 H, da yote. Mdi gatho ya ji da mnga ya nhemh, J hin. Ngu enga har tofo: Ma da fdi gi mnge majni, ne ma gi ntte nmu thea ya ji.

AR ROMANU2,3 ma tsokihu japi da nheki r hogaji J, hage hingi njapu n ota J rakagihu ar mfei mu. (Di tenda n mnga ya ji.) 6 Hin, hinda njapu. Ngetho hanja da hspa majni ya meximhai mu. 7 Tsa da enga ya ji nehe, numu ma nhemh japi da nheki n majni mnga J, ne njapu da tespa r nsu, yo ma da taka ar mfei ngu nar yotatsoki mu. 8 Ha numu njapu, yo hinga ehu mu nehe: Ma ga othu ar tsoki ga tomhu ar ho, ngu hoxkagihe ra, thengagihe eu di uthe njapu. Nuya xi mnga njapu, toma y mfei di epabi.

23Nuahu

5Numu

ga mhupya. Hage nuju dar xodyohu di ttehu di bu hu xiho. Hin, hingi njapu, ngetho xta mhu, mahyegi di ohu hr ye ar tsoki, ya xodyo ne nuu hingya xodyo. 10 Ngu enga har tofo: Hinjoo nar hogaji, hinjoo namh. 11 Hinjoo togo ode, hinjoo togo honga J. 12 Gatho bi hyepu ar hoga u, natwu bi ntsoki. Hinjoo togo da yota ar ho, hinjoo namh. 13 Ngu nar tagi xoxtho, njapu y neu. Nuy jhne kate, ha y ne thente, hehwi r ngi nar ke po ha y ne. 14 Nuy ne odar tsate ne ar tsotamui. 15 Nuy wa ntihi ma da xangar ji.

9Te

Gatho dar tsoktehu

AR ROMANU3,4 gatho thogi, tso ar dumui ne ar tsoni; 17 ne hinxi bu tengu ar hogamu i. 18 Hingi tsupa J. 19 Ne di phu, gatho n mnga y bepate ar Moise, xipa nuu togo teni. Njapu gatho hinte da tsa te da ddi nmu xta thspa majni. 20 Hinto tsa da tembabi, hinte ma tsoki tu hr nthandi J ngetho ota ngu mnga y bepate ar Moise. Nuya bepate honse jakagihu ga phu ma tsokihu.

258 tsoki tu gatho nuu emui ar tsi Hmu Hesukristo. 27 Hage da tsa ga exu mu handgagihu xiho J ngetho xta othu ya hoga befi. Hin, hinda tsa. J numahogihu, honse nuya xta emuihu. 28 Jange di phu, nunar meximhai nhu hinte ma tsoki tu ngetho emui. Hingi nhumaho ngetho temba y bepate ar Moise. 29 Hage J honse r J ya xodyo. Hage hinge r J nuu togo hingya xodyo nehe. H, majni y meti nuu hingya xodyo nehe. 30 Ngetho J nase, ne ma da nu hinte ma tsoki tu nuu togo pesa ar nsegi ne emui. Njaputho ma da numaho nuu hinte pesa ar nsegi ne da emui nehe. 31 Hage numu di emu ihu, hinte di nuhu ya bepate. Hin, di uhu pesa y nsu.

16 Habu

nupya xi tutkagihu hanja ga bu hwihu xiho J. Hinge ga bu hu ga othwu y bepate ar Moise, mdi ja mnu, ne ha ya hemi bi yota mara y mehni J. 22 Gatho nuu xi emu i ar tsi Hmu Hesukristo, bui xiho hr nthandi J. N handgagihu mahyegi di gathohu. 23 Ngetho gatho xi ntsokte ne hindi epi da hyandwa r nsunda J. 24 Ha J xi u r nhwki, ne bi nhugagihu hinte ma tsoki di tuhu. Gehnu bi takthogihu, ngetho ar tsi Hmu Hesukristo bi zimgagihu ha y ye ar tsoki. 25 Gehnu J bi yenta ngu nar moho, da gutwa y tsoki ya meximhai numu da jamfibi r ho ungr ji bi nmi. Njapu bi u r hogaji ne r tseti, himbi umbr mfei ya ji xki yota ya tsoki mameto. 26 Xki be nda udi nuya payu r hoga tsutwi. Njapu xi nheki r hogajinu, ne embabi hinte ma

21Ha

Di bu hwihu xiho J ngetho di emu ihu

Te ga behu bi dinga ar Abra mu, ma palehu mi bu mameto. 2 Numu ar Abra bi nhu hinte ma tsoki mi tu ngetho bi yota ya hoga befi, tsa da exhm r nsu, ha nunu hingi tsa te da netebi J. 3 Ngetho te mnga har Tofo. Ar Abra bi emuibi J, ne njapu bi nhu hinte ma tsoki mi tu. 4 Ha nuu togo ota ya hoga befi, nunar nthh tumbabi, hinge ntuntho mu, ngetho xi dh, ne da njutwabi ngu nar thai. 5 Ha nuu togo emu ibi J togo hkwa y tsoki ya tsokte, nunar emuinu ma da japi da nhu hinte ma tsoki tu, mdi hinte ma hoga befi xi yote.

Tema ne da utkagihu ar Abra

259 ar Dabi bi nonga y nzathomui nuu bi numahobi J, mdi hinte ma hoga befi xi yote. 7 Bi en njawa: Nzathomui pesa nuu togo xi mpumbabi y tsoki, ne xi njutwabi y tsomui. 8 Nzat ho nuu togo ar tsi Hmu hinte ma tsoki hotse. 9 Hage nunar nzat homu inu honse xi tekwa ya xodyo togo xi thuspa ar nsegi, wa da tsa da hnga nu mara hingya xodyo nehe. Jangu xta ehu, ar Abra bi emuibi J, jange bi nhu hinte ma tsoki mi tu. 10 Hanja bi nhumaho mu. Hage bi nhumaho ngetho xki thuspa ar nsegi wa hin. Bi nhumaho hinxki thuspatho. 11 Ar Abra meto bi gamfi, mefa bi hnga ar nsegi. Gehnu nar ntudi damajni xki nhu hinte ma tsoki mi tu ngetho xki emui nmu hinxki thuspatho ar nsegi. Njapu ar Abra bi tembabi r dada gatho nuu hinxki thuspa ar nsegi xta emui, ne nunar emuinu japi da nhu hinte ma tsoki tu nehe. 12 Njapu r dada nehe gatho nuu hinge honse xi thuspa ar nsegi, temba r mui xa mi emui ndu ma dadahu ar Abra nmu hinxki thuspathobi ar nsegi.

AR ROMANU4 habu ja ya bepate, ja bi ehnu r kwe J. Ne habu hiotho ya bepate, hiotho hanja da mesku. 16 Jange gatho nuu togo emu i, ma da tumba n xi hwkwa J, ne njapu gatho y beto ar Abra da zu ar hti. Nunar htinu ma da hnga nuu y beto tenga ya bepate, ne nuu temba r emui ar Abra togo r dada na ne mana. 17 Ngu xi ntoti: Nuga xta exai ngu r dada nzeye ya ji. Jange nuju y btsigihu ar Abra hr nthandi J togo bi emui. Gehnu ju xa nuu xi du, ne handa n hinxi thoktho wande xi thoki. 18 Mdi mar hembi nda emu i, ar Abra bi domi nda tho ngu xki htwabi. Njapu bi thutsi r dada nzeye ya ji. Bi tembabi: Ma da njapu r nzeye ri beto. 19 Ne himbi wenta r emu i nmu mi hyandi bi za r ndoyo, mi pesa ngu nanthebe njeye, ne mi pdi himi tsa nda onte ar Sara. 20 Himbi tsoka r mfeni nda en hinge nda yota J ngu xki twabi. N bi me, bi noxka r emui, ne njapu bi nsundabi J. 21 Xa xki zo hr mu i xiho, mi pesa ar tsedi J nda yota gatho n xki twabi. 22 Jange bi nhu hinte ma tsoki mi tu, ngetho mi pesa nunar emuinu. 23 Hinge honse nda zu ar Abra n xi toti bi nhu hinte ma tsoki mi tu. 24 Da nhugagihu hinte ma tsoki di tuhu nehe, nmu di emuihu togo bi kospa r te ar Hesu ma tsi Hmuhu. 25 Gehnu bi nda, ne njapu bi guta ma tsokihu. Ne bi mengi bi nte,

6Jangu

15Nu

htwabi ar Abra ne y beto nda hnga ar ximhai numu nda denga ya bepate. Bi htwabi nmu mi nhumahobi r emui. 14 Ngetho numu ma da tumba ar ximhai nuu tenga ya bepate, hinter me ar emui mu, ne xi be r tsedi r hti J.

Ga hhu ar hti nmu ga emuihu

13Himbi

AR ROMANU4,5 njapu bi nhugagihu hinte ma tsoki di tuhu.

10Ngetho

260 nmu ndar u nihu J, bi hogamuigihu r Tu nmu mi du. Xipyahm, xta jwahu xta hogamuiwihu, hage hinda pokagihu r te. 11 Hinge honse, di johyahu di bu hwihu J. Numa tsi Hmuhu Hesukristo go bi ma made, ne njapu da hogamuiwihu.

Xi nhugagihu hinte ma tsoki di tuhu ngetho di emuihu. Jange di bu hwihu xiho J, ngetho bi ma made ma tsi Hmuhu Hesukristo. 2 Nmu nda emu ihu, ba tsigagihu nda zu kagihu r nhwki J. Ne xa xta mathu, ne di johyahu di tomhu ga bu hu hr nsunda. 3 Hinge honse. Di johyahu nmu di thohu ya thogi nehe, ngetho di phu ar thogi faxkagihu ga pesu ar tseti. 4 Ar tseti fax kagihu ga thohu xiho xta tsatkagihu, ha nunar tsati faxkagihu ga pesu ar ndomi. 5 Ha nunar ndomi hinda bet ka ma tsahu, ngetho r H J xi takagihu xi uska ma muihu r mhte J. 6 Ar tsi Hmu Hesukristo nmu xki wentkathogihu, mi zonga ar pa bi unga r te bi pokagihu ndar tsoktehu. 7 Xi hembi da thinga na togo ne da unga r te da pota nar ji bui xiho. Ha numu di bu hm na di enti da ne da pota na xa dar hogaji. 8 Ha J bi use hangu mkagihu, ngetho nmu ndar tsoktehu, ar tsi Hmu Hesukristo bi unga r te bi pokagihu. 9 Xipyahm, xi nhugagihu hinte ma tsoki di tuhu ngetho bi nma r ji, ne gatho n bi mefi da jaju ga konthu r kwe J xi epu.

Tema tomi nuu thandi hinte ma tsoki tu

nadar oho bi kuta ar tsoki har ximhai, ne har tsoki bi yuta ar ndte. Ne ar ndte bi nexa gatho ya ji, ngetho gatho bi ntsokte. 13 Nmu hinxki tunda y bepate ar Moise, mi jar tsoki har ximhai. Honse nu habu hiotho ya bepate, hinte ma tsoki thoxa na. 14 Mdi njapu, ar ndte xki ntte mi tsixa gatho nuu xki ntsokte, mdi nuyu hinxki dembahm r mhesku ar Adan. Bi ndui nuya pa mi bu ar Adan, ne mi njaputho nuya pa mi bu ar Moise. Ha nunar Adan nu, gehnu ngu nar ntudi n togo ma nda e mefa. 15 Nuna r mhesku ar Adan himi tsa nda huxkwi r ntuni hwgagihu J. Ngetho r njuti ar mhesku, ba e ar ndte bi zu nzeye. Ha nunr nhwki ne r ntuni J bi hyexta nuya nzeyeyu, gehnu r nhwki nuna nadar ohonu, ar tsi Hmu Hesukristo. 16 Nunr tsoki nadar oho, hingi tsa da hexkwi r nhwki J. Ngetho nunar nadar tsokinu, ba tsimpar mfei bi zu ya meximhai. Ha nuna r nhwki J ba e bi zu ya meximhai, ne bi tembi hinte ma

12Num,

Ar Adan ne ar Kristo

261 tsoki tu, mdi xi yota nzeye ya tsoki. 17 Nunr tsoki nuna nadar oho, bi japi bi ntte ar ndte. Ha nunr befi nuna mana nase ar oho, japi da mu xiho ya meximhai, nuu togo xi hyexta r nhwki J ne r ntuni, gehyu xi numaho J. Nuna nase ar ohonu, gehnu ar Hesukristo. 18 Nunr tsoki nadar oho bi kuta ar mfei, bi zu gatho ya meximhai. Njaputho nehe, nunr hogamui nadar oho, nda nhu hinte ma tsoki tu gatho ya meximhai nehe, ne da mesyu ar te. 19 Ngetho njangu r mhesku nadar oho, gatho ya ji bi tembabi ya tsokte. Njaputho nehe nunr ntode nar oho, gatho bi nhu hinte ma tsoki mi tu. 20 Nuya bepate bi tuni, ne njapu nda xnda ar tsoki. Ha nmu mi xnda ar tsoki, xa bi ntte bi xu r nzeye r nhwki J. 21 Njangu ar tsoki bi ntte, bi nja ar ndte, njapu r nhwki J bi ntte, bi nhu hinte ma tsoki tu ya ji. Ne da mesa ar te hihamu da gtsi har befi bi yota ma tsi Hmuhu ar Hesukristo.

AR ROMANU5,6 Hesukristo. Pontho da nxixthewihu nmu mi du, ne da tuhu nehe. 4 Ngetho nmu da nxixthehu, pontho bi thogagihu mahyegiwi ar Kristo. Ha nmu mi mengi bi nte managi, bi gu xa r tsedi r Dada, njapu nuju nehe, ga bu hu nar rayo mui. 5 Ngetho nmu ndi hxkagihu hr ndte, njapu ndi hxkagihu hr menga nte nehe. 6 Di phu mu, numa beto mu ihu bi tsuta har ponti mahyegiwi. Ne njapu nunar muinu bi nhwati, hinda mengi da mepa ar tsoki. 7 Jangu nuu xi du, hinte tsa te da japabi ar tsoki. 8 Ha numu xta tuwihu mahyegi ar tsi Hmu Hesukristo, di emuihu ma ga bu hwihu nehe. 9 Di phu, ar Kristo mi nte managi, hinda mengi da du. Ha nunar ndte hinte tsa te da japabi. 10 Ngetho nunr ndte bi hwata ar tsoki nagitho. Ha nupya te, buhwi J. 11 Njapu nuahu, behu nunar tsoki hantaihu wande xka tuhu. Ne gi tehu gi pefu J, gi bu hwihu ma tsi Hmuhu Hesukristo. 12 Yo ma gi hehu da d ar tsoki ri ndoyohu tsonga r ngtsi. Jange yo gi othwu ya tsoki ne. 13 Hingi yenthu ri ndoyohu da mepabi ar tsoki. Yentase ri tehu hr ye J, ngu na xi mengi xi nte, ne japi da me n xiho. 14 Ngetho ar tsoki hinda hyopahu hai. Hingi gu ahupya y bepate ar Moise. Nupya tsixahu r nhwki J.

Te ga mhu mu. Hage ga bu hu har tsoki, ga tomhu da hyexkathogihu r nhwki J. 2 Hin, hinga njahupu. Ngetho ar tsoki handgagihu wande xta tuhu, hage ma ga buthu ga othu n hingi ho mu. 3 Wa hingi phu, gatho nuu xi xixthegihu, di natwihu ar tsi Hmu

Nupya hindi bu hu ga othu ar tsoki, butho xta tuhu

hage ga othu ya tsoki ngetho hindi bu hu ha y bepate

15Ximu,

r begogihu ar ho

AR ROMANU6,7 ar Moise, di bu hu hr nhwki J. Hin, hingi njapu. 16 Hage hingi phu, numu gi hehu gi megohu gi pefu na, go r begoihu togo gi othu. Wa ar tsoki tsixahu har ndte, wa J da maxahu gi bu hu xiho. 17 Jamdi J, mdi ngar begoihu hm ar tsoki, xka umba ri muihu xka tehu nunar mhnu xi taahu. 18 Ne bi nju kahu har tsoki, ne gi pefu ar hopya. 19 Xta hekwa n gi hanthu hyaxmu, ne njapu da zo ri mfenihu. Mahamu ngi enta ri ndoyohu nda mepa n hingi ho ne n xintsotho. Yenthupya da mepa n xiho, ne njapu gi bu hu nar mui xintaxi. 20 Ngetho nmu ngi pef u ar tsoki, hinge ngi pefu ar ho. 21 Tema ho ga jujwu n ngi pehu beta ri tsahupya. Ngetho nunar njuti ngi tomhu, gehnu ar ndte. 22 Ha nupya xi nju kahu har tsoki, ne r begoihu J, gi pesu ar mui xintaxi ngu ri nthhhu. Ne r ngtsi gi tomhu ar te hihamu da thege. 23 Nunr njuti ar tsoki, ar ndte. Ha nor ntuni J, ar te hihamu da gtsi, ngetho di bu hwihu ma tsi Hmuhu Hesukristo.

262 nmu tetho. Ha numu da du r dme, da me r tsedi nunar nkohi mi tet. 3 Jange numu buta r dme, ne da mewi manar oho, da nhu ngu nar zinganthti. Ha numu da du r dme, ne da mewi manar oho, njapu hingi tsoka nor nkohi, hinda nhu ngu nar zinganthti. 4 Njapupya tsi kuhu, nmu nga tuwihu r ndoyo ar tsi Hmu Hesukristo, ga hyehupu ngi tehu ya bepate. Gi bu hwihupya mana nunu togo bi mengi bi nte, ne da tsa gi yothu ya hoga befi gi enthwu J. 5 Ngetho nmu ndi bu hu nga othu gatho n ndi nehu, ar tsoyotsoki mi jakagihu nga othu n mi hgagihu ya bepate. Ne nuya tsobefiyu ndi othu, honse ndi tomhu ar ndte nda takagihu ngu ma njutihu. 6 Ha nupya hindi ohu hr ye ya bepate, ngetho pontho xta tuhu, ne hinte tsa te da jakagihu. Jange di pefu J ha nunar rayo mui bi rakagihu r H J, ne hindi tenthu nuya bepate xi toti xi ndnziatho.

Tsi kuhu, gi phu ya bepate, jange gi phu nuya bepateyu honse pesa ar tsedi ha nar ji tetho. 2 Njangu nar beh, nuya bepate hingi umba ar seki da hye r dme

Tema ne da utkagihu ar nthti

da tsa ga mhu mu. Hage nar tsoki da tota ya bepate mu. Hin, hingi njapu. Honse nuga, nuya bepate bi utkar tsoki. Ngetho hinga phm ga bente numu hinxi xika ya bepate: Yo ma gi bente. 8 Ha nor tsoki bi gu ar bepate ne bi jakagi da bente. Ngetho numu hindi othohm ar bepate, ar tsoki xi metho. 9 Nuga ndi tehm ra ya tsi pa, hinge ndi pta ya bepate. Ha mi zo ya bepate, da pdi tema ar tsoki.

7Te

Nor tsoki di pesa mbo

263 Ne pontho da tuga, ngetho da tsoka ya bepateyu. 10 Ne da timbi nunar bepate xki tkagi ar te, bi jakagi da tu. 11 Ngetho ar tsoki bi gu ar bepate bi kakagi, ne njapu bi hyogagi. 12 Xa majni ar tofo ne ya bepate xintaxi, otar ho ne faxkagihu. 13 Hage n mar homh bi jakagi da tu mu. Hin, hingi njapu. Nunar tsoki bi udi tengu, bi gu n mar ho, bi jakagi da tu. Ne njapu nunar bepate bi utkagi hangu r ntsotho ar tsoki. 14 Ngetho di phu, nuya bepate xpa e mhetsi, ha nuga dar meximhai, di pepar tsoki. 15 Hindi pdi tema di pefi. Ngetho hindi ota n di ne, ne di ota n di utsa ga ote. 16 Numu n hindi ne ga ote, go di pe, di eta ma mui xiho ya bepate. 17 Hingo geke togo te gatho otmu, go ota ar tsoki di pesa mbo. 18 Ne di pdi hingi bu ar ho ha ma ndoyo, ngetho di bemh ga ota xiho, ne hindi ota njapu. 19 Ngetho hindi ota n ar ho di nemh ga ote. Ha xa di ota n hingi ho, hindi nemh ga ote. 20 Numu di ota n hindi ne, hingo di otga mu, go ota ar tsoki di pesa mbo. 21 Ngetho di nemh ga ota n xiho, ne di handi yoda ar tsoki ha ma mui. 22 Ngetho mbo ha ma mu i xa di johya di ne ga temba r u J. 23 Ne di handi nehe, nuna ma ndoyo ntoxkwi ma mfeni, ne tsixkagi hr ye ar tsoki di bube.

AR ROMANU7,8 Togo da gugagi ga he nunar ndoyonu tsixka har ndte. 25 Di umba njamdi J, bi ngagi har befi bi me ma tsi Hmuhu Hesukristo. Gekase, ha ma mfeni di pepa J, mdi ma ndoyo pepa ar tsoki.

24Hwkategi.

Nupya hinte ma mfei toma nuu togo bu hwi ar tsi Hmu Hesukristo, ne ota ngu xipa r H J, hinge ngu neseu. 2 Ngetho di bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo, nu r H J togo unga ar te, xi gugagihu ndi ohu hr ye ar tsoki ne ar ndte. 3 N himbi tsa bi yota ya bepate, ngetho ya meximhai himi otho y tsedi nda yote, jange gese J ba pehna r Tu, jangutho nar meximhai mi tsahm nda yota ar tsoki. Nunu bi unga r te bi hmba r tsedi ar tsoki. 4 Njapu bi tsa ndar hogajihu ngu akagihu ya bepate. Ngetho hindi yohu ngu di nesehu, di yohu ngu ne r H J. 5 Ngetho nuu togo bu ngu ne y mfenise, honsenu beni. Ha nuu togo datwa y mfeni r H J, honsenu beu nehe. 6 Nuu togo pepa y mfenise, ma da dinga ar ndte. Ha nuu togo pepa r H J, ma da dinga ar te ne ar hogamui. 7 Nuu bu ngu ne y mfenise, ntoxkwi J, ngetho hingi ne, ne hingi tsa da yotwa y bepate m. 8 Ne nuu togo bu ngu neu, J hinda tsa da numahobi y teu.

Ga bu hu ngu xikagihu r H J

AR ROMANU8 nuahu hingi pefu ri mfenisehu, gi pefu r H J bu ha ri muihu, numu majni bu hnu. Ha numu na hingi pespa r H ar tsi Hmu Hesukristo, hingo r meti. 10 Ha numu ar tsi Hmu Hesukristo bu ha ri muihu, mdi ri ndoyohu butho xi du har tsoki, nuri hhu te, ngetho gi bu hwihu xiho J. 11 Numu bu ha ri mu ihu r H J togo bi kospa r te ar tsi Hmu Hesukristo, J, ngu bi gu xa ar tsi Hmu, njapu da umba nar rayo te ri ndoyohu xi du. Da njapu ngetho gi bu hwihu r H. 12 Jange tsi kuhu, hindi epi ga pefu gatho n ne ma ndoyohu. 13 Ngetho numu gi bu hu ngu xiahu ri mfenisehu, ma gi tuhu. Ha numu gi bu hu ngu utahu r H J, gi jafu da me n ne ar ndoyo, ne gi pesu ar te. 14 Ngetho nuu togo tsixa r H J, go y btsi Ju. 15 Hinxta hhu r H J ne ga penju ga ntsuhu. Xta hhu r H J xi jakagihu y tedegihu J. Jange di emfupya: Ma tsi Dadai. 16 r H J dat wa majni ma hsehu, ne embabi y btsigihu J. 17 Ha numu y btsigihu, ma da raju nuya ho xi tkagihu, ne ga hehwihu ar tsi Hmu Hesukristo. Ngetho numu ga thohu ya thogi ngu bi tho, ma ga bu hwihu hr nsunda. 18 Di pka xiho, nuya thogi di thohupya, hinter me numu ga hejwu ar nsunda di tomhu ga hanthu mefa. 19 Gatho n xi hyoka r ye J, toma ar pa da hyanda ar tsi Dada da u y btsi.

264 gatho n bi hyoka r ye J, bi be ar u n nda mefi. Hingo bi nese nda njapu, bi ne J togo bi umba ar ndomi nehe. 21 Gatho n bi hyoka r ye J, ma da thkwabi nunar tsedi japabi da nhwati, ne da njohyawi xta hnga r nsunda y btsi J. 22 Ngetho di phu, gatho n bi hyoka J, rangutho xa hu r hinxi ntsaya xi nzou, ntsawi ar ugi ngu nar beh ma da da r btsi. 23 Ne hinge honseu. Gesegihu nehe, togo xi takagihu r H J ngu nar nkohi n da takagihu mefa. Ne di zohu tu ma muihu di tomhu da tekagihu J, ne da rakagihu nar rayo ndoyo hinda du. 24 Ngetho nmu nda mpohu, gehnu di tomhu. Ha numu gar hanthu hm, hingar ndomi. Hinto toma n petsi. 25 Ha numu di tomhu n hindi hanthu, ga tsethu ga tomhu. 26 Njaput ho r H J togo faxkagihu hinte ja ma tsedihu. Ngetho hindi phu ga ahu ngu di epi. Gese xa hu r zoni, ba made apkagihu tema di hohu. 27 Ne J togo hetwa y mu i ya ji, pdi tema ne r H J. Ngetho nunu apkagihu ngu benga J xiho da umba y btsi xi emui.

9Ha

20Ngetho

phu, nuu togo m J, gatho n te thogi fatsi di epa ar ho, gehyu togo xi tsofo ngu xi benga J. 29 Nuu xki bdi nda mpoho nmu hinxki thokta ar ximhai, gehyu bi

28Di

Hyaxmu xa di ttehu

265 hutsi nda hehwi r Tu, togo nda xhmu gatho ya ku. 30 Ha nuu togo xki hutsi, gehyu bi zohni. Ha nuu togo bi zohni, gehyu bi nu hinte ma tsoki mi tu. Ha nuu togo bi nu hinte ma tsoki mi tu, gehyu togo bi umbi nda mu hr nsunda. 31 Tema da tsa ga mhu mu. Numu di bu hwihu J, togo tsa te da jakagihu mu. 32 J togo himbi yota r ngi bi da r Tu bi pokagihu, hage hinda rakagihu mahyegiwi r Tu gatho n di hohu. 33 Togo tsa te da hyoxa nuu togo xi hwahna J, numu gese J xi nu hinte ma tsoki mi tu. 34 Hage bu mana togo da huxhm ar mfei. Ar tsi Hmu Hesukristo bi unga r te. Hinge honse, get togo bi mengi bi nte, ne bi huxkwi r Dada hr ei, habu bi ba made apkagihu J. 35 Hiotho te da japa ma tsi Hmuhu Hesukristo da hyegi da mkagihu. Wa di thohu ar thogi, ar dumui, ar ntutsa, ar thuhu, ar kata he. Nmu butho da thga ma tehu, wa htju ar jwai. 36 Ngu enga har Tofo: Ngetho di teahe, hyaxmu butho xta tuhe. Nhugagihe ngu ar tsi deti xi tenti da tho. 37 Ha nuju di thu gatho nuya thogiyu, ngetho faxkagihu togo xi mkagihu. 38 Jange xa di kaxmbeni, nunar ndte, ar te, nuya enxe, ya nd, nuu ja y tsedi, n te japya, n te di epu, 39 n te bi ja ma, n te bi ja hai, wa mana tema xi hyoka J,

AR ROMANU8,9 hinda tsa da wegagihu hr mhte J, bi utkagihu mba penkagihu ar tsi Hmu Hesukristo. Nuga, n di m majni, ngetho di natbe ar tsi Hmu Hesukristo. Ne hinte di petsi te ga ntsa, ngetho r H J datka majni. 2 Xa tu ma mu i, ne xa di tsamau. 3 Nuga di ne numu da tsahm, go ga meka, hinga bube ar tsi Hmu Hesukristo, numu njapu da tsa da mpo nuu ma mixodyobe. Gehyu ma ku di pesbe nadar ji. 4 Nuya me Israel gehyu y tede J, bi utwa r nsunda. Bi umbabi ya nkohi ne ya bepate. Bi xipa hanja nda nsundabi, ne bi umba y hti. 5 Ka ba ehnu y pale mi tenga J, ne ha y betoyu, ka ba mu hnu ngu nar oho ar tsi Hmu Hesukristo. Gesenu J, go r meti gatho tema ja, hindi tsaya di tumba ar nsunda. D njapu. 6 Hinge xi njaput ho r mh J. Honse hinga gatho nuu y beto ar Hakob gehyu r hnini J. 7 Hinda tsa ga ehu gatho nuu y beto ar Abra y btsi J nehe. Hin, ngetho bi xipabi: Honse y beto ar Isa gi embabi ri beto. 8 Num, hinge gatho y btsi ar Abra y btsi J nehe. Honse nuu xi zu r hti J, gehyu xi tembabi y btsi ne y beto ar Abra. 9 Ngetho njanu enga r hti ar tsi Dada: Ga penga ri jeye ngu nuya payu, ne ar Sara ma da yonga r btsi. 10 Hinge honse, mana te bi thogi. Nmu mi dinga yoho y btsi ar

J bi hwahna ya me Israel

AR ROMANU9 Rebeka, nase r dada, gehnu ar Isa ma palehu. 11 Nmu hinxki muta nuya yoho y btsi, ne hinxki yotatho ar ho wa ar tsoki, J xki hwahna nau. Hinxki hyandwa y hoga befi, ngetho njapu xki be nda yote. 12 Bi embabi ar Rebeka: Ri beto tu ma da mepa ar befa. 13 Ngu enga har Tofo: Nuga da m ar Hakob, ne da utsa ar Esau. 14 Tema tsa ga mhu mu. Hage hingi ota xiho J. Hin, hingi njapu. 15 Ngu bi emba ar Moise: Nuga ga hwka togo di nega, ne ga pespa ar tseti togo di nega nehe. 16 Hinge numu da nese ar ji, wa nmu xa umbr mui da thahni. J go da m togo da mespa ar tseti. 17 Har Tofo huxa tema nsipabi ar nd Ehipto: Nuga xta ju xai ga u ma tsedi, ne da nu nga ma thuhu gatho r nxidi ar ximhai. 18 Num, J pespa ar tset i togo ne, ne n togo ne da japabi da nmesku, tsa da yote. 19 Num, da tsa gi engagihu: Hanja J umba r mfei ya ji mu. Ngetho hinjoo togo da dospa r mfeni J. 20 Ha nuga ga thtahu njawa: Tsi jii, togoi gi ne gi ntsawi J. Hage nar bada tsa da emba ar g, yo xka hyogagi njawa. 21 Hage hingi pesa r tsedi ar g da hyoka nor bada ne. Nadar xeni ar bohai, da tsa da hyoka ya bada di boxa habu jar nsu, ne ya bada di h har befi hyaxmu. 22 Hage hingi njaput ho J nehe. Mi nemh nda u r kwe, ne nda

266 u r tsedi, ha bi mespatho ar tseti nuu xki hutsi nda hwati. 23 Bi yota njapu nda utwabi tengu r dta r nsunda nuu togo xi zutwa r nhwki, ne xi hux da mu hwi hr nsunda. 24 Ngetho J xi zonkagihu ga pohu madeda ya xodyo ne nuu hingya xodyo. 25 Jangu enga har tofo bi yota ar mehni Osea, habu en njawa: Ma ga embabi ma hnini nuu hingo ma hninihm, Ne n ar hnini hingi ndi mdi, ma ga mpya. 26 Ne habu xki tembabi: Nuahu hingo ma hniniihu, ja ma da tembabinu, gehyu y btsi J h ar te. 27 Ar Isaia mi en nehe, nmu mi nonga ya me Israel: Mdi mar nzeye ngu ar bomu bonga har nthe, honse na tsi tui xi bongi ma da mpoho. 28 Ngetho ar tsi Hmu nguta ma da japi da thokwa har ximhai ngu xi m. 29 Ngu bi enga mameto ar Isaia nehe: Numu ar tsi Dada togo pesa ar tsedi hinxi yegagihu ra ma betohu, xta hehwihu ar hnini Sodoma, ne ndi hxkagihu ar hnini Gomora.

da tsa ga mhupya. Nuu hingya xodyo himi honi nda mu xintaxi hr nthandi J, gehyu xi nhu hinte ma tsoki tupya ngetho emui.

30Te

J numaho nuu emu i

267 nu ar hnini Israel togo mi umba r mui bi demba y bepate ar Moise, ne njapu nda nhu hinte ma tsoki mi tuhm, himbi zudi. 32 Yo. Ngetho mi umby mu i mi honi nda taxki hinge har emui. Mi hou nda taxka ha ya hoga befi mnga ya bepate, ne bi ntoxkwi ar do mfetse. 33 Ngu enga har Tofo: Phu, nuga di po nar do mfetse ne ntenti nnu Sion. Ha n togo da emuibi, hinda ma da be r tsa. Tsi kuhu, xa majni di xiahu, di umba ma mui di apa J da mpo ya me Israel. 2 Nuga di damajni, nuyu xa umby mui honga J, mdi hingi pdi xiho n otu. 3 Ngetho hinxi bu ar hogamu i ungar tsi Dada. Xi umby mui da nhumahobi n otu, ne njapu hingi japamasu n xi yota J nda nhumahogihu. 4 Nuy bepate ar Moise bi gxa r tsedi nmu ba e ar tsi Hmu Hesukristo, ne njapu nda nhu hinte ma tsoki tu gatho nuu da emuibi. 5 Ngetho n togo ne da mu i xiho hr nthandi J di tenga n bi yota ar Moise, enga njawa: N togo da yota gatho nuya bepateyu, ma da mesa ar te. 6 Ha nunar nhumaho bi e har emui, engagihu njawa: Yo ma gi behu togo ma da boxa mhetsi da tsiwa ar tsi Hmu Hesu. 7 Wa gi ehu: Togo da g har bexui da gu xa ar tsi Hmu Hesu habu bi ku nuu xi du. 8 Ne te mnga har Tofo: Gi pespu getutho ar mh, oda ha ri ne, ne

AR ROMANU9,10 ha ri mui. Gehnu ar mh emui di dahe majni. 9 Numu nuna ri ne damajni ar Hesukristo gehnu ar Hmu, ne gi jamfi ha ri mui J bi gu xa managi har ndte, ma gi mpoho. 10 Ngetho ha ma mu ihu di emuihu, ne njapu nhugagihu hinte ma tsoki di tuhu. Ha numa nehu damajni n di emuihu, ne njapu ga mpohu. 11 Ngetho har Tofo enga njawa: Gatho nuu togo da emuibi, hinda ma da be r tsa. 12 Mahyet ho ya xodyo ne nuu hingya xodyo, nadr Hmu gathou, ne umbabi da bongwatho gatho nuu togo mati. 13 Ne enga ar Tofo nehe: Gatho nuu togo da matwa r thuhu ar tsi Hmu, ma da mpoho. 14 Ha numu hinxi emu i, hinda tsa da mati. Ha numu hinxi yode, hanja ma da emui. Ha numu hinto hspa ar hoga mh, hinda ma da you. 15 Ne numu hinto xi mehni, hanja da mhnga ar hoga mh. Jangu enga har Tofo: Nzada r nzoho n togo mnga ar hogamui ne ar hoga mh. 16 Mdi hinga gatho xi yota ar hoga mh xi yode. Ngu xi enga ar mehni Isaia: Tsi Hmu, hinto xi emui ar hoga mh xta mhe. 17 Da thinga ar emu i numu da toxa ar hoga mh, ne nunar mhnu nonga ar tsi Hmu. 18 Ha di aaihupya: Hage hinxi you mu. H, xi yode, ngetho enga har Tofo: Gatho r nxidi ar ximhai xi nu nga y mhu,

31Ha

10

AR ROMANU10,11 ne habu gatho xi zonga n mu. 19 Di enga nehe: Hage hinxi b ya me Israel. H, xi bdi, ngetho ar Moise bi en meto: Nuga ar tsi Dada di enga: Ma ga tsotahu ri muihu, ga honga manar hnini n hingo ma hnini. Ne ma ga poahu ri kwehu, ga muntsa ra ya ji te gatho bentho. 20 Mefa ar mehni Isaia himbi ntsu bi en: Ar tsi Dada en: Bi dingagi nuu togo himi hongagi. Da udi bi hyandga nuu himi angagi. 21 Har tsi Hmu emba ya me Israel: Gatho ar pa da tu ngwa ma ye ra ya ji xa ya mesku ne ya toxte.

268 numu xi nhwkwabi, hinxi du ota ya hoga befi. Ngetho numu xi du di ota ya hoga befi, hingar nthekate mu r ntuni xi unga ar tsi Dada. 7 Ximu, te ga behu. Nuya me Israel himbi dinga n tema mi honi. Honse nuu tsi tui xki thahni bi diu. Ha nu mara bi njapi bi me y mfeni hinge nda diu. 8 Ngu enga har Tofo: J bi kwa y mfeni, ne bi gotwa y da ne y gu. Njaputho bu nuya payu. 9 Ne ar Dabi bi en njawa: Nuy huni, d japi da ntsokse, ngu nar xgu wa nar ntatsi habu da zoseu, gehnu r mfeiu. 10 D mexui y da, hinda hyantu, ne hindi tsaya y xutha di muxa y beni.

6Ha

11

Jange di aahu: Hage J xi hyepu r hnini mu. Hin, ngetho nuga dar me Israel nehe, r betogi ar Abra, ne r btsigi ar Benjamin. 2 J hinxi hye r hnini yanu mameto xi bdi. Ha hinxka nehu tema mnga ar Tofo habu nonga ar mehni Elia, nmu mi kaxa J tema mi ota ya me Israel. Mi enga njawa: 3 Tsi Hmui, xi thoa gatho ri mehni, xi thexta gatho ri boxmoho. Honse di koka, ne thongagi da thogi nehe. 4 Ne bi dtwa J bi en: Xta hwahna hunatemareta ya nthebe togo hinxi ndandihm xi ndnga ar tsita r thuhu Bal. 5 Njapu nuya payu, bu ra ya tsi tui xi bongi togo xi hwahna J xi hwkwa r ntuni.

N na tsi tu i ya me Israel xi bongi

aahu nehe: Hage xi mfesa ya me Israel ne xi nhwati mu. Hin, hingi njapu. Ngetho xa ya mesku, bi tumba ar mpoho nuu hingya xodyo, ne njapu nda tsotwa y mui. 12 Ha numu nuy tsokiu bi matsi da mesa ya ho gatho ya meximhai, ne nmu bi dahyu bi maxa nuu hingya xodyo nda zu ar ho, tenguhm nmu xta mengi da mu hwi J managi. 13 Nuga di zoahu hingar xodyohu, ngetho dar mpote ar tsi Hmu, xi menkagi ga zo nuu hingya xodyo, ne di numansu ma befi. 14 Xmh njanu ga tsotwa y mu i nuya ma mixodyobe, ne da mpo rau. 15 Ngetho nmu mi theu, bi hogamuiwi J gatho nu mara bu

11Di

r mpoho nuu hingya xodyo

269 mara ya hai, nu xta mengi da tsihi, pontho da mengi da mesa y teu. 16 Njangu numu nor beto xeniju ni xi ndatwa J, gatho n mana xeni nehe. Ha numu y yu nar za r meti J, gatho y yeza nehe. 17 Numu nar hoga bai ar njmdoni bi mfekwa ra y yeza, ne bi thuxai nuge gar yeza ar manga njmdoni, ne gi tsipa r ngi ar hoga bai, 18 yo gi exa ri nsu gi ne gi hyomahai nuya beto yeza. Ngetho gi pdi hingi toxke ar yuza, go toxai. 19 Tsa gi emh: Nuya yeza bi mfeki ne bi thuxkagiga. 20 Nuyu bi mfeki ngetho ma ya mesku, ha nuge ngetho gi emui bi thuxai. Jange yo gi exa ri nsu, tsupa J. 21 Ngetho numu J himbi pumbabi nuya yeza xki bohnu, hanja ma da pumpaige. 22 Jange hyandwa xiho r tset i ne r kwe J. H, r kwe pespa nuu xi dagi. Ha nuge, pesa ar tseti numu gi pdi gi su nunar tsetinu. Numu hin, ma da mekai ngu bi japa nuyu mara ya yeza. 23 Njapu nuu xi mfeki, numu da hyepu y mesku, da mengi da thuta managi, ngetho J pesa ar tsedi da mengi da tuta har bai managi. 24 Ngetho nuge, ngu nar manga njmdoni bi tsekai ne bi thutai har hoga njmdoni, ter hembibi mu da mhenga da thuta managi nuu xki bohnu meto.

AR ROMANU11,12 ri nsuhu: Nuya me Israel bi gota y mfeni ra ya tsi pa, da domi da yuta gatho nuu hingya xodyo bu mara ya hai xi zu r nhwki J. 26 Mefa gatho ya me Israel ma da mpoho, ngu enga har Tofo: Ma da zo nar nte di e Sion, ne da paxta n xi ntsotho ha y beto ar Hakob. 27 Njapu xta nkobe ma ga hkwa y tsoki, ngu xta twabi. 28 Nuyu, y u ni ar hoga mh, njapu xokahu ar goxthi da tsa gi mpohu. Ha J mdi, ngetho xki hwampa y dada mameto. 29 Ha nuy ntuni ne y nzote ota J, hinda njaputho. J hingi pata r ne. 30 Nguahu mahamu hinge ngi othu J, ha nupya xka tsu hu r nhwki, ngetho himbi yotu J. 31 Njanupya ya me Israel hinxi yota Ju, njanu da zuu nunar nhwki xi zuahu nehe. 32 Ngetho J bi yenta gatho nda nmesku, ne mefa nda mespa ar nhwki xoge. 33 Xa nzeyet ho r mfeni ne r mfdi J. Hinjoo togo da bdi tema ne da yote. Hinjoo togo da xetwa y u. 34 Ngetho, togo xi btwa r mfeni J, wa togo xi uta J tema da mefi. 35 Hage bu na togo te xi umba J meto, ne da kospya. 36 Ngetho gatho n te ja, go r meti, go bi hyok ne bui da mepabi. Go di epabi hinda ntsaya da tumba ar nsunda. D njapu.

kuhu, di ne gi phu n himi f mameto, ne hingi exa

25Tsi

Ya me Israel bi njospa y ho

12

Gehnu xiho da me ya gamfi

Jange tsi kuhu, di aahu gi umfu J xoge ri ndoyohu,

AR ROMANU12,13 ngu nar moho tetho, xintaxi ne numaho J. Gehnu ar mhataj di epi gi yothu, ngetho J xa xi utkagihu r nhwki. 2 Yo gi hogamu ihu n te raahu ar ximhai. Mahyoni gi nayohu ri rayo mfenihu, ne njapu gi tsasehu tema ne J embi nzatho, numaho ne handi xiho. 3 Nuga xi hwgagi ga pepa ar tsi Hmu, jange di xiahu, hinge xa di thotho gi exa ri nsuhu. Nuhu xiho tema gi bensehu, ngu r nzeye ar emui xi hyeni xi raahu J, ngu r nteni. 4 Ngetho jangu ma ndoyohu pesa nzeye y xeni, ne hinga gatho getar befi petsi, 5 di njahupu nehe. Mdi di nzeyehu, rangugihu dr ndoyohu ar Hesukristo, ne di mfaxu na ngu na. 6 Nao na ngu na ya hogantuni xi hwgagihu J. Numu na xi tumbabi ngu r mehni J, d mepabi ngu r nzeye r emui petsi. 7 Ha numu xi thembabi da mego, d maxa mara. Wa xi tumbabi da utate, d uta mara. 8 N togo xi tumbabi da humba y mui mara, d humba y mui. Wa xi tumbabi da hyeni, d mesa nar hogamui da yote. Wa xi tumbabi da nd, d umba r mui da yote. Ha n xi tumbabi da maxa togo honga ar mfatsi, di johya da yote. 9 N ar mhte gi pesu, xa majni di e ha ri muihu, hindi oxta ma. U tsahu n hingi ho, tehu n xiho. 10 Mhhu na ngu na, gi pesu nar hoga mhte gar kuhu. Ne di benga ntekei gi zohu mara.

270 ntsedi, yo gar dhehu. Umba ri muihu pefu ar tsi Hmu. 12 Njohyahu gi ndomhu, tset hu ya thogi, hingi hyehu gi yafu J. 13 hehwihu mara ya gamfi tho ar kati, ne nzihu gi uhu ar seki ha ri nguhu da oxa mara. 14 Mathwu J nuu togo utsaihu. Yafu r ho, yo gi afu n hingi ho. 15 Njohyawihu nuu togo johya, ne nzongwihu nuu togo zoni. 16 Nadar mfeni gi pesu. Yo gar etsihu, ntsixkwihu nuya tsi hyoya. Yo gi exa ri nsuhu xa gi phu. 17 Yo gi kospabihu r ni togo otahu ar tsoki. Umba ri muihu da hyantahu ya ji gi othu ar ho. 18 N ba ri ni, umba ri mu ihu gi ntsixkwi gatho ya ji numu da tsa. 19 Tsi kuhu, yo gi ja ri yese gi kospa r ni togo xi yota nar tsoki. Tsokwabihu r tsi kwe J, ngetho enga har Tofo: Go ma metiga ar nkosni, go di unga ar njuti, enga ar tsi Hmu. 20 Di xiahu, numu ri u nihu tunthu, umbabihu te da zi, ha numu tuthe, umfu ar dehe. Numu gi japabihu njapu ri u nihu, hindi pdi ha da hwisa r di ntsa. 21 Yo gi hehu da dahu ar tsoki. Ju hu ar ho gi thu. Gatho ya ji d yota ya tsutwi, ngetho J go xi umbr nsu gatho nuu togo pesar tsedi. Gatho nuya ji pesa y nsu go xi ex. 2 Jange gatho nuu hingi ota ya tsutwi, toxa n xi huxa J, ne njapu muntsase r mfei da zudi. 3 Ngetho nuya tsutwi hinxi tetsi da pi nuu togo ota ar ho, tsu nuu togo hingi ote xiho. Numu hingi

11Mpehu

13

271 ne gi bu hu gi tsuhu ya tsutwi, yothu n xiho, ne da tesa ri nsuhu. 4 Ngetho y bego Ju, hoa ri hohu. Ha numu hingi othu n xiho, num h, gi ntsuhu. Ngetho hinga metho h r ndojwai, gehnu r bego J da kospa y tsoki ne da umbr mfei ya tsokte. 5 Jange yot hu ya tsutwi, ne hinda mfepahu, ne hinte di tsua ri mfenihu nehe. 6 Jange gi juthu ar boj jota ya nd, ngetho y begoyu J, xi yenty te da me nunar befinu. 7 Juthwu gatho nuu togo gi tufu: n ar boj jota ya nd, ne gatho mara di epahu gi juthwu. Togo mahyoni gi numahohu, jahupu, ne togo di za gi esfu r nsu, yothu nehe. 8 Yo gi hoxu ya thai. N gi yothu, gi mhhu na ngu na. Ngetho numu gi mhu ri ohu, gi othu ya bepate mnga har Tofo. 9 Ngetho nu habu en: Hingi tsimba r nthti mara, hingi mp, hingi pe ya nhemh, hingi hyokwa y ho ri ohu, ne mara ya bepate; gathoyu da tsa da txu ki honse da ten: M ri ohu ngu gi mhse. 10 N togo mte, hingi tsokwa y ohu. Jange gatho ya bepate go ota n to mte. 11 Jahu njapu, ne nuhu ya pa di bu hu. Ma ga zota ma dahu ga hehu ar th. Ngetho nupya hintsu yapu bu ma mpohohu, ngu mi bu nmu nda emuihu. 12 Ya but ho da gxar xui, ne xi eputho ar hyatsi. Jange ma ga hehupu y befi ar bexui, ne ga

AR ROMANU13,14 hehu ar he di bu hu har hyatsi, ngu xi hoka nar ndogu di ma har tuhni. 13 Ma ga bu hu di nheki di yohu har hyatsi, ga othu xiho gatho. Hinga bu hu hinte di juju ha ya dango habu xa untho ne ntitho. Hinga bu hu har hyoka beh ne n xi ntsotho. Hinga ntuhu, ne hinga hyokwabihu y ho ma ohu. 14 Ga hexu r tsedi ar tsi Hmu Hesukristo, ne hinga hehu da kakagihu n te gatho bi e ha ma mfenihu.

14

Yo gi weju nuu ya ku hingi tsedi y emui, ne yo gi niwi tema gi behu. 2 Ngetho ra beni tsa da zi gatho, ha mara hingi tse y emui, honse tsi ya tsi kani. 3 N togo tsi gatho, yo ma da denga n togo hingi tsi xoge. Ha nunu, yo di thenga n togo tsi, ngetho J go xi numaho. 4 Xi nuge, ter meage gi themba r bego mana. Ar hmu go da m ha da nangi wa da dagi. Ha ma da nangi, ngetho dta r tsedi ar tsi Hmu togo da gutsi, ne hinda hyegi da dagi. 5 Ra handi xiho da nhumansu ra ya pa da mepa J, ha mara handa gatho ya pa mahyetho. Na ngu na mahyoni da bdi tema pefi. 6 N togo hwahna ra ya pa, entwa ar tsi Hmu. Ha n handa gatho ya pa mahyetho, njaputho nehe. N tsi gatho, entwa ar tsi Hmu ne umba njamdi. Ha n hinga gatho tsi, njaputho nehe umba njamdi J.

Nuu hingi tsedi y emu i

AR ROMANU14,15 hinto di bu hu ga pepase ma tehu, ha hinga tuhu di honga ma hosehu. 8 Numu di tehu, di enthwu ma tehu ar tsi Hmu, ha numu ga tuhu, go di entwabihu nehe. Jange numu di bu hu, wa xta tuhu, r metigihu ar tsi Hmu. 9 Jange bi du ar tsi Hmu ne bi nanga managi. Bi mengi bi nte, ne njapu bi hutsi ngu r Hmu nuu te ne nuu xi du. 10 Xi nuge mu, yo gi thenga ri ku. Wa hinte gi nuge n ot. Ha hingi phu, gatho ma ga bahu da hskagihu majni ar tsi Hmu Hesukristo. 11 Ngetho enga har Tofo: Nuga di bui, enga njapu ar tsi Hmu, ne gatho ya ji ma da ndandihm da nsundagi, ne da damajniyu dar Jga. 12 Num, na ngu na ma ga dathwu majni J gatho n xta othu. 13 Jange hinga ma ga nthehu na ngu na. Ma ga nkohu ha ma muihu hinga pojwu ya mfetse da japi da da ma kuhu. 14 Nuga di pdi ne di kax mbeni njapu benga ar tsi Hmu Hesukristo, ngetho hinte xintsothose. Ha numu na beni xintsotho, h njapu hr mfeni. 15 Ha numu nuna ri huni tsotwa r mui ri ku, hingi pesa ar mhte mu. Nuna ri huni, yo ma da japa da me ri ku, togo ar tsi Hmu Hesukristo bi ungr te bi poho. 16 Yo gi xoju ar goxthi da nthenga n gi behu xiho. 17 Ngetho har tsutwi J, hinge meto ya huni wa ya tsithe.

272 Meto ar mui xintaxi, ar hogamui, ne ar johya. Gathoyu unga r H J. 18 N togo pepa ar tsi Hmu Hesukristo njanu, numaho J ne ya ji. 19 Jange ma ga tehu nor ho unga ar hogamui, ne faxkagihu na ngu na da te ma emuihu. 20 Yo gi jafu ar huni da hwatwa r befi J. Mdi gatho n te jawa xiho da tsi, n hingi ho, nar ku da japa r ohu da dagi ngetho te gatho tsi. 21 Xiho hingi tsa ar ngo, wa gi tsi ar ixkatafi, numu gi japi da mfesa ri ku, gi tsotwa r mui, wa da wenta r emui. 22 Numu gi emu i xiho n gi ote, honse gi phwi J. Nzatho n togo hinte tsu r mui ngetho pdi xiho n ote. 23 Ha n yomi ha xiho n tsi, tuxar tsoki, ngetho hingi emui xiho n ote. Ne gatho n ote hingi emui, nunu otar tsoki. Jange nuju xi nzedi ma emuihu, mahyoni ga pesfu ar tseti ga faxu nuu togo hingi tse y emui, ne hinga honse ma hohu. 2 Ma ga hohu na ngu na r ho ma ohu, ga faxu da noxka r emui. 3 Nunar tsi Hmu Hesukristo himbi hyonga r hose, jange bi tho ngu enga har Tofo: Go da nthexbe ya ntsani mi thoxai. 4 Ngetho nuya Tofo bi tota mahamu, xi toti nda utkagihu nda huxa ma ndomihu, ga pesu ar humamui ne ar tseti mnga har Tofo.

7Ngetho

15

273 togo r meti ar tseti ne ar humamui, natwu da raahu nadar mfeni na ngu na gi bu hu xiho, ngu benga ar tsi Hmu Hesukristo. 6 Njapu nadar mfeni ne nadar mh gi nsundabihu J r Dada ma tsi Hmuhu Hesukristo.

AR ROMANU15 da husa ri ndomihu tsixahu r tsedi r H J. 14 Ha nuga di kax mbeni tsi kuhu, xa gi pesu ar hogamui, ne hingi kathu ar mfdi gi humfu r mui na ngu na ri kuhu. 15 Tsi kuhu, xta otahu nunar heminu, jar xeni xta topahu, ngetho hindi ne gi pumhnihu. Xta ota njapu ngu xi hwga J ga ote. 16 Dar bego ar tsi Hmu Hesukristo, di xipa nuu hingya xodyo r hoga mh J. Di hspa nunar hoga mhnu, ne njapu ga datwa J nuu hingya xodyo, ngu nar moho thandi xiho xi xu ka r H J. 17 Tsahm ga exa ma nsu, ngetho xi maxkagi ar tsi Hmu Hesukristo xta mpe hr befi J. 18 Ngetho hinte mana di ne ga m, honse n xi yota ar tsi Hmu ha ma ye, njapu da tsi nuu hingya xodyo da yotwa r mh. Gathoyu xi njapu xi yoxu ar mh xta xipabi, ne xi hyantu ar hogamui xta utwabi. 19 Xi nheki ya dta ntudi, ne r tsedi r H J, xi maxkagi xi yo ya me Herusalen ne gatho r ntheti. Da tsonga Iliriko habu xa mi yapu, gathonu xta mmba r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo. 20 Njanu xa da umba ma mu i da mnga ar hoga mh, hinge habu xki mhmba r thuhu ar tsi Hmu Hesukristo, ne hinge nga mfisbefibe mara. 21 N da pefi, ngu enga har Tofo: Nuu togo hihamu xki nsipabi togo, ma da bdi. Ha nuu hihamu xi yode, ma da zo y mfeni.

5J

ar tsaya na ngu na, ngu ar tsi Hmu Hesukristo bi rakagihu nar hoga tsaya, ne njapu da tespa r nsu J. 8 Di xiahu, nunar tsi Hmu Hesukristo ba e da mepa ya xodyo, ne njapu bi udi mnga majni J, ne ota gatho ngu xki twa ma palehu. 9 Ne nuu hingya xodyo da nsundabi J da btwa r dta nhwki, jangu enga har Tofo: Ga datwa majni togoi nuu hingya xodyo mu, ne ga tta ri thuhu. 10 Ne en nehe: Nuahu hingya xodyohu, njohyawihu r hnini J. 11 Ne pengi en njawa: Gathoihu hingya xodyohu, nsundahu ar tsi Hmu. H, nuahu gi bu hu mara ya hai, esfu r nsu. 12 Ar mehni Isaia bi yota njawa nehe. Ar Isai ngu nr bai nar za ma da ro nr yu, gehnu di o hr ye nuu hingya xodyo. Ja gehnu togo ma da huxy da. 13 Ha nunar J togo unga ar ndomi, xa da raahu ar johya ne ar hogamui ngetho gi emuihu. Ne

7Uhu

Nuu hingya xodyo bi nsipa ar hoga mh

AR ROMANU15,16
Ar Pablo ne da ma Nroma

274 togo unga ar hogamui, gi bu hwihu hyaxmu. Da njapu.

33J

xta nemh ma ga ksahu, ha nuya befiyu xi kaskagi ga mapu. 23 Ne nupya hindi pesa mara ya befi ha ya haiyu, ha xta toma nzeye ya jeye di ne ga bu hwihu. 24 Jange nmu xka ma Espaa, ma ga thoputho. Di ne ga nuahu, ne gi faxkagihu ga ju ma u managi xka jwahu ga njohyahu. 25 Nupya gar ma Herusalen, ma ga hspa r mfatsi mempa ya gamfi bi bu hnu. 26 Ngetho nuya ku me Nmasedonia ne Akaya, bi beu xiho nda mempa nar mfatsi nuu ya gamfi hyoya bu hnu Herusalen. 27 Nuya kuyu bi numaho nda yota njapu, ne xiho, ngetho pontho tupabiu. Numu ya xodyo bi mfaxkwi y ho umba J di e mhetsi, xiho nuya hingya xodyo da hehwi y ho peskwa har ximhai nehe. 28 Di xiaihu mu, nu xka jwadi ga tso nunar mfatsinu, ga tsoahu xka ma Espaa. 29 Di beni xka mapu, ma ga hsahu r ho r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo, ne xa ga hhu ar njpi. 30 Di aahu tsi kuhu, hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo ne hr mhte r H J, gi faxju ga afu J da zixkagi xiho, 31 hinte da jakagi nuya hingi emui bu hnu Nhudea. Ne nunar mfatsinu bi takagi ga htsi, da numaho ya gamfi me Herusalen. 32 Ne xa ga njohya ga tsoahu numu njapu ne J, ne ga tsayawihu mahyegi.

22Hangu

16

Di xiahu, nunar ku Febe nar hoga ku togo faxte har nij Nsenkrea. 2 Umfu nar hoga tsaya ngu nar gamfi xi emui ar tsi Hmu Hesukristo, ngetho njapu xiho da yota ya ku. Faxu ne umfu gatho te kati, ngetho nunu xi maxa nzeye. Gesegi xi maxkagi nehe. 3 Zengwagihupu ar ku Prisila ne ar ku Akila, togo xi maxkagi hr befi ar tsi Hmu Hesukristo. 4 Nuyu bi yenta y te bi max kagi, jange di umba njamdi. Hinge honsegi, gatho nuya nij hingya xodyo umba njamdi nehe. 5 Zengwagihu ya ku mhuntsa ha y nguyu, ne ma tsi hmka ku Epeneto. Gehnu meto bi emui ar tsi Hmu Hesukristo nnu Akaya. 6 Zengwagihu ar ku Maria togo xa xi umba r mui xi maxahu. 7 Zengwagihu ar ku Androniko ne ar ku Hunias, pontho ma mni ne ma ohu har fadi. Gehyu xi nu xiho ya mpote, ne bi dkagi meto bi emuiyu ar tsi Hmu Hesukristo. 8 Zengwagihu ar Amplia, ma tsi hmka ku xta jamfihe ar tsi Hmu. 9 Zengwagihu ar ku Urbano ma maxte hr befi ar tsi Hmu Hesukristo, ne zengwagihu ma hmka ku Estaki. 10 Zengwagihu ar Apele togo bi zeta ya thogi tenga ar tsi Hmu Hesukristo. Zengwagihu nuu bu hr ngu ar Aristobulo. 11 Zengwagihu ar Erodion togo poni ma mni. Zengwagihu nuu

Ar nzengwa pempa na ngu na

275 bu hr ngu ar Xixo xi emui ar tsi Hmu. 12 Zengwagihu ar ku Trifena ne ar ku Trifosa, togo mpe hr befi ar tsi Dada. Zengwagihu ar hmka ku Persida togo xa xi mepabi ar tsi Hmu. 13 Zengwagihu ar ku Rufo, nzada r mui owi ar tsi Hmu. Zengwabihu r nn, pontho ma nnga nehe. 14 Zengwagihu ar ku Asinkrito, ar ku Fregonte, ar ku Herma, ar ku Patroba, ar ku Herme ne gatho ya ku bu hwinu. 15 Zengwagihu ar ku Filologo, ar ku Hulia, ar ku Nereo ne r njupu, ar ku Olimpa ne gatho ya ku mhuskwinu. 16 Ne uhu nar hu fi na ngu na dar ntaxi ri mfenihu. Di zengwaihe gatho nuy nijgihu ar tsi Hmu Hesukristo. 17 Tsi kuhu, di aahu gi hyanthu xiho togo heka ya ku, ne japi da dagi uta mara ya mfeni, tsoka ar hoga ntuti xka phu. Nu xki phu togou, wehu. 18 Ngetho nuya jiyu hingi pepa ar tsi Hmu Hesukristo. Pepase y mui, ne xa nzada y ne ka nuu oxa gatho n nsipabi. 19 Gatho pdi xa gi ot hwu r mh J, jange xa di johya. Ne di ne gi phu xiho gi te hu ar ho, ne hingi jafu masu n xintsotho.

AR ROMANU16 togo unga ar hogamui, nguta ma da zema ar tsondhi ha ri wahu. Ar tsi Hmu Hesukristo da hwkahu r ntuni. 21 Peaihu ar nzengwa ar ku Timoteo ma maxte, ne nuya pontho ma mni, ar ku Lusio, ar ku Hason, ne ar ku Sosipater. 22 Nuga, ar ku Tersio togo di faxa ar ku Pablo, di ota nunar heminu, di zengwaihu ngetho xta emui ar tsi Hmu nehe. 23 Zengwaihu ar ku Gayo togo raka ar seki di kokwa hr ngu, ne ka mhunskwa ar nij nehe. Zengwaihu ar ku Erasto togo tsixa r boj ar hnini. Ar ku Kuarto zengwaihu nehe. 24 D hwkahu gathoihu r ntuni ar tsi Hmu Hesukristo. D njapu.

20J

J togo tsa da zeta ri emuihu, ngu enga ar hoga mh di mnga, ne nunar ntuti nonga ar tsi Hmu Hesukristo. Xi tutkagihupya n mi bui xki jomtho nmu hinxki thokta ar ximhai. 26 Ha nupya xi zu kagihu n xi yota ya mehni nda thogi, ngu xki mnga J togo h ar te. Ne njapu xi nu nga ha gatho ya hai, ne nda e ya ji nda emui ne nda yote. 27 N honse na J bu i, ne r meti ar mfdi. Hinda ntsaya da hnga ar nsunda xi dpa ar tsi Hmu Hesukristo. D njapu.

25Nsunda

Ya ngxa mh tespa r nsu J

Ar beto hemi bi yota ar Pablo bi mempa ya me Nkorinto

gi pesfu gatho y ntuni J, hinte gi kathu, gi tomthohu da penga ar tsi Hmu Hesukristo. 8 N nehe ma da zeta ri emuihu, ne njapu da za gi tsohu hr ngtsi ar u, ne hinte di ja te da thsahu majni har ngxapa da penk. 9 J ota n m, ne go gehnu togo bi zoahu gi ntsixkwihu r Tu, gehnu ma tsi Hmuhu Hesukristo.

R NDU I AR KORINTIO
7Xa

Nuga dar Pablo, xi tsonkagi ga pota ar tsi Hmu Hesukristo, ngetho njapu bi ne J. Nuga ne ar ku Sostene, 2 di peahe nunar heminu, nuahu r nijihu J gi bu hu nu Nkorinto. Xi xu kahu ar tsi Hmu Hesukristo, ne xi wekahu go r metiihu J, mahyegiwi nuu habu gatho matwa r thuhu ar tsi Hmu Hesukristo, r Hmuu ne ma Hmuhu nehe. 3 J ma tsi Dadahu ne ar tsi Hmu Hesukristo da raahu nar hogamui ne da hwkahu y ho.

Ar nzengwa

tsaya di umba njamdi J, di beahu ne ya ho xi hwkahu J, ngetho gi bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo. 5 Ngetho gi bu hwihu, xa xi nhwkahu nzeye ya ho, xa ja te gi mhu, ne gi pesu ar mfdi xiho. 6 Ne xi nheki xi mpe ha ri mu ihu nunar mh da xiahu ndi nonga ar tsi Hmu Hesukristo.

Ar Pablo umba njamdi J xi hwkwa y ntuni xi tumba ya ku

4Hindi

kuhu, di aahu ar mte hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo, gi hu nadar mh, ne hinda nja ya hege. Mahyoni gi pesu nadar mfeni ne natwu gi pehu. 11 Tsi kuhu, xta ode xi mnga y mni ar Kloe, en hingi behu mahyegi ne gi ntsahkihu. 12 Gehnu di ne ga beahu, ra gi ehu: Nuga r metigi ar Pablo. Mara gi ehu: r metigi ar Apolo. Ha mara: r metigi ar Pedro. Ne mara gi ehu: r metigi ar Kristo. 13 Hage xi nxenga ar tsi Hmu Hesukristo mu. Hage bi tsuta har ponti ar Pablo ne njapu xka

10Tsi

Ya ku me Nkorinto xi hege

276

277 mpohu. Wa ga nxixthehu hr thuhu ar Pablo. 14 Di umba njamdi J hinto xta xixtheihu, honse ar ku Krispo ne ar ku Gayo. 15 Njapu hinto da tsa da en xi nxixthe ha ma thuhu. 16 Da xixthe y mni ar ku Estefana nehe. Hindi beni ha xta xixthe mara. 17 Ar tsi Hmu Hesukristo himbi menkagi ga xixthe. Bi menkagi ga mnga ar hoga mh; hinge ngu r mfdi ya meximhai, ne njapu da hkwa r tsedi r ndte ar tsi Hmu Hesukristo har ponti.

R NDU I AR KORINTIO1,2 nuju, di mhu ar hoga mh nonga ar tsi Hmu Hesukristo bi tsuta har ponti. Nunar mhnu japi da mfesa nuya xodyo, ne handa ngu nar bemfeni nu mara hingya xodyo. 24 Ha nuu togo xi zohna J, ngu ya xodyo wa hingya xodyo, nunar tsi Hmu Hesukristo gehnu r dta mfdi ne r tsedi J xi udi. 25 Ngetho n benga ya ji nar bemfeni pe J, tpatho y mfdi gatho ya ji. Ha n hantu hinte ja r tsedi J, tpatho r tsedi gatho ar meximhai. 26 Hyanthu xiho tsi kuhu, tengu xi zoahu J. Hinge ngar nzeyehu ngi pesu ar mfdi ngu benga ya meximhai, hinte mi ja ri tsedihu, hinte mi ja ri nsuhu. 27 N handa ya meximhai hinte pesa r mfdi, go xi hwahna J da betwa y tsa ya nimfeni. Ne n beu hinte ja r tsedi, gehnu xi hwahna J da betwa y tsa nuu ja y tsedi emp. 28 Ne n xi ntutsa, xi tei, ne n hinter me, gehnu xi hwahna J da hwata n pesa r nsu. 29 Njapu hinto tsa da exa r nsu hr nthandi. 30 J bi tetju nga bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo. Ne njapu bi takagihu ar hoga mfdi, bi tengagihu hinte ma tsoki di tuhu, xi ntaxkagihu, ne xi tsimgagihu har tsoki ndi buhu. 31 Bi tho njapu ngu enga har Tofo: Nu togo exa r nsu, d exa r nsu bu hwi ar tsi Hmu.

23Ha

mh nonga r ndte ar tsi Hmu bi tsuta har ponti, handa ngu nar bemfeni nuu togo xi medi. Ha nuju togo xta mpohu, gehnu r tsedi J xi takagihu. 19 Ngetho njanu enga hr Tofo J: Ma ga hwatwabi y mfdi nuu togo ja y mfdi, ne ma ga emba y mfeni nuu togo xa ti y mfeni. 20 Hinjoo nar nimfenipya. Hingi thinga nar btofo. Habu tsa da thinga na togo th xiho nuya payu. Ngetho J handwa y mfeni ya meximhai ngu nar bemfeni. 21 J xa dta r mfdi, ne bi hutsi hinge nda b ya ji togo di tenda y mfdise. Jange bi be mar ho nda po nuu nda emui ar hoga mh xi ten, mdi handa ya ji ngu ar bemfeni. 22 Nuya xodyo adi da hyanda ya ntudi, ne nuu hingya xodyo adi da tuta ar mfdi.

Ar tsi Hmu Hesukristo gehnu ar tsedi ne ar hoga mfdi xi unga J

18Nunar

Ar mh nonga ar tsi Hmu Hesukristo xi tsuta har ponti

Tsi kuhu, nmu nda mapu ma da datahu majni r mh J,

R NDU I AR KORINTIO2,3 hinda tsompu da xiahu ya nzatho mh ha nar dta mfdi. 2 Ngetho da beni gatho ya pa nga bu hwihu, honse nga zoahu togo ar tsi Hmu Hesukristo, ne hanja bi tsuta har ponti. 3 Nmu nda bupu, ndi bu ngu xki wentkatho, ne xa ndi tsu ne ndi nhwti. 4 Nunar hoga mh ndi xiahu, hinge ndi ne nga kaahu nga ju mpa r mfdi ya meximhai. Da u r tsedi r H J. 5 Ne njapu ri emu ihu hindi huxa ha y mfdi ya meximhai, di huxa hr tsedi J.

