Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs SADRAJ

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs UVOD

U proteklih sto godina, meunarodne finansije zabiljeile su brz, a u odreenim periodima i veoma buran razvoj. Periode kalmi u funkcionisanju finansijskih trita, zamjenjivali su periodi velikih finansijskih kriza i potresa. Tokom posmatranog perioda nacionalna finansijska trita, sve vie su gubila atribut nacionalnosti i sve vie postajala dio globalnog, finansijskog trita. Samim tim, privredni rast i razvoj pojedinanog ekonomskog entiteta, nije vie mogao da zavisi samo od akcija preduzetih od kreatora ekonomske politike tog ekonomskog subjekta. Novi, kompleksni odnosi u meunarodnim finansijama, usljed kontinuiranog procesa razvoja, finansijske globalizacije i finansijske integracije nacionalnih ekonomija, postavili su nove zahtjeve i zadatke pred ekonomsku teoriju, koja je trebalo da objasni djelovanje razliitih ekonomskih sila i razliitih mehanizama uticaja. Posljednji dogaaji ukazuju da pored uticaja unutranjeg okruenja na inflaciju, vaan faktor predstavljaju i uticaji iz eksternog okruenja. Stoga je od posebnog znaaja u ekonomskoj politici i nauci poznavanje mehanizama uticaja promjene deviznog kursa na cijene. Namjerno smo naveli cijene kao optu kategoriju, jer teorija razlikuje uticaj promjene deviznog kursa na uvozne cijene i opti nivo cijena. Mehanizam uticaja promjene deviznog kursa na uvozne cijene podrazumijeva prouavanje relacije devizni kurs-cijene sa mikro aspekta, gdje se uticaji deviznog kursa na uvozne cijene prenose direktnim kanalima. Sa druge strane prouavanje mehanizma uticaja promjene deviznog kursa na inflaciju spada u domen makro analize koja obuhvata kako direktne tako i indirektne kanale prenosa uticaja promjene deviznog kursa. Razlika izmeu mehanizma uticaja promjene deviznog kursa na uvozne cijene i inflaciju, posebno je bitna sa stanovita efekta preusmjeravanja tranje sa uvoznih na domae proizvode. Potpun i brz mehanizam promjene deviznog kursa na cijene uvoznih proizvoda poveava efekat preusmjeravanja tranje sa uvoznih na domae proizvode, dok potpuniji i bri mehanizam promjene deviznog kursa na inflaciju smanjuje efekat preusmjeravanja tranje sa uvoznih na domae proizvode. U dosadanjim istraivanjima iz ove oblasti fokus istraivaa uglavnom je bio na prouavanje mehanizma uticaja promjene deviznog kursa na cijene uvoznih proizvoda u industrijski razvijenim zemljama. Takoe, prouavanje mehanizma uticaja deviznog kursa na inflaciju posmataemo i u sluaju zemalja koje primjenjuju reim fiksnog deviznog kursa, to do sada nije bio uobiajen sluaj u praksi, jer je u reimu fiksnog deviznog kursa promjena deviznog kursa jednaka nuli.

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs 1. INFLACIJA

1.1. POJAM INFLACIJE

Upotreba rijei inflacija u ekonomiji je novijeg datuma. Izraz inflacija potie od latinske rijei INFLATIO to u prevodu znai naduvavanje. Za vrijeme Graanskog rata (1861-1865), u SAD pojavio se izraz inflacija kada je vlada u cilju finansiranja rata pretjerano izdavala nekonvertibilne novanice GREENBACKS. Inflacija je posledica neravnotee u privredi, a manifestuje se rastom cijena i padom vrijednosti novca. Inflacija predstavlja prosto rast opteg nivoa cijena. Drugim rjeima inflacija predstavlja takvu vrstu monetarne pojave, kod koje dolazi do pojave vee koliine papirnog novca u prometu nego to je potrebno, dolazi do smanjenja vrijednosti novca, a poveanja cijena robe. Stopa inflacije je prosjena promjena (rast) nivoa cijena.1 Inflacija dovodi do poremeaja ekonomskih tokova i ometa rast i razvoj. Podaci o inflaciji obino se objavljuju na godisnjem nivou, ak i kada se ona mjeri ee, svakog kvartala ili svakog mjeseca. U najveem broju sluajeva, inflaciju smatramo niskom ili umjerenom kada se kree u intervalu od 0-4%. Sedamdesetih godina mnoge evropske zemlje iskusile su dvocifrenu godinju stopu inflacije, koja je rasla do 10%, 20% pa ak i vie. U jednom broju zemalja na primjer Latinskoj Americi, ili zemljama u tranziciji, godinje stope inflacije od nekoliko stotina procenata bile su vrlo uobiajene krajem prolog vijeka. Kada je inflacija vrlo visoka, obino se mjeri mjeseno: izraz hiperinflacija oznaava situaciju u kojoj mjesena stopa inflacije prelazi 50%. Kao signal akutnog privrednog poremeaja, hiperinflacija je registrovana u Centralnoj Evropi ranih dvadesetih godina prolog vijeka, u Latinskoj Americi osamdesetih, kao i u mnogim zemljama nastali raspadom SSSR-a, krajem osamdesetih i poetkom devedesetih godina prolog vijeka. U normalnim vremenima, inflacija je tijesno vezana za fazu privrednog ciklusa. Inflacija varira sa promjenama stepena iskoritenog kapaciteta. Stepen iskoritenosti kapaciteta mjeri koliko firme koriste svoj kapital i opremu i slui kao dobar indikator ciklinih kretanja. Stopa inflacije je obino prociklina: ona raste u periodima ubrzanja privredne aktivnosti i pada sa njenim usporavanjem. Nasuprot tome, stopa korienja kapaciteta je kontraciklina. Savremena shvatanja polaze od injenice da do inflacije dolazi i kad se to ne manifestuje u optem porastu cijena. To je bilo vidljivo kod bivih socijalistikih zemalja u kojima je postojala jaka dravna kontrola cijena. Iako su se pojavljivale nestaice robe na tritu, cijene su ostajale stabilne. U trinim privredama, svaki porast novanog opticaja, ne mora uticati na poveanje cijena. To se deava samo u uslovima punog koritenja kapaciteta i pune zaposlenosti. Prema tome, sutina inflacije prema novim shvatanjima nije u porastu cijena, ve u poremeaju robno-novanih odnosa u kojima efektivna novana tranja prevladava nad ponudom roba i usluga, bez obzira da li se takvo stanje odraava ili ne na poveanje opteg nivoa cijena.
1

Dr. Goran Popovid: Ekonomija evropske unije, makroekonomski aspekti i zajednike politike, Ekonomski fakultet Banja Luka, Banja Luka 2009, str 102.

