KERANGKA PEMBANGUNAN MASYARAKAT MAKLUMAT DI MALAYSIA Mokmin Basri dan Zawiyah M.

Yusof Program Pengajian Teknologi Maklumat, Fakulti Teknologi dan Sains Maklumat, Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 Bangi, Selangor, MALAYSIA. mokmin@kuis.edu.my Abstrak Masyarakat bermaklumat adalah masyarakat yang membudayakan penggunaan maklumat dalam kehidupan seharian terutamanya bagi tujuan membuat keputusan. Kertas ini membincangkan elemen yang menjadi kerangka pembentukan masyarakat bermaklumat di Malaysia. Kertas ini merupakan sorotan susastera dalam bidang masyarakat maklumat dengan memfokus kepada penerbitan rasmi kerajaan Malaysia iaitu Penyata Rasmi Dewan Rakyat dan Dewan Negara dan dokumen Rancangan Malaysia. Analisis terhadap kandungan dokumen yang dirujuk dijadikan asas kepada pembangunan sebuah kerangka yang dianggap sesuai untuk pembentukan masyarakat maklumat di Malaysia. Kata kunci: Masyarakat maklumat, Polisi, Infrastruktur Teknologi Maklumat dan Komunikasi, Koridor Raya Multimedia, i-komuniti, Masyarakat berpengetahuan Pengenalan Perkembangan sosial, politik, ekonomi dan struktur masyarakat membentuk satu masyarakat baru berasaskan maklumat yang mempunyai ciri mencipta, mengagih dan memanipulasi maklumat dalam aktiviti ekonomi dan budaya. Masyarakat baru berasaskan maklumat atau masyarakat berpengetahuan, digambarkan sebagai masyarakat yang mempunyai kuasa dan keupayaan saintifik, teknikal, dan pengetahuan profesional di samping pekerja berpengetahuan yang membantu manusia, organisasi, dan masyarakat untuk memenuhi cabaran abad ke 21 (Bizhan, 2000a). Bagi Rowlands (1998), istilah masyarakat maklumat merujuk kepada proses pemodenan infrastruktur telekomunikasi, penggalakan persaingan, memberi kemahiran baru kepada pekerja, kesepaduan sosial, pelanjutan demokrasi, keterbukaan dan kebertanggungjawapan kerajaan. Walaupun George et al. (1995) mendakwa masyarakat bermaklumat adalah satu konsep sosial yang tidak jelas dan sekadar imej kepada masyarakat ideal era elektronik yang hanya memainkan peranan kecil, namun penggunaan maklumat dalam masyarakat memberikan kesan kepada sistem ekonomi. Sistem ekonomi di negara maju seperti Eropah dan Amerika syarikat semakin bergantung kepada pengambilan, manipulasi, perubahan dan penggunaan maklumat (Malhotra, 1995). Dari sudut pasaran maklumat pula, Priftis dan Oppenheim (1999) yang merujuk kepada kajian yang dilakukan oleh Deutsche Gesellschaft fur Documentation membuktikan bahawa pasaran maklumat elektronik di Eropah meningkat hampir 40 peratus di antara 1992 dan 1994. Justeru, dapat dilihat dengan jelas wujud perkaitan di antara masyarakat berpengetahuan dengan pertumbuhan ekonomi dan kemajuan sesebuah negara.

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

629

Bagi menentukan sesebuah negara itu sedang berusaha atau telah mencapai sebuah masyarakat berpengetahuan, Bizhan (2000b) menyenaraikan ciri masyarakat berpengetahuan yang boleh diringkaskan seperti di bawah: i. peluang pendidikan sepanjang hayat untuk rakyat, ii. peluang pendidikan berasaskan permintaan dan capaian kepada maklumat untuk rakyat, iii. peluang kepada sumber dan program pendidikan kendiri yang bersesuaian, iv. peluang bagi perkongsian pengetahuan dan aplikasinya dalam kehidupan dan pekerjaan, v. kesinambungan budaya dan nilai yang menyokong dan berfaedah kepada masyarakat berpengetahuan, vi. penyertaan dalam program pendidikan yang menyokong masyarakat dan ekonomi berasaskan pengetahuan, vii. pelaburan dalam penjanaan dan pengagihan pengetahuan baru, viii. perkongsian di antara penyedia pendidikan, cabang perniagaan, industri dan agensi kerajaan dalam menyenggara dan mengekalkan status sebagai masyarakat berpengetahuan, dan ix. pengiktirafan pekerja berpengetahuan sebagai satu aset yang penting bagi masyarakat. Selain menyenaraikan ciri masyarakat berpengetahuan, Bizhan (2000b) turut menyenarai beberapa langkah yang boleh diambil bagi membantu masyarakat berhadapan dengan cabaran membangun masyarakat berpengetahuan. Langkah tersebut adalah seperti:

membangun satu polisi nasional bagi menyokong pembelajaran sebagai satu hak asasi kepada semua rakyat; menggalak kesamaan capaian kepada pengetahuan yang diperlukan tanpa had status sosial dan ekonomi; menyokong perundangan bagi melindungi harta intelek dan inovasi; memperbaiki infrastruktur digital dan komuniti di peringkat tempatan, nasional dan global; membangun organisasi nasional bagi mengarah dan menyokong pembangunan masyarakat berpengetahuan; menyedia sumber dan kandungan pendidikan berkualiti yang cukup bagi masyarakat berpengetahuan dan ekonomi abad ke 21; menyedia peluang kepada semua rakyat untuk pendidikan sepanjang hayat, untuk menimba pengetahuan dan mengaplikasi dalam pekerjaan dan kehidupan; melabur dan menggalak penghasilan pengetahuan baru dari pengetahuan sedia ada dan berkongsi pengetahuan di antara cabang masyarakat yang berbeza; membangun kaedah penggunaan pengetahuan baru yang inovatif bagi peningkatan mutu, produk dan perkhidmatan; mengguna kekuatan pengetahuan untuk kesihatan nasional, kebajikan, status, budaya dan untuk menyelesaikan masalah sosial dan ekonomi semasa; Mendapat sokongan dan sumbangan dari institusi pendidikan bagi menjana pengetahuan baru, pengagihan pengetahuan, dan persediaan rakyat kepada masyarakat berpengetahuan;

Pembangunan dan pelaksanaan set polisi dan strategi maklumat perlu dikoordinasi kerana beberapa aspek yang berlainan dalam masyarakat bermaklumat sebenarnya adalah adalah saling berkait (Moore 2005). Antara aspek yang dikenal pasti adalah polisi maklumat, pendidikan dan pembudayaan maklumat, infrastruktur teknologi maklumat dan komunikasi,