278 nar ji di pdi tema tsa hr mui manr mijiwi, honse r hse bu hr mui. Njaputho nehe hinto mana ptwa tema benga J, honse r Hse. 12 Ne nuju hingi tsixkagihu r mfeni ar meximhai, go tsixkagihu ar H xpa pehna J, njapu ga phu tema xi hwgagihu. 13 Jange di hu hindi temfu r mfdi ar meximhai. Di hu ngu utkagihu r H J, ne di othwu ar u mara, di tenthu nuya mh xi nsikagihu. 14 Ha n ar oho yo tenga r mfenise, hingi handa n unga r H J. Ngetho be xi be y mfeni nuu togo oxa nuya mhyu. Ne hingi tsa da zo r mfeni, ngetho numu da heti, mahyoni r mfatsi r H J. 15 Ha n togo tsispa r mfeni r H J, gatho pdi da hwahni, ne hinto tsa da btwa tengu pe. 16 Ngu mnga hr Tofo J: Hinto xi btwa r mfeni ar tsi Hmu, hinto tsa te da uti. Ha nuju di pesfu r mfeni ar tsi Hmu Hesukristo.

11Hinjoo

di nohu ar mfdi, ne di xipabihu nuu togo xi xa y emui, hinge ngu r mfdi ya meximhai ne nuu y nd. Geseyu txutho bedi da tho y tsedi. 7 Ha nunar mfdi di mhu, gehnu unga J hinto mi pdi ngetho xki tgi, ne ya mameto xki hutsi nda takagihu ne nga bu hwihu hr nsunda. 8 Nunar mfdinu hinxi b ya nd bu nuya payu, ngetho numu xi bhm, hinxi tsuta har ponti ar tsi Hmu togo r meti ar nsunda. 9 Bi thogi ngu enga hr Tofo J: N hinxi hyanda y da ar meximhai, hinxi yoxa r gu, wa xi zopa hr mfeni, gehnu xi yekwa J da umba nuu togo mpa r u. 10 Ha J ba pehna r H bi utkagihu, ngetho ar H gatho heti, hetwabi n xi hembi da ftwa J.

6H,

Ar ntuti unga r H J

Tsi kuhu, hinxi tsa xta zoahu ngu nuu togo pespa r H J. Xta zoahu ngu gar jithohu, jangu nar tsi tu lo btsi ja xi mui; gi njahupu hr u ar tsi Hmu Hesukristo. 2 Pontho di raahu ar ba, hinge mahyegi ngu ar huni tsi ya dta ji. Ngetho himi tsa ngi tsihu, ha nuya payu hingi tsa gi tsithu. 3 Gar jithohu ngetho xa gi gesehu, xa gi ntuhu, ne hingi pesu nadar mfeni. Hage hingya

Y maxte J

279 jithoihu mu, di hxathohu gatho nu mara. 4 Ngetho nmu gi ehu: Nuga r metigi ar Pablo, ne mara en: Nuga r metigi ar Apolo; hage hingar jithoihu njapu mu. 5 Ter meka, ne ter me ar Apolo. Nuje honse y begogihe ar tsi Hmu togo da hsahe r mh, ne da mfaxtehe ga emuihu. Da jahepu na ngu na da othe ngu bi rakagihe ar tsi Dada. 6 Ngu nar boti, nuga da poti, ar Apolo bi unthe. Ha J go bi japi bi te. 7 Num, hinter mefi n togo mpoti wa n unthe, ngetho J go jap da te. 8 N togo mpoti, hehwitho n togo unthe, mdi ma da hnga na ngu na r nthh ngu xi yota ar befi. 9 Ngetho nuje y maxtegihe J, ha nuahu r botiihu, ne r nguahu J nehe. 10 Nuga, J xi hwgagi ngu nar hongu pdi xiho, da dumba r wa ar ngu, ha mana bi gutsi di hetsi. D jamasu na ngu na da hyandi hanja juxa ar ngu. 11 Ngetho hinjoo togo da gu xa manr ndui ar ngu. Nunar tsi Hmu Hesukristo gehnu ar ndui. 12 Ha ma nunar ndu inu, tsa da tu xya kaxti wa ya taxboj, ya nzatho do, ar za, ya tei, ya xiza. 13 Ha nu xta zonga ar pa da thspa majni, ka ma da nhekinu r befi na ngu na; ngetho ma da thoka har tsibi, ne njapu da fdi tema bi gu bi hyoka r befi. 14 N togo hinda zta r befi bi gutsi, ma da mesa r nthh.

R NDU I AR KORINTIO3,4 r befi na da zti, da mepu, ne honse ma da konti ngu nmu da konta ha nar tsibi. 16 Ha hingi phu go r nijihu J, ne r H J bu ha ri muihu. 17 Numu togo da hwatwa r nij J, ma da nhwat nehe, ngetho r nij J go r meti, ne go geahu. 18 Yo gi nkasehu. Ha numu na gi behu gi pesfu r mfdi ar meximhai, yothu ngu hinte gi phu, ne njapu majni gi pesu ar hoga mfdi. 19 Ngetho nunar mfdi jawa har ximhai, J handi ar bemfeni, ngu enga har Tofo: J bi japi bi mfesase ha y tsomfeni. 20 Managi en: J emba y mfeni ya bmfdi, hinter meu. 21 Jange hinto gi exa ri nsuhu gi tehu ya ji, ngetho gatho ri metihu. 22 Numu ar Pablo, ar Apolo, wa ar Pedro, ar ximhai, ar te, ar ndte, r pania, n xi epu, gathou go ri metihu. 23 Ne nuahu r metiihu ar tsi Hmu Hesukristo, har Hesukristo r meti J.

15Numu

Di ne ga xiahu, gi nugagihe ngu y begogihe ar tsi Hmu Hesukristo; xi huxkagihe J ga mhe n himi f mameto ne xi utkagihepya. 2 Nuy bego J xi tumba nar befi, mahyoni da yota ngu xi nsipabi. 3 Nuga hinte tupka ma mu i te gi kaskagihu, wa nar tsutwiwa har ximhai. Gekasegi hindi handase ma befi wa xiho wa hin.

r befi y mpote ar tsi Hmu Hesukristo

R NDU I AR KORINTIO4 nuga, mdi hinte tsu ka ma mfeni, hinge njapu da tsa ga en gatho xta ote xiho. Ha n togo ma da hska majni, gehnu ar tsi Hmu. 5 Jange hinto gi thehu nuya payu. Tomhu da zo ar pa da epu ar tsi Hmu, togo ma da gu ka har hyatsi n hingi fdi tota har bexui, ne ma da mnga n te pesa ha y mui ya ji. Num h, J ma da espa r nsu na ngu na. 6 Tsi kuhu, gatho nuna xta xiahu, xta nonga ar Apolo ne xta nhonsega. Njapu gi phu tema gi pehu. Hingi thohu gi behu n hinxi toti, ne gi esfu r nsu na, ne mana di txutho. 7 Yo xa gi exu. Hage ja te gi pesu ne hinxi raahu J. Ha numu xi raahu J, yo xa gi exu ri nsuhu, wande go xka yotasehu. 8 Nuahu to da en hinte gi kathu. Gi ehu gi pesu gatho n gi hohu, gar ndhu hingi hohu ma mfatsihe. Xmh gar ndmhhu, ngetho njapu nga ndmhhu mahyegi. 9 Nandi nuga di beni, nuy mpote ar tsi Hmu xi huxkagihe har ngtsi. Di hehe ngu nuu tsitsi xi tenti da tho, ne xi metkagihe ma tsahe madeda ya enxe ne ya ji. 10 Nuje ngetho di pefe ar tsi Hmu Hesukristo, nhugagihe ngu hinte di phe, ha nuahu h, gi ehu xa gi phu ne gi yohu xiho. Nuje hiotho ma tsedihe, ha nuahu gi behu xa gi pesu ar tsedi. Xa nuahu xiho ya ji, ha nuje hingi ne da nugagihe. 11 Hinxi ntsayat ho di thohe ar thuhu, ar duthe, hinte di khe ar

280 dutu, mfebgagihe, ne hindi pese nar ngu ha ga bu he. 12 Tsakagihe di mpesehe ga the te ga tsihe. Tsangagihe, ha nuje di tethe J. Te gatho totkagihe, ha nuje di tsetathohe. 13 Thox kagihe ar nhemh, ne nuje di afe J da matsi. Thandgagihe hinter mefigihe, gatho engagihe. Di njahethopya nuya payu. 14 Gatho nuna te di xiahu, hindi japu di ne ga betahu ri tsahu. Di otahu nunar heminu, di ne ga hupa ri muihu ngu ma hmka btsiihu. 15 Ngetho mdi gi ehmhu nanthebe ya nthebe ya utate utahu r u ar tsi Hmu Hesukristo, hingi ehu nzeye ya dada. Nuga go ri dadagihu, pontho ga mu hu nmu nda hsahu ar hoga mh ne ga emuihu ar tsi Hmu. 16 Jange di aahu ar mte gi temgathogihu ma mui. 17 Ne di peaihupu ar ku Timoteo, pontho ma tu xa di mdi, gehnu nr hoga bego ar tsi Hmu. Xta zompu nu go ma da bempahu tengu di pepa ar tsi Hmu, ne hanja di mmbabi r mh ha gatho ya nij di yo. 18 Raya etsi ya mengupu kaxmbeni hinga ma ga pengi ga mapu. 19 H, ma ga mapu nguta, numu njapu da ne ar tsi Hmu. Ne ga handa nuya etsi, hage xa majni hmpabiu r tsedi J, wa honse mntho. 20 Ngetho r tsutwi J hinda udi di mnthu, da nheki hr tsedi J.

4Ngetho

281 gi nehu ga mapu, di tsu kar kwe, wa gar mapu gar pesa ar mhte ne ar hogamui.
21Hanja

R NDU I AR KORINTIO46 hinxi njotsi. Ga hehu ar tsomfeni ne ar tsoki, hehwi ar njoxthuhme xi ndnziatho. 9 Xta otahu hingi nthskwihu nuu togo bengwi ya ji. 10 Nmu nda xiahu njapu, hinge ndi nonga ya meximhai bengwi ya ji, wa nuu togo xa m ya boj, nuya b, nuya ndnga ya tsita emp. Numu di njapu, mahyoni gi pohu har ximhai mu. 11 Nuga ndi xiahu nuu en ya kuhm nehe, bengwitho ya ji, xa m ar boj, ndnga ya tsita emp, wa ya tsone, ya nti, ya b. Nuyu hingi ungwihu. 12 Hindi epkagihu ga hsfu majoni nuu hingi ku har nij. Di epkagihu ga hsfu majni nuu ku mbo. 13 Ngetho nuu bu nthi, J go ma da hspa majniu. Jange yehu nunar yotatsoki gi bu hwihu.

Xi nu nga ar bede mh, xi ten, naahu bu hwi r home ngu r beh. Nunar tsokinu hindi numhhu di ota nuu hingya gamfi. 2 Honse xa gi exu, hingi tupa ri muihu. Hage hinge meto ngi yemhhu har nij n togo bi yota njapu. 3 Majni nuga hindi bu hwihu, mdi ma mfeni hinxi hyekahu. Jange nuga h, xta beni te da njapa n xi yota njapu. 4 Yot hu nar mhuntsi mu hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. Ka gi bu hwihu nu ma mfeni, mahyegiwi r tsedi ar tsi Hmu. 5 Nunar ohonu d tentwa hr ye ar tsondhi da nhwatwa r tsoji, ne njapu da mpo nor pa xta penga ar tsi Hmu. 6 Hingi ho gi exa ri nsuhu, gi ehu gi bu hu xiho. Ha hingi phu ar hm, en: Na tsi tui ar njoxthuhme japi da joxa gatho ar ju ni xi banti. 7 Jange ngu ar ju ni, hju gatho ar njoxthuhme, ne gi hehwihu nar rayo ju ni hinte xi tutsi, go gi njahupu. Ngetho ar tsi Hmu Hesukristo gehnu ar tsi Ntxnandni, bi tho ha ma dango baxjwahu, ngu nar moho, ne njapu bi hga ma tsokihu. 8 Jange ma ga njohyahu ga othu ar dango baxjwapya, ga hogamuihu ne ga tehu n majni, njanu di tsithu ar thuhme

Hanja da thspa majni nar gamfi xi ntsoki

Numu xka ntunkwihu na ri kuhu, yo dama gi kaxu nuu hingya gamfi, ne hingi kaxu ya ku. 2 Ha hingi phu, nuju dar gamfihu ma ga hsfu majni gatho nuu hingya gamfi. Numu go ma gi hsfu majni ya meximhai, hage hinda tsa gi hsfu majni nar tsi tu lo h mu. 3 Wa hingi phu ma ga hsfu majni ya enxe. Hage tte r hembi nuya tema gi thohupu mu. 4 Numu gi thohu nuya hyu thokwa har ximhai, yo gi exu da hsahu majni nuu hinter mefi har nij. 5 Di beta ri tsahu di xiahu njawa: Hage hinte gi ehupu nar ku di

Nuya gamfi pa bi kaxa nuu hingya gamfi

R NDU I AR KORINTIO6,7 pesa ar mfdi da japi da handa nuya ku ntuhni. 6 Ngetho gi bahwihu ri kuhu ha ya tsutwi, ne gi handwihu ha y nthandi nuu hingya gamfi. 7 Numu gi ntuhu na ngu na, xka ntsoju. Yo hingi tsetathohu togo bi tsokahu. Xiho gi hethu te gatho njaahu. 8 Ngetho nuahu hingi jahu njapu. Gi tsojwu ne gi pfu ri kuhu. 9 Ha hingi phu, nuya tsokte hinda ma da yuta hr tsutwi J. Yo gi kase ri mfenihu. Phu, nuu bengwi ya ji, nuu ndnga y tsita emp, nuya tsinganthti, nuu togo bengwi y mi ndowi, 10 ya b, nuu togo xa m ar boj, ya nti, ya tsone, nuu hata y ohu da hmba r boj, gathoyu hinda ma da yuta hr tsutwi J. 11 Ra ngi njahupu nmu hinge ngi emuithohu. Ha nupya xi nsu kahu, xi thkahu gatho ri tsokihu, ne hinte ma tsoki gi tuhu, ngetho bi guta ar tsi Hmu Hesukristo, ne r H ma tsi Dadahu ota ar befi ha ri tehu.

282 J togo bi kospa r te ar tsi Hmu Hesukristo, ma da u r tsedi da koska ma tehu nehe. 15 Wa hingi phu, nuna ri ndoyohu gehnu na xeni r ndoyo ar tsi Hmu Hesukristo. Hage ma ga hmfu na xeni r ndoyo, ne ga tethwu r ndoyo nar tsobeh. Hin, hinga jahupu. 16 Ha hingi phu, n togo da mengwi nar tsobeh, da nadar ndoyowi. Ngetho enga har Tofo: Nuya yoho da nadar ndoyo. 17 Ha n togo da mu hwi ar tsi Hmu, da natwitho r H. 18 Wehu gi tsohu yapu ar tsoki gi bengwihu ya ji. Gatho nu mara ya tsoki ota nar ji, yoda nthi r ndoyo, ha n bengwi ya ji, tsokase r ndoyo. 19 Ha hingi phu, nuna ri ndoyohu hingo ri metihu, gehnu ar ngu habu bu r H J xi taahu. 20 J bi guta xi mhdi bi dangagihu. Jange ndhu J ha ri ndoyohu ne ha ri hhu, ngetho gatho go y meti.

14Ne

tsa ga ehu, nzatho ga othu gatho n di behu, mdi hinga gatho faxkagihu ga tsu hu ar ho. Mdi nzathohm, hinga hehu da dkagihu. 13 Majni nunar huni bi thoki da tsi da ma har mui, ha nu ar mui honga ar huni, mdi J ma da jsa na ne mana. Numa ndoyohu himbi thoki da mempa ar tsoki, bi thoki da mempa ar tsi Hmu, ne ar tsi Hmu nda mu ha ma ndoyohu.

12Nuju

Ga ndhu J ha ma ndoyohu

Nupya ma ga thtaihu nuya ntani ga yangagihu nmu nga yotkagihu, ne di xiahu: Xihohm nuya oho hinda hyongy beh. 2 Honse ngetho jar tsoki ra bengwi ya ji, xiho na ngu na da ese r beh ne r dme. 3 Ar oho da umba n di epi da umba r beh, ha nunar beh d japu r dme nehe. 4 Nunar behpya, hingo r metise r ndoyo, gor meti r dme.

Tema tho ha ya nthti

283 Njapu nunar oho, hingo r metise r ndoyo, gor meti r beh nehe. 5 Yo gi nkohu na ngu na, honse numu xka nkohu njapu ne gi umba ri muihu gi yafu J. Mefa gi penju gi bu hu mahyegi managi, yo ma da tsatahu ar tsondhi ne hinda tsa gi tsethu. 6 Gehnu di xiahu da tsa gi yot hu, mdi hinge nar bepate. 7 Nguga di nemh hinto da nthti, honse hinge mahyegigihu. J xi rakagihu nar ntuni nao na ngu na. Ra umbi da nthti, mara hin. 8 Jange di xiahu, nuahu hinxka nththu ne nuahu xka nanxuhu, xihohm gi kohu njaputho nguga di buse. 9 Ha numu gi hanthu hinxi raahu J ar ntuni gi busehu, xiho gi nththu, ne hinge hyaxmu di oda ri mfenihu nu. 10 Ha nahu xka nththu, hingo di bepahu. Njanu bepahu ar tsi Hmu ne xiahu njawa: Nunar beh, yo ma da hye r dme. 11 Ha numu da hyegi, yo ma da mengi da nthti. Ne numu da tsahm da mengi da mu hwi r dme managi, d yota njapu. Njapu nunar oho, yo ma da hye r beh. 12 Di ne ga zoahu nehe, di xiahusega, hinxi mnga ar tsi Hmupyanu. Numu nar ku e r beh hingar gamfi ne hopi da mu hwitho, yo ma da hyegi. 13 Njaput ho nar nju nehe, numu e r dme hingar gamfi ne hopi da mu hwitho, yo ma da hyepu. 14 Ngetho nunar dme hingar gamfi, ma da taxka r mui hr hogamui r beh. Ha nunar

R NDU I AR KORINTIO7 beh hingar gamfi, ma da taxka r mui hr hogamui r dme. Numu hindi njapu, nuya ri btsihu hindar hou mu, ha nuyu xintaxipya. 15 Ha numu n togo hingar gamfi da wege, hyehupu. Nuya ku hingi njapabi da mu hwi, wa ar ndo wa ar beh, ngetho J xi zokagihu ga bu hu nar hogamui. 16 Ngetho te gi pke tsi nju, ximu gi japi da emui ri dme. Xige tsi ku, ximu gi japa ri beh da emui. 17 Na ngu na da yota ngu xi hwkwabi J, ne da gohi ngu bi dinga ar tsi Hmu. Gehnu di bepabi gatho ya nij. 18 Hage ngi pespa r nsegi ya xodyo nmu mi zua ar tsi Hmu. Kothu njapu. Wa hinte ngi pesu ar nsegi, yo ma gi tuthu. 19 Ngetho nunar nsegi hinter me, ha numu hinte gi pesu ar nsegi hinte ja. N xiho, gi yothu gatho n bepahu J. 20 Ngu ngi bu hu na ngu na nmu mi zuahu ar tsi Hmu, njapu gi kohu. 21 Nmu mi zoa ar tsi Hmu ngi emui, hage ngar bego ngi e ri hmu. Yo gi tu ri mui, mdi numu da tsa gi koti, hyoni ha gi japi. 22 Ngetho nuu togo bi zoahu ar tsi Hmu, ngi megohu ngi ehu ri hmuhu, xi xotahu ar tsi Hmu. Ha nuya bi zuahu ngi mhuhu, behu nupya r begoihu ar tsi Hmu Hesukristo. 23 Ar tsi Hmu bi guta nar dta njuti bi xotahu, jange yo ma gi hehu da njaahu r meti nar ji. 24 Tsi kuhu, di xiahu managi, ngu bi zuahu na ngu na ar tsi Hmu, njapu gi bu hu hr nthandi J.

R NDU I AR KORINTIO7,8 hingi nthti, hinte xi bepkagi ar tsi Hmu. Nuga di unga n di beni, ngu nar hoga bego xi dimba r nhwki J. 26 Xi hembitho nuya pa di bu hupya, jange xihohm da gota njapu, hinda nthti. 27 Numu xka nthtwi nar beh, yo ma gi hyegi. Numu hinte xka nthtwi, yo ma gi hyoni hanja da mhiai. 28 Mdi njapu, numu gi ne gi nthti, hingi ntsoki. Ha numu nar nxutsi ne da nthti, hingi ota ar tsoki. Honse numu da nthti, ma da mesa mara ya dumuiwa har ximhai, ne nuga di nemh hingi thohu. 29 Tsi kuhu, di xiahu txuda ya pa pongi. Jange nuu togo e y beh, humamuihu hinte gi ehu. 30 Nuu togo gi zohu, humamu ihu ngu hingi zohu. Ha nuu togo gi johyahu, humamuihu hingi johyahu. Ne nuu togo gi ntahu, humamuihu hinte gi thehu. 31 Nuu togo tsant peskwa har ximhai, humamuihu hinte gi pesu, ngetho n gi hanthuwa nzatho har ximhai, ma da thotho. 32 Jange di nemhga gi bu hu hinte di tupa ri muihu. Nunar oho buse, umba r mui da mepa xiho ar tsi Hmu, ne honi hanja da numahobi. 33 Ha n xi nthti, huxa r mfeni n te jawa har ximhai, ne honi hanja da numahobi r beh. 34 Ne njaput ho ya beh nehe, nuna nxutsitho hingi hehwi nuna xi nthti. Nunar nxutsi, umba r mui da mepa ar tsi Hmu, xi weka r ndoyo ne r mfeni da datwa hr

284 ye. Ha nuya xi nthti, huxa r mfeni n te jawa har ximhai, ne honi hanja da numahobi r dme. 35 Gathonu di xiahu di ne ri hohu, hinge di ne ga kasahu. Di honi gi bu hu nar mui xiho, ne hinte da kasahu gi hyohu ar tsi Hmu. 36 Ha numu ra gi behu hingi ho r tinxu da tho ya jeye ne hinxi nthtatho, ne gi hanthu di epi da nthti, yothu ngu gi behu, hingi othu nar tsoki. Hyehu da nthti. 37 Ha n togo tse r mu i ne xi beni hindi epi da thta r tinxu, ne pdi xiho n te pefi, xiho njapu nehe. 38 Di xiahu, n togo da unga r tinxu da nthti, ote xiho, mdi n togo hinda thti, tte r ho n te ote. 39 Nunar beh xi nthti, ar tofo xipabi da mu hwi r dme nmu tetho. Ha numu da du, tsa da mengi da nthtwi togo ne, numu da dinga nar gamfi. 40 Gehnu di benga, nzat ho numu hinda mengi da nthta managi, ne di enga di pespa r H J.

25Nuya

Nupya ma ga xiahu n ngi ne gi phu: ngi angagihu, ha xiho da tsipa y huni ya tsita emp. Gatho di phu tema ga pehu. Honse nunar mfdi jakagihu ga exu, ha nunar mhte utkagihu ga faxu mara. 2 Numu ra beni xa p nzeye, hinte p n mahyoni da bdi. 3 Ha numu bu na togo m J, J go p nehe. 4 Ma ga nohu nuya huni mospa ya tsita emp. Di phu, nuya tsita

Nuya ntetsi mospa ya tsita emp

285 hinter mepiwa har ximhai, ne di phu nehe, nadar J bui, hingi bu nzeye. 5 Mdi enga ra janu nzeye ya j mhetsi ne nuwa har ximhai. H, ja nzeye ya tsita ne ya tsi hmu empu. 6 Ha nuju di phu, honse nar J bui, togo ma Dadahu habu xpa e gatho te ja, ne nuju go y metigihu. Ne di ehu nar tsi Hmu, ar Hesukristo togo bi hyoka gatho ne bi raju ar te. 7 Hinga gatho ya ku handi njapu. Ra xki bdi mi pepa ya tsita emp, ne nupya nmu tsipa y huni xi mospabi, tsupa y mfeni, ngetho hingi tse y emui. 8 Di phu, nunar huni hingi kwakagihu J. Numu ga tsihu wa hinga tsihu, hinte huskagihu, ne hinte hgagihu. 9 Hyanthu xiho, yo ma gi jafu da mfesa nuu hingi tse y emui, da yenta n gi behu xiho da tote. 10 Ngetho numu nuge ja ri mfdi gi huxkwi habu unga ya mepate, ne da thopu na ri ku hingi tse r emui, beni hingi ho da tsi. Ha da hyantai gi tsi nuya huniu, hage hinda ne da zi nehe. 11 Ne njapu nuna ri mfdi bi japi bi me nar ku togo hingi tse r emui, nuna ne xki danga ar tsi Hmu Hesukristo nmu mi unga r te. 12 Numu gi otwa ar tsoki ya ku ne gi tsokwa y mfeni, pontho gi tsokwa ar tsi Hmu Hesukristo. 13 Jange numu nunar huni di tsi, japa ma ku da mfetse, hinga ma ga tsi, ne hinga japka ma ku da dagi.

R NDU I AR KORINTIO8,9 tsa ga otka n di handi xiho. Hage hinxta handga ma tsi Hmuhu Hesukristo. Wa hinxka emuihu, ne njapu xi nheki ma befi ndi pepa ar tsi Hmu. 2 Mdi ra en hindar mpote ar tsi Hmu, honse nuahu gi hanthu h njapu. Ngetho xka emuihu, ja nhekipu r mpotegi ar tsi Hmu. 3 Gehnu di xipabi nuu togo thengagi eu hindar mpote: 4 Hage hindi epkagihe ga hhe te ga tsihe mu. 5 Hage hindi epkagihe ga tsihe nar nju ngu ma behhe, jangu nu mara ya mpote, y jd ar tsi Hmu ne ar ku Pedro. 6 Wa honse nuga ne ar ku Berhnabe, mahyoni ga mpehe ga the te ga tsihe. 7 Hage xka nuhu nar ndogu honse nampu te da zi. Habu xka nuhu nar oho eta ya obxi ne hingi ju xa ar sofo. Ne nuu togo su ya meti, hage hingi tsa da zipa r ba. 8 Hage di mnsega ngu mnga ya ji. Hage hingi e hr tofo ar Moise nehe. 9 Ngetho hr tofo ar Moise en njawa: Yo gi kotwa r ne ar boi nema ar tei tki. Hage J honse mi benga ya meti nmu mi mnga njapu. 10 Wa mi bengagihu nehe. H, bi tota mi bengagihu; ngetho pesa nar ndomi n togo mpoti, jangu n togo tki, tomi da d na tui nehe. 11 Nuje pontho xta pothe r mh ar tsi Hmu ha ri muihu, hage di athe nzeye numu di ahe te ga tsihe, pontho di xohe. 12 Numu mara xi hnga nunar mfatsinu, tte di epkagihe ga

Ximu, hage hindar mpotegi ar tsi Hmu. Hage hinda

Njanu gi nuhu y mpote ar tsi Hmu Hesukristo

R NDU I AR KORINTIO9,10 hhe nehe. Hinxta ne xta ahe, ne di tsetathohe gatho, di nehe hinte da dospa r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo. 13 Ha hingi phu, nuu togo mpe har nij, ka ponu n te da zi. Ha nuu mpe har moxmoho, ka ponu te da zi nehe. 14 Ar tsi Hmu bi bepkagihu njanu: Nuu togo mnga ar hoga mh, har befinu ka da dimpu te da zi. 15 Hinte xta hngaga. Hindi peahu nunar heminu di ne ga jaahu gi yothu njapu. Di bui ga tu meto, ne hindi ne da thmga nunar nsu di mpe njaputho. 16 Ngetho numu di mnga ar hoga mh, hinda tsa ga exa ma nsu. Xi njakagi ga mnganu. Hwkategi numu hinga mmba r hoga mh ar tsi Hmu. 17 Jange numu ga netho ga ote, ma ga pesa ma nthh. Ha numu hindi ne ga ote, mahyoni ga ote, ngetho go xi zoga ar tsi Hmu nunar befinu. 18 Ndana ma nthh mu. N ma nthh, gehnu da tsa ga mmba r hoga mh ar tsi Hmu ne hinte ga adi, ne njapu hinte ga ju n di epkagi ga hni. 19 Mdi hinto r begogi, xta megose ga pepa gatho, di ne ga t nzeye da hmba r hoga mh ar tsi Hmu. 20 Di temba y mu i ya xodyo, ne njapu da yutu hr u ar tsi Hmu nehe. Di feta nuu togo temba r tofo ar Moise, njapu ga tsiu nehe, mdi nuga hindi temh. 21 Di feta nuu togo hingi temba y bepate ar Moise, ne njapu di ne ga t nuu hingi teni. Mdi nuga hinge

286 xa majni hindi temba y bepate J, ngetho di temba y bepate ar tsi Hmu Hesukristo. 22 Xta hebe nuu togo hiotho y tsedi, di honi ga th da e hr u ar tsi Hmu. To gatho di feti, ne njapu hagatho da tsa ga t rau. 23 Gathonu di ote di honi da nu nga r hoga mh ar tsi Hmu, ne ga hnga nuya ho nehe. 24 Ha hingi phu, nuu togo nt har nhixti, majni gatho nixti, ne natho n togo ma da hxa ar nthh. Umba ri muihu gi hhu nunar nthhnu. 25 Nuu togo hoki da nth, hingi ota n te da kaspabi da ntte. Nuyu xa umba y mui da d nar nthh da nhwati, ha nuju di hohu nar nthh hihamu da thege. 26 Nuga di honi ga ntte, hinge njangu nuu togo entho, ne na ngu nuu ntuhni, ense ya mpetgu har ndhi. 27 Hin, nuga di fe ma ndoyo da yota n di nega, hinge n ne. Ngetho hindi ne da tengagi, mdi di faxa mara da ntte.

10

Tsi kuhu, di ne gi phu nehe, ma palehu gatho mi hexa ar gui, ne gatho bi ranga ar honthe. 2 Gathoyu pontho bi nxixthe har gui ne har honthe, mi owi ar Moise. 3 Ne gatho bi zi nadar huni mi pehna J. 4 Ne bi zi nadar dehe mi umba J, ngetho mi tsithe har do xki mehna J mi owiu, ne nunar donu, gehnu ar tsi Hmu Hesukristo.

Ar humamu i hinto da ndnga ya tsita emp

287 J himbi numaho nzeyeu, jange y ndoyo bi nxanu ha ya otatoho. 6 Gathoyu bi thogi ne da xo ma dahu, hinga hyoju n hingi ho ngu bi hyoku. 7 Jange yo ma ga ndhu ya tsita emp, ngu bi yota rau. Njanu enga har Tofo: Nuya ji bi hu ar huni ne ar tsithe, mefa bi nanku bi eni. 8 Yo ga bengwihu mara ya ji ngu bi yota rau, ne napatho bi du yonthebe ya nthebe. 9 Hinga xasfu r kwe ar tsi Hmu ngu bi yota rau, ne bi duu xki mu hna ya ke. 10 Hinga mau hu ngu bi yota rau, ne bi du bi hyo togo ba behni nda hyou. 11 Gathoyu bi thogi ne da xo ma dahu, ne xi toti da hubga ma muihu togo di bu hu nuya ngxapayu. 12 Jange n togo beni xi nze r jamfi, d ntsuni, yo ma da mfetse ne da dagi. 13 Gatho nuya tsat i xpa epahu, mahyetho ngu tsata mara. Ha J ota ngu xi m, hinda hyegi da zopahu nar tsati hinda tsa gi tsethu. Ngu xta nheki ar tsati, dama da nheki hanja gi pohu nehe, ne gi tsethu. 14 Jange ma tsi hmka kuhu, wehu tsohu yapu ar mfeni gi nthskwihu nuu ndnga ya tsita. 15 Di zoahu njapu, ngetho di beni gi phu tema gi pehu, jange hyanthu di njapu n di m. 16 Nmu di umfu njamdi J, ne di tsihu ar nteni njpi, ne da en di tsifu r ji ar tsi Hmu Hesukristo,

R NDU I AR KORINTIO10 ne di natwihu. Ha nunar thuhme di heju, ne da en di natwihu r ndoyo. 17 Mdi di nzeyehu, nadar thuhme di tsihu, jange di nadar ndoyohu. 18 Jangu nuya xodyo tenda y ntumbi unga y moho, ne nmu xta ziu, ne da en natwi ar moxmoho. 19 Hage gi behu di ne ga xiahu nuya tsita ja y befiu. Wa gi behu jr befi n te tumbabiu. 20 Hin. Nuga di beni, nuu togo pospa ar huni ya tsita, go pospa ya tsondhi, hingo umba J. Ne nuga hindi ne gi ntsixkwihu ya tsondhi. 21 Hingi tsa gi tsifu r teni ar tsi Hmu Hesukristo ne r teni ya tsondhi, ne hinda tsa gi huxu hr mexa ar tsi Hmu ne hr mexa ya tsondhi. 22 Wa xiho ga tsot hwu r mu i ar tsi Hmu. Ha gi behu tte ma tsedihu.

5Ha

tsa ga ehu nzatho ga othu gatho n di behu, mdi hinga gatho faxkagihu ga tsu hu ar ho. Mdi gatho nzathohm, hinga gatho faxkagihu da te ma emuihu. 24 Hinto gi hyohu ri hosehu, umba ri muihu gi hyomfu r ho nu mara. 25 Gatho n ba har bango, tsihu, ne yo gi anihu tema ngo, ne hinte da zua ri mfenihu. 26 Ngetho gor meti ar tsi Hmu ar ximhai ne gatho n te jawa. 27 Numu nar ji hingar gamfi da zixahu hr ngu, ne gi ne gi mhu,

23Nuju,

Gatho n ga othu, ga jafu da nheki r nsunda J

R NDU I AR KORINTIO10,11 gatho n te da bosahu har mexa, tsihu, ne yo te gi ahu. Njapu hinte da zua ri mfenihu. 28 Ha numu na togo da xiahu xi bospa ya tsita, yo gi tsihu. Hyomfu r ho n togo bi xiahu, ne hinte da ja r tsu mfeni. Gehnu enga har Tofo: r meti ar tsi Hmu ar ximhai ne gatho te jawa. 29 Numu di xiahu ar tsu mfeni, hingo ri mfenihu, r meti n mana. Da tsa gi ehu hm, yo hingi nhumaho ga othe n di nehe, honse di hohe hinte da zupa r mfeni nuu mara. 30 Ximu di umfe njamdi J ga uhe, hage ma da nthengagihe hanja di othe mu. 31 Jange numu gi uhu, gi tsithehu, wa te mana gi pehu, gi yothu gi hyohu meto da tespa r nsunda J. 32 Yo ma gi jafu da mfesa ya xodyo, nuu hingya xodyo, wa nuu togo xi emui ar tsi Dada. 33 Jangu nuga di honi hanja da eta maho y mui gatho. Hindi honse ma ho, di homba r ho gatho, di ne da mpou nehe. Tengagihu ma mui ngu di tembaga r mui ar tsi Hmu Hesukristo.

288 numu nar oho koma r da mata J, wa da mmba r mh J, hingi numansu togo r xhmu. 5 Ha gatho nuya beh mata J, wa mnga ya mh umba J, ne hingi koma r , hingi numansu r xhmu, jangutho numu da xta r . 6 Ngetho numu ar beh hingi ne da goma r , d xtmu. Ha numu nar metsa da xi wa da xta r , d goma mu. 7 Nu ar oho hingi ho da goma r , ngetho di hxa J, ne ka nhekinu r nsunda, ha nu ar beh ka nhekinu r nsu ar oho. 8 Ngetho nunar oho hinxpa e har beh. Nunar beh xpa e har oho. 9 Nunar oho himbi thoki ngetho mi honga ar beh, nunar beh h, bi thoki ngetho mi honga ar oho. 10 Jange ar beh mahyoni da goma r , ne da nheki numansu r xhmu, ngetho handa ya enxe. 11 Ha nuya xta jamfihu ar tsi Hmu, hingi tsa ga ehu, nunar oho hingi honga ar beh, wa ga ehu ar beh hingi japa ar bedi ar oho. 12 Ngetho jangu ar beh ba ponga har oho, ar oho mu har beh nuya payu. Mdi J go umba r te gatho. 13 Bensehu, hage xiho hinda goma r ar beh nmu wi J. 14 Gi phu xiho, njanu bi hyogagihu J, ngetho nar metsa nar oho da hye r xt da te xi ma.

4Jange

11
2Tsi

kuhu, di esa ri nsuhu, ngetho hinxka pumhnigihu, ne gi tenthu nuya ntuti da tsokahu. 3 Di ne gi phu nehe, ar tsi Hmu Hesukristo gehnu r xhmu gatho ya oho, ha nunar oho r xhmu r beh, ngu J gehnu r xhmu ar tsi Hmu Hesukristo.

Hanja da hoka ya beh

289 nu ar beh nzatho numu da hyegi da te r xt, ngetho xi tumba r xt ngu ar njxa. 16 Ha numu ja togo ne da ntsahki, nuje hindi tehe manar ntumbi, ne njapu nu mara ya gamfi.

R NDU I AR KORINTIO11 gehnu ma ndoyo ma da theni da guta ri tsokihu. Yothu njanu gi bengagihu. 25 Nu mi wadi bi ntoxi, bi gu ar teni ne bi en: Nunar teninu jangu nar rayo nkohi ma da zokahu J xta nhma ma ji. Yothu njanu nmu gi tsihu gi bengagihu. 26 Jange nmu gi tsihu ar thuhme ne gi tsihu te po nunar teninu, gi dahu majni r ndte ar tsi Hmu Hesukristo. Gi jahupu gi tomhu ar pa da zoho.

15Ha

ja tema ga xiahu nehe, ne hinga ma ga esahu ri nsuhu, ngetho hingi mhunsu gi yothu n xiho, gi othu n hingi ho. 18 Meto ma ga xiahu, en nmu gi othu ri mhuntsihu har nij, di ode jar hege, ne di beni h njapu na tsi tui. 19 Ngetho mahyoni da njapu, ne da nheki togo majni ma da demba r u ar tsi Hmu. 20 Jange nmu gi ot hu ri mhuntsihu, n gi tsihu hingr toxi ar tsi Hmu. 21 Ngetho nmu gi ntoxihu, na ngu na beto da zise r huni. Njapu ra kotho tunthu, ha mara thotho n xi zi. 22 Hage hinte gi pesu ri nguhu habu gi uhu ne gi ntsithehu. Wa hinte gi nuthwu r nij J, ne gi ne gi bethwu y tsa nuu hinte petsi. Te ga xiahu. Nuwa h, hinga esahu ri nsuhu.

17Nupya

N hingi ho da tota hr toxi ar tsi Hmu

nuga xta utahu n xi utkagi ar tsi Hmu nehe: N ar pa bi nda ar tsi Hmu Hesu, nor nxui bi gu ar thuhme. 24 Ne mi wadi bi unga njamdi, bi hyeke ne bi en: Hhu gi tsihu,

(Mt. 26:2629; Mr. 14:2225; Lk. 22:1420)

23Ngetho

r toxi ar tsi Hmu

na togo da zi nunar thuhmenu ne nunar teninu, ne hingi ota ngu di epi, ma da thoxa r ji bi nhmbabi ar tsi Hmu, ne r ndoyo bi tsutwabi. 28 Jange tsasehu na ngu na tengu gi bu hu, ne tsihu nunar thuhmenu ne nunar teninu. 29 Ngetho n togo tsi ar thuhme ne tsi ar tafi po har teni, ne hingi japamasu tema di bonga r ndoyo ar tsi Hmu, ntsokse njapu. 30 Jange nzeye gi hehu, ne xi wentahu, mara xi hyoahu J. 31 Numu ga tsasehu tengu di bu hu, hinte da thoxkagihu. 32 Ha numu da thimgagihu xta ntsoju, ar tsi Hmu raju ma njutguhu, ne njapu hinga mhu har tsibi mahyegiwi nu mara ya meximhai. 33 Jange di xiahu tsi kuhu, nmu gi mhunsu gi ntoxihu, tomhu na ngu na ri ohu. 34 Numu gi tunthuhu, uhu ha ri nguhu, hinte di ja te da thoxahu nmu gi kwathu har mhuntsi. Nu

27Numu

Nuu hingi tsipa r toxi ar tsi Hmu ngu di epi

R NDU I AR KORINTIO11,12 mara ya ntani ga yangagihu, ga xiahu xka hu mefa xka mapu.

290 tumbabi da ya h nao, ne mara xi tumbabi da bdi tema di bonga nuya hu. 11 Ne gatho nuya befiyu, nase togo ote, gehnu r H J togo hemba na ngu na ngu ne da umbabi. 12 Ngetho njangu r ndoyo nar ji, mdi nzeye y xeni, nadar ndoyo. Njaputho r nij ar tsi Hmu Hesukristo nehe. 13 Di nadar ndoyohu, ngetho natwu da nxixthehu gatho hr H J, wa ya xodyo wa nuu hingya xodyo, ya bego wa ya hmu, gatho bi takagihu ga hhu nadr H J. 14 Nunar ndoyo mu, hingi nadar xeni, nzeye. 15 Numu da enga ar wa: Nuga hingr metigi ar ndoyo ngetho hindar ye. Hage njapu hingr meti ar ndoyo mu. 16 Wa numu da enga ar gu: Hingr metigi ar ndoyo ngetho hindar da. Hage hingr meti ar ndoyo njapu mu. 17 Numu har da da nxogepu ar ndoyo, hanja nda tsa nga ohu mu. Wa numu har gu nda nxogepu ar ndoyo, hanja nda tsa nga mphu mu. 18 Ne J go xi tuta na ngu na ya xeni har ndoyo, ngu xi ne. 19 Ngetho numu nadar xeni di jwata xoge ar ndoyo, hage ar ndoyo njapu mu. 20 Majni nzeye ya xeni, ha nadar ndoyo. 21 Nunar da hingi tsa da emba ar ye: Hindi hoi. Nunar hingi tsa da emba ar wa: Hingi jaka ar bedi.

12

Tsi kuhu, di ne gi phu xiho nuya hogantuni unga J. 2 Ha hingi behu, nmu hinge ngi phu r mh J, ngi methu habu gatho mi tsixahu ma ngi ndhu ya gone tsita. 3 Jange di ne ga xiahu, hinjoo nar ji da en xi nzimba r tsedi r H J, ne tsanga ar tsi Hmu Hesu. Ne hinjoo na da emba ar Hesu gehnu ar Hmu, numu hingi pespa r H J. 4 Ma ga xiahu h, ja nzeye ya hogantuni, mdi nadr H J togo uni. 5 Ne ja nzeye ya befi hanja ga mpehu, mdi nadar tsi Hmu di pefu. 6 Ja nzeye hanja nheki r tsedi J, ha gese togo ungar tsedi ne ota gatho. 7 Gathogihu xi nheki ha ma tehu r tsedi r H J, ne njapu ga mfaxu na ngu na. 8 r H J xi umba ra da mesa ar hoga mfdi da , mara xi tumba nar hoga mfeni da uta mara. Gathoyu getr H J togo uni. 9 Mara xi tumba nar dta emu i, mara xi tumba ar tsedi da othe ya dathi. Nuyu nehe getr H J togo xi umbi. 10 Mara xi tumba ar tsedi da yota ya ntudi, mara da mnga ya h xi umba J. Mara xi tumba ar mfdi da bdi ha hmpa r H J na togo wa hin. Mara xi

Ya hogantuni unga J

291 hingi njapu. Di xiahu, nuu nheki hinte pesa y tsedi, go xa mahyoniu. 23 Nuya xeni hintsu pesa y nsu, go xa di japamasuhu di hethu. Ha nuu ya xeni hingi nzatho, go di hethu xihou. 24 Ngetho nuu ya xeni xi nzat ho, hinga mahyoni da njapamasu. J bi toka ar ndoyo, ne bi umba r nsu nuu mi katwi. 25 Ne njapu hinda nja ar hege, ne na ngu na da maxa r ohu. 26 Njapu numu na xeni tho ar ugi, gatho ar ndoyo tsamau. Ha numu na xeni tespa r nsu, gatho ar ndoyo johyawi. 27 Di njahupu nehe. Nguju r ndoyogihu ar tsi Hmu Hesukristo, ne na ngu na, na xenigihu di jwathwu r ndoyo. 28 Ne xi exkagihu J har nij: Meto xi exa y mpote ar tsi Hmu, mefa nuu mnga ya h xi umba J. r hu ya utate, mefa nuu ota ya ntudi. Mefa nuu togo othe, ne nuu faxte, nuu togo ya nd, ne nuu ya nao h. 29 Hage gatho ya mpote. Wa gatho mnga ya h xi umba J. Wa gatho ya utate. Wa gatho ota ya ntudi. 30 Hage gatho xi tumbabi ar tsedi da othe mara. Hage gatho ya nao h. Wa gatho pdi te di bonga nuya hyu. 31 Umba ri mu ihu gi pesu nuya hogantuni tte y nsu. Ha nuga ma ga utahu nar u tte r ho.

R NDU I AR KORINTIO12,13 mh ngu ya enxe, ne hindi pesa ar mhte, di hebetho nar xiuj ngani, wa nar boj fati. 2 Numu di mmba n xika J, gar p gatho n hindi fdi, di tso ma mfeni gatho n p ya ji, ne gar pesa nar emui da tsa ga japa ya toho da mponi, ha hindi pesa ar mhte, hinter mekagi. 3 Mdi ga umh gatho ma ho da themba ya hyoya, ne ga umh ma ndoyo da tsti, ne hindi pesa ar mhte, hinte da maxkagi. 4 N togo pesa ar mhte, xa ja r tseti, ar hogaji, ne hingi hyokwa y ho nu mara. Hingar etsi, hingar gese. 5 Hingar boka, hingi honse r ho. Hingi mbo r kwe, ne hingi kwatatho hr mui. 6 Hingi johya handa mara ota n hingi ho, ngetho n togo pesa ar mhte johya da hyanda ar ho. 7 N togo pesa ar mhte, tsetatho gatho te da epabi, emuitho gatho, hingi tsaya toma ar ho, hingi hegi da d ya thogi. 8 Nunar mhte hiotho r ngtsi. Ma da gxa ar tsedi xi tumbabi nuu togo mnga te xipa J, ma da gxa ya nao h, ne ma da the ar pa di ja ar hoga mfeni. 9 Ngetho na xenitho di phu, ne mana xeni xi utkagihu J ga mhu. 10 Ha nu xta epu ar pa ga phu xiho, nuna tsi xenitho di phu da gx. 11 Nmu ndar btsi ndi ngu nar btsi, ndi pespa r mfeni nar btsi, ne ndi handa gatho ngu handa nar btsi. Ha nmu nda

22Hin,

13

Tsi kuhu, numu gar mh mara y h ya ji, wa gar

Ar mhte

R NDU I AR KORINTIO13,14 te, ne da oho, da hepu n ndi hxkagi nar btsi. 12 Nupya di hanthu ngu nar he xi mboitho; nuya pau ma ga hanthu xiho. Nupya di phu na xenitho, ha num h, ma ga phu ngu xi bkagihu J. 13 Nupya di pesu ar emu i, ar ndomi ne ar mhte, nuya huyu, ha nunar mhte go tte r nsu.

292 nuya nthuza ne ya bida, numu hindi nao y nzu ni, hindi fdi tema thuhu da thuti di zu nta na wa mana. 8 Ha numu nar kaxtathu xi hinda unga xiho r mei, nuya ndogu hinda hoki da ntunmu. 9 Gi njahupu nehe, numu hinto tso y mfeni n te gi mhu, pontho gi sehu. 10 Xa ja nzeye ya h har ximhai, ne gathou o y u tema di boni. 11 Ha numu hindi phu tema di bonga na ngu na nuya h mnga n togo , handgagihu ngu dar me yapu hu, ne njapu di hanthu nehe. 12 Jange nuahu, xa gi nehu gi pespabihu ra ya hogantuni unga J, umba ri muihu xa gi pesu nuu da maxa ya ku da te y emui. 13 Jange n togo ya nao h, yafu J da tsa gi phu ne gi xifu ya ku tema di boni nehe. 14 Ngetho numu di wihu J ha manar h hingi fdi, ma hhu mataj, ha numa mfenihu hinte fatsi. 15 Te ga pehu mu. Ma ga wihu J ha ma hhu, ga phu nehe tema di xipabihu. Ma ga tuthwu J ha ma hhu, ga phu tema di tuthwu nehe. 16 Ngetho numu di nsundahu J di mhu ya mh hingi ponga ma mfenihu, honse po ha ma hhu, n togo xi ma da yoxtho, hanja tsa da en, h njapu n di umfu njamdi J, numu hingi pdi tema di mhu. 17 Nuju majni di umfu njamdi J, ha n mana oxkagihu, hinte faxa n di mhu.

7Njangu

14

Umba ri muihu gi pesu ar mhte. Hyohu ya hogantuni unga J, ne nuya hogantuniyu, hyohu meto gi mhu n xiahu J. 2 Ngetho n togo ya nao h, hingi zo ya ji, wise J. Hinto pdi tema m, mdi mnga n himi f mameto ngu umba r H J da m. 3 Ha n togo mnga tema xipa J, zo ya ji da te y emui, da humby mui, ne da hoti. 4 N togo ya nao h, japase r emui da te. Ha n mnga te xipa J, faxa gatho ya ku da te y emui. 5 Jange nuga di nemh gatho gi mhhu ya nao h, mdi tote r ho gi mmfu te da xiahu J. Ngetho n togo mnga te xipa J, tpa r nsu togo ya nao h. Nuyu xiho, honse numu ja togo da m tema di boni, ne da maxa ar nij. 6 Tsi kuhu, ximu ga mapu di ya nao h, tema ho di hsahu. Gar hsahu nar ho numu gar xiahu n xi utkagi ne xi raka J ga m, ne di utahu ya hoga mfeni xi takagi.

Ar hogantuni da ya nao h

293 umba njamdi J di tahu ga ya nao h. 19 Mdi har nij, tte r ho ga mnga kuta ya mh ne ga pdi tema di boni, ne njapu ga uta mara, hinge ga mnga nanthebe ya nthebe ya mh ha mara ya h hingi fdi. 20 Tsi kuhu, hyehupu gi behu ngu nar tsi btsi. H, di hxahu nar tsi btsi hingi p ar tsoki, ha gi hyanthu xiho tema gi behu ngu nar dta ji nehe. 21 Jangu xi tota hr Tofo J: Ma ga zo nunar hnininu ha ya nao h ya ji bu mara ya hai, mdi njapu hinda ma da yode, njanu enga ar tsi Hmu. 22 Nuya nao h gehnu nar ntudi, hingi tumba ya gamfi, tumba nuu hingya gamfi. Ha nuu togo mnga te xipa J, hingi nsipa nuu hingya gamfi; nuyu h, nsipabi nuya gamfi. 23 Numu gatho ya ku natwu da mhuntsi ne gatho di ya nao h, ne da yuta nar rayo wa na hingar gamfi hinte pdi, ha hinda en xka be ri mfenihu. 24 Hingi njapu numu gatho gi mhu n te xi raahu J, ne da yuta nar rayo, wa na hingar gamfi, ne da yoxahu, ma da zo r mui n te gi xifu, ne da zo r mfeni. 25 Ne da nhekitho gatho tema pesa hr mui, jange dama da ndandihm da nsundabi J, ne da en, majni gi bu hwihu J. 26 Tsi kuhu, n gi pehu nmu xki mhunsu, na ngu na mhu n gi hhu: gi tuthu ya nsadi, gi uthu ya ku. Thokwabihu n xi

R NDU I AR KORINTIO14 utahu J, gi mhu ya nao h, wa gi mhu te di bonga nuya hyu. Gathonu yothu, hyohu da te y jamfi ya ku. 27 Ha honse ngu yoho hu, ne ramana di mara ya nao h, ne di bu na togo da mnga tema di bonga n m. 28 Ha numu hinjoo togo da mnga tema di bonga nuya hyu, d he har nij, ne di wise J. 29 Njapu nuya mnga te xipa J da , d yoho wa hu, ne nuya mara da nu ha xiho te m wa hin. 30 Ne numu n to hudi, da tumba r mh J, d he n mana, ne da . 31 Ngetho tsa gi mhu te xi raahu J, ramana gi hu. Njapu da b gatho n hingi pdi, ne gatho da nhumba y mui. 32 Nuya togo mnga te xi xipa J, d bdi da zixa nunar ntuninu. 33 Ngetho J hingi numaho ar xhnatho, ne ar hogamui. Jangu ota ha ya mhuntsi gatho nu mara ya nij, gehnu gi tenthu. 34 Nuya beh da hetho ha ya mhuntsi, ngetho hingi tumba ar seki da . D yoxtho n nsipabi, ngu mnga har Tofo. 35 Ha numu ne te da bdi, xta zonga hr ngu da yamba r dme, ngetho hingi nheki xiho da nar beh har mhuntsi. 36 Behu hinxpa pompu r mh J, ne hingi honseihu togo xka yohu. 37 Ne numu na gi kax mbenihu gi mhu n xiahu J, wa gi pesu mara ya ntuni unga r H J, phu mu nuya mhyu di otahu, y bepate ar tsi Hmu.

18Di

R NDU I AR KORINTIO14,15 n hingi ne da japamasu, yo gi jafu masu nehe. 39 Jange tsi kuhu, umba ri mu ihu gi mhu te xiahu J, ne hingi hjwu togo ne da ya nao h. 40 Gatho gi yot hu ngu di epi, ne di o r u.

294 hinte ja numu go geke wa go geu. Gatho di mmfe r mh ar tsi Hmu, ne go gehnu xka emuihu. 12 Ha numu xta xiahe ar tsi Hmu Hesukristo xki du ne bi mengi bi nte managi, hanja ra gi ehu mu hingi pengi da nte nuu xi du. 13 Numu gi ehu hingi pengi da nte nuu xi du, njapu gi kohu bi mengi bi nte ar tsi Hmu Hesukristo. 14 Ha numu ar tsi Hmu Hesukristo himbi mengi bi nte managi, xi mepu n te xta xiahe mu, ne hinter me ri emuihu. 15 Ne pontho y begogihe J di katehe. Ngetho xta dahe majni di ehe, J bi kospa r te managi ar tsi Hmu Hesukristo. Ne hindi njapu numu majni n gi ehu hinda mengi da nte nuu xi du. 16 Ngetho numu nuya xi du hingi pengi da nte, njapu ar tsi Hmu Hesukristo hinxi mengi xi nte mu. 17 Ha numu himbi mengi bi nte managi ar tsi Hmu Hesukristo, hinter mefi ri emuihu mu, ne hinxi thkathoihu ri tsokihu. 18 Ne gatho nuu xi du mi emu i ar tsi Hmu Hesukristo, hage xi meu mu. 19 Numu da gxkwa gatho har ximhai n di tomhu da raju ar tsi Hmu Hesukristo, hwkategihu, ne di thu gatho nu mara uda ma muihu. 20 Nunar tsi Hmu Hesukristo, h, bi mengi bi nte managi, ne go gehnu ngu ar beto sofo. Meto xi mengi xi nte, ne mefa gatho nu mara. 21 Ngetho numu nadar oho bi kuta ar ndte har ximhai, ma nadar oho bi kuta ar menga nte.

38Ha

11Ngetho

15

Tsi kuhu, di ne gi behu nunar hoga mh da xiahu, gehnu xka hhu ne hinxka hyehupu. 2 Jange xka mpohu, numu xa gi umba ri muihu gi tehu nunar hoga mh xta xiahu. Ha numu hin, xi meputho ri emuihu. 3 Ngetho meto xta utahu n xi tutkagi nehe: Nunar tsi Hmu Hesukristo bi unga r te bi gutka ma tsokihu, ngu enga hr Tofo J. 4 Bi tagi ne bi mengi bi nte managi, ngu enga har Tofo nehe. 5 Ne bi udi bi hyanda ar Pedro, mefa bi hyanda nuu mara y mpote. 6 Ne mefa bi udi bi namahyanda mi tho kutanthebe ya ku. Nzeye butho, mara xi du. 7 Ne bi udi bi hyanda ar Hakobo, mefa bi udi bi hyanda gatho ya mpote. 8 Ne r ngtsi bi udi da handga, ngu nar tsi axki hingi jwata y pa. 9 Nuga go r ngtsigi gatho y mpotegihe ar tsi Hmu. Hindi epkagi da tengagi r mpotegi, ngetho ndi kumba r nij J. 10 Ha J xi hwgagi xi raka nunar nsunu. Ne hinxi medi n te xi hwgagi, ngetho xta tta gatho nu mara ya mpote xta ota nzeye ar befi. Mdi hingo xta pesega, xi maxkagi r nhwki J.

r menga nte nuu xi du

295 njangu ar Adan bi kuta ar ndte ne gatho nda du, ar tsi Hmu Hesukristo bi kuta ar menga nte ne gatho nda mengi nda te. 23 Ne gatho o r u na ngu na. Meto ar tsi Hmu Hesukristo, gehnu bi xokwa ar goxthi nu mara. Mefa nuu togo xi jamfibi, ma da nangi xta penk nehe. 24 Ne da e ar ngtsi, nu xta wadi da hyomahai gatho ya nsu, ya nd, ne gatho nuu pesa y tsedi, ne da datwa r tsutwi J r Dada. 25 Ne ma da ndtho, ha nu xta wadi da thomahai gatho y u ni, da da ar nd. 26 Nunr u ni ma da hwata r ngtsi, gehnu ar ndte. 27 Ngetho gatho te ja, xi thomahai ne xi tsemba hr wa. Ne nu habu en, gatho bi tsemba hr wa, hingi ne da en xi tsemba n togo bi umba nunar nsunu nehe. 28 Ne mefa nu xta wadi da tsemba hr wa, gese r Tu J nehe ma da hese da mu hr wa n togo bi hyomahai gatho. Njapu J di nd gatho n te ja. 29 Numu hingi pengi da nte nuu xi du, tema ho ju ka nuu togo nxixthe pota nuu xi du. Yo ota njapu mu. 30 Yo di enthe ma tehe gatho ar pa mu. 31 Tsi kuhu, majni di xiahu, hyaxmu di enta ma te. Ne di johya ngetho xka emuihu ma tsi Hmuhu Hesukristo. 32 Nmu xa da enta ma te nnu Efeso, pontho da ntsabe ya muhu, honse ndi honi nga temba y mfeni ya ji, ne numu hiotho ar menga nte, tema ho mu. Ha hingi tte r

R NDU I AR KORINTIO15 ho ga uhu, ga tsithehu, ngetho xudi ga tuhu, ngu mh. 33 Yo ma gi hehu togo da hyaahu, ngetho nuu togo owi ya tsoji ma da tsomba y hogamui. 34 Zota ri dahu, ne hyehu ar tsoki, ngetho ra hingi phu J. Di beta ri tsahu di xiahu njapu. 35 Da tsa gi ehu ra: Hanja ma da mengi da nte nuya xi du. Tema ndoyo ma da mesa nu xta nanga managi. 36 Xa xka be ri mfenihu. Gi phu, n te gi pothu, meto da du, ne ka da botse. 37 Nuna te gi pothu, hinga get ma da boxa managi, honse r mui ar tei, wa manar nda go pox. 38 Ha J gehnu umba y bai ngu bi ne. Ne na ngu na ya nda bi umba r baise, hingi hehwi nu mara. 39 Njapu nuu togo pesa y ndoyo, hingi rangutho. Nao r ngo ya ji, mana y ngo ya mangazuwe; mana y meti ya hw, ne mana y meti ya tsintsu. 40 Ne nao y ndoyo nuu bu hnu mhetsi, ne nao nuu bu kwa har ximhai. Ne hingi he r nzatho nuu bu hnu mhetsi ngu nuu bu kwa har ximhai. 41 Nr nzat ho ar hyadi, manr nzatho ar zn, ne mana r nzatho ya tso. Ne nuya tsoho hingi he r nzatho na ngu mana. 42 Njapu r menga nte nuu xi du, da ta r ndoyo tsoni, ne da mengi da nanga nar ndoyo hinda ma da tsoni. 43 N da tagi, bepkagihu ma tsahu, ha n da nangi eska ma nsuhu. N da tagi wentatho, ha n ma da nangi, xa di ja r tsedi.

22H,

R NDU I AR KORINTIO15,16 da ta nunar ndoyonu xta pesuwa har hai, ne xta mengi da nte di hehwi r ndoyo nuya bi bu mhetsi. Nao ar ndoyo di pesuwa har ximhai, ne nao ar ndoyo ma ga pesu nu. 45 Njanu xi ntota har Tofo: Bi thoka ar meto oho, gehnu ar Adan te r h. N ar befa Adan, gehnu ar H unga ar te. 46 Ne hingi beto nunar ndoyo hehwi nuu bi bu mhetsi. Beto nuu pespa y ndoyo ya meximhai, ne mefa nuu pespa y ndoyo nuu bi bu hnu mhetsi. 47 Nunar meto oho, ar meximhai bi nju ar hai bi thoki. Ha nunar oho oho, gehnu ar tsi Hmu ar memhetsi. 48 Nuu di hxa n bi nju ar hai bi thoki, gehya nuya bu kwa har ximhai. Ha nuu di ma mhetsi, di hehwi n xpa e mhetsi. 49 Ne jangu di hxkagihu n bu kwa har ximhai, nar pa di hxkagihu n xpa e mhetsi. 50 Ne di xiahu tsi kuhu, nunar ndoyonu di pesuwa har ximhai, hinda ma da hnu r tsutwi J. Hinda yutnu n da tsoni, hinda nthskwi n hinda tsoni. 51 Yohu ma ga xiahu nar mh himi fdi: Hinga gatho ma ga hwthu, mdi h, gatho ma da mpongagihu ma baihu. 52 Ngu r nihi nar hwei dama da thotho, njapu xta nzu nga ar ngxa kaxtathu xi. Ngetho ma da thu xti, ne nuya xi du ma da njutsi da tumba manar ndoyo hinda ma da du. Ne nuju gar buthu, ma da bongagihu ma ndoyohu.

296 mahyoni nunar ndoyonu thege, da mponi, hinda mengi da du. Nupya tu, ne num, hinda thege. 54 Ne nu xta wadi da mponga nuna tu, hinda ma da thege, ne nuna thepya, hinda the mu. Num h, da tho n enga har Tofo: Xi nhwata ar ndte, hinda mengi da mesa r tsedi. 55 Tsi ndte, habu ba ko ri mite. Tsi ntagi, te bi ja nuya pa ngi tte. 56 Ngetho nunr mite ar ndte, gehnu ar tsoki, ha nunar tsoki ju r tsedi ha ya bepate. 57 Ma ga umfu njamdi J xi jaju xta nttehu xta emuihu ma tsi Hmuhu Hesukristo. 58 Jange ma tsi hmka kuhu, huxa xiho ri emuihu. Yo ma gi hehu togo da masa ri hu. Ne xa gi umba ri muihu gi mpehu hr befi ar tsi Hmu. Gi phu, gatho nunar befi gi pefu ar tsi Dada, hinda ma da njaputho.

44Ma

53Ngetho

16

Nupya di xiahu, nunar mfatsi bempa ya ku hyoya, tenthu nunar mh da bepa ya nij bu hnu har hai Ngalasia. 2 Tata hto har beto mpa, na ngu na gi weju na tsi tui tengu r nzeye xka thu. Nzhu gi kwathu, ne nmu xka tsompu, hinge ka gi ndui gi johu. 3 Ne xka tsompu, ga pehna nuu xka hwahu, ne xka umfu nar hemi da hxa ar mfatsi ma da umba ya ku me Herusalen. 4 Ha numu xiho ga maga nehe, ga mebeu.

Nar mfatsi bempa ya ku

297
Nuya befi beni da yota ar Pablo

R NDU I AR KORINTIO16 n te gi yothu, gi pesu ar mhte gi yothu. 15 Tsi kuhu, gi phu ar ku Tefa ne y mni. Gehyu ya beto ku xi jamfi nnu Akaya, ne xi yenty teyu da maxa ya gamfi. 16 Di aahu ar mte gi yot hu gatho nuya faxte nguu, ne nuu tsabi mpe hr befi J. 17 Da njohya bi zo ar ku Tefa, ar Fortunato ne ar Akaiko, gehyu togo potahu bu kwa. 18 Ngetho bi hubga ma mu i ne ri muihu nehe, jange numahobihu nuya kuyu. 19 Zengwaihu ya ku mhuntsa ha ya nij bu kwa har hai Asia. Ne ar Akila, ar Prisila ne ya ku mhuntsa ha y nguu, gathoyu zengwaihu har mhte unga ar tsi Hmu. 20 Zengwaihu gatho ya ku bu ingekwa. Nzengwahu na ngu na, hu hu ngu gar kuhu. 21 Nuga dar Pablo, di peahu nunar nzengwanu di otase. 22 N togo hingi m ar tsi Hmu Hesukristo, d zutwa r kwe J. Ar tsi Hmu Hesukristo baputho da ehe. 23 D hyexathoihu r nhwki ar tsi Hmu Hesukristo. 24 Di mahu gi gathohu har mhte unga ar tsi Hmu Hesukristo. D njapu.

14Gatho

ga mapu ga ksahu nu xka jwadi ga tho har hai Nmasedonia, ngetho mahyoni ga thohnutho. 6 Di beni ga kohwihu ra ya tsi pa. Numu da tsa ga bu hwihu ga tomi da tho ya tse, ne mefa gi raju nar hoga ntedi, ga ju ma u habu gar ma. 7 Ngetho nupya hindi ne ga nuahu nhixtitho. Di ne ga bupu ra ya tsi pa, numu da raka nseki J. 8 Ma ga bu kwatho Efeso, ga tomi da tho ar dango Pentekoste. 9 Ngetho xa xi xo ar goxthi tsa ga pepa ar tsi Hmu. Di tomi ga t nze ya ji, mdi ja nzeye togo hingi ne da hyegagi. 10 Nmu da zompu ar ku Timoteo, hyanthu di bui xiho, ngetho n, otwa r befi J nguga nehe. 11 Jange numansuhu ne umfu nar hoga ntedi da pengi da e da kskagi, ngetho di tomi da zohwi nu mara ya ku. 12 Ha nu ar tsi ku Apolo, da apa ar mte nda mewi ya ku ma nda ksahu. Himbi ne bi mapya, mdi da mapu, nu xta nja r mpongi.

5Ma

ri dahu, zeta ri emuihu. Yo gi wenthu, ne xa gi noxju.

13Zota

Ya ngxanzengwa

R OHO AR KORINTIO
r oho ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ya me Nkorinto

Dar Pablo, r mpotegi ar tsi Hmu Hesukristo ngetho njapu bi ne J. Nuga ne ar ku Timoteo, di peahe nunar heminu, nuahu gi bu hu Nkorinto, ne gatho ya ku gi bu hu har hai Akaya. 2 J ma tsi Dadahu ne ar tsi Hmu Hesukristo da raahu r nhwki ne ar hogamui.

Ar nzengwa

J r Dada ma tsi Hmuhu Hesukristo. Gehnu ma Dadahu hwgagihu ne ma Jhu togo hubga ma muihu. 4 Gehnu togo hubga ma mu ihu nmu di thohu ya thogi, ne njapu da tsa ga humbabihu y mui togo tho ar thogi ngu xta thohu. Di humbabihu y mui ngu xi njakagihu nehe. 5 Ngetho jangu xa di thohu ya dumui di tehu ar tsi Hmu Hesukristo, njaputho nehe di hehwihu r humamui. 6 Ha numu xta thohe ya thogi, di tomhe da nhupa ri muihu ne

3Nsunda

Ya thogi bi tho ar Pablo

da maxahu gi konju. Ha numu nhubgagihe ma muihe, njaputho nehe di tomhe da nhupa ri muihu, ne da maxahu gi tsethu ya thogi, di hxa nuya di thohe nehe. 7 Ne jangu gi thohu ya thogi nguje, hindi tsayahe di tomhe njapu da nhupaihu ri muihu nguje nehe. 8 Tsi kuhu, di nehe gi phu nuya ntutsa da thohe nnu Asia. Xa bi totkagihe ar tsomui ne bi the ma tsedihe, ndi behe ja nga kohenu. 9 Da entasehe nda thga ma tehe. Njapu hinge nga jamfihe ma tsedisehe, honse nga tomhe r mfatsi J togo ju xa nuya xi du. 10 Gehnu togo bi max kagihe, faxkagihepya, ne di kaxmbenihe da maxkagihe ga konje mara ya thogi ngunu. 11 Ha nuahu, numu gi fax kagihe gi yafu J, ma da nja nzeye nehe togo da umbabi njamdi xi hwgagihe n xka yapabihu.

johyahe, ngetho ma mfenihe xikagihe xta yohe xiho ngu

12Di

Yo ar Pablo himbi ma Nkorinto nguta

298

299 utkagihe J, ne hinxta yothe ma mfenihe. Hinxta bu hewa har ximhai ngu y mfeniu, xta temfe r nhwki J. Xta bu he nar hogamui hr nthandi ya meximhai, meto ha ri nthandihu. 13 N xta otahe, di phe gehnu tso ri mfenihu, hinge manar mfeni. Ne di kaxmbenihe ma gi phu xiho xoge. 14 Ngu ya xka pkagihe na tsi tui, go ma ga jaahe gi njohyahu. Ha nuahu go ma gi jakagihe ga njohyahe nehe, nmu xta menga ar tsi Hmu Hesukristo. 15 Gehnu ar mfeni ndi pet si. Jange da bemh nga thopu meto nmu nda poni nga ekwa Nmasedonia, ne ngi njohyahu ga tsoahu yogi. 16 H, njapu ndi beni nga thoputho nga ksahu ne nga ekwa Nmasedonia. Ne mefa nga penkpu managi, ne ngi faxkagihu nga ju ma u nga ma har hai Nhudea. 17 Nmu nda benga gathoyu, hage ndi ntutho. Wa ndi hebe ya meximhai yota y ne nandi m h, ne nandi hin. 18 J hingi yota r ne, jange nuje nehe hindi mhe h ne hin. 19 Ngetho r Tu J ar tsi Hmu Hesukristo, n togo da datahe majni, nuga, ar ku Silbano ne ar ku Timoteo, nunar tsi Hmunu hingi yota r ne. Hr muinu, ka datkagihu nu n majni. 20 Ngetho hr te ar tsi Hmu Hesukristo, ka bi nhekinu gatho y hti J. Jange di ehu, h njapu, nmu di espabihu r nsu J. 21 J go bi zet kagihu ma emu ihu hr u ar tsi Hmu Hesukristo, ne bi huskagihu r H.

