ATATRKN SANAT ANLAYII Atatrk'n dnyaya geldii 1881 ylnda Osmanl Devleti, eitli i ve d skntlarla kar karya bulunuyordu.

Devletin kendi bekasn salamak iin ald tedbirler, ou zaman olumlu sonular vermiyordu. Aydnlar ise, kaleme aldklar eserlerinde areler retiyor, yn ve yol gsterici olmaya alyorlard. Bu aydnlar arasnda Namk Kemal Ziya Paa ve inasi ilk sralarda yer alyordu. Bu aydnlarmz yeniliin ve gelimenin savunucular olarak, geleneki anlaya kar amansz bir mcadeleye girdiler. Eserlerini halk aydnlatmak, onlara yeni: bir ruh ve heyecan kazandrmak iin kaleme alyorlar, sanat toplumun faydasna kullanmaya alyorlard. Mustafa Kemal Atatrk'n ilk genlik yllar bu sanatlarn eserlerini okumak ve onlardan ilham almakla geer. Manastr Askeri dadisinde bir ara iir ve edebiyata ilgisi artar. Bunda arkada mer Naci'nin de etkisi olmutur. Ancak dadi hocas, kendisini, iir ve edebiyatla, askerlik mesleini olumsuz etkileyecei iin uramamasn tembihler: Bunun zerine iire ara verir Manastr dadisinden mezun olduktan sonra Harp Okuluna kaydolan Mustafa Kemal bu okulun ikinci snfnda kltr ve edebiyatla yeniden ilgilenir. O yllara ait hatralarnda yle diyor:"kinci snfa getikten sonra askerlik derslerine merak sardrdm. iir yazmak hakknda dadi hocasnn ikazlarn unutmuyordum. Fakat gzel sylemekle yazmak hevesi srekli vard. Teneffs zamanlarnda hitabet talimi yapyordum. " Harp Okulundan mezun olan Mustafa Kemal'in bundan sonraki hayat ar mcadelelerle geer. Cephelerde askerlik sahasndaki dehasn gsterir anakkale'de bir destann yazlmasnda barol oynar ve en byk sava sanats unvanna sahip olur. Atatrk, tarihin derinliklerini ok iyi aratran, gemite yaplanlar btn boyutlaryla inceleyen, bunlar arasnda sebep-sonu ilikisini kuran, bilimsel bir disipline sahip olan bir liderdir. Sadece kendi tarihini deil, baka milletlerin de tarihlerini inceleyerek orada olup bitenlerden eitli dersler karmtr. lkenin geri kalnmlk zincirinden kurtulmas iin, ncelikle onun ufkunu amak olduunu tespit eden Atatrk, bu ite en nemli unsurlardan biri olan kltr ve sanatn gelimesi iin byk gayret gsterir. lkenin, her yannda, kltrel ve sanat etkinliklerinin gerekletirilmesi iin gerekli tm tedbirleri alr ve uygular ada ve gzel sanatlarn toplumda kabul edilmesi iin iyi bir zemin hazrlanmas gerektiini anlayan Atatrk, birbiri ardnca inklplar yapmaya balar. zellikle kadnlarn cephede olduu gibi, sosyal hayatn her cephesinde erkein yannda yer almas iin deiiklikler yapar Bu kararlar kltr ve sanat hayatnn gelimesinde ok nemli hizmet grr. Atatrkn sanata ve resme olan ilgisi rencilik yllarna dayanr. Atatrk, dostu olan Ali Fuadla bir hafta sonu Bykadada dinlenirken: Fuad, eer matematiin zerinde durduum kadar iir ve resim zerinde de dursaydm, Harbiyede drt duvar arasnda kapanp kalmazdm. Mehtapl gecede okuldan kap buraya gelir ve iir yazardm. Sabahleyin ortalk aydnlanr aydnlanmaz da resim yapmaya balardm. Bu alnt Atatrkn bir birey olarak sanata ne kadar yakn olduunu bize en iyi anlatan bir bilgidir. Milli bilinci yerletirme abalar ve ada bir devletin gerektirdii toplumsal ve kltrel kurumlar oluturma almalar bir bakma Trk sanatsnn yolunu aydnlatmtr. Atatrkn balatt aydnlanma olgusuna bilim nn yan sra sanatn estetik ve duygusal gzellii de olumlu katk salamtr. Atatrk, gzel sanatlar eitim, bilim ve kltr inklaplarnn bir paras olarak grr ve bunu her zaman yineler. Gzel sanatlarda baar, btn inklaplarn baarl olduunun en kesin delilidir. Gzel sanatlarn gelimesi ve halkn gnlk yaamnda bir lde yer alabilmesi Atatrk dneminin kltr ve sanat politikasnn