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

1.2. VRSTE INFLACIJE

U svim zemljama svijeta a iz razliitih potreba dolazi do tampanja a i putanja u opticaj vee koliine novca od one koja je realno potrebna. Posljedica toga je pad vrijednosti novca. Inflacija je stalni pratilac na ekonomsko finansijskom - planu svih svjetskih ekonomija. Sam intenzitet trajanja ove pojave zavisi od brzine njenog razvoja. Inflacije koje brzo nastaju mogu dugo trajati. 1.2.1. VRSTE INFLACIJA PREMA INTENZITETU inflacija u manjem obimu (koja nastaje kreditiranjem ili budetskim deficitom) izrazita inflacija (koja nastaje usljed pripreme i voenja ratova). 1.2.2. VRSTE INFLACIJA PREMA VREMENU TRAJANJA Sekularne (lake), najslabijeg intenziteta ali najdueg trajanja Jednokratne-traju znatno krae. 1.2.3. VRSTE INFLACIJA PREMA PORIJEKLU Inflacije iji su uzronici u zemlji (domae) budetski deficit,ekspanzija kredita, prekomjerna investiciiona gradnja; Inflacije prenijete iz inostranstva nastaju u sluaju kada jedna zemlja ima znaajne ekonomske odnose sa drugom zemljom pa se inflacija prenosi putem tih ekonomskih veza spoljna trgovina, kretanje novanog kapitala, kretanje radne snage. 1.2.4. VRSTE INFLACIJA PREMA BRZINI RASTA CIJENA Umjerena inflacija- karakterie se sporim, jednocifrenim godinjim rastom cijena dobara i usluga. Kada cijene sporo rastu onda ljudi imaju povjerenje u novac jer znaju da e za istu koliinu novca biti u stanju da u budunosti kupe gotovo istu koliinu dobara i usluga, koju bi mogli da kupe danas. Galopirajua inflacija- izraava se dvocifrenim i trocifrenim brojevima. Ona unosi nesigurnost u privredu i dovodi do ozbiljnih ekonomskih poremeaja . U takvim uslovima novac postepeno gubi svoju funkciju, veoma brzo prelazi u hipreinflaciju. Hiperinflacija- U uslovima hiperinflacije porast cijena mjeri se u milionima i milijerdama procenata. Ljudi u takvim uslovima ele sa to prije oslobode novca, jer on ubrzano gubi svoju vrijednost. Dolazi do poremeaja realnih odnosa cijena, pri emu cijene vie ne odraavaju stvarne trokove u proizvodnji dobara i usluga. To, sa svoje strane, dovodi da cijene vie ne alju pravilan signal trinim akterima. Na socijalnom planu hiperinflacija vodi preraspodjelu bogatstva, pri emu su dunici favorizovani, a poverioci su u loijem
4

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

poloaju. Obino se smatra da do hiperinflacije dovodi nekontrolisano tampanje novca, kojim neke drave pokuavaju da pokriju budetski deficit. Postojanje budetskog deficita ne mora, meutim, obavezno da dovede do pojave hiperinflacije. Da li e bidetski deficit dovesti do hiperinflacije zavisi u velikoj mjeri od toga kako drava vri njegovo pokrie: tampanjem novca ili hartijama od vrijednosti. 1.2.5. VRSTE INFLACIJA PREMA TEINI Uravnoteena inflacija- podrazumjeva godinji rast od 10%. Promjena cijena nikog ne iznenadjuje. Sve se poveava za 10% (hrana,odjea, obua, plate, kamate korigovane za inflaciju) itd. Efikasnost upotrebe resursa i veliine GDP ostale bi nepromjenjene veliine. Jednostavno reeno trokovi rastu za 10% ali i dohodak za 10% bre. Nema ni zarade ni gubitka. Ljudi se prilagodjavaju cijenama, zato se i zove uravnoteena. Neuravnoteena inflacija- Ako stopa inflacije poraste za 10% na godinu dana, tada realna kamata na novac pada od 0 na -10% na godinu dana. Vlada ne moe ispraviti ovaj poremeaj. Negativna kamata na gotovinu ili druge vrste novca uslovljava neefikasnost. Inflacija automatski poveava poreske stope i pomae dravi da ubere vie poreza, bez donoenja posebnog zakona. Neoekivana inflacija- podrazumjeva velika iznenadjenja. Ona znaajno djeluje na raspodjelu dohotka i bogatstva. Neoekivani skok cijena nekog e osiromaiti, a nekog obogatiti, a malo uticati na efikasnost upravljanja fabrikama. Neoekivana inflacija vri preraspodijelu prihoda od zajmodavaca ka korisnicima zajma.

1.3.

UZROCI GENERISANJA INFLACIJE

Uzronici inflacije su: Borba oko zidanja cijena Uloga produktivnosti Ciklini efekti na profit Od nivoa cijena do inflacije Efekti okova na strani ponude Borba oko zidanja cijena2 Cijena kao profit na iznos trokova - Kada na tritu vlada savrena konkurencija firme ne mogu da utiu na svoje prodajne cijene. To znai da proizvodjai standardni proizvoda kao to su mlijeko ili bakar nemaju nikakvu, ili moda malu trinu mo. Pa ipak veina firmi utvrdjuje sopstvene prodajne cijene. Firme prosto izgaraju u procesu diferenciranja svojih proizvoda, ne bi li ih uinili razliitim u odnosu na proizvode konkurenata. Kada firme same utvrdjuje cijene, rezultat se dobija kao zidanje cijena (mark up pricing): firma koja ima trinu mo utvrdjuje cijenu (P) svoga proizvoda tako to svoj nominalni marginalni troak (MC) uvea za 10% ili recimo za 30%. Zidanje cijena prikazujemo na sledei nain:
2

Makroekonomija- Majkl Burda i arls Viplo evropski udzbenik. Strana 285.uzronici inflacije.

