BI THI VIT

TM HIU LCH S QUAN H C BIT VIT NAM - LO, LO - VIT NAM

CH : NHNG NHN T HNH THNH, QUYT NH MI QUAN H C BIT VIT NAM - LO, LO - VIT NAM

Ging vin n v

: L HONG CM XUYN : Khoa Kinh t

NHNG NHN T HNH THNH, QUYT NH MI QUAN H HU NGH C BIT VIT NAM - LO, LO - VIT NAM
Tri qua bao i, Vit Nam v Lo l hai nc lng ging gn gi bn nhau nh lng trn xm di. Nhn dn Vit Nam c cu Lng ging ti la tt n c nhau tng t nh cch nhn dn Lo gi nhn dn Vit Nam l Bn cy hn khing (bn k, nh cnh). Quan h Vit Nam - Lo, Lo - Vit Nam l mi quan h nhn ha, ny sinh t i sng thch ng vi t nhin v dng xy x hi ca bit bao th h cng ng dn c hai nc c nhiu li ch tng ng, cao hn ht l vn mnh hai dn tc gn b vi nhau rt khng kht v c pht trin thnh quan h c bit cha tng c trong lch s quan h quc t. Quan h on kt c bit Vit Nam - Lo, Lo - Vit Nam hnh thnh khng phi do mun ch quan ca bt k bn no, cng khng phi l mt hin tng nht thi, m bt ngun t v tr a - chin lc ca hai nc, t bn cht nhn vn, nng ta ln nhau ca hai dn tc c cng li ch c bn v c lp, t ch v nguyn vng chnh ng thit tha v ha bnh v pht trin. Quan h truyn thng hu ngh Vit Nam - Lo, Lo - Vit Nam c nng ln thnh quan h c bit k t khi lnh t Nguyn i Quc (tc Ch tch H Ch Minh) thnh lp ng Cng sn Vit Nam vo u nm 1930 v sau (thng 10 nm 1930), i tn thnh ng Cng sn ng Dng, tin thn ca ng Cng sn Vit Nam v ng Nhn dn cch mng Lo sau ny. Cng ta lng vo dy Trng Sn hng v Vit Nam v Lo c v tr a - chin lc quan trng vng ng Nam do nm k con ng giao thng hng hi hng u th gii, ni lin ng Bc , Nam qua Ty Thi Bnh Dng v n Dng, ni c tr lng du kh v tim nng ti nguyn khong sn kh di do, mt tiu im ca s tranh ginh li ch v nh hng gia cc nc ln v cc trung tm quyn lc quc t. Dy Trng Sn, bin gii t nhin gia Vit Nam v Lo l bc tng thnh him yu, to iu kin cho hai nc ta lng vo nhau, phi hp, gip ln nhau trong chin tranh bo v T quc ca mi nc. Ti y, c nhiu v tr chin lc khng

ch nhng a bn then cht v kinh t v quc phng rng ln ca c hai nc, c th tr thnh im ta vng chc cho Vit Nam v Lo trong s nghip xy dng v bo v t nc. Do iu kin t nhin v s pht trin kinh t - x hi ca Vit Nam v Lo c nhiu im tng ng, li va c nhng nt khc bit, trong hon cnh ton cu ha v hi nhp quc t ngy nay, hai nc hon ton c th b sung cho nhau bng tim nng, th mnh ca mi nc v v tr a l, ti nguyn, ngun nhn lc, th trng cng nh s phn vng kinh t v phn cng lao ng hp l hp tc cng pht trin. Nhn dn hai nc giu lng nhn i, bao dung v vn ha ca hai dn tc c nhiu nt tng ng Vit Nam v Lo u l nhng quc gia a dn tc, c lch s pht trin lu i trn bn o ng Dng. Qu trnh cng c, hoc sinh sng xen ci ca nhng c dn Vit Nam v c dn Lo trn a bn bin gii ca hai nc phn nh sinh ng, lin tc mi quan h ci ngun v quan h tip xc t xa xa ca nhn dn hai nc. Huyn thoi khi nguyn v qu bu m tr thnh biu tng cao p v ngun gc chung v tnh on kt keo sn gia cc dn tc hai bn dy Trng Sn. Cho n nay, cc dn tc anh em sng khu vc bin gii hai nc vn nui dng nim t ho v truyn mi cho nhau nhng cu chuyn v o l lm ngi v cng su sc m ng b xa li. S hi ha gia lng nhn i v tinh thn cng ng l mt nt c sc trong trit l nhn sinh ca ngi Vit Nam cng nh ngi Lo. Ngn ng Lo c cu: Ni hp lng th xin cho cng ch tic, ni tri th du xin mua cng chng bn (Vu thc kh, kh kin b thi (b kh thi), vu b thc kh kho x c b khai). Nhng tnh cm bnh d nhng chn thnh m ngi dn nc Vit dnh cho ngi bn lng ging ca mnh cn c lu li trong th tch c: ngi Lo thun hu cht phc[1], trong giao dch bun bn th h vui lng i chc[2]. Mc du Vit Nam v Lo c ting ni, vn t khng ging nhau, sng to v la chn cc nn vn ha cng nh cc hnh thc t chc chnh tr - x hi khc nhau, nhng nhng nt tng ng th vn ph bin trong mun mt i sng hng ngy ca c dn Vit Nam v Lo. Cc nn vn ha ngh thut truyn thng ca Vit Nam

