STANBUL TEKNK NVERSTES FEN EDEBYAT FAKLTES

STAJ DEFTER

rencinin Faklte Numaras: 040100531 rencinin Ad ve Soy Ad: Ceren Burak Da Faklteye Girdii retim Yl: 2011 (AP) Defterin Ait Olduu retim Yl: 2012

STAJ KONUSU: BAZI TEMEL FZKSEL PROBLEMLERN COMSOL MULTIPHYSICS MODELLING SIMULASYON PROGRAMIYLA NMERK OLARAK ZLMES

STAJ YER: KO NVERSTES MKROFOTONK ARATIRMA LABORATUVARI (KUMRL) STAJ SRES: 02-07-2012 LE 27-07-2012 TARHLER ARASI 4 HAFTA STAJ ALIMA BLM: FEN FAKLTES

STAJ DEFTERNN KONTROL VE ONAYI KONTROL ADI, SOYADI: ULA GKAY, PhD RENCS KO NVERSTES MKROFOTONK ARATIRMA LABORATUVARI MZASI:

ONAY ADI, SOYADI: CEREN GEDKOLU KO NVERSTES Aratrma ve Gelitirmeden Sorumlu Rektr Yardmcs dari Asistan MZASI:

ERK
1. COMSOL MULTIPHYSICSe Giri 2. Elektrik ve Manyetik bir Alanda Oluan Lorentz Kuvvetinin Benzetimi 3. Coax bir Kablonun Kapasite Hesab 4. Coax bir Kablonun Empedans Hesab 5. Coax bir Kabloda Elektromanyetik Dalgann lerleyii 6. yon Siklotronu Benzetimi 7. Elektrostatik Quadrupole Proton Lensi 8. Elektrostatikte Kullanlan bir Metot olan Method of Images Simulasyonu ve ndklenen Yzey Akmnn ncelenmesi 9. Ekler 10. Referanslar

COMSOL MULTIPHYSICSe GR

COMSOL MULTIPHYSICS farkl fiziksel modlleri olan ve bu modlleri birbirine kuple ederek benzetim yapan bir SEM (Sonlu elemanlar metodu, ing. FEM) programdr. Program zerinde istediiniz geometriyi oluturabilir, geni malzeme ktphanesinden oluturduunuz geometri iin malzeme atayabilirsiniz. Hatta malzemeyi zellikleri fonksiyon olarak girerek kendiniz de yaratabilirsiniz. Tek bir fizik ekleyebileceiniz gibi birden ok fizii bir araya getirip bir problemin birok ayan dnen bir benzetim tasarlayabilirsiniz. Bir SEM program olduu iin COMSOL problemi blmlere ayrarak zer. Mesh dediimiz bu yapnn blm geometrisini ve bykln istediiniz gibi seebilir, geometrinizin farkl ksmlarna farkl meshler tanmlayabilirsiniz. Ya da COMSOLun kullandnz fizie uygun bir meshi otomatik olarak yaratmasn isteyebilirsiniz. Benzetimi setiiniz fizie gre statik, zamana bal, frekansa bal, z deer zm eklinde gerekletirebilir, parametrik benzetimler yapabilirsiniz. Benzetim sonrasnda Sonular ksmnda zmleri 3,2 ya da 1 boyutlu zm gruplar seerek tablo ve grafik haline getirebilirsiniz. te yandan sonucu geometriniz zerinde grsel olarak da grebilirsiniz. Daha fazla bilgi ve seenek iin COMSOL MULTIPHYSICSin sitesini1 ziyaret edebilirsiniz.

Bu dokmandaki benzetim programlar tm COMSOL MULTIPHYSICS 4 versiyonlaryla gerekletirilebilir. Benzetimlerde kullanlan modller AC/DC Modl ve RF Modldr.

www.comsol.com [1]

Elektrik ve Manyetik bir Alanda Oluan Lorentz Kuvvetinin Benzetimi

1. Teorik Bilgi

Hareket eden ykler akm oluturur.

Nasl duraan bir yk etrafnda elektrik alan oluturuyorsa, hareketli yklerin oluturduu akm da etrafnda bir manyetik alan yaratr. Bunu ifade eden yasaya Biot-Savart Yasas denir ve aadaki gibi gsterilir. Bir elektrostatik alan etki blgesinde bulunan duraan yklere,

byklnde bir kuvvet uygular. Benzer ekilde manyetik alan da etki blgesine giren ve zerinden akm geen bir tele kuvvet uygular. Hareket eden bir paraca uygulanan kuvvet aadaki gibiyken,

zerinden akm geen bir tele uygulanan kuvvet u ekilde gsterilir:

( Yukardaki kuvvete Lorentz Kuvveti denir. Lorentz Kuvveti bir vektrel arpm sonucu ortaya kt iin ynnn bulunmasnda sa-el kural kullanlr. Buna gre eer akm x ynnde gidiyor, manyetik alan da y ynnde uygulanyorsa, kuvvet z ynnde olacaktr.

Bu benzetimde problemimiz bir erilii olan telde ilerleyen akm zerine tek ynde uygulanan manyetik alann tel zerine uygulad kuvvetin yn ve byklk tayinidir. Bu benzetim ile basit bir fiziksel eitlii belirli bir geometri zerinde greceiz.

2. Benzetim Tarifi2

COMSOLu atnzda karnza probleminizi hangi boyutta tasarlayacanz soran bir men gelir. Buradan 3Dyi iaretleyip yukardaki Next butonuna basnz. Ardndan kullanacanz fizikler olarak AC/DC modlndeki Electric Currents (ec) ve Magnetic Fields (mf)yi sein. Son olarak almay duraan (stationary) olarak belitip finish ikonuna basnz. Geometri sekmesinde length unit denilen ksm mden (metreden) mmye (milimetreye) getirelim. Kullanacamz geometri olduka basit silindirik bir geometri olacak. Bunun iin Geometry sekmesine sa tklayn ve karnza gelen geometri seeneklerinden cylinderi seiniz. Silindir sekmesinde yarap 1, uzunluu 0.2 olarak yazn. Aaya doru Layers ksmyla karlaacaksnz. Burada Layer 1 karsna 0.1 yazalm. Bu silindire bir kabuk oluturmamz salayacak. Bylece i ie iki silindirimiz olacak. Bu ilemleri yaptktan sonra yukardaki mavi gzken ve zerine gelince build all denilen ikona basn. stediimiz zelliklerdeki silindiri yarattk. Lorentz kuvveti daha rahat grebilmek adna bu silindiri daha basit bir geometriye indireceiz. Silindir viraj olan bir yol gibi gzkecek. Bunun iin Geometry sekmesine yine sa tklayn ve Delete Entities sein. Geometriden silinecek ksmlar geometri zerinden farkl ekillerde seebiliriz. Bunun iin Graphics sekmesinde geometri zerinde gzken baz ikonlar kullanyoruz.3 Geometri zerinden ite kalan silindiri ve drde ayrlm d kabuun bir parasn sein ve build alla basn. Geometri ekil 1deki gibi olmal. Geometriyi sonlandrmak iin Form Union (fin) sekmesine girip build alla basnz. Bir sonraki sekme Materials, yani Malzemeler sekmesi. Bu benzetimde amacmz dardan uygulanan bir manyetik alann geometrinin zerinden ilerleyecek akma nasl bir kuvvet uygulayacan bulmak. Materyali iletken semek yapacamz benzetimde akmn iletken zerinden ilerlemesiyle evresinde
ekil 1: Problemin geometrisi

oluturduu kendi manyetik alann

lk benzetimin tarifi giri olduundan dolay daha detayl anlatlacaktr. Ancak daha sonrakiler maddeler eklinde zetlenecektir. 3 Comsoldaki ikonlarn ksaca aklamalar iin Ek ksmna baknz.