R OHO AR KORINTIO1,2 njapu bi wegagihu ngu y metigihu. Gehnu ar H da hhu ha ma muihu ngu nar beto hti, ne di tomhu ga hhu xoge mefa. 23 Ha nuga hinxta thoput ho Nkorinto, ngetho di tsu ga zoahu ntsedi, ne ga tsota ri muihu. J pdi di mnga majni, ne di eta made ma te hindi kate. 24 Hindi nehe ga jaahe gi emu ihu ngu di neje. N di nehe, ga faxahe gi pesu ar johya, ngetho di phe xi nzedi ri emuihu. Jange nupya xta beni hinga pengi ga mapu ga jaahu da zota ri muihu. 2 Ngetho numu da zota ri mu ihu, togo da hubga ma mui mu. Hage hingo nuu togo xta tsotwa y mui. 3 Nmu nda otahu, da japu ndi honi gi jaju ga njohya xka tsompu, hinge gi jaju da du ma mui. Di kaxmbeni, numu di johya, gi johyahu nehe. 4 Ngetho xa mi tuka ma mu i ne ndi zoni nmu da otahu meto. Hinge ndi ne nga tsota ri muihu, ndi ne ngi phu xa di pesahu nar dta mhte.

22Ne

numu ja na togo xi jakagi xi du ma mui, hinge xi jakasega. Tsa ga mhu xi zuahu na tsi tui nehe, hindi ne ga ehu thota r nzeye. 6 Hjwu, di za r mfei n togo nzeyeihu ga kuhu. 7 Ha nupya mahyoni gi pumbabihu ne humbabi r mui, yo ma da du ar tsoni. 8 Jange di aahu gi uthwu managi da hyandi gi pesfu ar mhte.

5Ha

Ar Pablo pumbabi n togo xki ntsoki

R OHO AR KORINTIO2,3 otahu nor hemi nehe, ndi ne nga pdi ha gi ohu gatho n di xiahu, wa hin. 10 Ne n togo gi pumbabihu, nuga nehe. H, nuga xta pumbabi numu di jamh te ga pumbabi. Xta japu di honga ri hohu hr nthandi ar tsi Hmu Hesukristo. 11 Ne njapu hinga xojwu ar u ar tsondhi. Di phu honga hanja da kuta ya tsomfeni.

300
Y begogihe J di mhe ar rayo nkohi

9Da

nda tsonu Ntroa nga mmbahm r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo, da nu xki xogagi ar goxthi. 13 Mdi xa mi tuka ma mu i, ngetho hinda nthebenu ma tsi ku Tito. Jange da ebe ya ku, ne da ju ar u da ekwa har hai Nmasedonia.

12Nmu

Ar Pablo xa mi tupa r mu i mi bu hnu Ntroa

J jakagihu hyaxmu ga nttehu, ngetho di bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo. Ne hagatho di uhu nunar hoga mfdi, ngu nar hogau ni habu gatho tsoni. 15 J nugagihu di pesfu r hogau ni ar tsi Hmu Hesu, di nxahu madeda nuu xi mpoho ne nuu hinxi mpoho. 16 Nuya xi medi tsau ngu nar u ni hote, ha nuya xi mpoho, ngu nar u ni umba ar te. Togo tsahm da yota nuya befiyu. 17 Nuje hindi pat hwe r mh J, ngu ota nzeye honi da d ar boj. Nuje xintaxi ma mfenihe di mhe n rakagihe J, ngetho di phe di bu he hr nthandi, ne di bubehe ar tsi Hmu Hesukristo.

14Jamdi

Numu di bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo, hyaxmu di ttehu

Hage di hohe managi gi numahogihe. Wa di hohe ga hsahe nar hemi di mahogihe, ne xka pohe gi rakagihe na ngu ota nu mara. 2 Geseihu ngu ma hemiihe xi thuska ha ma muihe, gehnu to gatho pdi ne gatho nehe. 3 Njapu nheki ngu y hemiihu ar tsi Hmu Hesukristo, xi tenka ha ma yehe. Hinge honse xi toti, pewi r H J. Hinge ha ya nxindo, ha y mui ya ji. 4 Xta mhe njapu ngetho di kaxmbenihe di bubehe xiho J, faxkagihe ar tsi Hmu Hesukristo. 5 Hinge di behe xa di pese ar tsedi te gatho ga othe. J go rakagihe ar tsedi ga pehe nunar befinu. 6 Ge togo bi huxkagihe, ne bi rakagihe ar tsedi ga mpehe har rayo nkohi. Hinge di tehe ya bepate xi toti, gese r H J otkagihe ar u. Ngetho ya bepate tsixkagihu har ndte, ha nunr H J rakagihu ar te. 7 Ha numu nuya bepate bi tuni xki tota ha ya nxindo, xa mi pesa r nsu, jange nuya me Israel himi tsa nda hyandwa r hmi ar Moise xa mi hyatsi, mdi mefa ma nda the xoge, 8 tenguhm r dta r nsu ar rayo nkohi pepya r H J. 9 Ngetho numu nuya bepate tsixa har bexui ya ji, bi tunga mi nhekiwi ar nsunda, xa tte r nsunda ar rayo nkohi, japi da mu xiho ya ji hr nthandi J.

301 bepate mi peshm r nsu, hingi tsa da huxkwi r nsu nunar rayo nkohi. 11 Ngetho numu n thege bi mesa r nsu, tenguhm r nsu n hinda ma da thege. 12 Ngetho di pese nar dta ndomi, jange hindi ntsuhe ga mhe ar hoga mh. 13 Hindi hebehe ar Moise togo mi koma r hmi, ne njapu nuya me Israel hinge nda hyanda hanja nda the nunar hyatsi xki thutsi nda thege. 14 Ha nuy mfeniu bi joti, ne nuya payu nmu nu ar nkohi mi ja mameto, jotatho y da. Ngetho honse ar tsi Hmu Hesukristo tsa da hkwabiu ar dutu kotwabi y hmi. 15 Njaput ho nuya payu, nmu nu r tofo ar Moise, wande nunar dutunu kotwa y mfeni. 16 Ha nu xta emu i ar tsi Hmu, da da ar dutu kotwa y da. 17 Ngetho ar tsi Hmu ge ar H, ne nuu togo pespa r H J, hinte ja te koti. 18 Nuju hinte kobgagihu ma dahu. Di hanthwu r nsunda ar tsi Dada ngu ha nar he. Ne r H J yo di patkagihu di huxa r nsunda ha ma muihu, ne ga tsohu di hxkagihu ar tsi Hmu. Jange nuje hindi wenthe di pehe nunar befi xi hwgagihe J. 2 Hindi mpeje ntgitho, hindi ntsaje. Hindi othe xi ntsogagihe, hindi pathwe r mh J. N di pehe, di uhe r mh J majni ha ma muihe, gehnu numaho ya ji di othe hr nthandi J. 3 Ha numu ra xi tkwabi, hingi tsa da b ar hoga mh di mhe, gehyu di ma da medi.

R OHO AR KORINTIO3,4 tsondhi togo ar nd nuya ngxapayu, xi gotwa y da nuu hingi ne da gamfi. Ne njapu hinda zutwa r hyatsi ar hoga mh utwa r nsunda ar tsi Hmu Hesukristo, togo di hxa J ar tsi Dada. 5 Nuje hindi nohese ma mu ihe. N di pehe, di yohe ar mh, di ehe nunar tsi Hmu Hesukristo gehnu ar Hmu, ne nuje ngu ri begogihe. Di othe njapu ngetho di pefe ar tsi Hmu Hesukristo. 6 Ngetho J togo bi japa ar oti nda hyasa madedar bexui, go bi xoga ma mfenihu ga hanthwu r nsunda J nheki hr hmi ar tsi Hmu Hesukristo.

10Nuya

4Ar

dta metsinu xi rakagihu J, jwata ha ma ndoyohu ngu nar tsi tsoibohai. Ne njapu da nheki nunar dta tsedinu go unga J, hingo ma tsedisehu. 8 Nuje di pefe ar tsi Hmu, xa xi ntsibgagihe, mdi tsada ga he. Nandi hindi phe te ga pehe, ne hindi behe ar tseti. 9 Njukagihe, ha hingi kata togo da maxkagihe. Tentkathogihe, mdi hinxi nhwatkagihe. 10 Habu gatho di yohe, di enthe r ndte ar tsi Hmu Hesukristo, di hohe da nheki ha ma ndoyohe r te. 11 Nuya di bu he, hyaxmu di enthe ma tehe da tho, ngetho di tehe ar tsi Hmu Hesukristo. Ne nunr te ar tsi Hmu da nheki ha ma ngxandoyohe. 12 Nuje di ntoxe ar ndte di hsahe ar hoga mh, ha nuahu gi hhu ar te hinda gtsi.

7Nunar

Hyaxmu ga bu hu har emu i

R OHO AR KORINTIO4,5 enga har Tofo: Da emui, jange da . Nuje nehe di pese nunar mfeninu, jange di mhe nunar mhnu, ngetho di emuihe. 14 Di phe, nuna togo bi gu xa har ndte ar tsi Hmu Hesukristo, ma da gu xkagihu nehe mahyegi ngu bi gu xa ar tsi Hmu, ne da babgagihu mahyegi habu bi ba. 15 Ngetho nuya thogiyu di thohe, da thohe di hohe ri hohu, ne da zu ma nzeye nunr nhwki J. Njapu di nzeye togo di umba njamdi J, ne di nsundabi nehe. 16 Jange hingi wenta ma emuihu. Mdi nunar ndoyonu di hanthu thege, ha nunu mbo ha ma muihu, yo di nayo hyaxmu. 17 Ngetho nuna na tsi tu i ya ntutsa di thohu, faxkagihu da huxa nunar dta nsunda tobgagihu. 18 Hindi huxa ma dahu nuya te tsa ga hanthuwa, ngetho nuyu ma da thege. Nuju di huxa ma dahu nuu hingi nheki ne hihamu ma da thege. Di phu, nu xta nhwata nunar ndoyonu ngu nar ngu di bu huwa har ximhai, ma da takagihu manar ngunu mhetsi, hinxi hoka nar oho, xi hokase J, ne hihamu da thege. 2 Jange nuya payu di but hu har ngunu, di gsu di tomhu da thetkagihu ar rayo ngu bi janu mhetsi. 3 Njapu ma da thetkagihu nar rayo he, hinge ga bu hu tsi nthemfotho. 4 Ngetho nuu di bu hu ha nunar ngunu, tupka ma muihu di zohu. Hindi nehu da thmgagihu ma

302 dutuhu. N di nehu, da thetkagihu nar rayo. Ne nunar rayo ndoyo ngu nar dutu hihamu da thege, da goma n mana thege. 5 N togo bi hygagihu nga thohu njanu, gehnu J. Ne xi rakagihu r H, xi betogihu, ne njapu di phu ga hhu xoge mefa. 6 Jange hyaxmu di johya di ndomhu. Ne di phu, numu di buthu ha ma ndoyohu, hindi bu hwithohu ar tsi Hmu. 7 Nuju hindi tehu n di hanthu, di tehu n hindi hanthu, honse di emuihu. 8 Nuju di ndomhu, jange xa di nemhhu ga hehu nunar ndoyonu, ne ga bu hwihu ar tsi Hmu. 9 Jange ma ga umba ma mu ihu ga othu n ne, wa hindi bu hwithohu, wa gar bu hwihu nu. 10 Ngetho mahyoni gatho ma ga bahu da hskagihu majni ar tsi Hmu Hesukristo. Ne ga hhu ma nthhhu na ngu na tengu xta mpehu nmu ndi buthu har ndoyo.

13Ngu

di tsufe J, jange di umba ma muihe ga pomfe y mui ya ji. J pdi xiho tema di pese ha ma muihe, ne di kaxmbenihe njapu gi pkagihe nehe. 12 Hindi hohe gi numahogihe managi. N di nehe, gi eskagihe ma nsuhe. Ne gi pesu tema gi ththwu nuu exase y nsu, nete n oxta ma, hingi japamasu n di e mbo. 13 Numu xta be ma mfenihe, di othe di nsundahe J. Ha numu di benthe, di pepahe di hohe ri hohu.

11Nuje

Ar befi hogamu i

303 n di othe, di jahepu ngetho r mhte ar tsi Hmu tkagihe. Di phe, numu bi du na pota gatho, pontho bi du gatho nehe. 15 N bi du bi pota gatho, ne nuu togo tetho, hinda mui da yota n neu. Da mui da mepa n togo bi du, ne bi mengi bi nte bi dpa r hou. 16 Jange nupya dimapu, hinga ma ga hanthu mara ngu bense ya ji. Hinga hanthu njapu ar tsi Hmu Hesukristo, mdi xta phmhu ngu benga ya ji. 17 N togo bu hwi ar tsi Hmu Hesukristo, xi nayo r te. Nunar mui mi bu mahamu, xi thogi, ne xi mesa na marayo. 18 Gathoyu xi raju J, togo ba tsigagihu nga hogamuiwihu hr te bi unga ar tsi Hmu Hesukristo. Ne xi rakagihu ar befi ga xifu mara da hogamuiwi J nehe. 19 Ga mhu, J xi hogamu iwi ya ji hr te bi unga ar tsi Hmu Hesukristo, ne hingi tsispa ntofo y tsoki. Ne xi zogagihu ar befi ga jafu da nu nga nunar mhnu hogamui. 20 Nuje dar mehnihe di pot he ar tsi Hmu Hesukristo, ne pontho J go zoahu. Jange di xiahu hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo: hogamuiwihu J. 21 N togo himbi yota ar tsoki, bi thandi ngu ar tsokte, njapu bi pokagihu. Ne nuju ndar tsoktehu, bi thangagihu hinte ma tsoki di tuhu hr nthandi J, ngetho di bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo. Nuje ngu y maxtegihe ar tsi Hmu, di xiahe hingi fesfu ya ho xi hwkahu J.

R OHO AR KORINTIO5,6 ngu enga har Tofo: Ha ya hoga pa xta oxai, ne xta faxai har pa mpoho. Ha gi ohu, gehnu ar hoga papya, ne ar pania ar pa mpoho. 3 Di ntsuhe hinto di nehe ga jafe da mfetse, ne njapu hinto di pesa te da mau ma befihe. 4 N di pehe, di umba ma mu ihe da nheki y begogihe J. Di pese ar tseti di thohe ya thogi. Te gatho di kathe, di thohe ya dumui. 5 Di thohe ya mfei, njokagihe ha ya fadi. Hexkathogihe ya ji butho da hyogagihe. Xa di thohe ar befi, di a ma thhe, di thohe ar thuhu. 6 Nhekitho y begogihe J ngetho di bu he nar mui xintaxi. Xta uhe ar hoga mfdi xi taje, xta pesfe ar tseti mara, ne di bu he ga faxe togo honi. Tsixkagihe ma mfenihe r H J, ne di pese nar mhte hingi oxta ma. 7 Di mhe ar mh majni. J rakagihe ar tsedi ne ar hogamui, faxkagihe habu gatho ga nttehe. 8 Ra eskagihe ma nsuhe, mara nugagihe hinter mekagihe. hmaugihe ne hmahogihe. Nhugagihe ngu dar nemhhe, ha di mhe n majni. 9 Nhugagihe ngu ya nao, mdi fkagihe. Nandi ya butho da thoje, ha di buthe. Xa di thohe ya mfei, ne hinxi thogathogihe. 10 Di thohe ar dumu i, ha hingi tsaya ma johyahe. Di bu he ngu nar tsi hyoya, mdi di hemfe ya ho mara. Wande hinte di pese, ha go ma metihe gatho. 11 Tsi kuhu me Nkorinto, xta xiahe xiho gatho, ne xta kwatahe ha ma muihe.

14Gatho

2Ngetho

R OHO AR KORINTIO6,7 hindi kothe ma muihe ga mahe, ha nuahu h, xka kothu ri muihu gi mkagihe. 13 Njanu gi koskagihe, xoju ri muihu gi mkagihe. Di xiahu njapu ngu ma btsiihu.

304 xiahe njapu ngetho di ne ga tsuahe. Ngu xta xiahe meto, xa di mahe. Numu di bu he wa ga tuhe, hinga hekahe di mahe. 4 Nuga hinte di petsi te ga koahu, di esa ri nsuhu, gehnu hubga ma mui, ne xa di johya madeda ya thogi di thohe. 5 Ngetho xa majni nmu nda tsohewa Nmasedonia, hinte da pese ar tsaya, ngetho habu gatho ndi thohe ya dumui. Nuya himi jamfi mi jusje ar h, ha nu har nij mi tuka ma muihe ya ku. 6 Honse J togo humba y mu i nuu ja te tupa y mui, bi hubga ma muihe mi zo ar ku Tito. 7 Hinge honse da njohyahe mi zoho. Bi jakagihe da njohyahe, bi metkagihe hanja ga jafu bi njohya. Ne bi xikagihe hangu gi mkagihu ngi zohu ngi hongagihu, ne njapu bi jakagi bi huxa ma johya. 8 Ngetho mdi da tsotahu ri mu ihu har hemi da peahu, hinte tuka ma muipya, ngetho da pdi da tsota ri muihu ra ya tsi pa. 9 Ha nupya di johya, hinge nmu da pdi bi zota ri muihu. Di johya ngetho nunar nzotamui bi jaahu ga yothwu r ntsomi. Bi du ri muihu ngu numaho J, ne njapu hinto da tsokahe. 10 Ngetho nunar dumu i numaho J, tsixkagihu ga othwu r ntsomi ne ga mpohu, ne hinga mhu mefa hinda othu xiho. Nunar dumui tsase ya ji, honse tsixa har ndte. 11 Ha nuahu xi zota ri mu ihu ngu ne J. Njanu xi maxahu ga umba ri muihu n ngi othu, ne ga ngagihu. Bi jaahu bi mbo ri

12Nuje

3Hindi

gi nthskwihu ya ji hingi emui. Ngetho, hage ntsixkwi ar ho n hingi ho. Wa tsa da mu natwu ar bexui ne ar hyatsi. 15 Hage ja te ntsixkwi ar tsi Hmu ne ar tsondhi. Wa tema di hxkwi nar gamfi ne n hingi emui. 16 r nij J hingi tsa da nthskwi y nij ya tsita emp. Ha nuju y nijgihu J togo h ar te. Ngu bi en: Ma ga bube, ne ma ga yobegau. Ne da hyandgagi y Jgi, ne nuga ma ga nu ngu ma btsi. 17 Jange enga ar tsi Hmu: Pohu hyehupu, yo gi thahu n hingi ho, ne ga tsiahu managi. 18 Ne gi engagihu ri Dadagihu, ne nuahu ga eahu ma tuihu ne ma tinxuihu, enga njapu ar tsi Hmu togo pesa gatho ar tsedi. Tsi kuhu, ngetho J xi rakagihu nuya htiyu, ma ga hehu gatho n japa da tsoka ma ndoyohu ne ma mfenihu, ne ga buhu nar hogamui ngetho di tsufu J.

14Yo

r ngugihu J togo h ar te

ar mhte. Hinto xta otwabihe ar tsomui, hinto xta tsokwa r mfeni, ne hinto xta kahe.

Ar Pablo bi njohya mi bdi xki yotwa y ntsomi ya me Nkorinto

2Peskagihe

305 kwehu ne ga pesu ar ntsu. Mefa ngi ne ngi hyandgagihu, ne ga umfu r mfei togo xki yota ar tsoki. Gathoyu nheki ga umba ri muihu ga yothu xiho. 12 Nmu da peahu nunar heminu, hinge honse ndi benga n togo bi yota ar tsoki, ne n togo bi ntsokwabi. Ndi ne ngi phu hangu tupa ri muihu gi bengagihe hr nthandi J. 13 Jange nu nda phe ga njohyahu, bi hubga ma muihe. Ne xa da njohyahe nda hanthwe r johya ar ku Tito. Nmu mi zoahu bi huxa r tsedi. 14 Nmu nda esahu ri nsuhu ndi petwa ar Tito ri muihu, hinxta be ma tsa. Gatho nheki majni, njangu majni gatho n xta xiahu. Bi njapu n da xipa ar ku Tito nehe. 15 Ne hyaxmu huxa nunar mhte pesahu, nmu benga hanja ga yothu ne hanja xa ga numansuhu. 16 Di johya ngetho di kax mbeni gi othu xiho gatho.

R OHO AR KORINTIO7,8 ndi tomhe njapu. Meto bi yenta xoge y te nda mepa ar tsi Hmu, ne mefa bi yenta y befi ha ma yehe, ngetho njapu mi ne J. 6 Jange xta afe ar ku Tito, da mapu da xiahu gi jwathu gi munsu nunar mfatsinu nhwkwabi ya tsi ku, gehnu ma yapa xki du m. 7 Ngetho gatho gi bu hu xiho: xa gi pesu ri jamfihu, gi phu te gi mhu, gi pthwu r mh ar tsi Hmu, xa gi ne gi pefu J, ne xa gi mkagihe. Umba ri muihu gi hwkwabihu mara. 8 Hindi bepahu. Honse di xiahu nuy hogamui mara, ne ga nu ha majni tsita ri muihu gi mhu mara. 9 Ngetho gi phu te xi hwgagihu ma tsi Hmuhu Hesukristo. Mdi mi pesa xoge, bi hoya, ha nuju ndi hoyahu, d pesu xogepya. 10 Di ne ga xiahu, xiho gi jwathu nunar befi ga dumhu ma jeye. Nuahu hinge honse ga behu, ga njohya ga dumhu ga yothu. 11 Jange jwathu nunar befi. Njangu ngi nehu ngi yothu, njapu gi nehu gi jwathu nehe, ngu nda zuahu ri tsedihu. 12 Numu xa majni gi nehu te gi uhu, J numaho gi uhu n gi pesu. Hingi aahu n hingi tsu ri tsedi gi uhu. 13 Yo ma gi behu di japu di honi da mu xiho ra, ne nuahu gi thohu ar kati. 14 Di nega, nuya gi pesu ya ho nuya payu, da tsa gi faxu nuya hinte petsi. Ne mefa di pesyu, ne da tsa da maxahu habu gi kathu nehe, ne gatho gi bu hu mahyegi.

5Hinge

Tsi kuhu, di ne gi phu nuya ho xi hwkwa J nuya nij bu kwa Nmasedonia. 2 Mdi xi thohyu nzeye ya ntut sa, xa xi mesa nzeye ar johya. Ne mdi xa ya tsi hyoya, xa xi unga y mfatsi. 3 Di damajni go bi neseu nda unga y mfatsi ngu bi maxa y tsedi, ne xi unga xa nzeye ngu xi zu y tsedi. 4 Xa bi yakagihe ar mte nga umfe ar seki nda mfaxte ha nunar honu totwa ya gamfi.

Ar mfatsi mempa ya ku

R OHO AR KORINTIO8,9 enga har Tofo: N togo bi go nzeye, himbi bongwabi, ha n bi go txutho, himbi katwi. 16 Jamdi J bi umba ar ku Tito ar mhte mahyegi ngu n di pesahu. 17 Majni da afe ar mte ma nda ksahu, mdi mi nese nda mapu, ngetho xa mahu. 18 Ne di pehe da mewi ar Tito nar ku togo espa r nsu gatho ya nij habu xa mnga ar hoga mh. 19 Hinge honse ar befinu xi tumbabi. Nuya nij bi hutsi ga mebehe ga yohe ar u, gar mhe ma ga tsohe nunar mfatsinu. Nuna di hehe di nsundahe ar tsi Hmu, ne da nheki ma hogamuihu. 20 Njapu hinda tsa togo da maugihe nunar dta mfatsinu o ha ma yehe. 21 Di umfe ma mu ihe ga ot he xiho ar befi hr nthandi J ne ha y nthandi ya ji. 22 Di peahe owiu manar ku, xta hanthe ha ya befi xta umfe xi umbr mui xi mepa J. Ne nupya xi huxa r tsedi, ngetho kaxmbeni gi faxtehu. 23 Nor ku Tito gehnu ma ohu ne ma maxte di pepahe. Ha nu mara ya ku go xi mehna ya nij da hsahu ar nzengwa, ne njapu da espa r nsu ar tsi Hmu Hesukristo. 24 Utwabihuy u ri mhotehu, ne njapu da hyanda ya nij majni n di esahu ri nsuhu. Hinga mahyoni ga pengi ga otahu ga bempahu nunar mfatsi di pempabihu ya gamfi. 2 Ngetho di phe xa gi ne gi mfaxtehu, ne xta xipabihe ya ku me Nmasedonia. Jange nuu xi njohya da uu nehe, ngetho da xife nuahu

306 gar menguhu Akaya, pesa na njeye xa xka nehu gi uhu ri mfatsihu. 3 Numu xta pehna ya ku da meto, di ne ga tsuahe ngu xta esahe ri nsuhu. Xka mhepu, xka hoju ngu xta m. 4 Ngetho numu ga mebe ra ya me Nmasedonia ne da diahu hinxka hoju, ga be ma tsahe, ngetho xta mhe xka hoju. Numu da njapu gi behu ri tsahu nehe. 5 Da beni mi mahyoni nga peahu xi meto nuya kuyu, ma da nu ha xka jwathu xka johu nunar mfatsi xka thu ngi uhu. Ne ngi hoju gi uhu ngu nar mfatsitho, hinge gi uhu ngetho di aahe. 6 Get di xiahu ngu en: N togo txutho poti, txutho xofo nehe. Ha n pota nzeye, nzeye xofo nehe. 7 Na ngu na da unga ngu xi beni, hinto da hyoka n uni, ne hinda uni ngetho njapi. J mdi nuu togo johya uni. 8 J pesa ar tsedi da hwkahu gatho n gi kathu, ne da bonkaihu gi yothwu ar ho mara. 9 Ngu enga har Tofo: Bi hyeni ne bi umba ya hyoya. Nunr hogaji hihamu da thege. 10 J togo umba te da mota ar moti ne winga togo uni, d maxahu gi pesu nzeye ar sofo, ne gi hogajihu xa gi faxu mara. 11 Ne hinte gi kathu, xa gi johyahu gi uhu ar mfatsi, ne njapu mara da umba njamdi J nunar mfatsi di hsfe. 12 Ngetho nunar mfatsinu hinge honse faxa nuya gamfi tho ar kati, njapu nzeye ya njamdi tumba J.

15Jangu

307 nunar befinu, nzeye da espa r nsu J nmu hantaihu tengu gi othwu r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo, ne hanja gi johyahu gi faxuu ne gatho nuu tho ar kati. 14 Ne xa di mahu da yapa J da maxahu, ngetho J xa xi hwkahu nar hogamui. 15 Jamdi J, togo xi rakagihu nar ntuni hingi tsa ga mhu tengu r dta.

R OHO AR KORINTIO9,10 njahepu, r metigihe ar tsi Hmu nehe. 8 Mdi da tsahm xa ga exa ma nsuhe, hinga behe ma tsahe. Ngetho ar tsi Hmu xi rakagihe ar tsedi ga hoahe ri hohu, hinge ga tsokahe ri mfenihu. 9 Di xiahu njanu, hindi ne gi ehu di ne ga piahu ha ya hemi di peahu. 10 Ngetho majni bu ra togo en: Nuy hemi xa ntsedi ne pesa ar tsedi, ha nmu bu kwa hinte pesa r tsedi, ne hinto tsupa r mh. 11 Nuu togo mnga njapu, d bdi nehe, ngr ntsedi di he ha ya hemi hindi bu hepu, tsa ga njahepu nehe nmu di bu hepu. 12 Ngetho hindi ne ga hebehe ra nuu yopu exase, ne hekse na ngu na. Xa xi be y mfeni. 13 Nuje hindi thothe di exe ma nsuhe. Honse da tsa ga esfe r nsu r nteni ar befi xi raje J. Njapu xta tsohe habu gi bu hu. 14 Nuje hinge xa di exe ma nsuhe, ngu ga othe numu hinxta tsohe xta hsahe meto r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo. 15 Hindi nehe ga exe ma nsuhe ha y befi mara. Mdi h, di tomhe da te ri jamfihu, ne da tsa da nu nga ma befihe habu gi bu hu, di zonga habu xi benga J. 16 Ne ga mhe ar hoga mh di manu habu gi bu hu. Ne hindi nehe ga kuthe habu xi mpe mara, yo ma ga exa ma nsuhe ha y befi xi yotu. 17 Ha n togo ne da exa r nsu, d espa r nsu ar tsi Hmu Hesukristo togo r meti ar befi.

13Ha

10

Nuga dar Pablo, ne di aahu hr hogaji ne hr mhte ar tsi Hmu Hesukristo, mdi enga ra nmu di bupu, di tsetathohu, ha nmu di bu yapu, xa tse ma ne ga . 2 Jange di aahu ar mte, yo ma gi jaju ga ntsedi xka mapu. Ngetho xta ekwatho nuu togo en di otathohe ngu benga ya meximhai. 3 Mdi di bu hewa har ximhai, hindi pehe ngu ota ya meximhai. 4 Ngetho ngu nar ndogu di ntuhe. Ha numa bojhe hinge y meti ya ji, pespa r tsedi J da hwatwa y tsedi ya u ni. 5 Ne da jsa gatho ya mfeni ota etsi, ntoxkwi ya ji hingi hegi da b J, ne da gu da zitsi da yota ar tsi Hmu Hesukristo. 6 Ne di bu he ga umfe nar mfei nuu togo hingi ota n nsipabi, di tomthohe gi tsohu gi yothu gatho n di xiahe. 7 Nuahu gi hanthu n oxta ma. Numu na emui r meti ar tsi Hmu Hesukristo, d be di

Ar Pablo nga r befi

R OHO AR KORINTIO10,11 hingi nhumaho n exase r nsu. Nhumaho n togo numaho J nehe. Xmh gi peskagihu ar tseti numu ga mnga ra ya mh di beni, mdi wande xta be ma mfeni. H, di ne gi tsetkagihu. 2 Ngetho xa di tuse di mahu, ngu mahu J. Xta wekahu ngu nar nxutsi bui xintaxi, pontho gi nthtwihu nadar dme, gehnu ar tsi Hmu Hesukristo. 3 Ha di tsu da mponga ri mfenihu, ngu bi pomba r mfeni ar Eba bi ka ar ke ma ntso, ne hingi umba ri muihu gi tehu ar tsi Hmu Hesukristo. 4 Ngetho gi numahohu togo tsoho utahu manar mh nongar Hesu, hingi hehwi n xta utahe. Ne gi hhu numu xiahu manar h nao hingr H J xka hhu, ne togo mnga manar mh hinge ngu ar hoga mh xka phu. Gatho gi tsetathohu. 5 Di beni hinte tkagi nuya dta mpote ngu eu. 6 Ngetho mdi hindi pdi ga xiho, di pdi te di m. Go xka hyandasehu. 7 Hage hinda ote xiho nmu hinda exka ma nsu ne go da esahu, ngetho hinte da aahu nmu nda hsahe r hoga mh J. 8 Xta hmba mara ya nij xi raka ma njuti ne da tsa ga pepahu. 9 Ne nmu ndi bupu ne ndi thohm ar kati, hinte da aahu. Nuya ku ba e Nmasedonia bi rakagi n ndi honi. Hinte xta aahu, ne hinte ma ga aahu. 10 Di mnga nunar majninu, ngetho ar tsi Hmu Hesukristo bu

308 ha ma mui. Gatho ar hai Akaya hinto ma da hgagi ga exa ma nsu ga petwabi nuna di ote. 11 Yo. Hage hindi mahu. J pdi h, di mahu. 12 Ne ma ga japut ho. Hinga hegi nuu togo honi hanja da exa y nsu, en mpeu mahyegi nguje nehe. 13 Ngetho nuyu ya kate mpote, ya hyate bego, ote ngu y mpotehm ar tsi Hmu Hesukristo. 14 Hinto da yot ho, ngetho gese ar tsondhi ote ngu nr enxe J nehe. 15 Jange hinga yot hu numu nuy bego ar tsondhi ote ngu ya hoga bego emp. Katetho, ha mefa ma da tumba r njuti y tsobefi.

18Ngetho

11

di xiahu, hingi nugagihu ngu nar ji xi be r mfeni. Ha numu gi ne gi nugagihu njapu, nugagihu, ne da tsa ga exa na tsi tui ma nsu. 17 Nuna di xiahu hinxi raka J, go di exase ma nsu ngu na xi be r mfeni. 18 Ngetho nzeye exase y nsu ngu y mfeniseu, ma ga exka ma nsu nehe mu. 19 Nuahu gi pesu nar hoga mfeni, hanja gi johyahu gi oxu nuu xi be y mfeni. 20 Gi tsetathohu nuu togo jaahu ngu neu. Ju kahu n neu, ne hmpahu n te gi pesu. O ta ndta, ne gi numahohu numu wande raahu ya mpetgu. 21 Gehnu ma metsahe, hinda ju he ar tsedi ne nga jaahu ngu bi

16Managi

Ya ugi bi tho ar Pablo ngu r mpote ar tsi Hmu

309 jaahuu. Numu nu mara exa y nsu, nuga ma ga exa ma nsu nehe, mdi di ngu na xi be r mfeni. 22 Hage exa y nsu gehyu ya ebreo. Dar ebreoga nehe. Wa eu xpa e ha y mui ar hnini Israel. Ja xta ekanu nehe. Hage y beto ar Abra. r betogi nehe. 23 Hage y bego ar tsi Hmu Hesukristo. Di tta gathou. Di ngu na xi be r mfeni. Nuga xa xta mpefi. Hingi tsa ga pede hangu ya mfei xi takagi. Habu gatho xi jokagi, ne butho xi thogagi. 24 Kuta mpengi xi mebgagi ya xodyo, be nar mfei da zu yonate mfei na ngu na. 25 Hugi xi nwebgagi ya to. Nagi bi thoxkagi ya nkahni. Hugi xi yu ar motsa habu ndi yo har dehe. Xta me napa ne naxui har honthe. 26 Xa xta yo ya u. Xta konti nga jta ha ya dthe. Xta kota ha y ye ya b. Xta konta hay ye ma mixodyobe ne nuu hingya xodyo. Butho nga tu har hnini, ha ya otatoho, har honthe ne hay ye nuu ya ku emp. 27 Xa xta tho ar befi ne ar nzabi. Xta a ma th. Xta tho ar thuhu ner duthe, himi otho te nga tsi. Xta tho ar tse. Xi kata ma dutu. 28 Mdi njapu, n tte tuka ma mui, hyaxmu di beni tengu bu ya ku. 29 Togo thor heni ne nuga hindi tsamau. Wa togo njapabi da mfetse, ne nuga hingi tsota ma mui. 30 Numu mahyoni ar ntetsi, ma ga exka ma nsu hinte ja ma tsedi. 31 J togo r Dada ar tsi Hmu Hesukristo, ne r meti ar nsunda, pdi hindi mnga ar nhemh.

R OHO AR KORINTIO11,12 Ndamasko nunar tsutwi mi faxa ar nd Aretas, bi gotatho gatho ar hnini nda mhikagihm. 33 Ha bi tetkagi ha nar botse, ne bi jbgagi ha nr oki nar ngu mi bu har jdo. Njanu da kota ha y yeu.

32Nnu

12

Majni hinte faxkagi ga exa ma nsu. Honse ma ga xiahu nuya ngu ya ti ne ya ntudi xi raka ar tsi Hmu. 2 Di p nar oho mi bu hwi ar tsi Hmu Hesukristo, xi tho retamagoho njeye bi njutsi ba tsonga har hu mhetsi. Hage mi oda hr ndoyo wa xki boni, hindi pdi. J go pdi. 3 H, di p nor oho. Hage mi oda hr ndoyo wa xki boni, hindi pdi. J go pdi. 4 Ne bi tsixa har nzat homu i habu bi yo ra ya mh hiothowa hanja da en, ne hinxi tumba ar seki ar meximhai da m. 5 Nunar ohonu tsa ga espa r nsu. Ha nuga hinga ma ga exa ma nsu, honse ga exa ma nsu hindi tsedi. 6 Numu ga nemh ga exa ma nsu, hinxta be ma mfeni, ngetho majni. Di thokatho njapu, ne gatho da bkagi honse ngu handgagi di bui, ne oxkagi di m. 7 Ne hinda thotho ga exa ma nsu da handa nuu ngu ya ti, bi takagi nar mite foxa ha ma ndoyo. Gehnu nr bego ar tsondhi febgagi, hingi hegagi da thota ma etsi. 8 Hugi xta apa ar tsi Hmu da hgagi. 9 Ne xi engagi: hogamu i n xta hwkai, honsenu gi honi.

Ar mite mi foxa hr ndoyo ar Pablo

R OHO AR KORINTIO12,13 Ngetho ma tsedi da nheki xiho ha ri ngwenti. Jange ma ga hogamui ga exa ma nsu ha ma ngwenti, ne njapu da nheki ha ma mui r tsedi ar tsi Hmu. 10 Jange ngetho di tenga ar tsi Hmu Hesukristo, di johya ha ma ngwenti, ha ya ntsani, ha ya kati, ha ya ntutsa, ha ya dumui. Ngetho nmu xi wentkagi, tte di pesa ar tsedi mu. 11 Xta exa ma nsu ngu na xi be r mfeni. Ha nuahu go ga jakagihu, ndi epahmhu ngi mahogihu. Ngetho hinte tkagi nuya dta mpote eu, mdi nuga hinter mekagi. 12 Nmu nda bu hwihupu, xa da tseti ndi otka ya dta ntudi, ne nuu ya befi hingi tsa da yotase nar ji. Njapu nheki r mpotegi ar tsi Hmu. 13 Tema hingi hehwihu nu mara ya nij mu. Honse nuahu hinda aahu gi faxkagihu. Di xiahu gi pumgagihu.

310 xta ju kahu ar boj xi yaahu nuya xta pehni xpa tsoahu. 18 Nmu nda apa ar mte ar ku Tito ne n manar ku ma ba tsoahu, hage ja te bi hahu ar Tito. Hin. Ngetho nadar mfeni di pese, get ar u di tehe. 19 Ha gi behu di hohe hanja gi numahogihe. Hin. Di bu he hr nthandi J, di bubehe ar tsi Hmu Hesukristo di mhe n xta he. Honse di hohe ri hohu ne da te ri emuihu. 20 Tuka ma mu i nmu xka tsompu, hinga ma ga tiahu ngu di nega, ne nuahu hingi ma gi hyandagihu ngu gi nehu. Numu gi pesu ya tuhni, gi hyojwu y ho ri ohu, gi po ri kwehu, gi hehu, gi ju xu ya nhemh, gi thentehu, hingi ne gi nuhu ri ohu, ne hingi mpehu mahyegi, gehnu tuka ma mui. 21 Tuka ma mu i nehe, nu xka mapu, J da jakagi ga be ma tsa ga nzoni. Ga ba made ga apabi da maxa nuu togo xi yota ya tsoki mameto, ne hinxi yotwa y ntsomi. Nuy tsoki xi ntsotho, bengwi ya ji hinxi nthtwi, ne y tsonhe. Nunar huginu xka mapu. Gatho nuya tsoki ma da thuxa ar mfei, da m h njapu, honse numu yoho wa hu da damajni. 2 Ha nuga da xiahu nu nda bupu, ne nupya di yo yapu di xiahu, gatho nuu xi yota ya tsoki ne gatho numara, nmu xka mapu, hinto ma ga etatho ma xutha n xi yote. 3 Numu gi ne gi phu xiho, hage ar tsi Hmu Hesukristo xiahu n

17Hage

hoki ga tsoahu r hugi. Ne di xiahu hinga otahu ar xuha, ngetho hindi hompa n te gi pesu, go di hoaihu. Hinge ya btsi kwata ya metsi da zokwa y dada, nuy dada kwata te da zokwa y btsi. 15 Ne nuga xa ga njohya ga te gatho ya ho di petsi, ne ga tese ma tsedi di hoa ri hohu. Nmu hyaxmu huxa ma mhte di pesahu, hage ma gi hyehu gi mkagihu. 16 Nuga hinte ma mfat si xta hmpahu, mdi ra en xi ntsogi, jange xta haahu.

Ar Pablo m ma da ksa r hugi

14Xta

13

311 di mnga ne hindi mnsega, phu ar tsi Hmu hingi kata r tsedi da zoahu. Nunu xa pongwatho r tsedi. 4 Ngetho mdi bi tho bi tsuta har ponti hinte mi pesa ar tsedi, nupya bui pespabi r tsedi J. Di njahepu nehe, di bubehe hinte di pese ma tsedihe. Nuje di pesfe r tsedi J nehe ga zoahe. 5 Bensehu, ha gi pesu ar emu i. Tsasehu na ngu na, wa hinxka ethu ha ri muihu ar tsi Hmu Hesukristo. Wa hinxka thohu xiho nga tsasehu. 6 Mdi di kax mbenihe gi behu xta thohe xiho nunar tsatinu. 7 Ne di afe J da maxahu hingi yothu n hingi ho. Hindi hohe da nheki xta thohe xiho ar tsati. Di nehe gi yothu n xiho, mdi da thandgagihe hinxta thohe xiho nunar tsatinu. 8 Ngetho hinte tsa ga pehe di nemh ga komhe n majni. Honse tsa ga mpehe ga jafe da nu ngi.

R OHO AR KORINTIO13 di johyahe hindi pese ar tsedi, ha nuahu h. Ne xa di afe J da maxahu gi bu hu nar mui xintaxi. 10 Jange di otahu nunar heminu hindi buputho, di ne xka mapu hinga zoahu ntsedi. Ga ju ka nunar tsedi xi raka ar tsi Hmu ga faxahu da te ri jamfihu, ne hinge ga tsompa ri muihu.

9Jange

tsi kuhu, njohyahu, umba ri muihu gi pesu nar mui xintaxi, humfu r mui ri owihu na ngu na, pesu nadar mfeni ne ar hogamui. Ne gi bu hwihu J togo unga ar hogamui ne ar mhte. 12 Nzengwahu na ngu na di benga ar tekei. 13 Gatho ya ku di bu hewa, di peahe ar nzengwa. 14 D hwkahu r ntuni ar tsi Hmu Hesukristo, d raahu r mhte J, ne gi bu hwihu r H J. D njapu.

11Jange

Ar Pablo pempa nzengwa ya ku ne tet wa J

Ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ya me Galasia

Hesukristo. Ne gi ne gi wehu gi tehu manar mh n hinxi xikagihu ar tsi Hmu. 7 Xa majni, hiotho manar hoga mh, mdi xi zo ra nuu togo ne da pompa ri mfenihu, ne da tsokwahm r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo. 8 Nuu togo ota njapu, hinda ma da konti da hmba r kwe J. Mdi naje, wa nar enxe di e mhetsi, ne da pata n ar hoga mh xta utahe, hinda ma da konti da hmba r kwe J. 9 Xta xiahe, ne di xiahu managi, numu nar ji da e da xiahu manar mh nao, hingi hehwi nuna xka emuihu, nor ji hinda ma da konti da hmba r kwe J. 10 Ngu gi phu xiho, hindi mnga njapu di honi da numahogi ya ji. Di honi da numahogi J. Hindi umba ma mui ga kobe xiho ya ji, ngetho numu ga ota njapu, hindi pepa ar tsi Hmu Hesukristo.

AR GALATA

Nuga dar Pablo, r mpotegi ar tsi Hmu Hesukristo. Hinxi huxkagi ar ji, hinxi menkagi nar meximhai. Gese ar tsi Hmu Hesukristo bi zokagi, ne gese J ma Dadahu, gehnu bi kospa r te managi. 2 Nuga ne gatho ya ku di bubewa, di peahe nunar heminu, gatho nuahu gi mhunsu ha ya nij hr hai Galasia. 3 J ma Dadahu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo da raahu nar hogamui ne da hwkahu y ho. 4 J ma Dadahu bi nese nda mehna ma tsi Hmuhu Hesukristo nda unse r te, ne njapu nda hgagihu ma tsokihu. Ha nupya ngagihu hinte da jakagihu nunar tsoximhai nuya payu. 5 J di epabi da tespa r nsu hihamu da gtsi. D njapu.

Ar nzengwa

di yotho hanja nguta xka hyehu J, togo bi zoahu gi hhu n te xi hwkahu ar tsi Hmu

6Xa

Hiotho manar hoga mh utkagihu hanja ga mpohu

tsi kuhu, di ne gi phu, nunar hoga mh di mnga, hingo di mnsega, ne hinxi xikagi ya ji.

11Ma

J bi zohna ar Pablo nda mepabi

312

313 hoga mh di m, gese ar tsi Hmu Hesukristo bi utkagi. Hinxi utkagi ya ji, hinxta hni xi rakagiu. 13 Nuahu xka phu hanja ndi bu mameto nmu ndi temba y ntumbi ma mixodyobe. Nuga xa ndi e ar mui y gamfi J, xa ndi nemh nga ho gathou. 14 Ndi tta nzeye ma mixodyobe mi bu nuya pau. Xa ndi umba ma mui ndi tenga ya ntumbi xki zogagihe ma palehe. 15 Ha nmu hinge ndi mut ho, J xki wegagi nga pepabi, ne bi hwgagi bi zonkagi. Ne nu mi zo ar pa xki be, 16 bi utkagi togo r Tu, ne nga xipa r thuhu nuu hingya xodyo. Nmu nda ndui da mpefi, hinda amba meto nar ji. 17 Hinda ma Herusalen ma da apar seki nuu ma y mpote meto. N da ote, da ju ar u da ma har hai Arabia. Mefa da penga har hnini Ndamasko. 18 Mi tho hu njeye da ndu i da emui, num h, da ma Herusalen ma da ksa ar Pedro, ne da bubenu netkuta. 19 Hinto mara ya mpote da nthebenu, honse ar Hakobo n r jd ar tsi Hmu go da nthebenu. 20 J pdi n di xiahu majni, hindi kaahu. 21 Mefa da ma har hai Nsiria ne Nsilisia. 22 Nuya pau himi pkagi nuya ku me Nhudea xki emui ar tsi Hmu Hesukristo nguga nehe. 23 Nuyu honse xki yode mameto ndi e ar mui ya ku. Ha nupya di

AR GALATA1,2 xipa mara xiho n ar jamfi mameto ndi ne nga hwati. 24 Jange ya ku xa mi nsunda J, ngetho xki bdi xta emuiga nehe. Mi tho retamagoho njeye, da penga r yogi managi har hnini Herusalen. Da mebe mu ar ku Berhnabe, ne da tsixa ar ku Tito nehe. 2 Da manu ngetho J bi utkagi nga ma. Ne da besenu nuu ma ya nd har nij, ndi ne nda bu ar hoga mh di xipabi ya ji hingya xodyo. Da japu ndi honi hinge nda me ma befi. 3 Nunar ku Tito ndi obe, mdi mar me Gresia, himbi njapi bi nthuspa ar nsegi hr ndoyo ngu ota ya xodyo. 4 Himbi njapi nda japu, mdi nuya hyate gamfi mi kuta mi xte ha ya mhuntsi. Mi ne nda bu yo hinge ndi temfe y bepate ar Moise, honse ndi tehe ar tsi Hmu Hesukristo, togo bi gugagihe ha ya bepateyu. Mi ne nda jajeyu nga tehe ya bepate managi. 5 Ha nuje hinda ot he n mi mu, ne njapu hingi behu n majni mnga ar hoga mh xta hsahe. 6 Nuu ma ya nd har nij hinte bi husa n ndi mnga. Nuga hindi jamasu tema nsu xi metsi, ngetho hr nthandi J gatho ya ji mahyetho. 7 Nuya nd bi bu xiho, xki menkagi J ga zo nuu hingya xodyo, ngu xki mehna ar ku Pedro nda zohna ya xodyo. 8 Nunar tsi Hmu bi maxa ar ku Pedro bi zohna ya xodyo, getnu ar

12Nunar

AR GALATA2,3 tsi Hmu togo xi maxkagi ga zohna nuu hingya xodyo nehe. 9 Nmu mi b ya nd xki hwgagi J nunar befinu ga zo nuu hingya xodyo, num ar ku Hakobo, ar ku Pedro ne ar ku Xuwa nuu ma ya xhmu, bi raje y ye, nuga ne ar ku Berhnabe. Da mhiyehe ngu nar nkohi ga zoje nuu hingya xodyo, ne nuu da zo ya xodyo. 10 Honse bi xikagihe hinga pumhnihe ya hyoya, ne nuga ndi umba ma mui ndi faxu.

314 xodyo hingi tenga nuya bepateyu, jange nhu ngu ya yotatsoki. 16 Ha nupya di phu, n togo da emui ar tsi Hmu Hesukristo, nhu hinte ma tsoki tu, hinge nmu da yotwa gatho y bepate ar Moise. Nuju nehe xta emuihu ar tsi Hmu Hesukristo, hinga tuxu ma tsokihu ngetho xta jamfihu, hinge xi maxkagihu n di tehu nuya bepateyu. Ngetho di phu, gatho nuu tenga ya bepate, hinto ma da nsipabi hinte ma tsoki tu. 17 Nmu nda emu ihu ar tsi Hmu Hesukristo ne bi nhugagihu hinte ma tsoki ndi tuhu, hage da othu nar tsoki njapu mu. Wa ar tsi Hmu Hesukristo uta ar tsoki ya ji. Hin hingi njapu. 18 Ha numu ga penju ga tehu managi ya bepate xta thohupu, njapu h, dar tsoktehu. 19 Gese ya bepate pontho bi hyogagi, ne nupya xta pengi ga bui ga pepabi J. 20 Nmu mi mponta ar tsi Hmu Hesukristo, wande bi mpontkagi nehe. Jange hindi bui ga ota n di bense. Nupya ar tsi Hmu Hesukristo bu ha ma mui. Ne n di ota hyaxmu, di ote di emuibi r Tu J, togo bi mkagi ne bi unga r te bi pokagi. 21 Nuga hindi utsabi n xi hwgagi J. Ngetho numu di mhu xi zamh ga mpohu di temfu y bepate ar Moise, njapu di mhu hinter me r te ar tsi Hmu Hesukristo bi umu.

ar Pedro ba e har hnini Antiokia. Da hantbe ne da tsui, ngetho himi ho n mi ote. 12 Ja mi zontho h, mi ote xiho, mi ungwi mahyegi ya ku himya xodyo. Ha mi zo mara ya ku xki mehna ar Hakobo, num ar Pedro bi ndui bi wege, bi hye ya ku himi ne nda ungwi. Mi japu ngetho mi tsu te nda mnga nuu ya ku mi temba r ntumbi ya xodyo, thutwa ar nsegi ha y ndoyo. 13 Mara ya ku nuu ma ya xodyo nehe, bi denga ar Pedro, ne bi pongy hmi. Har Berhnabe himbi bongi, bi nkadi bi deu nehe. 14 Jange nmu nda pdi himi tenga xiho n majni mnga ar hoga mh, da zofo ar Pedro ha y nthandi ya ku, ne da embabi: Nuge gar xodyo, ne ga hyepu ya bepate, ngi hehwitho nuu hingya xodyo. Ximu, hanja gi ne gi japi da denga ya bepate nuya ku hingya xodyo. 15 Nuju dar xodyohu ngu nda muthu, ne ndi temfu y bepate ar Moise, hinge ngu nuu hingya

11Mefa

Ar Pablo bi zu i ar Pedro nmu bi buu Antiokia

Nuahu gar menguhu Galasia, xa xka be ri mfenihu. Togo xi

r H J di hhu nmu di emu ihu

315 pompa ri mfenihu hingi ne gi tehu n majni. Ngetho d otahe xiho ar u hanja bi du ar tsi Hmu Hesukristo har ponti. 2 Di ne gi xikagihu: Hage ga hhu r H J ngetho ngi temfu y bepate ar Moise. Hage hinga hhu ngetho ga emuibihu r mh J ga yohu. 3 Ximu, hanja xka be ri mfenihu. Nuahu ga kuthu hr u J ngi hmpabihu r tsedi r H J, xipya, hage gi behu da tsa gi nehu nunar unu ha ri tsedisehu. 4 Hage ma da meput ho gatho n xka thohu. Hin, hinda ma da njaputho. 5 J xi raahu r H, ne xi utahu nzeye ya dta ho. Hage xi yota njapu ngetho gi umba ri muihu gi temfu y bepate ar Moise. Hin. Nunu xi yota njapu ngetho xka emuihu ar hoga mh.

AR GALATA3 ma da konti da zupa r kwe J. Ngetho har Tofo en: N togo hinda yota gatho ngu mnga ya bepate, hinda ma da konti da zupa r kwe J. 11 Di phu numu di emu ihu, nhugagihu hinte ma tsoki di tuhu, hinge numu di tehu ya bepate. Ngetho enga har Tofo: N togo emui, bui xiho hr nthandi J, ne pesa ar te hihamu da gtsi. 12 N togo tenga ya bepate, hingi bu har jamfi. Ngetho hr Tofo J en njawa: N togo tenga ya bepate, gehnu r mui. 13 Ha nunar tsi Hmu Hesukristo, bi ngagihu hinda zuju r kwe J huxa har Tofo. Bi hnse r kwe J ndi epkagihu hm nmu mi du har ponti. Ngetho enga hr Tofo J: N togo zu har za, gehnu xi zutwa r kwe J. 14 Bi japu, ne nuahu hingya xodyohu bi tsa ga hhu ar njpi xki htwa ar Abra, ngetho xka emuihu ar tsi Hmu Hesukristo. Ne nuahu nguje, xka hmfu r H J ngetho xka emuihu. 15 Ma tsi kuahu, ma ga heju r nkohi J ne r nkohi ar ji. Numu yoho ya ji da yota nar nkohi, ne da u xiho da yotu, hinto tsa togo da hki wa da pata nuna nkohi, mdi bi nko ya jitho. 16 J bi umba nar hti ar Abra ne r nogi. Himbi embabi: Nuu ri nogi. Himbi nomba y beto ne y mangabeto. Bi nonga nadar nogi, ne bi embabi: Nuna ri nogi. Ne nupya di phu togo nunar noginu, gehnu ar tsi Hmu Hesukristo. 17 Nupya ma ga xiahu mu: N ar nkohi J bi nkohwi ar Abra ne

nehe ar Abra, har Tofo en bi emuibi J, ne bi nhu hinte ma tsoki mi tu. 7 Jange phu, nuu togo emu i, gehyu y btsi ar Abra. 8 Mahamu J xki beni, nuahu hingya xodyohu, nda nhuahu hinte ma tsoki gi tuhu numu gi jamfihu. Jange mameto bi xipa ar Abra ar hoga mh, ngu mnga hr Tofo J habu en: Ngetho xka emuigi, jange ma ga jpai, ne nunar jpinu ma da zu gatho ya ji bu hr nxidi ar ximhai. 9 Jange nuu togo pesa ar jamfi, gehyu njpi mahyegiwi ar Abra togo meto bi jamfi. 10 Ha nuu hu y mu i ma da mpoho otwa y bepate ar Moise, hinda

6Njapu

Ar nkohi bi gohwi J ar Abra

AR GALATA3,4 bi wi xiho, nonga ar tsi Hmu Hesukristo. Bi tho gohonthebe ne natemareta njeye, ne ka bi tunga ya bepate. Nuya bepateyu himbi tsa bi hkwa r tsedi nunar nkohi ne da me ar hti. 18 Numu J xi rakagihu hm ya njpi ngetho di tehu ya bepate, hingi rakagihu xi tkagihu mu. Ha nunar Abra bi hnga ar njpi ngetho xki htwabi nda tumbabi.

316 Hmu Hesukristo nmu mi udi. Ne njapu nda nhugagihu hinte ma tsoki di tuhu. 25 Ha nmu d emu ihu, bi wadi mi sugagihupya ar bego. 26 Nupya gatho y btsigihu J, ngetho xta emuihu ar tsi Hmu Hesukristo. 27 Nuju xta hhu ar xixthe ngetho xta emuihu ar tsi Hmu Hesukristo. Ne ar tsi Hmu kobgathogihu ngu nar rayo he nzatho. 28 Nupya hingi nthahni togo ya xodyo togo hingya xodyo, togo ya bego togo hingya bego, togo ar oho togo ar beh. Gathogihu di nasehu ngetho xta emuihu ar tsi Hmu Hesukristo. 29 Numu y metigihu ar tsi Hmu Hesukristo, y nogigihu ar Abra mu, ne go ma metihu nunar njpi bi hta ar Abra. Behu nehe, numu nar btsi xi tsokwabi gatho n mi pesa r dada, mdi gor meti gatho n xi tsokwabi, hinda tsa da yense numu hinxi zondy jeye. Njapu di hxkwitho nar bego. 2 Nunar btsi o hr ye nuu togo su, ne togo supabi gatho n teme bi tsokwabi. Ma da yense nmu xta jwata y jeye bi mnga r dada. 3 Nuju nehe, mameto ndi hehwihu ngu n ar btsi himi jwata y jeye, hyaxmu ndi pepabihu y ntumbi ar ximhai. 4 Mefa bi zo ar pa xki benga J, ba pehna r Tu, bi yonga nar beh, ne bi mu nmu mi jr tsedi y bepate ar Moise. 5 Bi japu nda zimgagihu xki gokagihu ya bepate, ne nda tekagihu.

yo bi tunga ya bepate. Bi tuni bi utkagihu tengu ar tsoki. Bi mesa r tsedi ne bi gxa nmu mi zo ar tsi Hmu Hesukristo, gehnu ar nogi xki tumbabi ar hti. Nuya bepate bi tumba ya enxe, ne nuu bi umba na togo bi thokwabi gatho nuu mara ya ji. 20 Gese J togo unga nunar htinu, himi njoo mana to bi thoki. 21 Ximu, hage y bepate ar Moise ntoxkwi r hti J. Hin. Ngetho numu ya bepate xi zahm xi rakagihu nar rayo te, num xi za xi nhugagihu hinte ma tsoki di tuhu ndi tehu ya bepate. 22 Ha nu hr Tofo J, xikagihu gatho xki jokagihu har tsoki, ne numu nga emuihu ar tsi Hmu Hesukristo, nda tsa nga hhu nunar htinu. 23 Bi tkagihu nmu hinxki zota ar tsi Hmu Hesukristo ne nda tsa nga emuihu. Gemu xki gokagihu ya bepate, ne xki tentkagihu nga jamfihu nunar jamfi ma nda udi. 24 Jange ya bepate bi njangu nar bego su ya btsi. Bi utkagihu hanja nga bu hu, ne nga emuihu ar tsi

Yo bi tunga y bepate ar Moise

19Num,

317 nupya nuju y btsigihu J. Jange xpa penkagihu r H r Tu da mu ha ma muihu, ne xta nzihu r tsedi di emfu: Ma tsi Dadaihe. 7 Jange nupya, hindi njanguhu nar bego. Y btsigihu J, ne go ma metihu gatho ya ho ma da rakagihu ngetho xta emuihu ar tsi Hmu Hesukristo.

AR GALATA4 ri johyahu ngi pesu nmu ndi bupu. Nuga di damajni xa ngi mkagihu. Numu xi tsahm, xka hhu ri dahu ne xka rakagihu. 16 Ximu, hage gi utsagihupya ngetho da xiahu n majni. 17 Yopu ra togo but ho da du hoahu, mdi hingi honga ri hohu. Nuyu ne da wekahu hingi jajemasu gi tehuu. 18 Xiho numu togo but ho da du da yota n xiho. Di ne gi bu hu njapu hyaxmu, hinge honse nmu di bupu. 19 Ma tsi btsiihu, di tho ya ugi managi ngu nar beh onte, di hantahu hindi hxathoihu ar tsi Hmu Hesukristo. 20 Di nemh ga bu hwihupya, ne ga honi hanja ga zoahu. Xa gi tubgagihu ma mui, te ga pepya.

6Ne

15Habu ima

mameto nmu hinge ngi phu J, ngi pepabihu nuu ya tsita ngi hokasehu, ne hinga geu ar J majni. 9 Ha nupya h, gi phu J, tsa ga mhu go bi bahu meto. Ximu, yo gi ne gi penju managi gi temfu y ntumbi ar ximhai nuu hinte pesa ar tsedi, ne hinter meu. Yo gi nehu da mengi da goahu managi. 10 Xa gi jamasuhu ya pa, ya zn ne ya jeye, ne gi othu mara ya dango. 11 Jange nuga di tsu da me gatho nunar befi xta utahu. 12 Tsi kuhu, di aahu gi tengagihu ma mui, ngu nuga xta tea ri muihu hinge ngi temfu y bepate ar Moise. Nmu da jwadi nda tsompu, hinga utsagihu. 13 Gi phu, hr ndu i da zoahu r mh J ngetho ndi tho nar heni. 14 Hinga kota ri mu ihu, ne hinga utsagihu, mdi mar hembiihu, ngetho ndi tho n ar heni. Mdi njapu, ga rakagihu ar seki, ne ngi nugagihu ngu nr enxe J, ngu gi nusehu ar tsi Hmu Hesukristo.

8Nuahu

Ar Pablo humba y mu i hinto da mengi da mepa ya bepate

gi ne gi tehu y bepate ar Moise, xikagihu: Hage hinxka yohu n mnga nuya bepate. 22 Hr Tofo J en njawa: Ar Abra bi dinga yoho y tu. Nr tu ar beh mi mego, ha n mana, r tu ar beh himi mego. 23 Nu r btsi ar beh mi mego, bi mui ngu mu gatho nu mara ya btsi. Ha n r btsi ar beh himi mego, bi mui ngetho J xki twa ar Abra. 24 Nuya yoho ya nn, ma ga heju nuu yoho ya nkohi bi nkohwi J ya ji. Nunar beh mar thuhu ar Agar mi mego, hehwi nunar nkohi bi tunga har toho Sinai. Jange

21Nuahu

Ar Sara ne ar Agar di hxa nuu yoho ya nkohi

AR GALATA4,5 nuya xodyo tenga nunar nkohi, mego ngu mi mego ar Agar. 25 Ar Agar ngu ar toho Sinai nnu Arabia, hehwi ar Herusalen nuya payu. Ngetho ngu nar nn megowi y btsi, di hxa nuya mengunu pepatho y bepate ar Moise. 26 Ha n ar Herusalen bu ma mhetsi, ngu ma nnhu hinto pepabi. 27 Nu hr Tofo J bi mnga njawa mahamu: Njohya, nuge hingi tsa gi tinga ya btsi, ne hinxka onte. Hyexa ar mhafi gi njohya, nuge hinxka ntsawi ar ugi xi mui ri btsi. Ngetho nuge xi hyeka ri dmebya, ma gi e nzeye ya btsi, ne gi tta togo e r dme. 28 Tsi kuhu, nuju y btsigihu J xki htkagihu, jangu ar Isa bi mui xki hta J. 29 N r tu ar beh mi mego, bi mui ngu mu gatho nuu mara ya btsi, ne xa bi utsa n ar tu togo bi mui ngu xki hti. Njapu nuya payu nehe. Nuju xta muhu hr tsedi r H J, tutsagihu nehe. 30 Ha te mnga r Tofo J. Ar Abra bi nsipabi nda gu ar beh mi mego, nda mewi r btsi. Ngetho n r tupu, hinda hehwi ar ho bi tsokwabi r tu ar beh himi mego. 31 Jange tsi kuhu, di njanguhu r btsi ar beh himi mego, hinge ngu r btsi ar beh mego.

318 mameto, ne njapu hinga bu hu xi zebgathogihu. Jange ma ga umba ma muihu hinga penju managi da zebgagihu nuya bepateyu. 2 Nuga dar Pablo, yoxu n di xiahu: Numu gi nehu da thusahu ar nsegi tuta y ndoyo ya xodyo, hinte gi nuhu mu r befi ar tsi Hmu Hesukristo. 3 Di xiahu managi, numu togo da huxa ar nsegi hr ndoyo, mahyoni da yota gatho nuu ya bepate bi zo ar Moise. 4 Nuahu gi hurimu ihu hingi ma gi tuxu ri tsokihu ngetho gi tehu ya bepate bi zo ar Moise. Numu gi behu njapu, xka wehu xka hyehu ar tsi Hmu Hesukristo, ne hinte xka nuhu teme xi hwgagihu. 5 Ha nuju, di tomhu da tengagihu hinte ma tsoki di tuhu ngetho xta nzimfu r H J, ne di emuihu. 6 Nuu xta jamfihu ar tsi Hmu Hesukristo, hinter me numu ga huxu ar nsegi ha ma ndoyohu wa hin. N xihohm, da nheki ma jamfihu ga othu ya hoga befi di pewi ar mhte. 7 Ngi pahu xiho. Togo bi kasahu hingi tehu n majni. 8 Nunar nkatsinu, hinxpa pehna J togo bi zoahu. 9 Nuu togo kasahu, hehwi ngu ar njoxthuhme, mdi nar tsi tui japi da fonsa gatho ar ju ni. 10 Nuga di kax mbeni J, hinxka pathu ri mfenihu. Ha n togo kasahu, hinda ma da konti da hnga r mfei J, ne hinda ma da thantho togo. 11 Tsi kuhu, numu di mmbatho ar nsegi tuta hr ndoyo ya xodyo, hinjoo togo di kukagi. Numu di

Ar Pablo xipa ya ku hinda mengi di bu i xi zema ya bepate mi ja mameto

Ar tsi Hmu Hesukristo bi gugagihu ha ya bepate mi ja

319 njapu hm, hinto da kaspa r ponti ar tsi Hmu. 12 Nuu togo kasahu, di nehm da heni nagitho. 13 Tsi kuhu, xi tsonkagihu ga pohu xki zebgagihu y bepate ar Moise. Mdi hinxi thegagihu ga othu gatho n di nehu. N ga othu, ga mhhu ne ga mfaxtehu na ngu na. 14 Da tsa ga ot hu gatho nuya bepate xi zogagihu ar Moise numu honse ga othu nuna en njawa: M ri ohu ngu gi mhsehu. 15 Ha numu gi ntoxu ne gi ntsothu na ngu na, phu mu, ma gi tesehu ri ohu.

AR GALATA5,6 togo ota nuya tsobefiyu, hinda ma da yuta hr tsutwi J. 22 Ha numu ga bu hu ngu utkagihu r H J, num ga pesu ar mhte, ar johya, ar hogamui, ar tseti, ar hogaji, ar nhwki, ne ar emui, 23 ar ntsami, ar ntsuni. Gehyu raju r H J, ne hiotho ra ya bepate habu di hgagihu ga othu. 24 Nuu togo xi jamfi ar tsi Hmu Hesukristo, wande xi tsutwi har ponti gatho n ne r ndoyo. 25 Ha nupya r H J xi rakagihu nar rayo te, ma ga bu hu ngu utkagihu. 26 Hinga ma ga etsihu, hinga nxaxtehu na ngu na, hinga sfu n te pesa mara. Tsi kuhu, nuahu gi bu hu ngu utkagihu r H J, numu xka phu nar ku xi yota nar tsoki, faxu da menga har u. Ne hingi exu, behu ximu da zopahu gi yothu njapu nehe. 2 Ma ga mfaxtehu na ngu na, ne njapu ga othu n xikagihu ar tsi Hmu Hesukristo. 3 Ha numu nar ku ota ndta ne hingi njapu, nkase. 4 Jange mahyoni ga hanthu xiho n di pehu, ne njapu da tsa ga njohyasehu, hinga sfu n pe mana. 5 Ngetho gathogihu ma ga dasehu ma befihu. 6 N togo tutwabi r mh J, d umba nar hoga mfatsi n togo uti. 7 Yo gi nkasehu. J hinto tsa da hyati. N te da mota nar ji, go gehnu da xofo nehe. 8 Numu ga ot hu gatho n di nehu, ma ga xohu n xintsotho.

xiahu, ga bu hu ngu utgagihu r H J, hinga othu gatho n di nesehu. 17 Ngetho n di nehu, hingi ne r H J, ha n ne r H J, hindi nehu. Nuya yohoyu ntuhna ha ma mfenihu, jange hingi tsa ga othu xiho na wa mana. 18 Ha numu tsixkagihu r H J, hingi bepkagihu y bepate ar Moise mu. 19 Nuu togo ota gatho n neu, ftwatho y tsobefi peu: Ya tsinganthti, bengwi ya ji, ota n xintsotho, ne bendar tsoki. 20 Nuya jiu xata y tsita hokse, ya ete, ya utsate, ya yotatuhni, ya gese, ya kwe, ya nemh, ya ntsahki, ne weka ya ji. 21 Ya xte, ya hyote, ya mihni, ne te gatho ote ha ya tsodango, ne ota mara ya tsoki njanu. Xta xiahu, ne di xiahu managi, nuu

Y befi nuya ota gatho n tema ne y ndoyo, ne nuu pepa r H J

16Di

AR GALATA6 Ha numu ga othu gatho n ne r H J, ma ga xohu ar te hihamu da gtsi. 9 Yo ma da zaju ga ot hu n xiho, ngetho xta zonga ar pa, ma ga nxohu numu hinxi wentkathogihu. 10 Jange numu tsa ga faxu mara, ga othu njapu, ne ga hohu meto ga faxu ya gamfi.