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

P=(1+profit)MC gdje je profit >0 Trokovi rada i zarade - Za privredu u cijelini trokovi rada ine najvei dio proizvodnih trokova. Jedinini trokovi rada mogu se rastaviti na dvije komponente: na trokove po asu rada, kao i na proizvod koji se dobijaza jedan as rada. Prva komponenta je bruto nominalna zarada po asu rada, koja ne samo da ukljuuje direktne zarade i zarade ve takoe ukljuuje trokove kao to su plaanja odsustva, direktne radne poreze, doprinos za PIO itd. Druga komponenta, koliinu outputa koju radnik proizvede za jedan sat, u stvari je produktivnost rada. Zarade kod nadziivanja cijene - Poslodavci vode rauna o realnim trokovima rada i o realnim zaradama. Pa ipak, pregovarati se moe samo o visini nominalne zarade. Oekivana inflacija, koju treba ugraditi u sporazume o visini zarada, centralni je dio sporazuma. Kao rezultat pregovora e biti definisana nominalna zarada. Tako e sindikati teiti da ugovore realnu zaradu koja e sadrati dohodak (mark-up) iznad produktivnosti. U izvjesnom smislu, proces determinacije zarada i cijena i jest cirkularan, te se zato i naziva bitka oko zidanja cijena. Cijena zavisi od zarada koja zavisi od oekivanih cijena, tako da stvarne cijene zavise od oekivanih cijena. Uloga produktivnosti Ako produktivnost rada poraste za 5%, a nominalne zarade ostanu iste, jedinini trokovi rada padaju za 5%. Prosjeni trokovi rada rastu kao razlika izmedju rasta satnica i rastaproduktivnosti rada.3 Rast produktivnosti rada obara trokove rada, te bi trebalo da obara i nivo cijena, ako ostali faktori ostanu isti. Ali tu se pria ne zavrava. Radnici oekuju i obino dobijaju dio naknade koji proizilazi iz rasta produktivnosti. Stoga se realna zarda moe tretirati kao procenat na produktivnost. Ciklini efekat na profit Ako konkurencija raste, te novi proizvodjai i nova dobra udju na trite, procenat profita bi trebao da padne. Ali ako tranja bude dovoljno visoka, moe se desiti da svi konkurenti podignu svoj profit, te da on vrtoglavo poraste. Kada je rije o procentu na zarade, on e ubrzano rasti ako je potrebno dodatno motivisanje radnika da bi bolje radili. Empirijski je potvreno da i procenat profita i zarada raste u fazi prosperiteta i padaju u fazi recesije. Od nivoa cijena do inflacije Pomou nivoa cijena koju oekuju pregovarai definiemo oekivanu stopu inflacije koju nazivamo bazinom inflacijom. Stopa inflacije zavisi od bazine inflacije i od faze privrednog ciklusa. U centru analize je bazina inflacija. Ona inkorporira budunost: pregovarai u stvari pokuavaju da to preciznije procjene do kakvih e promjena cijena doi u periodu na koje se pregovori odnose.

Makroekonomija- Majkl Burda i arls Viplo evropski udzbenik. Strana 287.uzronici inflacije

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

Efekti okova na strani ponude Ovu komponentu ine ostali trokovi, kao to su kapital i zemlja, materijal, energija itd. Ove ostale trokove je najbolje tretirati kao zbir bazine inflacije i dodatne komponente kojom emo obuhvatiti okove na strani ponude kao to su otar rast cijena nafte, duboka devalvacija, ili neki drugi egzogeni rast ostalih trokova tipa rast poreza ili dodatne regulative. Ovaj izraz moe biti pozitivan i negativan. U njemu su sadrani sve egzogeni poremeaji proizvodnih trokova.4 Sve dok se ovi trokovi kreu u skladu sa stopom bazine inflacije, okovi ponuda jednaki su nuli. U stvari ona e najvei dio vremena biti priblino jednaka nuli, dok e se pozitivne ili negativne devijacije samo povremeno javljati. S obzirom na razliitost uzroka koji generiu inflaciju, postoje mnoge teorije od kojih su najpoznatije: inflacija tranje, inflacija trokova i strukturna inflacija. 1.3.1. INFLACIJA TRANJE Kod inflacije tranje dolazi do pomjeranja krive agregatne tranje bre od proizvodnog potencijala privrede, odnosno u analitikom smislu zbog intezivnijeg njenog transliranja u poredjenju sa krivom agregatne ponude. Kod ispoljavanja inflacije tranje dolazi do pomjeranja krive agregatne tranje, dok istovremeno kriva agregatne ponude ostaje na istom nivou ili se i ona pomjera navie, ali sporijim intezitetom u odnosu na pomjeranje krive agregatne tranje.

Slika 1-inflacija tranje5 Linija AD1 predstavlja liniju agregatne tranje, a linija AD2 predstavlja liniju agregatne tranje, nako to je dolo do njenog poveanja. Kriva agregatne tranje pomjera se na

4 5

Makroekonomija- Majkl Burda i arls Viplo evropski udzbenik. Strana 289.uzronici inflacije http://www.scribd.com/srboljub_brki%C4%87/d/47624013-Filipsova-kriva-IV-predavanje

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

vie udesno, pa se kriva agregatne ponude AS i kriva agregatne tranje AD2 sijeku pri viem nivou cijena P2.

1.3.2. INFLACIJA TROKOVA Inflacija trokova se takodje moe ilustrovati uz pomo AS-AD modela. Inflacija trokova je posledica porasta trokova u periodu visoke nezaposlenosti i nedovoljne iskoritenosti resursa. Uzronici rasta trokova mogu biti razliiti: praksa obrazovanja cijena od strane oligopola, poreska politika drave, rast cijena sirovina, dijelovanje sindikata i tome slino. U stvarnom ivotu teko je odvojiti jedan tip inflacije od drugog. Po pravilu oni su medjusobno povezani i isprepleteni. Tako, na primjer, rast nadnica se moe tretirati i kao inflacija tranje ali i kao inflacija trokova.

Slika 2.- Inflacija trokova6 Pod uticajem razliitih faktora dolazi do pomjeranja krive agregatne ponude ulijevo (sa AS1 na AS2). Posledica ovakve translacije krive agregatne ponude je rast cijena (sa P1 na P2), s jedne, i opadanje realnog bruto drutvenog proizvoda sa Y1 na Y2 s druge strane. 1.3.3. STRUKTURNA INFLACIJA Prema ovoj teoriji uzrok inflacije predstavlja nedovoljna sektorska uskladjenost ponude i tranje. Odnosno zaostajanje itavih grana za potrebama privrede poveava cene njihovih proizvoda i usluga, ak i ako u privredi ne postoji viak agregatne tranje. Ukoliko se radi o vanim privrednim sektorima kao to su gradjevinarstvo i poljoprivreda, poveanjem cena u

http://www.scribd.com/srboljub_brki%C4%87/d/47624013-Filipsova-kriva-IV-predavanje

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

ovim sektorima prenosi se na sve grane i uzrokuje inflaciju. Ukoliko postoji i viak agregatne tranje, strukturna inflacija moe da postane izuzetno snana. Proces zapoinje tako to se inflatorni impuls koji nastaje u sektoru gde se javio viak tranje, prenosi i na ostale sektore. Viak tranje utie na rast proizvodnje sektora, to izaziva rast tranje za sirovinama i radnom snagom. U sektoru s vikom tranje poveavaju se nominalne zarade, to slede i ostali sektori, pa rast nominalnih zarada u celokupnoj privredi deluje na rast cena finalnih proizvoda. Budui da je inicijalni uzrok strukturne inflacije nedovoljna sektorska usklaenost ponude i tranje, restriktivna monetarna i fiskalna politika ne mogu otkloniti ovu vrstu inflacije, ve je to mogue selektivnom kontrolom restriktivnom politikom, odnosno selektivnom kontrolom kreditiranja i selektivnim oporezivanjem.

