Mobbing Olgusunun Hukuki Deerlendirmesi

amil Demir*
GR Mobbing gelimi sosyal devletlerin gndeminde uzun yllardr bulunan bir kavramdr. Mobbing kavram hakknda konuulmaya balamas tamamen bir farkndalk meselesidir. alanlarn i salna ve i gvencesine, sosyal haklarna ilikin ciddi sorunlarnn tam manasyla dzenlenmedii ya da dzenleme olmasna ramen uygulamada sorunlarn yaand lkelerde mobbing olgusu, hakknda burun kvrlan lks bir kavram gibidir. nk mobbing sorunundan nce halledilmesi gereken, birou da mobbing kayna olan daha pek ok problem vardr. yaam ve buna ilikin haklarn saland lkelerde gelien bilin ve farkndalkla birlikte mobbing kavram da yava yava alma hayatnn gndemine gelmektedir. Daha huzurlu, barl ve verimli bir alma ortam zlemi kiilerde buna en byk tehdit olan mobbing ile ilgilenme ve yaanan baz olgularn bu kavram altnda toplanmas ve ifade edilmesi sonucunu dourmutur. Mevzuatmzda mobbing ile ilgili ak dzenleme olmadndan bahsedilebilir. Ancak byle bir kabul tamamen mobbing konusundaki farkndalkla ilgilidir. nk sadece Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda bile birok maddede saylan hallerin ihlal edilmemesi mobbing olgusunun hi yaanmamasn salayabilirdi. Trk Anayasasnn aadaki maddeleri bu adan dikkat edilmesi gereken i hukuk dzenlemesidir:
Her Trk vatanda bu Anayasadaki temel hak ve hrriyetlerden eitlik ve sosyal adalet gereince yararlanma, milli kltr, medeniyet ve hukuk dzeni iinde onurlu bir hayat srdrme, maddi ve manevi varln bu ynde gelitir e hak ve yetkisine doutan sahiptir (Anayasa m Balang NI).
* Avukat, Ankara Barosu

Herkes, kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahiptir (AY. m. 12/I). Herkes, yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir (AY. m. 17 /I). Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz; kimse insan haysiyetiyle badama an bir cezaya veya muameleye tabi y tutulamaz (AY. m. 17IIII). Herkes, vicdan dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir (AY. m.24/I). Kimse, ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; dini inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz ve su anamaz (AY. m. 241IlI). l Herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir (AY m. 25/I). Her ne sebep ve amala olursa olsun kimse, dnce ve kanaatlerini akla aya zorlanamaz; dnce ve m kanaatleri sebebiyle knanamaz ve sulanamaz (AY m. 251II). VI Herkes, diledii alanda alma ve szleme hrriyetine sahiptir. zel teeb sler kurmak serbesttir (AY b m. 48/II). alma herkesin hakk ve devidir (AY m. 491I). Devlet alanlarn hayat seviyesini ykseltmek, alma hayatn gelitir ek iin alanlar ve isizleri m korumak, almay desteklemek, i sizlii nle eye m elverili ekonomik bir ortam yaratmak ve alma barn salamak iin gerekli tedbirleri alr (AY m. 49/1I). Kimse, yana, cinsiyetine ve gcne uymayan ilerde altrlamaz (AY m. 501I). Kkler ve kadnlar ile bedeni ve ruhi yetersizlii olanlar alma artlar bakmndan zel olarak korunurlar (AY m. 50/1I).

