JU I SREDNJA KOLA Dr.

Husein Dani Velika Kladua

MATURSKI RAD
Tema: Montiranje ureaja za izmjenjivae irina medija topline za otvoreni sistem

Mentor: Begzadi Kiram dipl.ing.ma. V. Kladua april 2010. god.

Uenik: Bali Samir

1. Uvod Toplota sa toplijeg tijcla prelazi na hladnije. Toplota prodire kroz sve materijale. Postoje materije koje loe provode toplotu (izolatori) i materije koje dobro provode toplotu (provodnici ili konduktori). Prenoenje toplote od izvora i toplijih tijela na okolinu i na hladnija tijela moe se vriti: provoenjem, prenoenjem ili konvekcijom i zraenjem. Izmjena toplote provoenjem se vri kada se energija provodi direktnim kontaktom izmeu molekula jednog tijela ili izmeu molekula vie tijela koji su u termikom kontaktu. I u jednom i u drugom sluaju molekuli predaju svoju energiju susjednim molekulima. Prenoenje energije sa jednog na drugi molekul je slino kaokod kuglica na bilijarskoj tabli gdje se udarac prenosi s jedne kugle na drugu. Koliina provedene toplote u jedinici vremena je direktno proporciojonalna razlici temperature, a obrnuto proporcijonalna debljini zida.

2. Izmjenjivai topline Izmjenjiva i topline koriste se za prijenos topline od jednog fluida na drugi, kada nije potrebna transformacija energije (npr. kod daljinskog grijanja). Ti ureaji naj e e se sastoje od snopa cijevi kroz koje protje e jedan fluid, dok drugi fluid protje e s vanjske strane cijevi kroz taj snop. U njima se moe vriti zagrijavanje, hlaenje, isparavanje ili ukapljivanje fluida. iroko podru je primjene izmjenjiva a uslovilo je mnoge i razli ite njihove konstrukcije. I parni kotlovi bi bili u stvari izmjenjivai toplote poto se i kod njih toplota prenosi sa vrelih gasova na zidove kotla, te otuda i na vodu s druge strane zida. Izmjenjivai toplote su aparati u kojima se toplota prenosi (konvekcijom) sa jednog fluida na drugi. Pri ovome postoje dvije mogunosti: ili su fluidi razdvojeni jedan od drugog grejnom povrinom te se kroz njih vri toplotna razmena, ili se fluidi direktno meaju. Potrebno je razlikovati zagrijani fluid koji odaje toplotu i koji emo nazivati grijni fluid, i hladniji fluid, onaj koji treba grijati, grijani fluid. S obzirom na fiziko stanje fluida izmeu kojih se vrsi toplotna razmena mogue je: da i grijni i grijani fluid bude teni, da oba budu gasovita i da jedan bude tean a drugi gasovit. Od konstrukcije nekog izmjenjivaa toplote zahtijeva se da se toplotna razmena izvri to potpunije, uz to manji utroak materijala i uz to manju potronju energije, koja se upotrebljava za prinudno strujanje fluida kroz izmjenjiva. Najvaniji dio, a i najskuplji, na izmjetijivau toplote je grijna povrina. Od njene veliine zavisi kolika e biti cijela aparatura. Grijna povrina, odnosno zid kroz koji se toplotna razmena vri, radi to boljeg provoenja toplote treba da je napravljena od materijala koji ima veliki koeficijent provoenja toplote (bakar ili elik). Da bi se dobila to vea povrina za toplotnu razmenu koja e moi da izdri i potrebne pritiske najee se upotrebljavaju cijevi, koje zbog svog cilindrinog oblika mogu zadovoljili i drugi uslov. U cilju poveanja ukupne grijne povrine radi se obino sa veim brojem paralelno postavljenih cijevi. Pri tome jedan fluid koji uestvuje u toplotnoj razmeni protie kroz cijevi, a drugi tee oko cijevi. U normalnim sluajevima cijevi su tako povezane da fluid pri prolazu kroz razmenjiva paralelno kroz njih protie samo u jednom pravcu. Ako je potrebno da se fluid zagrije na viu temperaturu, tada se cijevi meusobno povezuju podesno postavljenim pregradama u cijevne grupe (slika 1). Iz eme se jasno vidi da u prvom sluaju estice fluida prolaze samo jedanput kroz izmjenjiva. U drugom sluaju fluid vie puta protekne s jednog na drugi kraj izmenjivaa.