1.4.

EFEKTI I POSLJEDICE DJELOVANJA INFLACIJE

Za inflaciju se moe rei da je ona pokazatelj stanja jednog privrednog sistema. Kao sto su porast ovjekove temperature pokazuje da sa njegovim zdravljem nije sve u najboljem redu, tako je i inflacija pokazatelj bolesti privrednog organizma. Kao i sa temperaturom kod ovjeka i kod inflacije je njen intenzitet pokazatelj ozbiljnosti tuh poremeaja.7 Kada govorimo o efektima i posljedicama djelovanja inflacije u privredi treba imati u vidu, o kakvoj se inflaciji radi u pogledu njenog intenziteta, duine trajanja, namjernoj ili nenamjernoj inflaciji, domaoj ili uvoznoj inflaciji i dr. S obzirom da inflacija predstavlja bolest privrednog organizma iji su negativni efekti znatno vei od pozitivnih djelovanja treba je ocijeniti negativno. Negativni efekti inflacije e biti utoliko vei, ukoliko inflacija poprimi bri razvoj, odnosno ukoliko se pretvori u hiperinflaciju. U sluaju hiperinflacije, njene posljedice mogu biti katastrofalne, jer dolazi do sloma cjelokupnog privrednog, a posebno finansijskog sistema, do deformisanja privredne strukture, drutvenih odnosa, potpune deformacije raspodjele i sl. Kako se danas radi uglavnom, o blagoj ili umjerenoj inflaciji, sve posljedice njenog djelovanja moemo podijeliti u dvije osnovne grupe: direktne i indirektne posljedice djelovanja inflacije. I direktne i indirektne posljedice mogu se dalje podijeliti na pozitivne i negativne posljedice djelovanja. 1.4.1. DIREKTNE POZITIVNE POSLJEDICE INFLACIJE Podsticaj stopi rasta i proizvodnje, bi se, prema mnogim autorima, danas mogao prihvatiti kao osnovni oblik pozitivnog primarnog djelovanja inflacije. Ovakav stav oito vodi u politiku deficitnog finansiranja razvoja, jer porast privredne aktivnosti sa svoje strane redovno trai novu koliinu novca, odnosno porast novane mase. Porast novane mase iznad optimalne moe povoljno djelovati na aktiviranje nezaposlenih kapaciteta i radne snage. Meutim, noviji razvoj
7

Duanid B.J.: Hiperinflacija: da li nas istorija neemu ui, Beogradska poslovna kola, Beograd. 2009.,str. 109

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

privrede je pokazao da se pozitivni efekti inflacije kroz rast mase novca u opticaju precjenjuju, jer vie je vjerovatno da e dodatna emisija novca i blaga inflacija, nastala iz tog osnova, prije pruzrokovati rast cijena nego to e dovesti do aktiviranja nezaposlenih kapaciteta i rada. Zaista je tano da jedna mala kratkorona inflacija u sluaju nezaposlenosti radne snage, kapaciteta i sirovina moe stimulativno djelovati na tok reprodukcije. Oni koji se zalau za inflaciju najee su impresionirani privrednom ivou koju ona u svom poetnom stadiju ispoljava: cijene rastu, zaposlenost se poveava, poveavaju se zarade, ne osjea se konkurencija, teret dugova se smanjuje, nominalni dohodak raste, novana iluzija optimistiki djeluje na raspoloenje, nije potrebno starati se za podizanje produktivnosti rada, racionalizaciju, utede itd. Meutim, ovaj lani procvat ubrzo poinje da malaksava, jer ga ne mogu platiti oni iji realni dohoci poinju znatno da opadaju i koji kroz tu svoju prinudnu tednju treba da snose teret takvog razvoja. Prema tome, javlja se potreba za jednom novom vjetakom inflacijom. Stimulisanje investicija je druga pozitivna posljedica, u uslovima kada su investicije niske i kada prijeti opasnost od pojave recesije i krize. U uslovima inflacije, svaka investicija izgleda rentabilna, posebno se to odnosi na investicije koje se pokrivaju kreditima banke, jer kamata rijetko kada pokriva stopu inflacije i najee je negativna. Svaki ulazak u dug se isplati, jer se realno daleko manje vraa, posebno kada se radi o dugim rokovima vraanja zajmova. Stimulisanje potonje je jedan od uoljivih djelovanja inflacije, jer se u uslovima viih stopa inflacije ne isplati tediti. Potronja postaje primamljiva kategorija. ak i neracionalni oblici potronje postaju veoma zastupljeni, to govori o bijegu novca u realna dobra. Time se u inflaciji gubi ona poznata veza i stimulativno djelovanje potronje na proizvodnju (akcelerator), posebno kada se potronja orijentie na luksuznu robu, uvoznu robu, nekretnine, izgradnju objekata, kupovinu zemljita, kupovinu deviza i sl. Pretjerana potronja, koju generie inflacija, dovodi do gubljenja kvaliteta proizvoda, s obzirom na to da visoka efektivna novana tranja omoguava laku realizaciju svih proizvoda, a to, esto, ima za posljedicu nestaicu odeenih bitnih proizvoda na tritu.8 1.4.2. DIRETNE NEGATIVNE POSLJEDICE INFLACIJE Inflacija dovodi do opadanja kupovne snage novca u zemlji (unutranja vrijednost novca). Pad kupovne snage domaeg novca dovodi do obaranja deviznog kursa i intervalutarne vrijednosti novca. To vodi smanjenju izvoza i porast uvoza su rezultat naglog bujanja domae novane tranje i rasta cijena u odnosu na svjetsko trite, to dovodi do padanja konkurentske sposobnosti na inostranim tritima. Inflacijom naduvana novana tranja dovodi do rasta cijena, ali se on razliito odraava na pojedine vrste proizvoda, grana ili oblasti, u zavisnosti od karaktera primarnog faktora inflacije.