320 ne J ga exa ma nsu. Ha numu ga ota njapu, honse ga espr nsu r ponti ar tsi Hmu Hesukristo. Nmu mi du har ponti, pontho da tuga nehe ndi tengar ximhai, ne ar ximhai di handi hinter me. 15 Nuya xta jamfihu ar tsi Hmu Hesukristo, hinter me numu xta huxu ar nsegi ha ma ndoyohu wa hin. N di phu h xiho, xi raju nar rayo te. 16 Nuahu ne gatho nuu tenga n xta mngwa, J da raju ar hogamui, ne da meskagihu ar nhwki, go geju r hninigihu J. 17 Nuya pa di epu, hinto di ne da tsotka ma mui, ngetho nuga di pesa ha ma ndoyo ya mfei xi takagi ngetho di mmba r mh ar tsi Hmu Hesukristo.

14Hinda

tengu r dta ya tofo di ja ma yese di oti. 12 Nuu togo jaahu gi huxu ar nsegi ngu tuta ha y ndoyo ya xodyo, ota njapu honi da gohwi xiho ya ji, ne hinda ntutsa di data majni r ndte ar tsi Hmu Hesukristo bi unga har ponti. 13 Ha nuu togo huxa ar nseg i hr ndoyo, hingi ota gatho ya bepate. Nuu ne da jaahu gi nxe hu, honse honi da exy nsu.

11Hyanthu

Ar Pablo espa r nsu r ponti ar tsi Hmu

kuhu, da hwkahu ar tsi Hmu Hesukristo nar hogamui. D njapu.

Har ngtsi ar Pablo apa J da matsi

18Tsi

Ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ya me Efeso

ga ndmfu r thuhu ga behu r nhwki bi rakagihu. 7 Bi mehna r Tu, bi nma r ji bi pumga ma tsokihu, ne bi gutka ma thaihu. Njapu bi zimgagihu hr ye ar tsoki, ngetho xa dta r nhwki J. 8 Xa bi hwgagihu nar hoga mfeni ne nar dta mfdi. 9 Ne bi za da phu n himi tsa nda f mameto, tema xki ko r mui J nda yote. Gese xki benga njapu, 10 nda njapa ar tsi Hmu Hesukristo nda nd, di huxa ma gatho nuu bi bu mhetsi ne gatho nuu bu kwa har ximhai. Njapu ma da thogi nu xta zonga ar pa xi huxa J. 11 J xki be nda huxkagihu nga hhu y ho, ngetho di natwihu ar tsi Hmu. Ha J ota gatho n xi benga hr mui. 12 J bi hwankagihe meto nga jamfihe ar tsi Hmu Hesukristo ne njapu nga ndmfe r thuhu. 13 Ne nuahu xka yoxu ar mh majni, nunar mhnu nonga ri mpohohu. Ne nga jamfihu ga natwihu ar tsi Hmu Hesukristo, bi thusahu r H J ha ri muihu ngu

AR EFESIO

Nuga dar Pablo r mpotegi ar tsi Hmu Hesukristo, ngetho njapu xki ko r mui J bi exkagi nga pepabi. Di peahu nunar heminu gar menguhu Efeso, gi nkuhu ne gi tehu ar tsi Hmu. 2 J ma Dadahu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo da raahu nar hogamui ne da hwkahu y ho.

Ar nzengwa

ndhu J r Dada ar tsi Hmu Hesukristo, togo xi rakagihu gatho ya jpi xi wegagihu nu mhetsi, ngetho di natwihu ar tsi Hmu Hesukristo. 4 Nmu hinxki hoktho ar ximhai, J xki hwankagihu nga natwihu ar tsi Hmu, ne njapu nda taxkagihu, ne hinte ma tsoki nga pesu hr nthandi. 5 J pesa nar dta mhte, ne xki hutsi nda tedegihu hr ndte ar tsi Hmu Hesukristo, ngetho njapu xki be. 6 N bi ko r mu i ba pehna r hmka Tu bi tedegihu, ne njapu xa

3Ga

J xa jpa nuu togo emu i ar tsi Hmu Hesukristo

321

AR EFESIO1,2 nar nthixti y metiihu J, ngu xki tkagihu. 14 r H J gehnu ngu nar ho xi metogihu y btsigihu J, honse ga tomhu da zo ar pa da zixkagihu nagitho ma ga bu hwihu. Gatho xi yota J, ne njapu nda tespabi r nsu.

322 nu ar nij jwatwabi da nxoge r ndoyo, ha nunar tsi Hmu jwatwabi da nxoge gatho n te ja ne te bui. Nuahu xka mehmhu mameto ha ya tsoki, ne ngi bu hu har tsomui, pontho hinge ngi tehu, ha nupya J xi raahu nar rayo te. 2 Ngi bu hu njapu ngetho ngi temfu r mui ar ximhai. Ne ngi pepabihu r nd ya tsondhi, pesa r tsedi har ndhi, ne pumby mfeni ya mesku. 3 Mameto gathogihu ngu buu nehe, ndi umbabihu gatho n mi ne ma ndoyohu, ne ndi othu gatho n mi benga ma mfenihu. Jange nuju honse r kwe J ndi tomhu, ngu toma nuu hinxi emui. 4 Ha J xa dta r nhwki ne xa bi mkagihu. 5 Jange ngu bi japi bi nte managi ar tsi Hmu Hesukristo, njapu nuju nehe, bi raju nar rayo te, ngetho xki me ma tehu har tsoki, pontho ngu xta tumhhu, ne J bi hwgagihu, bi raju ar mpoho. 6 Ne ngu bi gu xa ar tsi Hmu Hesukristo, njapu bi gu xkagihu nehe, ne bi exkagihu ga bu hwihu nu mhetsi. 7 Bi yot kagihu njapu, mi honga nuya pa di epu da fdi hangu ar ho xi hwgagihu, bi ko r mui ba penkagihu ar tsi Hmu Hesukristo. 8 Ngetho J bi hwgagihu ar mpoho nmu nda emuihu. Himbi pokagihu ma tsedisehu, gehnu nr ntuni J. 9 Hinto xi pose y hoga befi. Numu bi njapu, tsa da exhm r nsu mu.
23Ha

nuga nmu nda ode xka jamfihu ar tsi Hmu Hesukristo, ne xi zo ma gu xa gi mhu nuu mara ya gamfi, 16 hindi tsaya di umba njamdi J, ne di api da maxahu, 17 da raahu ar hoga mfdi, ne da xoka ri dahu gi pthwu r mui r Dada ma tsi Hmuhu Hesukristo bu hr nsunda. 18 Di apa J nehe da yota ri mfenihu gi phu xiho te gatho di tomhu ngetho xi zonkagihu, ne gi phu tengu r nzatho ne r dta ya ho da raju xka mu hwihu, nuya xta emuihu. 19 Ne di apabi gi phu tengu r dta r tsedi mpe ha ri mfenihu. Getnu ar dta tsedi xi utkagihu, 20 nmu bi japi bi nte managi ar tsi Hmu Hesukristo, ne bi gu xa habu xki tahwi nuu xi du, ne bi exa hr ei nnu mhetsi habu bi bu hwi. 21 Ne bi umba nar dta nsu tta gatho ya nd, nuu h y tsutwi, nuu ja y tsedi, nuu ja y nsu, ne gatho nuu nhomba y thuhu har ximhai, tte r nsu nuya payu ne hihamu da gtsi. 22 Ne bi huxa da nd gatho n te jawa ne bui, ne bi ex ngu r xhmu ar nij.

Ar Pablo adi da tumba ar hoga mfdi ne da sokwa y da ya gamfi

15Jange

323 go bi mengi bi hygagihu marayo ngetho di natwihu ar tsi Hmu Hesukristo, ne njapu nga othu n ar ho xki yegagihu J nga othu.
Nunr ndte ar tsi Hmu Hesukristo bi yota ar hogamu i
11Jange 10J

AR EFESIO2,3 hogamuiwi J, ngetho bi natwi ndoyou ar tsi Hmu Hesukristo. 17 Jange ar tsi Hmu Hesukristo ba hnkagihu ar hoga mh xta hogamuiwihu J, nuahu ngi bu hu yapu, ne nuje ya xodyo ndi bu he getutho. 18 Ngetho bi ungr te ma tsi Hmuhu Hesukristo, gathogihu ngu ya xodyo ne nuu hingya xodyo, da tsa ga kuthu habu bi bu J ma Dadahu, ngetho di bu hwihu r H J mahyegi xi takagihu. 19 Jange nupya hingar naohu, ne hingar nzohohu. Gar menguhu r hnini J ngu gatho nu mara ya gamfi, ne y btsiihu nehe. 20 Ne mahyegi di bu hu hr nij J yo di thoki. Numa tsi Hmuhu Hesukristo hehwi ar mudido. Nuje y mpotegihe ne nu mara y mehni J, di janguhe r wa ar jdo. 21 Gathogihu ya gamfi di njanguhu nar ngu thoki, yo di hetsi mahyetho ya do, ne da ho nar nij xintaxi ngetho natwi di bu hwihu ar tsi Hmu. 22 Nguahu ne nguje di natwihu ar tsi Hmu Hesukristo, ne di yo di tehu mahyegi gatho mara ya gamfi, ga tsohu ngu r nijgihu J habu bu r H.

nuahu hingar xodyohu, behu mameto hinge xki thusahu ar nsegi ha ri ndoyohu ngu pesa ya xodyo. Jange mi eahu ngar tsoktehu, mdi nunar nseginu mi huxase ya ji. 12 Mameto hinge ngi bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo, ngi bu hu yapu. Hinge ngar menguhu Israel, ne hinge ndi epahu nuya hti xki nkohwiu. Hinte ngi tomhu, hinge ngi phu J, ngi busehu har ximhai. 13 Mapa ngi bu hu yapu xka hyehu J. Ha nupya xka emuihu ar tsi Hmu Hesukristo, xi jaahu xka kwathu, ngetho bi nma r ji har ponti. 14 Nuje dar xodyohe ne nuahu hingar xodyohu, nmu mi du ar tsi Hmu Hesukristo bi texta ar jdo ntutsa xki wegagihu. Njapu nda za ngar nada ar hninihu ne nga hogamuihu na ngu na. 15 Nmu mi tsut wa r ndoyo har ponti, gemu bi hwata ar ntutsa, ngetho bi hkwa r tsedi ya bepate ne gatho y ntumbi. Mi yoho ya hnini bi hyoka nase, ngetho natwu te ba e ar hogamui. 16 Gehnu har ponti bi hwata ar ntutsa mi pesa nuu yoho ya hniniyu, bi mhdi ne bi

Nuga ar Pablo, di owa har fadi ngetho di zoahu r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo nuahu hingar xodyohu. 2 Zage gi phu bi hwgagi J ar befi ga hsahu ar hoga mh.

Ar befi bi tumba ar Pablo da hspa ar hoga mh nuu hingya xodyo

AR EFESIO3,4 bi utkagi n hinxki f mameto, ngu xta otahu na tsi tui. 4 Nu xki nhu ma gi phu tengu d pdi n himi f mameto, tema nda yota ma tsi Hmuhu Hesukristo. 5 Nunar mfeninu xki jwatatho, hinte ma ji xki tuti, ngu xi utwabipya r H J y hoga mpote ne y mehni J. 6 Xi tutkagihe, nuu hingya xodyo mahyegiwi nu mara, ma da hnga ya ho nehe, ne da nadar ndoyowi ya xodyo. Ne da hehwi y hti pesu, ngetho mi yo ar hoga mh mi mh, bi jamfi ar tsi Hmu Hesukristo. 7 Nunar mh J bi huxkagi ga m. Bi njapu ngetho bi hwgagi r ntuni, ne nunr dta tsedi bi mpe ha ma mui. 8 Xi taka nunar befinu, mdi hinda tsa ga huxbe nu mara ya gamfi, di ko ya hai. Xi nhwgagi nunar befinu, ga hspabi nuu hingya xodyo ya hoga mh nonga gatho ya ho pesa ar tsi Hmu Hesukristo, hingi tso xoge ma mfenihu. 9 Ne ga otwa ar u gatho n tema xki benga J nda yote ne xki gi, nmu hinxki hoktho gatho n te japya. 10 Ne njapu da nheki hr nij nuya r nzeye r mfdi J, ne da b nuu togo bi the y nsu ne nuu togo bi the y tsedinu mhetsi. 11 Gehnu ar mfeni xki benga J mameto, mefa bi u hr te ma tsi Hmuhu Hesukristo. 12 Ngetho di emu ihu ar tsi Hmu Hesukristo, hinga ntsuhu ne hinga ntsahu ga kwathu ga wihu J.

324 di aahu, hingi tu ri muihu gi hanthu di tho ya ntutsa ngetho di hsahu ar hoga mh. Njohyahu, gehnu esahu ri nsuhu.
Nunar dta mhte hingi tsa da zo ma mfenihu
13Jange

3J

di ndandihm hr nthandi r Dada ma tsi Hmuhu Hesukristo. 15 Gehnu r Dada togo bi umba y te gatho ya mui bu kwa har ximhai, ne gatho nuu bu hnu mhetsi. 16 Di apabi ngu r nteni y ho pesa hr nsunda, da zeta ri muihu hr H J gi bu hwihu. 17 Di apabi nehe da mu ha ri muihu ar tsi Hmu Hesukristo, ngetho gi jamfihu, ne njapu gi mathu xiho hr mhte. 18 Ne gatho nuahu, ngu nu mara ya gamfi, da tsa gi phu tengu r nxidi, r ma, r he ne r hetsi r mhte ar tsi Hmu Hesukristo. 19 Ne gi pthwu nunar dta mhtenu hinto tsa da zo xiho hr mfeni, ne xa da ziahu r mui J. 20 Nsunda J togo pesa ar tsedi da yota gatho n ne, tta r nzeye n tsa da zo ma mfenihu ga afu. Gathonu ota r tsedi mpe ha ma muihu. 21 D nsundabi ar nij bu hwi ar tsi Hmu Hesukristo hyaxmu ne hihamu da gtsi. D njapu.

14Jange

Nuga di owa har fadi ngetho di mmba r mh ma tsi Hmuhu, di aahu gi bu hu ngu di epi da mu nuu togo xi tsohni da mbtsi J.

Di natwihu r H J

325 gi exu, ntsamthohu. Pesu nar hogamui ne ar tseti, ne gi mhhu na ngu na. 3 Nuahu gi nasehu ngetho nada r H J bu ha ri muihu. Jange umba ri muihu gi pesu nadar mfeni, ne gi bu hu nar hogamui. 4 Ngetho di nadar ndoyohu, nadr H J bu ha ma muihu, jangu xi tsonkagihu nehe ga pesu nadar ndomi. 5 Nadar tsi Hmu di zohu, nada ma emuihu, ne nadar xixthe xta hhu. 6 Nadar J togo ma Dadahu gatho nuu di bu hu. r tsedi hexkagihu, ne rakagihu r mfatsi di gathohu, ne bu ha ma muihu. 7 Na ngu na bi hwgagihu ar tsi Hmu Hesukristo nar hogantuni ngu r nteni. 8 Jange bi thogi ngu mnga r Tofo J habu en: Ar tsi Hmu bi ntte ne bi boxa mhetsi, bi zixa nuu xki dh, ne bi hyemba ya ntuni ya ji. 9 Te di bonga n en bi boxa ma mhetsi. Ne da en, n mi bu mhetsi ba kkwa har ximhai. 10 N togo ba e har ximhai bi mengi bi boxa managi har ngxa mhetsi, ne njapu bi hyexta r nsunda xoge n xi thoki. 11 Gese bi ex ra ngu y mpote, mara y mehni, mara nda mmba r hoga mh, mara da mfayo ha y nij, mara da utwa r mh J. 12 Gathoyu faxte da xa r emui ya ku, ne da mepa Ju nehe. Ne njapu da te ar nij, gehnu r ndoyo ar tsi Hmu Hesukristo. 13 Njapu ga jwahu gatho ga pesu nadar emui, ne ga ptwabihu

AR EFESIO4 xiho r Tu J. Ga tsohu ga hogajihu, ne gatho ga hehwihu r mui ar tsi Hmu Hesukristo. 14 Hindi hxkagihu ya tu lo btsi hingi ptetho, to gatho tsa da kadi da mewi temba y jamfi. Nuya jiyu ju ar nhemh ne ya tsomfeni japa ya ku da denga n hingi ho. 15 N ma ga ot hu, ga tehu n majni ne ga pesu ar mhte. Njapu da xa ma jamfihu, ne ga hehwihu ar tsi Hmu Hesukristo togo r xhmu ar nij. 16 Nunar nij hmba r tsedi ar tsi Hmu, ne njapu na ngu na ya ku yo di maxa mara, ngu ar befi xi tumbabi. Ne yo di te, ne da mesa y tsedi tenga ar mhte.

2Yo

bepahu hr thuhu ma tsi Hmuhu, gi hyehu gi tembathohu y mui nuu hinxi emui, ngetho hinte maho beu. 18 Xi me y , hingi ne da hu ar te unga J, ngetho hinte pu ne xi gota y mui. 19 Bi be y mfeni, bi entathou bi yota gatho nuu ya tsoki mi neu, ne gor johyau da yota n xintsotho. 20 Ha nuahu hinxi utahu njapu ar tsi Hmu Hesukristo, 21 numu xa majni xka yohu n xi m, ne xka yoxu n xa majni ut. 22 N ar mu i ngi pesu mahamu, hyehupu nagitho. Ngu nar ze dutu kothu yehupu, xi zu ar tsoyo, kate ota ar tsoki. 23 Hyehu da nayo ri mu ihu ne ri mfenihu.

Ar rayo mu i takagihu ngetho di bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo

17Di

AR EFESIO4,5 bu hu nunar rayo mui xi taahu, ngu nar rayo he gi hyehu xi thoki di hxa J, xa majni ar hogaji ne xintaxi. 25 Jange hyehupu ar nhemh. Mhu n majni nmu gi wi ri owihu, ngetho di nadar ndoyohu na ngu na. 26 Numu da mbo ri kwehu, yo ma da hyaahu ri mfenihu gi yothu nar tsoki. hogamuihu, yo gi tomhu da tho ar pa. 27 Yo gi hofu da hyaahu ar tsondhi. 28 N togo mar b, d hyepu ar mf. D hyonga nar hoga befi, ne njapu da mesa teme da mfaxkwi n togo hinte petsi. 29 Yogar tsonehu, hyohu hanja gi hu xiho, ne njapu nuu togo da yoxahu da matsi ne da numaho. 30 Ne yo gi tsot hwu r mu i r H J. Xi thusahu ngu nar nkohi, ne xta zonga ar pa da tsiahu, da ftho y btsiihu J. 31 Hyehupu gatho ar ntsot mu i, ar kwe, ar ntutsa, ya mhafi, ya tsate, ne gatho ya tsomfeni. 32 N xiho gi yot hu, hogajihu na ngu na, mpesu ar nhwki mpuhu na ngu na, ngu ar tsi Dada bi pumgagihu mi unga r te ar tsi Hmu Hesukristo.

326 xka jamfihu, yo gi bengwihu nar ji n hingo ri nthtihu, yo gi benthu n xintsotho, yo xa gi mhu ar boj, hingi nohu nuya tsokiyu. Bu hu ngu di epi da mu nar gamfi. 4 Yo gar tsonehu, yo gi hu entho, yo gi ntu hu, ngetho hingi ho da yota njapu ya gamfi. N xiho gi yothu, umfu njamdi J. 5 Phu xiho hinda ma da yuta da ndwi ar tsi Hmu Hesukristo bi bu hwi J, gatho nuu bengwi ya ji, nuu tenga ar tsoki, ne nuu xa m ar boj, pontho ndu. 6 Yo ma gi hehu togo da hyaahu ya nemh, ngetho nuya tsokiyu japi da e r kwe J da zu nuya mesku. 7 Jange yo gi owihu nuu togo ota nuya tsobefiyu. 8 Mameto ngi bu hu har bexui, ha nupya gi bu hwihu ar tsi Hmu har hyatsi. Bu hu ngu nuu yo hr hyatsi J. 9 Ngetho nuya bu har hyatsi, r H J fatsi da hogaji, da mesa ar hogamui, ne di mnga n majni. 10 Umba ri mu ihu gi yot hu n numaho ar tsi Hmu. 11 Ne yo gi temfu y befi nuu togo bu har bexui, hinte r ho. N gi yothu, xipabihu hingi ho n peu. 12 Ngetho nar metsa ga nohu n otu ntho. 13 Ha numu da tespa ar oti nuya tsobefi peu, num h, da fdi tema di bonga nuya te peu, ngetho har oti ka nhekinu xoge. 14 Jange xi ten njawa:

24Ne

3Nuu

Umba ri muihu gi temfu r mui J, ngetho go y hmka btsiihu. 2 Bu hu gi mhhu na ngu na ngu bi mkagihu ar tsi Hmu Hesukristo. Bi gutka ma thaihu nmu mi unga r te har ponti, ngu nar moho yu ni xiho mospa J.

Bu hu xiho ngetho yotahu J

327 Nuge gi h, nuhu, ponga nupu hr tagi nuu xi du, ne ar tsi Hmu Hesukristo da yotai. 15 Phu xiho hanja gi bu hu. Bu hu ngu nuu pesa y mfdi, hingi bu hu ngu nuu hinte pdi. 16 Yo gi huhu, umba ri mu ihu gi yothu n xiho, ngetho nuya payu di bu hu xintsotho. 17 Yo gi hehut ho, umba ri mu ihu gi phu n ne J gi yothu. 18 Yo gi ntihu, ngetho ar mihni ma da jaahu gi ntsoju. N xiho gi yothu, hyohu xa di ziahu r H J. 19 Nmu gi hu, no hu ya hoga nsadi, ya jh ne ya hoga thuhu. Tuthwu ne gi yenta ri muihu gi xathu J. 20 Gatho n di epahu, umfu njamdi J ar Dada hr thuhu ma tsi Hmuhu Hesukristo.

AR EFESIO5,6 xugagihu ne nda babgagihu hr nthandise ngu r nij xa nzatho, hinte xi jaxti ne hinxi gu xti, da thandi dar ntaxi ne xa bui xiho. 28 Njahupu nuahu gar dmehu nehe, mhu ri behhu ngu gi mse ri ndoyohu. N to m r beh, mhse nehe. 29 Ngetho hinto utsase r ndoyo, gi phu wini ne su, jangu ar tsi Hmu Hesukristo su ar nij. 30 Geju r ndoyogihu ar tsi Hmu Hesukristo, ne na ngu na dar na xenigihu r ndoyo. 31 Jange enga hr Tofo J, ar oho da zopu r dada ne r nn, ne da mu hwi r beh, ne nuya yohoyu ma da natho. 32 Xa xi hembi nunar ntutinu, mdi nuga di heka ar tsi Hmu Hesukristo ne r nij. 33 Jange ma ga xiahu: Na ngu na mhu ri behhu ngu gi mhsehu, ne nuya beh d yota y dme. Btsihu, yothu ri menguhu ngetho gi bu hwihu ar tsi Hmu. Gehnu xiho. 2 Yothu ngu mnga r mh J habu en: esfu r nsu ri dada ne ri nn, gehnu ar beto bepate tahu ar hti. 3 Nunar htinu m gi pesa nar hogamui ne gi bu kwa nzeye ya pa har ximhai. 4 Ha nuahu gar dadahu ne nuahu gar nnhu, yo gi pomfu r kwe ri btsihu. Hjwu n hingi ho ne uthwu r u ar tsi Hmu. 5 Nuahu gi megohu, yot hu ri hmuhuwa har ximhai. esfu r nsu, ne tsita ri mui gi pefu, to da en gi pefu ar tsi Hmu Hesukristo. 6 Mpehu xiho, hinge honse nmu hantahu ri hmuhu gi ne gi kohu

27Bi

gi tsufu ar tsi Hmu, othu na ngu na. 22 Behhu xka nththu, yot hu ri dmesehu ngu gi othu ar tsi Hmu Hesukristo. 23 Ngetho ar dme gehnu r xhmu ar beh, ngu ar tsi Hmu Hesukristo r xhmu ar nij, ne ar nij gehnu r ndoyo ar tsi Hmu togo r Pohote. 24 Jange ngu ar nij ota ar tsi Hmu Hesukristo, njapu nuya beh da yota gatho n te da xipa y dme. 25 Dmehu, m ri behhu ngu ar tsi Hmu Hesukristo bi m r nij, ne bi unse r te bi poho. 26 Bi du, ne njapu bi hgagihu ma tsokihu, mi xuga ma muihu ndi osfu ne ndi othwu r mh.

21Ngetho

othu na ngu na ri kuhu

AR EFESIO6 xiho. Ngu y begoihu ar tsi Hmu Hesukristo, di tsita ri muihu gi yothu J. 7 Xa gi nesehu gi mpehu, hinge jangu gi pefu nar ji, yothu wande gi pepabihu ar tsi Hmu. 8 Behu, nunar tsi Hmu ma da raahu ar njuti, ngu n ar ho xka yothu na ngu na, wa gi ehu ri hmuhu, wa gar hmuhu. 9 Nuahu gar hmuhu, yotwabihu ar ho ri begohu, yo gi pihu. Behu, nuahu nguu bi bu na ri Hmuhu ma mhetsi, ne n hingi hwanta ya ji.

328 mhu gi mmfu r mh J unga ar hogamui. 16 Ne gi pesu ar jamfi, ngu nar nthaki gi tajwu gatho y nkahni ngu ya tsibi bi empahu ar tsondhi. 17 Gi suhu ar mpoho, ngu nar fuiboj da dakahu ri hu. Ne gi hhu r mh J, ngu nar ndojwai raahu r H J. 18 Ne hyaxmu hinda zaahu gi yafu J gi hmfu r tsedi r H. Hingi tsaya gi tomthohu da maxahu. Hinge honse nuahu, yafu da maxa gatho nu mara ya gamfi nehe. 19 Yapabihu J da max kagiga nehe. Nmu xka , da taka tema ga m. Ne hinga ntsu ga zo ya ji, ne da zo y mfeni nunar hoga mh hinxki f mameto. 20 Jange nuga dar mehni di mnga ar hoga mh, ne xi thutka nuya bojyu. Yafu J da maxkagi hinga ntsu ga mnga nunar hoga mhnu, ngu xiho ga .

tsi kuhu, gi hmfu r dta tsedi ar tsi Hmu, gehnu da zeta ri muihu. 11 Ngu hoka nar ndogu di ma har tuhni, njapu nuahu nehe, hyehu ar he xi raahu J, da maxahu gi tsethwu y nhemh ar tsondhi. 12 Ngetho hindi ntunkwihu ma mijihu. Di ntoxkwihu nuu pesa y nsu, ne pesa y tsedi, ne ya nd har bexui nuya payu, ne gatho nuya tsondhi bi nsanga ma har ndhi. 13 Jange hyehu xiho n ar he tuhni xi raahu J, ne gi tsethu nuya pa gi thohu ya thogi. Ne xki nttehu, yo ma gi hehu da hyomahu hai. 14 Jange umba ri mu ihu gi tset hu, ne gi pesu n majni ngu nar bti xka nguthu xiho, ne ar hogaji ngu nar heboj takahu. 15 Ngu su y wa nar ndogu da za da o xiho har tuhni, njapu nuahu nehe, hoju habu gatho gi

10Nupya

Ga hehu ar he xi raju J ngu nar ndogu

peahu ma hmka ku Tikiko, gehnu da xiahu tema di pefi ne tengu di thokwa. Nu xta zompu, nuhu ngu nr hoga bego ar tsi Hmu. 22 Jange di peaihupu da metahu tengu di bu hewa, ne da hupa ri muihu. 23 J ar Dada ne ar tsi Hmu Hesukristo da jpahu mahyegi gatho nu mara ya ku, gi buhu ter entho, gi mhhu na ngu na, di pewi ar jamfi. 24 J da hwkahu y ho, gatho nuahu gi mhu ar tsi Hmu Hesukristo ha nar mhte hingi thege. D njapu.

21Di

Ya ngxanzengwa

Ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ya me Filipo

ar hoga mh. Ha nuahu xka faxkagihu, hinxka hyegasegihu mdi nmu di owa har fadi. 8 J pdi xa ntsedi di beahu, ngetho ar tsi Hmu Hesukristo xi raka nar dta mhte. 9 Di apa J da huxa r nziti ri mhtehu, ne xa gi pesu ar hoga mfeni, ne njapu gi phu tema xiho gi yothu. 10 Njapu da tsa gi phu gi hwahu n xiho, ne gi bu hu nar te xintaxi, ne hinte da kasahu nmu xta penga ar tsi Hmu Hesukristo. 11 Di tomi xa gi bu hu nar hogamui gi bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo, ne njapu gi nsundabihu J.

AR FILIPENSE

Nuga dar Pablo ne ar ku Timoteo, y begogihe ar tsi Hmu Hesukristo, di otahe nunar heminu, tsi kuhu gi bu hu har hnini Filipo, ne xka emuihu ar tsi Hmu Hesukristo. Di zengwaihe mahyegiwi ri ndhu har nij ne y maxte. 2 J ma tsi Dadahu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo da raahu nar hogamui ne da hwkahu y ho.

Ar nzengwa

di beahu di umba njamdi J. 4 Hyaxmu xa di johya hindi pumhni ga apabi da maxa gi gathohu. 5 Ngetho nmu ga ndu i ga emuihu dinjawa, xa xka mfaxtehu da nu nga ar hoga mh. 6 Di kax mbeni J togo bi dumi bi pata ri muihu, yo di jwata ar befi, ne di wa nmu xta menga ar tsi Hmu Hesukristo. 7 Di beahu xiho ngetho xa di pesahu nar dta mhte. J xi hwgagi ga ni ne ga damajni

Ar Pablo apa J da maxa ya gamfi

3Nmu

kuhu, di ne gi phu, gatho n xta thogi umba ar tsedi r hoga mh J. 13 Gatho nuya ndogu bu kwa ne nuu mara ya ji, pu di o har fadi ngetho di mmba r mh ar tsi Hmu Hesukristo. 14 Nuya thogiyu di thoka, nzeye ya ku xi matsi xi zeta y emui, ne

12Tsi

Nuga xta enta ma te ga pepa ar tsi Hmu Hesukristo

329

AR FILIPENSE1,2 hingi ntsu da mmba r mh ar tsi Hmu. 15 Di pka xiho ja rau mmba r mh ar tsi Hmu Hesukristo, ngetho ska ma befi ne honga ar h, mdi mara tsita y mui ota nar hoga befi. 16 Nuu togo hingi tsita y mu i mmba r mh ar tsi Hmu, honse honga ar h, beu njapu da tsotka ma mui, ne da huxhm emp ma ugiwa har fadi. 17 Ha mara pesa nar dta mhte mmba r mh J, pu xi jokagi har fadi ngetho di nga nunar hoga mhnu. 18 Mdi hingi tuka ma mu i hanja u, numu tsita y mui ote wa hin. Di johya ngetho nsipa ya ji togo ar tsi Hmu, ne hinga tsaya ga njohya di mapu. 19 Di pdi, gatho n di thopya ma ga poni xiho, ngetho gi faxkagihu gi afu J, ne rakagi ar tsedi r H ar tsi Hmu Hesukristo. 20 N di tomga, hinga ma ga be ma tsa. Nupya ngu mahamu di tomi da tespa r nsu ar tsi Hmu Hesukristo ha ma te, wa da thogagi wa da thegagi. 21 Ngetho numu di bu i, di enta ma te ga pepa ar tsi Hmu Hesukristo, ha numu ga tu, ma ga nthebe, gehnu ma nthh. 22 Ha numu di tetho, xiho ga pepa ar tsi Hmu. Jange hindi pdi ndana ga hwahni. 23 Ngetho nuya yohoyu di bu madetho. Di ne ma ga tsu ar tsi Hmu Hesukristo, di handi xiho. 24 Ha numu ga kokwa di tetho, tte r ho ngetho gi hongagihu. 25 Di kax mbeni da njapu, ma ga kohwihu har ximhai, ne ga faxahu da te ri emuihu ne gi njohyahu.

330 nmu xka bupu, xa ma gi nsundahu ar tsi Hmu Hesukristo, ngetho ma gi penju gi hyandju managi. 27 Honse di aahu gi bu hu ngu mnga r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo. Ne nmu ga mapu ma ga ksahu, wa di bu yapu, ga ode da nsikagi gi bu hu xiho, gi pesu nadar mfeni, ne gi umba ri muihu xa gi mpehu, gi hu ar jamfi xta phu har hoga mh. 28 Yo ma gi hehu da piahu nuu togo utsaihu. Njapu fdi ma da meu, ha nuahu nheki gi pesu ar mpoho, ne nunu go bi pehna J. 29 Ngetho xka emu ihu ar tsi Hmu Hesukristo, hinge honse xi taahu ar seki gi jamfihu. Mahyoni gi thohu ar ntutsa nehe, ngetho gi dahu majni xka emuihu. 30 Nuahu gi mfu r mh J, gi thohu ngu ga hyanthu ndi thoka, ne gi ohupya di thogi ngetho di mba r mh J nehe.

26Jange

Numu xa majni xi hupa ri muihu ar tsi Hmu Hesukristo, ne xi maxahu r mhte, gi bu hwihu r H J, xa xka tsahu ha ri muihu r mhte ne r nhwki, 2 jaju ga njohya mu, ga pdi gi mhhu na ngu na, gi hexu gi pesu nadar mfeni ne nadar mhte. 3 Yo te gi othu gi hohu ar h, hingi exa ri nsuhu, yo gi gesehu. N gi yothu, espabihu r nsu mara. 4 Yo gi hohu ri hosehu. Hyomfu meto r ho mara. 5 Te hu nunar mfeni bi mesa ar tsi Hmu Hesukristo.

Ar tsi Hmu Hesukristo ba e bi nji, mefa J bi umba na ra dta nsu

331 mdi mar Jse, himbi yota r ngi bi hyepu mi natwi J r Dada. 7 Ba tsopu r nsu, ba ekwa har ximhai, bi nji ne bi njangu nar bego. 8 Ne nmu mi mu kwa ngu nar ji, himbi yota ndta. Bi yota r Dada bi unga r te, bi tsuta har ponti. 9 Jange J bi umba na ra dta nsu, ne bi huspa nar thuhu tpa r nsu gatho nu mara. 10 Ne njapu ma da ndandihm ne da ndnga ar tsi Hmu Hesu gatho nuu bi bu mhetsi, nuu bu kwa har ximhai, ne nuu bu mbor hai. 11 Ne gathou ma da en, nunar tsi Hmu Hesukristo gehnu ar Hmu, ne njapu xa da nsundabi J r Dada.

AR FILIPENSE2 ri tehu gi mhu ar hoga mh unga ar te hihamu da gtsi. Numu hyaxmu gi bu hu njapu, xa ma ga njohya xta epu managi ar tsi Hmu Hesukristo. Ne ga pdi numa befi hinxi medi, ne hinxi njaputho n xta pefi. 17 Ha numu mahyoni ga unga ma te ngu nar moho mahyegiwi ri emuihu, di johya ne di handi xiho ga njohyawihu nehe. 18 Jange njohyahu, ne ga pesu nadar johya.

6Ngetho

16Yenta

kuhu, ngu xka yothu gatho n xta xiahu, hinge honse nmu ndi bupu, yothu njapu nupya hindi bupu. Umba ri muihu gi jafu da mpe ri mpohohu, ntsuhu gi yothu. 13 Ngetho J go ko r mu i, jaju da bo ha ma muihu ga nethohu ga othu n m, ne faxkagihu da tsa ga othu. 14 Gatho n gi yot hu, yo gi hohu gi nthentehu, hingi hyohu ar h. 15 Njapu hinto da diahu nar tsoki, ne hindi oxta ma n gi pehu. Ne bu hu xiho ngu y btsiihu J nheki ri hogamuihu, jangu ya tso yota madeda ar bexui, mdi gi bu hu madeda ya ji ota ya tsoki.

12Tsi

Nuya gamfi hehwi ya tso yotwa ar ximhai

beni ga peahu nguta ar ku Timoteo ma da ksahu, numu njapu ne ma tsi Hmuhu Hesu. Nu xta penga nunar kunu, da xikagi tengu gi buhu, ne njapu da zetka ma mui. 20 Ngetho hinjoo mana togo gar pesbe nadar mfeni, ne majni xa mahu. 21 Gatho nu mara mpefi honga y hose, hinxi yenta y te da mepa ar tsi Hmu Hesukristo. 22 Ha nuahu xka ptwabihu r mui ar ku Timoteo. Gehnu faxkagi di mmba r mh J, ngu nar btsi faxa r dada har befi. 23 Jange di beni ga pehni da mapu ma da ksahu, honse di tomi ga pdi tema di gxa nunar thoginu. 24 Di emu i J da max kagi nguta ga mapu ma ga ksahu nehe. 25 Xta beni mahyoni ga pehna ar ku Epafrodito da mengi di mapu, gehnu ga pehu xi maxkagi. Ma hoga ku di obe har befi, ne di enthe ga mbabihe r mh J. 26 Nunu xa beahu, hingi nu ar pa ma da ksahu, ne xa tu r mui ngetho xka yohu xi heni.

19Di

Ar Timoteo ne ar Epafrodito

AR FILIPENSE2,3 majni mi heni butho nda du, mdi J bi mespa ar nhwki. Hinge honse, nuga nehe, ngetho himbi ne bi huska ma dumui. 28 Jange nguta di peaihu injapu, ne gi njohyahu nmu xki pengi gi hyanthu managi, ne ga njohyaga nehe. 29 Nmu xta zompu mu, gi njohyahu gi hyanthu, ngetho nr bego J. Hinge honsenu, mhu gatho nuu mara di hx. 30 Ngetho nmu ma nda du mi pepa ar tsi Hmu Hesukristo, bi yenta r te bi yota n mi bedi ngi yotkagihu.

332 y bepate ar Moise, di xiahu ndar dengabepate. 6 Numu ga nuhu togo xa umba r mui nda yota nuya bepateyu, hinjoo togo da engagi hindi ota gathoyu. Nuga hinge honse ndi umba ma mui nga ote, ndi ju nuu xki hyepu ne mi tenga ar tsi Hmu Hesukristo. 7 Gathoyu mameto ndi beni xa mi pesa nzeye ar nsu. Ha nupya di handi hinter meu, ngetho di temba r u ar tsi Hmu Hesukristo. 8 Xa majni gatho n te jawa har ximhai, nuga di handi hinter me, ngetho xa tte r nsu da p ar tsi Hmu Hesukristo. Xta empu gatho ngu nar paxi, ne njapu xta tsu ar tsi Hmu. 9 Ne bi tsa da natbe, njapu bi hyandgagi xiho J. Hinge xi njapu ngetho di ota ya bepate, xi njapu ngetho di jamfi. Honse da emui ar tsi Hmu Hesukristo, J xi hyandgagi hinte ma tsoki di tu. 10 N di ne, ga pdi togo ar tsi Hmu, ne ga p tengu r dta r tsedi n togo bi kospa r te managi. Ga enti ga tho ya thogi bi tho, hinge xa ga m ma te. Ngu bi ent bi unga r te, ga jagapu nehe. 11 Di tomi xka tu, ga pengi ga nte nehe ngu bi mengi bi nte. 12 Hindi en xta tsonga har ni, hindi en di bui xiho ngu di epkagi. N di pefi, di umba ma mui ga ota n mi ne ma tsi Hmu Hesukristo nmu mi zu kagi. 13 Tsi kuhu, nuga hindi en xta tsu nunar hogamui. N di ote, hindi jamasu teme xi thogi, ne di umba ma mui ga tsu n xi epu.

27Xa

Nupya tsi kuhu, njohyahu hr thuhu ar tsi Hmu. Hinxi zakagi ga pengi ga xiahu n xta oti, ngetho di ne da zeta ri jamfihu. 2 Jamasuhu ya tsoji di hxa ya yo, hingya hoga bego, ne hekwa y ndoyo y ohu. 3 Ngetho nuju go di pesu ar nsegi majni ha ma muihu, ne tsixkagihu r H J di pepabihu. Di johyahu ngetho y metigihu ar tsi Hmu Hesukristo. Hindi emuihu ma ga mpohu di huxa ma mfenihu ar nsegi thuska ha ma ndoyohu ngu y ntumbi ya xodyo. 4 Numu di peshm r nsu n di thohuwa, di tka gatho numara mu, ja te ga exa ma nsu nehe. 5 Ngetho r hto mpa nda mui, bi thuska ar nsegi ha ma ndoyo. Dar me Israel, r betogi ar Benjamin. Dar ebreo, ngetho ma dada ne ma nn njapu nehe. Ha numu gi ne gi phu ha ndi ota

Yo ma ga wenju ga umba ma mu ihu ga tsohu ar ni

333 di ota ar tsedi ga tsonga r ni nunar unu di nehe. Xka tsoni ma ga hnga ma nthh xi tkagi J da rakagi ngetho xta emui ar tsi Hmu Hesukristo. 15 Jange gatho nuu xi ntaxka ma mfenihu, gehnu ga tsahu gatho ngu xta jwadi xta m. Ha numu manar mfeni gi behu, J go da xoka ri dahu. 16 N mahyoni ga ot hu, natwu ga tehu n xta phu. 17 Tsi kuhu, yot hu ngu xka hyandgagihu di ote, ne hyanthu togo mara tenda ngu xta uthe. 18 Ngetho ngu xa xta xiahu ne nupya xa dta ma dumui di xiahu managi, yopu nzeye togo utsabi r te ar tsi Hmu Hesukristo bi unga har ponti. 19 Nuya jiu ma da hmba r mfei J ngu nar njuti, ngetho nuy muiu, pontho gehnu y j. Ne natwu otu honi da exy nsumh. Honse be y tsa, hingi ju xy da, hyoka n te jawa har ximhai. 20 Ha nuju hindar menguhuwa. Bi bu ma nguhu ma mhetsi, habu di tomhu di ehnu ma Pohotehu ar tsi Hmu Hesukristo. 21 Ne xta zoho ma da pat ka ma ndoyohu di pesupya, ne da rakagihu mana di hehwi r nsunda pesa r ndoyo. Da yota njapu ngetho pesa ar tsedi da japa ngu ne gatho n te ja.

AR FILIPENSE3,4 di ne ga hantahu managi, ngetho go ma johyaihu, ne nuna ri emuihu gehnu ma nthh. 2 Di apa ar mte ar ku Ebodia ne ar ku Sintike da mesa nadar mfeni, ngetho natwu tenga ar tsi Hmu. 3 Ne nuge, ma hoga maxtei hr befi J, di aa ar mte gi faxa nuya kuyu. Xa bi umby mui ndi mhe ar hoga mh nmu ndi bupu mahyegiwi ar ku Klemente, ne gatho nuu mara ya ku mi faxkagi har befi. Nuu xi thuspa y thuhunu mhetsi har hemi huxa y thuhu nuu pesa ar te. 4 Njohyahu hyaxmu gi bu hwihu ar tsi Hmu. Di bempahu managi xa gi njohyahu. 5 Bu hu xiho da hyanda gatho ya ji gar hogajihu. Ma tsi Hmuhu baputho da pengi. 6 Yo gi tu ri mu ihu, xipabihu gatho J. Petwabihu te gatho gi kathu, ne di pewi ar njamdi nagitho. 7 Numu gi yot hu njapu, J da raahu nar hogamui tta r dta n tsa da zo ma mfenihu. Ne nunar hogamuinu da supa ri muihu ne ri mfenihu, ngetho gi bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo.

14Ne

Jange ma tsi hmka kuhu, xa gi umba ri muihu gi zeta ri emuihu gi bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo. Nuga xa di mahu ne

Njohyahu hyaxmu ngetho gi emu ihu ar tsi Hmu

tsi kuhu, gehnu gi benthu: n majni, n benga ntekei, n ar hogaji, gatho n xintaxi, ar hogamui ne gatho n nhoni xiho. Numu di jahm n xiho ne di epi da tespa r nsu, gehnu di oda ri mfenihu. 9 Yot hu n ga phu ndi utahu, n ga yohu ne ga hyanthu ndi pefi. Yothu njapu, ne J togo unga ar hogamui gi bu hwihu.

8Nupya

Gehnu gi benthu

AR FILIPENSE4
Ar mfatsi bi thspa ar Pablo bi mempa ya me Filipo
17Nuga

334 hindi honga ya mfatsi gi raju. Di honi da huxa ri nthhhu. 18 Nmu nda hnga ri mfatsihu ba hnka ar ku Epafrodito, mi tpa r nzeye n ndi kati. Xa pongtho n ga penkagihu, ngu nar moho nthskwi ar hogau ni xka umfu J xa numaho. 19 J da raahu gatho n gi kathu, jangu r nteni y ho pesa hr nsunda. Gathonu da raahu ngetho gi bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo. 20 J ma Dadahu d hnga ar nsunda hihamu da gtsi. D njapu.

di johya har tsi Hmu, ngetho nupya xka benju managi. Di pdi hinxka pumhnigihu, honse himi tsa hanja ngi faxju. 11 Hindi mnga njapu ngetho te otkar bedi. Nuga xta pdi ga hogamui n tema di petsi. 12 Xta pdi ga tseta ar hyoya ne xta pdi ga pesa ya ho, wa ga ni ne ga tho ar thuhu, numu ga tho ar kati wa hin. Gatho xta thohyu, jange di pdi. 13 Gatho tsa ga ote ngetho xi raka ar tsedi ar tsi Hmu Hesukristo. 14 Mdi xka yot hu nar ho, ngetho xka faxkagihu ha ma thogi. 15 Nuahu gar me Filipohu, ngu gi phu nmu nda dumi da mnga ar hoga mh nda pompu Nmasedonia, hinjoo mara togo xi rakagi nar mfatsi, honse ri nijhu, ngu nar nkotsi da hsahu r hoga mh J. 16 Nmu ndi bu hnu har hnini Ntesalonika, hinge honse nagi ga penkagihu ar mfatsi habu ndi honi.

10Xa

gatho nuu xi emui ar tsi Hmu Hesukristo. Peaihu nzengwa gatho ya ku di bubewa. 22 Peahu nzengwa gatho ya gamfi, meto nuu pepabi ar Sesar. 23 Ar tsi Hmu Hesukristo d hwkahu y ho gathoihu. D njapu.

21Zengwagihupu

Ya ngxanzengwa

Ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ya me Kolosa

guhu ne ga ptwabihu n majni r hoga nhwki J, 7 ngu xi utahu ma hmka kuhu ar Epafra, ma mibegohe. Gehnu nr hoga bego ar tsi Hmu Hesukristo bui da maxahu. 8 Xi xikagihe nehe, nuna ri dta mhte gi pesu xi raahu r H J. 9 Nu nda jwadi da ohe, hindi tsayahe di afe J da yota ri mfenihu gi phu te ne, ne da raahu ar hoga mfeni ne ar hoga mfdi di e mhetsi. 10 Di aahu gi bu hu ngu di epi da mu nr btsi J, ne xa da numahoihu. Da nheki ri hogamuihu, ne hyaxmu yo gi phu togo J. 11 Ne di apabihe J da zeta ri muihu ngu r nteni bi e hr nsunda. Njapu gi tsethu gatho n gi thohu, ne gi pesu ar tseti na ngu na. 12 Ga njohyahu ga umfu njamdi J, ngetho bi raju ar seki ne ar tsedi ga hhu ya ho ma da hyengagihu, nuju ne gatho nu mara y btsi. 13 J xi zimgagihu hr tsedi ar bexui ndi bu hu, ne bi thgagihu di bu hupya hr tsutwi r hmka Tu.

AR KOLOSENSE

Nuga dar Pablo, r mpotegi ar tsi Hmu Hesukristo ngetho njapu xi ne J. Di zengwaihe, nuga ne ar ku Timoteo. 2 Di peahe nunar heminu nuahu gar gamfihu me Kolosa, gi tehu ar tsi Hmu Hesukristo. J ma Dadahu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo da raahu nar hogamui ne da hwkahu y ho.

Ar nzengwa

di afe da maxahu J r Dada ma tsi Hmuhu Hesukristo, ne hindi tsayahe di umfe njamdi. 4 Xta ohe tengu ri jamfihu gi pespabihu ar tsi Hmu Hesukristo, ne ar mhte gi pesfu na ngu na ya gamfi, 5 ngetho gi ndomhu ma gi hhu n xi tekahu nu mhetsi, habu xpa hokahu J, gatho nuahu xka yohu nongar hoga mh majni. 6 Nunar hoga mh xka yohu xi nu nga gatho r nxidi ar ximhai, hehwi nar baiza te ne unga ar sofo. Xka njahupu nmu mi zo ri

Ar Pablo apa J da umba ya gamfi nar hoga mfdi di e mhetsi

3Hyaxmu

335

AR KOLOSENSE1,2 bi nma r ji bi zimgagihu har tsoki, ne bi pumgagihu.

Nunr ndte ar tsi Hmu Hesukristo bi jakagihu da hogamu iwihu ar Dada
14Gehnu 23Jange

336 mahyoni hingi hyehu ar emui, ne xa gi zeta ri muihu gi tomhu hyaxmu nunar ndomi xka yoxu har hoga mh. Ne nunar mhnu xi mhmba gatho r nxidi ar ximhai, ha nuga ar Pablo xi thuxkagi ga xani. di johya ngetho di tho ya thogi, di honga ri hohu. Ne njapu yo di jwatwa y ugi ma tsi Hmuhu Hesukristo, di homba r ho ar nij nehe, gehnu r ndoyose. 25 Ne nuga bi thuxkagi ngu r bego hr nij. J xi raka nunar befinu honga ri hohu. Xi thuxkagi ga xiahu gatho ngu mnga hr mh. 26 Nunar mhnu xki tgi, honse mi pse J. Bi njapu gatho nuya jeye bi thogi, ha nupya h, xi utwa y btsi J. 27 J go bi ne njapu, nda utahu hingya xodyohu n hinxki f mameto: nunar tsi Hmu Hesukristo tsa da mu ha ri muihu. Gehnu ar ndomi ma gi bu hwihu hr nsunda. 28 Nuje y begogihe J, habu gatho di mmfe r thuhu, di hhe ar hoga mfdi. Di uthe ne di humbabihe y mui gatho ya ji, di hohe ga bamhe na ngu na hr nthandi J, di nxoge ngetho bu hwi ar tsi Hmu Hesukristo. 29 Jange gehnu di umba ma mu i di pefi, di hmpa r tsedi mpe ha ma mui. Di ne gi phu, nuga xa di umba ma mui di apa J da maxahu, da maxa nuu ya me Laodisea ne gatho nuu hinxta mpbe.

tsi Hmuhu Hesu togo di hxa J hingi nheki, mi bu nmu hinxki thoktho gatho n te japya, ne xa tpa r nsu gathoyu. 16 J bi yentwa hr ye bi hyoka gatho n te janu ma mhetsi, gatho n te jawa har ximhai, gatho n nheki ne n hingi nheki, gatho nuu ya nd, nuya tsutwi, nuu ja y tsedi ne nuu ja y nsu. Gatho go bi hyok nda nsundabi. 17 Nmu hinxki thoktho gatho n teme japya, mi bu, ne gatho o hr ye. 18 Gehnu r xhmu ar nij, togo r ndui gatho te ja, ne ar beto gatho n te bui. Meto bi mengi bi nte xki du, ne njapu gatho di beto. 19 J ar Dada go bi ne nda hmpa r Tu gatho r nsunda. 20 Ne nunr ndte r Tu, bi japi bi hogamuiwi gatho nuu bu hnu mhetsi ne nuu bu kwa har ximhai. Ne nmu mi nma r ji r Tu har ponti, bi jakagihu da ntsixkwihu. 21 Nuahu mameto ngi bu hu yapu, hinge ngi mphwihu J. Ngi utsahu ha ri mfenihu, ngi othu n hingi ho. Ha nupya r Tu xi jaahu xka hogamuiwihu. 22 Bi njapu nmu mi nji ne bi unga r te har ponti. Njapu nda tsa nda bapahu xintaxi hr nthandi J, hinte ma tsoki ngi pesu ne hinto nda kasahu.

15Ma

24Xa

Ar Pablo pepa nuu hingya xodyo

337 apa J da hupa ri muihu gi pesu nadar mhte. Ne da raahu nar hoga mfeni gi phu n hinxki ftwahm mameto, tema mi benga J ma Dadahu ne ar tsi Hmu Hesukristo. 3 Ngetho ha ma tsi Hmuhu Hesukristo, ka beshnu gatho ar hoga mfdi ne ar hoga mfeni. 4 Di xiahu njapu, hinto gi hofu da kaahu di honga ya nzatho ne. 5 Mdi hindi bu hwihu, wande di bupu, ngetho hyaxmu di beahu. Di johya ngetho xta ode xa gi othu xiho, ne dta ri emuihu gi pesfu ar tsi Hmu Hesukristo. 6 Jange bu hu xiho ngu di epi da mu nuu y meti ar tsi Hmu Hesukristo. Tehu n bi tutahu nmu nga emuihu. 7 Jahu ngu ya yu za foxa har hai, ngu nar ngu huxa har medo, d xa ri emuihu ngu xi tutahu, ne hingi tsayahu gi umfu njamdi J.

AR KOLOSENSE2 ya ji. Nunar nseninu bi raahu ar tsi Hmu Hesukristo. 12 Nunar xixthe xka hhu, pontho bi takahu mahyegiwi ar tsi Hmu Hesukristo. Ne ga penju ga ntehu managi nmu ga emuihu r tsedi J, togo bi kospa r te ar tsi Hmu. 13 Mameto xki hyoahu ar tsoki, ne hinge ngi pesu ar nseni thuxa har ndoyo. Bi taahu ar te mahyegiwi ar tsi Hmu, ne njapu bi pumpahu ri tsokihu. 14 Bi nhwata nuya bepate mi hoxahu ngar tsoktehu, ne bi jtsi bi fosa hr ponti ar tsi Hmu Hesukristo. 15 Gemu bi hmba gatho y tsedi y xhmu ya tsondhi, ne bi betwa r tsa ha y nthandi ya ji. Ka bi dhnu nmu mi tsuta har ponti. 16 Jange hinto da deahu numu hingi othu ngu y ntumbiu, wa hingi tsifu y huni ne y tsithe, hingi othwu r dango ar rayo zn ne mara ya dango, wa hingi tsufu ya pa ntsaya. 17 Ngetho gatho nuu mi tota mameto, ngu r xuditho n togo ma nda e mefa, ne nupya di phu gehnu ar tsi Hmu Hesukristo. 18 Yo gi hofu togo da xiahu hinte ma nthh gi tomhu ngetho hingi othu ngu otu. Nuu ote xa ya hogaji, ne ndnga ya enxe. Hinte ju ku pepa nuu hingi pdi, ne da exy nsu tenga n benseu. 19 Nuu hingi miyewi ma tsi Hmuhu Hesukristo togo r xhmu ar nij. Nunar nij ngu nar ndoyo hnga r huni ne nju ngwi ya ntoti ne ya dexi, yo di te hmba r tsedi J.

2Di

yo ma gi hehu togo da hyaahu. Nuu ya nemh ji yopu xiahu n bense, ne ngu n xi mnga y mijiwi tentu, hinge ngu xi mnga ar tsi Hmu Hesukristo. 9 Ngetho hr mu i ma tsi Hmuhu Hesukristo, ka nhekipu r mui J. 10 Ne nuahu xka nxogehu, ngetho gi natwihu ar tsi Hmu Hesukristo, togo r xhmu gatho nuu pesa ar tsedi ne ar tsutwi. 11 Nmu nga ehu ga tsu hu ar tsi Hmu Hesukristo, bi thkahu n mar ntsotho ha ri muihu, pontho bi nsekahu; hinge ngu ar nseni hoka

8Ntsuhu,

Di pesu nar hoga te ngetho di bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo

AR KOLOSENSE2,3 majni ga tuwihu mahyegi ar tsi Hmu Hesukristo, ne ga tsohupu y ntumbi ya meximhai, yo gi tembathohu y mfeni ya ji mu, to da en gi pepathohu ar ximhai. 21 Jangu nuu eu: Yo gi xaxthu nuna, yo gi tsihu n, yo ma gi thahu. 22 Gatho nuya ntutiyu xi bense ya ji, nonga n te da thege xta yote, hinter meu. 23 Nuya ntutiyu xa majni nheki xiho, wande xi thoka ha nar dta mfdi ne hinxi thoki har etsi. Ngetho ne da znthm ar ndoyo, mdi hingi tsa da hka ya tsomfeni ne ar tsoki ha ma muihu. Numu majni ga penju ga ntehu mahyegiwi ar tsi Hmu Hesukristo, hyohu meto nuya ho bi ja ma mhetsi, habu bi huxa ar tsi Hmu hr ei r Dada. 2 Huxu ri mfenihu nuya ho bi ja mhetsi, hinge nuu jawa har ximhai. 3 Ngetho xka tuwihu mahyegi ar tsi Hmu Hesukristo, ne ri tehu juta J, ngetho gi bu hwihu ar tsi Hmu. 4 Ne nmu xta penga managi, ma da thantahu mahyegiwi hr nsunda, ngetho gi natwihu ri tehu.

338 nuya tsobefiyu tsixa ya mesku da zutwa r kwe J. 7 Nuahu mahamu ngi bu hu nu ha ya tsobefiyu nehe. 8 Hinge honseu, di xiahu gi hyehu gatho nu mara ya tsoki nehe, ngu ar ntutsa, ar kwe, ar tsomui, ar tsate ne mara ya tsone. 9 Yo gi mpehu ar nhemh na ngu na, ngetho n ar meto mui ngi pesu mahamu, xka yehupu ngu nar ze dutu. 10 Ha nupya ngu nar rayo he, gi pesu nar rayo te di hxa n togo bi hyoki. Hyaxmu di hogi da hehwi xiho r mui. 11 Ne har rayo mu i gi bu hu, hindi nhekinu togo ar xodyo togo hingar xodyo, togo xi nsemba r ndoyo togo hin, togo hinte pdi ne togo xa jr mfdi, togo mego ne togo hinte e ar hmu. Ngetho gatho gi ohu hr ye ar tsi Hmu Hesukristo, ne n mahyegitho bu hwi gatho. 12 D nheki ri rayo mu ihu ngu nar rayo he, ngetho J xi mahu ne xi hwaahu ngu r meti. Jange nupya bu hu gi pesu nar dta nhwki, ne ar hogaji, hingi exu, pesu nar hogamui ne ar tseti. 13 Pesfu ar tseti na ngu na ri ohu, mpuhu na ngu na, ha numu nar ku xi tsota ri muihu, pumbabihu. Mahyegi ngu xi pumpahu ar tsi Hmu Hesukristo, jahupu nehe. 14 Jange mahyoni da gopathoihu ar mhte. Njapu gi nathohu, ne da tsa gi bu hu nadar mfeni gi pesu. 15 Ar hogamu i raahu ar tsi Hmu Hesukristo da zisa ri muihu,

20Numu

6Ngetho

hyehu gatho nuya tsoki jawa har ximhai: yo gi tsimfu y nthti mara, yo gi othu ya tsoki xi ntsotho, yo gi othu nuya tsoki ne ri ndoyohu, hingi hehu da dahu ar tsomfeni. Yo xa gi mhu ar boj, ngetho numu gi jahupu, pontho gi ndhu ar boj, hingi ndhu J.

5Jange

Nunar mu i da hehupu ne nunar rayo di pesupya

339 ngetho xi zoahu gi nadar ndoyohu gi bu hwihu xiho mara ya ku. Ne hyaxmu umfu njamdi J. 16 Di oda ri mfenihu r mh ar tsi Hmu Hesukristo. Ngetho xka hhu ar hoga mfdi, uthu ne huma ri muihu na ngu na. Ndhu ar tsi Dada gi tuthu ya nsadi ne ya thuhu nonga J. Umfu njamdi ha ri muihu. 17 Gatho n gi yot hu wa gi mhu, yothu gi nsundahu ar tsi Hmu Hesukristo, ne hr thuhu umfu njamdi J ar Dada.

AR KOLOSENSE3,4 gi ehu na ri Hmuhu nehe bi bu ma mhetsi. 2 Umba ri mu ihu gi yaf u J, ne hingi tsayahu gi umfu njamdi n raahu. 3 Yapabihu J da maxje da xoka ya goxthi ga mmfe r mh, ne mara da b n himi ftwa mameto ar tsi Hmu Hesukristo. Ngetho di pe nunar befinu, jange xi joka har fadi. 4 Yaf u J da tsa ga mnga xiho n mahyoni ga m. 5 Jamasuhu hanja gi yohu. Yohu gi pesu nar dta mfdi ha y nthandi nuu hingya gamfi. Yo gi tsayahu mmfu r mh J. 6 Nmu gi hu, mhu ya hoga mh ne di benga ntekei. Behu xiho n ma gi ththu togo gi wihu.

yothu ri dmehu ngu di epi da yota nuu xi jamfi ar tsi Hmu. 19 ohohu, mhu ri behhu, ne yo gi othu ndta. 20 Btsihu, yot hu gatho n da xiahu ri dadahu, ngetho ar tsi Hmu go ne njapu. 21 Dadahu, yo gi tsu hu ntsedi ri btsihu, ximu da zota y mui. 22 Begohu, pef u gatho n da bepahu ri hmuhu. Hinge honse nmu hantahu gi ne gi kohwihu xiho. Pefu xiho di ponga ri muihu, ngetho gi tsufu J. 23 Ne gatho n gi pehu, umba ri muihu gi yothu, wande gi otwabihu ar tsi Hmu, hinge gi othwu ya ji. 24 Gi phu, nunar tsi Hmu Hesukristo go ma da raahu ar nthh, ngetho gi pepabihu. 25 Ha n togo ota ar tsomu i, ar tsi Dada ma da gutwa ngu xi yote, ngetho n hingi hwanta ya ji. Hmuhu, pesu nar hogamui gi befu ri begohu. Behu

N mahyoni da yota ya gamfi ne njapu da gohwi xiho nu mara

18Behhu,

ma hmka ku Tikiko, gehnu nr hoga bego J xta mpehe mahyegi. Nu xta zompu nu, da xiahu hanja di bu kwa. 8 Jange di peaihupu da xiahu tema di thohe, ne da hupa ri muihu. 9 Xi mewi nehe ma tsi hmka hoga ku Onesimo, ngu gi phu ar mengupu. Xta zompuyu ma da xiahu gatho n di thokwa. 10 Peaihu nzengwa ar ku Aristarko di obewa har fadi. Zengwaihu ar ku Mrko r mni ar ku Berhnabe. Gehnu xi nsiahu; nmu xta zompu, nuhu xiho. 11 Peaihu nzengwa ar ku Hesu tembabi ar Hogaji. Gatho ya xodyo xi jamfi, honseyu xi maxkagi xta mmfe r hoga tsutwi J, ne njapu xi hubga ma mui.

7Nuna

Ya ngxanzengwa

AR KOLOSENSE4 ar ku Epafra nr bego ar tsi Hmu Hesukristo. Gehnu nar mengupu nehe. Hyaxmu umba r mui apa J da zeta ri jamfihu, gi bu hu xiho, ne hinte da bedi gi yothu gatho n ne J. 13 Nuga di damajni but ho da du hompa ri hohu. Hinge honseihu, benga ya ku me Laodisea ne ya me Yerapolis nehe. 14 Peaihu nzengwa ar hmka ku Luka togo ar unga ethi, ne ar ku Dema.

340 ya ku bu hnu Laodisea, ne ar ku Nimfa ne gatho ya ku mhunsa hr ngu. 16 Nmu xki jwahu gi nehu nunar heminu, thokwabihu ar nij bu hnu Laodisea, ne nunr hemiu yafu gi nehu. 17 embabihu ar ku Arkipo: Jwata xiho nunar befi xi raa ar tsi Hmu. 18 Nuga dar Pablo, xta ja ma ye xta otase nunar nzengwanu. Yo ma gi pumhnihu di owa har fadi. J da hwkahu y ho. D njapu.

12Zengwaihu

15Zengwagihupu

R NDU I AR TESALONISENSE
Ar beto hemi bi yota ar Pablo bi mempa ya me Ntesalonika

Nuga dar Pablo, ar ku Silbano ne ar ku Timoteo, di peahe nunar heminu nuahu gar gamfihu me Ntesalonika, gi bu hwihu J ar tsi Dada mhetsi ne ar tsi Hmu Hesukristo. J ma Dadahu da raahu nar hogamui ne da hwkahu y ho.
Y hogamu i ya gamfi me Ntesalonika

Ar nzengwa

di umfe njamdi J xka jamfihu gi gathohu, ne hindi tsayahe di afe J da maxahu. 3 Nmu di afe J ma Dadahu, di behe hangu xka mpehu, ne tengu ar tsedi xi raahu ri jamfihu ne ri mhtehu, ne hanja gi pesu ar tseti gi tomhu da penga ar tsi Hmu Hesukristo. 4 Tsi kuhu xa mahu J, di phe xi hwaaihu. 5 Nmu nda hsahe ar hoga mh, hinge honse ya mh da xiahe. Da mhe hr tsedi r H J, ne ndi phe xiho majni n da xiahe. Ga hyandasehu ma muihe nmu

2Hyaxmu

ndi bu hwihupu ndi hohe ngi bu hu xiho. 6 Nuahu ga tehu ma mu ihe ne r mui ar tsi Hmu Hesukristo. Ga hmfu r mh, mdi ga thohu nzeye ya ntutsa. Ne ngi johyahu ngetho ngi pesfu r mfatsi r H J. 7 Jange gatho ya ku me Nmasedonia ne Akaya tempatho ri muihu. 8 Xka jafu xi nxanga r mh J, hinge honse Nmasedonia ne Akaya, hagatho fdi xka jamfibihu r mh J. Jange nuje mu, hinge mahyoni te ga mhe, gatho fdi. 9 Ngetho geseu mpede benga nmu nda tsoahe, ne hanja ga yoxu n ndi mhe. Ne hanja ga hyehupu ngi ndhu ri tsitahu emp, ne gi pefu J togo majni ne h ar te. 10 Ne peu hanja gi tomhu r Tu J xta e mhetsi n bi mengi bi nte. Gehnu ar Hesu pokagihu hinda zu kagihu ar dta mfei ba epu.

Tsi kuhu, gi psehu himbi me ma befihe nmu nda hsahe r mh J.

Nunar befi bi mehnu Ntesalonika ar Pablo

341

R NDU I AR TESALONISENSE2 meto xa da thohe nzeye ya mfei ne ya ntsani nnu Nfilipo, ngu xka yohu, J bi raje ar tsedi, ne bi tsa da hsahe r hoga mh. Mdi da thohe ya thogi, hinda ntsuhe. 3 Da zoahe n majni. Ma mhhe hinge hongar h, wa ar hyate. 4 Ngu bi numahogihe J nda zokagihe nga mhe ar hoga mh, jange go ge di mhe, hinge njangu nuu ne da gohwi xiho y mijiwi. Ngetho n di neje, ga kobehe xiho J ma Dadahu togo ptka ma mfenihu. 5 Hinxta kaahe xta xiahe ya nzatho mh. Hinxta ne xta haahe nga hmpahe ri bojhu. Ar tsi Dada pdi njapu ngu di mhe. 6 Hinxta hohe da eska ma nsuhe ya ji, nguahu wa mara, mdi mi tsa nga aahe, ngetho y mpotegihe ar tsi Hmu Hesukristo. 7 N da pehe, da mahe ngu nar nn mdi ne su r btsi. 8 Xa da mahe. Ne hinge honta ndi bu he nga raahe r hoga mh J; ndi bu he nga raahe ma tehe numu mahyoni nga othe, ngetho xa xta mahe. 9 Tsi kuhu, gi psehu parxui mi tsaje ndi mpehe, ne njapu nda tsa nga tahe n ndi kathe. Ne hinge nga otahe ar xuha nmu ndi hsahe r hoga mh J. 10 Ngu p J ne nuahu nehe, nmu nda bu hepu, da yohe xiho ha ri nthandihu nuahu xka jamfihu. Ne da bu he nar hogamui, hinte da othe nda kasahu mefa. 11 Gi phu hanja ndi zoahe, ne ndi hupa ri muihu na ngu na, ngu nar dada zo y btsi.

342 bepahe ngi bu hu ngu mahyoni da mu nuu togo xi zohna J da mu hr tsutwi, ne da hyandwa r nsunda. 13 Nuje nehe hindi tsayahe di umfe njamdi J, ngetho nmu nga yoxu ar mh da xiahe, ga nuhu hinge ngu r mh nar ohotho. Ga nuhu ngu ar mh majni r meti J, mpe ha ri muihu, nuahu xka dathwu ri tehu. 14 Tsi kuhu, xka thohu ya ntutsa mahyegi ngu xi tho nuu ya ku bu ha y nij ar tsi Hmu Hesukristo bu hnu har hai Nhudea. Gi njahupu xi utsaseihu ya mengu ri haihu, njangu xi utsaseu y mixodyowi. 15 Nuya xodyo go bi hyou ar tsi Hmu Hesukristo, ne geseu bi hyo y mehni J, ha nuje bi gukagihe. Hingi ne da mepa Ju, ne utsa gatho ya ji. 16 Ngetho hingi hegagihe ga zohe nuu hingya xodyo da mpou. Xa xi ntata y tsoki, jange J xi yekwatho r dta mfei.