da hesaba katmamz gerektirecek. Bu nedenle iletkenlii olduka dk, aslen bir dielektrik yar-iletken malzeme olan silikonu (Si) tercih edelim. Silikonu semek iin Materials sekmesine sa tklayp Material Browser an ve Search ksmna silicon yazn. Gelen sonulardan Built-In sekmesine tklayp buradaki silikonu sein. Silikon karnza geldikten sonra Selection ksmndan All domainsi seerek tm geometriyi silikon yapnz. COMSOL setiiniz materyalin kullandnz fiziin hesaplarnda kullanlacak zelliklerini size gsterir. Eer materyalinizi kendiniz tanmlyorsanz, bunlar doldurmay unutmaynz. Sradaki adm setiimiz fizikleri kullanmakta ve onlar birbirine entegre etmede. Bunun iin ncelikle Electric Currents sekmesine sa tklayalm ve geometri zerinden akacak olan akmn olumasn salayan potansiyel fark programa tantalm. Electric Potential sein ve ekil 2de gsterilen gibi kenarlardan birini sein. Aada potansiyel ksmna 10 V yazn. Daha sonra Ground ekleyin ve dier kenar seiniz. Ground, adndan da anlald gibi potansiyeli otomatik olarak 0 Va eitleyecektir. Elektriksel ksmla iimiz tamamland. Bu yaptklarmz geometri zerinden akm akmasn salayacaktr. Bir sonraki fizik Magnetic Fields. Burada ncelikle tm geometriyi kapsayacak bir alan tanmlayacaz. Bunun iin sekmeye sa tklayalm ve Magnetic Field seelim. Grdnz gibi aada x,y,z komponentleri bo olan bir manyetik alan ksm olutu. 150 Gaussluk bir mknats satn alabileceimiz trden bir mknatstr. 150 Gauss, 1.191*10^4 A/m eder. COMSOLa bu deeri 1.191e4 olarak girebilirsiniz. Manyetik alan z ynnden uygulayacaz. Eer sa el kuraln kullanrsak, kural bize kuvvetin ieriye doru olacan sylemektedir. Benzetimin bize sonunda bunu vereceini dnyoruz.
ekil 2. Geometri

Manyetik alan sekmesinden kmadan nce elektrik akm ksmyla bu fizii birbirine tantmamz ve Lorentz kuvvetini hesaplamas gerektiini sylememiz gerekiyor. Elektrik akmn tantmak iin ncelikle Manyetik alan sekmesine sa tklayp External Current Density seelim. Karmza gelen pencerede geometrideki btn alanlar seelim ve aada deer ksmna elektrik alanda hesaplanacak olan current density vektrnn komponentlerini u ekilde girelim: xe ec.Jx, yye ec.Jy ve zye ec.Jz. Burada ec, electric currentsn ksaltlmas, J ise bilindii zere akm younluudur. Daha sonra yine manyetik alan sekmesine sa tklayarak Force Calculation seelim. Geometrinin tmn tantalm ve bu alan da bitirelim. 7

Benzetim ncesi son ksm Meshing. Bu ksmda FEM mantn bilmeden seimi elle yapmak ok doru deil. O nedenle seimi fizie brakmak ve physics-controlled-mesh seip size Normal tutup, duruma gre Fine ya da Finera ykseltmek bir renci iin daha mantkl. Daha sonradaki benzetimlerde greceimiz gibi benzetim sonras hata payn drebilmek iin refinement yapmak da yksek olaslkl bir seenek.4 Studye sa tklayp compute diyelim.

3. Sonular Otomatik olarak oluan Electric Potential grubunda geometri zerinde potansiyelin nasl daldn grebilirsiniz. Normalde geometrinin i ksmlarndaki dalm da gstermek zere potansiyel grubu slicelarla oluturulur. Aadaki grnty elde etmek iin ayn grubun sekmesine sa tklayp surface seebilir ve yukardaki plot ikonuna basabilirsiniz.

ekil 3: Potansiyel Fark

Biz Lorentz kuvvetini grebilmek iin Resultsa sa tklayalm ve bir 3D Plot Group seelim. Daha sonra 3D Plota sa tklayalm ve Streamlines seelim. Streamlinelar bize akan bir bykln ak ynn ve renk ifadesini deitirirsek de bykln gsterebilirler. Bunun
4

Benzetim 2ye baknz.

iin Streamline penceresine girdikten sonra Expression ksmnda sadaki bir ikon olan Replace Expressiona basalm ve burada Electric Currents iinden Current Density Normu seelim. Bir aadaki Selection ksmna tm snrlar ekleyelim ya da streamline positioning ksmndan start-point controlled seelim. Bu ksmla geometrinin hangi ksmndaki ak izgilerini grmek istediimizi programa bildiriyoruz. Coloring and Style ksmndan gznze hangisi daha rahat geliyorsa onu seebilirsiniz. Ak izgilerini renklendirmek de mmkn. Bunun iin Streamlinea sa tklayn ve Color Expression seiniz. izgiler zerinde hangi bykln deiimini gzlemek istiyorsanz onu seebilirsiniz. Biz akn ynn grebilmek iin bunu elektriksel potansiyel olarak seelim. Ayn grupta Lorentz kuvvet izgilerini de grelim. Bunun iin grup sekmesine yine sa tklayalm ve bu sefer Arrow Line seelim. Expression ksmna Magnetic Fields iinden Lorentz Force Contribution yerletirelim. Karmza kan ekil aadaki gibi olacaktr.

ekil 4: Ak izgileri akm, oklar ise Lorentz kuvvetini temsil etmektedir.

Grld gibi yolu eri olan bir akmn zerine z ynnden bir manyetik alan uygulanrsa kuvvetin yn eriliin merkezini gsterecektir.