Mobbing olgusunun kapsamna giren fiil ve davran

Ankara Barosu Dergisi Yl:67 Say: 2 Bahar 2009

ve hallerin kapsamndaki genilik ve ihlal ettii hak saysnda okluk Anayasamzn yukardaki maddelerinin ihlali sonucunu dourmaktadr. Sadece Anayasamzn yukardaki maddelerinin incelenmesinden anlalaca gibi mobbing yalnzca bir i hukuku problemi olmayp sosyal hayatn birok alannda olumsuz etkileri grlebilecek birok hakk birden ihlal eden bir olgudur. 1. TERMNOLOJ Mobbing, kiinin saygsz ve zararl bir davrann hedefi olmasyla balayan bir sretir1. Latince kararsz kalabalk anlamna gelen mobile vulgus sz klerinden treyen mob szc2, ngilizce c kanun d iddet uygu ayan dzensiz kalabalk veya l ete anlamna gelmektedir. Mob k nn ngik lizce eylem biimi olan mobbing ise; psikolojik iddet, ku atma, taciz, rahatsz etme veya sknt verme anlamna gelmekte ir3. d yaamnda ise mobbing kavramnn ilk kez, 80li yllarn ban a svete yaayan Alman asll endstd ri psikolou Heinz Leymann tarafndan kullanld bilinmektedir. Leymann alanlar arasnda benzer tipte uzun dnemli dmanca ve saldrgan davranlarn var na dair yapt saptamalar sonucunda, bu l kavram kulland g lmektedir4. r Leymann, mobbingi bir veya birka kii tarafndan, bir dier kiiye ynelik (nedeni, dnce ve inan ayrlndan kskanlk ve cinsiyet ayrmna kadar ok eitli olabilen), sistematik bir biimde, dmanca ve ahlak d bir iletiim yneltilmesi ekljnde ortaya kan bir eit psikolojik terr olarak tanmlamaktadr5. Mobbing literatre yeni giren bir kavram olduu iin, Trke kar l konusunda da henz bir netlik bu lunmamakta ve bir terminolo i sorunu yaanmaktaj dr. Mobbing zerine aratrma yapanlar, bu ol uyu g bir tek szckle ifade etmek yerine kavrama Trke karlk ola ak iyerinde psikolojik taciz, iyer
1 Tnaz, P. Bayram, F. Ergin, H.; yerinde Psikoloji Taciz, stanbul 2008 ( Psikolojik Taciz) s. v 2 Psikolojik Taciz s. 3 3 Oxford Advanced Learners Dictionary, s.B19. 4 Psikolojik Taciz s. 4 5 Heinz Leymann, The Definition of Mobbing at Workplaces, The Mobbing Encyclopedia, http://www.leymann.se/ English/12100E.html, (17.04.2009)

rinde psikolojik-terr, iyerinde psikolojik-iddet, iyerinde duygusal taciz, iyerinde moral taciz iyerinde manevi taciz, duygusal iddet, iyerinde zorbalk, yl rma ve iyerinde yldrmaya d ynelik psikolojik saldr szckleri i kullanmaktan 6 drlar . Mobbing olgusunun birinci deimez zellii, iyerinde gereklemesidir. Bu nedenle eylemin, muhakkak iyerinde getii belirtilmelidir. Ancak hem eylemi ifade eden hem eylemin iyerinde gerekletiini belirten tek bir szcn tretilmesi dier dillerde olduu gibi Trkede de zor gzkmektedir. Gerekleen eylemle ilgili olarak eitli yazarlar eitli szckler kul anmlarsa da ama bireyi bir ekilde l rahatsz etmek, canndan bez irmek, huzursuz etmek d ve sonunda bir ekilde ortam terk etmesine sebebiyet vermek olduuna gre eylemi Trkede en gzel ifade eden szck tacizdir. Nitekim Trkede taciz szc, tedirgin etme; cann skma eklinde aklanmaktadr7. Mobbing olgusundaki taciz, fiziksel bir taciz olmayp hedef alnan kiiye kar kltc, aalayc, dlayc, yok sayc, ineleyici szlerle veya bu eit imal davranlarla sergilenen, bir dier deyile kiinin ilk admda psikolojisinin bozulmasn hedefleyen bir tacizdir. Bu nedenle mobbing kavram kapsamnda ifade edilen eylemin yerine kullanl as m en uygun szck grubu, psikolojik tacizdir8. Trkiyenin mobbingle ilgili ilk yarg karar olan Ankara 8. Mahkemesi nin 20.12.2006 tarih ve 2006/19 E. Ve 2006/625 K. Sayl kararnda mobbing yle tanmlanmtr: (Mobbing) kavram, iyerinde bireylere stleri, eit dzeyde alanlar ya da astlar tarafndan sistematik bir biimde uygulanan her trl kt muamele, tehdit, iddet, aalama vb. davranlar iermektedir.