Slika 1. ema izmjenjivaa topline: 1- dobo, 2 cijevna zmija, A i B ulaz i izlaz gasovitog fuida, C i D ulaz i izlaz tenog fluida Za uslove prenoenja toplate nije svejedno koji je sistem od ova dva u pitanju. U prvom sluaju fluid prolazi kroz presjek koji odgovara zbiru preseka svih est cijevi. U drugom sluaju ukupan presjek koji kroz fluid protie je tri puta manji, jer mora da protekne samo kroz presjek dvije cijevi, paralelno postavljene. Poto u istom vremenu kroz izmenjiva prolaze iste koliine fluida, na osnovu jednaine kontinuiteta brzina fluida pri prolazu kroz prvi izmjenjiva bie tri puta manja od brzine u drugom izmjenjivau toplote. Poto debljina graninog sloja zavisi od brzine kretanja fluida, to e u prvom tipu izmenjivaa granini sloj biti deblji "nego u drugom. Posto koeficijent prelaza toplote zavisi od debljine graninog sloja, i to tako to sa smanjenjem debljine graninog sloja njegova vrijednost raste, u prvom sluaju e koeficijent prelaza toplote bili manji nego u drugom. S obzirom na toplotnu stranu prvi tip je nepovoljniji. Meutim, posmatran sa hidrauline strane ovaj problem dovodi do zakljuka da e u prvom sluaju otvori pri proticanju fluida bili manji (poto rastu sa kvadratom brzine) nego u drugom sluaju, to znai da se mora utroiti za prvi sluaj manja koliina energije za pokretanje fluida (slabija pumpa) nego u drugom sluaju. Takoer moemo rei da kod naizmeninog vezivanja cijevi koeficijent prelaza toplote je vei, i potronja energije je vea, dok je kod paralelnog vezivanja manji ali je potronja energije za kretanje fluida manja. Ako se radi sa velikim koliinama fluida onda se obino upotrebljavaju izmenjivai toplate sa paralelnim cijevima, dok su za male koliine fluida podesniji izmjenjivai sa naizmjeninim vezivanjem.

3. Osnovna podjela izmjenjivaa U osnovi postoji nekoliko tipova (vrsta) izmjenjivaa topline, ovisno o postojanju razdjelne stijenke izmeu toplije i hladnije struje. Izmjenjivai topline kod kojih su struje (fluidi) razdvojeni meusobno vrstom stijenkom nazivaju se rekuperativnim izmjenjivaima ili, krae, rekuperatorima. Razdijelna stijenka je rashladna, odnosno ogrjevna povrina, koja moe biti cijevnog ili ploastog oblika. S obzirom na konstruktivnu izvedbu rekuperatori mogu biti razliito izvedeni. Jednu od izvedbi prikazuje slika 2.

Slika 2. Kombinirani rekuperativni izmjenjiva topline Prikazani izmjenjiva sastoji se od snopa cijevi koji je umetnut u bubanj (plat). Kroz cijevi struji hladnija struja koja se zagrijava, a u prostoru oko cijevi struji toplija struja koja se hladi prolaskom kroz izmjenjiva. Razdijelne stijenke ili povrine na kojima se izmjenjuje toplina jesu cijevne stijenke. Osim rekuperativnih izmjenjivaa topline postoje i tzv. regenerativni izmjenjivai ili regeneratori. Shematski prikaz jednog od regeneratora prikazuje sl. 3. Preko mase izraene od ice u obliku saa, koja polagano rotira na vertikalnoj osovini, s jedne strane struji topliji fluid i predaje toplinu rotirajuoj masi koja ju akumulira. S druge strane preko tako zagrijane mase struji hladniji fluid koji preuzima na sebe ovu akumuliranu toplinu i pri tome se zagrijava.