4. Notlar

Bu benzetimde uygulanan kuvvetin bykln bulabilmemiz iin probe kullanabiliriz. Bunun iin benzetim ncesi Model sekmesi altnda Definitionsa sa tklayn ve burada probe ksmndan boundary probe sein.5 Source Selection ksmndan hangi snrlardaki deeri merak ediyorsanz onu seebilirsiniz. Expression ksmna mfden Lorentz Force vektrnn herhangi bir komponentini sein. Tm komponentleri grebilmek iin ayr probe yaratabilirsiniz. Yaptmz benzetim aadaki deerleri verdi: Lorentz force contribution, y component (N/m^3), Boundary Probe 1 -6.753e-12 Lorentz force contribution, z component (N/m^3), Boundary Probe 2 -3.0611e-18 Lorentz force contribution, y component (N/m^3), Boundary Probe 3 -6.753e-12 Manyetik alan uyguladmz yn olan z ynnde sfra yaknsayan bir deer gzkmekte ve bu da benzetimin akla uygun olduunu sylemekte. te yandan dier ynlerdeki kuvvet byklkleri eit. Bu da yklerin xy yzeyinde hareket ettiini bize gsteriyor. Verilen potansiyel farktan elektrik alan, elektrik alandan da akm younluunu hesaplayp manyetik alanla vektrel arpmn alrsak Lorentz kuvvetini teorik olarak bulmak mmkn ve bulunan deer benzetim deerleriyle karlatrlabilir. Yalnz programn younluk deerleri verdii unutulmamal, programn deerlerini de ayrca entegre etmeliyiz. Bu tarz matematiksel ifadelerle daha sonra karlaacaz. Ayrca en bata potansiyel ve manyetik alan olarak girdiimiz deerleri Global Definitions ksmndan parametre olarak da atayabilirdik. Bu tm deerlere toplu olarak ulamamz ve istenildii takdirde rahata parametrik sweep yapabilmemizi salar.

Dier probelar da seebilirsiniz. Point-probe tek bir noktann deerini verecektir. Domain problar cisim zerindeki toplam deeri verir.

10

Coax bir Kablonun Kapasite Hesab

5. Teorik Bilgi

Coax kablo ekildeki gibi katmanlar olan silindirik bir yapdan oluur, (bknz ekil 1). Dardaki ve en ierideki yaplar iletken olmak zere, arada kalan yap bir dielektrik malzemedir. Bu dielektrik malzeme hava olabilecei gibi polarizasyonu daha yksek baka dielektrik materyaller de olabilir.

ekil 5. Coax kablo temsili resmi

Benzer yap elektrolitik kapasitelerde de grlr. Bu ekildeki bir sistemde iki metal arasnda oluan potansiyel fark aradaki dielektriin polarize olmasna neden olur ve iletken levhalar arasnda potansiyel fark dm yapmadan kapasiteye ulaan ykler dielektrik malzeme ierisinde bir nevi depo edilir. Bir kondansatrn kapasite deeri ne kadar bykse elemana giren yk miktar sabit kalmak zere oluturaca potansiyel fark da o kadar dktr. Bu aadaki denklemden de gzkmektedir.

11

Coax bir kabloda elektrik alan zerinden zm yapldnda, ( )

Kapasite denklemi u ekilde kar:

Benzetimini yapacamz problem coaxial bir kablonun kapasitesinin kablonun uzunluuna ve dielektrik malzeme kalnlna bal parametrik deiimidir.

6. Benzetim Tarifi

3 boyutlu olarak ve Elektrostatik fizik ara yzn seerek duraan bir alma yaratnz.

Benzetimde parametrik tarama kullanacamz iin parametre tayin etmemiz gerekmektedir. Ancak parametrik alma yapmasnz da, modelinizdeki deikenleri parametreler cinsinden girmeniz nerilir. Bu daha rahat alma imkan sunmaktadr. Parametreler aadaki tablo gibi olmal. Kullanacamz yaltkan hava olacak, nk baz coax kablolarda yaltkan olarak hava kullanlmaktadr. Analitik deerle nmerik deeri karlatrmak iin forml de C_analitik olarak girelim. Name r_o r_i r_ins Eo Er C_analitik L Expression 2.5[mm] r_o r_ins 1.25 [mm] 8.8542e-12 [F/m] 1 2*pi*Er*Eo*L/log(r_o/r_i) 5[mm] Value 0.001 m 0.00125 m 0.00125 m 8.8542E-12 F/m 1 4.013E-13 F 0.005 m Description Coaxn d yarap Coaxn i yarap Coaxn yaltkan yarap Dielektrik permittivity, vakuum Rel.perm., hava (yaltkan) Kapasite (forml) Coaxn uzunluu 12

Geometri sekmesine gidiniz, sa tklayp bir silindir yaratnz. Yarap ksmna r_o parametresini, uzunluu ksmna L parametresini giriniz. Layers ksmna gelin ve burada Layer 1 adl yerin adn yaltkan diye deitirin. Karsna r_i parametresini girin. ou almada modelin etrafna bir hava katman atmak daha gereki sonular almamz salar. Bu nedenle bir tane kre yaratnz ve yarapn 10 mm olarak giriniz. Materyal ksmna gelin ve materyal ktphanesinden hava (air) seiniz. teki silindir haricinde btn geometriyi hava olarak tanmlayn. Daha sonra yine ktphaneden alminyum seiniz ve iteki silindiri Al olarak tanmlayn. Bu sefer d metal kabuk iin bir kez daha alminyum sein ve ikinci alminyumun Geometric entity level ksmn Domainden Boundaryye eviriniz. Dtaki silindirin btn kabuunu seiniz. Bylece d katman alminyum yapm olacaksnz. imdi Elektrostatik fiziine gidelim ve sa tklayp bir Terminal yaratalm. Terminal tr olarak Voltage seelim ve 10 V deerini atayalm. Bu potansiyeli de d kabuktaki snrlara uygulayalm, yani tamamen alminyum olan metal ksma. Ardndan bir Ground ekelim. Burada i taraftaki silindirik metalin tm snrlarn seelim. Mesh olarak fizik kontroll mesh, eleman boyutu olarak da Fine seelim. almay iki aamal yapacaz. lkinde elimizdeki deerlerle zp nmerik cevabn analitik cevapla ne kadar tuttuunu grelim. kinci aamada yarapa ve uzunlua bal olmak zere iki parametrik alma ekil 6. Elektriksel potansiyel dalm aalm. Benzetimi altrmadan nce Model 1in altnda bulunan Definitionsa gidin ve bir Global Variable Probe yaratn, ifade ksmna elektrostatik iinden capacitance (kapasite deeri) seiniz.