MOBBNGN HUKUK DEERLENDRMES

1. GENEL OLARAK Mobbing ii ile iveren arasndaki i akdinin gereinin yerine geldii iyerinde meydana gelmektedir.
6 Psikolojik Taciz s. 9. 7 Trke Szlk, Trk Dil Kurumu, C.2.. 8 Psikolojik taciz s. 9

140 Ankara Barosu Dergisi

Yl:67 Say: 2 Bahar 2009

amil DEMR Mobbing Olgusunun Hukuki Deerlendirmesi

Birinci blmde mobbingin hem iveren hem de dier alanlar tarafndan uygulanabildiinden bahsetmitik. verenin gerek kendi fiilleriyle gerekse dier alanlarn psikolojik taciz olarak nitelenen fiilleri engellemesi Kanunu gereince onun iiyi koruma ve gzetme borcundan kaynaklanr. Mobbing olarak nitelenebilecek fiiller ayn zamanda haksz fiil de oluturabilir. Ancak koruma ve gzetme borcu nitelii itibariyle haksz fiil tekil etmeyecek konularda da ykmllk ykler. Bu nedenle iiye zarar veren fiil ister haksz fiil tekil etsin, isterse etmesin, ykmlln yerine getirmeyen iverenin ayn zamanda borca aykr davran sz konusu olur. Bu nedenle mobbing borca aykrlk ve koruma ve gzetme ykmllnn ihlali yannda, iverenin iinin kiilik haklarn gzetme borcu, eit davranma borcu ve hakkn ktye kullanlmas asndan da incelenmesi gerekir. 2. KORUMA VE GZETME BORCU Mobbing ile iinin temel olarak iinin korunmas ve gzetilmesi borcu ihlal edilir. Doktrinde koruma ve gzetme ykmll; Kk drc ve alayc hareketlere kar korunmas Birlikte ikametgh halinde korunmas Eit muamele ykmll verme ykmll Beraberindeki mallarn korunmas gibi balklarda deerlendirilebilir9. Ancak koruma ve gzetme ykmlln iyerinde psikolojik taciz ynnden incelerken bu ykmllklerin bazlarna deinilmeyecektir. inin vcut sal ve btnlnden ok onun iyerindeki olumsuz psikolojik artlar nedeniyle etkisinde kald psikolojik taciz ve bu taciz neticesinde ihlal edilmi olabilecek ykmllkler ele alnacaktr. Doktrinde Borlar Kanunu nun 332 inci maddesi hkmnn iinin somut tehlikeler yannda, kiilik deerlerinin de korunmasn kapsad ynnde grler mevcuttur10. Kanmzca temel kanun olan
9 Kaplan, E; verenin Koruma ve Gzetme Borcunun Kapsam, Kamu-; C: 7, S: 2/2003 10 Kaplan Koruma ve Gzetme Borcu.