2Mdi

12Ndi

tsi kuhu, ra ya tsi pa hinxta bu hu mahyegi. Mdi hinxta hanthu, ha ma muihe mi oda ar mfeni ga hantahe, jange xa di nehe ga nthehu managi. 18 Ndi nehe nga mhe ma nga ksahe, mdi ar Tsondhi xi kaskagihe. Gesegi ar Pablo ri kuhu, xa xta nemh ga mapu, ne hinxi tsa. 19 Ngetho teme n di tomhe, teme ma johyahe, ne hanja ga tsu he ma nthhhe nu xta e ar tsi Hmu Hesukristo. Ha hinge ga hhe ngetho xka jamfihu.

17Ma

Ar Pablo ne da mengi ma da ksa ar nij bu Ntesalonika

343

R NDU I AR TESALONISENSE24 tsi Hmuhu da maxahu da te ri mhtehu na ngu na, ne gi mhu gatho nu mara ngu di mahe nehe. 13 Ne da maxahu dar nzedi ri muihu, ne gi hyehu gatho ya tsoki. Gi bu hu xintaxi hr nthandi J ma Dadahu, ne gi tomhu xta penga ma tsi Hmuhu Hesukristo di owi gatho nuu xi emui.

ngetho xka emuihu ma da teska ma nsuhe ne ma ga njohyahe. Himbi tsa da tomhe nga phe tengu xka bu hu, jange da behe nga kosehenu Atena. 2 Ne da pehe ma tsi kuhu Timoteo r bego J, ne ma maxtehe hr befi ar tsi Hmu Hesukristo. Da pehe ma nda ksahu nda hupa ri muihu, ne nda maxahu nda te ri jamfihu. 3 Njapu hinto di tupa y mu i ya ntutsa gi thohu. Gi psehu xi tsonkagihu ga thohuyu. 4 Nmu ndi bu hwihu, da xiahe mi mahyoni nga thohu nzeye ya ntutsa ngu gi thohupya. 5 Jange himbi tsa da toma mara ya pa. Dama da pehna togo nda ani tengu xka bu hu, xmh hinxi hyaahu ar tsohyate, ne nunar befi xta pehe da medi. 6 Ha nmu mba penkpu ar ku Timoteo, ba hnkagihe ar hoga mh tengu ri jamfihu ne ri mhtehu. Bi xije xa gi bengagihe, ne gi ne gi hyandgagihe, nguje di nehe ga nuahe nehe. 7 Jange tsi kuhu, nmu nda ohe nunar mhnu, xa da njohyahe, mdi ndi thohe nzeye ya thogi ne ya ntutsa, ngetho da phe mi tse ri jamfihu. 8 Nu nda phe ngi umba ri mu ihu ngi tehu ar tsi Hmu, da hhhe. 9 Ximu, hanja hinga umfe njamdi J di beahe. Ngetho xa di pese nar dta johya hr nthandi ar tsi Dada. 10 Parxui di afe J da raje ar seki ma ga ksahe ga faxahe da nxoge ri jamfihu habu bedi. 11 J ma Dadahu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo da zixkagihe ma ga ksahe.

20H,

12Ma

Nupya tsi kuhu, di aahe ar mte hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo, ne di xiahe xa gi umba ri muihu gi buhu xiho, ngu da utahe gi pefu J, ne hingi tsayahu gi yothu njapu. 2 Ngu xka phu, nunar tsi Hmu Hesukristo xi utkagihe n xta thokahe nehe. 3 Ngetho n ne J, gi bu hu xintaxi. Jange yo ma gi bengwihu ar beh hingo ri nthtihu. 4 Mahyoni na ngu na gi phu gi suhu ri behhu, gi bu hu nar mui xintaxi ne xi ntsuni. 5 Yo gi hehu da hyaahu ar mfeni, ngu nuu hingi ptwa r u J. 6 Hinto ma gi hyat hu ri kuhu gi yothu nuya tsokiyu, ngetho ngu xta xiahe ne xa xta ththe, ar tsi Hmu ma da kospa r ni. 7 Ngetho J hinxi zokagihu ga ot hu ar tsoki, xi zokagihu ga bu hu nar mui xintaxi. 8 N to hingi ne da yoxa n di mhe, hingi utsa ar oho, utsa J togo xi raju r H. 9 Hinga mahyoni ga otahu gi m ri kuhu, ngetho gese J xi utahu gi mhhu na ngu na. 10 Ne gi uhu njapu hantahu gatho ya ku bu har hai Nmasedonia. Honse di aahe, tsi kuhu, da huxa ri mhtehu.

N ar mu i numaho J ga bu hu

R NDU I AR TESALONISENSE4,5 ri muihu gi bu hu nar hogamui. Yo gi hesehu ri befihu, ne ja ri ye gi mpehu, ngu da xiahe gi yothu. 12 Bu hu xiho, ne da maho nuu hinxi jamfi, ne hinte gi kathu.

344 beh ma da mu r btsi, ne hinto ma da konti. 4 Ha nuahu ma tsi kuhu, hingi bu hu har bexui, jange nunar pa hinda ma da zuahu ngu nar b. 5 Gathoihu y btsiihu ar hyatsi ne ar pa. Hingy btsiihu ar xui wa ar bexui. 6 Jange hinga hu ngu nu mara. Ma ga ndmhu ne ga phu xiho n di othu. 7 Nuu togo h, bu nxui, ha nuu togo nti, bu nxui nti nehe. 8 Hindi njahupu, di bu hu mpa, ne di phu n di pehu. Ga pesu ar jamfri ne ar mhte ngu ma hehu. Ne ga tomhu ma mpohohu, gehnu di koma ma hu, ngu r nto nar ndogu. 9 Ngetho J hinxi zonkagihu da zuju r kwe. Xi hwankagihu ga mpohu di emuihu ma tsi Hmuhu Hesukristo, 10 gehnu bi yenta r te bi pokagihu. Jange ma ga bu hwihu nu xta epu, mdi ga tethu wa xta tuhu. 11 Jange huma ri mu ihu na ngu na, ne mfaxu da te ri jamfihu, ngu xka nzihu gi othu.

11Umba

nehe da zo xiho ri mfenihu tsi kuhu, tema da ja nuu xi du, ne hinda du ri muihu, ngu nu mara ya ji hinte ndomi. 14 Ngetho numu di emu ihu ar tsi Hmu Hesu bi du ne bi mengi bi nte, di emuihu nehe, J ma da kospa y te nuu xi du mi jamfi ar tsi Hmu. 15 Jange di ne ga xiahu r mh ar tsi Dada: Nuju gar bu huwa har hai nu xta penga ar tsi Hmu, hinga ma ga betohu ga thu nuu xi du. 16 Ngetho gese ar tsi Hmu ma da e mhetsi di ngu ar nd, ne ma da nto r mh nar nd enxe, ne ma da nto r heti r kaxtathu xi J. Ne nuu xi du mi jamfi ar tsi Hmu Hesukristo ma da nanku meto. 17 Nepu nuju gar tethu nuya pau, dama da gu xkagihu ha ya gui mahyegiwi nuu xki du, ga nthehu ar tsi Hmu har ndhi, ne njapu ga bu hwihu gatho ya pa. 18 Jange huma ri mu ihu na ngu na, mhu nuya mhyu. Ma tsi kuhu, hinga mahyoni ga otahu ar u hamu da tho gathoyu. 2 Ngetho gi phu xiho, nmu xta epu ar tsi Hmu, ma da njangu nar b tso bu nxui, hinto tomi. 3 Nu xta enga ya ji: Ra entho di bu hu ne di pesu nar hogamui, na nda dantho ma da epabiu ar nhwati, jangu y ugi di epabi nar

13Di

Nu xta penga ar tsi Hmu

tsi kuhu, di aahu ar mte gi pesfu ar nsu nuu mpepu hr befi J, nuu tsixahu ne zoahu. 13 Mhu ne numahohu, ngetho otu nar hoga befi pepa J. Ne bu hu nar hogamui na ngu na. 14 Di aahe nehe tsi kuhu, gi ts hu nuu ya dhe, gi humfu y mui nuu hingi tse y pa, faxu nuu hingi tsedi, pespabihu ar tseti gatho.

12Ma

Ar Pablo humba y mu i ya gamfi

345 xiho, yo ma gi kosthu ar tsoki totahu. Mahyoni gi pehu n xiho na ngu na, ne gi japabihu njapu gatho nu mara. 16 Xa gi johyahu hyaxmu. 17 Yo gi tsayahu gi yaf u J. 18 Umfu njamdi J gatho n gi thohu, ngetho njapu ne gi yothu gatho nuu xka jamfihu ar tsi Hmu Hesukristo. 19 Hyehu r H J da mpe ha ri muihu. 20 Yo gi utsahu n mnga y mehni J. 21 Yoxu xiho gatho, tsmhu n xiho. 22 Hyehupu gatho n hingi ho. 23 Ne gese J togo unga ar hogamu i da taxkahu xoge, ne

R NDU I AR TESALONISENSE5 gatho ri mfenihu, ri hhu, ri pahu ne ri ndoyohu di bu xiho, ne hinte da kasahu xta epu ma tsi Hmuhu Hesukristo. 24 N togo xi zoahu hingi pata r mfeni, jange n xi m da yote.

15Hyanthu

tsi kuhu, yaf u J da maxje. 26 Zengwagihepu gatho ya ku, di pemfe nar hu fi mhte. 27 Di aahu hr thuhu ar tsi Hmu gi nhu mahyegiwi gatho nu mara ya ku nunar heminu. 28 Gi nthex kwihu r nhwki ar tsi Hmu Hesukristo. D njapu.

25Ma

Ar Pablo har ngtsi edi ne apa J da maxu

R OHO AR TESALONISENSE
r oho ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ya me Ntesalonika
6Xiho

Nuga dar Pablo, ar ku Silbano ne ar ku Timoteo di peahe nunar heminu nuahu gar gamfihu me Ntesalonika, gi bu hwihu J ma Dadahu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo. 2 J ma Dadahu ne ar tsi Hmu Hesukristo da raahu nar hogamui ne da hwkahu y ho.

Ar nzengwa

tsi kuhu, mahyoni ga umfe njamdi J ngu di epi ga othe, ngetho xi te ri jamfihu. Gathoihu tsita ri muihu gi mhhu na ngu na, ne nunar mhtenu hyaxmu yo di te. 4 Nuje di esahe ri nsuhu, di xife mara y nij J, gi pesu ar tseti ne ar jamfi, mdi gi thohu nzeye ya thogi ne ya ntutsa. 5 Ha nmu gi thohu gatho nuya thogiyu, ka nhekipu ar hoga tsutwi ota J. Ne tsa da teahu majni di epahu gi bu hu hr tsutwi, jange gi thohu njapu.

3Ma

J ma da umba y njuti ya yotatsoki nmu xta e ar tsi Hmu Hesukristo

numu J da kospa y ni nuu togo xi utsaihu. 7 Ne nuahu xka thohu ar ntutsa, da raahu ar tsaya mahyegi nguje, nu xta penga mhetsi ar tsi Hmu Hesu, di owi ya enxe di hpa r tsedi. 8 Nu xta ekwa di e ha nar dta faspi da umby njuti nuu himbi ne bi b J, ne himbi yotwa r hoga mh ar tsi Hmu Hesukristo. 9 Nuu ma da tho ya mfei hihamu da gtsi. Ma da teni hinda ma da mu hwi ar tsi Dada, hinda ma da hyandwa r nsunda ne r tsedi. 10 Nunar pa xta epu, gatho nuu xi jamfi ma da nsundabi ne da espa r nsu. Nuahu ma gi yohu nu nehe, ngetho xka jamfihu n xta dahe majni. 11 Jange hyaxmu di afe J da maxahu gi bu hu xiho, ngu ndi epahu xi zoahu. Ne da jwata gatho ar ho xi hux gi pehu, ne da raahu r tsedi gi yothu n gi jamfihu. 12 Ne njapu da nheki r nsunda ar tsi Hmu Hesukristo ha ri muihu, ne da tesa ri nsuhu xka nthexkwihu

346

347 r nhwki J ne ar tsi Hmu Hesukristo.

R OHO AR TESALONISENSE13 majni bi nsipabi, ne njapu xi mpohmu. 11 Jange J xi pumby mfeni da jamfi nuya nhemhyu. 12 Num, ma da teta har tsibi gatho nuu himbi ne bi jamfi ar mh majni, ngetho mi johyathou mi ota ar tsoki.

Nupya tsi kuhu, di ne ga xiahe tema da thogi xta penga ar tsi Hmu Hesu, ne hanja ma ga nthewihu. 2 Di aahe, yo ma gi pata ri mfenihu, yo ma gi tsuhu togo wi J emp, wa utahu, wa haahu eu xta peahe nar hemi habu di xiahe, nunar pa xta u ar tsi Hmu xi zoho. 3 Yo ma gi hehu ne hingi jafu masu nuu togo ne da wekahu mnga nuya mhyu. Ngetho ma da nheki meto ya ji ma da doxa J, ne ma da udi ar tsoji togo xi tenti da me har bexui. 4 N ar tsojoi hinda ma da mepa J, hinda ma da hye togo ne da mepi, hinto da hyegi da hyoni ne da nonga J. Hinge honse, da yuta hr dnganij J, ne da ense gehnu J emp. 5 Ha hingi behu ndi xiahu nmu ndi bupu. 6 Gi phu teme kaspa r befipya, tomtho da zo ar pa da udi xiho. 7 N ar tsoki ntho mpefi, honse tomi da thka togo hingi hegi. 8 Num h, ma da nheki nunar tsoji, togo ar tsi Hmu ma da hyo honse da hwifi, ne da hwati xta nheki r nsunda xta zoho. 9 Nunar tsojinu hmpa r tsedi ar Tsondhi. Tsa da yota ya dta ntudi da ka ya ji. 10 Nuy nhemhyu ma da ka ya ji xi medi, ngetho himbi ne bi hni ne himbi mdi ar mh

Ma da udi ar tsoji

nuje mahyoni hyaxmu ga umfe njamdi J tsi kuhu, xa mahu ne bi hwaahu ngi mpohu, nmu mi ndu ar ximhai. Ne nmu nga emuihu n majni, r H J bi taxkahu. 14 J bi yota njapu ne nda tsa ngi bu hwihu hr nsunda ma tsi Hmuhu Hesukristo, ngetho ga hhu ar hoga mh da xiahe, gehnu ar ntsohni bi yotaihu J. 15 Jange tsi kuhu, tseta ri emuihu. Yo ma gi hyehu n xta utahe netho, wa ha ya hemi xta peahe. 16 Ne gese ma tsi Hmuhu Hesukristo ne J ma tsi Dadahu, togo bi mkagihu ne bi raju nar humamui hihamu da gtsi, ne bi hwgagihu nar hoga ndomi, 17 d hupa ri mu ihu, ne da raahu ar tsedi te gi mhu ne te gi yothu.

13Ha

J xi hwankagihu ga mpohu

Nupya tsi kuhu, di aahu gi yafu J da maxkagihe, nguta habu gatho da nu nga r mh, ne da nhumansu ngu xka numansuhu. 2 Ne yafu da ngagihe, hinte da jaje ya tsoji ne nuu ota ya tsomui, ngetho hinga gatho xi emui J.

Ar Pablo xipa ya ku da yapa J da nu nga r mh ne da nhumansu

R OHO AR TESALONISENSE3 J hinda tsa da pata r mfeni, jange da maxkagihu ne da ngagihu hinga othu n hingi ho. 4 Di kax mbenihe gi bu hwihu ar tsi Hmu, hingi ma gi hyehu gi yothu n xta bepahe. 5 Ne ar tsi Hmu da hoka ri muihu, yo di hxkwi r mhte J, ne di hehwi r tseti ar tsi Hmu Hesukristo.

348 ngetho xta ohe ra gi buhu ndhetho, hinte gi pehu, honse gi xtehu. 12 Nuya ku bu njapu, di zohe ne di bepabihe hr thuhu ar tsi Hmu Hesukristo, da umby mui da mpefi, ne njapu da du te da zi. 13 Tsi kuhu, yo ma da zaahu gi yothu n xiho. 14 N togo hingi ne da yota n mnga nunar heminu, mhu togo, ne yo gi ntsixkwihu, ne njapu da ntsa. 15 Honse yo gi emfu ri u nihu, zohu ngu nar ku.

3Mdi di phu

11Di xiahe njapu

ar tsi Hmu Hesukristo, gi wehu gi hyehu gatho nuya ku yo dhe, ne hingi ne da mu ngu xta utahe. 7 Nuahu gi phu hanja da tsa gi tengagihe, ngetho gi psehu nmu ndi buhepu, hinge ndi buthe ndhetho. 8 Hinto bi wingathogihe. Parxui ndi mpehe, hinte nda kati te nga tsihe, ne njapu hinge nga otahe ar xuha. 9 Nuje ndi epkagihe ngi raje te nga tsihe, ha n ndi nehe, nga utahe hanja ngi tengagihe. 10 Ngetho da bepahe nehe nmu ndi bu hepu, nuu togo hingi mpefi, yo di uni nehe.

6Ma tsi kuhu, di bepahe hr thuhu

Gatho ya ku mahyoni da mpefi

n ar tsi Dada togo unga ar hogamui, hagatho da raahu nunar hogamuinu. Ar tsi Dada gi bu hwihu. 17 Nunar nzengwa xta ja ma ye xta otase. Njapu nheki gatho ma hemi, go geke togo di pehni, ri kuhu Pablo. 18 D hyexathoihu r nhwki ar tsi Hmu Hesukristo gi gathoihu. D njapu.

16Nupya

Ar Pablo har ngtsi apa J da maxa ya ku

Ar beto hemi bi yota ar Pablo bi mempa ar Timoteo

ra xi hyehyu, ne nupya hinte maho mu. 7 Xa otu pmpa r tofo ar Moise emp, hingi phm tema di bonga n mu. 8 Di phu r tofo ar Moise xiho, numu da tuta ngu m. 9 Di phu ne, ya bepate hinge mahyonibi ya hogaji. Go honga nuya tsoka tofo, nuu hingi ota n nsipabi, nuya yotatsoki ne ya tsoji, nuya hingi honga J ne hingi nsundabi, nuu ho y dada, y nn, ne gatho numara ya hyote. 10 Bi tuni honi nuu bengwi hingy nthti, nuu bengwi y mindowi, nuu p y mijiwi, nuu mnga ya nhemh, ne nuu eta J made kate, ne gatho nuu tosa ar hoga ntuti. 11 Jangu mnga r hoga mh J xa nsunda, bi zogagi ga m.

R NDU I AR TIMOTEO
6Ngetho

Nuga dar Pablo, r mpotegi ar tsi Hmu Hesukristo, ngu xki huxkagi J ma Pohotehu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo, gehnu ma ndomihu. 2 Di ota nunar heminu, Timoteo, ngu ma tui, ngetho da zoai r mh J ne ga emui. J ma Dadahu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo da hwka y ho, ne da ko r mui da maxi gi bu nar hogamui.

Ar nzengwa

da aanu Efeso ngi kohnu, ne ngi hkwa nuu togo utwa ya ku mara ya ntuti himbi zogagihu ar tsi Hmu. Da xia njapu nmu ndi ba ar u ngar ma Nmasedonia. 4 Da ai nehe ngi xipa ya ku hinge nda japamasu nuya bede hinte o y u, ne hiotho r ngtsi. Mu honse da ntsamfdi, hinte faspa r befi J habu mpe ar emui. 5 Da aai ngi xipa ya ku njapu, nda mh na ngu na, ndi pesa nar hogamui, nar mfeni xintaxi, ne nar emui hindi entho.

3Ngu

Nsipabi ya gamfi da jamasu ya tsontuti xi epu

umba njamdi ma tsi Hmuhu Hesukristo, togo bi raka ar tsedi, ne bi nugagi ngu nar hoga bego, bi yentka ha ma ye r befi. 13 Mdi mameto ndi tsanga ar tsi Hmu Hesukristo, ne xa ndi utsa

12Di

r befi ar Pablo

349

R NDU I AR TIMOTEO1,2 gatho nuu mi teni, ne ndi nkube, te gatho ndi japabiu. Ha nunar tsi Dada bi hwgagi, ngetho hinge ndi pka tema ndi ote, ne hinge ndi emui. 14 Ne bi gobgatho r nhwki, ne njapu bi tsa da emui ar tsi Hmu Hesukristo, ne bi tsa da hnga nunar mhte u. 15 Nunar mhnu majni ne mahyoni gatho da emui: Nunar tsi Hmu Hesukristo ba ekwa har ximhai da po gatho ya yotatsoki, ha nuga ndi tka gatho. 16 Ar tsi Dada bi hwgagi togo ndi tpa r ntso gatho nu mara, ne njapu nda nheki r tseti ar tsi Hmu Hesukristo. Gehnu nar ntudi da hyanda nuu nda jamfi, ne nda mesa ar te hihamu da gtsi. 17 Jange nunar Nd hihamu da gxa r tsutwi, d hnga ar nsunda ne da tespa r nsu. Gehnu hingi tu ne hingi nheki, honsenu ar J ne tte r mfdi. D njapu. 18 Ma tsi tui Timoteo, di tsokai gi umba ri mui gi mpe hr befi ar tsi Dada, ngu xki xia J ngi yote, ne gi mpe ngu nr hoga ndogu ar tsi Hmu. 19 Su ri emu i, ne gi pesa nar mfeni xintaxi, ngetho ra bi hyepu ne bi be y jamfi, hingi pdi te da mepya. 20 Rayu, ar Imeneo ne ar Handro nuu togo xta entwa hr ye ar Tsondhi, njapu da ditsi ne hinda mengi da zanga J.

350 ne gi tetwabihu da matsi, hingi tsayahu gi umfu njamdi. 2 Yaf u J da maxa nuya nd ne gatho ya tsutwi, njapu ga bu hu nar mui ter entho, ne ga yohu xiho di numahogihu ya ji. 3 Ngetho gehnu xiho, ne numaho J ma Pohotehu, 4 togo ne da mpo gatho ya ji, ne da b n majni. 5 Nadar J bu i, ne natho togo ba made nga ya ji. Gehnu ar tsi Hmu Hesukristo, togo ba ekwa har ximhai bi nji. 6 Bi unse r te bi guta ar thai mi tu gatho ya meximhai, ne bi mhnga gathoyu mi zonga ar pa nda mh. 7 Jange bi thuxkagiga ngu r mpote ar tsi Hmu ga mmba r hoga mh. Di mnga n majni, hindi kate, ngetho d jamfi ar tsi Hmu Hesukristo. Bi thuxkagi ngu r utate nuu hingya xodyo, ga utwabi ar emui ne n majni. 8 Di ne habu gatho di bu ya oho, d gu xa y ye mhetsi, da mata J dar ntaxi y mfeni, hindi po y kwe, ne hindi nemah. 9 Di ne nehe, gatho ya beh da beni xiho hanja da he, hinda etsi, ne di pesa y tsa. Hinda yeka y exa y nsu, xa di tuta nzeye ya hwexkaboj, ya taxdo, wa ya he ximhdi. 10 N xiho da mefi, d me ya hoga befi ngu nar beh tsupa J. 11 Ar beh d yoxta r mh J mhnga har nij, ne da bdi tema nsipabi, ne da yote. 12 Hindi eta ma xut ha ar beh da uta mara ha ya mhuntsi, ne

Meto di bepahu gi matwabihu J gatho ya ji,

Hanja da tsa ga afu J

351 hinda mui ngu r xhmu ar ndo. N da me, da yoxtho. 13 Ngetho J bi hyoka meto ar Adan, ne ka bi hyoka ar Eba. 14 Ar Adan hinto bi hyati, ha nunar beh h, ne mi nkadi bi tsokwa J. 15 Jange xa tho ya ugi ya beh nmu mu y btsi. Mdi nuya beh ma da mpoho numu hinda hyepu y emui, da mesa ar mhte, ne da mu nar mui xintaxi di tsupa J.

R NDU I AR TIMOTEO2,3
Hanja da mu nuu faxte har nij

Majni nunar mhnu: Numu togo ne da nmayo, nar hoga befi ne. 2 Ne mahyoni da mesa nar hogamui, hinte di ja te da nkaspabi. Di e nadar beh, di pdi xiho n pefi, di pesa ar hoga mfdi. Di pdi da yotwa ar ho mara, di ungar seki hr ngu, ne di pdi da uta mara. 3 Hindi nti, hindi honga ya tuhni, hindar ntso da d ar boj. Ar hogaji, hindar kwe, hindi ne da mesa nzeye ya boj. 4 Di pdi hanja da zixa xiho r ngu, ne nuy btsi di ota n ne J. 5 Ngetho n hingi pdi da zixa r ngu, hanja da tsa da zispa r nij J mu. 6 Hinda tsa da nmayo nar rayo gamfi, ngetho yo ma da etsi, ne njapu da hnga ar mfei bi hnga ar tsondhi. 7 Mahyoni di numaho nuu hingya gamfi. Njapu hinda be r tsa, ne hinda zo hr ye ar tsondhi.

Njanu da mu nr bego J

maxte har nij mahyoni di nhumaho, hindi yota r ne, hindi nti, hindar nzibj. 9 Di su xiho nuna emu i xi tuti, ne di u nar mfeni xintaxi. 10 Mahyoni da ntsati meto ha hinte pesa te da katsi, ne num h, da tsa da tetsi. 11 Njapu nuya beh nehe di mpe har nij, mahyoni di nhumaho, hindi ju xya nhemh, di pdi xiho n pefi, ne di ota xiho gatho. 12 Nuya maxte di e nadar beh, di pdi hanja da zixa xiho r ngu ne y btsi. 13 N togo faxte xiho hr befi J, d tespa r nsu, ne njapu hinda ntsu da xipa mara ar emui pespabi ar tsi Hmu Hesukristo.

8Nar

pea nunar heminu, mdi di beni nguta ga mapu ma ga ksai. 15 Ha numu da tho ra ya pa hindi tsomputho, gi pdi hanja gi yota ar befi hr ngu J. Getnu r nij J togo te, ne nunar nijnu su ne nga n majni. 16 Xa dta nunar emu i xi tutkagihu. Nunar mhnu hinjoo togo da katsi: J ba e bi nji. r H J bi damajni bi yota xiho. Bi hyanda y enxe J. Bi mhmba r bede gatho ya hai ja har ximhai.

14Di

Ar jamfi xi tutkagihu himi f mameto

R NDU I AR TIMOTEO35 Gatho r nxidi ar ximhai bi emuibi ne bi tsixa mhetsi hr nsunda.

352 ngetho di emuihu J togo te. Gehnu r nte gatho ya meximhai, betogihu nuya xta jamfihu. 11 Gehnu gi xipabi ne gi uta mara. 12 Yo gi hegi da nhuai ngu hinte gi pdi ngetho gi btsitho. N gi pefi: Gi xiho, gi yomaho, gi pesa ar mhte, umba ri mui gi mpefi, tseta ri emui, gi bu nar mui xintaxi, ne njapu da dea ya ku. 13 Nuya pa hindi tsomput ho, gi npa ya ku r mh J, humba y mui, ne gi utwabi. 14 Jamasu nunar hogantuni xi raa J, ne bi xiai nmu bi husa y ye y nd ar nij. 15 Umba ri mu i gi pe nuya befiyu, ne yo ma gi hyegi. Njapu gatho da hyandi yo di xu nuya ho xi raa J. 16 Nsusege ne jamasu ar ntuti. Yo gi tsaya gi yota njapu, ngetho gi mposege, ne da mpo gatho nuu da yoxai.

r H J xi yotkagihu xiho ar u, ne en hr ngtsi ya pa, ra ya ku ma da hye ar emui, da yospa y nhemh ntuti ya ji temba y ntuti ya tsondhi. 2 Nuya kate ji ma da mnga ya nhemh, ngetho xi tsoka y mfeni. 3 Ma da hkwa ya ji da nthti. Ne hinda hyegi da zi ra ya huni xi rakagihu J ga tsihu di umfu njamdi, nuju dar gamfihu ne xta phu n majni. 4 Gatho n bi hyoka J xiho, hinte ga tsanthu, honse nmu xka tsihu ga umfu njamdi. 5 Ngetho r mh J ne nmu di afu, japi da taxki.

Mh, mefa ra ma da hye y emu i

gi uta ya ku gatho n xta xiai, ne numu gi eta ri mui gatho nuya mh nonga ma jamfihu, ne ar hoga ntuti xka teni, njapu h, gr hoga bego ar tsi Hmu Hesukristo. 7 Yo gi japamasu nuya tsobede hinte o y u nonga ya meximhai. N gi yote, hyonga hanja gi bui xiho. 8 Ngetho n togo japi da nga r ndoyo ne da mesa ar tsedi, hintsu ju kwa nzeye ar ho. Ha n umbr mui da mui xiho, ju kwa nzeyewa, ne har te xi epu nehe. 9 Nunar mhnu xta xiahu majni, ne mahyoni gatho ya ji da emui. 10 Jange xa di umba ma mu ihu di mpehu, ne di thohu ya thogi,

6Numu

Nr hoga bego ar tsi Hmu Hesukristo

Yo gi tsu ar tsi dnzia, zofo ngu ri dada emp, ha nuu btsitho, ngu ri jd. 2 Nuya tsi txu, zofo ngu ri nn, nuu nxutsitho ngu ri nju, gi pesa nar mfeni xintaxi nmu gi xipa hanja da mui. 3 Xipa ar nij da maxa nuya nanxu hinto ehe togo da matsi. 4 Ha numu e y btsi wa y beto, d bhyu da su, ne da yotwa ar ho meto y mni. Ne njapu da kospa na tui nunar ho xi hu, ngetho gehnu xiho ne numaho J.

Hanja gi ntsixkwi na ngu na ya gamfi

353 majni ar ranxu, buse ne hinjoo togo da su, honse tomba r mfatsi J, ne parxui mati ne apabi da matsi. 6 Ha n ar ranxu ota gatho n ne, ha hingi yomaho r mui, hinga mahyoni da maxa ar nij, ngetho nuya ranxuu mdi te, pontho xi du. 7 Xipa ya ku n di xiai, ne njapu hinte di ja te da nkaspabi. 8 Ngetho numu nar ku hingi japamasu nuu te y njawi ne nuyu bu hr nguse, xi tsoka r jamfi ne tta na n hinxi emui. 9 Nu habu di huxa y thuhu ya ranxu tumba ar mfatsi, hindi huxpu nuu hinxi thota hunate njeye, ne hinxi e honse nr dme. 10 Ne di fdi bi mu nar hogamu i, bi te xiho y btsi. Xi umba ar seki gatho nuu mi tso hr ngu, ne xi xu kwa y wa ya gamfi. Bi maxa nuu mi tho ar thogi, ne xi bdi xi me xiho gatho ya hoga befi. 11 Yo gi huxa nuu tset ho, ngetho zota ar pa da ne da mengi da nthti, ne hinda jwata ar befi bi ndui bi mepa ar tsi Hmu. 12 Ne da duxa ar tsoki, ngetho himbi yota ngu xki mnga meto. 13 Da nzu hinte pefi, honse yo ne ya ngu. Hinge honse da b ya dhe, te y nemh yo pede o hindi epi da mu. 14 Jange di bepai, nuya ranxu di tsetho, d nthti, d te y btsi ne da su xiho r ngu. Njapu hinte da za te da mnga nuu togo hingi ne da nugagihu. 15 Ngetho ra xi wege xi denga ar Tsondhi.

R NDU I AR TIMOTEO5 nar ku ar oho wa ar beh e nr mni hr ngu di ranxu, mahyoni da umba n te kati, ne hindar hembibi ar nij da su, ne da tsa da maxa mara nuu majni hinto ehe to da matsi. 17 Nuya mayo tsixa xiho r nij ar tsi Hmu, mahyoni xa da nhumansu, ne tte nuu mpefi mmba r mh J ne uta mara. 18 Ngetho hr Tofo J en njawa: Yo gi tutwa r ne ar boi nemi tka ar tei. Ne en nehe: N togo mpefi, di epi da tumba r nthh. 19 Numu togo ne te da hyoxa nar mayo, mahyoni di bu yoho wa hu togo da tsa da damajni. 20 Nuya mayo hingi hegi ota ar tsoki, tsui habu da hyanda gatho ya ku, ne njapu da zu nu mara nehe. 21 Di bepai hr nthandi J, ar tsi Hmu Hesukristo ne y enxe xi hwa, yota ngu di xiai, yo ma gi faxa na wa mana. 22 Yo gi huspa ri ye gi exa nguta nuu togo ne da mepa J. Ngetho numu hingi yo xiho, da mh gi etatho ri xutha. Peske nar hogamui hinxi jaxti. 23 Yo gi tsi honse ar dehe, tsi na tsi tui ar tafiobxi, da hka n ar u mui gi ntsawi hingi ne da hyekai. 24 Ra dama nhekitho y tsoki mdi hinxi thspatho majni, mara da f mefa. 25 Njaput ho nuu to ota ar ho nehe, ra ya hoga befi nguta da nheki, ha mara da nheki mefa, ngetho hingi tsa da tsema nar hoga befi.

5N

16Numu

R NDU I AR TIMOTEO6 Gatho nuu togo mego, mahyoni da numaho y hmu, ne njapu hinda hmau r thuhu J, ne hinda hmau ar hoga ntuti di emuihu. 2 Nuu togo e y hmu ya gamfi, xa da umba y mui da mepabi xiho, yo ma da hyegi da yote. Ngetho nuu togo hnga nunar hoga befinu, gehyu y hmka ku. Utwabi gathoyu ya ku, ne humba y mui da yote.

354 togo xa m ar boj, ka bi popu gatho ya tsoki. Ra ya ku xi denga ar boj, xi hyepu y emui ne xi tho nzeye ya dumui. nuge Timoteo, r begoi J, wege hye gatho nuya tsokiyu. Ne umba ri mui gi bui xiho, gi yo ngu ne J, gi pesa ar emui, ar mhte, ar tseti, ne ntsamtho. 12 Tho ar xanthe, xa gi umba ri mui gi nga ar emui. Yota ar tsedi gi tenga xiho ar te hinda thege xi raa J nmu mi zoai, ne ga damajni ha y nthandi nzeye ya ji. 13 Di bepai hr nthandi J n to umba y te gatho n te bui, ne hr nthandi ar tsi Hmu Hesukristo togo bi datwa majni ar Pilato r hoga befi, 14 gi yota n di bepai, gi bu nar mui hinxi jaxti ne hinto da kasai, toma ar pa da penga ar tsi Hmu Hesukristo. 15 Ngetho nu xta zo ar pa, da u J nunar mpenginu, gehnu togo nase bui, dta r nsunda ne pesa gatho ar tsedi, r Nd ya nd ne r Hmu ya hmu. 16 Nuna hse r te hihamu da thege, ne bu ha nar hyatsi hinto tsa da zoni. Hinto xi hyandi, ne hingi tsa da thandi. Gehnu di epabi ar nsunda ne ar tsedi hihamu da gtsi. D njapu. 17 Bepa nuu pesa y met siwa har ximhai, yo ma da etsi. Hinda huxy da har hyate boj. D huxy da J togo h ar te, ne xi rakagihu tte n

10Nuu

11Ha

Umba ri mu i gi ngar emu i

na togo te gatho utatho, ne hingi uta ngu mnga r hoga mh ma tsi Hmuhu Hesukristo, ne hingi ne da denga ar hoga ntuti otkagihu ar u hanja ga buhu ngu ne J, 4 n ar ji ar etsi ne hinte pdi, xi be r mfeni, honi togo da ntsahkiwi. Ka di bohnu hyokwa y ho mara, ya tuhni, ya ntsani, ne hinto ne da ntsixkwi. 5 Bi ehnu nehe ya ntsahki, hinte maho nju ki n mnga nuya jiyu. Xi tsoka y mfeni ne xi tkwa n majni. Honse honga ar emui, ne njapu da gu ka ar boj. Hye nuya jiyu. 6 Majni, dta r njuti nunar hogamuinu, numu ga hogamuihu n di pesu. 7 Ngetho hinte xta hhuwa har ximhai, ne hinte ga hxu. 8 Numu di pesu te ga tsihu ne te ga hehu, gar hogamuihu. 9 Ngetho gatho nuu togo ne da mesa nzeye ya metsi, tta y tsomfeni ne y tsohyoke. Hinte maho ju ki, ne njapabi da nhwati ne da medi.

3Numu

Ga bu hu ngu ne J, ne ga umfu njamdi n raju

355 di kathu, ne njapu ga bu hu ter entho. 18 Xipabi da yota n xiho, ne da me ya hoga befi, gehyu y metsi. Di pdi da yota nar ho, ha numu te da uni, di ponga ha y mui. 19 Njapu toma nar hoga metsi, gehnu umbabi nar ndomi nuya pa di epu, ne zetwa y mui honga ar te hihamu da gtsi.

R NDU I AR TIMOTEO6
r ngtsi n bi mempa ar Timoteo

ha ri ye. Yo gi japamasu nuya tsobede hinter meu. Hingi yospa y mh xi huxase nuu en xa pesa nar hoga mfdi emp. 21 Nuu togo xi denga nuya mfdiyu, xi hyepu y emui. J da hwkai r mfatsi. D njapu.

20Nupya tsi Timu, su ar befi bi tenta

r oho ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ar Timoteo

hwka r H J nmu da husa ma ye. 7 Ngetho J xi rakagihu ar tsedi ga tsethu, da nja ma mhtehu, ga su ma mfenihu, hinge ga ntsuhu. 8 Jange yo ma gi ntsa gi m xka emui ar tsi Hmu, ne hingi nkoni di ntsixkwi, nuga di jota har fadi ngetho di mmba r mh J. Datwa majni nehe, mdi da ntutsai ne gi tho nzeye ya thogi, ne J da raa ar tsedi gi tho gathoyu. 9 Gehnu bi pokagihu, ne bi zonkagihu ga bu hu nar mui xintaxi. Bi japu hinge xa di pehu ya ho. Njapu xki be nda hwgagihu nuya hoyu numu nga emuihu ar tsi Hmu Hesukristo. Mahamu xki benga njapu nda yote nmu himi thokta ar ximhai. 10 Ha xi nheki nuya payu xi zokwa ma tsi Pohotehu Hesukristo, togo bi hka ar ndte, ne bi gu ka har hyatsi ar te hihamu da gtsi, mi mnga ar hoga mh. 11 Ne nuga bi thuxkagi ngu ar mpote ga mnga nunar hoga mhnu, ne ga utwabi nuu hingya xodyo. 12 Jange di thoka gatho nuya thogipya. Hindi ntsa ga dapa

R OHO AR TIMOTEO

Nuga dar Pablo, r mpotegi ar tsi Hmu Hesukristo ngu bi benga J, ne bi bepkagi ga mnga ar te hihamu da gtsi, xi twabi gatho nuu togo da emui ar tsi Hmu Hesukristo. 2 Di ota nunar heminu, Timoteo, ngu ma hmka tui. J ma Dadahu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo da hwkai y ho, ne da ko r mui da maxi gi bu nar hogamui.

Ar nzengwa

di umba njamdi togo di pepabi hinte tsu ka ma mfeni, ngu bi mepabi ma pale mameto nehe, ne parxui di beai nmu di apa J. 4 Di beni hanja ga nzoni nmu nda hehu, di nemh ga pengi ga hantai, ne ga njohya managi. 5 Bi e ha ma mfeni n ar hoga emui gi petsi hingi entho, di hxa ngu mi pesa meto ri mle Loida. Mefa bi gohwi ri nn Eunise, ne di pdi bi thokai nehe. 6 Jange di bepai xa gi umba ri mui gi japi da xu nunar ntuni xi

Ar Pablo xipabi ar Timoteo da damajni togo ar tsi Hmu Hesukristo

3J

356

357 majni r mh J, ngetho di pka togo xta emuibi. Ne di pdi xiho pesa ar tsedi da supka ma te xta entwa hr ye, ga tomi da zo ar pa da thxamajni. 13 Tenga nuya hoga mh xka yoxkagi xta m, ne gi tenga ar emui ne ar mhte di pesu, ngetho di bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo. 14 Ngetho xi taa r tsedi r H J bu ha ri mui, su nunar hoga mh xi tenta ha ri ye. 15 Ngu xka pdi, gatho nuya ku me Asia bi hyegasewa, rayu ar Figelo ne ar Ermogene. 16 Har tsi Hmu da hwkwa r njpi ar ku Onesiforo ne gatho y mni, ngetho himbi ntsa ba e bi kska har fadi, ne ba penga nzeye ya pa bi hubga ma mui. 17 Ngu mi zokwa Nroma, dama bi hyongagi ne bi dingagi. 18 D mespa ar nhwki ar tsi Hmu nmu xta hspa majni ar tsi Dada. Gi pke xiho hangu bi maxkagihu nmu ndi bu hupu Efeso.

R OHO AR TIMOTEO1,2 numaho togo xi umba nunar befinu. 5 Njapu n nth nehe, numu hinda eni ngu di epi, hinda tumba ar nthh. 6 Ar moti numu ne da nxofo, mahyoni da nu r xanthe da mpefi meto. 7 Nu xiho n di xiai, ne ar tsi Hmu da xoka ri mfeni gi pdi teme di bonga gatho. 8 Benga ar tsi Hmu Hesukristo r mangabeto ar Dabi, bi du ne bi mengi bi jospa r te managi. Gehnu enga ar hoga mh di mnga. 9 Ngetho di mnga nunar mhnu, di tho ar thogi di jotwa har fadi ngu nar hyote. Mdi nunr mh J hinda tsa da joti. 10 Jange di tseta ya thogi bi epkagi, di honi da emui ar tsi Hmu Hesukristo nuu xi hwahna J, ne njapu da mpoho ne da mu hwi hr nsunda gatho ya pa. 11 Majni nunar mh en njawa: Numu da tuwihu ar tsi Hmu Hesukristo, ma ga bu hwihu nehe. 12 Numu ga tset hu gatho n di epkagihu, ma ga ndwihu nehe. Ha numu ga kohu, ma da kongagihu nehe. 13 Numu ga hehu di tomhu ar tsi Dada, n hinda hyegagihu, ngetho hinda tsa da pata r ne.

Nuge pontho ma tui har emui, umba ri mui gi pepa J. Ju nunar tsedi xi hwgagihu ar tsi Hmu Hesukristo. 2 Ne n xka yox kagi xta mnga madeda ya mhuntsi, yentwa ha y ye nuu gi handi bui xiho ne da tsa da uta mara. 3 Jange nuge mu, tseta ya thogi ngu nr hoga bego ar tsi Hmu Hesukristo. 4 Jangu nar ndogu hingi tsa da me manar befi, honse honga da

Nr hoga bego ar tsi Hmu Hesukristo

ya ku ne zo hr nthandi J hinda ntsahki, ngetho hinter ho, honse tsokwa y mfeni nuu to ode. 15 Umba ri mu i gi hogabego hr nthandi J, ngu nar bego hinte

14Bembabi

Ar hoga bego numaho J

R OHO AR TIMOTEO2,3 pesa te da metwa r tsa, di mnga xiho ar mh majni. 16 Hyepu nuya mh hinte o y u, ngetho hinte r ho, honse tsitsi da yota ya tsoki nuu togo njapu. 17 Nuy tsontuti ma da nu ngi ngu nar heni tsita ar ndoyo. Ra nuu to mu, gehyu ar Imeneo ne ar Fileto. 18 Xi hyepu n majni, ngetho mu xi mengi xi nte nuu xki du, ne tsokwa y emui nu mara. 19 Ha nuna teme xi mnga J, hinda tsa da mponi, damajni enga njawa: Ar tsi Hmu p nuu togo y meti. Ne en nehe: D hyepu nagitho y tsoki gatho nuu nomba r thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. 20 Ha nar dta ngu te gatho janu har ku ni, ra xi mhdi xi thoka kaxti ne taxboj, ra xi thoka zatho, mara domhitho. Rayu mpe ha ya hoga befi, mara mpe ha ya befi hintsu pesa r nsu. 21 Njaput ho ya ku nehe, n togo da hyepu y tsoki da weke da mepabi ar tsi Dada, da tsa da mpefi xiho ne da espa r nsu J, di bui da yota nar hoga befi ngu ne. 22 Jange yo ma gi temba y mfeni nuu ya btsi te gatho neu. Umba ri mui gi hogaji, gi pesa ar emui, ar mhte, gi bu hwi xiho nuu mara ya ku mata J xintaxi y mfeni. 23 Yo gi japamasu nuya ntsamfdi hinte o y u, hingi pdi tema di gtsi. Gi pke hinte maho nju ki, honse u ar tsibi. 24 Ngetho r bego ar tsi Hmu hingi ho da ntsahkiwi mara. N xiho da mefi, di hogaji, di

358 pdi da uta mara, ne da tseta ya thogi. 25 Da mesa nar hogamu i da hkwa nuu togo hingi ne da numaho n mh, xmh J da umba ar seki da yotwa r ntsomi, ne da zo y mfeni n majni. 26 Ne njapu da tsa da kota hr ye ar tsondhi habu mi ku, mi japabi nda yota gatho n mi ne.

Di ne gi pdi nehe, nuya ngxpa xa ma da ehe ya pa xihembi. 2 Nuya ji xa ma da mhse, di ne da mesa nzeye ya metsi, xa di nete, xa di etsi, di tsanga J. Hindi ota y dada, hindi otho y njamdi, ne hindi ne da mui xiho. 3 Hinte di otho y mhte ne y nhwki, di ju xa ya nhemh, di ne da yota gatho n neu, di thota y ntso, di utsa gatho n xiho. 4 Ya hyate, nguta mbo y kwe, di gese, meto ne da njohyau ne ka da hyonga J. 5 udi ngu ya hogajihm, mdi hingi nheki r tsedi J ha y mui. Wege, yo gi nthskwiyu. 6 Ngetho rayu yo ha ya ngu ka ya beh muxy thai, hegi da hyata y mfeni da yota gatho n neu. 7 Nuya behyu hyaxmu honga tema rayo da bdi, ne hihamu da zonga r ngtsi da b n majni. 8 Nuya kate jiyu hingi ne da yoxa r mh J, jangu ar Hanes ne ar Hambre himbi ne bi yoxa n mi xipa ar Moise. Nuyu xi tsoka y mfeni, xi njotwa ar goxthi hinda emui.

Y mu i ya ji r ngtsi ya pa

359 tsa da nu nga y befi, ngetho da ftho hingi ho n mu, ngu bi ftwa y tsobefi nuu himbi ne bi yoxa ar Moise. 10 Ha nuge xka temga ma ntuti, xka ptka ma mui ne habu di ne ga tsoni, ma emui, ma nkomui, ma mhte, ne hanja di tseta ya thogi. 11 Gi pdi ya ntut sa ne ya ugi da thohnu har hnini Antiokia, Ikonio, ne Listra. Gatho nuya thogiyu ar tsi Dada bi pokagi. 12 Njapu gatho nuu ne da mu xiho di owi ar tsi Hmu Hesukristo, ma da tho ya ntutsa nehe. 13 Ha nuya tsoji ne ya hyate yo di ma di huxa y tsoki, nuu yo hata mara ne nthatu. 14 Jange nuge yo ma gi hyepu n xka pdi ne xi zo ri mfeni xiho, xka nutwa y hogamui nuu togo xi utai. 15 Ngar tu lo btsitho nga ptwa r Tofo J, ne nuna tsa da raa ar hoga mfdi gi mpoho xki emui ar tsi Hmu Hesukristo. 16 Gatho r Tofo J, go bi unga ar mfeni bi toti. Jange xiho da tuta mara, da zopa y mfeni, da zui, ne da yotwa ar u hanja da hogaji. 17 Ne njapu nuu tenga J di bu i xiho, hinte di katwabi da me nar hoga befi.

R OHO AR TIMOTEO3,4 r mh J, hihamu gi tsaya gi uta mara, yotwa ar u, tsui, zofo da mui xiho. Pesa ar tseti gi mmba r ntuti J. 3 Ngetho ma da zo ya pa nuya ji hinda ne da yoxa ar hoga ntuti. Dar nxhi y gu te gatho ne da you, ma da munsa nzeye ya utate da xipa n neu. 4 Hinda ne da yoxu n majni. Ma da wege da yoxa ya bede xi bense ya ji. 5 Ha nuge su ri mfeni, tseta ya dumui, umba ri mui gi mmba r hoga mh J, yota xiho n ar befi xi tai. 6 Ngetho nuga bi data ar pa nda ndatwabi ma te J ngu nar moho, ne di ba ar u ga tsokwa nunar ximhainu. 7 Xta ota ar tsedi xta ntte har hoga tuhni, xta jwata ar befi xi takagi, ne xta pdi xta su xiho ar emui bi tutkagi. 8 Jange nupya xi beskatho ma nthh tumba nuu bu xiho, ma da raka r hoga tsutwi ar tsi Hmu Hesukristo hr ngtsi ya pa. Hinge honsegi, ma da tumbabi gatho nuu tomi da penga managi.

9Hinda

2Mmba

Di bepai hr nthandi J ne r nthandi ar tsi Hmu Hesukristo, togo ma da hspa majni gatho ya ji, nuu di te ne nuya xi du, xta penga da nd.

Mmba r hoga mh J

mte gi e nguta gi kskagi. ar ku Dema bi ma Ntesalonika, bi denga ar ximhai bi zogasewa. Ar ku Kresente bi ma Galasia ne ar ku Tito bi ma Dalmasia. 11 Honse di bubewa ar ku Luka. Xki ehe ba tsipu ar ku Mrko, ngetho di honga hr befi J.
10Ngetho

9Jar

Ar Pablo xipase ar Timoteo teme da yote

R OHO AR TIMOTEO4 ku Tikiko da pehni bi mapu Efeso. 13 Xki ehe ba hnkatsupu ma pati da tso Ntroa hr ngu ar ku Karpo. Gi h ya tofo, benga meto gi h nuu xi tota nximhni. 14 Ar Handro n ar hwiti xa xi yotka ya tsomui. Ar tsi Dada da kospa r ni n xi yotkagi. 15 Jange nuge jamasunu nehe, xa xi umba r mui xi doxa n di mhu. 16 Nu r mudi bi zonka ya tsutwi, hinto bi maxkagi, gatho bi hyegatho. Ar tsi Dada da pumbabiu. 17 Ar tsi Hmu himbi hyegasegi, bi rakagi ar tsedi bi tsa da mmba r mh J, ne bi yo gatho nuu hingya xodyo. Njapu bi pokagi himbi zagagi ya muhu. 18 Ne di pdi da pokagi ar tsi Dada. Hinda hyegi da yot ka ya

360 tsomfeni benga ya ji, ne da kwatka ma te da zixka mhetsi hr nd. Ge di epabi da nsundabi gatho ya pa. D njapu.
Ar Pablo edi ya gamfi ne apa J da matsi

12Ar

ar ku Priska ne ar ku Akila, ne gatho y mni ar ku Onesiforo. 20 Ar ku Erasto bi gohnu Nkorinto, ha nu ar ku Trofimo da tso Nmileto ngetho mi heni. 21 Jar mte gi e nguta, yo gi tomi da zo ya tse. Pea nzengwa ar ku Eubulo, ar ku Pudente, ar ku Linu, ar ku Klaudia ne gatho nuya ku bu kwa. 22 D suahu ar tsi Hmu Hesukristo, d hwkahu r njpi gi gathohu. D njapu.

19Zengwagipu

Ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ar Tito

e nadar beh, nuy btsi di emui xiho, hindar ntso ne di ota y dada. 7 Ngetho mahyoni nunr bego J di bu nar hogamui, hindar etsi, hindar kwe, hingar nti, hindi ntuhni, hindar nzibj. 8 Di pdi da unga nseki hr ngu, ar hogaji, di pdi te di pefi, di ota n xiho, di pesa ar mfeni xintaxi, di pdi da nsuse. 9 Mahyoni di pdi da su n ar mh majni ngu bi nsipabi. Njapu da yotwa ar u mara di uta nar hoga ntuti, ne da humba y hmi nuu togo toxa nunar mhnu. 10 Ngetho pongda nzeye togo hingi ne da yota n nsipabi, hingi pdi te mu ne njapu ka mara, tte nuu temda y ntumbi ya xodyo. 11 Nuya jiyu mahyoni da jotwa y ne, ngetho tsomba y mfeni ya ji ne gatho nuu bu ha y nguyu. Utwa n hingi ho, ne njapu da tsa da gu kwa ar boj. 12 Nr mehni y j ya me Nkreta bi embaseu: Nuya me Nkreta, xa ya nemh, hehwi y ntso ya mangazuwe, te y tsoyo ne xa thoty dhe.

AR TITO

Nuga dar Pablo, r begogi J ne r mpotegi ar tsi Hmu Hesukristo. Gehnu xi menkagi ga tsi da emui nuu togo xi hwa da b n majni, ne da mu nar hogamui. 2 Ne di toma ar te hihamu da gtsi, ngu xi tkagihu J nmu hinxki hyokta ar ximhai, ha n hingar kate. 3 Nu mi zo ar pa bi udi n xki tkagihu J ma Pohotehu, bi benkagi ga mmba nunr mhnu. 4 Nuge Tito, di pea nunar heminu, ngu di en ma tui, ngetho go da raa nunar mhnu di jamfihu. J ar Dada ne ar tsi Hmu Hesukristo ma Pohotehu, da hwka y ho, ne da ko r mui da maxi gi bu nar hogamui.

Ar nzengwa

nda tsokai nnu Nkreta, da japu ngi jwata nunar befi mi bedi, ne ngi exa ya nd ha ya nij ha gatho ya hnini, ngu da xiai ngi yote. 6 Nuya ku togo gi etsi, mahyoni hinte di pesa te da nkaspabi, di

5Nmu

Hanja da mu y bego J.

361

AR TITO13 bi mnga nor mehni, majni. Jange tsu ya ku ne tombabi, xipabi da hyepu n hingi ho, ne da denga ar emui majni. 14 Hinda demba y bede xi bense ya xodyo, ne hinda demba y bepate ya ji xi hyepu ar u majni. 15 Nuu xintaxi, gatho handi xintaxi, ha nuu xi ntsomba y mfeni ne hinxi jamfi, gatho handi xi ntsotho, ngetho xi tsoky mfeni, ne hingi pdi da hyanda ndana xiho ne ndana hingi ho. 16 Eu xi b J, ha nu ha y tsobefi nheki hin. Ngetho ya tsomui, ne hingi ne da yode, jange hinte maho tsa da yote.

362 n majni xka jamfi, hinge n oxta ma. 8 Mnga ar hoga mh n hinto tsa da katsi, ne njapu da be y tsa nuu to utsagihu, ne hinda tsa da maugihu. 9 Xipa ya bego di pesa nar hogamui da yota y hmu, ne hinda dtatho nuu te mepabi. 10 Hinda bpy hmu, da supa n te xi tentwa ha y ye, ne njapu da tsa da hmaho r mh J ma Pohotehu. 11 Ngetho J xi u r mhte xi hwkwa gatho ya meximhai da za da mpoho. 12 Ne utkagihu ga hehupu ar tsoki ne y tsobefi ar ximhai, ga phu hanja ga bu hu, ga hogajihu, ne ga nsundabihu J nuya payu. 13 Ga johyahu ga tomhu ar hoga ndomi xta penga ma Jhu, gehnu ma Pohotehu Hesukristo bi e ha nar nsunda. 14 Togo ba e bi unse r te bi zimgagihu xki dkagihu ar tsoki, ne bi xugagihu r hnini bi nubgagihu r meti, jange xa di umba ma muihu di othu ar ho. 15 Xipa ya ku nuya mhyu, zofo, ne tsui ju nunar tsedi xi raa J, hinto da en hinter me n gi utwabi.

13Nuna

Ha nuge mnga honse ngu mnga ar hoga ntuti. 2 Xipa nuya dnzia, di pdi tema di pefi, di pesa ar nsu, di nhumaho r hyoya. Di pesa nar hoga emui, nar hoga mhte, ne di tseta gatho n di epabi. 3 Nuya tsi txu nehe, mahyoni di pesa nar hogamui, hindi ju xa ya nhemh, hindar mihni, di uta honta n xiho. 4 Da uta nuya beh nxutsitho hanja da m y dme ne y btsi. 5 Da xokwa y da da bdi teme pefi, da uti hanja da mui xiho, da su y ngu, da hogaji ne da yota y dme. Ne njapu hinto da mau r mh J. 6 Xipa ya btsi da bdi xiho hanja da o. 7 Jange mahyoni gi yoge xiho da denta ri mui. Nmu gi uti, utwabi

Ar hoga ntuti

Bemba ya ku da yota ya nzaya ne ya tsutwi, da yota n nsipabi, ne di netho da yota gatho n xiho. 2 Hinda mau mara, hinda ntunkwi y ohu, mahyoni da

Bi nhwgagihu ar pumbate

363 mesa ar mhte ne da numaho gatho nu mara. 3 Ngetho nuju nehe, mameto te gatho ndi benthu, hinge ndi othu J, ndi methohu ha ya tsoki. Ya tsomfeni mi jakagihu nga othu gatho n mi ne. Ndi bu hu har tsomui, ndi hyokwabihu n te pesa mara, ndar utsatehu, na ngu na ndi utsahu. 4 Ha nmu mi nheki r nhwki J ma Pohotehu, ne bi utwa r mhte ya meximhai, 5 bi pokagihu, mdi hinge ndi othu ar ho. Bi pokagihu ngetho xa dta r nhwki. Bi xugagihu ma tsokihu ne njapu da mu hu managi, ne hr H J bi rakagihu nar rayo mui. 6 J ba penkagihu r H, ne bi gobgathogihu r tsedi, ngetho da emuihu ar tsi Hmu Hesukristo togo bi pokagihu. 7 Bi hwgagihu da thanju hinte ma tsoki di tuhu, ne di tomhupya ar te hihamu da gtsi, ngu tomi da tumba y ho nar tu. 8 Majni nunar mhnu di xii. Jange xa gi xipa ya ku, ne njapu gatho nuu xi emui J, da umba y mui da yota n xiho, gehyu da maxa gatho da epabi n xiho.

AR TITO3 ma gi ntsahkiwi nuu xi be y mfeni ne nou y pale mameto. Yo ma gi ntsawi, hingi ntoxkwi nuu nomba y bepate ar Moise, ngetho hinte maho, ne hinte gi juju. 10 N ar oho weka ya ku, numu xka zofo yogi ne hingi ode, yenga har nij. 11 Ngetho gi pdi nunar oho xi hyepu n majni ne ota ar tsoki, zo r da hota ar tsibi.

9Yo

xka peapu ar ku Artemas wa ar ku Tikiko, j gi ehnu nguta Nikopolis ne ga nthewinu, ngetho xta beni ma ga bu hnu nuya pa ya tse. 13 Faxa ar ku Sena n ptwa y bepate ya nd, ne ar ku Polo. Fatsi da mengi da ne y u, ne hinte da katwi. 14 Uta njapu ya ku da bdi da yotwa nar ho nuu thor kati, ne hinda mutho hindi pdi da yota nar ho.

Ar Pablo xipase teme da yota ar Tito

12Nmu

nzengwa gatho ya ku bu kwa. Zengwagihepu nuya gamfi mkagihe. Ar tsi Dada da hwkahu y ho gi gathohu. D njapu.

15Pea

Ar Pablo edi ya gamfi ne apa J da matsi

Ar hemi bi yota ar Pablo bi mempa ar Filemon

tsi ku, ngetho xka humba y mui mara ya ku nehe.
Ar Pablo apa ar Filemon da jar mte da zma ar Onesimo

AR FILEMON

dar Pablo, xi jokagiwa har fadi ngetho di pepa ar tsi Hmu Hesukristo. Tsi ku Filemon, ma hoga kuihe ne ma ohu hr befi J, nuga ne ar ku Timoteo di peahe nunar heminu. 2 Di pemfe ar nzengwa gatho nuya ku mhuntsa ha ri ngu, ne di pemfe nzengwa ar ku Apia, ne ar ku Arkipo ma owihu faxkagihu har befi. 3 J ma Dadahu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo, da hwkahu y ho, ne da raahu nar hogamui.

1Nuga

Ar nzengwa

di apa J, hyaxmu di beai, ne di umba njamdi ri emui gi petsi. 5 Ngetho di ode dta ri emu i gi pespabi ar tsi Hmu Hesukristo. Hinge honse, xa gi m ya ku nehe. 6 Di apa J da nheki y hoga befi ri emui, ne da f gatho nuya hoyu gi pesu ha ri muihu ngetho xka jamfihu ar tsi Hmu Hesukristo. 7 Di pese nar dta johya ne xi hubga ma muihe nuna ri mhte,

r mhte ne r emu i ar Filemon

4Nmu

di peshm ar tsedi ngu r begogi ar tsi Hmu Hesukristo, ga bepai gi yota n di epai. 9 Ha di mhhu na ngu na, jange di beni xiho ga aa ar mte, nuga ar Pablo dar dnzia, ne nupya di o har fadi ngetho di mmba r mh ar tsi Hmu. 10 Di aa ar mte gi tsma n ma ri begohm ar Onesimo. Xi emui r mh J nmu da zokwa har fadi, jange di nu ngu ma tu. 11 Ma pau himar hoga bego, ha nupya h, di hohu r mfatsi, ngui nguga nehe. 12 Jange nupya di peapu managi. Numaho ngu gi nugagi, ngetho xa di mdi. 13 Nuga ndi nemh nga tsmi nda mepkagiwa har fadi, ne n ngi pepkahm, go nda mepkaginu nupya di owa har fadi, ngetho di mmba r hoga mh J. 14 Hinte da ne ga pese. Meto da ne ngi pdi, ne hinga jaai gi

8Nuga

364

365 faxkagi. Di ne da bonse ri mui n gi beni xiho gi yote. 15 Ha di fdi numu J bi japu, bi weka ra ya tsi pa, nepu da tsa gi pengi gi nthewi, ne hingi bepya; 16 hinge ngu nar begotho, nupya ngu nar hmka ku. Nuga xa di mdi, di beni tte tsita ri mui gi mke, ngetho nupya hinge honse ri bego, ri ku nehe hr emui ar tsi Hmu. 17 Jange numu majni gi mkagi ngu nar hoga ohu hr befi J, xta zompu ar Onesimo, numaho ngu gi numahogi. 18 Numu te xi tsokai wa te tui, hutsi go di tuga. 19 Nuga ar Pablo di ja ma ye di huxa ma thuhu, di enta ma ne ga jutai, hinga ehu nuge gi tukagi nehe. 20 Yot ka nunar ho di ai tsi ku, ngetho xka emui ar tsi Hmu, ne

AR FILEMON njapu gi jakagi ga njohya, ngetho di nkuhu har tsi Dada. 21 Di ota nunar heminu ngetho di pdi gi o n nsiai. Di beni hinge honse n di xiai, ma gi yota tte r nzeye. 22 Hyogapu habu ga bu i nehe, ngetho di tomi da maxka J ma ga tsoahu.

nzengwa ar ku Epafra n mahyegi di jothewa, ngetho di mmfe r mh ar tsi Hmu Hesukristo. 24 Zengwai nehe ar ku Mrko, ar ku Aristarko, ar ku Dema ne ar ku Luka ma maxteyu. 25 Ma tsi Hmuhu Hesukristo da hwkahu y ho. D njapu.

23Pea

Ar Pablo edi ya gamfi ne apa J da matsi

Ar hemi bi mempa ya ebreo

Gatho y enxe J d nd. nmu nonga ya enxe en: Nuy enxe japi da h, ne nuy bego japi da mfagi. 8 Ne nmu nonga r Tu en: Nuna ri nd, tsi J, hihamu da gtsi, ha nuna ri tsutwi xa nar hoga tsutwi. 9 Xka m n xiho, ne xka utsa n hingi ho. Jange bi husa ri nsu togo ri J. Bi goxa ar nziki johya, gi tta gatho ri ohu. 10 Xi en ne: Nuge, tsi Hmu, ga hyoka ar ximhai hr ndui, ne ar mhetsi go xi hyoka ri ye. 11 Gathou ma da gtsi, ha nuge gi bui hihamu da gxa ri te. Ne gathou ma da thege ngu nar dutu. 12 Ngu nar he ma da matsi ne da boni. Ha nuge go getai, ne nuya ri jeye hinda ma da thege. 13 Ngetho tema en xe xi emba njawa: Hu ha ma ei ga huxkwi,
7Ha

AR EBREO

J nzeye ya pengi ba pehna y mehni mameto, hagatho bi japabi mi zo ma palehu. 2 Ne nuya ngxapayu xi mense r Tu da zokagihu. Gehnu xi zokwabi gatho r meti, ne bi yentwa hr ye bi hyoka gatho ar mhetsi ne ar ximhai. 3 Gehnu togo u r hyatsi r nsunda hehwitho J, ne o hr ye da doxa xoge, honse da mnga r mh pesa ar tsedi. Gehnu bi xugagihu ma tsokihu mi unga r tese, ne bi huxa hr ei ar Nd bi bu mhetsi. 4 Ne bi huxa r nsu r Tu bi dta ya enxe. Njaputho r thuhu bi thuspabi tpa r nsu y thuhuu.

r Tu J bi xikagihu tema ne r Dada ga phu

tema enxe xi emba J: Go ma Tui, nupya di udi go ri Dadagi. Ne embabi managi: Nuga go r Dadagi, ha n go ma Tu. 6 Managi en nmu ba pehna r beto Tu har ximhai:

5Ngetho

r Tu J tpa y nsu ya enxe

366

367 tomi ga tsia nuya ri u ni ga tsepa ha ri wa. 14 Gatho ya en xe y bego J, bi pehni da maxa nuu togo ma da hnga ar mpoho.

AR EBREO1,2 ar nsu, ngetho bi tho ar ugi nmu mi thkwabi r te. Njapu xki benga J ar Dada nda unga r te ne nda hwgagihu ar mpoho. 10 Gatho te jawa ne janu mhetsi, go bi hyok ne go o hr ye. Bi be nda zixa nzeye y btsi hr nsunda, jange bi japi bi tho ya ugi r Tu, ne njapu bi hyokwa r mui y Pohoteu. 11 Ngetho nuu togo xi ntaxkwabi y te ne n togo taxkwabi, natho togo y meti. Jange hingi ntsa embabi gehyu y ku. 12 Ne en njawa: Ma ga xipabi ri mh ma ku, Madeda ar mhuntsi ga tuta ya thuhu. 13 Ne managi en: Nuga ga emuibi. Ne en nehe: Di bubewa nuya btsi bi raka J. 14 Ngetho nuya btsi pesa ha y ndoyo ar ji ne ar ngo, n nehe bi mui njapu. Ne nmu mi du, bi hwata togo h ar ndte, gehnu ar tsondhi. 15 Ne njapu bi umba ar hogamu i nuu togo mi bui mi pepa ar ndte ngetho mi tsuu. 16 Nunu himba ehe bi maxa ya enxe, ba ehe bi maxa y beto ar Abra. 17 Jange mi mahyoni nda hehwi nuy ku. Ne bi ndngamj xa pesa ar nhwki, ne ota gatho n di epi hr befi J. Ne bi unse r te ngu nar moho da gutwa y tsoki ya meximhai. 18 Ngetho gese bi tho ar tsati, jange pesa ar tsedi da maxa nuu togo tsati.

Jange xa ma ga umba ma muihu ga othu n xta ohu, ne hinga mehu. 2 Ngetho nunar mh bi mnga ya enxe bi mesa r tsedi, ne nuu togo himbi ne bi yote, bi hnga r mfei. 3 Hinda tsa ga konthu mu, numu hinga suhu nunar dta mpoho xi takagihu. Gese ar tsi Hmu togo bi xikagihu, ne mefa bi damajni nuu togo bi yode. 4 Ne gese J mi damajni mi u ya dta ntudi, ya befi hingi tsa da yotase ar ji, ne bi hyemba r H J ngu bi ne.

