S GD T NG THP

TRNG THPT TRNG XUN

******

NGHIN CU KHSP NG DNG

Tn ti:
Mt s phng php gip hc sinh gii nhanh bi tp
v phn ng oxi ha kh
Gio vin: L Bo Vit
T: Ha Sinh
B mn: Ha hc

Trng Xun, thng 11 nm 2010

PH LC
Trang
1. Tn ti...........................................................................................................2
2. Tm tt...............................................................................................................2
3. Gii thiu
3.1. Hin trng.......................................................................................................2
3.2. Gii php thay th...........................................................................................3
3.2.1. Phng php bo ton electron...................................................................3
3.2.2. Phng php ion electron........................................................................10
3.3.3. Phng php quy i..................................................................................12
4. Phng php nghin cu..................................................................................15
5. Phn tch d liu v bn lun...........................................................................16
6. Kt lun v khuyn ngh...................................................................................17
Ti liu tham kho................................................................................................18

1-Tn ti
Mt s phng php gip hc sinh gii nhanh bi tp v phn ng oxi ha kh
2-Tm tt ti:
Vi hnh thc thi trc nghim hc sinh thng phi mt nhiu thi gian khi gii nhng
bi tp tnh ton, c bit l nhng bi tp v phn ng oxi ha - kh. Nu cc em vn gii
bi tp theo hng trc nghim t lun nh trc y th thng khng c thi gian
hon thnh mt bi thi ca mnh. gii quyt nhng vn cn tm ra nhng phng
php gii nhanh nhm tit kim thi gian.
Trong chng trnh ph thng, hc sinh gp khng t nhng bi tp v oxi ha - kh
lin quan n axit sunfuric m c, axit nitric, mui nitrat v cc phn ng nhit luyn iu
ch kim loi, Vi nhng bi tp ny, vic p dng cc phng php gii i vi hc sinh
cn gp nhiu kh khn do cc em cha nm r cc phng php gii v phm vi p dng
ca tng phng php. Gii php t ra l gii thiu c th ni dung cc phng php gii
nhanh bi tp v phn ng oxi ha kh hc sinh c th vn dng cc phng php
mt cch c hiu qu.
ti ny gii thiu vi hc sinh ba phng php: phng php bo ton electron,
phng php ion electron v phng php quy i. Cc phng php nu trn s gip cho
hc sinh gii cc bi tp v phn ng oxi ha kh mt cch d dng, mt t thi gian.
Nghin cu c tin hnh trn hai nhm c s lng hc sinh, kt qu hc tp mn
ha tng ng nhau. (Nhm 1 v nhm 2 ca CLB ha hc, trng THPT Trng Xun
mi nhm c 20 hc sinh). Nhm 1 l nhm thc nghim, nhm 2 l nhm i chng.
Nhm thc nghim c tc ng bng vic p dng cc phng php nu. Kt qu cho
thy tc ng c nh hng tch cc, kt qu ca nhm thc nghim l cao hn so vi nhm
i chng.
3-Gii thiu:
3.1. Hin trng:
Xu th chung hin nay v trong tng lai l vic kim tra nh gi hc sinh bng hnh
thc trc nghim. Hnh thc trc nghim dn dn thay cho hnh thc t lun. Hin ti, i
vi mn ha hc, cc k thi TN THPT, tuyn sinh H-C 100% l trc nghim. iu ny
i hi hc sinh phi tm ra nhng cch gii nhanh nht c th.
Qua nhng bui sinh hot CLB ha hc cho thy a s hc sinh ch bit gii bi tp v
phn ng oxi ha kh theo cch thng thng (vit cc phng trnh phn ng, lp cc
phng trnh i s,) vi cch gii ny, hc sinh mt nhiu thi gian, thm ch c mt s
bi hc sinh khng th tm ra p s.