Borlar Kanununun 332 inci maddesinin ksa hkmnn lafzndan iverene, iinin kiilik haklarnn korunmas ynnde bir ykmllk yklendii eklinde karm yapmak mmkn deildir. Zira Kanununda dzenleme bulunmas da bu yndeki geniletici yoruma ihtiyac ortadan kaldrmaktadr. Bu dnce ile iinin somut ve kanmzca fiziki korunmasn dzenleyen BK. 332. maddesinin psikolojik tacizi inceleyen almamzda irdelenmesi yaplmayacaktr. Ancak Borlar Kanunu tasarsnn 424 nc maddesi BK. 332 deki iinin somut i sal ve gvenlii asndan korunmasn dzenleyen anlaytan vazgeilerek, inin Kiiliinin Korunmas bal altnda manevi bir deer olan iinin kiiliinin korunmasndan bahsedilmektedir. iyi gzetme borcuna yeni bir boyut kazandracak olan bu dzenlemenin halen bu konuda yeterince ak hkm iermeyen Kanunu yerine temel kanun olan BK.nunda dzenlenmesini doru bulmuyoruz. iyi gzetme borcunun dier hukuki kayna Kanunu nun 77 inci maddesidir. Kanununun 77/I maddesi uyarnca, iverenler, iyerinde ii sal ve i gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak la ykmldrler. Burada BK. m.332 den farkl olarak iinin nitelii dikkate alnmak suretiyle hakkaniyet derecesinde iverenden beklenebilecek nlemler kriterinin yerini, bilim ve tekniin gerektirdii tm nlemler almtr11. Bu deerlendirmeye gre bilim ve tekniin ulat en son durumda iinin psikolojik salnn tacizlere kar korunmasnn, gerek iinin verilen ii yerine getirme, gerekse iverenin gzetme ykmll kapsamnda yeri olduu sonucu karlabilecektir. Mobbingin sonucu olarak verim d, akl ve fizik salndaki bozulma ve bunun iverence hakl fesih sebebi olarak deerlendirilmesi halini karmza getirmektedir. Ancak iiyi koruma ve gzetme borcunu yenine getirmeyen iverenin mobbingin sonucunu fesih nedeni olarak kullanmas hakkn ktye kullanlmas olarak deerlendirilerek korumaya deer grlmemelidir. Bu nedenle aada ayrntlaryla derlendirilecek olan koruma ve gzetme borcu11 Ulusan, .; zellikle Borlar Hukuku ve Hukuku Asndan verenin iyi Gzetme Borcu- Bundan Doan Hukuki Sorumluluu. stanbul 1990 s. 48. Ankara Barosu Dergisi Yl:67 Say: 2 Bahar 2009

141

Ankara Barosu Dergisi Yl:67 Say: 2 Bahar 2009

nun ihmali ile gerekleen psikolojik tacizin sonucu olarak gerekleen hibir durum iveren, -nlem amal olarak iinin alma yerinin deitirilmesi, tacize neden olan iilerin i akdinin feshedilmesi, duruma gre uyar verilmesi gibi- sorumluluklarn yerine getirmedike hakl fesih nedeni olarak deerlendirilemeyecek, aksine iinin hakl fesih hakk sz konusu olacaktr. 3. KLK DEERLERNDEN ONUR ve SAYGINLIK ve ZEL YAAMIN KORUNMASI Onur ve saygnlk kiinin toplumda var olabilmesi ve kiiliini srdrebilmesi iin gereklilii kabul edilen en temel insan ihtiyalarndan olan kabul grme arzusunun bir sonucudur. Bu nedenle onurunun ve saygnlnn korunmas Anayasadan 12 inci maddesinden balamak zere hayatn tm alanlarnda bu at altnda dzenleme bulmaktadr. inin i akdi nedeniyle mesai saatlerinde bir anlamda zgrlnden feragat ettii alma ortamnda, onuru ve saygnlndan da vazgemesi beklenemeyecektir. Bu dorultuda ii ykmllklerini yerine getirirken hayatn her alannda olduu gibi onur ve saygnlnn korunmas gibi doal bir hakka sahiptir. yerinde psikolojik taciz de ite tam olarak bahsi geen onur ve saygnl hedef alabilmektedir. Psikolojik saldrlar iinin verilen ii yapmas srasnda kendisinden beklenenleri tam olarak yerine getirememesi ve hatta o iyerinde almasn saldrnn arl karsnda anlamsz klmas sonucunu dourabilir. Kanununda bu konuyla ilgili olarak derhal feshi dzenleyen 24 nc maddesi hkm bulunmaktadr. Hkme gre iinin veya aile yelerinden birisinin eref ve namusuna dokunacak szler sylemek, davranlara bulunmak, cinsel tacizde bulunmak ve benzeri fiiller de bulunulmas bu fiillerin 3.kiiler veya dier iilerce ilenip bildirime ramen gerek nlemlerin alnmamas halinde ii i akdini fesh edebilecektir. Bu madde dzenlenii itibariyle gerek iveren ve gerekse nc ahslar ve dier iilerden gelebilecek onur ve saygnla ynelik sz ve davranlarn fesih nedeni olarak dzenlendii, bu haliyle mobbing olarak deerlendirilebilecek fiillerin birounun Kanunu kapsamnda koruma altnda olduu sonucu-