Komazec S., Ristid .: Monetarne i javne finansije, Via poslovna kola Beograd, Beograd, 2000 god., str.220

10

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

Finansijske kalkulacije, planiranje i poslovanje privrednih subjekata su oteani i gube svoju realnu osnovu, pretvarajui se u oblik prostog nagaanja. Izraena je poslovna nesigurnost, u kojoj su dugoroni ciljevi razvoja potisnuti u drugi plan. Kratkoroni razvojni ciljevi i interesi izbijaju svom snagom u prvi plan. Porast cijena pogoduje neekonominom poslovanju. Uz pomo kredita rjeavaju se svi problemi koji bi se morali stvarno rjeavati boljom i racionalnijom proizvodnjom, veom produktivnou rada i sl. Inflacija nepovoljno djeluje na primjenu principa raspodjele prema radu i rezultatima rada, jer rastu tendencije poveavanja dohotka kroz nabijanje cijena preko trita, na teret potroaa i poslovnih partnera, umjesto da se porast dohotka trai u oblasti porasta produktivnosti rada. Porast brzine opticaja novca jednim je dijelom posljedica sve veeg nepovjerenja u domai novac, oekivanja budueg rasta cijena, porasta sklonosti potronji i dr. Tranja za potroakim kreditima raste veom brzinom nego to bi bilo da nije inflacije, dok se realizuju robe koje bi u normalnim uslovima (bez inflacije) zavrile u zalihama. Osim potpunog gubljenja povjerenja u nacionalnu valutu, inflacija dovodi i do pokretanja psiholokih faktora inflacije, koji poprimaju sve veu ulogu, produbljujui inflacioni poremeaj. Konani gubici cjelokupne privrede u inflaciji daleko su vei od koristi koju ona moe da prui u pogledu stimulacije stopa rasta, poveane zaposlenosti i stvaranja povoljne poslovne klime. 1.4.3. INDIREKTNE POZITIVNE I NEGATIVNE POSLJEDICE Indirektne posljedice djelovanja inflacije javljaju se kroz brojne efekte u raspodjeli i preraspodjeli nacionalnog dohotka, u kojoj jedni bez krivice gube, a drugi bez svoje zasluge dobijaju. U inflaciji gube svi nosioci fiksnih dohodaka slubenici, penzioneri, uivaoci renti, tedie, stipendisti i drugi, ija nominalna primanja zaostaju iza porasta cijena, tako da realni dohoci tih kategorija stanovnitva opadaju. U preraspodjeli dohadaka obino dobijaju industrijalci i trgovaki kapitalisti jer su u mogunosti da brzo poveavaju svoje cijene, s obzirom da je tranja visoka i da je mogue po visokim cijenama izvriti realizaciju robe i usluga. Cijene robe rastu bre od rasta trokova proizvodnje, tako da se ostvaruje izjestan oligopol u savremenom kapitalizmu, automatizmu politike cijena, nezavisno od trokova proizvodnje, to se javlja i kao jedan od znaajnih faktora savremene inflacije. Naime, drava po dva osnova poveava svoje uee u raspodjeli nacionalnog dohotka, i to: 1. formiranjem javnih prihoda (poreza, taksi, carina), na bazi nacionalnog dohotka, pri emu se zahvati bre poveavaju u odnosu na rast nacionalnog dohotka, ime drava poveava svoje realno uee u raspodjeli ostvarenog nacionalnog dohotka 2. deficitnim finansiranjem (emisijom novca) radi pokria budetskog deficita, ime se indirektno poveava uee u raspodjeli nacionalnog dohotka.

11

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

Socijalne posljedice inflacije su ipak, najtee, jer pogaaju one koje treba da titi, a tite one kojima zatita nije potrebna. Svaki subjekti pogoeni inflacijom pokazuju interes da se inflacija obuzda, da se ostvari stabilizacija. Kod zaustavljanja inflacije bitna su dva momenta: kada nastaje stvarni period stabilizacije i da li cijene ostaju na zatienom nivou, ili se vraaju na prethodni nii nivo, ili se pak vre neka dopunska pomijeranja i usaglaavanja. Na kraju je potrebno konstatovati da je mogue da jedna blaga i kratkotrajna inflacija stimulativno djeluje na tok reprodukcije i privredni razvoj u cjelini, posebno u uslovima kada postoje nezaposleni ili nedovoljno zaposleni kapaciteti i nezaposlena radna snaga, ali je danas veoma teko odravati inflaciju u granicama tolerantne i blage inflacije i spreavati njen kumulativni tok, odnosno pretvaranje inflacione presije u otvorenu inflaciju. Konano, u sluaju razvoja inflacije, kada ona uzme maha, nepovoljne posljedice su redovno tee i bolnije od eventualne koristi koju ona moe da prui na planu razvoja.9

1.5.

BORBA PROTIV INFLACIJE

Kako se inflacija obino javlja kada je privreda u usponu, to dovodi do poveanja broja radnih mijesta i smanjenja stope nezaposlenosti, politiari su spremni da prihvate rizik inflacije. S druge strane Centralna banka je sklonija donoenju mjera za hlaenje potencijalno inflatornih privrednih kretanja prije nego to stvari izmaknu kontroli. Zato primjera radi mogu da pribjegnu prodaji dravnih hartija od vrijednosti, to dovodi do rasta kamata i smanjenja obima novih kredita. Rekli smo ve: da kada su kamate visoke, nama se ne isplati vie uzimati kredite, jer oni predstavljaju skup novac. (pri tome se uvijek treba imati u vidu da je novac isto tako roba kao i svaka druga kojom se trguje 24 h na elektronskom tritu novca tzv. Forexu). Znai poveanje novane mase pospjeuje rast ali i inflaciju. Primjera radi u doba recesije Centralna banka se moe odluiti za novu emisiju novca i na taj nain poveati novanu masu da bi pospjeila kreditiranje privrede. Ali im privreda pone da se oporavlja, prodavci primjeuju da se poveava tranja za robom i uslugama i odmah diu cijene. Postoji jedno zanimljivo pravilo vezano za inflaciju. Zove se pravilo 72. Naime,ako broj 72 podelimo sa godinjom stopom inflacije, utvrujemo za koliko e se udvostruiti cene. Ako inflacija iznosi 6%, cene e se udvostruiti za 12 godina. Inflacija inae pogaa one ljude koji se izdravaju iz fiksnih prihoda, budeta drave, kao to su ljekari, prosvjetari, penzioneri, sudije i sl. Jer se visina njihovih prihoda utvruje prema visini zarade koju su primali u doba kada inflacija nije bila toliko visoka.

Komazec S., Ristid .: Monetarne i javne finansije, Via poslovna kola Beograd, Beograd, 2000 god.,str.223