bir sonucudur. Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet ki fennin gerektirdii eyleri yapmaz; itiraf etmeli ki o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur. (Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt II, s. 67) Gzel sanatlarn hepsinde, ulus genliinin ne trl ilerletilmesini istediinizi bilirim. Bu yaplmaktadr. Ancak bunda en abuk, en nde gtrlmesi gerekli olan Trk musikisidir. Bir ulusun yeni deiikliinde l, musikide deiiklii alabilmesi, kavrayabilmesidir. (Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt I, s. 378) Atatrk'n sanata verdii bu nem, Kuran'da tarif edilen sanat anlayna son derece uygundur. Allah Kuran'da sanatn nemini vurgulayan, Mslmanlarn sanat zevkine iaret eden ok nemli bilgiler vermektedir. Cennet hakknda yaplan tasvirler, orada kusursuz bir sanat zenginlii olduunu gstermektedir. "Bir millet sanattan ve sanatkrdan yoksunsa, tam bir hayata mlik olamaz." ATATRK, Trk milletinin varlna ynelik btn deiikliklerin milli ve meden temellere dayanmasn istiyordu. Sanatta ve kltrde kkl bir gemie sahip olan Trk milletinin lyk olduu seviyeye ulamas, onun temel emeli ve ideali olmutur. ATATRK, milletin hayatnda gerekletirilmesi gereken btn deiikliklerin zorlama ile olmayacan, altrc ve inandrc bir tutumla oluturulmas gerektiine inand iin, zellikle Trk musikisinde bu sistemin uygulanmasn gerekli grmtr. ATATRK'n emirleriyle kurulan Cumhurbakanl orkestrasnn bir konserinden sonra, ATATRK yle sylemitir: "Halkn da musiki ihtiyacn dnmek gerekir. Halkn musiki zevkinin gelimesi iin bu musikiye (bat musikisine) almas ve bu musikiden holanmas iin, kkl bir musiki eitimine ihtiya vardr." Nitekim, Devlet konservatuarnn temeli olan musiki muallim mektebinin (1925) byk ATATRK'n bu iareti zerine gerekletirilmitir. Musiki muallim mekteplerinin amac sanatdan ok orta retim iin retmen yetitirmekti. kinci adm, bir milli musiki ve temsil akademisinin kurulmasyd. ATATRK, musikinin sadece nazar (didaktik) bir ura olarak deil, pratik ve uygulayc bir sistemle gelitirilmesini vurgulam oluyordu. "Birok defa Trk musikisinin tam haysiyetini bulamyoruz. te bu dinlediimiz musiki hakiki bir Trk musikisidir ve hi phesiz yksek bir medeniyetin musikisidir. Bu musikiyi dnyann anlamas lzmdr. Onu btn dnyaya anlatabilmek iin, bizim millete bugnk medeni dnyann seviyesine ykselmemiz gerekir." Ulusun ince duygularn dncelerini anlatan, yksek deyilerini, syleyilerini toplamak, onlar genel musiki kurallarna gre ilemek gerekir, ancak Trk ulusal musikisi byle ykselebilir, evrensel musiki de yerini alabilir. Kltr ileri bakanlnn buna deerince nem vermesini, kamunun ona yardmc olmasn dilerim." ATATRK, btn memleket ilerinde olduu gibi, kltr ve sanat varlmzda da, dnya lsnde bir yenilie ve baarya ulamann byle mmkn olabileceini, musikide milli olabilmenin dayand temel unsurlardan biri olan folklor deerlerinden faydalanmann nemini de belirtmi oluyordu. Nitekim bir baka zaman da yle sylemitir:" Bizim musikimiz Anadolu halkndan ilenebilir." ATATRK, bu szleriyle de, memleketin Milli Kltr hazinesi olan halk musikisini aratrlarak, ilm esaslar ve metotlarla kltr canllklaryla ortaya konulmasn vurgulam oluyordu. Kurulan musiki muallim mektebinin sanatkrdan ok, retmen yetitirmek amacna ynelik olmas, gen retmenler mrifetiyle, memleket sathnda bir musiki eitiminin gerekletirilmesini salamakt. Byk ATATRK "Yksek bir insan cemiyeti olan Trk milletinin tarih bir niteliinin de, gzel sanatlar sevmek ve bu sahada ykselmek olduunu" sylerken, Trk milletinin yksek karakterine ve alkanlna, milli birlik ve parlak zeksna bilgiye ballna ve yrek btnlne gvenini belirtiyor, milletin bu niteliini her eit vasta ve tedbirlerle besleyerek gelitirilmesinin milli lkmz olduunu ve bugnk dnya iinde, tam anlamyla medeni bir toplum iinde, yer almas gerektiine nemle iaret etmi oluyordu Ulusumuzu her konuda olduu gibi, sanata ynelme konusunda da zendiren kii