na varlabilecektir. Dzenlemeden iinin dier iilerin sz ve davranlaryla onur ve saygnln zarar grmesi halinde bu sz ve fiiller ayrca haksz fiil oluturuyorsa bunu ynelten kiilerin sorumluluuna bavurabilecei, ancak fiil veya davran iveren vekilinden kaynaklanyorsa Kanununun 2 inci maddesi uyarnca bu fiil ve davranlardan dorudan iverenin de sorumluluunun doaca sonucu karlabilecektir. veren BK 55/I uyarnca altrd iinin meydana getirdikleri zarardan sorumludurlar. Bu sorumluluklar ayn zamanda iilerin dier iilere ynelttikleri psikolojik tacizden sorumlu olmalar ynnden de deerlendirilebilir. Ancak kanununun 24. maddesi gereince bildirimden sonra gerekli nlemi alan veya yine BK. 55 inci madde gereince fiil ve davrana mani olamayacan ispat eden iveren sorumluluktan kurtulacaktr. Aksi halde nlem almayan veya mani olamayacan ispat edemeyen iveren konumuz olan psikolojik tacizin uygulanmasndan sorumlu tutulabilecektir. veren iinin zen yaamna karmamal, dnce hrriyetine saygl olmal, i ilikisi hakknda nc kiilere bilgi vermemelidir12. Yukarda saylan ykmllklerinin bir uzants olarak iinin zel yaamna sayg gsterilmesi iin gerekli tedbirleri almaldr. i ile ilgili olarak gerek kendisi ve gerekse ailevi yaants ile ilgili olarak rendii bilgileri ifa etmemelidir. i zel yaamn dokunulmazln ihlal edecek ekilde ar ekilde gzetlememeli, bu izlenimi douracak davranlardan kanmaldr. Aksi davrann ii ve alma ortam zerinde mobbing kapsamna girecek olumsuz psikolojik bask yaratmas sz konusu olabilecektir. 4. NN KK DRC VE ALAYCI DAVRANILARDAN KORUNMASI veren iinin sistemli olarak maruz kalabilecei aalayc, kk drc, alayc davranlara kar iiyi korumaldr. Bu durum iinin dorudan veya dolayl olarak hakarete uramas, ayrmca tabi tutulmas ve bu yollarla itibarnn zedelenmesi eklinde ortaya kabilir13. i kk drlme ve
12 Kaplan Koruma ve Gzetme Borcu. 13 Kaplan Koruma ve Gzetme Borcu.