Trong nhiu nm qua, thi tuyn sinh cc khi A, B lun c s hin din ca ca cc
bi tp v phn ng oxi ha - kh. ti ny c bit phc v cho hc sinh n tp thi tuyn
sinh, cng c th p dng gii nhanh cc bi tp n gin trong kim tra nh k trn lp.
3.2. Gii php thay th:
Vn dng cc phng php: phng php bo ton electron, phng php ion
electron v phng php quy i vo vic gii cc bi tp v phn ng oxi ha kh.
3.2.1. Phng php bo ton electron: (S dng tin li cho cc trng hp xy ra nhiu
phn ng oxi ha kh hoc thong qua nhiu giai on)
3.2.1.1. Ni dung: Trong phn ng oxi ha - kh th tng s mol electron do cc cht kh
nhng bng tng s mol electron do cc cht oxi ha nhn
Quy trnh p dng phng php bo ton electron.
Bc 1: Xc nh cht kh v cht oxi ha (da vo s oxi ha, nu cht kh, cht oxi ha
c nhiu trng thi oxi ha (v d nh st) ch cn quan tm trng thi s oxi ha u v
trng thi s oxi ha cui, thm ch khng cn quan tm n vic cn bng cc phng trnh
phn ng.
Bc 2: Vit cc qu trnh nhng v nhn electron. (km theo s mol tng ng ca cc
cht trong mi qu trnh.
Bc 3: T nh lut bo ton electron suy ra phng trnh lin h gia s mol electron
nhng v s mol electron nhn.
*Lu :
- Khi cn tm s mol (khi lng) ca mt cht no , c th p dng nh lut bo
ton khi lng, nh lut bo ton nguyn t h tr.
- Mt hn hp gm nhiu kim loi c ha tr khng i v c khi lng cho trc s
phi nhng mt s mol electron khng i cho bt k tc nhn oxi ha no. V cc tc
nhn oxi ha hn hp s nhn lng s mol electron bng nhau.
*Cch tnh s mol NO3- ; SO42- (trong axit HNO3 v H2SO4 c) to mui v b kh khi
tham gia phn ng vi kim loi.
- Xt kim loi M c s oxi ha khi tham gia phn ng oxi ha kh vi HNO3 l +n (n>0)
- Gi s mol ca kim loi M l l a. T qu trnh oxi ha M M+n + ne suy ra s mol
electron m M nhng l n.a
- Gi s N+5 (trong HNO3) b kh xung N+x. Theo phng php bo ton electron th s
mol electron m N+5 nhn bng n.a
Qu trnh kh
N+5 + (5-x) N+x
na
5 x

n.a

na
5 x

(1)

- Trong phn ng thu c mui M(NO3)n nn s mol NO3- cn to mui gp n ln s

mol ca kim loi M. Vy nNO3- to mui bng n.a (2)
4

- T (1) v (2) ta c mi lin h gia s mol NO3- to mui v s mol N+x (sn phm kh thu
c) c biu th bng biu thc sau:
nno
3

nN +x

n.a
= 5 x
n.a
5 x

- Hay ni cch khc, s mol NO3- to mui bng s mol electron kim loi nhng bng s
mol electron N+5 nhn.
- T y, suy ra s mol HNO3 phn ng bng s mol NO3- to mui + s mol N+5 nhn
electron.
- Tng t i vi cht oxi ha l H2SO4 c.
- Gi s S+6 (trong H2SO4) b kh xung S+x. Theo phng php bo ton electron th s mol
electron m N+5 nhn bng n.a
Qu trnh kh
S+6 + (6-x) S+x
na
6x

n.a

na
6x

(1)

- Trong phn ng thu c mui M2(SO4)n nn s mol SO42- cn to mui bng

na
2

(2)

T (1) v (2) ta c mi lin h gia s mol SO42- to mui v s mol S+x (sn phm kh thu
c) c biu th bng biu thc sau:
n So 2
4

nS + x

na
6 x
= 2 =
n.a
2
6 x

- Hay ni cch khc, s mol SO42- to mui bng

1
s mol electron kim loi nhng bng s
2

mol electron S+6 nhn.

- T y, suy ra s mol H2SO4 phn ng bng s mol SO42- to mui + s mol S+6 nhn
electron.
- Khi lng mui ca kim loi thu c sau phn ng bng khi lng kim loi phn ng
cng vi khi lng NO3- (hoc SO42-) to mui.
3.2.1.2. cc v d minh ha.
V d 1: Cho 8,3 g hn hp hai kim loi Al, Fe tc dng vi dung dch H2SO4 c, nng d,
thu c 6,72 l kh SO2 (ktc). Khi lng ca Al v Fe trong hn hp ban u l
A. 2,7g ; 5,6g
B. 5,4g ; 4,8g
C. 9,8g ; 3,6g
D. 1,35g ; 2,4g
Hng dn gii:
*Cch 1:
S mol ca SO2 =

6,72
= 0,3mol
22,4

Gi x l s mol ca Al, Y l s mol ca Fe.

5

+ 2e S+4
0,6mol 0,3mol
*Qu trnh oxi ha: Al Al3+ + 3e
Fe Fe3+ + 3e
xmol
3x
ymol
3y mol
Theo phng php thng bng electron ta c: 3x + 3y = 0,6 (1)
Theo bi ra ta c: 27x + 56y = 8,3 (2)
T (1) v (2) ta tm c x = 0,1 mol ; y = 0,1 mol
Khi lng ca mi kim loi:
mAl = 27x0,1 = 2,7g;
mFe = 56x0,1 = 5,6g
*Cch 2: HS vit 2 phng trnh phn ng, da vo s liu bi lp h hai phng trnh
gii tm c s mol ca 2 kim loi. T suy ra khi lng ca 2 kim loi.
*Nhn xt: Vi bi tp ny HS c th tm theo hai cch tng i d dng, tuy nhin vi
nhng bi tp phc tp hn nh nhng bi bn i th vic gii theo cch 2 s gp kh
khn.
V d 2: Khi cho 9,6g Mg tc dng ht vi dung dch H2SO4 m c, thy c 49g H2SO4
tham gia phn ng, to mui MgSO4, nc v sn phm kh X. X l:
A. SO2
B. H2S
C. S
D. SO2 v S
Hng dn gii:
Dung dch H2SO4 m c va l cht oxi ha va l mi trng. Gi a l s oxi ha ca S
trong X.
*Qu trnh oxi ha
Mg

Mg2+ +
2e
*Qu trnh kh:

S+6

9,6
= 0,4 mol 0,4 mol
24

Tng s mol H2SO4 dng l:

0,8 mol

49
= 0,5mol
98

S mol H2SO4 dng to mui bng s mol Mg2+ = 0,4 mol.