v Lo d dng tm thy s ng cm vi nhau, cng chia s v cc gi tr cng ng, coi trng lut tc, tn knh ngi gi, S tng ng gia vn ha lng - nc ca ngi Vit v vn ha bn - mng ca ngi Lo bt ngun t chnh nn tng chung ca vn minh nng nghip la nc ng Nam . Nh lng nhn i bao la v i sng tm hn phong ph, trong c nhng nh hng su m ca o Pht m trong cch i nhn x th ca mnh, nhn dn Vit Nam v nhn dn Lo bao gi cng nu cao nhng phm cht yu thng v hng thin. Nhn dn hai nc c truyn thng bang giao ha hiu, cu mang m bc ln nhau t lu i, cui th k XIX cng b thc dn Php xm lc v t ch cai tr tn bo Di thi k phong kin, c im ni bt trong quan h gia nhn dn hai nc v mi bang giao gia cc triu i l thn thin, hu ho. Gia hai dn tc khng c s p bc v n dch nhau, khng c him khch v th hn nhau; mt khc, nhn dn hai nc tng c c ngn nm gip , che ch ln nhau, l lng ging ch ct ca nhau. Cui th k XIX, thc dn Php tin hnh xm lc v t ch h ln Vit Nam (1883), Campuchia (1863) v Lo (1893). Vic thc dn Php sp nhp cng bc ba nc Vit Nam, Lo, Campuchia, vn c nn vn ha, ngn ng, tn gio, phong tc tp qun khc nhau thnh mt thc th ng Dng thuc Php, chng nhng hy b tnh cht quc gia ca mi nc, m cn bin ng Dng tr thnh mt a bn b chia r su sc gia cc dn tc. Mt mt, thc dn Php tm mi cch thc hin m mu chia tr trong ni b tng nc v gia ba nc ng Dng vi nhau; gy th hn v chng i gia Vit Nam vi Lo, Lo vi Vit Nam, hng xuyn tc v ph hoi tnh hu ngh truyn thng Vit Nam - Lo, Lo - Vit Nam. Mt khc, v khch quan, ng Dng bin thnh mt n v hon ton mi, c nhng mi rng buc cht ch v chnh tr, qun s, kinh t, x hi, vn ha, v v th, phong tro u tranh gii phng dn tc ca nhn dn Vit Nam, Lo, Campuchia nht nh c tc ng, nh hng mt thit ln nhau. Do cng chung mt k th v chung mt cnh ng b xm lc, p bc, pht huy truyn thng on kt hu ngh sn c, nhn dn ba nc Vit Nam, Lo, Campuchia d dng ng cm, lin kt t nhin vi nhau v t nguyn phi hp vi nhau trong mt s mnh chung u tranh chng thc dn Php xm lc, ginh c lp, t do.

T phong tro Cn Vng di ngn c yu nc ca Vua Hm Nghi v Tn Tht Thuyt (thng 7 nm 1885) n nhng nm 1920, din ra nhiu cuc khi ngha v cc hot ng u tranh ca nhn dn Vit Nam. Nhiu phong tro trong s nhn c s ng h, gip ca nhn dn Lo ti vng st bin gii Lo - Vit, chy di t H Lo, Trung Lo ln Thng Lo. c bit, trong nhng nm u th k XX, cuc khi ngha H Lo do ng Ko v ng Cmmam lnh o (19011937) phi hp vi ngha qun dn tc Xng Ty Nguyn (Vit Nam); phong tro chng Php ca ngi Mng Ty Bc Vit Nam do Chu Phptchy lnh o (1918-1922) lan rng trn a bn nhiu tnh bin gii hai nc thuc Thng Lo v Ty Bc Vit Nam, gy cho qun Php nhiu thit hi. Tuy cc phong tro trn u b chnh quyn thc dn n p, dp tt, song mi quan h gia nhn dn Vit Nam v nhn dn Lo trong nhng nm u chng s xm lc v ch p bc, bc lt ca thc dn Php cho thy nhn thc ca hai dn tc v xy dng khi on kt u tranh tr nn mt nhu cu tt yu khch quan. Vic xc nh con ng cu nc ng n v xy dng mi quan h on kt gia cc dn tc trn bn o ng Dng l mt trong nhng nhim v cp bch t ra cho cc nh lnh o phong tro yu nc v cch mng ti x ny. Ch tch H Ch Minh sm xc nh con ng gii phng dn tc Vit Nam v dn tc Lo Trong nhng thp nin u th k XX, chnh Nguyn i Quc (tc Ch tch H Ch Minh sau ny), vi lng yu nc nng nn v ngh lc phi thng, vt ln mi kh khn, gian kh, t mnh khm ph th gii t bn ch ngha v cc dn tc thuc a, nhm pht hin chn l cu nc. Ngi tip nhn v vn dng sng to ch ngha Mc - Lnin vo iu kin c th ca ng Dng xc nh con ng gii phng theo qu o cch mng v sn cho cc dn tc Vit Nam, Lo, Campuchia. Trong qu trnh tm ng cu nc ca mnh, Nguyn i Quc rt quan tm n tnh hnh Lo. Ngi khng ch ln n ch thc dn Php ni chung m cn t co c th s tn bo ca thc dn Php Lo[3]. Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin mt trong nhng t chc tin thn ca ng Cng sn Vit Nam - do Nguyn i Quc trc tip sng lp vo thng 6 nm 1925 ti Qung Chu (Trung Quc), n thng 2 nm 1927, Hi ny gy dng c c s ti Lo. Thng qua hot ng ca Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin Lo, Nguyn i Quc thy y l iu kin thun li ngi Vit Nam va tham gia cuc vn ng cu nc ti Lo, va st cnh cng nhn dn Lo xy dng mi quan h on kt khng kht gia Vit Nam Lo, Lo - Vit Nam. Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin lp Hi i hu, Hi