13

7. Benzetimde Post-Processing

a. Study 1e sa tklayp altrn. Benzetim sonular altnda otomatik olarak oluan potansiyel dalm dilimlerini grebilirsiniz. imdi biraz nce yarattnz global proba gidiniz ve pencerenin zerindeki refresh tuuna basnz. Karnza bir tablo gelecek. Prob kapasitenin nmerik deerini aadaki gibi gstermektedir. Capacitance (F): 5.1602e-13

Analitik olarak beklediimiz deer ise 4.013E-13 F. Deerler birbirine olduka yakn olmakla beraber, hata payn biraz daha azaltmak iin meshe refinement operatr uygulayabiliriz. Refinement meshteki paralar ikiye bler ve doru sonuca daha yakn bir sonu verir. Bunun iin meshe gidin ve physics-controlled meshi user-controlled meshe evirin. COMSOL normalde meshi free tetrahedrallerle kaplar. O nedenle Mesh sekmesine sa tklayp free tetrahedral sein ve seim ksmn tm geometri olarak belirleyin. Ardndan Free tetrahedrale sa tklayn ve size sein. Bunu Fine olarak belirleyin. Build alla basn. Bylece ilk benzetim meshini elimizle kurduk. imdi Mesh sekmesine sa tklayp More Operations ksmndan Refine sein. Split longest side sein ve tekrar build alla basnz. Benzetimi tekrar altrdnzda, Capacitance (F): 5.1364e-13 elde edeceksiniz. Bu analitik deere biraz daha yakn. Farkl tekniklerle nmerik deer daha iyi hesaplanabilir.

b. Parametrik tarama Studyye sa tklayn ve parametric sweep seiniz. Pencereye girdiinizde parameter names kutusunun altnda baz operatr iaretleri greceksiniz. Art olana basnz. Karnza en bata tanmladmz parametreler gelecek. r_ins parametresini sein ve parameter values ksmna range(0.1,0.1,2.4) giriniz. Yani 0.1 mm aralklarla 0.1 mm ve 2.4 mm arasndaki tm deerleri alacaz. altra basnz. Bilgisayarnzn CPU ve RAM gcne gre hesaplama zaman deiecektir. Tarama bittiinde ekil 3teki gibi bir grafikle karlaacaksnz. Coax kapasite denklemi dnldnde yaltkan kalnlnn artmas kapasitenin azalmasna yol amaktadr. Nmerik olarak elde ettiimiz grafik de bunu sylemektedir.

14

ekil 7. Kapasite vs. yaltkan kalnl

Son olarak kablonun uzunluuna gre bir kapasite hesab yapalm. Bunun iin parametrik tarama kutusuna gidin ve eski parametreyi silin. Yerine anlattmz ekilde L parametresini sein. Tarama araln, 0.2 mm aralklarla olmak zere 5 mmden balayarak 10 mmde sona erecek ekilde ayarlayn. Formlden de grld gibi kablonun boyu arttka kapasite deeri artmaktadr.

ekil 8. Kapasite vs. L

15

Coax bir Kablonun Elektromanyetik Arayznde Empedans Hesab6

1. Teorik Bilgi Coax bir kablonun kapasite hesabn bir nceki blmde yapmtk, (bknz. sf. 11-15). Oradaki bilgilere referans vererek byle bir sistemin empedansnn aadaki gibi verildiini syleyebiliriz.

Bu denklem ifadesinden gelmektedir. Coax bir kablo kapasite etkisi gsterdii gibi ayn zamanda endktif bir etki de gsterir, nk her iletken ieren sistemde endktans gzlenir. Endktans hesab da coax geometrisi iin u ekilde karlr:

ki tarafn trevini aldmzda, ( )

Olduu iin, ( )

Bu benzetimde problemimiz bir coax kablonun empedansn nmerik olarak zmektir.

6

COMSOL RF Modl Coax Kablo modelinden yararlanlmtr, [1].

16

2. Benzetim Tarifi

2D bir alma yaratnz. Fizik olarak RF Modlne girin ve Electromagnetic Waves arayzn Mode Analysis zelliiyle seiniz. Global tanmlar ksmnda baz parametreler tanmlayacaz. Aadaki tabloya baknz. Name r_i r_o eps_r Z0_analitik Expression 0.5 [mm] 3.43 [mm] 2.4 (Z0_const/ (2*pi*sqrt(eps_r)))*log(r_o/r_i) Description Coax i yarap Coax d yarap Bal dielektrik sabit Karakteristik empedans, analitik

Z0_const sabiti COMSOL tarafndan tanmlanm bir sabittir ve deeri aadaki gibidir:

Z0_analitik parametresini ilk blmdeki formlmzdr ve 74.53 deerini vermektedir. Geometri sekmesine gidin ve bir daire yaratnz. Daire penceresinde Type ksmn Curve olarak belirleyiniz. Yarapn r_o olarak giriniz ve daireye kalnl r_o-r_i [mm] olacak ekilde bir katman yaratnz. Materyaller ksmna geliniz ve bir materyal yaratnz. Materyalinizin bal permitivitesinin deerini eps_r, bal permeabilitesini 1 ve son olarak iletkenliini 0 olarak giriniz. Materyalinizin adn yaltkan olarak deitirin. Bylece coax kablonun i ksmn tanmlam olduk. Programn empedans nmerik olarak hesaplayabilmesi iin empedans bilgisinin ona tantlmas gerekmektedir. Bunun iin birka yol olmakla beraber biz gerilim deerini elektrik alan zerinden r1den r2ye kadar entegre ederek ve akm deerini de manyetik alan zerinden dairesel ekilde entegre ederek bulacaz. Bunun iin ncelikle Model sekmesinin altndaki Definitionsa gidiniz ve buna sa tklayp Model Couplingsten Integration seiniz. Entegrasyonun adn int_yarcap olarak deitirin ve integrali alacanz ksm olarak i emberle d emberi bir araya getiren yarap izgilerinden birini seiniz, (bknz ekil 1). Ardndan yine Definitionsa sa tklayn ve bu sefer Variables sein. Entegrasyonu kullanmak iin bo alanlardan birine aadaki deeri giriniz.

17

int_rad(-emw.Ex*t1x-emw .Ey*t1y)

gerilim

ekil 9. Entegrasyon 1

Burada emw.Ex Elektromanyetik fiziinin hesaplad elektrik alann x komponentini gstermektedir. Bu komponenti t1x ile arpnca bu elektrik alan xe teet olan birim uzunlukla arptmz anlamna gelmektedir. Daha sonra akm tanmlamak iin tekrar bir entegrasyon anz ve bu sefer adn int_dairesel seiniz. Seim alan olarak da d emberdeki drt ayr izgiyi seiniz, (ekil 2ye baknz). Sonra Deikenler sekmesine gidip ekildeki satr oraya yaznz. Burada emw.Hx ifadesi Elektromanyetik fiziinin iindeki manyetik alann x bileenine karlk gelmektedir.

-int_circ(emw.Hx*t1x+em w.Hy*t1y)

akm

ekil 10. Entegraston 2

18

Daha sonra bir satr alta empedans tanmlaynz. Z0_model V/I Karakteristik empedans_nmerik

Elektromanyetik fizii ksmnda bir deiiklik yapmayn. Zaten halihazrda emberin d ksm PEC (mkemmel elektrik iletken, perfect electric conductor) olarak tanmlanm durumda. Meshi olduu ekilde brakn ve build alla basnz. alma ksmnda Mode Analysis ayarlar penceresinde Desired number of modesa 1 giriniz. Bylece tek bir mod evresinde benzetim yaplacaktr. Search for modes around ksmna sqrt(eps_r) giriniz. Programa modu nerede aramas gerektiini de syledik.