Vy s mol H2SO4 dng oxi ha Mg l: 0,5 0,4 = 0,1 mol.
*Qu trnh kh:
S+6
+ (6-a)e Sa
0,1mol (6-a).0,1 mol
Theo phng php bo ton electron ta c: (6-a).0,1 = 0,8 a = -2
Vy X l H2S.
*Nhn xt: Nu hc sinh gii theo cch thng thng th phi chia ra 3 trng hp X l
H2S, S, SO2.
V d 3: Cho 1,35g hn hp A gm Cu, Mg, Al tc dng vi HNO3 d c 1,12 lt NO v
NO2 c khi lng mol trung bnh l 42,8. Bit cc kh o ktc. Tng khi lng mui
nitrat sinh ra l:
A. 9,65
B. 7,28
C. 4,24
D. 5,69
Hng dn gii:
6

T th tch hn hp NO ; NO2 (1,12 lit) v khi lng mol trung bnh (42,8) ta tm c s
mol ca NO v NO2 ln lt l 0,01 mol v 0,04 mol
Gi x, y, z ln lt l s mol ca Cu, Mg, Al trong 1,35g hn hp.
*Qu trnh kh:
N+5 + 3e
N+2 (NO)
0,03 mol 0,01 mol
N+5 + 1e
N+4 (NO2 )
0,04 mol 0,04 mol
*Qu trnh oxi ha:
Cu Cu2+ + 2e
xmol x
2x
2+
Mg Mg
+ 2e
ymol y
2y
Al Al3+ + 3e
zmol z
3z
Theo phng php bo ton electron ta c: 2x + 2y + 3z = 0,03 + 0,04 = 0,07
T y, ta suy ra c khi lng mui nitrat sinh ra l:
m = mCu(NO3)2 + mMg(NO3)2 + mAl(NO3)3
= 1,35 + 62. (2x + 2y + 3z)
= 1,35 + 62.0,07 = 5,69 g
V d 4: (Theo cu 5/136 SGK lp 10 nng cao) Hn hp kh A gm clo v oxi. A phn
ng va ht vi mt hn hp gm 4,8g Mg v 8,1g Al to ra 37,05g hn hp cc mui
clorua v oxit ca 2 kim loi. Xc nh thnh phn % theo khi lng v th tch mi cht
trong hn hp A.
Hng dn gii:
T bi tm c s mol ca Mg v Al ln lt l 0,2 mol v 0,3 mol.
Goij x, y ln lt l s mol ca Cl2 v O2
*Qu trnh oxi ha:
Al Al3+ + 3e
0,3mol
0,9 mol
2+
Mg Mg
+ 2e
0,2mol
0,4 mol
*Qu trnh kh:
Cl2 + 2e 2Cl
x
2x mol
O2 + 4e 2O2y
4y mol
Theo phng php bo ton electron: 2x + 4y = 0,9 + 0,4 = 1,3 (1)
Theo nh lut bo ton khi lng: 71x + 32y + 4,8 + 8,1 = 37,05 (2)
Gii h (1) v (2) ta tm c x, y v t tm c thnh phn ca cc cht trong A.

V d 5: (TS H A 2007) Ha tan hon ton 12g hn hp Fe, Cu (t l mol 1:1)Bng axit
HNO3, thu c V lt hn hp kh X gm NO v NO2 (ktc) v dung dch Y ch cha 2
mui v axit d. T khi ca X i vi H2 bng 19. Gi tr ca V l:
A. 4,48
B. 5,6
C. 3,36
D. 2,24
Hng dn gii:
T t khi ca X i vi H2 ta tnh c t l mol 2 kh l 1:1. t s mol mi kh l x.
Gi s mol mi kim loi l y, ta c:
56y + 64 y = 12 y = 0,1
*Qu trnh oxi ha
Cu Cu2+ + 2e
0,1mol
0,2
Fe Fe3+ + 3e
0,1mol
0,3
*Qu trnh kh
N+5 + 3e
N+2 (NO)
3x mol x mol
+5
N
+ 1e
N+4 (NO2)
x mol x mol
Theo phng php bo ton electron: 3x + x = 0,2 + 0,3 x = 0,125
Vy, V = 0,125 x 22,.4 x 2 = 5,6 lit.
*Nhn xt: i vi v d 3 v v d 4 nu hc sinh gii theo cch thng thng th hc sinh
phi vit rt nhiu phng trnh phn ng, t nhiu n s. T gi thuyt kt hp vi k
thut ghp n s ton hc suy ra p s.
V d 6: (TSH B 2007) Nung m g bt st trong oxi, thu c 3 g hn hp cht rn X.
Ha tan ht hn hp X trong dung dch HNO3 (d), thot ra 0,56 lit NO l sn phm kh
duy nht (ktc). Gi tr ca m l:
A. 2,52
B. 2,22
C. 2,62
D. 2,32
Hng dn gii: Trong bi ton ny hn hp X gm Fe v cc 3 oxit ca st nn ta ch cn
ch n trng thi u v trng thi cui ca st.
NNO =
nFe=