Atatrktr. Atatrk, 1923 ylnda Ankara Halkevinde ressamlarla yapt bir syleide yle demektedir: ..Sanat da, toplumda uzun alma ve abalardan sonra alnnda ilk hisseden insandr. Yaam boyunca, sanata, sanatya ve estetie verdii nemi 1930 ylnda aadaki zdeyii ile vurgulamtr: Hepiniz milletvekili olabilirsiniz, bakan olabilirsiniz, hatta cumhurbakan olabilirsiniz. Fakat sanatkar olamazsnz. Ayrca insan ruhunun geliimini dnerek sanattan uzak bir ulus iin Bir millet sanattan ve sanatkardan yoksunsa tam bir hayata sahip olamaz. Byle bir millet bir aya topal, bir kolu olak, sakat ve hastalkl bir kimse gibidir. Sanatsz kalan bir milletin hayat damarlarndan biri kopmu demektir. zl tanmlamay yapmtr. Sanat eitiminin yaamsal nemini gstermek iin Atatrk: Gzel sanatlara da ilginizi yeniden canlandrmak isterim. Ankarada bir Konservatuar ve Temsil Akademisi kurulmakta olmasn sylemek, benim iin bir hazdr. Gzel sanatlarn her ubesi iin kamunun gsterecei ilgi ve emek, ulusun insani ve medeni hayat ve alkanlk veriminin artmas iin ok etkilidir. diyerek ada uygarlk dzeyine ulama lksn sanat eitimi zerinde de vurgulamtr. Atatrke gre Sanat gzelliin ifadesidir. Bu ifade szle olursa iir, ezgi ile olursa mzik, resim ile olursa ressamlk, oyma ile olursa heykeltralk, bina ile olursa mimarlk olur. te yandan, Trkiye Cumhuriyetinin temeli kltrdr diyen Atatrk, gzel sanatlar alanndaki almalar kendisi ynlendirmi ve baarl sanatlar dllendirmitir. Atatrk bir konumasnda yle demiti: Ulusumuzun gzel sanatlar sevgisini hertrl ara ve nlemlerle besleyerek gelitirmek milli lkmzdr. Devlet tiyatrosu henz kurulmamken stanbuldan Ankaraya gelen ehir tiyatrosu sanatlar dnemin Trk Ocanda temsiller verir. Atatrkn de bulunduu bir temsil sonrasnda sanatlar ankayaya davet edilirler. Ayrlma vakti gelince bir sre Milli Eitim Bakanl da yapm olan Dr. Reit Galip sanatlara Atatrkn elini perek veda etmelerini sylediinde Atatrkn yant u olur: Hayr, sanatkar el pmez, sanatkarn eli plr. Atatrk askerlik mesleinin bile "Sanatkarlk" ynn seven bir lider olarak, Bir millet sanattan ve sanatkarlktan mahrumsa, tam bir hayata malik olmaz" diyerek sanatn millet hayatndaki yerine ve nemine dikkat eker Ayn konuyla ilgili bir baka sznde de; "Bir millet sanata ehemmiyet vermedike byk bir felakete mahkumdur. Birok unsurlar o felaketin unsurlarn fark etmez. Fark ettii gn de, ne kadar mthi bir faaliyetle almak gerektiini tahmin eyleyemez, diyerek, sanatn bir baka boyutuna, el sanatlarna dikkat eker Bu da gsteriyor ki, sanatn ster el sanatlar boyutu olsun. ister gzel sanatlar boyutu olsun, her iki boyutu da, millet hayatnda nemli bir yer igal etmektedir. "Sanatsz kalm bir milletin hayat damarlarndan biri kopmu demektir" sz de bu dnceyi dorulamaktadr. Esasen sanatn bir toplumun hayatnda biimleyici ve ekillendirici rol gnmzde artk kabul edilmi, anlalmtr. Ancak gemite bu durum iin ayn eyi sylemek mmkn deildir. ncelikle sanatta kkl bir anlay deiikliini salamaya alan Atatrk'n, sanatn toplum ve insan yetitirmesinde nemli bir etken olduu gr onun hareket noktasn tekil etmitir. Gzel sanatlarn, sanat yaptlarnn kltrel gelimeyi salayan en nemli bir unsur olduunu pek az lider grmtr. Bir konumasnda, heykel yapmann nemine dikkat ekerek, heykeltraln gelimesini tevik eder. "Bir millet ki, resim yapmaz, bir millet ki, heykel yapmaz, itiraf etmeli ki o milletin tarihinin gelime izgisinde yeri yoktur. Halbuki bizim milletimiz, gerek zellikleriyle gelime iinde medeni olmaya layktr. " Kendi salnda birok heykeli dikilen Atatrk'n, bu konuda bir istei bulunmad, ancak srf bu sanatn geliip ilerlemesi iin kendi heykelinin yaplmasna ve dikilmesine raz olduu anlalmaktadr. Cumhuriyetin 10. yldnmnde ise, Anadolu ya `Yurt Gezileri' ad altnda