3. Benzetim Sonular

ekil 11.Renk dalm elektrik alan, beyaz oklar manyetik alan, krmz oklar ise teetleri gstermektedir.

19

Bunun iin otomatik olarak oluan elektrik alan grubu iinde bir arrow surface grubu yaratn ve ifade ksm iin manyetik alan sein. Ayn zamanda bir tane de arrow line grubu yaratn ve onun iin de Geometry ve Mesh iindeki geometry tangent sein. Asl nemli olarak Definitions ksmna gidin ve bir prob yaratn. fade ksmna Definitions alt bal iinden Z0 sein. Effective mode index: 1.5492 iin karakteristik empedans: 74.6538 nmerik olarak hesaplanmtr. Bu deeri meshe refinement yaparak iyiletirmek mmkn.

20

Coax bir Kabloda Elektromanyetik Dalgann lerleyii

1. Giri Coax kablo yaps itibariyle bir elektromanyetik sistemdir. Eer onu yan yana gelmi kk endktanslar ve her endktanstan sonra topraa uzanan kapasiteler olarak grrsek coax kablonun neden bir elektromanyetik sistem olduunu anlayabiliriz. Bu benzetimde ak ulu, kapal ulu ve bir devreye balanm olan coax kablonun zerinden elektromanyetik dalgann akn inceleyeceiz. Bunun iin COMSOLun RF Modln kullanacaz. 7

2. Benzetim Tarifi

2 boyutlu axisymmetric (eksene gre simetrik), RF Modl->Transient Electromagnetic Waves arayzn zamana bal bir alma olarak seiniz. Global Definitions ksmnda Parametreler sekmesine girin ve aadaki gibi bir tablo yaratnz. Expression 1[mm] 2[mm] 40[mm] 20[GHz] 1/f Min(L/8,(R_coax-r_coax)/2) c_const/f Description Coax i yarap Coax d yarap Coax kablonun boyu Darbe freakans Periyot Maksimum element boyutu Bo uzayda dalgaboyu

Name r_coax R_coax L_coax f T h_max L

c_const: Comsolda baz sabitler tanmldr. Bunlardan biri de k hzdr.

Global Definitions penceresinden Functions->Gaussian Pulse seiniz. Fonksiyon ad olarak gauss_darbesi yaznz. Parametreler ksmnda Locationa 2*T, standard deviation ksmna ise T/2 giriniz. imdi bu darbeyi bir sinyalin zerine bindirmemiz gerekiyor. Bu nedenle Global Defitinionsa bir kez daha sa tklayn ve Anaytic Function seiniz. Fonksiyonun adn V0 olarak deitirin. Parametre ksmnda ifade kutusuna gauss_darbesi(t)*sin(2*pi*f*t)

Bu benzetimde, Comsol Model Ktphanesinden yararlanlmtr [3].

21

yaznz. Arguments ksmna zaman anlamna gelen t giriniz. Units ksmndaki Arguments blmne saniye olan s giriniz. Function blmne ise gerilim olan V giriniz. Ardndan Plot Parameters ksmnda Lower limit 0, upper limit 0.2[ns] olmak zere kaydediniz. Yukardaki Plot butonuna basarsanz fonksiyonu izdirebilirsiniz.

ekil 12. Gauss Darbesi

Geometriye sa tklayn ve bir dikdrtgen seiniz. Bunun enini R_coax-r_coax, boyunu L_coax, pozisyonda r ksmna ise r_coax giriniz. Bylece bu dikdrtgen bizim kablomuzun yaltkan ksm oldu. Eksen-simetrik bir alma sememizden tr de silindirik bir yapy ok kolay bir ekilde iki boyutlu olarak resmedebildik. Ardndan materyaller ksmna girin, havay sein ve tek domain olan 1i girin. Kablo yaltkann hava semi olduk.

Snr Koulu: Kapal Ulu Elektromanyetik Harmonik Osilatr

Fizik arayznde ncelikle kabloya dalgay gndereceiz portu seelim. Bunun iin sa tklayp Lumped Port yaratn. Dikdrtgenin aa ksm giri olacandan dolay sadece aadaki kenarn sein. Port zellikleri ksmnda Wave excitation at this portu an ve gerilim ksmna V0(t) girin. Bu gauss darbesini bu kenardan modele vereceiz anlamna gelmektedir. En aa ksmdaki empedans ksmna ise coaxn empedans formln girin,

22

Bu coax kabloyla kabloyu baladmz devrenin empedans uyumunu salayacak. Empedans uyumuyla iki sistem arasnda maksimum g aktarm yaplabilmektedir. Bunun dnda fizie ekleme yapmamza gerek yok, nk hali hazrda tm snrlar PEC (perfect electric conductor) olarak elektromanyetik fiziinde tanmldr. Kapal u benzetimi iin ikinci ucun PEC olmas gerekmektedir. Meshe sa tklayp free triangular mesh seiniz. Ardndan bunun boyut ksmn ap element boyutlar blm Custom olarak belirleyiniz. Karnza gelen ayarlarda Maksimum element boyunu parametrelerde tanmladmz h_max olarak giriniz. Benzetimi altrmadan nce yukarda Model sekmesinin altndaki Definitionsa gidiniz ve bir Domain Point Probe yaratn. Point selection altnda xi r_coaxa, yyi de 0a sabitleyin. Zamana bal benzetimin zaman araln belirlemek iin arala range(0,T/24,10*T) giriniz. Relative tolerance ksmn 0.0001 olarak giriniz. Ayrca yukardaki Results While Solving ksmn an ve burada Output from solver sein. Bylece benzetim srasnda verdiimiz darbeyi kablo boyunca gzlemleyebileceiz.

3. Benzetim Sonular

ekil 2de de grld gibi ilk gauss darbesi kabloya gnderdiimiz, ikincisi ise kapal utan tamamen yansyarak geri gelen gauss darbesidir. Kapal bir utan beklendii zere darbenin maksimumu ile minimumu yer deitirmitir. Dier alma grubu olan Electric Field (temw)de dalgann kablodan nasl ilerledii grlebilir, (bknz. ekil 3).

23

ekil 13. Kabloda dalgann ilerleyii

ekil 14. Gauss darbesi grseli

24

 Snr Koulu: Ak Ulu Elektromanyetik Harmonik Osilatr Bunun iin fizie geri dnn ve sa tklayarak bir Perfect Magnetic Conductor seiniz. Kablonun st kenarn iaretleyin. Bylece elektromanyetik bir sistemde ak ulu harmonik osilatr modelleyebildik. Benzetimi altrn.

ekil 15. Ak ulu harmonik osilatr

Bu sefer elde ettiimiz grafik birbiriyle tpatp ayn iki gauss darbesi, nk ak ulu bir harmonik osilatrde dalga tersine dnmez.

Snr Koulu: Devreye Balanm bir Elektromanyetik Harmonik Osilatr imdi tekrar fizie dnelim ve bu sefer bir Lumped Port ekleyelim, en stteki kenar seelim. ekil 5te grld zere bu sefer ikinci bir gauss darbesi gzkmemektedir, nk darbe kablo zerinden akm ve devreyi tamamlamtr.