0,56
= 0,025mol
22,4

m
mol
56

Da vo nh lut bo ton khi lng ta c mO = 3 - m

*Qu trnh oxi ha:

Fe

Fe3+

m
mol
56

*Qu trnh kh:

3e
3m
mol
56

2e

O2-

nO =

3m
mol
16

3m

16

N+5

2.

3m
16

+ 3e
N+2 (NO)
0,075 mol 0,025 mol

Theo phng php bo ton electron ta c:

3m
2(3 m)
= 0,075 +
56
16

m = 2,52 g

V d 7: Cho lung kh CO i qua ng s ng m gam Fe2O3 nhit cao mt thi gian

ngi ta thu c 6,72g hn hp gm 4 cht rn khc nhau. em ha tan hon ton hn hp
ny vo dung dch HNO3 d thy to thnh 0,448 lt kh B duy nht c t khi so vi H 2
bng 15. Gi tr m l:
A. 5,56
B. 6,64
C. 7,2
D. 8,81
Hng dn gii:
MB = 15.2 = 30 B l NO c s mol =

0,448
= 0,02mol
22,4

bi ton ny, ta nhn thy st khng b thay i trng thi oxi ha.(trng thi u v cui
st u c s oxi ha l +3). CO l cht kh, HNO3 l cht oxi ha. V vy t s mol ca
Co l x.
*Qu trnh nhn electron:
N+5 + 3e
N+2 (NO)
0,06 mol 0,02 mol
*Qu trnh nhng electron:
C+2 C+4 + 2e
x mol
x
2x
Theo phng php bo ton electron: 2x = 0,06 x = 0,03 mol
Ta c s phn ng: Fe2O3 + CO A + CO2
Theo nh lut bo ton khi lng ta suy ra c: m = 6,72 + mCO2 mCO
m = 6,72 + 44.0,03 28.0,03 = 72, g
V d 8: Trn 0,54g bt nhm vi bt Fe2O3 v CuO ri tin hnh phn ng nhit nhm thu
c hn hp A. Ha tan hon ton hn hp A trong dung dch HNO 3 c hn hp kh
gm NO v NO2 c t l s mol tng ng l: 1:3. Th tch (ktc) ca kh NO, NO 2 ln lt
l:
A. 0,224 lit v 0,672 lit
C. 2,24 lit v 6,72 lit
B. 0,672 lit v 0,224 lit
D. 6,72 lit v 2,24 lit
Hng dn gii:
Xt trong c qu trnh, thc cht ch c Al thay i s oxi ha nn ta c
*Qu trnh oxi ha
Al Al3+ + 3e
0,02mol
0,06 mol
Gi x l s mol ca NO s mol NO2 l 3x mol.
*Qu trnh kh:
N+5 + 3e
N+2 (NO)
3x mol x mol
9

N+5

+ 1e
N+4 (NO2)
3x mol 3x mol
Theo phng php bo ton electron ta c 6x = 0,06 x = 0,01
Vy th tch ca NO v NO2 ln lt l: 0,224 lit v 0,672 lit.
V d 9: Ha tan ht 16,3g hn hp kim loi gm Mg, Al v Fe. Trong dung dch H 2SO4
c nng, thu c 0,55 mol SO2 . C cn dung dch sau phn ng, khi lng cht rn
khan thu c l:
A. 51,8g
B. 55,2g
C. 69,1g
D. 82,9g
Hng dn gii:
Cch thng thng:
Cht kh Mg, Al, Fe
Mg Mg2+ + 2e
xmol x
2x
3+
Al Al
+ 3e
ymol y
3y
3+
Fe Fe
+ 3e
zmol z
3z
Cht oxi ha:
S+6 + 2e S+4
1,1 0,55 mol
Theo phng php bo ton electron: 2x + 3y + 3z = 1,1 (1)
Theo bi: 24x + 27y + 56z = 16,3 (2)
Khi lng mui khan thu c bao gm MgSO4, Al2(SO4)3 v Fe2(SO4)3
m = 120x + 171y + 200z.
tnh m ta ly 48x (1) + ( 2) ta c m = 48.1,1 + 16,3 = 69,1 g
Cch tnh nhanh: p dng cng thc tnh s mol SO42- trong mui.
S mol SO42- to mui =