142 Ankara Barosu Dergisi

Yl:67 Say: 2 Bahar 2009

amil DEMR Mobbing Olgusunun Hukuki Deerlendirmesi

alaya uramas karsnda i verimimi yitirecek ve iine odaklanamayacaktr. Bu nedenle gerekli tedbirlerin alnmamas halinde veriminin dmesi dier mobbing sebeplerinde olduu gibi i akdinin feshi sebebi olarak deerlendirilemeyecektir. 4. NN CNSEL TACZ EYLEMNDEN KORUNMASI yerinde cinsel taciz insan onurunu zedeleyecek ekilde ve iin devamn tehlikeye atan cinsel ilgi sergilenmesidir14. Daha nce de akland gibi iverenin gzetme borcu ierisinde deerlendirilebilecek cinsel taciz ile mobbing arac olarak deerlendirilebilecek cinsel taciz arasnda belirgin bir fark vardr. Psikolojik taciz, kapsam itibariyle cinsel tacizi de kapsamasna ramen bu kapsam net olarak ortaya konulamayacaktr. nk cinsel taciz mobbing amac gzetmeksizin aktif bir eyleme gerekletii halde, mobbing maksadyla yaplan cinsel taciz iiyi yldrmak ve iyerinden uzaklatrmak maksadyla ifa edilir. Cinsel taciz tek bir eylemle gerekleebilecek olmasna ramen, psikolojik taciz sistematik olarak tekrarlanan ve gelien bir olgudur. Cinsel taciz znde bir yaklama giriimi iken mobbing maksadyla gerekletirilen tacizde bir uzaklatrma stratejisinin uygulanmas sz konudur. Cinse ierikli psikolojik tacizle rahatszlk vermek, bezdirmek, cezalandrmak, aalamak ve iyerinden karmak amalanr15. Bu tasnif farkna ramen ne amala yaplrsa yaplsn cinsel taciz, nlenmesine ynelik olarak gerekenin yaplmamas, i akdinin feshi nedenidir ( Kanunu m.24/II/d). 6. MOBBNGLE HLAL EDLEN ET DAVRANMA BORCU Mobbing hem iveren hem de dier iilerden kaynaklanabilir. Eit davranma borcu iverenin iiye kar borcu olduundan bunun ihlaline neden olan ve ayn zamanda psikolojik taciz olarak deerlendirilebilecek davranlarn sadece iverenden kaynaklanaca dnlebilir. Ancak byle bir dncenin aksine dier iiler tarafndan alaya alma, yalnzlatrlma, konumama, grmezden gelme gibi davra14 Kaplan Koruma ve Gzetme Borcu. 15 Psikolojil Taciz, s. 29.

nlara maruz kalan ii, bu durumu bilen iveren tarafndan korunmuyorsa, iveren koruma ve gzetme borcunun ihlali ile birlikte eit davranma borcunu da ihlal etmi olacaktr. Kanununun 5/I maddesi uyarnca iveren i ilikisi nedeniyle iisine dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce, felsefi inan, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayal olarak ayrm yapamaz, bu ayrmn yaplmamas iin iyerinde gerekli nlemleri almaldr. Byle bir ayrm yapan ve yaplmamas iin nlem almayan iverenin iiye tazminat demesi sz konusu olacaktr. Bu durumda ayrmcl ispat etme yk iiye aittir. Eit muamele ilkesi zellikle talimat verme hakknn kullanlmasnda kendisini gsterir. veren iisinin nitelii itibariyle yapmamas gereken ileri talimat vererek yapmasn ister, buna karlk ayn kademedeki iilere kendi becerilerine uygun i talimat verirse eit davranma borcunu ihlal etmi olacaktr. Ayn zamanda ayn dzeyde ve eit emek sarf ederek alan iilerden bazlarna ikramiye verilip bazlarna keyfi olarak verilmemesi de ayn sonucu douracaktr16. 7. MOBBNGN HAKKIN KTYE KULANILMASI AISINDAN DEERLENDRLMES Trk Medeni Kanununa gre (m.2.) herkes haklarn kullanrken ve borlarn yerine getirirken drstlk kurallarna uymak zorundadr. Hakkn aka ktye kullanlmasn hukuk dzeni korumayacaktr. te hakkn ktye kullanlmas Hukuku asndan mobbingle ilgili sonular olabilecektir. Bunlar; iverenin ynetim hakkn ktye kullanmas, i grme borcunun ktye kullanlmas, iiden ar zen beklentisi, itaat etme borcunun ktye kullanlmas eklide karmza kabilir17. a) Ynetim Hakknn Kullanlmas Asndan Mobbing: veren iyerini idare etme ve ynetme hakkna sahiptir. Ancak bu hakkn kullanm, kanuna, ahlaka, adaba aykr ve imkansz olamaz (BK. m.20). Bu nedenle iverenin Borlar Kanunu gerei snrlar
16 Kaplan Koruma ve Gzetme Borcu. 17 Tnaz, P. Bayram, F. Ergin, H.; yerinde Psikoloji Taciz, stanbul 2008 Ankara Barosu Dergisi Yl:67 Say: 2 Bahar 2009