ressamlar gndermitir. Bu ressamlarmzn yapt eserler Ulus'ta "Trk nklap Sergisi" ad altnda sergilenir ve al da bizzat Atatrk tarafndan yaplr. Atatrk sanatn, zellikle de gzel sanatlarn gelimesinde ve ilerlemesinde ufuk ac ve yol gsterici olmu, sanatn her cephede gelimesini salamtr. Atatrk sanat seven sanatlara deer veren ve onlar destekleyen bir devlet adamdr. ocukluundan itibaren sanata ilgi duymu ve sanatn baz dallaryla ok yakndan ilgilenmitir. Genliinde iir ve edebiyata yaknlk duymutur. Atatrk'n Kaleme ald ve 1927 ylnda Trkiye Byk Millet Meclisinde okuduu Nutuk adl eseri Atatrk'n en byk edeb eseridir. Yazm olduu "Ouz Oullar" adl iir de Atatrk'n iir konusundaki yeteneini sergileyen ve her Trk'n okumas gereken bir eserdir. Atatrk iir ve edebiyat dnda mzie de byk bir ilgi duymutur. ark ve trkleri dinlemekten byk bir zevk alan Atatrk zaman zaman okunan arklara elik etmi oynanan halk oyunlarna katlmtr. Baz Rumeli trkleri onun sesinden notalara dklm ve mzik repertuarmzda yer almtr. Atatrk asker atae olarak Sofya'da grevli bulunduu dnemde ok sesli mzie ilgi duymaya balamtr. Klsik mzik konserlerine ve operalara giderek bu mzik trlerini tanma frsat bulmutur. Cumhuriyetin ilnndan sonra lkemizde bu mzik trlerinin sevilmesini ve mzik kltrmzde yer almasn salamak amacyla yaplan almalara nderlik etmitir. lkemizde mzik sanatnn gelimesi iin btn olanaktan kullanmtr. Atatrk'n zamannda yaplm baz binalarn gzellii lkemizdeki adalama hareketini ifade edebilecek nitelik tamaktadr. Ayrca mimar eserlerin korunmasna verdii nem de Atatrk'n mimarye olan ilgisinin nemli kantlarndandr. Atatrk'n Tiyatro bale edebiyat heykeltralk mimar resim mzik gibi sanat dallaryla ve sanatlarla ilgilenmesi onlar desteklemesi Atatrk'n sanatla ok yakn bir iliki iinde olduunun gstergesidir. Atatrk sanatla ilgili dncelerini Trkiye Byk Millet Meclisindeki konumalarnda ankaya Kknde sanatlarla yapt sohbet ve tartmalarda belirtmitir. Atatrk'n bu konuma ve tartmalarda dile getirdii sanatla ilgili dnceleri Trk halkna ileti nitelii de tamaktadr. Atatrk Sanatn Tanmn u Szlerle Aklamtr; Sanat gzelliin ifadesidir. Bu anlatm szle olursa iir, ezgi ile olursa mzik, resim ile olursa ressamlk oyma ile olursa heykeltralk bina ile olursa mimarlk olur."Efendiler!. Hepiniz mebus olabilirsiniz, vekil olabilirsiniz, hatta reisicumhur olabilirsiniz, fakat sanatkr olamazsnz hayatlarn byk bir sanata vakfeden bu ocuklar sevelim. "Trk milletinin ycelmesinde, balca hareket unsuru olan milli kltr ve sanatn gelimesi" ATATRK'n byk arzusu idi. Bu konudaki eitli konumalarnda, hep Trk milletinin ve dolaysyla Trk sanatnn, milletin hayatndaki nemine iaret etmi, Trk sanatnn ileri hamlelerle, ada uygarlk seviyesine ulamas gerektiini vurgulamtr. KAYNAKLAR Atatrkn Sylev ve Demeleri, Cilt I ve II Nutuk (sylev) Cilt I ve II (1999) Gazi Mustafa Kemal (Atatrk) Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara. Kocatrk, U. (1999) Atatrkn fikir ve dnceleri, Ankara Atatrk ve sanat ile ilgili nternet sayfalar Zekeriya MEK Tarih retmeni