1
s mol e S+6 nhn = 0,55 mol
2

Vy khi lng mui thu c l

m = mKL + mSO42- to mui = 16,3 + 96.0,55 = 69,1g.
V d 10: Cho 18,4g hn hp kim loi A v B tan ht trong dung dch hn hp gm HNO 3
c v H2SO4 c, nng thy thot ra 0,2 mol NO v 0,3 mol SO2. c cn dung dch sau
phn ng, khi lng mui khan thu c l:
A. 42,2g
B. 63,3g
C. 79,6g
D. 84,4g
Hng dn gii:
Trong bi ton ny, nguyn t khi v ha tr ca A, B cha bit, nu s dng cc phng
php thng thng s gp kh khn trong vic t n, gii h phng trnh tm p s.
p dng cng thc tnh s mol nNO3-, nSO42- to mui chng ta s tm kt qu d dng hn.
10

2e S+4
0,6 0,3 mol
+5
N
+ 3e
N+2 (NO)
0,6 mol 0,2 mol
Vy nNO3- to mui = s mol e N+5 nhn = 0,6 mol
Qu trnh nhn electron.

nSO42- to mui =

S+6

1
s mol e S+6 nhn = 0,3 mol
2

T ta tnh c khi lng mui khan thu c:

m = mKL + mNO3- + mSO42- = 18,4 + 62.0,6 + 96.0,3 = 84,4 g
V d 11: Cho 1,24g hn hp 2 kim loi c ha tr khng i thnh 2 phn bng nhau.
-Phn 1: b oxi ha hon ton thu c 0,78g hn hp oxit.
-Phn 2: Tan hon ton trong dung dch H2SO4 long thu c V lit kh H2 ktc. Gi tr V
l:
A. 2,24 lit
B. 0,112 lit
C. 5,6 lit
D. 0,224 lit
Hng dn gii:
Khi lng mi phn 1,24 : 2 = 0,62g
S mol O kt hp vi 0,62g kim loi:

0,78 0,62
= 0,01mol
16

O
+
2e O20,1 mol 0,2 mol
phn 2 do cng oxi ha hn hp kim loi nh trn nn H+ ca axit cng nhn 0,02 mol
electron theo qu trnh sau
H+ + 2e H2
0,02mol 0,01 mol
Vy th tch H2 thu c l: 0,01 . 22,4 = 0,224 lit
3.2.2. Phng php ion electron
Ngoi vic cn bng oxi ha kh cn p dng gii cc bi ton phn ng oxi ha kh
c mi trng (axit, baz, nc), tnh lng mi trng H + tham gia phn ng. Ch p dng
cho dng ton kim loi hoc hn hp cc kim loi tc dng vi axit c tnh oxi ha mnh
nh H2SO4 c hoc HNO3. Nu hc sinh khng bit phng php ny m s dng phng
php khc gii th s mt thi gian v c th khng tm ra kt qu ca bi ton.
i vi bi ton oxit kim loi hoc hn hp cc oxit kim loi tc dng vi axit theo
phn ng oxi ha kh, khi s dng phng php ion electron th ngoi s mol H + tnh theo
bn phn ng ion electron cn c s mol H+ ly oxi ca oxit to nc.
3.2.2.1. Cch vit cc bn phn ng oxi ha kh (qu trnh oxi ha v ha trnh kh)
* Nu phn ng c axit tham gia.
V no thiu bao nhiu oxi O th them by nhiu H2O to ra H+ v kia v ngc li.
V d: NO3- NO
Qu trnh to oxit:

11

V phi thiu 2O, them vo v phi 2H2O to v tri 4H+, sau cn bng in tch
ca bn phn ng.
NO3- + 4H+ + 3e NO + 2H2O
* Nu phn ng c baz tham gia.
V no thiu bao nhiu O th them lng OH- gp i to nc v kia v ngc li.
V d: Cr2O3 2CrO42V tri thiu 5O, thm vo v tri 10OH- to 5H2O bn v phi, sau cn bng in
tch bn phn ng.
Cr2O3 + 10 OH- 2CrO42- + 5H2O + 6e
Ngoi ra, hc sinh cn linh hot trong cc trng hp ngoi l.
* Phn ng c nc tham gia.
- Sn phm phn ng to ra axit (vit nh phn ng c axit tham gia)
- Sn phm phn ng to ra baz (vit nh phn ng to ra baz)
MnO4- + 2H2O + 3e MnO2 + 4OH* Hc sinh ch s thay i s oxi ha ca KMnO4 theo mi trng.
- Trong mi trng kim: to K2MnO4
- Trong mi trng trung tnh v kim yu: toMnO2, KOH
- Trong mi trng axit: to Mn2+
3.2.2.2. Mt s v d minh ha:
V d 1: Hn hp A gm 2 kim loi cha bit ha tr ha tan va vo 800ml dung dch
HNO3 sinh ra hn hp gm 0,2 mol N2 v 0,1 mol NO.Nng ca dung dch HNO3
dung l:
A. 1,5M
B. 2,5M
C. 3,5M
D. 4,5M
Hng dn gii:
Ta c:
2NO3- + 12H+ + 10e N2 + 6H2O
2,4 mol
0,2 mol
2NO3- + 4H+ + 3e NO + 2H2O
0,4 mol
0,1 mol
T 2 bn phn ng trn ta suy ra c nHNO3 = nH+ = 2,4 + 0,4 = 2,8 mol.