143

Ankara Barosu Dergisi Yl:67 Say: 2 Bahar 2009

izilen alanda ynetim hakkn kullanmas gerekecektir. Aklanan hallerden imkanszlk da mobbing kapsamnda deerlendirilebilecektir. veren iisinin sfatna ve niteliklerine uygun olmayan talimatlara ynetim hakkn ktye kullanarak iisine psikolojik tacizde bulunabilecektir18. Kanununun 22/II maddesi uyarnca alma koullar taraflarn anlamalar suretiyle deitirilebilecektir. veren anlama olmakszn iinin yapt ii ve yerini deitiremez19. yerinin ii ve yerinin deitirilmesi bahis konusu maddeye aykrlk yannda psikolojik taciz amacna yneldii lde mobbing olarak deerlendirilebilecektir. Ayn ekilde i grme borcunda esasl deiiklik yaplmas psikolojik taciz amacna matuf olabilecektir. Bu hal Kanununun 24/II,f maddesi uyarnca ii asndan i akdinin hakl fesih nedeni olacaktr. b) iden Ar zen Beklentisiyle Meydana Gelen Mobbing: Kanununda iinin zen borcuna ilikin bir dzenleme bulunmamaktadr. Ancak Kanununda hkm bulunmayan hallerde Borlar Kanunundaki hkmlere baklacaktr. Buna gre, BK. 312 inci maddesine gre, ii taahht ettii eyi ihtimam ile ifaya mecburdur. inin zen ykmll BK nun bu hkmnden kaynaklanmaktadr. Yargtayn yerleik itihatlar da bu yndedir20. Ayrca Kanununun 25/II/ maddesi gereince iinin kendi istei ve savsamas yznden iin gvenliini tehlikeye drmesi, iyerinin mal olan veya mal olmayp da eli altnda bulunan makineleri, tesisat veya baka eya ve maddeleri otuz gnlk cretinin tutaryla deyemeyecek derecede hasara ve kayba uratmas iinin zen borcunun dolayl olarak dzenlendii ve iverene fesih hakk veren bir durumdur. inin iini yerine getirirken gstermesi gereken zenin belirlenmesinde objektif bir l bulunmamaktadr. Bu borcun erevesinin izilememesi psikoloji
18 Demir, F; Hukuku ve Uygulamas. 4.b. zmir 2005. s.6061 19 Yarg. 9. HD. 28.01.1997, 18661/1424, Sinerji tihat ve Mevzuat Program, son yararlanma nisan/2009 20 Yarg. 13. HD. 18.08.2008, 4519/10750, Sinerji tihat ve Mevzuat Program, son yararlanma nisan/2009