Slika 3. Regenerativni izmjenjiva topline Osim rekuperativnih i regenerativnih postoje i direktni izmjenjivai topline. Izmjena topline izmeu struja odvija se direktnim kontaktom struja u mjealitu. Npr. direktnim mijeanjem vode i vodene pare moe se sniziti pregrijanje ili postii kondenzacija pare. Isto

tako sabirnici kondenzata nekog postrojenja predstavljaju primjer direktnog izmjenjivaa topline. Osnovni su tipovi izmjenjivaa oni kod kojih svaka od struja prolazi samo jedanput kroz promatrani izmjenjiva. Njihova je podjela prema meusobnom strujanju fluida kroz izmjenjiva, te prema tom kriteriju osnovni tipovi izmjenjivaa mogu biti: a) istosmjerni izmjenjivai topline, b) protusmjerni izmjenjivai topline, c) unakrsni izmjenjivai topline. Istosmjerni izmjenjivai topline su takvi izmjenjivai kod kojih su struje meusobno paralelne i teku u istom smjeru. Takav izmjenjiva shematski prikazuje slika 4.

Slika 4. Istosmjerni izmjenjiva Kod protusmjernog izmjenjivaa, slika 5, struje teku takoer meusobno paralelno, ali u suprotnim smjerovima.

Slika 5. Protusmjerni izmjenjiva Kod unakrsnog izmjenjivaa topline, slika 6, struje se meusobno kriaju (ukrtaju). Osim osnovnih tipova, postoje najee u praksi kombinirani izmjenjivai topline. Naime, oni su formirani najee od svih triju osnovnih tipova.

Slika 6. Unakrsni izmjenjiva

4. Primjena izmjenjivaa topline Posredno grijanje je sistem centralnog grijanja u kojem se toplonoa grijnih tijela ne zagrijva direktno u kotlu nego posredno preko drugog sredstva za prenoenje toplote. Ono se upotrebljava u sluajevima kad se toplonoa iz bilo kojeg razloga ne moe upotrebiti za neposredno zagrivanje grijnih tijela. Tako, na primer, ako se u nekoj fabrici proizvodi para visokog pritiska za proizvodne svrhe, a ako treba grijati stambene zgrade, jasle i sl., tada se ova para iz higijenskih razloga ne moe upotrebiti za direktno zagrijvanje grijnih tijela, nego e se njena toplota predati preko razmjenjivaa toplote drugom toplonoi (na primjer vodi), i na taj nain grijati pomenute prostorije. Na slici 7 prikazana je principna shema ureaja u kojem se pomou pare proizvedene u kotlu (K), a koja parnom mreom (puna linija) prolazi kroz razmjenjiva toplote, tzv. protusmjerni aparat (PA), zagrijava voda koja krui po principu gravitacionog toplovodnog grijanja kroz mreu (isprekidana linija) i preko radijatora {R) zagrijava prostoriju. U ovom sistemu je primarni toplonoa para, a sekundarni topia voda i zato se ovakvo posredno grijanje naziva parno vodnim grijanjem. Pri tome para moe bili niskog ili visokog pritiska.

Slika 7. Shema otvorenog sistema sa izmjenjivaem Slino izgleda i shema gdje je primarni toplonoa vrela voda (iznad 100C), a sekundarni topla toda (do 100C). U kojem sluaju imamo vodo vodno grijanje. Ako je primarni toplonoa para visokog pritiska, a sekundarni para niskog pritiska, tada imamo paro parno grijanje, a ako je primarni toplonoa vrela voda, a sekundarni para niskog pritiska (koja se moe takode proizvesti u izrmjenjivau toplote) tada imamo vodo parno grijanje.

U posrednog grijanja mogu se praviti kombinacije i s vazduhom kao toplonoom. Grijanje hala grijnim agregatima je takode posredno grijanje. Grijai u agregatima mogu se, pored ostalog, zagrijavati parom, u kojem sluaju imamo paro vazduno grijanje. Ako bi se oni zagrivali vrelom vodom imali bismo vodo vazduno grijanje. 5. Montaa izmjenjivaa kod otvorenog i zatvorenog sitema Svi sistemi vodenog grijanja moraju imati odgovarajue ureuje koji obezbjeuju njihovu funkcionalnost i sigurnost. Ureaji za sigurnost rada tzv. sigurnosni ureaji moraju ispuniti sledee funkcije: da omogue slobodno irenje vode u cijelom postrojenju usljed promjene temperature (zagrcvanje vode od 4, tj. od njene najmanje zapremine. na 100 poveava joj zapreminu za 4,3%) spreavanje nastajanja ''suhog" kotla, tj. da osiguraju obezbjeenje od nedostatka vode, odravanje temperature i pritiska u odreenim radnim granicama. Instalacija moe imati vezu sa atmosferom samo do temperature od 100 (praktino do 90) da ne doe do kljuanja, odnosno do opasnosti isparenja vode. Ovakvi sistemi se nazivaju otvoreni za razliku od zatvoreni koji su hermetiki odvojeni od atmosfere, rade sa viim temperaturama od 110 i veim pritiscima slika 8.