HNO3 =

2,8
= 3,5M
0,8

*Nhn xt: Hc sinh c th da vo phng php bo ton electron tm s mol NO3- to

mui v s mol NO3- nhn electron (theo cch ny hc sinh s mt thi gian nhiu hn)
V d 2: Cho m gam hn hp X gm Fe, Al, Mg tc dng vi dung dch HCl d, thu c
6,72 lit kh hidro ktc. Tnh th tch dung dch HNO3 2M cn dng ha tan ht cng m
gam hn hp trn? Bit lng HNO3 dung d 20% so vi lng cn thit v NO l sn
phm kh duy nht.
12

Hng dn gii:
V cng lng m g hn hp X tc dng vi dung dch HCl d, HNO 3 d nn tng s mol
electron nhn trong hai trng hp ny phi bng nhau.
Ta c:
2H+ +
2e H2
0,6mol

6,72
= 0,3
22,4

2NO3- + 4H+ + 3e NO + 2H2O

0,8 0,6 mol
Vy s mol HNO3 phn ng = 0,8 mol.
V lng HNO3 dng d 20% so vi lng cn thit nn:
S mol HNO3 dng = 0,8 + 0,8x20% = 0,96 mol
Vdd HNO3 = 0,96/2 = 0,48 lit
V d 3: Ha tan m gam hn hp Y gm FeO, Fe2O3, Fe3O4 (vi nFeO:nFe2O3 = 1: 1) cn
dung 200ml dung dch HNO3 1,5M thu c x lit kh NO (ktc) l sn phm kh duy nht.
Gi tr ca m, x ln lt l:
A. 7,46g ; 0,24 lit
C. 52g ; 0,07lit
B. 52,2g ; 1,68 lit
D. 51,2g ; 1,68 lit
Hng dn gii:
V hn hp Y gm FeO, Fe2O3, Fe3O4 (vi nFeO:nFe2O3 = 1: 1) nn ta xem hn hp Y ch
c Fe3O4.
S mol H+ = nHNO3 = 0,15.2 = 0,3 mol
3fe3O4 + 28HNO3 9Fe(NO3)3 + NO + 14H2O
0,3 mol
T phng trnh trn ta tnh c nFe3O4 =

3.0,3
0,3
mol v s mol ca NO =
mol
28
28

mFe3O4 = 7,46g ; VNO = 0,24 lit.

3.2.3 Phng php quy i:
Mt s bi ton ha hc c th gii nhanh bng cc phng php bo ton electron,
bo ton nguyn t, bo ton khi lng song phng php quy i cng tm ra p s rt
nhanh v l phng php tng i u vit, c th vn dng vo cc bi tp trc nghim
phn loi hc sinh.
3.2.3.1. Du hiu nhn bit dng ton vn dng phng php quy i nguyn t.
- Bi ton hn hp, trong tng s cht v hp cht nhiu hn tng s nguyn t to
thnh hn hp .
- Bi ton hn hp cc oxit, sunfua ca kim loi ; Xc nh thnh phn cc nguyn t
trong hn hp phc tp ; Cc hp cht kh xc nh s oxi ha Cu2FeS2, Cu2FeS4,
3.2.3.2. Cc bc gii theo phng php quy di nguyn t.
13

- Bc 1: Quy hn hp cht v cc nguyn t to thnh hn hp. t n s thch hp

cho s mol nguyn t cc nguyn t trong hn hp.
- Bc 2: Lp cc phng trnh da vo cc nh lut bo ton khi lng, bo ton
nguyn t, bo ton electron v da vo cc d kin khc ca bi nu c.
- Bc 3: Gii cc phng trnh v tnh ton cc kt qu bi ton yu cu.
3.2.3.3. Yu cu i vi hc sinh khi gii bi tp bng phng php quy di nguyn t.
Phng php quy i nguyn t l phng php kt hp nhng u im ca vic vn
dng cc nh lut bo ton khi lng, bo ton nguyn t v bo ton electron. V vy
p dng c hiu qu phng php ny hc sinh phi thnh tho k nng vn dng cc nh
lut bo ton trn.
3.2.3.4. Cc ch khi s dng phng php quy i.
- Khi quy i hn hp nhiu cht (hn hp X) (t 3 cht tr ln) thnh hn hp 2
cht hay ch cn 1 cht ta phi bo ton s mol nguyn t v bo ton khi lng ca hn
hp.
- C th quy i hn hp X v bt k cp cht no, thm ch quy di v 1 cht. Tuy
nhin ta nn chn cp cht no n gin c t phn ng oxi ha kh nht n gin vic
tnh ton.
- Trong qu trnh tnh ton theo phng php quy i i khi ta gp s m l do s
b tr khi lng ca cc cht trong hn hp. Trong trng hp ny ta vn tnh ton bnh
thng v kt qu cui cng vn tha mn.
- i vi hn hp cc oxit ca st, khi quy i hn hp v 1 cht l Fe xOy th oxit
FexOy tm c ch l oxit gi nh khng c thc.
3.2.3.5. Cc v d minh ha:
V d 1: (TSH A 2008) Cho 11,36g hn hp gm Fe, FeO, Fe2O3 v Fe3O4 phn ng ht
vi dung dch HNO3 long (d), thu c 1,344 lit (ktc) NO (l sn phm kh duy nht) v
dung dch X. C cn dung dch X c m gam mui khan. Gi tr m l:
A. 49,09
B. 34,36
C. 35,5
D. 38,72
Hng dn gii:
*Bc 1:
Coi 11,36g hn hp gm Fe, FeO, Fe2O3 v Fe3O4 l hn hp ca xmol Fe v ymol O.
*Bc 2:
mhh = 56x + 16y = 11,36 (1)
Cc qu trnh oxi ha kh.
Fe Fe3+ + 3e
xmol
3x
O
+
2e O2ymol
2y
14