Nar dta mpoho

himbi datwa ha y ye ya enxe nunar te xi epu ne di nohupya. 6 Bu i togo bi damajni habu en njawa: Teme ar oho xa gi beni, wa ar ji xa gi honi. 7 Txut ho bi bedi xka hyekwa ya enxe. Xa ga umba ar nsunda ne ga huspa r nsu, ne ga yentwa hr ye gatho n xi hyoka ri ye. 8 Gatho ga pokwa ha y wa. J togo bi mokwa gatho ha y wa, hinte bi zo njaputho, mdi hinxta hanthutho xi tho gathoyu. 9 Ha nupya xta hanthu ar Hesu, n togo ra ya tsi pa bi thuxa hai ya enxe, xi tumbabi ar nsunda ne

5J

Togo unga ar mpoho

AR EBREO3,4

368 ne hinxi btka ma u. xki mbo ma kwe, da etase made ma te, hinda ma da yuta har tsaya di uni. 12 Tsi kuhu, hyanthu hinte di bupu na di pesa nar tsomui hingi ne da emui, ne da we hr u J togo h ar te. 13 N gi yot hu, humba r mu i ri kuhu na ngu na hyaxmu, npya tsa ga ehu di bu hu ar pania. Hingi hyehu da me ri muihu gi oxu y nhemh ar tsoki. 14 Ngetho numu xi takagihu ar seki ga bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo, da njapu numu honse hinga hehu nunar emui da pesu hr ndui. 15 Npya tsa gi yohu da ten: Numu ar pania gi yosfu r mh J, yo gi kota ri muihu, ngu bi yota ri palehu nunar pa bi ntsotwa r mui J. 16 Togou bi yot wa r mh J ne bi tsotwa r mui. Hage hinge nuu ba ju ka ar Moise har hai Ehipto. 17 Togo xi tsotwa r mu i yonate njeye. Hage hinge nuu togo bi yota ya tsoki, ne bi go y ndoyo ha ya otatoho. 18 Ne togo bi etase made r te, bi embabiu hinge nda hnga ar tsaya u. Hage himbi xipabi njapu nuu togo himbi yote. 19 Ne da nuhu himbi yutu, ngetho himbi emui. Jange ma ga tsuhu n te di pesu mu. Ngetho mdi di pesthu ar hti bi rakagihu ga kuthu hr tsaya, ximu ra hingi tsu hu.
11 Ngetho

Ar tsi Hmu Hesu tpa r nsu ar Moise

Jange tsi kuhu, xi taxkaihu ri muihu ne xi tsoahu ma gi bu hu mhetsi, behu ar tsi Hmu Hesukristo, r mpote J ne ar dngamj togo tsiska ma jamfihu. 2 Nunu, ota xiho ngu xi xipabi n togo xi etsi, ngu bi yota ar Moise nehe hr nij J. 3 Mahyoni di tte ar nsu di tumba ar tsi Hmu Hesu, mefa ar Moise. Ngu di tte ar nsu di tumba na di hoka ar ngu, ne mefa ar nguse. 4 Ngetho ja togo hoka nar ngu, ha J bi hyoka gatho. 5 Majni ar Moise bi yota gatho n xki xipa J nda yota hr nij, ngu r bego. Gehnu bi damajni n ma nda mhnga mefa. 6 Ha nunar tsi Hmu Hesukristo, ngu nar tu su xiho ar ngu. Ne nuju go dar nguhu numu hinga hehu ar ndomi, ne ga tsethu ma jamfihu ga tomhu da gxa xoge.

ngu enga r H J: Numu ar pania gi yosfu r mh J, 8 yo gi kothu ri mu ihu ngu bi yota ri palehu nunar pa bi tsotwa r mui J, ba tsatnu har otatoho. 9 Ka gehnu ri palehu bi tsat kagi ne bi hyomgagiu. Yonate njeye bi hyandga ma dta ntudi ndi otwabiu. 10 Jange bi ponka ma kwe gatho nuya ji mi bu nuya pau. Ne da ensega: Hingi tsaya te gatho benda ha y mui,

7Jange

r tsaya y btsi J

369 nuju nguu xi nsikagihu ar hoga mh. Ha nuu hinte maho bi nhwkwabi, ngetho bi kata y emui nuu togo bi yode. 3 Ne nuju xta emu ihu, di bu hu hr tsaya, ngu bi e: Nmu mi mbo ma kwe da etase made, hinge nda yutu ha ma tsaya. Mdi r befi J bi wadi nmu mi jwata ar ximhai. 4 Ngetho ja na xeni har tofo habu nonga ar yoto mpa, ne enga njawa: Bi ntsaya J bi wa gatho y befi har yoto mpa. 5 Ne managi habu en: Hinda ma da yutu ha ma tsaya. 6 Jange kata ra da yuti, ha nuu togo bi tumbabi meto ar hoga mh himbi yutu ngetho ya mesku. 7 Managi huxa nar pa: ar pania. Ngu bi yota ar Dabi xki tho nzeye ya jeye, habu en: Numu ar pania gi yosfu r mh J, yo ma gi kota ri muihu. 8 Ngetho numu ar Hosue xi umbahm ar tsaya, hinxi nomh manar pa mu. 9 Pongda nar tsaya mu, toma y btsi J. 10 Ngetho nuu togo xi yuta hr tsaya, xi hyepu r befi, ngu J xi hyepu r meti. 11 Ma ga umba ma mu ihu ga kut hu har tsaya, ne hinto da demba y tsobefi nuu togo himbi ne bi yote. 12 Ngetho r mh J te, ne gatho tsa da yote. Tta r ho nar ndojwai di hente r hmi ne r xutha, ne kuta ya mbo da hyekwa r pa ne r h nar ji. Da zonga ha y ntokndoyo ne y ngbo, ne

AR EBREO4,5 ptwathobi y mfeni ne teme kwata hr mui. 13 Hiotho tema xi hyok ne hinda ma da mu hr nthandi. Gatho te ja handatho, ngu xoxtho ne hingi jomi hr da n togo ma ga datwabihu majni.

2Ngetho

ehu nar dngamj togo bi yuta mhetsi, ar tsi Hmu Hesu r Tu J. Jange ga suhu nunar jamfinu di tehu. 15 Ngetho hindi ehu nar dngamj n hingi ne da meskagihu ar tseti ma ngwentihu. Di ehu na togo bi tsati nguju nehe, mdi himbi yota ar tsoki. 16 Ma ga kwathu mu hr thuxand unga ar nthekate, hinge ga ntsuhu. Ne ga tsuthwu r nhwki, da hwgagihu r mfatsi nmu di hohu. Nar dngamj xi thahna ha ya ji, xi tetsi da pota da ma hr nthandi J, ne da unga ya moho, ne njapu da mpumba y tsoki ya ji. 2 N tsa da mespa ar tseti nuu xi medi ne hinte pdi, ngetho gese tsa da hyata r mfeni ne da yota ar tsoki nehe. 3 Jange nmu poxa ar moho, ota njapu honi da mpumba mara, ne da mpumbase y tsoki nehe. 4 Hinga gatho tsa da gu se nunar befinu xa pesa ar nsu, honse numu da zohna J ngu bi zohna ar Aron. 5 Njapu ar tsi Hmu Hesukristo himbi exase ngu ar dngamj. Bi huxa togo bi mnga njawa: Go ma Tui, ha nupya di udi go ri Dadagi.

14Di

Ar tsi Hmu Hesu ar Dngamj

AR EBREO5,6 ngu enga mana xeni nehe: Nuge gar dngamj hihamu da gtsi, ngu bi texa ar Melkisedek. 7 Ar tsi Hmu Hesukristo nmu ba ekwa bi nji, xa mi umba r mui mi zoni, mi apa n togo mi pesa ar tsedi nda nga har ndte. Ne bi tumbabi n mi adi, ngetho mi pesa ar ntsu ne mi espa r nsu togo bi matsi. 8 Mdi mar tu mh, nuya ugi bi thogi bi uti hanja nda yode. 9 Ne njapu bi u r tsedi da umba nar mpoho hihamu da gxa gatho nuu togo da yote. 10 Ne J bi huxa ngu ar dngamj, ngu ar nsu mi pesa ar Melkisedek.

370 ndu hu da emuihu. Hinga penju ga huxa ma mfenihu nuya ntuti da phu meto. N ga pehu, ga hehu di ththu ga othwu r ntsomi, wa ga thohupu ya befi tsixju har ndte, ga thohu di nohu ar mpoho bi e har emui J. 2 Ne nuya ntutiyu, ar xixthe, ar thuspa r ye mana, r menga nte nuu xi du, ne ar pa da thxamajni habu da tumba n di epi hihamu da gtsi. 3 Gehnu ma ga ot hu numu da maxkagihu J. 4 Ngetho na togo xi mu har hyatsi, ne xi za ar ntuni di e mhetsi, ne xi mespa r H J, 5 xi zapa r hoga mh J ne r tsedi nuna te xi epu, 6 numu da dagi, hinda tsa da njapabi da yotwa r ntsomi managi. Ngetho pontho pengi tsutwa r Tu J har ponti, betwa r tsa njapu hr nthandi gatho ya ji. 7 Jangu nar hai hingi tsaya hnga ar ye, ne umba ya hoga doni nuu togo whi, hmba r njpi J. 8 Ha nunar hai unga ya mini hingi nhe, txutho bedi da tsani, ne mefa da tsti. 9 Di xiahe njanu tsi kuhu, ha di kaxmbenihe gi tomhu ya ho di ehwi ar mpoho. 10 Ngetho J pesa nar hogamu i, ne hinda ma da pumhni ri befihu, ne n ar ho xka yothwu ya gamfi, ne hinxka hyehu gi othu, njapu gi uhu gi pesfu r mhte J. 11 Nuje di nemhhe, na ngu na xa gi umba ri muihu gi yothu njapu gatho ri tehu, ne hinda kata ri ndomhu.

6Ne

nzeye te ga mhu nunar mhnu xta nohu, mdi hingi tsa ga utahu xoge, ngetho xka kota ri muihu hingi ne gi phu n tutahu. 12 Ngetho nzeye nuya jeye xi thogi, xi zamh gi uthu mara. Ha gi hohutho da tutahu nunr ndui r mh ar tsi Hmu, ngu nar lele ne da tumbatho ar ba, hinge ar huni. 13 Ne gatho nuu ngu ya lele tsut ho, hingi ptho tema xiho ne tema hingi ho. 14 Ha nuu togo xi tsi, xi btwabi ar huni, xi xo y mfeni, ne pdi ndana xiho ne ndana hingi ho. Jange ga umba ma muihu ga hohu da xa ma emuihu. Hinga hogamuihutho nunr ntuti ar tsi Hmu Hesukristo ndi phu nda

11Ja

Ar mh xikagihu hinga hehu ar u majni

371 nehe gi ndhehu. N gi yothu, temfu y mui nuu pesa ar jamfi ne ar tseti hnga ya hti. 13 Nmu J bi umba ar hti ar Abra, ngetho himi otho mana togo di dta nda eta made, bi etase made r thuhu. 14 Bi en: Majni xa ma ga jpai ne ga jai gi nxndi. 15 Ne ar Abra bi mesa ar tset i bi domi, jange bi hnga ar hti. 16 Majni ya oho eta made na di tte ar dta, ne ota njapu hindi njoo togo da embi hingi njapu teme m. Jange nuu te eta made, enga njapu n m. 17 J mi ne nda yotwa r u xiho nuu togo ma nda gohwi r meti, ngetho hingi pata r ne te xi m, jange bi eta made r thuhuse. 18 J bi zoju r hti ne r ntetamade. Nuya yohoyu hingi tsa da mpati, ne J hingi tsa da mnga nar nhemh. Njapu xa hubgagihu ma muihu ga tomhu n xi boskagihu nya xta ehu ga kwathu hr ndomi. 19 Numa ndomihu toska ma pahu, hehwi ngu nar boj xihu tosa nar motsa. Nunar ndominu foxa mbo mote ar xu nidutu habu bu r nsunda J. 20 Gehnu habu bi yuta meto ar tsi Hmu Hesukristo, mefa nga tehu nehe. Njapu bi tetsi ngu ar dngamj hihamu da gtsi, ngu ar nsu bi mesa ar Melkisedek.

AR EBREO6,7 Abra mi pengi xki ma ba hwata ya nd, ne bi jpi. 2 Ne ar Abra bi umba r reta xeni gatho n mi h. Nunar thuhu Melkisedek poni da en, ar nd ota ar hoga tsutwi. Ne mr nd har hai Salem, ne da en, ar nd unga ar hogamui. 3 Hindi pthwu r dada, r nn, y pale. Hindi phu hanja bi mui, hanja bi du, njangu r Tu J, gehnu ar mj hihamu da gxa r nsu. 4 Behu mu tengu mar dta r nsu mi pesa nunar Melkisedeknu. Ngetho nuna ma palehu ar Abra, himbi konti nda umba r reta xeni n xki hmba ya nd bi d. 5 Majni nuya xi e ha y beto ar Lebi, gehyu hnga ar befi ngu ar mj. Xi mepabi da hnga r reta xeni ngu mnga ha ya bepate, mdi jotwa y ku, ngetho nuyu xpa ponga ha y btsi ar Abra nehe. 6 Ha nunar Melkisedek togo hinxpa e ha y beto ar Lebi, bi hnga r reta xeni bi umba ar Abra, togo xki hnga ar hti, ne bi jpabi. 7 Ne di phu xiho n togo tte r nsu, go unga ar njpi. 8 Nuya mj togo hnga ar reta xeni, gehyu ya oho the y te, ha nunar Melkisedek mh nunu tetho, hinxi du. 9 Ma ga mhu nmu mi unga r reta xeni ar Abra, pontho bi guta y beto ar Lebi nehe, ha nupya jota nuu xpa ehnu. 10 Ngetho ar Lebi hinxki mut ho. Mefa ba e ha y beto ar Abra togo xki ma ba tsu ar Melkisedek. 11 Numu da taxka y te ya ji ha y befi ya mj y beto ar Lebi, ne

12Hindi

Nunar Melkisedek mar nd har hai Salem, ne mr mj J bi bu mhetsi. Bi boni ma ba th ar

Ar befi ngu ar dngamj bi mesa ar Melkisedek

AR EBREO7,8 ha ya bepate bi tunga nuy pa ya mjyu, yo ba pehna J manar mj di pespa r nsu ar Melkisedek, ne himi pespa r nsu ar Aron. 12 Ha numu da bata ar mj, mahyoni da bata ya bepate nehe. 13 Ne n togo mh, nao y pale, nuy mni hinto bi mpe har nij. 14 Gatho pdi, nuna ma tsi Hmuhu ba e ha y beto ar Huda, ha nunar Moise hinte bi noni ha nda nmjyu. 15 Ne xa nhekitho, numu da nanga manar mj nao di pespa r nsu ar Melkisedek, hinxpa e ha y beto ar Aron. 16 Hinxki tetsi ngu enga har bepate nonga ar ji da zokwa y beto. Ha nupya xi hnga togo pesa ar te hinda ma da gtsi. 17 Xi ndamajni nho habu en: Nuge gar mj hihamu da the ri tsedi, gi pespa r nsu ar Melkisedek. 18 Xi thka nunar beto bepate mu, himi pesa ar tsedi, ne himbi tsa bi yota n mi mahyoni nda yote. 19 Ya bepate hinto bi umba nar hogamui, ha nu mi tunga nar rayo ndomi xa tte r ho, faxkagihu ga kwathu ga hohu J. 20 Ne J bi etase made r thuhu bi no. 21 Ngetho majni nu mara ya mj bi tetsi ne hinto bi teta made. Ha nunu h, bi eta made nu togo bi etsi, bi embabi: Bi eta made r thuhu ar tsi Dada, ne hinda ma da pata r ne. Bi en:

372 Nuge gar mj gi pespa r nsu ar Melkisedek, hihamu da gxa ri tsedi. 22 Ar tsi Hmu Hesu ba made, japi da tho nunar nkohinu xa tte r ho. 23 Numara ya mj bi nja nzeye, ngetho nda du ne himi tsa nda mpe nzeye ya pa. 24 Ha nunu hihamu da gxa r te, jange pesa ar befi mj hihamu da thege. 25 Jange hyaxmu tsa da poho nuu emuibi ne da e da wati da hyonga J, ne hingi tsaya apa J da maxu. 26 Ngetho nunar dngamjnu, gehnu ndi hohu: r mui xintaxi, hingi pdi da yota ar tsoki, hinxi jaxta r mui, hingi nthskwi ya yotatsoki, ne bi tsixa mhetsi ba bu hwi J. 27 Num, hinge mahyoni hyaxmu da unga nr moho ne da mpumbabi y tsokise, ne mefa da unga nuy meti ya ji, ngu ota nu mara ya dngamj. Ngetho nunu, bi unse r te nagitho, ne hihamu da unga managi. 28 Ngetho ya bepate exa ngu ya dngamj ya ji hiotho y tsedi. Ha nmu mi tho ya bepate, bi etase made r thuhu J, nda exa r Tu xa ja r tsedi, hihamu da the r nsu.

Gatho nuna xta mhu, honsenu di ne da zo ri mfenihu: Di pesu nunar dngamjnu, togo bi huxnu hr ei r thuxand J mhetsi. 2 Bi mpe habu majni ar dnganij xi hyokase J, hinge ar meximhai.

N ba made enga ar rayo nkohi

373 gatho ya dngamj, xi thutsi da moxa ya moho ne ya hti. Jange nunu nehe mahyoni di pesa te da mospa J. 4 Numu di bu hmwa har ximhai, hindar nmjhm, ngetho jawa ya mj poxa ya moho ngu mnga y bepate ar Moise. 5 Nuu pepa n di htsi ne ar xuditho nu te janu mhetsi. Ngu bi tuta ar Moise nmu ma nda hyokwa r ngu J, ne bi tembabi: Hyanda xiho gi hyoka ngu xi tutai har toho. 6 Ha nupya nunar dngamjnu di tehu, xa dta r befi, ngetho ba made enga nunar rayo nkohi. Gehnu xi tunga mahyegiwi mara ya hti xa tte y ho. 7 Ngetho numu nunar beto nkohi di peshm r tsedi, hinge mi mahyoni nda tumh mana mu. 8 Gese J himbi numaho r befi ya me Israel, jange bi zui bi embabiu: Ar tsi Hmu en: Ma da zo ya pa ga nkobe ya me Israel ne ya me Huda manar rayo nkohi. 9 Hinge ngu nunar nkohi da nkobe y pale, nmu nda mipa y ye da ju ka har hai Ehipto. Ngetho nuu himbi umby mui bi yota n da nkobe, ne nuga da hekau, enga njapu ar tsi Hmu. 10 Nu xta tho nuya pau, gehnu ar nkohi ma ga nkobe ya me Israel, enga ar tsi Hmu: Ma ga otwa ma bepate ha y mfeniu, ne ma ga ktwa ha y mui. Ma ga bui ngu r Jgi,

AR EBREO8,9 ne ma ga nugau ngu ma btsi. ma da uta r ohu, hinto ma da uta r ku, di embabi: Pdi togo ar tsi Hmu. Ngetho gatho ma da bkagi, di ndu n tsi tu lo, ne di gxa n dta. 12 Ma ga pumbabi y tsoki, hinga ma ga pengi ga bemba n hingi njapu bi yotu. 13 Numu en nar rayo nkohi, xi gnga n mana mu. Ha n en bi gngi ne bi thege, txutho bedi da medi.
11 Hinto

3Ngetho

Ha nunar beto nkohi, J xki xipabi ya ji hanja nda ndmbabi har nij mi bu kwa har ximhai. 2 Ne nunar nij mi njanu: Har uti habu mi tembabi Mar Nsunda, ka mi bu hnu ar mfoxyo, ar mexa ne ya thuhme mi tespabi J. 3 Ne mote r oho ar dta dutu, mi juta n manr xeni ar nij mar thuhu Xa Ar Nsunda. 4 Ka mi bu hnu nar ntutsi xki thoka ar kaxtaboj, ne ar kaxta bezankohi habu besa nar kaxtateni, mi k ar huni ba e mhetsi, r to ar Aron bi rogi, ne ya nxindo nkohi. 5 Ne ma ar bezankohi, ka xki thuxnu ya denxe mi u r nsunda J, mi koma ar kaxtaxithe, habu mi nhxa ar ji mi punga ya tsoki. Nuyu hinga ma ga otahu xiho ar upya. 6 Nu xki wadi xki thoka gatho, nu hr utitho ar nij, hyaxmu mi

Ar nij habu mi ndnga J nuwa har ximhai, ne n bi japu mhetsi

AR EBREO9 kuta ya mj mi ota y befi mi ndngaj. 7 Nu hr oxeni ar nij, honse ar dngamj mi kuti ne nagitho ar jeye. Himi tsa nda yuti numu hinte mi hmpa r ji ya meti nda unga ngu ar moho. Njapu nda mpumbabi meto y tsoki, ne mefa y tsoki gatho nu mara. 8 Ne r H J utkagihu njapu, hinxki tunda ar seki to gatho nda yuta habu tembabi Xa Ar Nsunda, nmu hr uti ar nij hinxki beta r nsu. 9 Nunu ngu r xuditho n di thohupya. Nuya moho ne ya hti mi mospa J mameto, hinto bi hyokwa y mui nuu mi ota njapu. 10 Numu nuya beto mh xki mepabi, honse nda moxa ya huni, te nda tsi, ne ya nsu ki mpe hr ndoyo ya ji, mi thomi nda zonga ar pa nda mponga xoge. 11 Ha nupya xi zokwa ar tsi Hmu Hesukristo, r dngamj nuya ho ba epu. Bi yuta har dnga nij tta r nsu, hinxi hyoka nar ji, himbi thoka mahyegiwi ar ximhai. 12 Ne bi yuta nagitho har xeni Xa Ar Nsunda, ne hihamu da yuta managi. Himbi hspa r ji ya txi wa y ji ya boi, nunr jise bi guta nagitho ya thai ndi tuhu. 13 Ngetho numu nda nhspa ar ji y ji ya txi, y ji ya boi ne r bospi ya kero, ne nda nsu ki nda ntaxka r te, 14 tema hinda tsa da yota r ji ar tsi Hmu Hesukristo, bi datwa J hinte xki jaxti. Bi maxa r H J bu gatho ya pa, bi unga r te. Ha nunr jinu da xu ka ri mfenihu, gi

374 hyehupu nuya befi hinte unga ar te, ne gi pefu J togo h ar te. 15 Jange bi u ar rayo nkohi. Ne nmu mi unga r te, bi mpumbabi y tsoki xki yota mameto nuu mi bu har beto nkohi. Ne njapu nuya xki thahni bi tumba ya ho xki hti hihamu da gtsi. 16 Ngetho habu ja nar hemi nkohi, mahyoni meto da du togo tso y ho. 17 Nunar nkohinu da ndu i da mesa r tsedi xta du n togo tso y ho. Ngetho numu tetho, hinto tsa da hni. 18 Nu har beto nkohi nehe, hinge nda tsa nda mesa r tsedi numu hinge nda nhma ar ji. 19 Ngetho ar Moise nu mi wadi bi xipa ya ji xoge ya bepate, bi gu mpa r ji ya boi ne r ji ya txi, bi thnsa ar dehe. Ne bi gu ar thengaxiyo ne ya doni, bi nxa ha ya tofo mi huxa ya bepate, ne bi nxa gatho ya ji nehe. 20 Ne bi en: Gehnu ar ji umba r tsedi ar nkohi xi bepahu J gi yothu. 21 Hinge honsey u, bi nxya ji ar nij nehe, ne gatho ya nteni mpe hr befi J. 22 Ha ya bepate, txut ho bedi da japa da taxka xoge har ji nhmi, ne numu hinda nhma ar ji, hiotho r mpumbate ya tsoki.

mu nuya te jawa har ximhai, hehwi nuya te janu mhetsi, mi mahyoni nda nsu ka ha y ji ya meti. Ha nuu gese bi ja mhetsi, mahyoni manar moho di tte r ho.

23Njapu

r ndte ar tsi Hmu Hesukristo hka ya tsoki

375 ar tsi Hmu Hesukristo himbi yuta ha nar nij xi hyoka ar meximhai, hehwi n majni bi bu mhetsi. Gese bi yutnu har nij mhetsi nda pokagihu hr nthandi J. 25 Ne hinge xa kuta ngu nu mara ya dngamj, tata jeye mi kuta har xeni Xa Ar Nsunda nda moxa ar ji hingo mr metise. 26 Numu di njapu, hangu ya mpengi xi dumh numu ga pehu hr nduitho ar ximhai. Ne ha ya ngxapayu, bi udi bi unse r te nagitho, ne hinda mengi da yota managi, ne njapu bi hka ar tsoki. 27 Ne ngu xi thuspabi ya ji, honse nagi da duyu, ne da thspa majni, 28 njapu ar tsi Hmu Hesukristo nehe, nagitho bi unga r te, ne njapu bi hspa y tsoki nzeye. Ne ma da udi r yogi managi, da poho gatho nuu ndomi, hinte di benga ar tsoki. Nuya bepate bi tunga mahamu, honse ngu r xudi nuya dta ho ma nda taju mefa, hinge mi gehyu. Nuya moho tata jeye mi ota nuu mi e nda hyonga J, hinto bi tsa bi hyokwa r mui. 2 Ngetho numu xi hkwahm y tsokiyu, hinte di tsau ha y mui, ne xi hyehm da yota nuya mohoyu. 3 Ha nuya mo hoy u, honse mi japi da benga y tsoki tata jeye. 4 Ngetho nuy ji ya boi ne y ji ya txi hingi tsa da hka ya tsoki. 5 Jange nu mi yuta har ximhai ar tsi Hmu Hesukristo, bi en:

AR EBREO9,10 Ya moho ne ya hti hinga ne, ha ga rakawa nar ndoyo har ximhai. 6 Nuya moho tsti ne nuya hti thai gi pungya tsoki, hinga numaho. 7 Jange da enga: Ma Ji, di bu kwa xta e ga ota n gi nege, ngu xi ntota ha ya tofo habu nongagi. 8 Ngu enga meto: Ya moho ne ya hti tai gi pungya tsoki, hinga ne, ne hinga numaho. (Gathoyu botse ngu mnga ha ya bepate.) 9 Mefa bi en: Ma Ji, di bu kwa xta e ga ota n gi nege. Njapu bi en, bi gxa n meto, ne bi thuxa mana rayo. 10 Xi taxkagihu, ngetho ar tsi Hmu Hesukristo bi yota J, bi unga r te ngu nar moho nagitho, ne hinda ma da tho r tsedi. 11 Ha nuya mj hyaxmu pepa J, ne unga get ar moho hihamu da hka ya tsoki. 12 Ha nunar tsi Hmu Hesukristo, mi wadi bi unga nadar moho bi gutwa y tsoki ya meximhai, bi huxa hr ei J. 13 Bi ndu nuya pau di njawa, honse tomi da tsimpa gatho y u ni da tsema ha y wa. 14 Ngetho nuna nadar mohonu, bi umba nar hoga te hinda thege nuu xi taxk. 15 r H J mahyegi damajni nmu bi enga meto: 16 Nu xta tho nuya payu, gehnu ar nkohi ma ga nkobe, enga ar tsi Hmu: Ma ga ktwa ma bepate ha y mui,

24Ngetho

10

AR EBREO10 ne ga otwa ha y mfeni. bi enga mefa: Hihamu ma ga benga y tsoki, ne ga puhni ma ya mesku. 18 Nu habu xi mpumbabiyu, hiotho mara ya moho da dukwa y tsoki.
17Ne

376 toma nunar pa xa utho da thspa majni, ne ar tsibi nthu ni da duta gatho nuu hingi ne da yota J. 28 Nuu togo tsokwa y bepate ar Moise, numu yoho wa hu ya ji da damajni h bi yote, hinda konti da tho. 29 Tengu r dtahm ar mfei gi behu toma n togo hinda numansubi r Tu J, ne da en, hingi ho r ji nuna bi japabi bi taxki, ne da ntoxkwi r H J xi nhwgagihu. 30 Di phu togo bi en: Go di kospaga y ni, go ga umga y njuti, enga njapu ar tsi Hmu. Ne managi en: Ar tsi Dada ma da hspa majni y btsi. 31 ut ho da zo na ha y ye J togo te. 32 Behu nuya pa xi thogi, nmu ja ngi jwahu bi raahu r hyatsi ar tsi Hmu, xa ga tseta ri muihu ga thohu ya thogi. 33 Mdi ngi thohu ya thogi ne ya ntutsa, ga tsethu ya ji mi theahu, ne njapu ga thohwihu mahyegi nuu mara mi tho ya thogi nehe. 34 Ngetho ga hwju nuu mi ku har fadi. Ha nuya ri hohu bi thmpahu, ga njohya ga tsethu, gi tomhu gi hhu ya ho xa nzatho ne hinda thege, bi topahu nu mhetsi. 35 Jange yo ma gi hyehu gi ndmhu, ngetho bi topahu nar dta nthh. 36 Ngetho mahyoni gi tset hu ya thogi, ne xki jwahu gi yothu n ne J, gi hhu n xi tahu. 37 Enga har Tofo:

27Honse

tsi kuhu, di pesupya ar seki ga kuthu har xeni Xa Ar Nsunda, gehnu bi guta nmu mi nma r ji ar tsi Hmu Hesukristo. 20 Ga nehu ar rayo u tsixju har te, bi xogagihu madeda ar dta xu ni dutu bi xoki, gehnu r ndoyo. 21 Ne di ehu hr nij J nar dta dngamj xa pesa r nsu. 22 Ma ga kwathu habu bu J, hinte di tsu ka ma mfenihu, ne di tse ma jamfihu. Ngetho xi nxugagihu ma muihu xi thgagihu ya tsomfeni, ne xi nsuga ma ndoyohu har taxdehe. 23 Hinge te gatho ga benthu. Ma ga umba ma muihu ga uhu nunar ndominu di pesu, ngetho nu togo bi tkagihu hingi kate. 24 Ne na ngu na ga behu ma ohu, ga nkahu ga pesu ar mhte, ne ga pehu ya hoga befi. 25 Yo ma ga hehu ga kwathu ha ya mhuntsi ngu xi nznga ra. N ga othu, ga humfu r mui na ngu na ma kuhu, ngetho di phu baputho ar pa da penga ma tsi Hmuhu Hesukristo.

Ma ga umba ma mu ihu ga hohu J

19Jange

nuu xi b n majni, ne di nese da yota ya tsoki, hinda ma da tota manar moho da thkwa y tsokiyu.

26Ngetho

Nuu xa nese da ntsoki

377 Ga tomhu da tho mana tsi tui, ne nguta ma da zo n da ehe. 38 Ha n togo bu xiho ha ma nthandi, ma da mui di emuigi, ha numu da mengi, hinga numaho. 39 Mdi nuju hinga gekagihu nuu di penju ga mehu. Nuju di pesu ar emui, ne hinda me ma pahu.

AR EBREO10,11 J n ma nda thogi, mdi himi handatho. Nunar jamfinu bi japi bi nheki y tsoki ya meximhai, ha n bi tembabi mi bui xiho hr nthandi J. 8 Nunar emu inu bi maxa ar Abra nu mi tsohni, ba ponga hr hnini ndi ma ha nar hai nda tumbabi. Bi yota J mdi himi pdi habu ndi ma. 9 Ar emu i bi matsi bi mu ngu nar nzoho har hai xki htwabi, nuyu ma y hai mara. Mi buta ha ya ngudutu. Bi njapu ar Isa ne ar Hakob, nuu togo bi hnga ar hti nehe. 10 Ngetho mi toma ar hnini xi tei xiho, gese J togo xi beni hanja da thoki. 11 Nunar emu inu bi maxa ar Sara togo himi tsa nda onte. Bi hnga ar tsedi nda ndathi, ne bi mu r btsi, mdi xki tho ya jeye onte nar beh. Ha bi emui mi tsa nda yota togo bi twabi. 12 Bi njapu nehe ar Abra. Pontho xki du, bi mesa ngu r nzeye ya tso nuy beto bi dini, ne ngu ar bomu ja har nthe hingi tsa da bede. 13 Bi du mi emu i gathou, mdi himbi hnga ar hti. Bi hyantu yaputho ne mi emui, mi zengwatho ne mi damajniu ma ya nzoho ne thota nuwa har ximhai. 14 Ngetho nuu mnga njapu, nheki xiho honga nar hai habu da mui. 15 Numu di bemh nda penga habu ba pou, mi tsa nda mengi. 16 Ha nuyu mi hou mana, mi tte r nsu bi bu mhetsi. Jange J hingi ntsa da embabi r Dadau, ne xpa hokwa nar hnininu.

11

Ar emui gehnu ga phu xiho ma ga hhu n di tomhu, ne di emuihu ga hhu n hindi handathohu. 2 Nunar emu inu bi maxa ma palehu mi bu mameto nda numaho J. 3 Nunar emu inu fax kagihu ga phu honse bi mnga J, ne bi ho xoge n di hanthupya. Gathonu ba e habu himi nhekitho mu. 4 Nunar emu inu bi maxa ar Abel bi unga nar moho mi tpa r ho n bi unga r jd Kain. Jange J bi damajni mar hogaji, ngetho bi hmba r moho. Ne mi tho ya pa, mdi xi du, nhombatho r emui. 5 Nunar emu inu bi maxa ar Enok bi tsitsi hinge nda nu ar ndte. Ne himbi thini, ngetho bi zixa J. Nmu hinxki tsixtho, J bi damajni mi numaho. 6 Ha nuu hinte pesa ar emu i, J hingi tsa da numaho, ngetho n togo ne da hyoni, meto mahyoni da emui di bui, ne go ma da umba r nthh togo honi. 7 Nunar emu inu bi maxa ar Noe bi hyoka ar motsa habu bi kont ne gatho y mni, nmu mi xipa

Ar emu i

AR EBREO11 emuinu bi maxa ar Abra nmu mi tsata J. Dama bi netho bi datwa ar Isa n nase r tu mi ehe, mdi xki hnga ya hti, 18 nu xki wadi xki tembabi: Nuya ri beto xta tai, ma da bonga ha y btsi ar Isa. 19 Mi emu i pesa ar tsedi J da gu xa nuu xi du, ngetho pontho bi du ne bi mengi bi nte managi, ne bi mengi bi zitsi. 20 Nunar emu inu bi maxa ar Isa bi xipa ar Hakob ne ar Esau n ma nda hwkwa J mefa. 21 Nunar emu inu bi maxa ar Hakob nmu mi dati nda du, bi xipa n ma nda hwkwa J y btsi ar Huse, ne bi ndnga J mi njwaxa hr ndoho. 22 Nunar emu inu bi maxa ar Huse nmu mi baputho r ndte, bi en ma nda bonga Ehipto nuya me Israel, ne bi bepabiu nda gu kwa y ndoyo. 23 Nunar emu inu bi maxa y dada ar Moise, bi hu nzn, ngetho bi hyantu mar nzatho btsi, ne himbi zuu n xki mnga ar nd. 24 Nunar emu inu bi maxa ar Moise nmu mi ndta, himbi ne bi tembabi mr tu r tinxu ar nd me Ehipto. 25 Bi hwahna nda mfei mahyegiwi r hnini J, himbi ne bi njohya ra ya tsi pa ha y ho ar tsoki. 26 Bi hyandi ngu nar dta metsi y ntutsa ar tsi Hmu Hesukristo, ne himbi nepa y metsi ya me Ehipto, ngetho xki huxa r da har nthh unga J. 27 Ar emu i bi matsi ba tsopu Ehipto, himbi zupa r kwe ar nd,

378 ngetho bi zetwa r jamfi J togo hingi nheki. 28 Bi mat si nehe nda duma ar baxjwa ne ar nhxa ji nmu nda thohnu togo mi ho ya beto btsi, hinte nda japabiu. 29 Ar emu i bi matsi bi thotu har Thenga honthe ngu ar yohai, ha nuya me Ehipto bi tsati nda thou nehe, ne bi jtu xoge. 30 Ar emu i bi mfaxte bi yota ya jdo mi kota ar hnini Heriko, nu mi wadi bi ntheta yoto mpa. 31 Nunar emu inu bi maxa nunar tsobeh mr thuhu ar Rahab. Himbi duwi gatho nu mara ya mesku, ngetho bi umba nar hoga tsaya nuu togo bi ma ba thexa ar hai xki hti. 32 Tema mana ga xiahu. Ngetho hinda zu kagi ga petahu gatho tema bi tho ar Gedeon, ar Barak, ar Sanson, ar Hefte, ar Dabi, njapu ar Samuel ne mara y mehni J. 33 Nunar emu i bi matsi bi d mara ya nd, bi yota ar hoga tsutwi, bi zu ya hti, ne bi gotwa y ne ya muhu. 34 Bi mat si bi konta ha ya tsibi xa mi fagi, ne ha ya ndojwai. Bi tumba ar tsedi ha y ngwenti ne ha ya tuhni, ne bi japi nda be ar u y ndogu mara ya hai. 35 Ra ya beh bi mengi bi hyanda y mni xki mengi xki nte managi. Mara bi hegi bi mfei, himbi ne togo nda ni, ne nda mengi nda nte ha nar mui tte r nsu. 36 Mara bi tho ya ntutsa ne ya mfei. Hinge honse, bi nthta ya boj ne bi jota ha ya fadi. 37 Bi tsoxa ya nkahni, bi nju ya nthegi bi theka made, bi tsati.

17Nunar

379 Mara bi tho ndojwaitho, himi otho habu nda mui, hagatho mi yotho, honse mi hempa y ximhni ya deti, ya txi, xa mi hyoya, xa mi tho ya dumui, mi tho ya mfei. 38 Ar ximhai hinge ndi epabi nda mu kwa. Mi you ha ya otahai, ha ya toho, ha ya eke ne ya oki ja ha ya maye. 39 Mdi bi numaho J y jamfi, himbi hyantu nda tho gatho n xki htwabi. 40 Ngetho J xki yegagihu mara ya dta njpi, ne nuu mahyegi nguju nda hnga nunar honu, ne hinge nda hnseu ya njpi.

AR EBREO11,12 ne yo gi wenthu numu tsuahu. ar tsi Hmu umba r mfu ki nuu togo mdi, ne umba r mfei gatho nuu embabi y btsi. 7 Tset hu ar mfu ki raahu J, ngetho hantahu ngu y btsi. Hinjoo nar btsi togo r dada hingi umba r mfu ki. 8 Ha numu hingi raahu ar mfu ki ngu nu mara, hingy btsiihu mu, go y hotuihu. 9 Nupya ma ga behu xta ehuwa ma dadahu har ximhai, mi febgagihu ne ndi mhu. Yo hinga othu r Dada ma hhu, ne ga pesu ar te. 10 Majni numa dadahuwa mi tsu kagihu ra ya tsi pa, ngu mi beu mar ho. Ha J febgagihu homga ma hohu, ne ga pesu nar te xintaxi ngu. 11 Majni hiotho nar mfei ga johya ga hhu, gatho tsotkagihu ma muihu. Ha numu da zo ma mfenihu, mefa ga pesu nar hogamui, ne da tsa ga othu n xiho.
6 Ngetho

12

Ngetho xa xi gokathogihu ra nzeye togo xi damajni mi pesa ar emui, ma ga hehu mu gatho ma benihu, ne ya tsoki hingi hegagihu ga yohu. Ne ga nixtihu hinga tsayahu ga tsohu r ni nunar u di tehu. 2 Hinga hju ma dahu xta huxu ar tsi Hmu Hesukristo, togo bi dumi ne bi jwatka ma jamfihu. Himbi jamasu hangu ma nda tho ya ntutsa, mi handar johya ma nda epa mefa, bi netho nda tsuta har ponti, ne bi hxa hr ei r thuxand J. 3 Behu n togo bi mespa ar tseti ya tsokte xa mi utsa, ne njapu hinda wentahu hingi ne gi pefu. 4 Nuahu hinxi zota ar pa gi uhu ri tehu gi ntsawihu ar tsoki. 5 Hage xka pumhnihu ya mh bi hupa ri muihu ngu y btsiihu J, bi teahu njawa: Ma tsi btsiihu, yo gi tsamfu r njutgu raahu ar tsi Hmu,

Hinga hju ma dahu xta huxu har tsi Hmu Hesukristo

ju xu ri yehu xi datho, ne nuya ri hmuhu xi nzatho. 13 Ne hyoju nar u njntho. Njapu nuna ri wahu xi wengi hinda koxa ar ndoyo, da mengi da zo xiho managi. 14 Umba ri mu ihu gi bu hwihu nar hogamui gatho nu mara, ne gi pesu nar mfeni xintaxi. Ngetho nuu hinte petsi, hinda ma da hyandwa r hmi ar tsi Hmu. 15 Ntsuhu, yo ma da bompu na da hyepu r nhwki J. Ne da mudi

12Jange

Nuu togo hepu r nhwki J

AR EBREO12,13 da zota r mui, ne da yota n hingi ho. Ne njapu da mudi da tsokwa y mfeni mara. 16 Yo ma da mupu na di bengwi ya ji, wa hindi ne da numansu n di e mhetsi. Ngu ar Esau bi thoka n mi tembabi mar beto tu, bi pati nda tumba na mohi ar huni. 17 Xka phu himbi tekwabi, mdi mefa mi nemh nda hnga ar njpi, ne himbi tsa. Bi nmahm y gida, ha himbi tumbabi ar seki. 18 Nuahu hinxka kwathu har toho mi tsa ngi thahu, ngu ya me Israel bi tho mameto, ne ngi hyanthu mi poxa ar tsibi, xa mar mexui, ne mi ja ar yomndhi. 19 Hinga yohu r heti ar kaxtathu xi, ne hinga yohu nunar mh mi nzote. Nuu togo bi yode bi yadi nda he. 20 Ngetho himi tsa nda zeta n mi nsipabi, mi en: Nuu togo nda exa r wa har toho mdi mar meti, nda tho nkahni wa nda nsusa nar maza. 21 Xa mar dta r nsu mi nheki. Gese ar Moise bi en: Xa di nhwti di ntsu. 22 Nuahu xka kwathu har toho r thuhu Sion, hr hnini J togo te, har Herusalen mhetsi, pontho xka bu hwihu nuu ra nzeye ya enxe. 23 Xka kwathu hr mhuntsi nuu ya hmkabtsi xi thuspa y thuhunu mhetsi, ne xka tsu hu J togo otwa ar tsutwi gatho. Ne xka nthskwihu ya hogaji xi du xi zonga xiho hr ni. 24 Xka kwathu xka tsu hu gese ar tsi Hmu Hesukristo, togo u ar rayo nkohi. Ne r ji bi nmi xa

380 dta ar ho udi, hingi hehwi r ji ar Abel. 25 Jamasuhu yo ma gi fesfu r mh togo zoju. Ngetho numu himbi konta nuu bi mespa r mh togo mi zokwa har ximhai, hanja ga konthu numu ga fesfu r mh J bi e mhetsi. 26 Nunar mh bi japi bi nhwta gatho nuwa har ximhai, nupya xi tkagihu xi en: Honse managi ma ga japa da nhwta hinge honse ar ximhai, xoge mhetsi nehe. 27 Nmu en, managi, ne da en ma da hwnga gatho n tsa da ni ne xi thoki. Honse da gohi nuu hingi tsa da ni. 28 Jange numu xta hhu nar tsutwi hingi tsa da ni, ma ga umfu njamdi J, ne ga pepabihu ngu ne, ga pesfu ar ntsu ne ar ntsuni. 29 Ngetho ma tsi Dadahu hehwi nar tsibi tsta xoge.

13

Yo ma gi hyehu da the ar mhte di pesu na ngu na nuya di nkuhu. 2 Yo ma gi hyehu gi umfu ar tsaya mara ha ri nguhu. Ngetho ra mdi hinxi bdi, xi umba ar tsaya ya enxe ha y ngu. 3 Behu ya yofadi, hu ri mu ihu wande gi owihu mahyegi har fadi. Yo gi pumhnihu nuu xi mfei, ngetho gi pesasehu ri ndoyohu nehe. 4 Tsuhu ar nthti ne suhu dar ntaxi. Ha nuu bengwi nuu hinxi nthtwi ne nuu ka y nthti, J ma da hspa majni. 5 Nzhu hingi hyoju ar boj, hogamuihu n gi pesu. Ngetho

Njanu da mu i ya gamfi

381 J bi en: Hinga hekai, hinga pumhnii. 6 Jange hinga tu ma mu ihu ga ehu: Ar tsi Hmu go faxkagi, hinga ntsu. Te da jakaga ar ji. 7 Behu ri mayohu togo bi xiahu r mh J. Hyanthu tengu bi njpabi y mui, ne temfu y jamfi. 8 Ar tsi Hmu Hesukristo get ngu mahamu, ar pania, ne hihamu da mponi. 9 Yo ma gi hehu da kaahu mara ya ntuti hingi o y u. Ngetho xiho gi zeta ri jamfihu hr nhwki ar tsi Hmu, hinge ha ya huni. Nuyu hinte bi maxa nuu togo mi japu. 10 Di pesu nar mox mo ho habu nuya mj mi mpe hr nij J mi bu mahamu, hingi tsa da hka ar moho da zi. 11 Nunar dngamj mi kuta har nij r ji ya meti nda tunga ngu ar moho, ne nda thkwa y tsoki ya ji. Ne nuy ndoyo nuya metiyu nda tsta yapu habu hinto mi bui. 12 Jange ar tsi Hmu Hesukristo nehe, bi tho nthi har hnini, ne njapu nunr jise bi nmi, da hkwa y tsoki ya ji. 13 Ma ga pohu mu ga thhu nthi, ne ga enthu ma tehu ga thohu nuya ugi ngu bi tho nehe. 14 Ngetho hindi pesuwa nar hnini hihamu da gtsi. Di hohu n mana xi epu. 15 Num, ma ga tutwabihu J nar thuhu ngu nar moho, ngetho di bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo. Ma ga ehu nunar mohonu,

AR EBREO13 ponga ha ma nehu matwa r thuhu J. 16 Ne ga ot hu xiho hinga pumhnihu ga mfaxu na ngu na, ngetho nuya mohoyu numaho J. 17 Yot hu ri mayohu, yo ma gi ththu n xiahu. Ngetho nuu hingi tsaya suahu, pdi ma da thspa majni. Jahupu ne da njohya da yote, hinge di tu y mui, ngetho nunu hinte faxahu. 18 Yaf u J da max kagihe. Di behe hinte tsu kagihe ma mfenihe, ngetho di nehe ga othe xiho gatho. 19 Honse meto di xiahu gi yaf u nguta da tsa ga mapu managi.

unga ar hogamui, ne bi japi bi mengi bi nte ar tsi Hmu Hesukristo managi, nuna ar hoga Mayo bi nma r ji bi duma nar rayo nkohi hihamu da gtsi. 21 Gese J da maxahu gi yot hu ya hoga befi ngu ne, ne da mpe ha ri muihu da tsa gi yothu n numaho. Da njapu ngetho tsixahu ar tsi Hmu Hesukristo, togo di epi da tumba ar nsunda hihamu da gtsi. D njapu. 22 Di aahu tsi kuhu, gi hhu nunar mhnu hupa ri muihu, nuna na tsi tui xta otahu. 23 Phu, xi nthe ma tsi kuhu Timoteo. Numu nguta da thokwa, ga mebe ma ga ksahe. 24 Zengwagihu gatho ri mayohu ne gatho ya ku. Peahu nzengwa nuya ku me Italia. 25 D hyexathoihu r nhwki J. D njapu.

20J

Ntdi ya ku ne mhatwa J

Ar hemi bi yota ar Santiago

n togo pesa y metsi, d njohya xi hyoma hai J, ngetho n ngu r ndoni nar doni, ma da thotho. 11 Ngetho nu xta boxa ar hyadi ne da pati, ar doni da yoti, da da r ndoni ne da meta r nzatho. Njaputho n togo the ya ho, da meta madeda y metsi.

AR SANTIAGO
10Ha

Dar Santiago, r begogi J ne ar tsi Hmu Hesukristo, di zengwaihu gatho nuahu y betoihu nuu retamayoho y tu ar Israel ha gatho ya hai xka mfonthu.
2Ma

Ar nzengwa

tsi kuhu, njohyahu nmu gi thohu tsant ya thogi. 3 Gi phu numu ntsatahu ri emuihu, ma da huxa ri tsetihu. 4 Umba ri mu ihu da nheki ri tsetihu ha n gi pehu, ne gi xu xiho, hinte gi kathu. 5 Numu naahu gi kathu ar mfdi, yafu J ne da raahu, ngetho n xa unga nzeye ne hingi sahu. 6 emu ihu gi yaf u, hingi yomihu. Ngetho n togo yomi, hehwi nuy mpu ntsi ar dhonthe xa tuxta ar ndhi, mawa di manu. 7 Nuu togo njapu, yo di benga ja tema da umba ar tsi Hmu. 8 N togo yta r mfeni, hingi yo nadar u. 9 Nunar tsi ku hyoya, d njohya xi numansu J.

Ar hoga mfdi unga J

nunar oho da tho xiho nmu tsati. Ngetho nu xta tho nunar tsatinu, ma da hnga ar te ngu ar nthh xi twa J gatho nuu togo mdi. 13 Numu na tsati da yota n hingi ho, yo ma da en go tsata J, ngetho J hingi tsa da tsati da yota n hingi ho, ne hinto tsat. 14 Na ngu na tsati nmu hr mfenise tsitsi da yota n ne r ndoyo. 15 Nunar mfeninu, ngu nar beh u, da rogi ar tsoki, ne xta yote, da yonga ar ndte. 16 Ma tsi hmka kuhu, yo gi behu ar u. 17 Gatho ya hogantuni xa xiho, bi e mhetsi, bi pehna ar Dada togo

12Nzat ho

Ga tsethu ya tsati

382

383 r meti ar oti. N hingi mponi, ne hingi pata r mfeni, ngu mponga ar xudi. 18 Go bi ne bi jaju da ntehu managi har mh majni da oxu, ne da nugagihu ngu ar beto sofo ma da nju xa mefa.

AR SANTIAGO1,2 hinda jaxta ri muihu gi mewihu ar ximhai. Ma tsi kuhu, d nheki nuna ri emuihu gi pesfu ma tsi Hmuhu Hesukristo, yo gi hwanthu togo gi zohu. 2 Ngetho numu ha ri mhuntsihu da zonga nar ku di h ya kaxtamfoye ne ya hoga he, mefa da zonga manar tsi hyoya ku di he ra ya tsi nju mfo, 3 ne gi numahohu nuna h ar nzatho he, ne gi embabihu: Huxnu ha ya hoga nthutsi. Ha gi embabihu nunar tsi hyoya: Baputho. Numu gi ne gi hudi, hupu har hai. 4 Hage hingi hwanthu njapu ya ku mu, ne gi tehu ya mfeni hingi ho. 5 Ma tsi hmka kuhu, di ne gi yoxu n ma ga xiahu: Hage hinxi hwahna J nuya hyoya jawa har ximhai da mesa nzeye ar jamfi, ne da yuta hr tsutwi xi twabi nuu togo mdi. 6 Ha nuahu xka hyomfu ar h n ar tsi hyoya. Hage hingo nuu pesa y metsi togo jaahu gi thohu ar tsomui, ne gehyu togo tsixahu ma da bapahu ha ya tsutwi. 7 Ha hinga gehyu togo tsamba ar hoga thuhu bi mhatahu nehe. 8 Numu xa majni gi ot hu ngu enga ar bepate xa dta r nsu, gi tehu mu ngu enga hr Tofo J: M ri ohu ngu gi mhse. Njapu gi othu xiho mu. 9 Ha numu gi hwanthu ri ohu, gi othu ar tsoki, ne xka tsojwu ar bepate, udi gar tsoktehu. 10 Numu na umba r mu i da yota gatho ngu mnga ha ya

Hingi hwanthu ra

tsi kuhu, xoju xiho ri guhu gi yohu, hinge dama gi thhu, ne hingi mbo ri kwehu nguta. 20 Ngetho n togo mbo r kwe, hingi pe n ne J da mefi. 21 Jange hyehupu gatho n hingi ho ne gatho nuya tsomfeni. Pesu nar hogamui gi hhu ar hoga mh xi tutahu. Nunar mhnu tsa da poahu. 22 Ne gi yot hu n mnga ar hoga mh, hinge honse gi yoxthu. Numu hingi yothu, gi ntsoksehu. 23 Ngetho numu na da yoxa ar mh, ne hinda yote, hehwi na handase r hmi har he. 24 N xi wadi xi hyanda r hmi ne bi ma, mefa bi pumhni tengu r hmi. 25 Ha n togo huxa r da har bepate xi hoga ma muihu, hingar dni, umba r mui teni da yota n m, ne njapu nzatho gatho n ote. 26 Numu na en xa honga J, ne hingi tsa da gota r ne, ntsokse, ne gatho nr befi honga J, hinter mepu. 27 Nunar thongaj xintaxi ne hinte pesa ya jaxti hr nthandi J ar Dada, gehnu ma ga xiahu: Tsohu ya tsi hyoyabtsi ne ya ranxu tho ar kati, ne gi ntsuhu

19Jange

Nuu togo ota ngu mnga ar hoga mh

AR SANTIAGO2,3 bepate, ne numu da tsoka na xenitho, da thoxa xoge. 11 Ngetho get togo bi en: Yo gi tsimba r nthti mara, get xi en nehe: Yo gi hote. Ngetho numu hingi tsimba r nthti mana, ha gi hote, njapu xka tsokwa y bepate J. 12 Jange bu hu ne gi hu ngu nuu ma da thspa majni har rayo bepate xi hoga ma muihu. 13 Har thxamajni hinda ma da mespa ar nhwki nuu togo himbi mesa ar nhwki. Ha nunar nhwki tpa r nsu ar thxamajni.

384 palehu ar Abra bi nhu hinte ma tsoki mi tu, ngetho bi yota ar hoga befi nmu mi datwa J ar Isa r tu, ngu nar moho. 22 Ha hingi handi, ar emu i bi mpefi mahyegiwi ya hoga befi, ne bi japi bi nxoge nmu mi tota ya hoga befi. 23 Njapu bi thogi ngu enga hr Tofo J habu en: Ar Abra bi emui J ne bi nhu hinte ma tsoki mi tu, ne bi nsipabi r owi J. 24 Hyanthu mu, nuya ji numaho J ngetho ota ya hoga befi, hinge honse thandwa r emui. 25 Njapu ar Rahab mar tsobeh, bi nhu hinte ma tsoki mi tu, ngetho bi umba ar tsaya y mehni, ne bi kosa ha manar u. 26 Ngetho jangu ar ndoyo, numu katwabi ar h xi du, njaputho ar emui nehe, numu hingi pewi ya hoga befi hinter me.

21Ma

tsi kuhu, te da maxa nar ku da en pesa ar emui ne hinte nheki y hoga befi. Hanja da tsa da mpo na numu honse di mpesa ar emui. 15 Ximu nar ku ar oho wa ar beh, hinte k r dutu, ne hinte pesa te da zi hyaxmu, 16 ha nuahu gi embabihu: Di mhu ter entho, hexu xiho ne nihu, ne hingi umfu tema honga r ndoyo, tema ho gi umfu mu. 17 Njapu ar emu i nehe, numu hingi pewi ya hoga befi, hinter me. 18 Tsa da enga na: Nuge gi pesa ar emui, ha nuga di pesa ya hoga befi. Utka ri emui hinte pewi ya hoga befi, ne nuga ga uta ma emui di pewi ya hoga befi. 19 Gi jamfi nada J bu i. Xiho. Njapu nuya tsondhi jamfi nehe, ne xa nhwti ntsu. 20 Xa xka be ri mfeni. Hamu ma gi pdi, nunar emui, numu hingi pewi ar hoga befi, hinter me.

14Ma

Ar emu ise hinter me numu hingi pewi ya hoga befi

Tsi kuhu, yo xa gi hohu gi utatehu nzeyeihu, ngetho gi phu ma da thobgagihu n ar pa da thxamajni. 2 Ngetho gatho di tsokwabihu J. Numu di bu na hinte tsokwa J nmu , n xa bui xiho, ne pesa ar tsedi da zma xoge r ndoyo. 3 Nuju di tutwabihu ya boj ha y ne ya fani, ne da yotkagihu. Njapu di ethu gatho r ndoyo. 4 Nuya motsa nehe, mdi nda dta ne di ntoxkwi ya yomndhi, teta tsixa nar tsi tu lo nte, ne eta habu da ne nuu eti. 5 Njapu ma nehu nehe, gehnu nr tsi xeni ma ndoyohu, ne tsa da

N pe ma nehu

385 yota ya dta befi. Hangu r dta ar mboza tsa da tso nar tsi tu lo tsibi. 6 Ne numa nehu gehnu nar tsibi. Ja uxhnu ya tsoki jawa har ximhai. Nunar nenu huxa ha ma ndoyohu, xi tsomba r mui gatho n xi hyoka J. Gese r tsibi ar bexui tso nunar tsibinu. 7 Ngetho gatho ya zuwe ja har ximhai, ya tsintsu, ya ke ne nuya zuwe ja har honthe, xi tsa xi znda ar ji. 8 Ha hinjoo nar ji xi znda r ne. Ngu nar heni hingi tsa da mami, xa uxa ar ethi hote. 9 Getnu di nsundahu J ar Dada, ne getnu di tsahu ya ji di hxa J. 10 Nadar ne habu ponga ar nsunda ne ar ntsani mu. Ma tsi kuhu, yo gi njahupu. 11 Hage nadar pot he habu ponga ar uthe ne ar jthe. 12 Tsi kuhu, hage nr bai ar iuxi tsa da unga ya ro nju ka ar nziki, wa nr bai ar obxi da unga ya iuxi.

AR SANTIAGO3,4 nunar hoga mfdi di e mhetsi, meto xintaxi, hingi honga ar tuhni, di mnga ar hogamh, ar hogaji. Di hwka mara, ne ota nar hoga befi, hindi ntutho, gatho umba r mui ota xiho. 18 Ne nuu togo pesa ar hogamu i ota ar hoga befi, ma da hnga nar mui ter entho.

17Ha

togo ja ri mfdihu ne xiho r mfeni, uhu ri hoga befihu da nheki gi pesu nar hogamui, hingi exu. 14 Ha numu gi gesehu, ne gi benthu ar tuhni ha ri muihu, yo gi exa ri nsuhu gi ehu gi pesu ar hoga mfdi, ne hingi njapu. 15 Ngetho nunar mfdinu gi te hu, himbi pehna J. Gehnu r meti ar ximhai, xi bense ya ji, ne go unga ar tsondhi. 16 Ngetho nu habu ja ar gese ne ya tuhni, nunu hinte janu ar hogamui, honse n xi ntsotho.

13N

Ar mfdi di e mhetsi

Habu di e ya tuhni ne ya ntutsate gi pesu. Hage hinge di e ngetho te gatho gi nehu, ne gathoyu nxinta ha ri mfenihu. 2 Gi hyoju ne hingi pesu. But ho gi hohu ne gi spabihu y ho mara, ne hingi tsa gi tsu hu n gi nehu. Xa gi ntuhu ne gi wehu, ha hingi tihu n gi tehu. Hinte gi pesu ngetho hingi afu J. 3 Ha numu gi ahu hingi taahu, ngetho gi ahu ngu ne ri tsomfenihu. 4 Gi hehwihu nar ji ka r nthti. Wa hingi phu n togo ntsixkwi ar ximhai ntoxkwi J. Nu togo ne da ntsixkwi ar ximhai, hotwa r xutha J. 5 Wa gi behu hinter me te mnga hr Tofo J habu en: Nunr H J xi japi bu ha ma muihu, xa tuse mkagihu. 6 Ha n xa hwgagihu r mfatsi, jange en njawa: J ntoxkwi ya etsi, ne faxa nuu yo ntsamtho. 7 Yot hwu J, yo gi hehu da dahu ar tsondhi, ne da wege da ma. 8 Kwathu gi hyohu J, ne da wati da hyoahu nehe. Nuahu xka yothu ar tsoki, xuju ri yehu. Ne nuahu gi yta ri mfenihu, jafu da taxka nagitho.

Ar ntsixkwi ya meximhai

AR SANTIAGO4,5 du ri muihu gi nzohu. D the ri thedehu da zo ar tsoni. D the ri johyahu, da zopahu ar dumui. 10 Ntsamhu hr nthandi ar tsi Hmu, ne go da esahu ri nsuhu.

386 gi mahu, ngetho xa ma gi thohu ar hyoya ne ar thuhu. 2 Nuya ri hohu xi yatho, ne xi zida ya zuwe nuya ri hehu. 3 Nuya ri kaxti ne ri taxbojhu xi zida ar hai, gehyu ma da damajni gi njahupu. Nuya ri hohu xka kwathu nuya ngxapayu, pontho xka munsu ya tsibi, ma gi ntstasehu. 4 Nuya befi xi yota ri begohu, kaxa J gi kahu ne hingi juthwu. Ne y mhafi xi yo ar tsi Hmu togo xa pesa ar tsedi. 5 Xka bu huwa har ximhai ngu xka nehu, ne xka yothu ngu xi ne ri mfenihu. Ne xa xka noju, pontho ngu nar meti xi tenti da tho. 6 Xka husu ne xka hyohu nunar tsi hogaji hetho.

9D

kuhu, yo gi nthentehu na ngu na. Ngetho nuu togo ota njapu, pontho thenga ya bepate ne embabi hinter meu. Hingi ne da yote, ne go neu da hspa majni ya bepate. 12 Nase togo xi unga ya bepate, ge togo tsa da unga ar mpoho, wa da japa ya ji da medi. Xige, togoi gi yapa r mfei mana.

11Tsi

Hinga thehu ya ku

gi ohupya, nuahu gi exu ri nsuhu gi ehu: Nupya wa xudi ga mhu ha nar hnini, ne ga bu hu nu na njeye, ga mpahu ne ga thu ya boj. 14 Honse hingi phmhu tema da tho xudi. Ngetho ter me ri tehu. Ha hingi hehwihu ar bongui, na tsi tui da nheki ne da metho managi. 15 N xiho gi ehu: Numu njapu ne ar tsi Dada ne da hmiju ar te, ga othu nuna ne nuyu. 16 Numu hingi ehu njapu, gi exa ri nsuhu, ne gatho n hingi eta J meto, hingi ho. 17 Ha n pdi da yota n xiho ne hingi ote, tsokwa J.

13Ha

Hyohu gi betohu J

Yohupya, nuahu gi pesu nzeye ri hohu, nzohu ne xa

Tsohna nuu pesa ya ho ne toma ya hyoya

tsi kuhu, pesu ar tseti, tomhu ar pa da epu ar tsi Hmu. Jangu ar whi tomi da da ar beto ye, wa nuna ta mefa, ne da ndui da mpoti, ne ja da nxofo. 8 H, pesu ar tseti ne tseta ri muihu, ngetho ar tsi Hmu baputho da ehe. 9 Tsi kuhu, yo xa gi ngaxtehu te gatho gi hoxu ri kuhu. Numu hin, ma da tekahu ri mfeihu, ngetho n togo ma da hxa majni, ba ar u da ehe. 10 Tsi kuhu, pesu ngu nar ntuti gi temfu y tseti y mehni ar tsi Hmu bi mmpu r mh. Tehu hanja bi thou ya dumui. 11 Nuju di nuhu nzat ho nuu tho ya thogi. Xka yohu tengu mi pesa ar tseti ar Hob, ne xka phu tema

7Jange

Pesu ar tseti ne gi yafu J

387 ngtsi bi umba ar tsi Hmu, ngetho xa dta r nhwki ne r hogamui. 12 Honse n xa di tetahu tsi kuhu, hinte gi ethu made, ngu ar mhetsi wa ar ximhai. N gi ehu h, di njapu, ha n gi ehu hin, hin. Yo ma da thusa ri mfeihu. 13 Numu ja te tupa ri mu ihu, yaf u J. Ha numu gi johyahu, tuthwu J. 14 Ha numu gi hehu, zohu ya nd har nij da yapa J gi thixu, ne da gosahu ar nziki da e pota ar tsi Hmu. 15 Numu da tapa J ne di emu i, go gehnu japi da dixa ar dathi, ne ar tsi Hmu da gutsi. Ha numu xi yota nar tsoki, da mpumbabi. 16 Nda hu ri tsokihu na ngu na, mhathwu J na ngu na, ne da

AR SANTIAGO5 tsa gi thixu. Nu r hoga ntadi nar hogaji, xa te gatho tsa da yote. 17 Ar Elia mar oho mi tho ya tsomfeni nguju nehe. Ne bi zita r mu i bi yapa J hinge nda wi, ne himbi w xoge ar ximhai hu njeye ne rato nzn. 18 Bi mengi bi yapa J, ne bi wi managi, ha nunar hai bi mengi bi unga r sofo. 19 Tsi kuhu, numu gi kosu nar ku xki be ar u majni, 20 phu n togo da japa nar tsokte da zopu r tsou, ma da japi da konta r pa ndi ma har bexui, ne xi mpunga nzeye ya tsoki.

r ndui ar hemi bi yota ar Pedro

go gehyu jaahu gi njohyahu, mdi ra ya tsi pa gi thohu ya ntutsa, numu njapu handa xiho ar tsi Dada. 7 Ne njapu da tsata ri emu ihu, tta r ho ar kaxtaboj tenta har tsibi, ne da we gatho n hingi ho, mdi ma da thotho. Ha nuna ri jamfihu nu ma da tespa r nsu, ne da nhumaho xta epu ar tsi Hmu Hesukristo. 8 Hinxka hyanthu ha gi mhu, ne gi emuihu mdi hingi hanthupya. Nunar jamfinu jaahu gi pesu nar johya xa nzatho, hingi tsa ga mhu tengu. 9 Ne gi tsu hu ar mpoho, gehnu gi emuihu gi tsu hu. 10 Nuy mehni J bi ani ne bi hetu tema ndi bonga nunar mpoho xki htahu, ne bi mu nunar nhwkinu xki tekahu. 11 Mi hetu xiho togo ne hamu ma nda tho n xki xipa r H ar tsi Hmu Hesukristo mi pesu. Gehnu mi xipu tema ugi ma nda tho, ne ya dta njpi nda e mefa. 12 Xki tutwabiu nehe hinge nda zu nuya hoyu, go ma nda zuju. N mi mu mahamu, xi xiahupya

R NDU I AR PEDRO
6Ne

Nuga dar Pedro, r mpotegi ar tsi Hmu Hesukristo. Di otahu nunar heminu, nuahu xka mfonthu ha mara ya hai nnu Mponto, Ngalasia, Nkapadosia, Nasia ne har hai Mbitinia. 2 J ar Dada xki hwaahu ya mahamu ngu xki be, ne bi huxahu nda taxka ri muihu r H J. Njapu da tsa gi yothu J, ne nda xu kahu hr ji ar tsi Hmu Hesukristo. D husa ar nhwki ne ar hogamui taahu.

Ar nzengwa

J r Dada ar tsi Hmu Hesukristo, togo bi hwgagihu da mu hu managi. Ne xa di withu di tomhu n xi epu, ngetho bi mengi bi nte managi ar tsi Hmu Hesukristo. 4 Ne ma ga hhu nu mhetsi nar ho hihamu da nhwati, hinto da tsa da jaxti, ne hinda tho r nzatho. Gehnu xi tegagihu nu. 5 r tsedi J faxa ma emu ihu ga hhu nunar mpoho xi tegagihu, ne da taju ha ya ngxapa.

3Nsunda

Nar dta ndomi

388

389 nuu togo hmpa r tsedi r H J, gehnu xpa e mhetsi. Gathoyu nemh da b xiho ya enxe.
Tsnkagihu ga bu hu nar mu i xintaxi

R NDU I AR PEDRO1,2 emuihu J, ne gi tombabihu r mfatsi. 22 Xi taxka ri mu ihu gi ot hu n majni, ne r H J faxahu gi pesu ar hoga mhte hindi oxta ma. Jange mhhu na ngu na. Nunar mhtenu di e ha nar hogamui xintaxi. 23 Ngetho xka penju xka mu hu managi. Hinge xka ehupya ha na di the r te. Xka pohu ha na hingi the r te, nmu ga pthwu r mh J h ar te ne hihamu da thege. 24 Ngetho hr Tofo J en njawa: Gatho ya ji hehwi ya doni, ne r nsu ngu r ndoni. Xta yota ar doni da da r ndoni. 25 Ha nunr mh J hihamu da thege. Gehnu ar hoga mh xi nsiahu. Jange hyehu nagitho gatho ya tsoki, ya nhemh, n gi yota ri hmihu, ya hyokte, ne ya yonga bede. 2 Xa gi hyohu ngu nar tsi tu lo btsi ar ba di e mhetsi hinte xi nthntsi. Njapu gi tehu xiho ne gi pesu ar mpoho. 3 Yot hu njapu ngetho xka pthwu r nhwki ar tsi Hmu.

umba ri muihu gi phu tema gi pehu. Da xo ri dahu, ne gi tomthohu ar nhwki ma da h ma tsi Hmuhu Hesukristo xta ehe. 14 Nupya gar btsiihu J gi ohu gatho n nsiahu. Jange yo gi nehu nuya tsoki ngi othu mahamu nmu hinge ngi phu ngi yothu ar ho. 15 Jangu n togo bi zoahu xintaxi r mui, gi njahupu nehe, dr ntaxi gatho n gi yothu. 16 Ngetho njanu xi mnga J har Tofo: Dr ntaxi ri muihu nguga xintaxigi. 17 Ha numu gi ndhu ngu ri Dadahu togo ota ar hoga tsutwi, umba ngu xi yota na ngu na, ne hingi hwantho; jange ntsuhu hanja gi yohu gatho ya pa gi nehu ar u di ma mhetsi. 18 Ngetho bi nju kahu har mu i hinte mar ho bi zoka ri dadahu. Ha nunar njuti bi tuni bi tsiahu, hinge ngu n thege, ngu ar kaxti wa ar taxboj. 19 Gese r ji ar tsi Hmu Hesukristo bi nmi, ngu nar tsi deti tunga ngu ar moho, xa bui xiho ne hingar tsonte. 20 J xki benga nda yota njapu nmu hinxki hyokta ar ximhai, ne ka xi nheki nuya payu hompa ri hohu. 21 Ne nuna ar ugi bi tho ar tsi Hmu Hesukristo, bi jaahu gi emuihu J, togo bi kospa r te ne xi umba nar dta nsunda. Njapu gi

13Jange

gi hyohu ar tsi Hmu Hesukristo, togo ngu nar do pesa ar te. Mdi nunar donu bi zanda nuu togo mi ho ar ngu, ha J go bi hyandi ngu nar do xi thahni ne nzatho. 5 Gi njahupu nehe, di hxahu ar do h ar te, na ngu na gi jafu da hesa r nij J. Ne di hxahu ar mj pesa nar mui xintaxi,

4Kwathu

Ar tsi Hmu Hesukristo ngu nar do pesa ar te

R NDU I AR PEDRO2 gi enta ri tehu ngu nar moho numaho J, gi hmfu r tsedi ar tsi Hmu Hesukristo. 6 Jange enga har Tofo: Phu di exnu Nsion ar mudido duma ar jdo xi thahni nzatho. Nuu togo da emuibi, hinda ma da be r tsa. 7 Jange nuahu xka emu ihu, gi hanthu nzatho. Ha nuu togo hinxi emui, ngu enga har Tofo: Nunar do bi zanda ya hongu, nupya ar mudido dumba r jdo ar ngu. 8 Ne en nehe: Gehnu ar do da japi da fesa y wa ne da hwangi. Ngetho nthewi ar mfetse hr mh J, gehyu ya mesku. Njapu xki thutsi nda njapuu.