12

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

1.6. POSLJEDICE INFLACIJE

Posljedice su brojne! Poveana nesigurnost obeshrabruje investicije i tednju. Dolazi do preraspodele prihoda i bogatstva. Kao prvo, prihodi e biti prerasporeeni od uesnika u ekonomiji koji zavise od fiksnih prihoda (npr. korisnici penzija, socijalnih davanja, deijih dodataka itd.), ka onima koji zavise od operativnih prihoda ili plata, koji mogu drati korak sa inflacijom. Drugo, na slian nain, ako poverioci iz raznih razloga nisu u stanju da se prilagode inflaciji, bogatstvo e biti prerasporeeno od poverilaca fiksiranih obligacija ka dunicima. Tipian primer, kada je Vlada neto dunik, kao to je obino sluaj, na ovaj nain se ovaj dug smanjuje preraspodelom realnog novca ka Vladi. Ovo je poznato kao inflatorni porez i uzrok je mnogih palih ekonomija u hiperinflacijama zbog neodgovornih Vlada. Dolazi do spoljnotrgovinskog rizika, tj. ako je domai nivo inflacije vii od spoljnog, ovo e oslabiti spoljnotrgovinski balans, a time zatim i valutni kurs. Trokovi izlizanih onova. Kako inflacija obezvreuje gotov novac, uesnici u privredi e generalno teiti tome da u svakom trenutku dre to manje efektivnog novca, to e doneti dodatne realne transakcione trokove. (Ovaj naziv se odnosi, u suptilnoj ali, na trokove zamene onova na cipelama koje se izliu zbog estih odlazaka do banke). Trokovi menija Cene koje se esto menjaju takoe imaju svoje realne trokove, kao na primer restorani koji esto moraju da menjaju menije. Tokom hiperinflacije u SRJ 1993. ovakvim se trokovima, samo donekle stalo na put uvoenjem bodova kao nezvanine valute, ija je vrednost bila obino vezana za kurs nemake marke na crnom tritu. I, konano, hiperinflacija, koja se deava kada se porast inflacije potpuno otrgne kontroli, i na veoma brutalan nain ometa normalno funkcionisanje ekonomije i njene sposobnosti da proizvodi. Dobar primer hiperinflacije je druga najvea i druga najdua hiper-inflacija na svetu, a ba ta se odigrala ovde. Poela je 1992. i trajala 24 meseca, dostignuvi vrhunac u januaru 1994. godine kada su cene porasle za 313,000,000 % za mesec dana. Tokom hiperinflacije bilo je 14 maksi-devalvacija, od kojih su poslednje tri u novembru 93., decembru 93. i januaru 94. od 99,99% potpuno izbrisale vrednost dinara. Samo je Maarska imala snaniju hiperinflaciju, a Sovjetski savez duu. ak se smatra da je Vajmarska inflacija bila slabija od ove koja je obezvredila dinar u Srbiji. tamparija u Topideru nije vie imala kapaciteta, inflacija bi pretvorila 500 biliona dinara u sitni, a da se ni mastilo nije osuilo.

2. DEVIZNI KURS
2.1. POJAM DEVIZNOG KURSA

Devizni kurs predstavlja cijenu po kojoj se valuta jedne zemlje razmjenjuje za valutu druge zemlje na deviznom tritu. Devizni kurs dakle, pokazuje koliko se jedinica domae valute moe zamijeniti za jednu jedinicu strane valute.10

10

Dr Gordana enid-Jotanovid, Meunarodni ekonomski odnosi, Ekonomski fakultet Banja Luka, Banja luka 2009, str. 197

13

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

Pojam valuta odnosi se na efektivni novac, dok se pod pojmom devize oznaava kratkorona potraivanja domaih lica u stranoj valuti prema inostranim licima. Pomou deviznog kursa se inostrane cene preraunavaju u nacionalnu valutu i domae cene iskazuju u devizama. Time se omoguava poreenje cena i identifikacija proizvoda ija je cijena u zemlji nia pa se mogu izvoziti, odnosno proizvoda koji su u inostranstvu jeftiniji pa ih treba uvoziti. Kada je u pitanju nain izraavanja deviznog kursa razlikujemo : 1. Direktno i 2. Indirektno kotiranje deviznog kursa Direktno kotiranje deviznog kursa je kada cenu neke strane valute izraavamo u domaoj valuti : Npr. 1 EUR = 1 KM 1 USA $ = 2, 22 KM Indirektni nain izraavanja deviznog kursa je obrnut od direktnog i to je kada cijenu domae valute izraavamo u nekoj stranoj valuti : Npr. 1 KM = 0, 5 Pri direktnom kotiranju kupovni kurs je nii od prodajnog, a kod indirektnog kupovni kurs je vii.

2.2.

VRSTE DEVIZNIH KURSEVA

Postoje dve osnovne podele deviznih kurseva : 1. Prema nainu njihovog utvrivanja razlikuju se vrsti (fiksni) i promenjivi (fluktuirajui , fleksibilni) devizni kurs 2. Prema tome da li se istovremeno primenjuje vie kurseva ili samo jedan , govorimo o viestrukim (diferencijalnim) i jedinstvenim deviznim kursevima.

2.2.1. FIKSNI DEVIZNI KURS Fiksni (vrsti) devizni kursevi su oni kursevi koje propisuje drava u nameri da se na deviznim tritima uspostave to stabilniji odnosi. Vrijednost deviznog kursa u sluaju vrstog deviznog kursa, nije odreena iskljuivo visinom ponude i tranje deviza na perfektnom deviznom tritu. vrsti devizni kurs se odrava stabilnom intervencijom monetarnih vlasti na deviznom tritu zavisno od realnih tokova ponude i potranje na deviznom tritu.11 Da bi se
11

Dr Gordana enid-Jotanovid, Meunarodni ekonomski odnosi, Ekonomski fakultet Banja Luka, Banja luka 2009, str. 201

14

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

mogao odrati vrst devizni kurs potrebno je primjeniti mjere spoljnotrgovinske i devizne kontrole . Poto se uglavnom radilo o odravanju deviznog kursa na nivou koji je ispod realnog , nacionalna valuta je bila precjenjena . Tranja deviza je nadmaila ponudu pa je , da bi se spreio deficit platnog bilansa , bilo neophodno tranju deviza kresati (carinama , kvotama , dozvolama) a ponudu stimulisati (premijama , subvencijama) . Ukoliko je fiksni devizni kurs bio iznad realnog nivoa, to se rijetko deavalo, restruktivne mjere nisu bile potrebne jer je visoka cijena deviza sama po sebi ograniavala tranju i podsticala ponudu deviza . Pozitivne strane vrstog deviznog kursa su : prua pouzdanu osnovu za kalkulacije u uvoznim i izvoznim poslovima , olakava utvrivanje rentabilnosti investicionih ulaganja , smanjuje rizik u ekonomskim transakcijama sa inostranstvom , pozitivno djeluje na sklapanje dugoronih poslovnih aranmana sa stranim partnerima , titi nacionalnu privredu od kratkoronih i stihijskih poremeaja na svjetskom tritu , poveava interes stranaca da dre nacionalnu valutu , suava prostor za pekulativne transakcije Glavni nedostatci vrstog deviznog kursa : nacionalnu ekonomsku politiku podreuje potrebi odranja datog deviznog kursa neophodne su mjere za usklaivanje nivoa cena u zemlji sa nivoom cena u inostranstvu odgaa neophodna prilagoavanja nacionalne privrede izmjenjenim okolnostima u svjetskoj privredi , ne obezbjeuje uravnoteenje platnog bilansa , neophodna je stroga spoljnotrgovinska kontrola , namee potrebu dranja veih monetarnih rezervi , dovodi do precjenjenosti nacionalne valute. 2.2.2. FLUKTUIRAJUI DEVIZNI KURS Fluktuirajui devizni kursevi su kursevi koji se ne formiraju na bazi slubenog pariteta , ve prema svakodnevnom djelovanju ponude i potranje deviza na deviznom tritu . Ovi kursevi stalno tee da ponudu i tranju deviza uravnotee i zato stalno osciliraju. Pozitivne strane fluktuirajueg deviznog kursa su : obezbjeuje veu autonomnost u voenju ekonomske politike , olakava uravnoteenje platnog bilansa , blagovremeno upuuje domau privredu na potrebna prilagoavanja u skladu sa promjenama u meunarodnom ekonomskom okruenju , smanjuje potrebu dranja velikih monetarnih rezervi , nije neophodna stroga spoljnotrgovinska i devizna kontrola , spreava precjenjenost i potcjenjenost nacionalne valute .