N+5

+ 3e
N+2 (NO)
0,18 mol 0,06 mol
p dng phng php bo ton electron: 3x = 2y + 0,18 (2)
Gii h (1) v (2) ta c x = 0,16 mol v y = 0,15 mol.
Ta c: nFe(NO3)3 = nFe = 0,16 mol
Vy: m Fe(NO3)3 = 0,16.242 = 38,72 g.
V d 2: (TSH B 2007) Nung m g bt st trong oxi, thu c 3 g hn hp cht rn X.
Ha tan ht hn hp X trong dung dch HNO3 (d), thot ra 0,56 lit NO l sn phm kh
duy nht (ktc). Gi tr ca m l:
A. 2,52
B. 2,22
C. 2,62
D. 2,32
Hng dn gii:
Quy hn hp cht rn X v 2 cht Fe, Fe2O3 (chn Fe2O3 v khi tc dng vi HNO3 s oxi
ha ca Fe khng thay i)
-Qu trnh nhng electron:
Fe Fe3+ + 3e
xmol
3x
+5
-Qu trnh nhn electron:
N
+ 3e
N+2 (NO)
0,075 mol 0,025 mol
Theo phng php bo ton electron: 3x = 0,075 x = 0,025 mol
mFe2O3 = 3 56.0,025 = 1,6 gam
nFe (Trong Fe2O3) =

2.1,6
= 0,02mol
160

Vy, m = (0,02 + 0,025).56 = 2,52 gam

V d 3: Hn hp X gm (Fe, FeO, Fe2O3, Fe3O4) vi s mol mi cht l 0,1 mol, ha tan
ht vo dung dch Y d (gm HCl v H2SO4 long) thu c dung dch Z. Nh t t dung
dch Cu(NO3)2 1M vo dung dch Z cho ti khi ngng thot kh. Th tch dung dch
Cu(NO3)2 cn dung v th tch kh thot ra ktc l:
A. 25ml ; 1,12 lit B. 0,5 lit ; 22,4 lit C. 50ml ; 2,24 lit D. 50ml ; 1,12 lit
Hng dn gii:
Quy hn hp 0,1 mol Fe2O3 v 0,1 mol FeO thnh 0,1 mol Fe3O4.
Hn hp X gm: 0,2 mol Fe3O4 v 0,1 mol Fe tc dng vi dung dch Y.
Fe3O4 + 8H+ Fe2+ + 2Fe3+ + 4H2O
0,2 mol
0,2
0,4
Fe + 2H+ Fe2+ + H2
0,1 mol
0,1
Dung dch Z gm 0,3 mol Fe2+ v 0,4 mol Fe3+ tc dng vi Cu(NO3)2
3Fe2+ + NO3- + 4H+ 3Fe3+ + NO + 2H2O
0,3 mol 0,1
0,1
15

 VNO = 0,1.22,4 = 2,24 lit

nCu(NO3)2 = nNO3- = 0,05 mol.
Th tch Cu(NO3)2 cn dng: 0,05/1 = 0,05 lit = 50 ml.
3.3. Vn nghin cu:
Vic p dng cc phng php: phng php bo ton electron, phng php ion
electron v phng php quy i c lm tng hiu qu gii cc bi tp v phn ng oxi ha
kh ca hc sinh hay khng?
3.4. Gi thuyt nghin cu:
Vic p dng cc phng php: phng php bo ton electron, phng php ion
electron v phng php quy i s lm tng hiu qu gii cc bi tp v phn ng oxi ha
kh ca hc sinh.
4- Phng php.
4.1. Khch th nghin cu.
Nghin cu c tin hnh trn hai nhm c s lng hc sinh, kt qu hc tp mn
ha tng ng nhau. (Nhm 1 v nhm 2 ca CLB ha hc, trng THPT Trng Xun
mi nhm c 20 hc sinh). Nhm 1 l nhm thc nghim, nhm 2 l nhm i chng.
Nhm thc nghim c tc ng bng vic p dng cc phng php nu. Kt qu cho
thy tc ng c nh hng tch cc, kt qu ca nhm thc nghim l cao hn so vi nhm
i chng.
4.2. Thit k nghin cu:
Nhm
N1

Kim tra trc tc ng

N2

O2

O1

Tc ng
Vn dng cc
phng php gii
X

Kim tra sau tc ng

O3
O4

Trong : N1: nhm 1 ca CLB ha hc 20 hc sinh.