390 nar hogamui madeda nuu togo hinxi jamfi, mdi yompa ri bedehu eu xi ntsotho n gi othu. Ne xta epu ar tsi Hmu Hesukristo, ma da nsundabi J xta xo y da, da bu mar ho n ngi othu. 13 Ngetho gi jamfihu ar tsi Hmu, yothu gatho nuu togo pesa nar nsu. Yothu ar nd xi texa ma, 14 ne gatho y maxte, ngetho xi mehni da umbya mfei ya tsokte, ne da espa y nsu nuu ota xiho. 15 Ne J gi yot hu xiho, ne njapu gi kothwu y ne nuu ya ji hingi numaho n di pehu. 16 Bu hu wande hinto suahu, honse hingi jahu gi ne gi yothu n hingi ho. Yohu ngu y begoihu ar tsi Dada. 17 esfu r nsu gatho. Mhu ya tsi ku. Tsufu J. esfu r nsu ar nd nehe. 18 Begohu, pesu nar hogamu i gi yothu ri hmuhu. Hinge honse nuu togo ya hogaji, yothu nuu xi hembi gi tsethu nehe. 19 J handa xiho nuu tho ya mfei hindi epabi, nuya thogi tseti, ote da gohwi xiho J. 20 Tema ho gi juju numu gi tset hu ar mfei ngetho xka ntsoju. Ha numu gi thohu ar mfei ngetho gi othu n xiho, njapu h, hantahu xiho J. 21 Xi tsoahu gi tset hu; ngetho ar tsi Hmu Hesukristo go bi tho ya thogi ma nga thohu hm, ne njapu bi utkagihu r mui ga tehu. 22 N hinte ma tsoki bi yote, ne hinte mar nhemh bi bonga hr ne.

12Bu hu

nuahu y btsiihu J xi hwaahu, y mjihu ar nd mhetsi. Go geahu r hnini J bu xintaxi, ne r metiihu. Gese bi hwaahu gi xifu mara tengu r tsedi ne r nsunda n togo bi zoahu ngi pohu har bexui, ne gi bu hupya har hoga hyatsi xa nzatho. 10 Mahamu hinge ngar hniniihu J, ha nupya h, y hniniihu. Mahamu hinge ngi pesfu r nhwki, ha nupya h, xka hmfu r nhwki.

9Ha

r hnini J

kuhu, di zoahu ngu ya nzoho ne ngu ya neu. Di xiahu gi hyehu nuya te gatho ne ri ndoyohu, gehyu ntoxkwi n ne ri muihu.

11Tsi

Bu hu ngu y begoihu J

391 mi tsani, himi kosa ar ntsani. Nmu mi tho ya ugi, hinge mi xipabi nda njapabipu nehe. Mi tsokwa gatho hr ye n togo ota ar hoga tsutwi. 24 Gese bi hska ma tsokihu hr ndoyo nmu mi tsuta har ponti, ne njapu nuu di bu hu, hinte tsa te da jaju ar tsoki. Nupya ga bu hu ga othu n xiho. Bi tho ar ugi, ne njapu gi pesu ar nzaki. 25 Ngetho ngi hehwihu ra ya tsi deti xki mfonti, ha nupya xka penju xka tsu hu ar mayo sua ri tehu.

R NDU I AR PEDRO2,3 zoahupya nuahu gar dmehu, bu hwihu ri behhu gi pesu nar dta mfdi, ne gi umfu ar nsu di epi, ngetho hintsu nzeye y tsedi. Behu gehnu ri owihu gi hngwi mahyegi y njpi J, ne njapu hinte di ja te da kasa da taahu n gi afu J. ngtsi di xiahu gi behu nadar mfeni, di ko ri muihu gi mhhu ngu ya tsi ku, gi pesu ar nhwki ne gi ntsixkwihu gatho. 9 Yo gi kospabihu y ni togo otahu ar tsoki, ne hingi ntsantsaniwi mara. N gi yothu, tetwathohu J, ngetho xi tsoahu da taahu ar njpi. 10 Ngetho ngu enga har Tofo: N togo ne da m r te, ne da hyanda ya hoga pa, hinda hye r ne da mnga n hingi ho, ne hinda hyegi da mnga ya nhemh. 11 D hye ar tsoki ne da yota n xiho. Da hyonga ar hogamui, ne xta dini hinda hyegi. 12 Ngetho ar tsi Hmu handa xiho nuu pesa nar mui xintaxi, ne oxtho tomi tema da yapabi. Ne butho da umba y mfei nuu togo hingi ota xiho nehe. 13 Ha numu gi ot hu n xiho, togo tsa te da jaahu mu. 14 Ne numu ja te da njaahu ngetho gi othu xiho, nzatho. Yo gi jafu masu ne da piahu, ne hingi tu ri muihu. 15 N gi pehu, nsundahu J ar tsi Hmu ha ri muihu. Ne hyaxmu

23Nmu

7Di

8Hr

Hanja da mu gatho ya ku

Di zoahu nuahu gar behhu nehe, gi yothu ri dmehu, ne njapu numu togo hinxi emui, da hnga r mh J hantahu ri hogamuihu, hinge mahyoni gi zohu. 2 Honse da hyanta ri hogamu ihu xintaxi ne gi tsufu J. 3 Nuna ri hokihu, hinge xa gi hyohu n oxta ma xa di thotho gi hoju. Yo xa gi hoxu ya hwexkaboj, ne hingi hyehu ya he gi exu. 4 Hyohu n di e mbo ri muihu. Nunar hokinu hihamu da thege. Gi umba ri muihu gi bu hu nar hogamui, ne gi yothwu ar ho mara. Gehnu numaho J. 5 Ngetho njapu mi hoka mahamu nuu ya tsi beh mi bu nar mui xintaxi. Ne mi tomba r mfatsi J, mi ota gatho n mi xipa y dme. 6 Jangu ar Sara mi ota ar Abra, ne mi embabi r hmu. Ha nuahu xka ehu di boni y tinxuihu, numu gi yothu ar ho ne hiotho te gi tsuhu.

Hanja da mu ya nthti

R NDU I AR PEDRO3,4 gi bu hu xka hoju gi ththu, hingi exu ne di benga ntekei nuu togo aahu teme di bonga ri ndomihu gi pesu. 16 Bu hu hinte di tsua ri mfenihu. Ne njapu nuu jusahu ri bedehu en gar tsoktehu, da be y tsa xta nu hingi njapu. Xta nuahu gi pesu nar hogamui, ngetho gi bu hwihu ar tsi Hmu Hesukristo. 17 Xiho numu gi thohu ya thogi ngetho gi othu n xiho, numu njapu ne ar tsi Hmu, hinge gi thohu ya thogi ngetho gi othu ya tsoki. 18 Nunar tsi Hmu Hesukristo bi tho nagitho ar ndte, njapu bi hga ma tsokihu. Ar hogaji bi unga r te bi pokagihu nuju xta othu ya tsoki, ne da zixkagihu ma ga bu hwihu J. Majni bi du r ndoyo, ha nu r h himbi du, pontho bi mengi bi nte nmu mi nanga managi r ndoyo. 19 Nunr h bi ma ba humby hmi nuu y h ya ji bi joti. 20 Nuu mahamu himbi ne bi yode, hangu bi domahm J, gatho ya pa bi zispa ar Noe bi hyoka ar motsa. Himbi konta nzeye ya ji, honse hto bi bongi nda jta har dehe. 21 Nunar dehenu bi usa ar ximhai, hehwi ar xixthe nuya payu. Nunar xixthenu, hinge di nehu ga xuju ma ndoyohu. Gehnu nar ntudi di uhu hr nthandi J hinte tsu ka ma mfenihu, ne xta mpohu. Gathonu xta hhu ngetho bi mengi bi nte ar tsi Hmu Hesukristo. 22 Gehnu mi wadi bi boxa mhetsi, bi huxa hr ei J. Ne gatho ya

392 enxe, ya nd ne ya tsutwi ota n m.

Ar tsi Hmu Hesukristo bi zeta nuya thogiyu hr ndoyo, jange pesu nunar mfeninu nehe. Ngetho nuu togo xi tho ya ugi hr ndoyo, xi ehwi ar tsoki. 2 Nuya pa xi epu hinda mu ngu nese, temtho y tsonhe ya meximhai. Nupya da yota gatho ngu ne J. 3 Hyehupu n ngi ot hu mi numaho nuu hingya gamfi. Nuu bengwi ya ji, te gatho neu, xa ya nti, xa ne da be y mfeni ha ya dango, ne ndnga ya tsita emp, xa xi ntsotho n otu. 4 Nuyu yot ho hingi owihu ha y tsobefi, ne theahu. 5 Ha ma da dat wa majni n togo xi hoki da umby mfei nuu te, ne nuu xi du. 6 Jange xi nsipabi ar hoga mh nuu togo xi dupya, ne da tsa da muu ngu ar h di hxkwi J, mdi bi hnga ar ndte ngu ar njuti ar tsoki tho gatho ya ji. 7 N ar pa da gxa xoge, baputho da zoho. Jange hyanthu xiho tema gi pehu, ne ndmhu hingi tsayahu gi zohu J. 8 Ne gi umba ri mu ihu meto xa gi mhhu na ngu na, ngetho ar mhte punga nzeye ya tsoki. 9 Gi nethohu gi uhu ar tsaya na ngu na. 10 Ngu y hoga begoihu xi tenta ha ri yehu nuya nzeye ya hogantuni unga J, jafu da mpe

Ngu y hoga begoihu J, jafu da mpe ya hogantuni xi raahu J

393 ha y mui mara ngu ar ntuni xi nhwkahu. 11 Numu ja na togo , d ngu mnga r mh J. Ha numu ja na togo pepa mara, d yote ngu r dta r tsedi J xi thembabi. Ne njapu gatho n gi pehu da nsundabi J, ngetho gi pefu ar tsi Hmu Hesukristo. J r meti ar nsunda ne ar tsutwi hihamu da gtsi. D njapu.

R NDU I AR PEDRO4,5 habu di gohm n hingi benga J, ne ar tsokte mu. 19 Jange nuu togo gi thohu ya thogi ngu ne J, yentathohu ri tehu ha y ye ar tsi Dada togo bi hyogagihu, ne xa gi umba ri muihu gi yothu ar ho.

tsi hmka kuhu, yo gi tu ri muihu numu xta epu ya thogi, ne da zuahu ngu nar tsibi da tsatahu ri emuihu. Yo ma gi yohu xta epu gathoyu. 13 N gi yot hu, njohyahu ngetho gi thohu na tsi tui ya ugi ngu bi tho ar tsi Hmu Hesukristo, ne nmu xta nheki r nsunda xa ma gi njohyahu. 14 Numu ntutsaihu ngetho gi tehu ar tsi Hmu Hesukristo, xa nzatho, njapu nheki gi bu hwihu r H J. Majni nuu tsani, ha nuahu gi nsundabihu ha ri muihu. 15 Yo ma gi thohu ya thogi ngetho gar hyotehu, gar bhu, gar tsoktehu, wa gi xtehu tengu y mui mara. 16 Ha numu gi thohu ya thogi ngetho xka emuihu, yo ma gi ntsahu. Nsundabihu J gi thohuyu. 17 Ngetho bi zo ar pa da nja r mfei J, ne ma da duma meto hr nij. Ha numu xi ndui xi gutka ma guhu, tema ngtsi toma nuu hinxi emui r hoga mh J. 18 Ne enga har Tofo nehe: Numu xa xi hembi da mpoho nar hogaji,

Di thohu ya thogi ngetho dar gamfihu

12Ma

Di zo nuu ya nd har nij gi bu hwihupu. Di apabiga dar ndse nehe, ne da handwa y ugi bi tho ar tsi Hmu Hesukristo, ne di tomi ga bubenu mhetsi xta nheki r nsunda. 2 Suhu ya tsi deti gi bu hwihupu y meti ar tsi Hmu. Yo gi othu ngetho njaahu, go gi nesehu. Yo gi homfu y boj, njohya gi suhu. 3 Hingi yot hu ndta gi ne gi hyomahaihu nuu togo gi suhu. N gi yothu, uhu nar hogamui. 4 Ne xta epu ar Dngamayo, ma gi hhu ar nthh nsunda hinda ma da thege. 5 Mahyegi di xiahu nuahu gi btsihu, yothu te da xiahu ya nd har nij. Gathoihu othu na ngu na, ne di nhekitho ri hogamuihu, ngetho: J ntoxkwi nuu ya exte, ne hwkwa r mfatsi nuu hingya etsi. 6 Ntsamhu hr nthandi J togo xa ja r tsedi, ne go da esahu ri nsuhu nmu xta zonga ar pa xi be. 7 Tsokwabihu J gatho ri dumu ihu, n hingi tsaya suahu. 8 Zota xiho ri dahu ne yo gi thu, ngetho ri u nihu ar tsondhi yo ngu nar muhu honi togo da yenta r ne.

Sufu y tsi deti J

R NDU I AR PEDRO5 gi tospabihu xi nze ri jamfihu. Gi phu nuya thogiyu, b thopya nzeye ya ku xoge r nxidi ar ximhai. 10 Ne J togo r met i ar nhwki, bi zokagihu ga bu hu hr nsunda hingi thege, ngetho di tehu ar tsi Hmu Hesukristo. Nu xta tho ra ya tsi pa gi thohu ya thogi, gese da maxahu gi bu hu nar mui xintaxi, da zeta ri jamfihu, da raahu ar tsedi, ne da zixahu xiho hr u. 11 J go r meti ar nsunda ne ar tsutwi hihamu da gtsi. D njapu.

394
Ya ngxanzengwa

9Noxju

peahu nunar heminu da hsahu ar ku Silbano, togo di handi nar ku ota xiho ar tsi Hmu. Xta otahu na tsi tui, di ne ga hupa ri muihu, ne di damajni gehnu r nhwki J n gi tehu. 13 Ar nij bu Mbabilonia, mahyegi nguahu xi hwahna J, peahu ar nzengwa nehe. Ar ku Mrko togo pontho ma tu zengwaihu nehe. 14 Nzengwahu na ngu na xa gi mhtehu. Gi bu hu nar hogamui gatho nuahu xka nthexu ar tsi Hmu Hesukristo. D njapu.

12Di

r oho ar hemi bi yota ar Pedro

hoga mfdi di pewi ar ntsuni, ha nunar ntsuni di pewi ar tseti, ha nunar tseti di pewi ar nhwki. 7 Ha nunar nhwki di pewi ar mhte na ngu na, ne n gi mhhu na ngu na, di pewi gi mhu gatho nu mara. 8 Ngetho numu xa gi pesuy u, ne gi jafu da xu, hinda ma da mepu xka phu ar tsi Hmu Hesukristo, hingi bu hu njaputho hinter mefi ri tehu. 9 Ha nuu togo hingi pesa nuya hoyu pewi y jamfi, ota ngoda, hingi honga n bi e mhetsi, ne xi pumhni xi nsu kwa y tsoki xki yota mameto. 10 Jange tsi kuhu, xa gi umba ri muihu gi uhu xi tsoahu ne xi thaahu, ngetho numu gi yothu njapu, xi hembi gi tahu. 11 Ne njapu ma da sokahu nar dta ne nzatho goxthi, ne gi kuthu har tsutwi hihamu da thege, r meti ma Pohotehu ne ma tsi Hmuhu Hesukristo. 12 Nuga hinga ma ga tsaya ga beahu gathoyu, mdi xka phu ne xi zeta ri jamfihu gi tehu n majni xi nsiahu.

R OHO AR PEDRO
6Nunar

Nuga dar Simu, tengagi ar Pedro, r begogi ne r mpotegi ar tsi Hmu Hesukristo. Di otahu nunar heminu nuahu xka tsu hu nar nzatho jamfi ngu n di pesje. Xka tsu hu nunar jamfinu, ngetho xa ar hogaji ma Jhu ne ma Pohotehu ma tsi Hmuhu Hesukristo. 2 D huxa ar nhwki ne ar hogamui gi hhu, ngetho gi phu J ne ma tsi Hmuhu Hesukristo.

Ar nzengwa

xa pesa r tsedi, ne xi rakagihu gatho n di hohu ga bu hu ne ga pefu xiho, ngetho n togo bi zokagihu xa dta r nsunda, gese bi udi ga ptwabihu. 4 Ne xi raju ya nzat ho hti thota r mhdi ne xa dta. Njapu da tsa di hxahu r mui J, ngetho xka hyehupu ar tsoki jawa har ximhai, tote tenga y tsonhe ya ji. 5 Jange nuahu xa gi umba ri muihu gi tetwabihu da mewi ri jamfihu ar hogamui, ha nunar hogamui di pewi ar hoga mfdi.

3J

Nuya ku di hxa r mu i J

395

R OHO AR PEDRO1,2 beni nupya di butho, gehnu ma befi ga bempahu gi yothuyu. 14 Ngetho di pdi nguta ma ga hekwa nunar ndoyonu, ngu xi xikagi ar tsi Hmu Hesukristo. 15 Ma ga umba ma mu i nehe, nmu xka ebe nunar hainu, nuahu hyaxmu gi benthu nuya xta utahu.

396 ma da nja ya kate utate habu gi bu hu nehe. Nuyu ma da kuta ntho ya tsomh da hwata ar nij. Hinge honse, ma da konga ar tsi Hmu togo bi gu ka har tsoki, ne njapu ma da nhwati nagitho. 2 Ne nzeye ma da demba y tsobefi, ne go y tsokiyu ma da tsanga ar u majni. 3 Xa ya nzibj, ma da gu kahu y nthh di mnga ya nhemh. Nuyu yanu mahamu xi tekwa y mfei, ne baputho ar pa da nhwati. 4 Ngetho J himbi pumbabi ya enxe bi ntsoki. Bi yuta har tsibi, ne bi eta har fadi xi mexui, tegi da zonga r pa ar mfei. 5 Ne himbi pumba nuya ji mi bu mameto, ba pempa ar dye bi goma xoge ar ximhai mi bu har tsoki. Honse bi ye ar Noe mi uta ya ji ar hogamui, nunu ne ma yoto bi kontwi. 6 Ne mba mempa ar mfei nda nhwata ar hnini Sodoma ne Gomora, honse ar bospi bi gohi. Ne bi japu ngu nar ntudi ma da njapabipu nuu ne da mu nar tsomui. 7 Ne bi yekwa r te ar Lot togo mar hogaji, mi tupa r mui mi handi hanja mi bu nuya tsojiyu. 8 Ngetho nunar hogajinu mi bu hwiu, jange hyaxmu mi tupa r hogamui mi handi ne mi ospa y tsobefi. 9 Ja nhekinu, ar tsi Hmu njambdi da maxa da tho ar tsati nuu ya hogaji, ne da yekwatho y mfei nuu togo ota ar tsoki, da tumba nunar pa da thxamajni. 10 Ne tte y mfei nuu togo bi denga gatho n mi ne y ndoyo.

13Di

xta utahe ngu da handwasehe r tsedi ne r ehe ma tsi Hmuhu Hesukristo, hinge ngu enga ya bede xi bense ya ji. 17 Da hanthe nmu J ar Dada bi espa r nsu ne bi umba ar nsunda, nnu habu bi nheki nunar mh ndi e har nsunda mhetsi, mi en: Gehnu ma hmka Tu, jakagi ga njohya. 18 Ne nuje da ohe nunar mhnu ndi e mhetsi nmu ndi bubehe har jpa toho. 19 Gatho nuya thogiyu xi udi majni n xki mnga y mehni J. Jange xiho gi jafumasu nuya mhyu, ngu nar oti yotahu madeda ar bexui, gi tomhu da hatsi ne da yotahu ar njtso poxa bu xudi. 20 Honse behu meto, gatho n xi yota y mehni J har Tofo, hinda tsa ga bensehu n tema ne da m, go utkagihu J. 21 Ngetho nuya te bi mnga nuya mehniu, hingar mfenise nar ji. Bi tumbabi nuu y bego J mi bu nar mui xintaxi, mi mu ngu mi xipa r H J nda m.

16Nuje

Damajni nuu togo bi hyandwase r nsunda ar tsi Hmu Hesukristo

Ya kate mehni ne ya kate utate

Mi bu nuya pau ya kate mehni har hnini Israel, ngu

(Ar Huda 313)

397 You har tsoki ne ota gatho n xintsotho, hingi ne togo da mehni. Xa ya gese ne xi me y , hingi ntsu da zanga nuu togo pesa y tsedi. 11 Nuya en xe mdi tte y tsedi ne y nsunda, tsupi hingi a nar mfei da zu hyu nmu buu hr nthandi ar tsi Hmu. 12 Ha nuya jiyu mau n hingi pdi, ngu ya meti hiotho y mfeni, xi tenti da tho ne da nhwati. Nuy tsokise da zixa har bexui. 13 Ma da hnga y nthh ngu ya tsokte, ngetho gehyu y johyayu, zoda ar hyadi ota gatho n neu. Nar metsayu, ngetho nmu gi ntsixkwihu, entho otu n hingi ho. 14 Nuyu honse xa hyokwa y nthti mara, hingi tsabi ota ya tsoki. Hati da zo ha y yeyu nuu togo hinxi zeta y emui. Ha y mui xi nzi hyokwa y meti mara. Y btsiyu ar bexui. 15 Xi hyeu ar u majni, ne xi demba r u ar Balam r tu ar Beor, togo xa bi m r nthh ar tsoki. 16 Mdi nar met i ndu bi ngu nar oho, bi zui himbi hyegi nda yota n mi beni. 17 Nuya jiyu hehwi ya pot he hinte unga ar dehe, ne ngu ya gui tuxta ar yomndhi. Xi tekwabi da mu har bexui hihamu da gtsi. 18 Ngetho ya mh etsi hinte y ho. Njapu kosa nuu majni mi ne nda hye nuu togo bu har tsoki, ne kadi da yota gatho n ne y ndoyo. 19 Xipabiu da xota y nthti, ha geseu xi nthta har tsoki. Ngetho

R OHO AR PEDRO2,3 n togo da nthh, nu togo bi dh pontho xi dti, japi da yota n ne. 20 Xa majni di xiahu, numu xki kothmu ha ya tsoki ja har ximhai ngetho xki btwa r u ar tsi Hmu ne ar Pohote Hesukristo, ne da mengi da zo habu mi kuu, da medi ne y mui tpa r ntsotho mi bu meto. 21 Ngetho mar homh hinxi bhmu ar u tsixa ar hogaji, hinge honse bi bdi, ne bi mengi bi hyepu ar dta bepate bi tumbabi. 22 Ne xpa epabi ngu enga ar mh majni: Ar yo pengi ju xa r tsodi, ne ar tsudi xi nsati, pengi da ntnga har bohai.

Ma tsi hmka kuhu, gehnu r oho ar hemi di otahu, ne gatho yohoyu di hupa ri muihu gi pesu nar mfeni xintaxi. 2 Di ne gi behu nuya mh bi mnga mameto y hoga mehni J, ne nuya bepate bi zokahu ma tsi Hmuhu ne ma Pohotehu, gehnu bi xiahu y mpote ar tsi Hmu gi ehu. 3 Phu meto, nuya ngxapa ma da e ya thente di bu ngu neseu. 4 Di eu: Te bi ja ar hti nda e ar tsi Hmu Hesukristo. Ngetho bi the ma palehu, ha nunar ximhai njangutho ngu ar pa bi thoki. 5 Nuyu nese da pumhni gehnu r mh J bi hyoka mameto ar mhetsi ne ar ximhai. Ba ehyu har dehe ne oxta har dehe. 6 Jange nunar ximhai mi bu mahamu, bi hwata ar dehe mi utsi.

Ar pa da nheki r tsedi ar tsi Hmu xi epu

R OHO AR PEDRO3 nunar mhetsi ne nunar hai bupya, getnu r mh J ekwi da nzo har tsibi nunar pa da thxamajni, ne da tumba r mfei ya tsokte. 8 Tsi kuhu, yo gi pumhnihu nehe, nunar tsi Hmu handa napa ngu retanthebe ya jeye, ne retanthebe ya jeye handa ngu napatho. 9 Ar tsi Hmu hingi husta ar pa da yota n xi ti, ngu benga ra. Peskagihu ar tseti hingi ne togo da medi, ne gatho da yotwa y ntsomi. 10 Ha nunar pa da e ar tsi Hmu, ma da zo ngu nar b tso bu nxui. Num, nuya mhetsi ma da nhwati, da nto nar dta u ni, ne gatho n te janu ma da xuta har tsibi, ha nu ar ximhai ne gatho n te jawa ma da nzo. 11 Numu ma da nhwata gathoyu, yo hingi bu hu nar mui xintaxi ne gi hogajihu. 12 Ne gi ndomhu da zo r pa J, ne xa gi umba ri muihu gi jafu nguta da zoho. Nuya pau ar mhetsi ma da nde ne da xuti, ne gatho n te janu ma da mi har tsibi.

398 nuju di tomhu manar rayo mhetsi ne manar rayo ximhai, habu honse ja ar hogamui. 14 Jange tsi kuhu, numu gi tomhu nuya htiyu, umba ri muihu da diahu hinte ma jaxti gi pesu, dar ntaxiihu ne gi bu hu nar hogamui. 15 Ne phu xiho, nunar tsi Hmu pesa ar tseti honi da mpo gatho ya ji, jangu ma tsi kuhu Pablo xi tumba ar hoga mfdi xi yotahu. 16 Gatho nuya hemi xi yoti, nonga n xta xiahu. Rayu xi hembi da fdi te ne da en. Jange nuu hintsu pdi ne hingi tse y mui, pati. Japu nu mara ya Tofo nehe, ne da yota ngu neu, ne njapu honse y mfeise. 17 Jange nuahu ma tsi hmka kuhu, xka phu, jamasuhu yo ma da hyaahu y tsoki ya tsokte, ne gi hyehupu r tsedi ri jamfihu. 18 N gi yot hu, d hutsi gi phu ma tsi Hmuhu ne ma Pohotehu Hesukristo, ne d te ri mfdihu hr nhwki. Go di epu da tumba ar nsunda nupya ne hihamu da ntsaya. D njapu.

7Ha

13Ha

r ndui ar hemi bi yota ar Xuwa

nadar mfeni di bu hu na ngu na mu, ne r ji ar tsi Hmu Hesukristo r Tu J da xugagihu gatho ma tsokihu. 8 Numu ga ehu hindi ot hu ar tsoki, di nkasehu ne hindi tehu n majni. 9 Numu ga dat wabihu ma tsokihu J, n hingi yota r ne, da yota n xi m. Ne di kaxmbenihu da pumgagihu, ne da xuga gatho ma tsokihu. 10 Numu di ehu hinxta ot hu nar tsoki, pontho di xipabihu ar tsi Dada ar nemh, ne hinxta pespabihu r mh ha ma muihu.

R NDU I AR XUWA

N togo mi bui nmu hinte mi jawa har ximhai, ne hinte mi janu mhetsi, nunar mhnu ungar te, get xta ohe ne xta handasehe, da kthe ne da thahe. 2 Nunar mh ungar te mi bu hwi ar Dada, ba e bi nji, ne da hanthe, gehnu di dahe majni, ne di xiahe nunar te hihamu da gtsi. 3 N xta hanthe ne xta ohe, gehnu di xiahe. Njapu gi phu n di pje nehe, ne ga pesu nadar mfeni mahyegiwi J ar Dada ne ar Hesukristo r Tu. 4 Jange di otaihu nuya mhyu, ne njapu da nxoge ri johyahu.

Ar mh unga ar te

mhnu di xiahe, gese bi xikagihe, en njawa: J gehnu ar hyatsi. Habu bu hinte ma bexui janu. 6 Numu di ehu di bu hwihu ar tsi Dada ne di yohu har bexui, dar nemhhu, ne hindi tehu n majni. 7 Ha numu ga yohu har hyatsi ngu ar tsi Dada bu har hyatsi,

5Nunar

J gehnu ar hyatsi

Ma tsi btsiihu, di otahu nunar heminu, ngetho hindi ne gi ntsoju. Ha numu bi hyaahu, di ehu togo ngagihu hr nthandi J. Gehnu ar Hesukristo ngu ma ntehu, hinte ma tsoki xi yote. 2 Bi unse r te ngu nar moho, ne bi mpumgagihu gatho ma tsokihu. Hinge honse nuju, gatho nu mara bu kwa har ximhai nehe.

Ar tsi Hmu Hesukristo go ba made ngagihu

399

R NDU I AR XUWA2 da nhekitho ha di phu J wa hin, numu di othu n te bepkagihu. 4 Numu na togo da en: Nuga di p ar tsi Hmu, ne hingi ota n xi bepkagihu J, nar kate ne hingi pesa n majni hr mui. 5 Ha n togo da yota n xi bepkagihu, majni xi uxa r mhte J hr mui. Njapu h, di phu di bu hwihu. 6 N togo en hyaxmu bu hwi J, mahyoni da mui ngu bi mu ar tsi Hmu Hesukristo.

400 Di otahu ma tsi btsiihu, ngetho xka phu ar Dada. 14 Xta otahu dadahu, xka phu n togo mi bui nmu hinte mi otho. Xta otahu gi btsithohu, ngetho xka zeta ri jamfihu, ne xka thu ar tsondhi ga tehu r mh J xka kwathu ha ri muihu. 15 Yo gi mhu ar ximhai ne nuya te jawa. Nu togo m ar ximhai, hingi pespa r mhte J ar Dada. 16 Ngetho gatho n te ja har ximhai, ngu ya tsonhe benga ya ji ne handi, ne ar etsi, hingi pehna Jyu, go unga ar ximhai. 17 Ar ximhai ne y tsonhe ma da thotho, ha nuu togo ota n ne J, ma da mu nar mui hihamu da gtsi.

3Njanu

kuhu, hindi ota nar rayo bepate ga peahu, honse di bempahu n xki nsiahu har ndui. Nunar bepatenu get ngu nuna xka yohu. 8 Mdi h, ma ga xiahu nar rayo bepate gehnu majni, bi u ne nupya di uhu nehe. Ngetho ar bexui ma da thogi, ne nunar oti majni fudi ungar hyatsi. 9 N togo en bu har hyatsi ne utsa r ku, buta har bexui. 10 N togo m r ku, hyaxmu bu har hyatsi, ne hinda ma da nthewi ar mfetse. 11 Ha n togo utsa r ku, buta har bexui ne ja yonutho. Ne hingi pdi habu di ma, ngetho ar bexui hingi hegi da hyandi. 12 Ma tsi btsiihu, di peahu nunar heminu, ngetho hr thuhu ar tsi Hmu Hesu xi mpumpa ri tsokihu. 13 Di otahu dadahu, ngetho gi phu n togo mi bui nmu hinte mi otho. Di otahu btsithohu, ngetho xka thu ar tsondhi.

7Tsi

Ar rayo bepate

tsi btsiihu, di bu hupya ya ngxapa. Ngu xka yohu ma nda e na togo nda ntoxkwi ar tsi Hmu Hesukritso, ne nupya ja nzeye togo ntoxkwi. Jange di phu xi zo ya ngxapa. 19 Xi wege xi hyeju, ngetho hinxki jamfi xiho ngu xta jamfihu. Numu xi jamfihm xihou, hinxi wehmu. Ne xi wege, njapu da nheki hinga gatho nguju di natwihu ar tsi Hmu. 20 Ha nuahu hingi njahupu, ngetho xi taahu r H J, jange gi phu xiho gathoyu. 21 Hindi peahu nunar heminu ngu nuu hingi p n majni. Di oti ngetho gi phu, ha nor nhemh hindi e habu ja n majni. 22 Togo ar nemh. Ar nemh n togo konga ar Hesu gehnu ar

18Ma

N togo ne da bpa r nsu ar Hesukristo

401 Kristo. Nuyu y u ni ar tsi Hmu, ngu gatho nuu togo konga ar Dada ne r Tu. 23 Gatho nuu togo konga r Tu J, hingi pesa ar Dada ha y mui. N togo damajni r Tu J, pespa r Dada nehe. 24 Yo ma gi hyehupu n xka phu r ndui. Numu hingi hyehupu, gi bu hwihu r Tu ne ar Dada. 25 Ne gehnu ar hti bi tkagihu: ar te hihamu da gtsi. 26 Di otahu tengu y befi nuu ne da kaahu. 27 Ha nunr H J xi raahu ar tsi Hmu, gehnu bu ha ri muihu. Ne hinga mahyoni togo da utahu, ngetho gese go xi utahu, ne mnga majni. Bu hwihu ar tsi Hmu ngu xi utahu. 28 Ha nupya ma tsi btsiihu, bu hwihu nar hogamui ar tsi Hmu, ne nmu xta udi hinga ntsahu, ne xta pengi hinga be ma tsahu ga wehu. 29 Numu gi phu ar tsi Hmu Hesukristo pesa nar hogamui, phu nehe, gatho nuu pesa ar hogamui go y btsi J.

R NDU I AR XUWA2,3 gatho nuu togo di tomhu da njapu, hyaxmu di umba ma muihu da taxkagihu ngu xintaxi. 4 Gatho nuu togo ota ya tsoki, tsokwa y bepate J, ngetho nar tsoki hinda yota ya bepate. 5 Ne gi phu xiho, ar tsi Hmu ba ekwa bi hgagihu ma tsokihu, ne n hinte ma tsoki bi yote. 6 Gatho nuu togo bu hwi ar tsi Hmu, hingi ota ya tsoki. Ha nuu otatho ya tsoki, hinxi hyandi ne hinxi b. 7 Ma tsi btsiihu, yo ma gi hehu togo da hyaahu. Phu nunar tsi Hmu ar hogaji, ne n togo ne da hogaji, tembatho r mui. 8 N togo ota ya tsoki, r meti ar tsondhi, ngetho ar tsondhi hr nduitho ota ya tsoki. Jange ba e r Tu J da jspa r befi ar tsondhi. 9 Gatho nuu togo xi hnga ar rayo te unga J, xi ehwi ar tsoki, ngetho di hxa J ar Dada. Hingi tsa da gohnutho har tsoki, ngetho xi umba r te ar tsi Dada. 10 Njanu nheki togo y btsi J ne togo y btsi ar tsondhi: Gatho nuu togo hingi ota n xiho ne hingi m r ku, hingy btsi J. 11 Ngetho gehnu ar mh xka yohu ya mahamu: Ga nmhhu na ngu na. 12 Hinga njahu ngu ar Kain, mi tenga ar tsondhi ne bi hyo r jd. Bi hyonu ngetho mar ntsoda r befise, ha nuy befi r jd mar ho. 13 Ma tsi kuhu, yo gi tu ri mu ihu numu da utsaihu nuu hingya gamfi.

3Ne

Behu tengu xi mkagihu J, bi engagihu y btsigihu. Jange nuu togo hingi jamfi, hingi pju, ngu himbi b. 2 Ma tsi kuhu, nupya y btsigihu J, mdi hindi pthu xiho tengu nor mui ma ga pesu mefa. N di phu h, nmu xta epu, ma ga hehwihu ngetho ma ga hanthu tengu.

Y btsigihu J

R NDU I AR XUWA3,4 di phu xta pohu har ndte ndi bu hu, ne xta thohu har te, ngetho di mhu ma kuhu. Nu togo hingi m r ku, pontho xi du. 15 Gatho nuu togo utsa r ku, gehnu ar hyote. Ne di phu nuya hyote hingi pesa ar te hihamu da gtsi. 16 Ar tsi Hmu Hesukristo bi utkagihu ndana ar mhte majni nmu mi pokagihu bi unse r te. Nuju nehe ga enthu ma tehu ga homfu y ho ma kuhu. 17 Numu na togo pesa ya ho, ne handa r ohu hinte petsi, ne hinte da umbabi, hanja da nheki pespa r mhte J mu. 18 Ma tsi btsiihu, hinge ma ga mhhu di oxta ma. Ma ga u ma mhtehu di othwu ar ho ma kuhu di ponga ha ma muihu. 19 Njapu di phu tsixkagihu n majni, ne hinte di tuka ma muihu hr nthandi J. 20 Ha numu tsu ka ma mu ihu xikagihu hindi bu hu xiho hr nthandi, J tpa r mfdi ma muihu, ne p gatho. 21 Ma tsi hmka kuhu, numu hingi tsu ka ma muihu, hinga ntsuhu ga bu hu hr nthandi J. 22 Ne gatho n te ga af u, ga hhu, ngetho di othwu y bepate, ne di pehu n numaho. 23 Ne go gehnu r bepate J, ga jamfibihu r Tu Hesukristo, ne ga nmhhu na ngu na, jangu xi bepkagihu. 24 N togo ota ngu xi bepkagihu J, bu hwi. Di phu xiho di bu hwihu, ngetho xi rakagihu r H.

402
Nuu togo hmpa r H J ne nuu togo hmpa r h ar tsondhi

14Nuju

Tsi hmka kuhu, yo gi jamfibihu gatho nuu togo . Hyanthu meto ha hmpa r H J wa hin, ngetho nzeye ya kate mehni xi nxanga har ximhai. 2 Njanu ma gi phu ha hmpa r H J wa hin: Gatho nuu en, ar tsi Hmu Hesukristo ba e bi nji, xi mehna J. 3 Ne gatho nuya konga ar tsi Hmu Hesukristo ba e bi nji, hingo xpa pehna J. Nunu r meti r u ni ar tsi Hmu xka yohu nda ehe, ne di xiahu bu kwapya har ximhai. 4 Ma tsi btsiihu, y metiihu J xka nttehu, ngetho n togo bu ha ma muihu tpa r tsedi n togo bu kwa har ximhai. 5 Nuyu ya meximhaitho ne mnga gatho n te jawa, ha nuy mimeximhaiwi oxa n te mu. 6 Nuju y metigihu J, nuu togo p J oxa n di xifu. Ne nuu hingy meti J hingi oxa n di xifu. Njapu di phu togo mnga majni ne togo mnga ar nhemh.

tsi hmka kuhu, ma ga nmhhu na ngu na, ngetho ar mhte gor meti J, ne gatho nuu mte gehyu y btsi J, ne pdi togo. 8 N togo utsa r ku, hinxi b J, ngetho J xa mte. 9 Njanu bi utkagihu J, go ba penkwa har ximhai n nase r Tu, bi du, ne njapu bi raju ar rayo te.

7Ma

J xa mte

403 ga xiahu ndana ar mhte majni: Nuju hinge da mhu J, go bi mkagihu. Jange ba pehna r Tu bi unga r te ngu nar moho, ne njapu xi mpumgagihu ma tsokihu. 11 Ma tsi hmka kuhu, numu J bi mkagihu njapu, ma ga nmhhu na ngu na nehe. 12 Hinto xi hyanda J, ha numu ga nmhhu na ngu na, gese bu ha ma muihu, ne r mhte xi nxoge ha ma muihu. 13 Di phu di bu hwihu, ngetho xi rakagihu r H. 14 Ha nuje xta hanthe ne di dahe majni, J ar Dada xpa pehna r Tu, gehnu r Pohote ya meximhai. 15 Gatho nuu togo damajni ar Hesu r Tu J, nuyu bu hwi J. 16 Ne nuju xta phu ne xta jamfihu nunar mhte peskagihu J. J xa mte, ne gatho nuu togo mte bu hwi J. 17 Njapu xi uxa r mhte ha ma muihu, ne nu xta gxa ar ximhai ga njohyahu hinga ntsuhu, ngetho di hxkagihu di bu huwa har ximhai. 18 Numu xa majni di pesu ar mhte, hiotho ar ntsu, ngetho ar mhte majni hka ar ntsu. N togo ntsu, tsupa r mfei J, ne hinxi uxa r mhte hr mui. 19 Nuju di mhu J, ngetho meto bi mkagihu. 20 Numu da enga na: Nuga di m J, ha utsa r ku, nar nemh. Ngetho numu hingi m r ku togo handi, hanja da m J togo hinxi hyandi. 21 Di pesu nunar bepatenu xi rakagihu J: N togo m J, mahyoni da m r ku nehe.

R NDU I AR XUWA4,5

10Ma

Gatho nuu togo emui ar tsi Hmu Hesu ngu ar Kristo, gehnu nr btsi J. Ne gatho nuu togo m ar dada, mtwa y btsi nehe. 2 Njanu di phu di mthwu y btsi J, numu di mhu ne di othwu n xi bepkagihu. 3 Numu xa majni di mhu J, ga othwu n xikagihu mu, ne n bepkagihu hingi hembi ga othu. 4 Ngetho gatho nuu togo y btsi J, homahai ar ximhai, ne ar emui gehnu t ar ximhai. 5 Nuu emu i ar Hesu r Tu J, gehyu xi d ar ximhai.

Nunar emu i t ar ximhai

tsi Hmu Hesukristo ba ekwa har ximhai, bi udi har dehe ne har ji. Hinge honse har dehe, har ji nehe. Ne r H J damajni, ngetho nunu mnga majni. 7 Ngetho hu nuu togo damajninu mhetsi: ar Dada, ar Mh, ne r H J. Gatho huyu natho. 8 Ne njapu hu nuu togo dawa majni har ximhai: r H J, ar dehe ne ar ji. Gatho huyu natwu m. 9 Numu di emu ibihu n damajni ya ji, J tte ga emuibihu, ne gesenu xi damajni togo r Tu. 10 N togo emu ibi r Tu J, pesase hr mui n xi damajni J. Ha n togo hinxi emui, hoxa J ar nemh, ngetho himbi emuibi n xi damajni togo r Tu. 11 Ne go gehnu ar mh xi damajni: J xi raju ar te hihamu

6Ar

r H J damajni

R NDU I AR XUWA5 da gtsi, ne nunar tenu go unga r Tu. 12 N togo pespa r Tu J hr mui, pesa ar te hihamu da gtsi. Ha n togo hingi pespa r Tu, hingi toma ar te hihamu da gtsi.

404 hyegi da medi, honse numu ar tsoki hinda thkwa r te. Ja ya tsoki di epa ar ndte, nuyu hindi en da tapa J da matsi. 17 Mdi gatho n hingi ho, ar tsoki, hinga gatho di epa ar ndte. 18 Di phu gatho nuu togo bu hwi J ngu r Dada, hingi bu har tsoki, ngetho r Tu J su, ne ar tsondhi hinte tsa te da japabi. 19 Di phu nehe, nuju y metigihu J, ha gatho nuya meximhai o hr ye ar tsondhi. 20 Ne di phu nunr Tu J xpa e xi raju ar hoga mfeni, ne njapu ga phu J togo majni. Gehnu di bu hwihu, r Tu Hesukristo, nunar J majni togo unga ar te hihamu da gtsi. 21 Ma tsi btsiihu, yo gi ndhu ya tsita emp. D njapu.

otahu nuya mhyu, di xiahu nuahu gi emuibihu r Tu J, njapu gi phu gi pesu ar te hihamu da gtsi. 14 Gehnu ar emu i di pespabihu, numu ga afu ngu ne, da yoxkagihu. 15 Ha numu di phu da yox kagihu n di apabihu, numu di emuihu gatho n xta afu, da raju. 16 N togo da hyanda r ku da yota nar tsoki hinge nuya da be r te, d yapa J, ne nunu hinda

13Di

Ar hoga mfdi tumba nuu togo pesa ar te hihamu da gtsi

r oho ar hemi bi yota ar Xuwa

nzeye ya hyate xi nxanga har ximhai, koni ar Hesukristo ba e bi nji. N togo ota njapu, ar hyate ne r u ni ar Hesukristo. 8 Nsusehu hinto da hyaahu ne hinda me ri befihu xka pehu, ne gi hhu xoge ri nthhhu da raahu J. 9 N togo da wege ne hinda ne da demba r ntuti ar tsi Hmu Hesukristo, hingi pesa J hr mui. Ha n togo temba r ntuti, n h, pesa ar Dada ne r Tu. 10 Numu da zoahu nar ji, ne hingi xiahu nunar ntuti xi zogagihu ar tsi Hmu Hesukristo, yo gi umfu nseki ha ri nguhu, ne hingi umfu ar tsaya. 11 Ngetho n togo da emba nuya jiyu da thogi da tsaya, mfaxkwi da yota y tsobefiyu.

R OHO AR XUWA
7Ngetho

dar Xuwa ar dnzia, di pea nunar heminu tsi beh xi hwaa J, ne nuya ri btsi. Xa di mahu ngetho gi tehu n majni, hinge honsega, gatho nu mara xi b n majni nehe. 2 Di njahepu ngetho di pesu ha ma muihu n majni, ne hinda ma da hyeju. 3 J ar Dada ne ar tsi Hmu Hesukristo r Tu, da ko y mui da hwkahu y ho ne ar hogamui, ngetho gi jamfihu n majni ne gi pesu ar mhte.

1Nuga

Ar nzengwa

xta njohya ngetho xta tinga ra ri btsi tenga n majni, ngu xi zogagihu J ar Dada ga othu. 5 Ha nupya di aa ar mte, tsi beh gi nku. Hinge ngu ga raa nar rayo bepate. Di bempatho n ndi pesu mahamu, ga nmhhu na ngu na. 6 Ne go gehnu ar mhte majni, ga othu n xi bepkagihu. Ne njanu xi bepkagihu, ga nmhhu na ngu na, ngu xka yohu mahamu.

4Xa

Yo ma gi wehu gi hyehu r ntuti ar tsi Hmu Hesukristo

xa di pesa nzeye te ga xiahu, hindi ne ga peahu ha nar hemi xi toti. Di beni ma ga tsoahu ne ga hanthu ga wihu, ne xa ga njohyahu. 13 Nuy btsi ri juhwe xi hwahna J nehe, zengwai. D njapu.

12Mdi

Di beni ma ga tsoahu

405

r hu ar hemi bi yota ar Xuwa

hmba y mfat si umba nuu hingya gamfi. 8 Nuju dar gamfihumu, ma ga faxu nuya kuyu, ne njapu ga mfaxtehu da nu nga n majni.

R HU AR XUWA

dar Xuwa ar dnzia, di ota nunar heminu, ma tsi hmka ku Gayo togo di mi ngetho gi tenga n majni. 2 Ma tsi hmka kui, di apa J da bonga gatho xiho n gi pefi, ne gi pesa ar nzaki, ngu yo di xu r tsedi J ha ri mui. 3 Xa da njohya nmu mba e ya ku bi xikagi n majni ja ha ri mui, ne hanja gi umba ri mui gi tenu. 4 Hiotho manar johya di tta n xta ode, nuu pontho ma btsi xa umba y mui tenga n majni.

1Nuga

Ar nzengwa

tsi kui, xa gi ota nar hoga befi gi faxa ya ku, ne meto nuu hinga ri mpdi. 6 Nuya kuu xi damajni har nij xa gi pesar mhte. Jange di beni xiho hingi hyeputho njapu. Fatsi da o y u, ngu di epi da mfaxa nr bego J, ne da zonga habu di mau. 7 Nuya kuyu mpefi ngetho mpa r thuhu ar tsi Hmu, ne hingi

5Ma

Ar Gayo tespa r nsu unga nseki hr ngu

xta otwa ar nij, ha nunar Diotrefe togo ota ndta madeda ya ku, hingi japamasu n di xife. 10 Jange numu xka mapu , ma ga xiahu ha ri mhuntsihu gatho nuya te ota nunar Diotrefe. Ju sje ya nhemh. Hinge hont pefi, hingi umba ar seki ya ku, ha nuu unga ar seki tsu i ne enga har nij.

9Nuga

Ar Diotrefe ne da tsoka ar befi

tsi kui, yo gi tenga n hingi ho, tenga n xiho. N togo ota xiho, gor meti J, ha n togo ota n hingi ho, hinxi b J. 12 Gatho ya ku damajni, nunar ku Demetrio ota xiho, ne n ote dase majni nehe. Ha nuje di ehe, h njapu, ne gi phu di mhe majni.

11Ma

Ar hoga befi ota ar ku Demetrio

406

407
Ya ngxanzengwa
14Ngetho

R HU AR XUWA di ne ga nthewi nguta ne ga handwi ga hu. 15 J da raa nar hogamu i. Gatho ya ku di mphu pea nzengwa. Zengwagihepu na ngu na ya ku di mphu.

ndi pesa nzeye te nga xiahu, mdi hindi ne ga ota ha nar hemi ne ar ntoti.

13Nuga

Ar hemi bi yota ar Huda

nuya enxe himbi su y nsu xki tumbabi, bi zopu y ngu habu mi buu, nupya J xi gota har bexui, ne xi nthti tomtho da zonga ar pa da thspa majni. 7 Ngu ar Sodoma, ar Gomora ne nu mara ya hnini mi ja ha y nthetiyu, nuu nehe mi hyepu J, honse mi ne nda yota gatho n mi ne y ndoyo, ne ya ndo mi bengwi y mindowi. Ngu nar ntudi bi tenta har tsibi hihamu da gtsi. Njanu utkagihu tengu r mfei J. 8 Nuya tsojiyu ngu withtho, ngu nu mara xta mhu hingi tsupa J, tsanga gatho nuu ja y tsedi, ne hyaxmu tsoka y ndoyo. 9 Nunar nd en xe Mige, nmu mi nwengwi ar tsondhi togo nda gohwi r ndoyo ar Moise, himbi yapa nar ntadi. Honse bi embabi: Ar tsi Dada da zuai. 10 Ha nuya tsojiyu tsanga gatho n hingi pdi. Ha n pdi, ngu ya meti hiotho y mfeni, ota gatho n neu. Njapu japa da tsoka y te. 11 Hwkateu, ngetho xi dembatho r befi ar Kain, ne bi entatho da

AR HUDA
6Ha

dar Huda, r begogi ar tsi Hmu Hesukristo ne r jd ar Hakobo. Di peahu nunar heminu nuahu xi zoahu da taxkahu J ar Dada, ne xi hwixahu har tsi Hmu Hesukristo. 2 D huxa r nhwki, r hogamui ne ar mhte raahu J.

1Nuga

Ar nzengwa

Ya kate utate ne y tsontuti

kuhu, xa di ne ga peahu nar hemi habu ga xiahu nunar emui di pesu. Ha di handi meto, mahyoni ga xiahu xa gi umba ri muihu gi hu nunar emui nagitho bi takagihu. 4 Ngetho xi yuta ntho ra ya tsoji ju mpa r nhwki J da yota n te gatho neu. Nuyu yanu mameto xi tenti da medi, ne konga J togo ar nd xoge, ne konga ma tsi Hmuhu Hesukristo. 5 Di ne ga beahu n mameto xka phu: Nmu ar tsi Dada ba ju ka ya me Israel mi njapi nda mpe ntsedi nnu Ehipto, mefa bi hyo gatho nuu togo himbi emuibi.

3Tsi

(2 Pedro 2:117)

408

409 d ar boj ngu ar Balam. Nuyu ma da nhwata ngu ar Kore, ngetho xa ya mesku. 12 Nuya jiyu nar met sa gi nthskwihu nmu gi ungwihu mahyegi ya hmka ku. Hiotho y tsayu, honse y ho. hehwi ya bikui tuxta ar ndhi, ngu ya baiza nmu ndbh hinti unga te da tsi, yogi xi du ne yogi xi nkutsi xi tempu. 13 Nuyu, njangu nuya dehe mpu ntsi ne tuxa r fugi bi enga har nthe, njapu nheki y tsoki be y tsa, ngu ya tso nixti xi tenti da me har bexui. 14 Ar Enok r yoto mu i y mangabeto ar Adan, bi e mameto: Hyanthu ba ehnu ar tsi Hmu owi nuu ra nzeye ya nthebe ya nthebe nuu y meti. 15 Ne da hspa majni gatho ya ji, ne da humba y hmi ya tsoji da uta gatho nuya tsoki xi yote, ne gatho n xi tsotwa r mui J mi hoxa ya tsomh. 16 Nuya jiyu gatho tsamau ne gatho mau, ne da yota gatho n neu, xa exase ne ka ya ji da zipy boj.

AR HUDA mh bi xiahu: Nu ha ya ngxapa ma da nja ya hyate ji, ma da muu ngu xipabi y tsomfeni. 19 Gehyu heka ya ku, temnda y befi ar ximhai, ngetho hinxi mespa r H J. 20 H, tsi kuhu, umba ri mu ihu da te ri emuihu, ne zohu ar tsi Dada, di tsixahu r H J. 21 Yo ma gi hyehu nunar mhte xi rakagihu J, ne hyaxmu gi tomhu r nhwki ma tsi Hmuhu Hesukristo da raahu ar te hihamu da gtsi. 22 Numu gi hyanthu ra ya ku hingi emui xiho, faxu da te y jamfi. 23 Mara faxu da mpoho, ne njapu gi tsihu hinda ma har tsibi. Mara hwju, honse ntsuhu yo ma gi temfu y tsoki. U tsahu ar tsoki ne y dutu xi tsonga nuya yotatsokiyu.

18Nuya

nuahu ma tsi kuhu, behu xiho nuya mh bi mnga mahamu y mpote ma tsi Hmuhu Hesukristo.

17Ha

Ar tsu i ne ar humamu i

togo pesa ar tsedi da sugagihu, ne hinda hyegagihu ga wehu, xa di johyanu da zixkagihu xintaxigihu hr nsunda. 25 Gehnu pesa ar mfdi, ne honsenu J ne ma Pohotehu. D nhutwabi r nsunda. D nhumansubi r tsutwi ne r tsedi, ne da tespa r nsupya, ne hihamu da gtsi. D njapu.

24J

Ya ngxa mh tespa r nsu J

N bi hyanda ar Xuwa ne bi yoti

gatho nuu xi du. Ne gehnu tpa r tsedi gatho ya nd bu har ximhai. Gehnu nehe togo bi mkagihu, ne bi nma r ji mi unga r te, bi gugagihu har tsoki ndi bu hu. 6 Ne bi huxkagihu ngu ya nd ne ya mj, ne njapu ga pefu J r Dada. Xa nsunda, ne pesa ar tsedi hihamu da gtsi. D njapu. 7 Yohu, ar tsi Hmu ma da e ha ya gui, ne gatho ya meximhai ma da hyandi. Nuu togo bi sutsi ma da hyantu nehe. Gatho ya ji bu hr nxidi ar ximhai ma da zonti. H, d njapu. 8 Nuga go da dumi ne di jsa xoge, ngu ar ndui ne ar ngtsi, enga njapu ar tsi Hmu mi bu mameto, bupya, ne hihamu da gxa r mui, gehnu hinter hembibi da yote.

YA NTHANDI

Gehnu ar mh bi u ar tsi Hmu Hesukristo, xki umba J r Dada nda xipabi y bego gatho n ma nda tho nguta, ne ba pehna nr enxe bi xipabi ar Xuwa. 2 Gehnu damajni y mh J ngu bi mnga ar tsi Hmu Hesukristo, ne gatho te bi hyant. 3 Nzat ho nuu togo da nehe ne da yoxa nunar mh nonga tema da tho mefa, ne da yota nuya te mngwa, ngetho baputho ar pa ma da thogi.

Ar tsi Hmu Hesukristo bi u n himi fdi

dar Xuwa, di peahu nunar heminu, nuahu gar gamfihu gi mhunsu ha ya yoto nij bu hnu har hai Asia. J mi bui, bu nuya payu, ne hihamu da gxa r mui, da hwkahu y ho ne da raahu nar hogamui. Nunar njpinu go raahu J, ne nuya yoto ya h bu hnu handwi r thuxand, 5 ne ar tsi Hmu Hesukristo togo mnga majni ngu xi nsipabi. Gehnu bi meto bi mengi bi nte bi d

4Nuga

Ar nzengwa mempa nuya yoto ya nij

dar Xuwa ri kuhu, di thohu mahyegi ya ntutsa, di bu hwihu mahyegi hr tsutwi ar tsi Hmu Hesukristo, ne di tsethu n bi epkagihu. D tsokawa har xeni hai o har dehe r thuhu Mpatmo,

9Nuga

Ngu nar ti bi nheki N Togo ba e bi Nji

410

411 ngetho di mmba r mh J, ne di damajni togo ar tsi Hmu Hesukristo. 10 Ha nr pa ar tsi Hmu, da nthexbe r H J, ne da o mote ma xutha na togo mi ntsedi, ngu r heti nar kaxtathu xi. 11 Ne mi en: Nuga go da dumi ne di jsa xoge, ngu ar ndui ne ar ngtsi. Yota ha nar hemi gatho n gi hyandi, ne pempa nuya yoto ya nij bu har hai Asia. Gehyu y thuhu: efeso, esmirna, Mpergamo, Ntiatira, Nsardi, Mfiladelfia, ne Nlaodisea. 12 Da egi nga handa togo mi zokagi, ne nu nda bati da handa nar kaxtaboj mfoxyo. 13 Ne madeda nuya yoto ya mfoxyoyu, mi nheki nr bai nar oho ndi hxa N Togo ba e bi Nji. Nunr he mi tsonga har hai r ma, ne xki deka hr ti nar kaxtaboj nguti. 14 r ne y xt xa mar ntaxi, ngu ar xiyo ne ar taxtse. Nuy da mi hehwi ya faspi. 15 Nuy wa mi hehwi r ntaxi nar xiuj nmu o har hwifi xa zo. Nu r mh mi hehwi r heti nar dta nzothe. 16 Mi h hr ei yoto ya tso. Hr ne mi ponga nar ndojwai xa mi hente gatho yoho y ni. Nunr hminu xa mi yoti ngu ar hyadi xa pesa ar tsedi madempa. 17 Nda handi, da hwanga ha y wa, to da en xta tu. N bi huxka r ei, ne bi engagi: Yo gi ntsu. Nuga go di dumi ne di jsa xoge. 18 Di te mdi da tu, ha nupya di bui, hihamu da gxa ma te. D

YA NTHANDI1,2 njapu. Di hmpa y nsoki ar ndte ne ar bexui. 19 Huxa har hemi gatho n xka hyandi, nuya thopya ne nuya ma da tho mefa. 20 Ma ga xia tema di bonga nuya yoto ya tso xka hyanda ha ma ei, ne nuya yoto ya kaxtaboj mfoxyo: nuya yoto ya tso, gehyu nuya yoto ya enxe bu ha nuya yoto ya nij. Ha nuya yoto ya mfoxyo xka hyandi, gehyu nuya yoto ya nij.

Yotwa nunar enxe bu hnu har nij efeso, ne embabi: Njanu xiahu n togo h yoto ya tso hr ei, ne yo madeda ya kaxtaboj mfoxyo: 2 Nuga xta pta ri befihu, ne xta pdi hanja xka umba ri muihu xka pesu ar tseti. Hinxka eta ri xuthahu nuu togo ota ya tsoki. Xka hsfu majni nuu togo eu y mpote J, ne xka pthu y nemh. 3 Xa xka tset hu ya thogi. Hinxka wenthu xi zaahu xka mpehu, ngetho xka datkagihu majni ma thuhu. 4 Honse hindi hopahu hingi mkagihu ngu ngi mju har ndui. 5 Behu hangu ngi mkagihu. Ntsomhu ne penju gi yothu nuya befi ngi othu har ndui. Ngetho numu hingi ntsomhu, ma ga ehe ne ga hka ri mfoxyohu habu bui. 6 Mdi gi utsabihu hm y tsobefi nuu togo tenga ar Nikola. Nuy tsobefiyu di utsaga nehe. 7 Nuu togo tu y gu, d yoxa n te mnga r H J xipa ya nij.

Ya mh mempa nuya yoto ya nij: Ar mh mempa ar nij efeso

YA NTHANDI2 Nuu togo da ntte, ma ga umba ar seki da du kwa te unga ar baiza unga ar te, ba madeda r nzatho hwhi J. nunar enxe bu hnu har nij esmirna, ne embabi: N togo dumi ne jsa xoge, gehnu togo bi du ne bi mengi bi nte managi, eahu njawa: 9 Nuga xta pta ri befihu, ne nuya ntutsa gi thohu, ne ri hoyahu. Mdi gi pesu nzeye ri metsihu nuya hingi nhekiwa. Di pdi hangu mauihu nuya en ya xodyo emp, gehyu nar mhuntsi r meti ar tsondhi. 10 Yo gi tsuhu gatho n ma gi thohu. Phu nunar tsondhi ma da eahu ra har fadi, ne njapu da tsatahu. Reta mpa ma gi thohu ya thogi. Zeta ri jamfihu butho gi tuhu, ha nuga ma ga raahu ar te hihamu da gtsi ngu ri nthhhu. 11 Nuu togo tu y gu, d yoxa te mnga r H J xipa ya nij. N togo da ntte, hinte ma da japa ar oho ndte.

412 hindi hopahu ra gi temfu y ntuti ar Balam mi uta ar Balak. Mi tsixa ya me Israel nda zipa y huni ya tsita emp, ne togatho nda mengwi, ne njapu nda dahmu. 15 Ne gi ehupu ra togo temba y ntuti nuu tenga ar Nikola. Nuya ntutiyu di utsaga. 16 Jange di xiahu gi yot hwu r ntsomi. Ngetho numu hin, ma ga ehe ga ntumeu ga h ar ndojwai ponga ha ma ne. 17 Nuu togo tu r gu, d yoxa te mnga r H J xipa ya nij. Nuu togo da ntte, ma ga umba da zi ar thuhme ba k mhetsi xi tgi. Ne ga umba nar tsi taxdo habu huxa nar rayo thuhu, ne hinto mana di pdi, honse n togo di h.

14Honse

Ar mh mempa ar nij esmirna

8Yotwa

nunar enxe bu hnu har nij Mpergamo, ne embabi: N togo h ar ndojwai xa hente gatho yoho y ni, eahu njawa: 13 Nuga xta pta ri befihu, ne di pdi habu gi bu hu, ka bupu ngu r nd ar tsondhi. Mdi njapu, nuahu xka dahu majni ne hinxka kongagihu. Hinga yothu nuya pau ga hyanthu bi thoka ma hoga bego ar Antipas, ngi bu hwihu nu habu bu ar tsondhi.

Ar mh mempa ar nij Mpergamo

12Yotwa

nunar enxe bu hnu har nij Ntiatira, ne embabi: r Tu J togo pesa y da hehwi ya faspi, ne y wa ngu r ntaxi nar xiuj o har hwifi, embabi: 19 Nuga di pta gatho ri befihu, ri mhtehu, ri emuihu, ri tsetihu, ne hanja gi pepkagihupya, tta ngu ngi pepkagihu mahamu. 20 Honse hindi hopahu gi ehupu nunar beh r thuhu ar Hesabel. Ense nr mehni J, ne uta nuya ma bego togatho da mengwi, ne da zi ya huni xi mospa ya tsita empu. 21 Nunar behnu xta umba ra ya tsi pa, ha hinxi yotwa r ntsomi bengwi ya ndo. 22 Phu nunar behnu ma ga kaxa ntoxi, ne ma da tho ya thogi nuu togo bengwi, numu hinda yotwa y ntsomi nehe.

18Yotwa

Ar mh mempa ar nij Ntiatira

413 ga hopa gatho y btsi, ne njapu gatho ya nij ma da bdi, nuga di htwa y mfeni ne y mui ya ji, ne di umba r mfei ngu di epa na ngu na. 24 Ha gatho nu mara gi bu hu har nij Ntiatira, hinxka tembabihu y ntumbi, ne hinxka phu n eu xi hembi da ftwa ar tsondhi, di xiahu, hinga raahu manar befi. 25 Honse di aahu, yo ma gi hyehu n xka phu. Ndomthohu ga pengi. 26 Nuu togo da ntte ne di pepkatho har ngtsi, ma ga umba ar tsedi da mesa r nsu hagatho ya hai. 27 Ne ma da hyu xtya toboj, ne ma da hwata nuya hnini ngu nar tsoi bohai. Ma ga umba ar tsedi ngu xta hni xi raka ma Dada. 28 Ne ga umba ar njtso. 29 Nuu togo tu r gu, d yoxa te mnga r H J xipa ya nij.

YA NTHANDI2,3 obegau di he ya taxhe, ngetho njapu di epabiu. 5 Nuu togo da ntte, ma da theta ya taxhe, hinda thkwa y thuhu har hemi nonga ar te, ne ma ga mmba y thuhu hr nthandi ma Dada ne y enxe. 6 Nuu togo tu y gu, d yoxa te mnga r H J xipa ya nij.

23Ma

Yotwa nunar enxe bu hnu har nij Nsardi, ne embabi: N togo tsixa nuya yoto ya h pepa J, ne h yoto ya tso, en njawa: Di pta gatho ri befihu. Thusahu gi tehu, ha nuga di xiahu xka tuhu. 2 Zota ri dahu ne suhu n tema gi pesu butho da gtsi. Ngetho xta timpahu, nuya ri befihu hintsu xiho hr nthandi J. 3 Jange behu tema xka hhu, tema xka yohu, ne gi kwathu xiho, ne yothwu r ntsomi. Ngetho numu hingi ndomhu, xki thahu ga tsoho ngu nar b hingi tomhu hamu. 4 Ha gi epu ranu Nsardi togo hinxi jaxta y taxhe. Ma ga

Ar mh mempa ar nij Nsardi

nunar enxe bu hnu har nij Mfiladelfia, ne embabi: Njanu xiahu n togo xintaxi, gehnu majni, ne hmpa y nsoki ar nd Dabi. Numu kot hinto tsa da xoki, ha numu xok hinto tsa da goti. 8 Nuga di pta ri befihu. Mdi txuda ri tsedihu, hinxka komju ma thuhu, ne xka yotju ma mh. Jange nuga xta xokahu nar goxthi hinto tsa da goti. 9 Yohu. Nuya xi mhuntsi, y meti ar tsondhi, ne kate eu ya xodyo, ma ga japi da ndandihm ha ri wahu. Njapu da bu di mahu. 10 Ngetho xka tset hu xka sukagihu ma mh, nuga nehe ma ga suahu xta epu ya tsothogi da zu gatho nuu bu hr nxidi ar ximhai, njapu da tsata gatho ya meximhai. 11 Phu, baput ho ar pa ma ga ehe. Kwathu xiho n gi pesu, ne hinto da hmpa ri nthhhu. 12 Nuu togo da ntte, ma ga hutsi da dospa r nij J, hihamu ma da nju knu. Ne ma ga otwabinu r thuhu J ne r thuhu r hnini, gehnu ar rayo Herusalen di g mhetsi habu bi bu J, ne ga otwabinu ma thuhu nehe. 13 Nuu togo tu y gu, d yoxa te mnga r H J xipa ya nij.

Ar mh mempa ar nij Mfiladelfia

7Yotwa

YA NTHANDI3,4
Ar mh mempa ar nij Nlaodisea

414 xo mhetsi. Ne da pengi da otwa r mh n togo bi zokagi meto, mi hehwi r heti nar kaxtathu xi, ne bi engagi: Poxa injawa, ne ga utai tema da tho mefa xta wa nuya xka hyandi. 2 Mefa r H J bi hyexkagi ne bi utkagi nar thuxand mi bu hnu mhetsi, ne mi huxhnu na. 3 N togo mi huxnu har thuxand, mi hyatsi hehwi nar hoga hyasdo ne nar hoga thentsado. Ne hr ntheti mi kotatho nar bejni mi hwexka ngu nar hoga kangdo. 4 Hr ntheti ar thuxand mi bu ma natemagoho ya thuxand. Ne ka mi huxhnu natemagoho ya tsi dnzia, mi h ya taxhe, ne mi husa ya fuind ma ya kaxtaboj. 5 Har thuxand mi bu madetho mi ponga ya hwei, ya u ni ne ya heti. Ne mi handwi nehe yoto ya oti mi zo, gehyu nuya yoto ya h pepa J. 6 Mi handwi nunar thuxand nehe nar honthe ngu ar doxito. Ne mi bahnu getu hr ntheti ar thuxand goho ya zuwe pesa y te, xa mi uxa ya da habu mi nheki ne mote. 7 Nor meto zuwe mi hehwi nar muhu, r oho mi hehwi nar boi, r hu mi pesa r hmi ngu nar ji, r goho mi hehwi nar nxu ni nsani. 8 Nuya goho ya zuweyu mi pesa y te, mi tu rato y hwa na ngu na, ne ha y hwa xa mi uxa ya da ma ne mbo. Nuyu parxui hingi tsaya eu: Xintaxi, xintaxi, xintaxi, hinter hembibi da yota ma tsi Hmuhu, n togo mi bui,

nunar enxe bu hnu har nij Nlaodisea, ne embabi: N togo ar Njapu, damajni xiho, ne ja ba ponu ar mfeni nda hyoka J gatho n bi hyoki, eahu njawa: 15 Nuga di pta ri befihu xi ndupatho. Xihohm numu d ntsetho wa d mpa. 16 Ngetho gar ndupathohu, hingar ntse ne hingar mpa, ngu ar dehe ma ga ju ka ha ma ne, ga tsokahu. 17 Nuahu gi ensehu: Hinte di kathe, xa di pese ya ho. Ha hingi phu gar hwkateihu, gar hyoyahu, hinte gi pesu, gar godahu, hinte gi khu nar xeni ar dutu. 18 Jange di xiahu gi tamgagihu ar kaxtaboj n xi tho har tsibi, ne hinte gi kathu. Ne gi tahu ya taxdutu, hingi be ri tsahu xta thantahu hinte gi khu na xeni. Ne xithu ar ethi ri dahu, da xogi ne gi hyanthu. 19 Nuga di tsu i ne di fei gatho nuu togo di mdi, jange yothwu r ntsomi, ne umba ri muihu gi pepkagihu. 20 Phu mu, nuga di ba har goxthi di mafi. N togo da yotka ma mh, ne da xoka ar goxthi da thogagi hr ngu, ga kuti ga ume. 21 Nuu togo da ntte, ma ga etsi ga huxbe ngu ar nd, ngu xta nttega, ne xta huxbe ma Dada hr thuxand. 22 Nuu togo tu y gu, d yoxa te mnga r H J xipa ya nij.