25

ekil 16. Gauss darbesi, kablo devreye balyken

4. Notlar Comsol Staj Dokman klasrnde snr koulu iin de hazrlanan animasyonlar izleyebilirsiniz. Animasyonlar Exports ksmna tklayp hazrlayabilirsiniz.

26

yon Siklotronu Benzetimi

1. Teorik Bilgi Siklotron en basit parack hzlandrcsdr. ki D eklindeki elektrotlardan meydana gelen ve paracn hareket dzlemine dik olarak uygulanan manyetik alan altnda yksek frekansl AC gerilimle paracklar dairesel bir yap iinde dn yaraplar artarak hzlandrlrlar. Belirli bir enerjiye ulatktan sonra da ya siklotrondan ayrlarak dz bir n eklinde dorusal hzlandrcya girerler ya da nlerine konan bir engelle bir arpma yaarlar. Eer ykl bir parac sadece manyetik alana tabi tutarsak, parack sabit bir yarap ile dnmeye balar. Bu sabit yarap paracn merkezcil kuvvetiyle zerine uygulanan Lorentz kuvvetinin eitlenmesiyle aadaki gibi bulunur.

Bilindii zere, manyetik alan, manyetik vektr potansiyelinin rotasyonelidir.

2. Benzetimin Tarifi

ACDC Modlnden Particle Tracing for ACDCyi8 zamana bal alma olarak 3 boyutlu bir geometri iin seiniz. Global Definitions ksmna benzetim boyunca kullanacamz parametreleri giriniz. o m = 0.04[kg/mol]/N_A_const o V0 = 2e3[m/s] o Ax = 1[Wb/m]*y[1/m] o Ay = -1[Wb/m]*x[1/m] o Az = 0[Wb/m] o Bx = d(Az,y)-d(Ay,z) o By = d(Ax,z)-d(Az,x) o Bz = d(Ay,x)-d(Ax,y)

Bu arayz 4.2a srmnden sonra Charged Particle Tracing haline gelmitir.

27

m, iyon ktlesidir. V0 iyonun balang hzdr. Ax, Ay ve Az manyetik vektr potansiyelleridir. Bunlarn rotasyonelini alarak Bx, By ve Bzyi bulabiliriz.

Geometriye sa tklayp bir 2e-3 m yarapnda ve uzunluunda bir silindir yaratn. Materyal ksmn bo brakn, bu geometrinizin uzay olaca anlamna gelir. Bu tarz bir materyal sememe durumu dier fizikler iin geerli deildir. Particle Tracing fiziinde ncelikle Particle Properties ksmna paracn ktlesini m olarak giriniz. Daha sonra sisteme manyetik bir kuvvet uygulamak iin fizie sa tklayp Magnetic Force seiniz. Tm geometriye fizii uygulayn. Z ksmna 1 yaznz, bu benzetimi tek bir parackla yapacamz anlamna gelir. Manyetik alan vektr bileenlerine srasyla tanmladmz Bx, By ve Bzyi yaznz. Ya da bir dier seenek parametreler ksmnda manyetik alan vektr potansiyelleri cinsinden tanmlamak deil, onun yerine fizik iinde z bileenine 2[T] yazmaktr. Ancak ilk ekildeki tanm yapmak benzetimi Newtonian mekaniinden Lagrangien ve Hamiltonian mekaniklerine tadnzda size kolaylk salayacaktr. nk daha ileri analizi ACDC modlndeki Particle Tracing arayz ile deil, Mathematics modlndeki Particle Tracing arayz ile yapabilirsiniz. Fizie yine sa tklayp paraca bir balang koulu vermek iin Inleti sein. Uygulama alan olarak tm snrlar aln ve balang koordinatlarn (0,0,0) olarak tutun. Paracn hareketini grebilmemiz iin bir ilk hza ihtiyac vardr. Bu nedenle x ynndeki hzn V0 olarak giriniz. Paracn benzetim boyunca tm hareketini rahata grebilmek iin de z ynnde ufak bir hz giriniz, (1e2 m/s). Bylece parack bir spiral hareketi yapacaktr. Meshi fizik kontroll brakn ve eleman bykln Extra Fine olarak girin. Study iindeki Time-Dependent sekmesine girin ve benzetim sresini 5e-8 s aralklarla 0 sden 2e-5 sye kadar ayarlayn. Benzetimi altrn.

3. Benzetim Sonular Otomatik olarak gelen 3D alma grubu iinde Particle Trajectories sekmesi gzkmektedir. Buradaki veri kaynan Particle 1 yaparak istediiniz zamana ait parack koordinatlarn grebilirsiniz. Paracn benzetim boyunca yapt yrngeyi grmek iin Coloring and Style ksmndaki Line Style altnda olan tr Tube olarak iaretleyin. Tube Radius expression ise 0.001 yapn. Bu gerek deere gre bir leklendirme yapacaktr. Alt ksmdaki Point stylen trn ise Nonea evirin, bylece yrngeyi noktalar btn eklinde grmeyeceksiniz.

4. Notlar Benzetimin Lagrangian ve Hamiltonian hesaplarn yapmak iin COMSOLun Model Ktphanesine bavurabilirsiniz, [4]

28

Yaptmz benzetimle ilgili animasyonu izlemek iin dokmann paylamlar klasrne baknz.

ekil 17. yonun 2e-5 saniyedeki yrngesi

29

Elektrostatik Quadrupole Proton Lensi

5. Teorik Bilgi Bir parack demetinin hzlandrcya girmeden nce tek bir noktada odaklanmas gerekir. Nasl optik lensler odaklayabiliyorsa, manyetik ve elektrostatik lensler de elektron, proton, iyon gibi paracklar odaklayabilirler. Benzetimini yapacamz elektrostatik quadrupole, elektrik alan birbirine gre 900 kaym iki lensten oluacak. Tasarm boyutlarnn referans iin [5]e baknz, (Okayama & Kawakatsu, 1978). Manyetik bir quadrupole benzetimine COMSOL Model ktphanesinden ulaabilirsiniz, [6].

ekil 18. Elektrostatik Quadrupole

6. Benzetimin Tarifi - 3 boyutlu bir almay, elektrostatik arayz ile zamanla deimeyen olarak anz. - Global Definitions sekmesi altnda Parametreler penceresini anz. Aadaki tabloyu giriniz. 30

Name Vz Mp Ze

Expression 0.01*3e8[m/s] 1.672e-27[kg] 1.602e-19[C]

Description Protonlara quadrupolee girerken verilen ilk hz Proton ktlesi Proton yk