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

630

perpustakaan dan perundangan. Namun sehingga kini, kebanyakan polisi cenderung untuk memfokus kepada teknologi ICT dan tidak kepada polisi masyarakat bermaklumat (Shaeffer dlm. Moore, (2005) Meskipun konsep masyarakat maklumat muncul akibat daripada kepesatan ICT, namun maklumat sudah terlebih dahulu diakui sebagai berperanan penting dalam pembangunan sosio-ekonomi sesebuah negara (Oladele, 2001) dan juga sebagai kuasa bagi pendemokrasian pengetahuan. Kemajuan ICT memberi kesan yang besar serta mengubah makna maklumat kepada aset bernilai yang perlu diurus terutamanya dalam aspek penciptaan, pemprosesan, penyenggaraan, penghantaran dan penyebaran maklumat. (Soler, 2007). Keadaan ini sekali gus menjadi asas kepada pendemokrasian pengetahuan (Pajaro dan Betancourt, 2007a) dan akhirnya membantu pembangunan masyarakat dan organisasi pasca-industri yang produktif atau dikenali sebagai masyarakat bermaklumat (Soler 2007). Kerangka Masyarakat Bermaklumat Pembentukan masyarakat bermaklumat dicirikan oleh beberapa faktor seperti polisi maklumat, pendidikan, pembudayaan maklumat, infrastruktur teknologi maklumat dan komunikasi, perpustakaan dan undang-undang. i. Polisi Maklumat Polisi maklumat perlu dirangka bagi memaksimumkan kelebihan yang boleh dicapai hasil perubahan kepada masyarakat berasaskan maklumat di samping meminimum kesan yang tidak diingini hasil dari perubahan tersebut. Selain itu polisi maklumat juga perlu bagi pengawalan terhadap perkembangan pelbagai jenis maklumat akibat perkembangan teknologi maklumat dan komunikasi selain manfaat terhadap perkembangan ekonomi, sosial dan juga individu (The Library Association, 2002). Polisi maklumat adalah satu kerangka bagi membangunkan sumber maklumat sesebuah negara bagi memenuhi keperluan dan cabaran masyarakat bermaklumat (Oladele, 2001). Malah menurut Maxwell (2003b), polisi maklumat adalah keputusan sosial, politik, perundangan, ekonomi dan teknologi berkaitan peranan maklumat dalam masyarakat. Bagi Moore (2005), polisi maklumat adalah koleksi polisi dan strategi yang direka bagi menggalak pembangunan masyarakat yang intensif maklumat serta berkaitan dengan penggalakan dan penggunaan ICT. Justeru, polisi maklumat merupakan dokumen yang menyediakan visi, menetapkan skop kerangka polisi dan menentukan pengukuran yang boleh dilaksana untuk mencapai matlamat pembangunan masyarakat berasaskan maklumat. Polisi maklumat penting untuk menyokong proses pengayaan maklumat (Mashkuri et al., 2002) lantas perlu diletakkan dalam konteks kajian masyarakat bermaklumat (Duff, 2004) kerana menurut Brown (1983) antara bidang cakupan polisi maklumat ialah pekerjaan dan pendidikan dalam masyarakat yang berintensifkan maklumat. Justeru, menurut Jaeger (2007), polisi maklumat merupakan kombinasi perundangan, peraturan, dan garis panduan yang mengawal penghasilan, pengurusan, dan penggunaan maklumat. Polisi ini mencorak peranan maklumat dalam masyarakat. UNESCO (t.th) bertegas bahawa polisi maklumat boleh membantu memoden kerajaan, membangun ekonomi berasas pengetahuan, menyedia persekitaran e-dagang yang baik, memperbaiki keberkesanan pendidikan, mengelak penyisihan dalam masyarakat dan memperkuat jati diri budaya negara. Ini bermakna penekanan polisi maklumat semakin berubah dengan kini memberi penekanan kepada pembangunan masyarakat bermaklumat dan berpengetahuan (Pajaro dan Betancourt, 2007)

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

631

dan (Arnold, 2007). Malah kajian mengenai masyarakat bermaklumat dijangka semakin mendapat tempat kerana bidang polisi maklumat semakin berevolusi menuju ke arah kajian masyarakat bermaklumat (Duff, 2004). Definisi polisi maklumat semakin tidak boleh dipisahkan daripada masyarakat bermaklumat (Oladele, 2001) dan (Maxwell, 2003b). Bagi Weitzner et al. (2008), isu polisi maklumat pula hendaklah mencakupi soal kebersendirian, perlindungan, hakcipta, dan pengawasan kerajaan. Weitzner et al. sebenarnya mengemukakan isu yang menjadi sebahagian daripada cabaran dalam pembangunan masyarakat bermaklumat. Persidangan Dunia bagi Masyarakat Bermaklumat (WSIS) pada tahun 2002 menjadi titik tolak kepada pembentukan polisi berkaitan dengan masyarakat bermaklumat di kebanyakan Negara Amerika Latin (Bustamante, 2007). Pengkaji seperti Cawkell (1982); Stone (1996); Webster (dlm. Browne, 1997); Mashkuri et al. (2002); Arnold (2004); Duff (2004); Moore (2005); Martin (2005); Jaeger (2007); Arnold (2007); dan Kargbo (2007) mendakwa konsep masyarakat bermaklumat adakalanya disamaertikan dengan beberapa konsep lain seperti masyarakat digital, masyarakat maya, masyarakat berpengetahuan dan ekonomi berasas pengetahuan atau ekonomi berasas maklumat, era maklumat dan revolusi maklumat. Melihat kepada kepentingan transformasi masyarakat industri kepada masyarakat berpengetahuan, beberapa negara khususnya di Eropah dan Barat bertindak mewujud institut atau pusat khas. Misalnya, Canada menubuhkan Canadian Institute for a Knowledge Society dan United Kingdom menubuhkan The Foundation for Information Policy Research (FIPR). Pada peringkat institusi pengajian tinggi pula, beberapa pusat penyelidikan berkaitan polisi maklumat diwujudkan seperti University of Wisconsin - Milwaukee (UWM) yang menubuh The Center for Information Policy Research (CIPR) pada tahun 1998. Perkembangan ICT, teknologi internet dan maklumat mendesak kerajaan untuk membangun masyarakat bermaklumat dan menilai semua polisi berkaitan dengan capaian maklumat, hak harta intelek, kebersendirian dan ketelusan. Ini termasuk perlindungan bahan arkib negara, pengekalan budaya kebangsaan dan ilmu pengetahuan tradisional. Keselamatan maklumat pula semakin menjadi isu penting lantaran keupayaan telekomunikasi berintegrasi dengan hampir semua aktiviti (Bustamante, 2007; Mokmin et al., 2007). Proses globalisasi juga memberi cabaran kepada negara supaya membangunkan polisi maklumat kebangsaan yang berorientasi pembangunan masyarakat bermaklumat/ berpengetahuan serta pembangunan negara. Justeru, menurut Pajaro dan Betancourt (2007b) polisi maklumat kebangsaan perlu dibangun dan dilaksana berdasarkan tiga garis panduan umum iaitu: i. Matlamat Pembangunan Milenium, iaitu lapan matlamat yang dipersetujui oleh 192 negara anggota Bangsa-Bangsa Bersatu (UN) dan 23 badan antarabangsa yang bersetuju untuk dicapai pada tahun 2015. Matlamat tersebut adalah mengurangi kemiskinan tegar, mengurangkan kadar kematian kanak-kanak, melawan penyakit seperti AIDS, dan membangun kerjasama global untuk pembangunan. Objektif yang dikemuka dalam Pelan Tindakan eLAC2007 iaitu satu strategi wilayah Latin Amerika yang mengiktiraf teknologi maklumat dan komunikasi (ICT) sebagai instrumen bagi pembangunan ekonomi dan sosial Matlamat pembangunan Kebangsaan