taciz asndan da sorunlar yaratmaktadr. Mobbing iiden ar zen beklemek yoluyla da gerekleebilir. Bu nedenle iinin zen ykmlln aan bir beklentinin belirlenmesi her somut olaya gre deerlendirilmesi gereken bir konudur21. zen borcu deerlendirilirken kanun, szleme hkmleri ve drstlk kurallarnn dikkate alnmas gerekecektir. Her bireyin iini yaparken dikkatini toplayabilecei ve ayn ihtimam srdrebilecei sreler farkl olabildi gibi iven, iiden normal bir insandan beklenemeyecek kadar uzun sreli dikkat odaklanmas beklememelidir. iden bu kapasitesinin snrlarn zorlamasn ve amasn beklemek hem drstlk kurallarna hem de iverenin iinin kiilik haklarn koruma ykmllne aykrlk tekil eder22. Bu nedenle iinin snrlarn zorlayacak ekilde sistematik bir olarak zen bekleme grnts altnda gerekletirilecek eylemler psikolojik taciz anlamn tayan hareketler olarak anlalabilecektir. c) inin taat Borcunun Ktye Kullanlmasyla Ortaya kan Mobbing: inin itaat borcu, iverenin ynetim hakk, bir dier ifadeyle emir ve talimat verme yetkisinin bir sonucu olarak karmza kar23. inin i grme borcunu yerine getirmesi, iini iverenin emir ve talimatlarna gre yapmasyla yerine gelir. Daha nceki blmlerde de bahsedildii gibi iinin itaat ykmll snrsz deildir. Bu snrlar en genel manada BK. 20 inci maddesi belirlemektedir. i, iverenin ynetim hakkn aan ve BK ile snrlar belirlenmi olan emir ve talimatlarla ykml deildir. Yukarda snrlarna iaret edilenin aksine iiden onur ve saygnln ihlal eden lde bir itaat sergilemesi beklenemez. Yine ii kiilik hakkn ihlal eden bir talimata uymak zorunda deildir24. Bu tr talimatlarn sistematik olarak verilmesi psikolojik taciz olarak deerlendirilebilecek olup, iinin iyerine ve iine balln sarsan, sreklilik halinde veriminiz dren, psikolojisini bozan bir durum olacaktr.
21 Tnaz, P. Bayram, F. Ergin, H.; yerinde Psikoloji Taciz, stanbul 2008 s. 136. (Psikolojik Taciz) 22 Psikolojik Taciz, s. 136. 23 Demir, s.64. 24 Psikolojik Taciz, s. 137.

144 Ankara Barosu Dergisi

Yl:67 Say: 2 Bahar 2009

amil DEMR Mobbing Olgusunun Hukuki Deerlendirmesi

SONU Hukukun temel grevi, toplum yaamn dzenlemek kadar gszlerin ezilmesine mani olmaktr. Bu nedenle barl bir i yaamnn tesisi, insanlarn hayatlarn devam ettirmek iin zgrlklerinden vazgetikleri ve yaamlarnn zaman olarak en byk ksmn iine alan alma zamanlarnda, psikolojik olarak ypranmamas, huzurlu bir yaam srdrebilmeleri ve yaam kalitesi iin vazgeilmezdir. Barnma, yeme ime gibi temel ihtiyalarn sorun olmaktan kt modern toplumlarda bu temel ihtiyalara yaam kalitesi ve i huzuru da dahil olmaktadr. Bu nedenle i yaamna ve hayata bakmz deitike, insanlarn i ve almadan olan beklentileri de yeni ekiller alabilmektedir. Hukuk bu beklentileri dzenleyecek ve koruyacak dzenlemelerle hayata yetimelidir Bu nedenle mobbing Kanununda aka, Ceza Kanununda da su olarak dzenlenmelidir.

KAYNAKA Gzel A., AB Hukuku ve Karlatrmal Hukukta Psikolojik Taciz, stan ul Barosu alma Hukuku b Komisyonu, ll. Yl Toplants Tnaz, P. Bayram, F. Ergin, H.; yerinde Psikoloji Taciz, stanbul 2008 Oxford Advanced Learners Dictionary Heinz Leymann, The Definition of Mobbing at Workplaces, The Mobbing Encyclopedia, http:// www.leymann.se/English/12100E.html, (17.04.2009) Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Kaplan, E; verenin Koruma ve Gzetme Borcunun Kapsam, Kamu-; C: 7, S: 2/2003 Ulusan, .; zellikle Borlar Hukuku ve Hukuku Asndan verenin iyi Gzetme Borcu- Bundan Doan Hukuki Sorumluluu. stanbul 1990 Demir, F; Hukuku ve Uygulamas. 4.b. zmir 2005 Sinerji tihat ve Mevzuat Program (Son yararlanma: 22.04.2009)

Ankara Barosu Dergisi Yl:67 Say: 2 Bahar 2009

145