Slika 8. Shema zatvorenog i otvorenog sistema

Slika 9. Ploasti izmjenjiva Budui da je voda u kontaktu sa vazduhom u otvorenim sistemima, efekat korozije se negativno odraava na zidove ekspanzionog suda to dovodi i do neistoe vode ime se ugroava cijela instalacija. Prednost zatvorenih sistema u ovom pogledu je oigledna jer nemaju nikakvog kontakta sa vazduhom i njegovom estom obnovom, a kod zatvorenih sudova u kojima vazduh slui kao ''jastuk" za promenu pritiska vazduh se ne obnavlja ili je za tu svrhu primenjen neki inertni gas. Prijedlog za jugoslovenski standard u podruju centralnih grijanja (JUS) otvorenih sistema je da se radna temperatura ogranii do 110, a pritisak u najniem dijelu instalacije do 150 kPa. Pri ovome kotlovi za vrsta goriva ne mogu imati veu jainu od 96 kW, a u ostalim gorivima (tenim i gasovltim) do 36 kW. 6. Ekspanzione posude Ekspanzione posude su elementi u koje se ulijeva viak vode koji nastaje prilikom zagrijavanja vode, tj. voda se iri, tad se povea njena temperatura i da nebi dolo do pucanja cijevi ili grijni tijela taj viak vode se ulije u nju. Osim vode koja se ulije ima i nekog procenta vodene pare a poto i ona stvara pritisak postoje otvoreni sistemo tj. otvorene ekspanzione

posude koje imaju cjevicu na sebi i preko nje dolazi u kontakta sa atmosferom. Kroz tu cijev izlazi viak pare kao i viak vode ako doe do toga. Veliina ekspanzioni posuda bi trebala biti vea od cjeokupne zapremine vode kako bi se osigurao sistem. Ekspanzija vode kao ogrijevnog medija u sistemu centralnog toplovodnog grijanja nastala usljed promjene temperature voda uobiajeno se rjeava pomou: Zatvorene ekspanzione posude (smjetena na najvioj taki instalacije slika 10) ili Otvorene ekspanzione posude (obavezno kod tkz. potopljenih radijatorskih sistema bez sigurnosnog razvodnog napajanja energijom za rad cirkulacionom pumpom slika11). Ekspanziona posuda slui za preuzimanje toplovodnih irenja ogrijevnog medija u sistemima grijanja.

Slika 10. Otvorena ekspanziona posuda

10

Slika 11. Zatvorena ekspanziona posuda 7. Tipovi izmjenjivaa iroko podruje primene izmjenjivaa uslovilo je mnoge i razliite njihove konstrukcije. Ovdje e se dati opis onih koji u oblasti grijanja dolaze u obzir a to su cijevni protivsmjerni izmjenjivai. 7.1. Izmjenjiva sa savijenim cijevima

U cilindrinom rezervoaru od elinog lima ili sivog liva je ugraen snop savijenih elinih, bakarnih ili mesinganih cijevi iji su krajevi spojeni u jaku metalnu, obino elinu plou, koja je privrena za prirubnicu rezervoara zajedno sa njegovim poklopcem (stika 12). Para ulazi s jedne strane poklopca, prolazi kroz grijne cijevi i vraa se s druge strane kroz isti poklopac kao kondenzat ili mjeavina s vodom. Voda za zagrijavanje ulazi s donje strane prolazi kroz izmjenjiva okolo grijnih cijevi, koje su pregraene jednom pregradom i zagrijana izlazi kroz gornji otvor. Savijene cijevi dozvoljavaju njihovu dilataciju. Radi ienja treba izvui cijeli snop (registar) cijevi. U sluaju proputanja pojedinih cijevi, do njihove zamene mogu se iskljuiti zatvaranjem njihovih krajeva.