ii.

iii.

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

632

Polisi maklumat kebangsaan yang baik bagi pembentukan masyarakat bermaklumat hendaklah mencakupi visi, skop polisi dan menentu pengukuran pencapaian matlamat polisi. Polisi Maklumat di Malaysia Penyelidik berbeza pandangan berkaitan dengan status polisi maklumat di Malaysia. Niegaard (1999) yang membuat tinjauan dalam kalangan anggota International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA) sehingga 1999, mendakwa Malaysia tidak mempunyai polisi maklumat kebangsaan atau strategi teknologi maklumat kebangsaan malah inisiatif bagi membangun kedua-duanya juga tidak dapat dikesan. Arnold (2002) yang membuat perbandingan polisi maklumat kebangsaan di beberapa buah negara menunjukkan dari 17 isu yang lazim dikaitkan dengan polisi maklumat kebangsaan, Malaysia hanya mempunyai satu isu iaitu polisi berkaitan capaian kepada maklumat dan tidak terhadap 16 isu yang lain. Kajian Moore (2005) mengenai polisi maklumat di Asia mendapati bahawa Malaysia mula menunjukkan usaha bagi menyedia polisi maklumat kebangsaan. Pada tahun yang sama, Ruzaini (1996) mengguna kerangka yang dibangunkan oleh Burger (1993) bagi mengkaji kesan polisi maklumat Malaysia terhadap strategi sistem maklumat di institusi pengajian tinggi dengan mengambil Universiti Teknologi Malaysia sebagai kajian kes. Ruzaini menyimpulkan bahawa polisi maklumat Malaysia adalah polisi yang dipacu oleh kerajaan yang bertujuan untuk memandu negara bagi mencapai masyarakat yang kaya dengan maklumat melalui pembangunan terkoordinasi dan penggunaan IT secara berkesan. Menurut Ruzaini (1996), pada tahun 1980-an, Malaysia mula mempunyai piawaian khusus berkaitan teknologi maklumat (IT) yang dihasilkan oleh MAMPU dengan kerjasama dengan agensi kerajaan lain iaitu MIMOS, INTAN, SIRIM, Universiti dan industri. Antara piawaian berkaitan ICT adalah seperti berikut: 1. Open system standard for computer acquisition 2. SSADM - Standard for Application System Development 3. EDIFACT - Electronic Data Interchange for Administration, Commerce and Transport. Selepas tahun 1996, tidak ada lagi dokumen yang ditulis oleh sarjana dari bidang sains maklumat. Dengan penubuhan MSC dan NITC pada tahun 1996, teraju maklumat Malaysia diterajui oleh kumpulan teknokrat. ii. Pendidikan dan Pembudayaan Maklumat