14Yotwa

Ar ndngaj bi ja ma mhetsi

Da jwadi da handa gathoyu, mefa da handa nar goxthi mi

415 bupya, ne hihamu da gxa r te. 9 Nuya goho ya zuweyu mi pesa y te, mi espa r nsu, mi nsundabi ne mi umba njamdi n togo huxa har thuxand, hihamu da gxa r mui. 10 Nmu mi ota njapuy u, nuya natemagoho ya tsi dnzia mi ndandihm hr wa n togo huxa har thuxand, ne mi nsundabi n togo hihamu da gxa r te. Ne mi pokwa y fuind hantu har thuxand, ne mi eu: 11 Ma tsi Hmuihe, di epai da nsundai, da tesa ri nsu, ne da fta ri tsedi. Ngetho go ga hyoka gatho n te ja, ne ngu ga nege, njapu xi nja.

YA NTHANDI4,5 y mni ar Huda ne r beto ar nd Dabi, nunu go xi ntte. Jange di epabi da yosa nuya yoto ya mati, ne da xota ar hemi. 6 Nepu da handa nar tsi Ntxnandni mi nhekitho xki tho, mi ba madetho ar thuxand, ne madeda nuya goho ya zuwe mi te, ne madeda ya tsi dnzia. Nunar tsi Ndninu mi pesa yoto y ndni, ne yoto y da. Ne nuya dayu, gehyu nuya yoto ya h pepa J, xi mehna da ma xoge r nxidi ar ximhai. 7 Num, ba ehnu, ne bi hnga ar hemi mi h hr ei n togo mi huxa har thuxand. 8 Nuya goho ya zuwe mi te, ne nuya natemagoho ya tsi dnzia, bi ndandihm hr wa ar tsi Ndni togo xki wadi xki hnga ar hemi. Gathoyu mi h ya bida, ne ya nteni kaxtaboj mi uxa ya githni, gehyu y nsadi ya gamfi. 9 Ne mi tuu nar rayo thuhu, mi embabiu ar tsi Ntxnandni: Nuge go di epai gi hnga ar baxa hemi ne gi yospa y mati tu, ngetho bi nhpa ri ji bi thoai, ne ga tsingagihe y metigihepya J. Ga jugagihe hagatho ya mui, ya h, ya hnini, ne hagatho ya hai bu hr nxidi ar ximhai. 10 Ne xka exkagihe ga pefe J, dar ndhe ne dar mjhe, ne ga ndhe har ximhai. 11 Nepu da o ra ya mh, ne nda handi mi ra nzeye ya enxe, mi bu hr ntheti ar thuxand, ne nuya goho ya zuwe mi te, ne nuya tsi dnzia. Nuya enxeyu hinto

Nepu da handa n togo mi huxa har thuxand, mi h hr ei nar maxa hemi xki tota nthi ne mbo, ne xki bata yoto ya mati, hinge to gatho nda tsa nda yotse. 2 Ne da handa nar en xe xa mi pesa r tsedi, ne xa mi mafi ntsedi mi en: Hage bu na togo di epi da yosa ya mati ne da tu nga ar hemi. 3 Ne hinto mi bu hnu mhetsi, har ximhai, ne mbor hai togo nda xota ar hemi, himi tsa nda hyanthm. 4 Nuga xa ndi zoni, ngetho hinto bi thini togo ndi epi nda xota ar hemi, nda nehe, himi tsa nda hyanthm. 5 Na nuya tsi dnzia bi engagi: Yo gi zoni. N togo ar Nd tembabi ar Muhu, xpa ponga ha

Ar maxa hemi ne r Tu J ngu ar tsi Ntxnandni

YA NTHANDI5,6 mi tsa nda mede, ngetho ma ya nthebenthebe r nzeye. 12 Ne xa mi mafi mi eu: Ar tsi Ntxnandni bi tho, di epabi da hnga ar nsu ngu ar nd, ya ho, ar hoga mfdi, ar tsedi, da tespa r nsu, da tumba ar nsunda ne ar nsadi. 13 Ne gatho nu mara xi hyoka J bi nehe, nuu bi bu mhetsi, nuu bu har ximhai, nuu bu mbor hai, nuu bu har dehe ne nuu ya zuwe ku nu. Da ode bi eu: D nsata J togo huxa har thuxand, ne d nsata ar tsi Ntxnandni. D tespa r nsu, d tumba ar nsunda. D mh pesa ar tsedi hihamu da gtsi. 14 Ne nuya goho ya zuwe mi te, mi thdi mi eu: D njapu. Ne nuya natemagoho ya tsi dnzia mi ndandihm, ne xa mi ntsami mi tsonga y hmi har hai, mi nsunda n togo hihamu da gxa r mui.

416 mi yosa r oho ar mati ar tsi Ntxnandni, da ode bi engagi r oho nuya zuwe te: Ba e gi hyandi. 4 Da handi bi bonga manar toge mi nto nar fani mar nthentsi. Ne nu togo mi ntoge, bi tumba nar ndojwai ne ar seki nda hka ar hogamui har ximhai, ne nda japa ya ji nda ho na ngu na ha ya tuhni. 5 Nu mi yosa r hu ar mati, r hu nuya zuwe te bi engagi: Ba e gi hyandi. Ne da handa nar toge mi nto nar bofani, ne mi h nar tsuti hr ye. 6 Ne da o nar mh bi bonga madeda nuya goho ya zuwe mi te, ne mi en: Na pa ar nthh, honse tsa da thanga na hwada ar tei ne hu hwada ar sebada, ha yo gi tsoju ar nziki ne ar ixkatafi. 7 Nu mi yosa r goho mati, da ode bi r goho zuwe te, ne bi engagi: Ba e gi hyandi. 8 Da handi mi bahnu nar kaxtafani, ne nu ar toge mr thuhu ar Ndte, ne mi ntengwi ar Bexui. Bi tumbabiyu ar seki nda hyo nar goho xeni ya ji bu xoge r nxidi ar ximhai, ha ya tuhni, har thuhu, ha ya texte heni, ne da hyo ya zate zuwe bu har ximhai. 9 Nu mi yosa r kuta mati ar tsi Ntxnandni, da handa hr wa ar moxmoho, mi bahnu y pa nuu ya gamfi xki tho ngetho mi mmba r mh J, ne mi damajni mi emuibi. 10 Ne xa mi mafi ntsedi mi eu:

3Nu

Nepu nu ar tsi Ntxnandni bi yosa na nuya matiyu. Ne da o na nuya goho ya zuwe mi te, bi ntsedi ngu nar u ni, ne bi engagi: Ba e gi hyandi. 2 Nda handi mi bahnu nar toge mi nto nar taxfani, ne mi h hr ye nar ento nda ntuhni. Ne bi tumba nar fuind, ne habu gatho mi thogi mi tte.

Nuu yoto ya mati

417 Tsi Hmu, xintaxii ne majni. Hamu da zohm ar pa gi yotje ar tsutwi, ne gi jotwa ma jihe nuu bu kwa har ximhai. 11 Ne na ngu na bi tumba ya taxhe. Ne bi nsipabi nda ntsaya mara ya tsi pa, nda domi nda zo gatho y mibegowi ne mara y kuwi ma nda thou nehe ngu xki thoyu. 12 Nu nda handi bi yosa r rato mati, bi nja na ra dta nhwni. Ar hyadi bi boki ngu nar bohe dumui, ne ar zn bi thenga xoge ngu ar ji. 13 Da handi ba ho ya tso mhetsi bi zo har hai, ngu nar baiiuxi ho nuya te tu nmu yo ar yomndhi. 14 Ne ar mhetsi bi met ho ngu nar hemi bi batsi. Ha nuya toho ne ya xeni hai, gatho bi mponi habu mi buu. 15 Ha nuya nd, ne nuya dta, nuya pesa ya ho, nuya ndndogu, nuya pesa y tsedi, ya bego ne nuu hingya bego, gathoyu bi nga ha ya oki ne ha ya ndodo ja ha ya toho. 16 Ne mi emba ya toho ne ya ndodo: Yothu ne tsebgagihe, hindi nehe da hyangagihe n togo huxa har thuxand. Kobgagihe hinda zuje r kwe ar tsi Ndni. 17 Ngetho xi zo ar pa da nheki r kwe J, togo tsa da zeti.

YA NTHANDI6,7 handa manar enxe ba e mahyatsi mi hmpa na ngu ar boj nthixti r meti J togo te. Ne bi mata ntsedi nuya ma goho ya enxe xki tumba ar seki nda tsoka ar hai ne ar dehe. 3 Ne bi embabi: Yo gi tsoju hm ar hai, ar dehe, ya za. Meto ma ga jwahu ga tuthwu n ngu ar nthixti ha y d nuy bego ma tsi Hmuhu. 4 Ne da ode bi nhonga hangu r nzeye nuu xki thuspabi ngu ar nthixti: mi tsu nanthebe ne yonatemagoho ya retanthebe, ha gatho nuya mui xki e ha y btsi ar Israel. 5 Nuu xki e ha y beto ar Huda, mi tsu retamayoho ya retanthebe xki thuspabi ngu ar nthixti, ha y beto ar Rube retamayoho ya retanthebe nuu xki thuspabi nehe, ha y beto ar Gad retamayoho ya retanthebe nuu xki thuspabi nehe. 6 Ha y beto ar Aser retamayoho ya retanthebe xki thuspabi, ha y beto ar Neftali retamayoho ya retanthebe, ha y beto ar Manases retamayoho ya retanthebe nuu xki thuspabi ngu ar nthixti nehe. 7 Ha y beto ar Simeon retamayoho ya retanthebe xki thuspabi, ha y beto ar Lebi retamayoho ya retanthebe, ha y beto ar Isakar retamayoho ya retanthebe xki thuspabi nehe. 8 Ha y beto ar Sabulon retamayoho ya retanthebe xki thuspabi, ha y beto ar Huse retamayoho ya retanthebe, ha y beto ar Benjamin retamayoho ya retanthebe nuu xki thuspabi ngu ar nthixti nehe.

2Da

Nuu nanthebe ne yonate ne goho ya retanthebe xki thuspa ngu ar nthixti

Mefa da handa goho ya enxe mi ba ha y ni ar ximhai. Mi taka nuya goho ya ndhi hinge nda o har hai, har dehe, ne hinge nda hunga r xi nar za.

YA NTHANDI7,8
Ar Xuwa bi hyanda nzeye ya ji mi he ya taxdutu
15Jange

418 ba handwi r thuxand J, ne pepabi parxui hr nij. Ne nu togo hu har thuxand da hopi da mu hwi. 16 Nnu mhetsi hinda ma da mesa ar thuhu ne hinda ntuthe. Ar hyadi hinda ma da tsti, ne hinda zita ar pa. 17 Ngetho n ngu ar tsi Ntxnandni bu madeda ar thuxand, gese ma da su, ne da yeta ha ya pothe po ya dehe unga ar te. Ne J ma da humba y mui, ne da dukwa y gida.

da handa nzeye ya ji, xa mi tta ar nzeye hinto mi tsa nda mede, xki e ha gatho ya hai, ya mui, ya hnini, ne gatho ya h. Mi bau mi handwi ar thuxand ne ar tsi Ndni, mi heu ya taxdutu, ne mi h ya denthiu. 10 Ne mi mafi ntsedi mi eu: J ma Dadahu togo huxa har thuxand, ne n hehwi ar tsi Ndni, honseyu go unga ar mpoho. 11 Ne da handa mi bahnu gatho ya enxe xa xki gotatho ar thuxand, ya goho zuwe mi te, ne nuya tsi dnzia. Nuya enxeyu bi ndandihm hr wa ar thuxand, ne xa mi tsama y hmi butho nda zonga har hai, ne bi ndnga J. 12 Mi eu: D njapu. D mhatwa r thuhu J ma Dadahu, ne d nsunda, ngetho gehnu r meti ar mfdi. D tumba njamdi ne d tespa r nsu, ngetho gehnu ar nd ja r tsedi. Hihamu da tsaya da nhu njapu J. D njapu. 13 Na mbi yangatho na nuya tsi dnzia, ne bi engagi: Xi nuya bahnu h ya taxhe, togoyu ne ha xpa ehyu. 14 Nuga da thti ne da embabi: Tsi ndada, go gi pke togoyu. Ne n bi engagi: Nuya jiyu gehyu xpa konga har dta thogi, ne xi xu ka y dutu, ne xa xi taxki hr ji ar tsi Ndni.

9Mefa

Nmu mi yosa r yoto mati nunar tsi Ntxnandni, xa bi metho, ne ngu made xenimpa hinte bi tohnu mhetsi. 2 Nepu da handa yoto ya en xe mi ba hr nthandi J, ne bi tumba nar kaxtathu xi na ngu na. 3 Ne da handi bi zohnu manar enxe, bi ma bi handwi habu moxantutsi, ne mi h nar kaxtaboj ntutsi. Bi tumba nzeye ar githni nda thspa ya mhataj xi yota ya gamfi, ne da datwa J har moxantutsi xi thoka ar kaxtaboj, mi bu hnu mi handwa ar thuxand. 4 Hr ye ar en xe bi boxa r bifi ar ntutsi mi nthskwi y mhataj ya gamfi, ne bi zonga habu mi huxa J. 5 Nunar en xenu bi gu ar ntutsi, bi usa ya despi har tsibi zo har moxmoho, ne bi pnsa har ximhai. Mi yota njapu, bi nja ya u ni, ya heti, ya hwei, ne bi nhwnga ar ximhai.

r yoto mati

419
Ya kaxtathu xi

YA NTHANDI8,9 bifinu bi japi bi boka ar hyadi ne ar ndhi. 3 Har bifi ba pox kwi ya koto, bi nxanga xoge har ximhai, ne bi tumba ar tsedi nda ntsate ngu ya penzu. 4 Bi nsipabi hinte nda japa ya kangdoni ne gatho n xi nkangi, hinte nda japa ya za. Honse nda za nuya ji hinte mi tu n ngu ar nthixti r meti J ha y d. 5 Ne bi nsipabi hinge nda hyo, honse nda japi nda tho ya ugi kuta nzn. Nu r u y ne nuya kotoyu, jangu r u r mpu hni nar penzu. 6 Nuya pau ya ji di honga hanja da du, ne hinda tsa. Xa di nemh da du, ha nunar ndte ma da ni. 7 Nuya kotoyu mi hehwi ra ya fani xi hoki da ntuhni. Mi husa ra ngu ya ntsanti kaxtaboj. Nuy hmi mi hehwi ngu r hmi nar ji. 8 Nuy xt mi hehwi y xt nar beh, ha nuy tsi mi hehwi y tsi nar muhu. 9 Mi kxa ha y ndoyo ngu nar nthaki boj. Nu r mbu ni y hwa mi hehwi r ngani ya boj juta ya fani nixti di ma har tuhni. 10 Mi tu y zu ne y mite ngu ya penzu. Nuy mite mi tu ha y zu, mi pesa ar tsedi nda japa ya ji nda tho ya ugi kuta nzn. 11 Nu r ndu, gehnu ar en xe bu har nzonganzafi. Nu r thuhu har h ebreo Abadon, ha nu har h griego r thuhu ar Apolion (pontho da en, ar jste). 12 Nunar meto dta thogi xi wahnu, ne xi eputho ma yoho. 13 Nu mi hyu xta r kaxtathu xi ar rato enxe, da o nar mh mi

yoto ya enxe mi h ya kaxtathu xi bi hoki nda hyu xti. 7 Nunar beto en xe bi hyu xta r kaxtathu xi, ne bi hyo har ximhai ya ndo ne ya tsibi mi nthskwi ar ji. Bi zta ar hu xeni gatho ya baiza ja har ximhai, ne bi the bi nzo xoge ar kangdoni. 8 Ar oho en xe bi hyu xta r kaxtathu xi, ne bi zo har honthe ngu nar dta toho mi zo, ne na hu xeni ar dehe bi nji. 9 Bi du na hu xeni gatho ya zuwe ku har dehe, ne na hu xeni gatho ya motsa yo har dehe bi nhwati. 10 Ar hu en xe bi hyu xta r kaxtathu xi, ne ba ta mhetsi na ra dta tso mi zo ngu nar tu nza. Bi zo ha na hu xeni ya dthe ne ha ya pothe. 11 Nunar tsonu mr thuhu ar Judoni. Nar hu xeni ya dehe bi jugi, ne nzeye ya ji bi du, ngetho nuya deheyu bi jugi. 12 Ar goho en xe bi hyu xta r kaxtathu xi, ne bi tsokwa na hu xeni ar hyadi, ar zn ne ya tso, ne bi kata nar hu xeni ar hyatsi bu pa ne bu xui. 13 Da o nar mh ne da handa nar nxu ni mi nsanga madeda mhetsi, ne mi enga ntsedi: Hwkate, hwkate nuu bu har ximhai, ngetho butho da thu xta nu m hu ya kaxtathu xi. Ar kuta enxe bi hyu xta r kaxtathu xi, ne da handa nar tso bi da har hai, ne bi tumba r nsoki ar nzonganzafi. 2 Nu mi xoka ar nzonganzafi xa ba poxa ar bifi ngu nar tu, ne nunar

6Nuya

YA NTHANDI9,10 ponga madeda nuu goho ya ndni mi huxa ha y ni ar moxantutsi xi thoka ar kaxtaboj, bu hnu handwi J. 14 Nunar mhnu bi emba ar rato enxe: Xota nuya goho ya enxe thta har dthe Eufrate. 15 Ne bi nsota nuya goho ya en xe xki tenti tema xenimpa, tema pa, tema zn, tema jeye xki thuspabi nda hyo nr hu xeni gatho ya ji bu har ximhai. 16 Da ode hangu ya ndogu mi nto ya fani, mi yonthebe ya retanthebe ya retanthebe. 17 Ne da handa ngu nar ti nuya fani ne y toge. Nuya toge mi h ya nthaka ti mar theni, mar nkangi ne mar nkaxti. Ha nuy ya fani mi hehwi r nar muhu. Ha y ne mi ponga ar tsibi, ar bifi, ne ar kaxtado mi zo. 18 Nuya dta thogiyu, ar tsibi, ar bifi, ne ar kaxtado zo mi ponga ha y ne ya fani, bi the r hu xeni ya ji mi bu har ximhai. 19 Nuya faniyu mi pesa r tsedi ha y ne, ne ha y zu, ngetho y zu mi hehwi ya ke mi tu y ne mi pu hna ya ji. 20 Ha nu mara ya ji bi konti, himbi du ha ya dta thogiyu. Mdi njapu, himbi yotwa y ntsomi. Ne himbi hyepu mi ndnga n mi hokaseu, ne ya tsondhi, ya tsita emp xi thoka ar kaxtaboj, ar taxi, ar kaxti xi mpotsi, ya do, ya za. Nuyu hingi tsa da hyandi, hingi ode, ne hingi yo. 21 Himbi yotwa y ntsomi ma ya hyote, ya ete, togatho mi bengwi, ne himbi hyepu y mf.

420

10

Nepu da handa manar enxe ba k mhetsi, xa mi pesa r tsedi. Xki gomatho nar gui, ne hr mi kotatho nar bejni. Ha nu r hmi mi hehwi ar hyadi, nuy wa mi hehwi ya faspi. 2 Mi h hr ye nar hemi mi xogi. Ne bi exa r wa ei har honthe, ha nu r wa ngh bi exa har hai. 3 Ne bi mafi ntsedi ngu r ngeni nar muhu. Nu mi mafi bi nheki yoto ya u ni. 4 Nda ot wa r heti nuya u ni, da hoki nga oti, ha nar mh ba e mhetsi bi engagi: Hyepu njaputho. Yo gi ota n bi mnga nuya yoto u ni. 5 Nunar en xe mi ba har honthe ne har hai, bi gu xa r ei mhetsi. 6 Ne bi eta made n hihamu da gxa r te, bi hyoka mhetsi ne gatho te janu, bi hyoka ar hai ne gatho te jawa, bi hyoka ar dehe ne gatho te ku nu. Ne bi enga njanu: Txuda ya pa bedi da gxa gatho. 7 Nu xta hyu xta r kaxtathu xi ar yoto enxe, ma da tho gatho n honse J mi pdi tema nda yote ne ma nda nheki, gatho n xki xipa y mehni. 8 Nunar mh ndi e mhetsi, bi zokagi managi ne bi engagi: Di ma ba hnga ar hemi xogi o hr ye ar enxe ba har honthe ne har hai. 9 Da ma da tsu ar en xe da apa ar hemi, ne n bi engagi: Hni ne tsa. Ha ri mui ma da jugi, ha nu ha ri ne ma gi tsa xi u ngu ar tafisefi.

Ar enxe mi h nar tu lo hemi

421 da hmba ar hemi hr ye ar enxe, ne da tsa. Mi tho ha ma ne mar u ngu ar tafisefi, ha mi zonga ha ma mui bi juga ma xefo. 11 Ne n bi engagi: Mahyoni gi pengi gi mnga managi nuya tema da tho ha gatho ya hnini, ya hai, ya h ne ya nd.

YA NTHANDI10,11 ya ji xki e ha gatho ya hnini, gatho ya mui, gatho ya h, ne gatho ya hai, ma da ktwatho y ndoyo hupa made, ngetho hinda ma da thegi togo da yagi. 10 Gatho ya meximhai ma da njohya xta duyu, ngetho nuya mehniyu xki japi xki tho ya ugi gathoyu. Jange xa ma da njohya, ne da mpehna ya ntuni na ngu na. 11 Nepu mi tho hupa made, bi yuta ha y ndoyo ar h unga ar te ba pehna J, ne bi mengi bi nangi bi mai. Gatho nuu togo bi hyandi xa bi ntsu. 12 Ne bi nheki nar mh ndi e mhetsi, bi emba nuu xki mengi xki nte: Ba ehu, poxu injawa. Ne bi tsixu ha nar gui. Ha nuy u ni bi hyandi hanja bi mau. 13 Ne bi nja mu na ra dta nhwni. Nunar nhwninu bi yota na reta xeni gatho ar hnini, ne bi du hunate ne retanthebe ya ji. Ha nu mara bi bongi, xa bi ntsu ne bi nsundabi J bi bu mhetsi. 14 Nunr oho ar dta thogi xi wadi. Hyanthupya ba ekwatho r hu.

10Nuga

9Ne

11

Bi taka nar xithi nteni ne bi tengagi: Di ma ba emba r nij J, ar moxmoho, ne hangu bu hnu mata J. 2 Ha nunr thi ar nij tsopu, yo gi eni, ngetho xi ndatwa nuu hingya xodyo, ha nuyu ma da nema ar njpa hnini hu njeye made. 3 Ma ga pehna nu yoho ma mehni da hye ya he dumui, da mmga ma mh nuya hu njeye madeyu. 4 Nuya mehniyu gehyu ngu yo bai ya njmdoni, ne ngu yoho ya mfoxyo bahnu hr nthandi J togo r nd ar ximhai. 5 Nuyu pongar tsibi ha y ne, ne njapu ho y u ni honi te gatho da japabi. Njapu ma da du gatho nuu togo ne te da japabiu. 6 Pesa ar tsedi da gota mhetsi, hinda wi gatho ya pa di mmba r mh J. Tsa da japa da nji ar dehe, ne tsa da mehna ya dta thogi har hai gatho n da neu. 7 Nu xta wadi da damajniu, ma da epu ar tsozuwe, xpa poxa har nzonganzafi da ntunkwiyu, da dh ne da hyo. 8 Y ndoyo ma da tsohnu madeda r tai ar dta hnini habu bi mponta ma tsi Hmuhu. Nunar hnininu pontho ar Sodoma ne ar Ehipto.

Yoho togo damajni

yoto enxe bi hyu xta r kaxtathu xi, ne bi nheki ra ya mhnu mhetsi mi eu njawa: Gatho ya nd mi ja har ximhai, xi hnga ma tsi Dadahu ne r Kristo, ne go ma da nd gatho ya pa. 16 Ha nuya natemagoho ya tsi dnzia mi huxa ha y thuxand mi handwi J, bi ndandihm bi me y hmi har hai mi nsunda J.

15Ar

r yoto ar kaxtathu xi

YA NTHANDI11,12 eu: Di raahe njamdi, tsi Hmu, hinte ar hembii te gi yote. Nuge ngi bui, gi bupya, ne ma gi bu gatho ya pa, xka udi ri dta tsedi, ne xka dumi gi nd. 18 Bi mbo y kwe gatho ya meximhai, nupya ma da nheki ri kwe nehe. Xi zo ar pa gi hspa majni nuya xi du, ne gi hwata nuu togo hwata ar ximhai. Ha nuya ri mehni, ya gamfi ne gatho nuya ri bego tsupa ri thuhu, nuya dta, nuya tu lo, ma gi umba y nthh. 19 Mefa bi xo r nij J mhetsi, ne bi nheki mi bu hnu mbo ar bezankohi. Mi yotnu ya hwei, mi nheki ya heti, ya u ni, xa bi da nzeye ya ndo, ne bi nja nar nhwni.

422 handwi ar beh mi dathi, mi ne nda zapa r btsi nmu nda mui. 5 Nunar behnu bi mu r btsi mar tsu ntu, ma da nd xoge har ximhai di h nar toboj. Ne bi thmba r btsi da huxkwi J hr thuxand. 6 Ha nunar beh bi ma ba nga ha ya otatoho habu xki hyokwabi J, ne nda tini hu njeye made. 7 Mefa ba njanu nar tuhni mhetsi. Ar ndenxe Mige ne y enxe mi ntunkwi ar zothe, mi faxa y enxe nehe. 8 Ar zothe ne y en xe hinte bi za te bi meu, ne himbi nthegi nda mu hnu mhetsi. 9 Bi temu ar zothe, getnu ar ke mi bu mameto, ne r thuhu ar tsondhi ne ar tsoxedi, ka ya meximhai. Nunu ne y tsoenxe ba tenga injawa har ximhai. 10 Na nda ota nar mhnu mhetsi mi en: Nupya h, ma da nheki r mpoho, r tsedi ne r tsutwi ma tsi Dadahu. Ne xi datwa r nsu r Kristo da nd, ngetho xi tenga n togo mi hoxa ma kuhu parxui hr nthandi J. 11 Ha nuya ku xi dhm ar tsondhi ngetho xi jamfibi r ji ar tsi Ntxnandni, ne xi datwa majni r mh J, xki yenta y te nda thou. 12 Jange njohyahu mhetsi ne gatho ya mengunu. Ha hwkate nuahu gi bu hu har ximhai ne har dehe, ngetho ar tsondhi xpa kpu xa tsu ar kwe, ngetho pdi txuda ya pa pongwabi.

17Mi

12

Mefa bi nheki mhetsi nar dta ntudi. Da handa nar beh mi he ar hyadi, mi to har zn, ne mi husa nar ntsanti mi huxa retamayoho ya tso. 2 Mi dat hi ne xa mi mafi ntsedi mi tho ya ugi, ngetho ma nda mu r btsi. 3 Bi nheki manar ntudi mhetsi. Nupya da handa mi bahnu nar thenga zothe mi tu yoto y , reta y ndni, ne mi husa nar ntsanti na ngu na y . 4 Ne nunr mazu bi guta na hu xeni gatho ya tso mhetsi, ne ba engwa har hai. Ne bi ma bi

Ar beh ne ar zothe

423 mba tenga mhetsi ba behna har ximhai nunar zothenu, bi nkuhwi ar beh xki mu r tsi tsu ntu. 14 Ha nunar beh bi tumba nuya yoho y hwa ar dta nxu ni, nda nsani nda zopu ar zothe. Ne nda mu har otatoho habu xi hyokwa J nda tini hunjeye made. 15 Ha nunar zothe bi tso hr ne ra nzeye ar dehe ngu nar dthe, ne bi yemba mote ar beh nda duxhm. 16 Ha nunar hai bi maxa ar beh, ngetho bi duta gatho ar dthe xki zo ar zothe. 17 Nunar zothe xa bi utsa ar beh, ne bi ma ba ntunkwi y beto nuu otwabi n xi bepa J, ne damajni emuibi ar tsi Hmu Hesukristo.

YA NTHANDI12,13 Hinjoo mana ngu ar tsozuwe, ne hinjoo togo da ntoxkwi. 5 Ar tsozuwe bi tumba ar seki nehe nda exase ne nda maubi J. Nunar tsedinu ma da gxa xta zonga hu njeye made. 6 Ne bi zanga J, bi zamba r thuhu, bi zamba r nij habu bu, ne bi zanga gatho nuu bi bu mhetsi. 7 Bi tumba ar seki nda ntunkwi ya gamfi ne nda ntte. Bi tumba ar seki nehe nda nd ha gatho ya mui, ya hnini, ya h ne ya hai. 8 Bi ndnga ar tsozuwe gatho nuu ya ji himi huxa y thuhu har hemi nonga ar te, r meti ar tsi Ntxnandni, xki thutsi nda tho nmu hinxki thoktho ar ximhai ne ar mhetsi. 9 Nuu togo tu y gu, d yoxa n di m. 10 Nuu togo kote, ma da jotu nehe. Ha nuu togo ju ar ndojwai hote, ma da tho ndojwaitho nehe. Ka nhekiwa y tseti ne y emui ya gamfi. 11 Mefa da handa manar tsozuwe bi bonga har hai, mi tu yoho y ndni ngu nar deti, ne mi ngu nar zothe. 12 Ne ju mpa r tsedi ar meto tsozuwe hr hmi, ne japa gatho ya meximhai da ndnga nor beto tsozuwe bi dixa r ntseni butho nda du. 13 O ta ya dta ntudi, japa da hyo har hai ya tsibi di e mhetsi ha y hmi ya ji. 14 Ne ka gatho ya meximhai, ota nuya ntudi xi tumba ar seki da uta ya ji hr hmi n manar tsozuwe. Bi bepa ya ji nda

13Nmu

13

Ndi ba har nthe, na nda handatho ba poxa har honthe nar tsozuwe mi tu yoto y , reta y ndni, ne ha na ngu na y ndni mi husa nar ntsanti. Ne ha na ngu na y mi huxa nar thuhu mi tsanga J. 2 Nunar zuwe da handi mi hehwi nar dta mangamixi. Nuy wa mar nxaki y xi ne y xa, ngu nar dta zuwe r thuhu ar oso. Nu r ne mi hehwi r ne nar muhu. Ar zothe bi umba r tsedi, ne bi exa hr thuxand nda ndwi. 3 Ne da handa na nuy xki tseni butho nda du, ha bi konta ar ndte ne bi ditsi. Gatho nuya ji bi hyandi, xa bi yotho ne bi deni. 4 Bi ndu ar zothe togo xki umba ar tsedi ar tsozuwe. Hinge honse bi ndnga ar zothe, bi ndnga ar tsozuwe nehe, ne bi eu:

Yoho ya tsozuwe

YA NTHANDI13,14 hyokwa nar do hehwi r bai nunar tsozuwe mi butho nda du ne bi nte, ne nda exa ngu y j emp. 15 Bi tumba ar seki nda japi nda joxa r h ne nda nunar donu hehwi r bai ar tsozuwe, ne nda japi nda tho gatho nuu togo hinge nda ndni. 16 Ne mi japa gatho nda thutwa n ngu ar nthixti ha y ei wa ha y d, nuya tulo btsi, ya dta, nuya pesa y ho, nuya hyoya, nuya mego ne nuya hingi mego. 17 Hinto da tsa da ntai wa da mpa numu hindi pespa n ngu ar nthixti, wa r thuhu wa r mede r thuhu. 18 Ka mahyoniwa ar mfdi da metwa r mede ar tsozuwe, ngetho nu r mede, r mede nar oho. Gehnu ar mede: ratonthebe ma hunate ne rato.

424 ne yonatemagoho ya retanthebe xpa tsinga har ximhai. 4 Gehyu nuu hinxi ntsoka owi ya beh, ngetho hinto xi mengwi. Ne teu ar tsi Ntxnandni habu gatho di ma. Gehyu ngu ar beto sofo xi tsinga har ximhai, y meti J ne y meti ar tsi Ntxnandni. 5 Ne hinte bi thimba nar nhemh xki bonga ha y ne, gehyu xintaxi bahnu hr thuxand J.

14

Mefa da handa ar tsi Ntxnandni mi bahnu har toho Nsion. Ne mi bahwi nanthebe ma yonatemagoho ya retanthebe nuya mi pespa r thuhu ne r thuhu r Dada xki tota ha y dyu. 2 Ne da o nar mh ndi e mhetsi, xa mi ntsedi ngu r heti nzeye ya dehe, ne ngu r ngani nar u ni. Ha nunar mhnu da ode mi hehwi r mei ya memda. 3 Ne mi tuu nar rayo thuhu hr nthandi ar thuxand, mi handwi nuya goho ya zuwe mi te, ne ya tsi dnzia. Ne nunar thuhunu hinto mi tsa nda bdi, honse nuu nanthebe

Ar thuhu bi ntu nuu nanthebe yonatemagoho ya retanthebe

da handa manar enxe bi nsanga madeda mhetsi. Mi mnga ar hoga mh hihamu da gtsi, ne xipabi gatho ya meximhai, ya hnini, ya mui, ya h ne ya hai. 7 Mi ma ntsedi mi en: Tsuhu J ne nsundahu, ngetho xi zo ar pa da thspa majni ya ji. Ne ndhu nu ngetho bi hyoka mhetsi, ar ximhai, ar honthe ne gatho ya pothe. 8 Mi wa, manar en xe bi ntsedi nehe, ne bi en: Xi nhwata ar dta hnini Mbabilonia, mi japa nu mara y mihniniwi nda zipa r kwe J ngu xi zi, ngetho xi ntsokte nehe. 9 Ar hu en xe bi ntsedi, ne bi en: Nuu togo da ndnga ar tsozuwe wa ar do di htsi, wa xi hmba r nthixti hr ye wa hr d, 10 xa ma da zipa r kwe J, ngu nar teni da sita ya ixkatafi ne da baxki. Ma da tenta har tsibi zo ku ya kaxtado xa xi mpa, habu ma da tho ya ugi hr nthandi ya gamfi ne ar tsi Ntxnandni. 11 Ne ar bifi habu bi tho ya ugi fu nga hihamu da gtsi. Hiotho

Ar mh bi mnga nuu hu ya enxe

6Mefa

425 y tsaya bu mpa ne bu nxui, gatho nuu togo da ndnga ar tsozuwe ne ar do di htsi, ne nuu togo da hmba ngu ar nthixti r thuhu. 12 Ka nhekiwa y tset i ya gamfi, nuu togo ota n xi bepa J ne emui ar tsi Hmu Hesukristo. 13 Da o nar mh ba e mhetsi, ne bi engagi: Yota njawa: Nzatho gatho nuu togo da du di njapu xi emui ar tsi Hmu. H, njawa enga r H J, ma da gxa y befi, ha nuy nthh ma da mewitho.

YA NTHANDI14,15 nthemaobxi mi bu nthi ar hnini, ne mi nthemi bi bonga ar ji xa mi nzeye, ne mi tsonga ha y ne ya fani, ne bi ini bi zonga r yapu ngu yoto mpa da o nar ji.
20Nunar

15

da handa nar taxgui, ne ka mi huxnu na ndi hxa N Togo ba e bi Nji. Mi husa nar fuind xi thoka ar kaxtaboj, ne mi h hr ye nar texu xa mi heki. 15 Nepu da handa manar en xe xa mi ntsedi ba ponga hr ngu J, ne bi emba n togo mi huxa har gui: Ju ri texu ne xa ar tei, ngetho xi zo ar sofo, ne xi xa ar tei. 16 Ne n togo mi huxa har gui, bi gu r texu, ne bi xa xoge ar ximhai ngu nsa nar wtei. 17 Ba ponga manar en xe hr ngu J, ne mi h hr ye nehe nar texu xa mi heki. 18 Bi bonga manar en xe har moxmoho togo enga ar tsibi, ne bi mata ntsedi n togo mi h ar texu xa mi heki, ne bi embabi: Ju ri texu ne fekwa y ye ya baiobxi, ngetho xi d. 19 Nunar enxe bi yenga r texu har hai, ne bi meka gatho ya obxi, nepu bi yuta har nthemaobxi. Njapu ma da njapa ya ji xta zupa r kwe J.

14Mefa

Ma da njo ar sofo har ximhai

Mefa da handa mana ar dta ntudi bi nhekinu mhetsi, xa da yotho. Da handa yoto ya enxe mi h ya befa ugi, gehyu ma da thispa r kwe J. 2 Da handnu nar honthe nehe, ngu ar doxito mi nthskwi ya tsibi. Ne mi tohnu nuu togo xki d ar tsozuwe ne ar baido ndi htsi, himbi hegi nda thuspabi r nthixti, wa r mede r thuhu. Mi bahnuyu mi hmpa y bida J. 3 Ne mi tuu ar thuhu mi tu ar Moise r bego J, ne mi tutwa r thuhu ar tsi Ntxnandni, mi eu njawa: Ma tsi Hmuihe, gar J hinte r hembii, xa dta ne nsunda gatho n gi pefi. Xiho ne majni nuya ri u. Gr Nd gatho ya hnini har ximhai. 4 Ma tsi Hmuihe, gatho ya ji da zuai. Da e da ndmpa ri thuhu gatho ya hai, ngetho honsei xintaxii, ne nuya payu xi nheki ri tsutwi. 5 Mefa da handnu mhetsi bi xo habu xa mar nsunda mi bu mbo hr ngu J, habu jwata ya nxindo xi tota y bepate J. 6 Ka bi bonu nuya yoto ya en xe mi h nuya yoto ya mfei, mi he ra ya

Ya enxe ba h nuu yoto ya ngxa ugi

YA NTHANDI15,16 taxdutu xa mi hwexki, ne xki dta y ti nar kaxtaboj bti. 7 Na nuya goho ya zuwe mi te, bi umba ra nar kaxtaboj nteni nuya yoto ya enxe mi bu hnu. Nuya nteniyu mi po r kwe J n hihamu da gxa r mui. 8 Nnu hr ngu J xa mar nsunda, xa bi uxa ar bifi bi u r nsunda ne r tsedi. Hinto mi tsa nda yutnu, meto da gxa gatho ya mfei mi h nuya yoto ya enxe.

426 Ma tsi Hmui gar J, hinte ar hembii gi yote. Nuna ri tsutwi gehnu majni ne xiho. 8 Ar goho en xe bi ba har hyadi n mi po hr teni, ne ar hyadi bi tumba ar seki nda tsta ya ji. 9 Nunar pahyadi bi tsta ya ji. Mdi njapu, nuyu himbi yotwa y ntsomi nda nsunda J. N bi yotu, bi zamba r thuhu J togo pehna nuya ugiyu. 10 Ar kuta en xe bi ba r teni hr thuxand ar tsozuwe, ne bi tsoxui gatho r nd. Nuya ji mi tsase y jhne mi tho ar ugi. 11 Bi zambabiu r thuhu J bi bu mhetsi, ngetho xa mi tho ar ugi mar u y ntseni, ne himbi yotwa y ntsomi. 12 Ar rato en xe ba ba r teni har dthe Eufrate, ne bi xa ar dehe bi paxtwa r u ya nd me mahyatsi. 13 Ne da handa hu ya tsondhi ngu ya dta zomfo, bi bonga na hr ne ar zothe, mana hr ne ar tsozuwe, mana hr ne ar kate mehni. 14 Gehyu ya tsondhi ota ya ntudi ha y nthandi ya nd bu har ximhai, ne da musyu di owi gatho y ndogu, da hoki da ntuhna ar pa xi huxa J, togo hinto da huxkwi r tsedi. 15 Ar tsi Hmu bi en: Ma ga ka ngu nar b tso bu nxui. Xa ma da njohya togo xka tsoho ga tini di nuhu ne di he y dutu, njapu hinda be r tsa. 16 Nuya tsondhi ba e gatho ya nd bu hr nxidi ar ximhai, ne bi munsa har xeni r thuhu Narmagedon har h ebreo.

16

Da o nar mh ndi e hr ngu J, ne bi emba nuya yoto ya enxe: Di ma ba bahu har ximhai r kwe J po ha ri tenihu. 2 Bi ma ar beto en xe ba ba r teni har ximhai. Ne bi uxa ya tsossi xa mar u gatho nuu ya ji bi hmba r nthixti ar tsozuwe, ne bi ndmba ar do ndi htsi. 3 Ar oho ar en xe bi ba r teni har honthe, ne xoge bi nji ngu r ji nar ji xi tho, ne gatho nuu mi ku nu bi duu. 4 Ar hu en xe bi ba r teni ha ya dthe ne ya pothe, ne gatho y dehe bi nji nehe. 5 Ne da ode bi enga nunar en xe mi su ya dehe: Nuge ma tsi Hmui gi bui ne ngi bui, xintaxii, xka umba na ngu na n di epi, ne xka yota nar hoga tsutwi. 6 Xka umba ar ji da zi nuu togo bi nmba r ji ya gamfi ne nuya ri mehni. Gehnu ndi epabiu. 7 Ne da o nar mh mi ponga har moxmoho mi en:

Ya teni po r kwe J

427 yoto enxe bi ba r teni har ndhi, ne da o nar mh ndi e har thuxand bu har nij mhetsi, ne mi en: Bi wapya xoge. 18 Na bi nhekitho bi nja ya hwei, ya heti, ya u ni, ne bi nhwnga ar hai. Nunar nhwninu xa mar ntsedi, ar meximhai hihamu xki hyanda mana di njapu r ntsedi. 19 Ne nunar dngahnini bi hege hu xeni, nu mara ya hnini ja har ximhai bi yotu xoge. Ha nunar hnini Mbabilonia bi benga J da thisnu r kwe. 20 Nuya xeni hai mi kxa har dehe bi yui, ha nuya toho bi metho. 21 Ba ho mhetsi ya ndo ne bi zu ya ji, mi tsu ngu madenthebe hwada r hu. Ha nuya ji bi zamba r thuhu J mi thou nunar mfei bi zuu, ngetho xa mar ntsedi.

YA NTHANDI16,17 behnu mi he nar he mar nkantsi ne mar nthentsi, ne mi h ya kaxtaboj, ya nzathodo ne mara ngu ya taxdo xi mhdi. Mi h hr ye nar kaxtaboj teni mi uxa n hingi ho, ne n xi ntsotho bengwi ya ji. 5 Ne mi huxa hr d nar thuhu hingi fdi te me, en njawa: Ar dta Mbabilonia, r nn ya tsobeh ne gatho n hingi ho jawa har ximhai. 6 Da handa nunar beh xa xki nti, xki zipa y ji ya gamfi ne nuu bi unga y te mi tenga ar tsi Hmu Hesukristo. Nmu nda handi, xa da yotho. 7 Ne nunar en xe bi engagi: Yo gi yotho. Nuga ma ga xiai tema di bonga nunar beh ne ar tsozuwe tu yoto y ne reta y ndni mutsi. 8 Nunar tsozuwe xka hyandi mi bui, nepu bi njoo, txutho bedi da bonga har nzonganzafi, ne da teta har tsibi. Gatho nuya meximhai himi huxa y thuhu har hemi nonga ar te, xki thahna nmu hinxki thokta ar ximhai, ma da yotho xta hyanda nunar tsozuwe mi bui, nepu bi njoo, ne da mu managi. 9 Ja mahyoniwa ar mfdi: Nuya yoto y , gehyu yoto ya toho habu huxa nunar behnu. 10 Ne da en nehe, gehyu yoto ya nd. Kuta xi medi, na pesta r tsedi, ne beta mana da ehe. Ha nu xta ehe, hinda ma da mui yapa da nd. 11 Nunar tsozuwe mi bu i nepu bi njoo, gehnu r hto nd, na nuya yoto, ne di ma har tsibi.

17Ar

4Nunar

17

Mefa ba e na nuya yoto enxe mi h ya teni, bi zokagi ne bi engagi: Ba e injawa ne ga uta ar njuti xi thuspabi ar tsobeh huxa ha nzeye ya dehe. 2 Nunar behnu xi mengwi ya nd bu har ximhai, ne gatho ya ji xi be y mfeni butho xi nti otwi ya tsoki. 3 r H J xki zinga ha ma te, ha nunar enxe bi zixkagi ha ya otatoho, ne ka da handnu nar beh mi bu hnu mi nto nar thengatsozuwe. Nunu mi tu yoto y , reta y ndni, ne xa mi uxa ya thuhu mi tsanga J.

Nunar tsobeh bi tumba ar mfei hihamu da gtsi

YA NTHANDI17,18 nuya reta ya ndni xka hyandi, gehyu reta ya nd hinxi hnda y tsedi, ne ra ma da hnga y nd ra ya tsi patho mahyegiwi ar tsozuwe. 13 Gatho reta pesa nadar mfeni, ne ma da yenta y nd ne y tsutwi da mepa ar tsozuwe. 14 Gathoyu ma da ntunkwi ar tsi Ntxnandni, ne ar tsi Ndni ma da ntte, ngetho go gehnu r Hmu gatho ya hmu, ne r Nd gatho ya nd. Ne gatho nuu togo bu hwi, xi tsohni, xi thahni ne ota n nsipabi. 15 Ne bi engagi nunar en xe nehe: Nuya dehe xka hyandi habu huxa ar tsobeh, gehyu ya hnini, ya mui, ya hai ne ya h. 16 Ne nuy reta ndni ar tsozuwe xka hyandi, ma da utsa ar tsobeh, ma da hmba gatho y ho, ne ma da zo nthemfotho. Ma da zapa y ngo ne ma da tsta har tsibi. 17 Ngetho J xi huspa ha y mu i da yota n ne. Jange bi mesa nadar mfeni da yenta y nd ha y ye ar tsozuwe, ne njapu da wadi da tho gatho n xi mnga J. 18 Ha nunar beh xka hyandi, gehnu ar dta hnini di nd gatho ya nd bu har ximhai.

428 tsondhi, ne xi yota y ngu ya h xintsotho, ne ka haxhnu ya tsotsintsu hinto ne da hyandi. 3 Ngetho ya hnini bu har ximhai xi yotwi ya tsoki, xi zipa r kwe J. Ne gatho ya nd bu har ximhai xi mengwi, ha nuya ma bu har ximhai xi xu y metsi mi papa ya ho nunar hnininu. 4 Ne da o manar mh ndi e mhetsi, bi engagi: Nuahu ma btsiihu, pohu ha nunar hnininu, yo ma gi mfaxkwi y tsoki ne da zuahu y ugi xi tekwabinu. 5 Ngetho y tsoki xi zonga r hetsi mhetsi, ne J xi beni da umba ar mfei. 6 Kospabihu te xi jaahu nunar hnininu, ne kospabihu yogi n tema xi yot. Ngu nunar teni xi tsitahu, kospabihu yogi. 7 Ngu xi exa r nsu ne xi njohya, njaputho umfu ar ugi ne ar tsoni. Ngetho xi ense: Nuga di huxa ngu nar nd; hindi ranxu, ne hinga ma ga nzoni. 8 Jange napatho ma da epabi ar ugi, ar thuhu, ar tsoni, ar ndte, nepu ma da tsta har tsibi, ngetho xa pesa r tsedi J ar Hmu togo xi hspa majni. 9 Ne gatho nuu ya nd bu har ximhai xki mengwi ne xki njohyawi, xa ma da zonti nmu xta hyandwa r bifi di poxa xta tsti. 10 Ma da mata yapu ngetho di ntsu, ne ma da eu: Hwkatei tsi dta hnini Mbabilonia xi nzei. Dama bi taa ri mfei. 11 Ha nuya ma bu har ximhai, zonti ne tupy mui, ngetho hinjoo togo da damba nuya te pau.

12Ha

18

Mefa mi tho gathoyu, da handa manar enxe ba k mhetsi xa mi pesa r tsedi, ne gatho ar ximhai bi uxa r hyatsi xa mr nsunda. 2 Xa bi mafi ntsedi ne bi en: Bi nhwata ar dta hnini Mbabilonia. Honse bu hnu ya

Ar dta hnini Mbabilonia bi nhwati

429 pa ya kaxtaboj, ya taxboj, ya nzathodo, nuya ngu ya taxdo xi mhdi, ya hoga dutu nzatho, ya hwexka dutu, ya dutu nkantsi ne nthentsi, ya za pesa ar hogau ni, nuya thoki xi thkwa y tsi ya dta zuwe, nuya nju ya nzathoza xi nthoki, nuu nju ya thengaboj xi nthoki, ya bojtho, ne ya do hwexki. 13 Mi hxu gatho ya doni ne ya njotsi mi yu ni xi nku hi, ar githni, ne ar hogau ni r thuhu ar mira, ar ixkatafi, ar nziki, ar hoga ju ntei, ar tei, ya meti, ya deti, ya fani, ya ntnza, ya bego, ne y pa ya ji. 14 Ne ma da temba nunar hnininu: Hiotho y ho ya baiza ngi tsi. Xi kata nuya xa ngi tsamanku hi ne ngi exa ri nsu ngi tsi, hingi timpya. 15 Nuu mi papa gathoyu, ne njapu xki mesa y ho, ma da ma yapu di tsu r mfei bi zudi, xa di tu y mui ne di zonti. 16 Ne di eu: Hwkate nunar dta hnini mi hoki mi he ya hoga dutu nzatho xi nkantsi ne xi nthentsi, ne mi hoki mi h ya kaxtaboj, ya nzatho do, ne ngu ya taxdo mar mhdi. 17 Napatho bi gxa nzeda ya ho. Gatho nuya e ya dta motsa, y maxte, ne nuu yo har dehe ne gatho nuu mpehnu bi mata yapu. 18 Nu mi hyanda ar bifi mi pot se, bi mau ne mi eu: Hiotho manar hnini ngunu. 19 Bi yu x ya fonthai ha y mi tho ar dumui, ne xa mi mar tsoni mi eu: Hwkate nunar tsi dta hnini. Ngetho nuy ho xki japi nda boxa

YA NTHANDI18,19 ma gatho nuu togo pesa y motsa har dehe, ha nupya napatho xi nhwati. 20 Njohyahu nu mhetsi gamfihu, nuahu gr mpotehu ne nuahu gr mehniihu J. Ngetho J xi hspa majni gatho n xi jaahu. 21 Mefa da handa manar en xe xa mi pesa r tsedi, bi gu nar dta do ngu nar ju ni, bi yenta har honthe ne bi en: Ma da njapabinu ar dta hnini Mbabilonia, ne hinda ma da thini. 22 Hinda ma da tohnu togo da mpemda, hinda to nuu togo ja te zu nti, ne nuu togo hu xta ya thuza ne ya kaxtathu xi. Hinda ma da thinga na togo di hoka nar nzatho befi, hinda ma da to r ngani nar ju ni. 23 Hinda ma da nhekinu nar oti, hinda ma da to nar ngo nthti. Nuy ma, gehyu mi dtahm bu har ximhai, ne nuy nteteyu, bi hyata gatho ya hai. 24 Ha nunar hnininu, ja bi thinu y ji y mehni J, ya gamfi ne gatho nuu xi tho har ximhai.

12Nuya

19

Mefa da o ra nzeye togo mi nu mhetsi, ne mi eu: Dr nsunda J ma tsi Hmuhu. Gor meti ar mpoho, ar nsunda, ne ar tsedi. 2 Ngetho n ota ar hoga tsutwi ne majni. Gehnu xi umba r mfei ar tsobeh togo xi tsota ar ximhai to gatho bengwi, ne xi gotwabi r ji y bego xi hyo nunar behnu.

Ar ndnga J nnu mhetsi

YA NTHANDI19 bi eu: D nsunda J, ngetho nunr bifi tsti, hihamu da gtsi potse. 4 Nuya natemagoho ya tsi dnzia ne nuya goho ya zuwe mi te, bi ndandihm ne bi ani bi me y hmi har hai. Ne bi nsunda J huxa har thuxand, mi eu: D njapu, d nsunda J. 5 Bi bonga nar mh har thuxand mi en njawa: Ndhu J ma tsi Hmuhu, gatho y begoihu, ya tulo ne ya dta, togo gi tsufu J. 6 Ne da o ra ya mh ngu ra nzeye ya ji, ngu r heti ya nzothe, ngu ya u ni, ne mi en: D nsunda J, ngetho J ma tsi Hmuhu hinjoo togo da huxkwi, go ar nd. 7 Ma ga njohyahu, h xa ga njohyahu, ne ga umfu ar nsunda, ngetho xi data r nthti ar tsi Ntxnandni, ne nunr beh xi hoki. 8 Ne xi tumba ar seki da hye ya hoga dutu xintaxi ne xi nhwexki. Ngetho nunar hoga dutu, gehnu nuy hoga befi xi yota ya gamfi.

430 Hyandi xiho n gi pefi, yo gi japu. Nuga dar begotho ngui, ne nuu ri ku togo damajni xi jamfi ar tsi Hmu Hesukristo. Ndnga J. Ngetho nuu togo damajni togo ar tsi Hmu Hesukristo, gehyu hmpa r H J mmba r mh. da nu mi xo mhetsi, ne da handa nar taxfani. Nu r toge mar thuhu Majni ne ota n te m, ne h ar hoga tsutwi hxa majni ne ntuhni. 12 Nuy da ar toge mi hehwi ya faspi. Mi huxa hr nzeye ya fuind, ne xki totnu nar thuhu hinto mana mi pdi tema mi m, honsenu mi pdi. 13 Mi he nar dutu xa xki mahna ya ji, ha nu r thuhu gehnu: R MH J. 14 Ha nuya ndogu me mhetsi mi he ya hoga dutu xintaxi, ne mi befau mi teni mi nto ya taxfani nehe. 15 Hr ne ar toge beto, ponga nar ndojwai hente nuya yoho y ni, da susa ya meximhai. Ne ma da yota ar tsutwi di h nar toboj. Ne da nema ya ji ngu nhema ya obxi themi, ne da dispa r kwe J togo hinto tsa da huxkwi. 16 Hr he ne hr xinthe tu nunar thuhunu: R ND YA ND NE R HMU YA HMU. 17 Nepu da handa nar en xe mi to har hyadi, ne bi mafi ntsedi bi emba gatho ya zuwe nsanga madeda mhetsi: Ba ehu, kwathu har dango xi yekahu J. 18 Tsafu y ngo ya nd, ya ndndogu ne ya ji tsedi, y ngo ya

3Managi

11Nepu

Ar toge nto ar taxfani

bi enga ar enxe: Yota nuya mhyu: Nzatho nuu togo xi tsohna hr ngo ar tsi Ntxnandni. Ne bi engagi: Nuya mhyu gehyu majni y mh J. 10 Nuga da ndandihm hr wa nga ndni. Ha n bi engagi:

9Mefa

r ngo ar tsi Ntxnandni

431 fani ne y toge, y ngo tsant ar ji, ya bego ne nuya hingya bego, ya tulo ne ya dta. 19 Ne da handa ar tsozuwe ne gatho ya nd bu har ximhai ne y ndogu, xki mhuntsi nda ntunkwi ar toge nto ar taxfani ne y ndogu owi nehe. 20 Ar tsozuwe bi nju, ne bi nju ar kate mehni nehe, togo xki yota ya ntudi bi hyata nuu bi hmba r nthixti ar tsozuwe, ne bi ndnga ar do ndi htsi. Gatho yohoyu bi nju bi teta tetho ha nar tsibi ngu nar honthe, habu zo ku ya kaxtado xa xi mpa. 21 Ha nu mara bi hyo ar ndojwai mi ponga hr ne ar toge, ne gatho ya zuwe nsani bi ni bi zipa y ngou.

YA NTHANDI19,20 mengi bi nteu, bi ndwi ar tsi Hmu Hesukristo retanthebe njeye. 5 Nuyu xi meto xi mengi xi nte. Ha nu mara xki du, meto bi tho retanthebe njeye, ne ja bi mengi bi nteu. 6 Nzat ho ne xintaxi y mu i nuu togo xi tumba ar seki da meto da mengi da nte. Ar oho ndte hinte da japabiu. Nuyu ma da tetsi ngu y mj J ne ar tsi Hmu Hesukristo, ne da ndwi retanthebe njeye. 7 Nu xta wadi da tho retanthebe njeye, ar tsondhi ma da sokwa r fadi. 8 Ne ma da boni da ka ya ji bu ha gatho ya hai hr nxidi ar ximhai, nuu toxa ar tsi Hmu. Ma da munsa har dta tuhni, ne r nzeye ya ji hehwi ar bomu bonga har nthe. 9 Habu gatho ba poxa ya ji, ne bi hyextar ximhai, xa bi gotatho habu mi bu ya gamfi ne ar hmka hnini. J ba pehna ar tsibi ba ta mhetsi, ne bi jsa xoge. 10 Nunar tsondhi mi ka ya ji, bi nju ne bi tenta har honthe tsibi mi zo mi ku ya kaxtado, ka mi ku nu ar tsozuwe ne ar hyate mehni. Ma da tho nunar uginu parxui ne hihamu da gtsi.

Nepu da handa nar enxe ba k mhetsi mi hmpa y nsoki ar nzonganzafi, ne mi h hr ye nar dnthi boj. 2 Bi gu ar zothe, ge ar ke mi bu mameto, get ar tsondhi, ne bi xota retanthebe ya jeye. 3 Ne bi yenta har nzonganzafi, bi goti xiho, ne hinge nda hyegi nda ka ya meximhai. Meto da tho retanthebe njeye, ne da the mara ya tsi pa. 4 Nepu da handa ya thuxand, mi huxnu nuu togo bi tetsi nda hxa majni. Ne da handwa y pa nuu togo xki thekwa y yuga, ngetho mi damajni ar tsi Hmu Hesu ne r mh J. Gehyu hinxki ndnga ar tsozuwe, hinxki ndnga ar do ndi htsi. Hinxi hu r nthixti ha y d wa ha y ye. Ne bi

20

Retanthebe njeye

da handa nar dta taxthuxand, ne hr hmi n togo mi huxhnu bi meta ar ximhai ne ar mhetsi, himbi fdi habuima. 12 Ne da handa gatho nuu togo xki du, ya dta ne ya tu lo, mi bau hr nthandi J. Bi ntu nga ra ya hemi, ne manar hemi bi ntu ngi, gehnu

11Mefa

Ar thxamajni ota n huxa har taxthuxand

YA NTHANDI20,21 habu huxa y thuhu nuu togo pesa ar te hihamu da gtsi. Nuya xki du bi thspa majni, ne bi tumbi n ndi epi, ngu mi huxa ha ya hemi, ngetho njapu xki yotu. 13 Ar dta honthe bi da y ji xki dunu, ar ndte ne ar bexui bi da y ji xki du nehe, ne bi thspa majni na ngu na ngu xki yotu. 14 Mefa ar ndte ne ar bexui bi tentu har honthe tsibi. Gehnu ar oho ndte. 15 Ha gatho nuu togo himbi thini mi huxa y thuhu har hemi nonga ar te, bi tentu har honthe tsibi.

432 Ne bi engagi nehe: Yoti, ngetho n xta xiai ma da njapu ne majni. 6 Ne bi engagi managi: Xi tho gatho. Nuga go da dumi ne di jsa xoge, ngu ar ndui ne ar ngtsi. Nuu togo tuthe, ma ga umtho ar dehe po har pothe unga ar te hihamu da gtsi. 7 Nuu togo da ntte, ma ga hekwabi gatho nuya hoyu. Ma da nugagi ngu r Jgi, ne ga nuga ngu ma btsi. 8 Ha nuya tsuzu, ya mesku, ya tsoji, ya hyote, nuya bengwi mara ya ji, ya ete, nuu togo ndnga y tsita emp, ne gatho nuu mnga ya nhemh, ma da teta har honthe tsibi zo ku ya kaxtado xa xi mpa. Gehnu ar oho ndte.

21

Nepu da handa nar rayo mhetsi ne nar rayo ximhai, ngetho nunar beto mhetsi ne ar beto ximhai bi gtsi, ha nu ar honthe bi metho. 2 Nuga dar Xuwa, da handa ar jpa hnini, nunar rayo Herusalen, ba kma J mhetsi habu bi bu, xa mi nzatho ngu nar beh xi hoki da nthtwi r dme. 3 Ne da o nar mh ndi e mhetsi mi en: Hyandi, nupya r nij J bu hwi ya meximhai, ne n ma da mu hwiu. Nuyu ma da mui ngu r hnini, ne gese J ma da mui ngu r Ju. 4 J ma da dukwa gatho y gida ha y dau. Hinda ma da nja ar ndte, ar tsoni, ar mhafi, ar ugi, ngetho nuya beto thogi xi medi. 5 Ha n togo mi huxa har thuxand bi en: Hyandi, nuga di hoka marayo gatho.

Nar rayo mhetsi ne nar rayo ximhai

mba eputho bi zu kagi na nuya yoto ya enxe mi h yoto y teni mi uxa ya ngxa mfei. Da be ne bi engagi: Ba e injawa ne ga utai r beh xi wadi xi nthtwi ar tsi Ntxnandni. 10 r H J xki zinga ha ma te, ha nunar enxe bi zixkagi ha nar dta toho mar hetsi, ne bi utkagi ar dta jpa hnini Herusalen ba kma J mhetsi habu bi bu. 11 Nunar hnini xa mi hyatsi mi pespa r nsunda J. Mi hehwi ngu nar hyasdo xi mhdi, mi hyastho ngu nar doxito. 12 Mi jota nar dta jdo xa mar hetsi, ne mi tu retamayoho ya goxthi, ha na ngu na ya goxthi mi ba nar enxe. Ne xi totnu y thuhu nuu retamayoho y tu ar Hakob, habu xpa e y mui ya me Israel.

9Na

Ar rayo hnini Herusalen

433 ya goxthi handa mahyatsi, hu handa mahwifi, hu handa mampuni, ne hu handa makangi. 14 Mi pesa nunar hnininu retamayoho ya mudido, ne na ngu na nuya doyu mi tu y thuhu nuya retamayoho y mpote ar tsi Ntxnandni. 15 Nunar en xe ndi be, mi h nar kaxtaboj to, ma nda yenga ar hnini, y goxthi ne y jdo. 16 Nunar hnininu, ramangutho r nxidi, r ma ne r hetsi. Ha nunar enxe bi gu ar to mi h, ne bi yenga ar hnini. Ne nunr ma bi zu ngu madenthebe ya pa da o nar ji, njaputho r hetsi ne r nxidi. 17 Nuya jdo bi zu yonatemahu hu fi r mpidi. Nuya nteniyu gehyu ar nteni pesa ya ji, ha nunar enxe bi dentho. 18 Ar jdo ma ya hyasdo, ha nu ar hnini xki thoka ar hoga kaxtaboj mi hwexki ngu nar hyasa doxito. 19 Nuya mudido mi ku xa hr wa ar jdo, xki thoki xki thuta tsant ya nzathodo. Nu ar meto mar hyasdo, nu r oho mar kangdo, nu r hu gehnu nar do mi tu y nhwexki, nu r goho mar bothedo. 20 Nu r kuta nzat hodo mi tu ya metsi, nu r rato mar thengdo, nu r yoto mar hyasa kaxtado, nu r hto mar kantsado, nu r guto mar kaxtado, nu r reta mar hyasa bothedo, nu r retamana mar donthido, nu r retamayoho mar hyasa donthido. 21 Nuy goxthi mi retamayoho ngu ya taxdo xi mhdi. Na ngu na ar taxdo mar goxthi. Ha nu r u ar hnini xki thoka ar hoga

YA NTHANDI21,22 kaxtaboj, mi hyastho ngu nar doxito. 22 Nnu har jpa hnini hinda handa xki juxa nar nij, ngetho ka bu hnu J ar tsi Hmu, hinjoo togo da huxkwi r tsedi, ne ar tsi Ntxnandni, gehyu ngu ar nij. 23 Hingi homba r oti ar hyadi ne r oti ar zn, ngetho hexa ar hyatsi r nsunda J, ne ar tsi Ntxnandni gehnu yotwabiu. 24 Ne gatho ya ji di bu hr nxidi ar ximhai, ma da o har oti, ne gatho ya nd ma da e da datwa y nsu ne y ho. 25 Nuy goxthi hinda ma da njota bu pa, ha nu ar xui hingi fdi tengu. 26 Gatho y nsu ne y ho ya hnini ma da thxhnu. 27 Hinte ma ntsotho ma da yut nu, hinda yuta na togo hingi ota xiho wa di mnga ya nhemh; honse nuu togo di huxa y thuhu har hemi nonga ar te, r meti ar tsi Ntxnandni. Nepu ar enxe bi utkagi nar dthe mi po ar dehe unga ar te, xa mar hatsi, mi hwexka ngu nar doxito. Nunar dthenu ponga hr thuxand J ne ar tsi Ntxnandni. 2 Thota har du madeda ar hnini, ne gatho yoho y ni ar dthe ba ar baiza ungar te. Tata zn unga te da tsi, retamayoho ya sofo ar jeye, ha nuy xi, othe gatho ya meximhai. 3 Hinte janu n xi tenti da tsoni. Ha nu r thuxand J ne ar tsi Ntxnandni ka bu hnu, ne gatho y bego pepabi, 4 ma da tsa da handwi, ne r thuhu di tu ha y du.

13Hu

22

YA NTHANDI22 janu ar xui. Nuya ma da mu hnu hinda hyonga r hyatsi nar oti, wa r hyatsi ar hyadi, ngetho J ar tsi Hmu da yotwabiu. Ne da ndu, hihamu da gxa y ndu. ar enxe bi engagi: Nuya mhyu di xiai ma da thogi ne majni. J ar tsi Hmu togo umbabi te da mnga y mehni, xpa pehna r enxe da uta y bego n ma da thogi hingar yapa. 7 Ar tsi Hmu bi en: Phu, baputho ar pa ga ehe. Nzatho nuu togo da yota n te mngwa har heminu, nonga tema da tho mefa. 8 Nuga ar Xuwa, da otse ne da handa gathoyu. Nu mi wadi da handi, da ndandihm hr wa ar enxe togo bi utkagi gatho, ndi ne nga ndmh. 9 Ha n bi engagi: Ha gi ode. Yo gi japu, ngetho nuga ma mibegowi mahyegi ngu nuya ri ku ya mehni, ne ngu nuu togo ota ngu mnga nunar heminu. N gi yote, ndnga J. 10 Ne bi engagi nehe: Yo ma gi nuya mh nonga tema da tho mefa, huxa nunar heminu, ngetho baputho ar pa da thogi ngu mngwa. 11 Nuya tsomu i hinda ma da mponga y mui, ne nuya tsoji di otatho n xintsotho. N togo ar hogaji ma da njaputho, ha n togo xintaxi, dar ntaxitho. 12 Hyanthu, baput ho ar pa ga ehe, ne ga umba na ngu na r nthh ngu y befi xi yotu. 13 Nuga da dumi ne di jsa xoge, ngu ar ndui ne ar ngtsi, togo beto ne befa.

434 nuu togo penga y dutu, ne di epi da wata har baiza unga ar te, ne da yuta ha y goxthi ar hnini. 15 Ha nuya tsoji ma da go nthi, njangu ya ete, nuu togo bengwi ya ji, nuya hyote, nuu togo ndnga ya tsita emp, ne gatho nuu togo mdi ne mnga ya nhemh. 16 Nuga ar Hesu, xta peahu ma enxe xi datahu majni nuya tema da tho ha ya nij. r betogi ar nd Dabi, di njangu ar njtso poxa bu xudi xa di yoti. 17 r H J ne r beh ar tsi Ntxnandni en njawa: Ba ehe. Ne gatho nuu togo ode, d en nehe: Ba ehe. Ne gatho nuu togo tuthe, d ehe, ne gatho nuu togo ne, d e da zi nunar dehe unga ar te tuntho. 18 Nuga di damajni, gatho togo da yoxa nuya mh nonga tema da tho mefa xi tota har heminu, ne da hutsi, J ma da huspa ya ugi nongwa. 19 Ha nuu togo da hkwabi nuya mh huxa har heminu nonga tema da tho mefa, J ma da hkwabi r thuhu har hemi nonga ar te, hinda ma da mu har jpa hnini, ne hinda tumba nuya hti huxa har heminu. 20 N togo xi damajni gathoyu en njawa: Majni baputho ar pa ga ehe. D njapu. Ba ehe ma tsi Hmui Hesu. 21 Ar tsi Hmu Hesukristo da hwkahu r hti gi gathohu. D njapu.

5Hinte

14Nzat ho

6Nepu

Baputho ar pa da e ar tsi Hmu