Ardndan geometri sekmesine girin. Comsol Staj Dokman klasrnn altnda quadrupole_benzetimi.mphbin adnda bir model geometri dosyas bulacaksnz. Geometri sekmesine sa tklayn ve Import sein. Bu geometri dosyasn programa ekleyin ve importa basn. Bylece geometriyi elde etmi oldunuz. Geometride grld zere farkl uzunluklarda iki lens ve bunlar kaplayan bir d kabuk bulunmaktadr. Bu lenslerden ilki 20 mm, ikincisi 40 mmdir. Okayamann deneylerinde 5.75 mm yarapnda silindir eklindeki elektrotlar ve uzunluu 20 mm olan tek bir lens kullanlmtr. Tasarm yaplrken bu saylara sadk kalnmtr, ancak sistem iki lense kartlmas gerektiinden ikinci lens ilkinin iki kat seilmitir. Bunun nedeni proton demetini daha iyi odaklayabilmektir. Protonlarn son olarak arpt duvar ise ikinci lensten 40 mm uzaktadr. Materyaller sekmesine gidin ve materyal ktphanesinden bakr seiniz. Tm elektrotlar bakra ekleyiniz, (domain: 2-9). Ardndan bir kez daha bakr seiniz ve geometrik seimini domainden boundaryye eviriniz, bu ekilde hacim semek yerine snr alan seeceiz. Burada da d kabuun tm d snrlarn seiniz, (boundary: 1-4, 17-18, 2930). D kabuk elektrik bir kafes gibi davranmaktadr. Proton demetinin vakumda hareket etmesini istediimizden Materyal sekmesine sa tklayn ve materyal seiniz. Materyal ierii ksmnda Comsolun hesap iin sizden talep ettii materyal zellikleri gzkmektedir. Bizim durumumuzda bu sadece bal permitivitedir. Oraya boluun zellii olan 1 giriniz. Geometri seimini ise d kabuk olarak yapnz, (domain: 1). Materyalin adn vakum olarak deitirin. Elektrostatik bir quadrupoleda ilk lenste karlkl elektrotlar ayn yk miktarn, yanlarndaki elektrotlar ise ayn yk miktarn ters iarette tamaktadrlar. ekil 2den durumu zetleyecek olursak, krmz elektrotlar 1kV, mavi elektrotlar -1kV deerlerinde gerilime sahip olacaklardr.

ekil 19. Elektrot sistemine bak

31

Bu nedenle fizik arayzne sa tklayp bir terminal seelim. Bir terminal semek vakum iinde yzen bir elektrot iin nemlidir, burada electric potential seilmemelidir. Terminal 1in trn gerilime evirelim ve gerilim deeri olarak 1000 V girelim. Quadrupoleun ikinci lensinde gerilim dalm ilkine gre 90 derece kaym olacak, bylece ilk lens iinden geerken bir yne doru yass haline gelmi demet, ikinci lense girdiinde dairesel bir ekle yaklaacak. Bu nedenle ilk lenste karlkl elektrotlar, ikinci lenste ise 90 derece dnm ekildeki elektrot ifti terminal 1 iin seilmelidir, (boundary: 5-8, 13, 19-22, 24-25, 3542, 48-49, 52-53). Ardndan terminal 2 yaratnz, buraya da kalan elektrotlar giriniz, (boundary: 9-12, 14-18, 23, 26-27, 31-34, 43-47, 50-51, 54). Trn yine gerilime eviriniz ve deer olarak da -1000 V giriniz. Son olarak d kabuk olan kafesimizin bir kafes olduunu programa sylememiz gerekiyor. Bunun iin arayze yine sa tklayn ve bir dielectric shielding seiniz. Tm d kabuu seiniz, (boundary: 1-4, 29-30). Mesh iin fizik kontroll normal seimini yapnz. Benzetimi balatn.

7. Benzetim Sonular Benzetim sonunda otomatik olarak Electic Potential alma grubu gelecektir. Potansiyel dalm ekil 3teki gibi ve beklediimiz ekildedir.

ekil 20. Potansiyel dalm

32

Bu alma grubundaki dilimlerle oynayarak farkl grseller elde edebilirsiniz. Elektrostatik quadrupoleda elektrik alan grsellerini inceleyelim. Bunun iin Sonulara sa tklayp bir alma grubu oluturun ve dilim seiniz. fade ksmna Electric Field, norm giriniz, (bknz. ekil 4)

ekil 21. Elektrik alan normu

Benzer ekilde Elektrik alann x ve y ynndeki komponentlerini de grebiliriz.

ekil 22. Elektrik alan, x komponenti

33

ekil 23. Elektrik alan, y komponenti

Elektrik alan normu ve dier ekiller sistemin orta noktasnda oluan sfr alan rahata gstermektedir. Son olarak protonlar yerletirirsek nasl bir yrnge izlerler, bunu grelim. Bunun iin yeni bir alma grubu aalm ve alma grubuna sa tklayp More plots iinden Particle Tracing with Mass seelim. Gelen pencerede Equation of Motion ksm otomatik olarak gelmi olmal. Gelmemise ifade ksmndan tek seenek olan Elektrostatik->Elektromanyetik kuvvet sein. Parameters ksmnda partq adnda adlandrlm parack yknn deerini e_consttan Zeye evirin. e_const elektronunun ykdr. Mass and Velocity penceresinde ktleye mp girin, z ynnde ilk hz olarak vz yazn. Paracklar ilk lensin banda grece byk bir dairesel alandan brakacaz. Bunun iin Particle Positioning ksmnda x ynne 7.5+2.5*cos(range(0,0.05*pi,2*pi)), y ynne 7.5+2.5*sin(range(0,0.05*pi,2*pi)), z ynne ise 0.1 giriniz. Burada (7.5mm, 7.5mm) quadrupoleun tam merkezidir. Grld zere paracklar 2.5 mm yarapndaki bir emberin evresinden brakmaktayz. Coloring and Style penceresinde stili Linedan Tubee evirin, Radius scale factor ksmna da 0.1 yaznz. Plot dediiniz zaman ekil 7deki grseli greceksiniz.

34

ekil 24. Proton demeti odaklanrken

35

Elektrostatikte Kullanlan bir Metot olan Method of Images Simulasyonu ve ndklenen Yzey Akmnn ncelenmesi

1. Teorik Bilgi ve Giri

Sadece bir yk ieren elektrostatik alan zmek kolaydr.

Ancak hem bir iletken (perfect electric conductor) hem de bir yk ieren uzayda elektrik alan zmek o kadar kolay deildir, [7]. letken bir krenin yzeyi sfr potansiyel olduundan dolay bu tarz problemler modelden iletkeni kaldracak ve onun etkisini koruyacak ekilde yerletirilecek yklerle zlmtr. letken ok uzun bir levhann yanndaki bir elektronun levhann yzeyini sfr potansiyel yapabilmesi iin levhann dier tarafnda eit ama ters iaretli bir yk olduu dnlmeli ve iki taraftaki yklerin eit potansiyelinin (equipotential) levha yzeyine gelmesi salanmaldr. letkeni kaldrp yerine bir yk daha koyduumuz ve uzayda elektrik alan zm yaptmz bu problemler method of images problemleri olarak anlrlar. letken yzey yaknlarndaki ykler iin ayna grevi grmekte ve sanki var olan yklerin sanal elerini yaratmaktadr. Aslnda olan ise uzaydaki yzn topraklanm iletken yzeyinde ykler indklemesi ve bu indklenen yklerin uzaydaki elektrostatik alana katkda bulunmasdr. letken bir levha deil, bir kre olduunda ise durum biraz farkldr. Bu sefer oluan sanal yk ile gerek ykn miktarlar eit olmadnda equipotentiallar iletken bir krenin sfr potansiyelli yzeyine oturmaktadr. Byle bir problemde indklenen yk aadaki formlle verilmektedir.