Modal insan adalah teras produktiviti dan kreativiti dalam ekonomi berasaskan maklumat (Mokmin, 2005a). Bagi membangun modal insan, program celik maklumat perlu ditawarkan kepada semua rakyat dengan membudayakan teknologi maklumat bagi menyokong pendidikan, menyediakan perkhidmatan untuk keluarga dan pembangunan sosial (Henrici, 2004). Polisi maklumat dikaitkan dengan pendidikan bermula dari pengajaran kemahiran maklumat asas kepada semua rakyat (Hill, 1994; Rowlands, 1996; Calanag,2003; UNESCO dlm. Arnold, 2007; Arnold, 2007). Kemahiran seumpama ini juga dipanggil dengan celik huruf, celik komputer, celik media, dan celik perpustakaan (Rockman dlm. Arnold, 2007; Correia dan Teixeira dlm. Arnold, 2007; Arnold, 2007).

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

633

Polisi berkaitan penggunaan teknologi maklumat sebagai alat bantuan pengajaran dan sokongan kepada konsep pendidikan sepanjang hayat bagi menyokong pembangunan masyarakat bermaklumat turut diakui penting dan perlu dibangunkan (Hill, 1994 Rowlands 1996; Calanag 2003: 4; UNESCO dlm. Arnold, 2007; Arnold, 2007). Pendidikan dan sistem latihan juga perlu disesuaikan bagi memenuhi keperluan pembelajaran sepanjang hayat dan proses yang konsisten bagi memperkayakan dan meningkatkan kemahiran Calanag (2003), (Moore, 2004b). Kemahiran asas ini perlu dipertingkat bagi memenuhi keperluan organisasi yang berteraskan maklumat terutama bagi membina keupayaan bagi penyelidikan dan inovasi teknologi berorientasi ke arah pengetahuan sendiri dan menjana kandungan kebangsaan dari institusi awam dan komponen pelbagai kumpulan masyarakat lain (Pajaro dan Betancourt 2007). Bagi memperbaiki persaingan dan produktiviti industri dan komersil dengan menjadikan maklumat sebagai sumber bagi organisasi. Prasyarat bagi matlamat ini adalah tenaga kerja yang berpendidikan dan berkemahiran (Calanag, 2003). Selain daripada keperluan strategi dan polisi bagi menjamin kemahiran asas, sokongan kepada penyelidikan maklumat yang berkaitan dengan teori, amalan, pendidikan, latihan kepada menghasil, memindah dan mengguna maklumat juga adalah satu keperluan bagi membangunkan masyarakat bermaklumat (Montviloff, 1990). Pendidikan ICT di Malaysia Di Malaysia, usaha melahir masyarakat bermaklumat bermula sejak awal zaman persekolahan. Ini dibukti dengan gesaan dalam kalangan ahli parlimen agar kanak-kanak sekolah didedah kepada teknologi Internet sebagai asas bagi mencari maklumat/ ilmu (Chia, 2001; Daim, 2000). Selain daripada itu, program ICT untuk golongan dewasa juga dijalankan. Program seumpama ini disaran mengguna kemudahan yang ada pada universiti awam dan dijalankan sewaktu cuti semester (Ghazi, 2000). Kerajaan juga perlu menggalak pembelajaran sepanjang hayat khususnya kepada anggota masyarakat yang bekerja (Alexander, 2010). Cadangan dan gesaan ahli dewan rakyat dan dewan negara menyebabkan kerajaan mengemukakan Pelan Pembangunan Pendidikan Negara yang mengandungi pelbagai usaha untuk menambah baik sistem pendidikan negara serta membangun masyarakat yang mempunyai minda kelas pertama yakni masyarakat berpengetahuan, berinovatif, berbudaya dan bermoral tinggi (Mohamed Nazri, 2001). Bagi melancarkan inisiatif pembangunan masyarakat bermaklumat, kerajaan memperuntukkan sebanyak RM205.5 juta bagi pelaksanaan program perkomputeran di sekolah (Marimuthu, 2001). Pembudayaan Maklumat Pembangunan masyarakat bermaklumat turut dipengaruhi oleh budaya yang memberi keutamaan kepada penggunaan maklumat dalam sebarang tindakan terutamanya bagi membuat keputusan. Maklumat harus dijadikan sumber dalam ekonomi, pendidikan dan sosial seperti pengukuhan budaya setempat supaya sesuatu bangsa mempunyai jati dirinya yang kuat. Budaya mengguna dan menilai maklumat secara kritis dapat membanteras penerimaan maklumat dari Barat secara melulu (Moore, 1997).