15

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

Glavni nedostaci fluktuirajueg deviznog kursa su : nema vrste osnove za kalkulacije o rentabilnosti izvoznih i uvoznih poslova , ne obezbjeuje postojane kriterijume za ocenu rentabilnosti investicionih ulaganja poveava rizik u ekonomskim transakcijama sa inostranstvom , izlae domau privredu nekontrolisanom uticaju svih kratkoronih i stihijskih promjena na svjetskom tritu , obeshrabruje zakljuivanje dugoronih poslovnih aranmana sa inostranim partnerima , poveava mogunost za obavljanje pekulativnih poslova .

2.3. POJAM DEVIZNO-KURSNOG RIZIKA

Kretanje deviznih kurseva (cijena valuta) i njihova relativna odstupanja od konvencionalnog izabranog zajednikog imenitelja bila su poznata i prije sedamdesetih godina ovog vijeka, prije prelaska na devizno kursne aranmane tipa fleksibilnih deviznih kurseva. Meutim za ova osciliranja se moe rei da su bila neznatna i zanemarljiva. Valutni pariteti bili su uspostavljeni u odnosu na dolar (odnosno zlato) i osciliranje deviznih kurseva odvijala su se u okviru dozvoljenog minimalnog procentualnog odstupanja, najprije 1% , a neto kasnije i 2,25% od pariteta valute. U okviru dozvoljenih oscilacija devizni kurs se odravao intervencijama centralne banke iz monetarnih rezervi. U tako uspostavljenom sistemu fiksnih deviznih kurseva oscilacije deviznog kursa oko pariteta bile su limitirane i mogue su bile zvanine promjene deviznog kursa samo u sluaju fundamentalne platnobilansne neravnotee. Ovaj sistem deviznih kurseva ulivao je sigurnost svim ekonomskim subjektima prilikom donoenja poslovnih odluka, kako na internom, tako i na meunarodnom planu. Fiksirani pariteti otklanjali su nesigurnost i neizvjesnost po pitanju meunarodne trgovine i investiranja van granica svoje zemlje. Uslovno reeno, nije postojao rizik deviznog kursa, i na osnovu njega neizvjesnost u pogledu kretanja vrijednosti prihoda, imovine ili pak konkurentske snage subjekta na stranim robnim i finansijkim tritima. Poetkom sedamdesetih godina situacija se mijenja iz korijena. Veina razvijenih zemalja zapada prelazi na devizno kursne aranmane tipa fleksibilnih deviznih kurseva i njihov ekstremni vid fluktuirajue (plivajue) devizne kurseve. Ovo je bio znak da vie nije potrebno utvrivati paritet nacionalne valute. Devizni kurs postaje iskljuivo funkcija ponude i potranje deviza na deviznom tritu. Valutama je dozvoljeno da plivaju , da pronau svoju sopstvenu vrijednost na tritu. Prelazak na fluktuirajue devizne kurseve znaio je za ekonomske subjekte (korporacije i banke) pojavu jednog novog tipa rizika u njihovom poslovanju devizno-kursnog rizika (excange rate risk). Osciliranja deviznih kurseva postaju svakodnevna, nekotrolisana, nepredvidiva i znaajna. Ovakva kretanja deviznih kurseva bivaju rezultat prelaska na fluktuirajue devizne kurseve, velikog talasa inflacije, recesije koja je zahvatila svjetsku privredu, kretanja osloboenog kapitala od jednog do drugog poslovnog centra, kao i mnotvo drugih ekonomskih (i van ekonomskih) faktora proizvedenih u realnoj i monetarnoj sferi.
16

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

3.75 3.6 3.45 3.3 3.15 3 2.85 2.7 2.55 2.4 2.25 2.1 1.95 1.8 1.65 1.5 1.35 1.2 1.05 0.9 0.75 0.6 0.45 0.3 0.15 0 avgust 1971 jan.1980 feb.1985 dec.1986 Jul-91 okt.1992 mart 1993 feb.1994 okt.1994

Ilustracija kretanja kursa jednog amerikog dolara (USD) izraeno u njemakim markama (DEM) Rizik deviznog kursa definie se prije svega kao potencijalni gubitak na nepokrivenoj i nezatienoj otvorenoj deviznoj poziciji (imovini kapitalu i obavezama koje glase na stranu valutu) u sluaju da (gledano iz ugla jedne valute u kojoj se izvetava) valuta na koju glasi devizna pozicija depresira. Ova otvorena devizna pozicija naziva se jo i deviznom izloenou (excange exposure). Rizik deviznog kursa moe, sa druge strane da figurira i kao potencijalna zarada u sluaju da strana valuta apresira u odnosu na izvjetajnu valutu. Devizna izloenost moe biti duga i kratka. Duga izloenost znai da potraivanja denominirana u jednoj valuti premauju obaveze denominirane u istoj valuti.
17

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

Kada je kratka izloenost u pitanju je obrnut sluaj. Aktiva odnosno budui priliv i pasiva, odnosno budui odliv nemaju kontra stavku koja bi im odgovarala i po valuti ili po datumu dospjea u datom iznosu. U sluaju depresijacije ili devalvacije strane valute viak izloene aktive nad izloenom pasivom podrazumeva potencijalni gubitak. Isto tako, ako izloena pasiva (obaveze) premauje iznos izloene aktive u stranoj valuti, apresijacija ili revalvacija strane valute vodie gubitku na toj izloenoj poziciji. Korporacije ukoliko ne ele da ostave devizne pozicije otvorene i nezatiene od buduih promjena relativnih cena valuta, i ui u pekulativne operacije , moraju pristupiti minimiziranju, izbjegavanju ili zatiti kursnog rizika. Meunarodne korporacije, izvoznici, velike poslovne banke i ostali ekonomski subjekti ukljueni u meunarodne tokove robe i kapitala, imaju pred sobom na raspolaganju razliite instrumente i tehnike kojima se mogu sluiti radi minimiziranja, pokrivanja ili izbjegavanja deviznog rizika.