N2: nhm 2 ca CLB ha hc c 20 hc sinh.
O1, O2: kim tra kt qu hc tp mn ha ca 2 nhm trc khi tc ng.
O3, O4: kim tra kt qu hc tp mn ha ca 2 nhm sau khi tc ng.
4.3. Quy trnh nghin cu:
*Gio vin chun b ni dung cc phng php: phng php bo ton electron,
phng php ion electron, phng php quy i v son nhng bi tp p dng minh ha
cho cc phng php nu trn.
*Gio vin chn 2 nhm thc nghim v i chng c kt qu hc tp mn ha tng
ng nhau.
*Kim tra 2 nhm vi nhng bi tp v phn ng oxi ha kh (ghi nhn kt qu
tng hp, phn tch nh gi ti)
16

*Gio vin tin hnh hng dn hc sinh trong nhm thc nghim p dng cc phng
php nu trn gii bi tp v phn ng oxi ha kh.
*Tin hnh kim tra 2 nhm, ghi nhn kt qu tng hp phn tch, nh gi kt qu.
5. Phn tch d liu v bn lun kt qu:
5.1. Kt qu kim tra trc v sau tc ng ca 2 nhm:
HS
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

Nhm TN
Trc
Sau
T
T
3
6.8
5.3
8.5
7.8
9.5
5
5.8
4.3
5.3
4.5
7.3
6.8
8
8.5
10
6.5
9.5
5
7
7
7.8
6.5
8.3
6
9.5
4.8
6
6.3
7.3
6
7.5
5
6
5
6.8
3.5
5
2.5
4.5

Nhm C
Trc
Sau
T
T
2.5
4
5.3
5.5
6
5.8
9
8.5
3.8
4.3
5
5
6.3
6.5
8.3
8.5
4
4.5
5
5
6.5
6.8
7.3
7.5
4
4.8
5
5.3
6.8
7
7.3
7
4.3
3.5
4.8
6.3
7
7
4.5
3.8

5.2.Phn tch s liu thu c:

Mt
Trung v
Gi tr TB
lch chun SD
Gi tr T-test , p =
Mc nh hng
SMD
H s tng quan (r)
tin cy

Nhm thc nghim

Trc tc ng Sau tc ng
5
9.5
5.15
7.3
5.465
7.32
1.5315
1.5956
0.7380

Nhm i chng
Trc tc ng Sau tc ng
5
7
5.15
5.65
5.635
5.83
1.6567
1.4974
0.0042

0.1026

0.9951

0.8261
0.9047

0.9333
0.9655

5.3. Bn lun kt qu:

17

Gi tr T-test c lp ca 2 nhm c lp v i chng trc tc ng p = 0,7380

khng nh gi tr TB ca 2 nhm (5,465 v 5,635) l tng ng nhau khng phi tc
ng m do tnh ngu nhin.
Gi tr T-test c lp ca 2 nhm c lp v i chng sau tc ng p = 0,0042 khng
nh ga tr trung bnh ca nhm thc nghim cao hn gi tr trung bnh ca nhm i chng
l do ngu nhin nhiu hn l do yu t tc ng.
Gi tr mc nh hng SMD ca trc khi tc ng l 0,1026 khng nh mc
nh hng khng ng k. Gi tr mc nh hng SMD ca sau khi tc ng l 0,9951
khng nh mc nh hng ln.
6. Kt lun v khuyn ngh:
H s tng quan trc v sau tc ng ca nhm thc nghim r = 0,8261 v h s
tng quan trc v sau tc ng ca nhm i chng r = 0,9333 l rt ln ni ln mc
tng quan v im s ca cc nhm trc v sau tc ng l c s tng quan cao.
Gi tr T-test c lp ca hai nhm thc nghim v i chng sau khi tc ng l
0,0042 v gi tr mc nh hng SMD = 0,9951 khng nh mc tc ng ca ti
khng c yu t ngu nhin v s tc ng ca ti l kh ln.
Vi gi tr tc ng nh phn tch trn, ti ny c th c p dng hng dn
hc sinh gii cc bi tp v phn ng oxi ha kh.

TI LIU THAM KHO

1. Ti liu hc tp nghin cu Khoa hc s phm ng dng Trng THPT Trng
Xun.
2. Cc bi ton ho hc chn lc trung hc ph thng chuyn Phn ng oxi ha
kh v s in phn Nh xut bn gio dc.

18

3. Tp ch ha hc & ng dng cc s 9/2007 ; 10/2007 ; 12/2007 ; 2/2008 ; 3/2008 ;

10/2008 ; 11/2008 ; 12/2008 ; 3/2009 Tp ch ca Hi ho hc Vit Nam.
4. thi tuyn sinh H C khi A, B cc nm 2006, 2007, 2008, 2009 v 2010
5. Thng tin trn internet: www.violet.vn

19