11

Slika 12. Izmjenjiva sa savijenim cijevima 7.2. Izmjenjiva sa pravim cijevima

Na slici 13. vidi se jedan ovakav izmjenjiva od koga se cijevi lake iste i zamijenjuju. Sa obje strane cijevi su upertlovane za plou samo ploa je na jednoj strani privrena za obod - prirubnicu - rezervoara, dok je s druge strane ploa slobodna a izmeu nje i rezevoara je zaptivka. Poklopci su sa otvorima i prirubnicama na objema stranama. Ovakvi izmenjivai primenjuju gdje je toplonoa para visokog pritiska ili pregrijana voda. Izmenjivai koji se koriste u instalacijama grijanja postavljaju se iznad nivoa kotla a potrebno je predvidjeti mogunost lakog demontiranja i vaenja registra. Radi smanjenja toplotnih gubitaka treba ih izolovati.

Slika 13. Izmjenjiva sa pravim cijevima

7.3.

Ploasti izmjenjiva

Prilikom izmjene topline s jednog medija na drugi ploasti izmjenjivai topline pruaju uinkovitu alternativu konvencionalnim, vodom hlaenim kondenzatorima i isparivaima. Pogodni su za irok izbor radnih tvari, a i ukljuuju smanjen volumen radne tvari u sistemu. Prednosti ploastih izmjenjivaa topline: 12

 niski trokovi rada, vrlo visok koeficjent prijelaza topline (k-vrijednost u prosjeku 3 do 5 puta vea nego kod spiralnih i U cijevnih izmjenjivaa topline), brtve bez ljepila CLIP ON (sustav koji se kvai), OFF SET (pomaknuti) sustav s asimetrinim otvorima za protok stvara vrlo uinkovit i ekonomian ureaj, potrebno je do 75% manje prostora, efekt samoienja zbog vrlo turbulentnog ponaanja u protoku, naknadno podeavanje kapaciteta, vrlo visok stupanj sigurnosti po pitanju mjeanja medija, lako se rastavlja i isti.

Slika 14 Ploasti izmjenjiva

13

8. Zakljuak Izmjenjiva i topline koriste se za prijenos topline od jednog fluida na drugi, kada nije potrebna transformacija energije (npr. kod daljinskog grijanja). Ti ureaji naj e e se sastoje od snopa cijevi kroz koje protje e jedan fluid, dok drugi fluid protje e s vanjske strane cijevi kroz taj snop. U njima se moe vriti zagrijavanje, hlaenje, isparavanje ili ukapljivanje fluida. iroko podruje primjene izmjenjivaa uslovilo je mnoge i razliite njihove konstrukcije. I parni kotlovi bi bili u stvari izmjenjivai toplote poto se i kod njih toplota prenosi sa vrelih gasova na zidove kotla, te otuda i na vodu s druge strane zida. Izmjenjivai toplote su aparati u kojima se toplota prenosi (konvekcijom) sa jednog fluida na drugi. Pri ovome postoje dvije mogunosti: ili su fluidi razdvojeni jedan od drugog grejnom povrinom te se kroz njih vri toplotna razmena, ili se fluidi direktno meaju. Potrebno je razlikovati zagrijani fluid koji odaje toplotu i koji emo nazivati grijni fluid, i hladniji fluid, onaj koji treba grijati, grijani fluid. Osnovni su tipovi izmjenjivaa oni kod kojih svaka od struja prolazi samo jedanput kroz promatrani izmjenjiva. Njihova je podjela prema meusobnom strujanju fluida kroz izmjenjiva, te prema tom kriteriju osnovni tipovi izmjenjivaa mogu biti: a) istosmjerni izmjenjivai topline, b) protusmjerni izmjenjivai topline, c) unakrsni izmjenjivai topline.

14

Literatura
1. 2. 3. M. Karamehmedovi: ''VENTILACIJONI ELEMENTI'', Sarajevo 1999. . Kuumlija: ''GREJANJE I VETRENJE'' www.google.com

15

16

Sadraj 1. Uvod 2. Izmjenjivai topline 3. Osnovna podjela izmjenjivaa 4. Primjena izmjenjivaa toplin 5. Montaa izmjenjivaa kod otvorenog i zatvorenog sistema 1 2 3 6 7 9 10
10 11 12

6. Ekspanzione posude 7. Tipovi izmjenjivaa

7.1. Izmjenjiva sa savijenim cijevima 7.2. Izmjenjiva sa pravim cijevima 7.3. Ploasti izmjenjiva

8. Zakljuak Literatura

13 14

17