2.4. TEORIJE FORMIRANJA DEVIZNOG KURSA

Teorije formiranja deviznog kursa su : Teorija platnog bilansa Teorija pariteta kupovnih snaga Monetaristika teorija Portfolio teorija

2.4.1. TEORIJA PLATNOG BILANSA Po teoriji platnog bilansa, devizni kurs zavisi od stanja platnog bilansa. Ako jedna nacionalna ekonomija ima pozitivan platni bilans, to onda znai da je priliv deviza vei od tranje za devizama. Zbog toga e doi do jaanja vrijednosti nacionalne valute . Sve je obrnuto ako je platni bilans jedne zemlje negativan. Uz teoriju platno bilansnog pristupa formiranja deviznog kursa razvio se i pojam kursa ravnotee. 2.4.2. TEORIJA PARITETA KUPOVNIH SNAGA Po teoriji pariteta kupovnih snaga, osnovna determinanta formiranja deviznog kursa je kupovna snaga valute. Ova teorija objanjava kretanje kurseva dviju valuta kao odnos kupovne snage ili moi tih dviju valuta. Odnos kupovnih snaga valuta odreen je odnosom cijena, te se zato paritet kupovne snage valuta dviju zemalja moe definisati kao odnos nivoa cijena tih dviju zemalja. Imamo dvije verzije teorije pariteta kupovnih snaga :
18

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs

a) Apsolutna b) Relativna verzija - Po apsolutnoj verziji devizni se kurs dviju zemalja izraunava kao odnos nivoa cijena u tim zemljama gde je kurs ili cijena valute zemlje B u vremenu broj jedinica valute zemlje A koji se plaa za 1 jedinicu valute zemlje B. Kratkoroni devizni bi oscilirao oko kolinika njihovih ciljeva. Ova teorija pariteta zasniva se na predpostavci slobodne meunarodne trgovine i mogunosti izbora trita se neki proizvod moe kupiti ili prodati . - Relativna verzija teorije pariteta kupovnih snaga objanjava devizni kurs kao kurs iz baznog perioda korigovan odnosom domaih i vanjskih cijena iz istog vremenskog perioda . 2.4.3. MONETARISTIKA TEORIJA DEVIZNOG KURSA Monetaristika teorija deviznog kursa nastala je u 19 vijeku u doba klasinog ekonomskog uenja. U 20 veku ova teorija je potpuno razvijena u formi monetaristikog koncepta . Ova teorija polazi od teorije pariteta kupovnih snaga prema kojoj promjene deviznog kursa sledi promjene inflacije u zemlji i inostranstvu. Pretpostavke monetaristike teorije formiranja deviznih kurseva su : privreda je na nivou pune zaposlenosti trita roba su integrisana integrisana su nacionalna i meunarodna trita postoji potpuna mobilnost kapitala Jedna od bitnih karakteristika ove teorije je da se cijene brzo prilagoavaju promjenama novane mase, a na osnovu toga se i devizni kurs brzo prilagoava promjeni novane mase. U daljem razvoju monetaristike teorije nakon velikih oscilacija deviznih kurseva 70 tih godina 20 vijeka postavljena je teorija pod nazivom model valutne supstitucije, po kojem je osnovni faktor odreivanja deviznog kursa ponuda novca dviju valuta. Znaajan faktor su i relativni trokovi dranja ovih valuta. Ako su dve valute supstituti, onda e promjene nominalnih kamatnih stopa dovesti do promjene tranje u domaoj valuti, zbog ega e doi do znatnih odstupanja ravnotenog deviznog kursa od oekivanog .

2.4.4. PORTFOLIO TEORIJA DEVIZNIH KURSEVA Po ovoj teoriji ravnoteni devizni kurs na kratak rok (do 3 mjeseca) odreen je kretanjima na tritu novca i ponaanjima vlasnika imovine. Portfolio je odreeni sastav imovine koju njen vlasnik posjeduje. Osnovni faktor formiranja portfolio deviznog kursa je stanje na finansiskom tritu .

19

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs ZAKLJUAK

Na alost iz svega prethodno navedenog moemo uvidjeti da je glavni i osnovni uzrok inflacije loa politika, ili moda je bolje rei loi politiari. Inflacija je zapravo ekonomski poremeaj protiv koga drava mora da se bori. Kao i kod svakog problema, otklanja se uzorak. Ako inflaciju posmatramo kao suviak tranje nad ponudom, jasno je da drava utie na smanjenje tranje na razne naine (utie na onemoguavanje tampanja dodatne koliine papirnog novca, na razne naine utie da se smanje svi vidovi potronje itd). Ali pravo i jedino reenje je uvoenje antiinflatorne politike, koja obuhvata restriktivnu monetarnu politiku i restriktivnu fiskalnu politiku u odgovarajuoj kombinaciji. Jer je neophodno pokazati graanima da svi u dravi podjednako nose breme oporavka, a ne samo radni ovek izdvajajui visoke poreze od svojih ionako premalih plata, time se postie i preko potrebni socijalni mir koji je neophodan za oporavak jedne drave od inflacije. Danas preovlauju otvorene privrede i poslovna saradnja meu dravama. Bosna i Hercegovina imaju fluktuirajui devizni kurs, to ako se uzme u obzir jo uvek nestabilna privredna situacija u zemlji, predstavlja dobro rjeenje i dobar zatitni mehanizam od posljedica inflatornih kretanja cijena. Nedostatak ovakve devizne politike jeste, to jo uvijek nestabilnu i nerazvijenu privredu izlae spoljnim pritiscima i stavlja u veliku zavisnost od kretanja na svjetskoj privrednoj sceni. Takoe, ini nas nepopularnim za inostrana ulaganja, i stvara nesigurnost u procjeni rentabilnosti stranih ulaganja. Sa jaanjem nae privrede, svakako doi e i do pozitivnih pomaka kada je u pitanju devizno poslovanje Bosne i Hercegovine, a privredna stabilnost uinie nau zemlju nezavisnijom od promjena na svjetskom deviznom tritu.

20

Pristupni rad: Inflacija i devizni kurs LITERATURA

1. Michael C. Burda, Charles Wyplosz, Makroekonomija, Evropski udbenik-tree izdanje, 2004 god.; 2. Dr. Goran Popovi: Ekonomija evropske unije, makroekonomski aspekti i zajednike politike, Ekonomski fakultet Banja Luka, Banja Luka 2009 god.; 3. Komazec S., Risti .: Monetarne i javne finansije, Via poslovna kola Beograd, Beograd, 2000 god.; 4. Duani B.J.: Hiperinflacija: Da li nas istorija neemu ui, Beogradska poslovna kola, Beograd. 2009 god.; 5. Dr Gordana eni-Jotanovi, Meunarodni ekonomski odnosi, Ekonomski fakultet Banja Luka, Banja luka 2009 god.; 6. www.google.com

21