Bu benzetimde iletken bir krenin yanna bir elektron getireceiz ve kre zerindeki indklenen yk miktarn hesaplayp analitik deerle karlatracaz. 36

2. Benzetim Tarifi

3 boyutlu, zamanla deimeyen bir alma yaratnz. Elektrostatik fizik arayzn ekleyiniz. Globaller ksmnda Parametreleri anz ve buraya aadaki tablodakileri yaznz. Expression -e_const 1[mm] sqrt(2^2+2^2+2^2)[mm] -a/b*q Description Elektron yk letken krenin yarap Ykn krenin merkezine uzakl ndklenen yzey yk: analitik

Name q a b q_inducted -

Ardndan geometriye gidiniz ve yarap 1 mm olan bir kre yaratnz. Elektronu yerletireceimiz noktay tutmas iin yarap 0.1 mm olan ve (1,1,1) pozisyonunda bulunan bir kre daha yaratnz. Sistemi ieren uzay tantabilmek iin (10,10,10) boyutlarnda bir blok yaratnz. Materyaller ksmnda, materyal ktphanesinden bakr ekleyiniz ve iletken kreyi seiniz. Ardndan bir materyal yaratn ve permitivite olarak 1 girin. Geri kalan her eyi bu materyale atayn. Fizik ksmnda, ilk olarak iletken krenin yzeyini sfr potansiyel yapmak iin bir ground sein ve krenin tm snrlarn atayn. Ardndan bir yk tanmlayabilmek iin points ksmndan point charge seiniz ve kk krenin iletken kreye bakan yzndeki noktalardan birini sein. Geometrimiz karmak cisimler iermemektedir, ama ok byk ve ok kk cisimler olduu iin fizie bal, element bykl finer olacak ekilde meshi ayarlayn. stenirse iletken kreye daha detayl bir mesh de atanabilir. Benzetimi balatmadan nce model altndaki tanmlara gidiniz ve Model Couplingsten bir entegrasyon yaratn. Yzey olarak ykn krede direkt grd snr sein, (boundary: 3). Entegrasyonun adn int olarak deitirin. Ardndan ayn sekme altnda variables an ve buraya aadaki tabloyu girin. Expression int(es.nD) Description Nmerik olarak hesaplanan yzey yk

Name q_inductedNum

Burada es.nD fiziin indklenen yzey yk younluunu gstermektedir. Biz istediimiz snr zerinden bu bykl entegre ederek o snrda ne kadar yk toplandn grebiliriz.

Benzetimi altrn.

37

3. Benzetim Sonular

Potansiyel grafiklerini incelemeden nce indklenen yk younluunu inceleyelim. Bunun iin bir alma grubu yaratn ve yzey sein. fade ksmna surface charge density girin.

ekil 25. ndklenen yzey ykleri

ekil 1de indklenen yklerin art iaretli olduu ve elektronun bakt noktada daha youn olduu grlmektedir. imdi hesaplanan deerle analitik deere bakalm. Analitik deere gre indklenen miktar 4.6251e-20 C olmaldr. Hesaplanan grmek iin tanmlara sa tklayp global variable probe sein. fade ksmna tanmlardan q_inductedNum seiniz. Grld zere hesaplanan deer, 5.93169e-20 Cdur. E-20 mertebesinde deerlerde grlen farkllk ihmal edilebilir. Deerler birbirine olduka yakndr.

ndklenen yklerin nasl bir elektrik alan yaratt farkl bir alma grubu oluturulup grlebilir. Krenin etrafndan yaylan pozitif deerli elektrik alan grlmektedir.

38

ekil 26. Elektrik alan

Krenin yzeyinin sfr potansiyel olaca kayda alnarak, E = -grad(V) bants dnlrse eksi potansiyel deerleri mantkldr ve miktar kreden sonsuza doru beklenildii gibi artmaktadr.

ekil 27. Potansiyel dalm

39

EK: COMSOL Toolbar Mensndeki konlarn Anlamlar

Soldan saa doru her bir ikona srasyla say verdiimizi dnrsek; Geometrinin ilgili blmnn grntden kartlmas Geometrinin ilgili blmnn grntye tekrar sokulmas Grnt ayarlarna reset atlmas Buradaki seeneklerde, sadece saklanmayanlar gster, sadece saklananlar gster, tm geometriyi gster seenekleri bulunur. O srada grafik penceresinde ne grmek istiyorsanz onu seersiniz. Kapal geometrilerin olduu modellerde ieriyi grmek iin kullanlr. 5. eri doru zoom 6. Dar doru zoom 7. Bir blge seerek zoom 8. Setiniz blgeye doru zoom yapar. 9. En genel geometriyi gstermek iin dar zoom yapar. 10. Geometriyi x,y,z tm ynlerinde grmek 11. Geometriyi xy ynlerinde grmek 12. Geometriyi yz ynlerinde grmek 13. Geometriyi zx ynlerinde grmek 14. Geometriden zel seim yapmak iin bu tua baslr. 15. Geometriden obje semek iin bu tua baslr. 16. Geometriden domain semek iin bu tua baslr. 17. Geometriden boundary (yzey alan) semek iin bu tua baslr. 18. Geometriden kenar semek iin bu tua baslr. 19. Geometriden nokta semek iin bu tua baslr. 20. Geometri zerine k vurursunuz. 21. Geometriyi saydam grrsnz. 22. Geometrinin sadece erevelerini grrsnz. 23. Geometrinin fotorafn bilgisayarnza alabilirsiniz. 24. Grafik penceresini kltr. 25. Grafik penceresini tam ekran yapar. 1. 2. 3. 4.

40

REFERANSLAR
[1] COMSOLa Giri Dokman (PDF, ing.). [2] COMSOL Model Library, Finding the Impedance of a Coaxial Cable [3] COMSOL Model Library, Transient Modelling of a Coaxial Cable [4] COMSOL Model Library, Ion Cyclotron Motion, (Model en dk 4.2a srmyle almaktadr. Yine de PDF kaynana ulalabilir.) [5] Okayama, S & Kawakatsu, H. 1978. Potential distribution and focal properties of electrostatic quadrupole lenses. J. Phys. E: Sci. Instrum., Vol. 11, Great Britain. [6] COMSOL Model Library, Quadrupole Lens [7] Feynman Lectures on Physics, Vol. 2, Chapter 5. Feynman, R.

41