Vit kiu yu nc, m cc lp hun luyn cch mng trn t Lo. Trn thc t, t na sau nhng nm 1920, Lo l mt u cu trc tip truyn b ch ngha Mc Lnin v t tng cu nc mi ca Nguyn i Quc vo ng Dng. Nm 1928, ch thn Ngi b mt t chc kho st thc a ti Lo[4] cng cho thy mi quan h gn b mt thit gia cch mng Vit Nam v cch mng Lo. Cng trong nm ny, chi b Thanh nin Cng sn u tin c thnh lp ti Ving Chn, ng thi ng dy lin lc gia nhiu th trn ca Lo vi Vit Nam c t chc. Nh vy, Lo tr thnh mt trong nhng a im u tin trn hnh trnh tr v ng Dng ca Nguyn i Quc, ni b sung nhng c s thc tin mi cho cng tc chnh tr, t tng v t chc ca Ngi v phong tro gii phng dn tc ba nc ng Dng. Qu trnh Nguyn i Quc t nn mng cho quan h c bit Vit Nam - Lo, Lo - Vit Nam bo hiu bc ngot lch s trng i sp ti ca cch mng Vit Nam cng nh cch mng Lo. Cui thp nin 1920, do kt qu trc tip ca qu trnh truyn b ch ngha Mc Lnin, t tng gii phng dn tc ca ng ch Nguyn i Quc, cng vi s pht trin ca phong tro cng nhn v phong tro yu nc, nhng iu kin khch quan v ch quan cho vic thnh lp ng ca giai cp cng nhn ng Dng, trc ht l Vit Nam, chn mui. Ngy 3 thng 2 nm 1930, ng Cng sn Vit Nam c thnh lp. Hi ngh thnh lp ng do ng ch Nguyn i Quc ch tr tho lun v thng qua cc vn kin Chnh cng vn tt ca ng, Sch lc vn tt ca ng, Chng trnh tm tt ca ng v iu l vn tt ca ng Cng sn Vit Nam do Nguyn i Quc son tho. Hi ngh xc nh r con ng gii phng v pht trin ca dn tc Vit Nam l lm t sn dn quyn cch mng v th a cch mng i ti x hi cng sn. Nhim v ca cch mng t sn dn quyn l thc hin quyn c lp dn tc, quyn t do, dn ch ca nhn dn. ng l i tin phong ca giai cp v sn, ng vai tr lnh o cch mng. Hi ngh ch trng kt hp tinh thn yu nc chn chnh vi tinh thn quc t trong sng. Hai nc Vit Nam v Lo c cng hon cnh lch s b thc dn Php thng tr, c cng mc tiu v kht vng c lp, t do, nn con ng gii phng v pht trin ca dn tc Vit Nam theo t tng Nguyn i Quc c Hi ngh thnh lp ng Cng sn Vit Nam thng qua, cng l con ng ph hp, cha ng nhng gii php gii phng dn tc Lo khi ch n l, a t nc Lo n thnh vng.

Ngun: Lch s quan h c bit Vit Nam- Lo, Lo - Vit Nam 1930-2007, Ti liu tuyn truyn, Nxb. CTQG, H, 2012, tr.9-38.

[1]. L Qu n: Kin vn tiu lc, Bn dch, Nxb. S hc, H Ni, 1962, q.6, tr.361. [2]. L Qu n: Ph bin tp lc, Bn dch, Nxb. Khoa hc, H Ni, 1964, q.4, tr.225. [3]. Xem Bn n ch thc dn Php trong H Ch Minh: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia - S tht, H Ni, 2011, t.2, tr.23-144. [4]. a im m Nguyn i Quc t chn n Lo c xc nh l bn Xing Vng, huyn Nong Bc, tnh Khm Mun. Xem Ban Ch o nghin cu l lun v thc tin Trung ng ng Nhn dn cch mng Lo: Lch s ng Nhn dn cch mng Lo (tm lc), Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni, 2005, tr.18.