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

634

Umum mengetahui bahawa ekonomi global masa kini menekankan ilmu pengetahuan sebagai sumber utama, kekuatan, daya tahan dan daya saing sesebuah negara. Ini menjadikan sektor maklumat salah satu komponen ekonomi yang penting yang memerlukan pekerja mengguna maklumat secara cerdas. Ini bermakna masyarakat meletakkan ilmu sebagai tumpuan utamanya dan menganggap ilmu sebagai tumpuan kehidupan peribadi serta pekerjaan. ICT pula menjadi pemangkin kepada pembentukan budaya mengguna ilmu. Menurut Moore (2005) lazimnya, sektor maklumat dipecahkan kepada tiga sub-sektor utama iaitu: kandungan maklumat, pemprosesan dan penyampaian maklumat. Justeru, polisi perlu digubal bagi menyokong ketiga-tiga sub-sektor tersebut. Budaya Penggunaan Maklumat di Malaysia Di Malaysia, beberapa usaha dirancang dan dilaksana oleh kerajaan seperti menyediakan peruntukan bernilai RM375 juta bagi melengkapkan semua 10,000 sekolah dengan talian telefon menjelang akhir 2004 (Utusan Malaysia 29 September 2004). Selain itu, kerajaan juga menyedia kemudahan jalur lebar di 6,522 buah sekolah oleh Kementerian Pelajaran melalui projek `schoolNet (Utusan Malaysia 30 Januari 2005). Sementara itu, bagi menyediakan kemudahan capaian penduduk bandar, Program Internet Desa (PID) diperkenal. Program bawah kelolaan Kementerian Tenaga, Air dan Komunikasi ini mula dilaksanakan pada tahun 2000. Sejak penubuhannya, terdapat 39 lokasi PID di seluruh Malaysia melibatkan semua negeri kecuali Wilayah Persekutuan (Utusan Malaysia 29 September 2004). Selain itu Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia (SKM) mengumpul dana Penyediaan Perkhidmatan Sejagat (USP) bagi membangun prasarana telekomunikasi dan akses Internet di kawasan pendalam. Selain itu MIMOS Berhad dengan kerjasama Jabatan Kemajuan Masyarakat (KEMAS) melaksana projek perintis Malaysian Grid for Learning (MyGfL) bermula April 2005 (Utusan Malaysia 14 November 2005). iii. Infrastruktur Teknologi Maklumat dan Komunikasi (ICT)

ICT adalah penting untuk menjadikan ekonomi negara sebagai ekonomi yang berasaskan maklumat yang memerlukan modal insan berpengetahuan. Membangun masyarakat yang berpengetahuan dan berkemahiran tinggi dalam ICT perlu diberi perhatian oleh kerajaan. Bagaimanapun, hasrat tersebut tidak mungkin tercapai jika rakyat tidak mendapat capaian kepada maklumat sekiranya terpaksa membayar harga yang tinggi sama ada dari segi perisian mahupun perkakasan. Bilangan pengguna internet perlu ditingkatkan jika mahu gagasan masyarakat bermaklumat menjadi kenyataan kerana Internet adalah perpustakaan terbesar yang menjadi penyebar maklumat. ICT memberikan kesan kepada perubahan masyarakat dan hubungan sosial. Rakyat boleh menggunakan maklumat untuk menggunakan hak mereka sebagai rakyat dan membuat keputusan sebagai pengguna. Oleh sebab itu teknologi boleh merubah hubungan antara rakyat dan negara dan di antara pengguna dengan persekitaran pasaran. kesannya adalah individu yang lebih mengerti hak mereka untuk capaian kepada maklumat rasmi dan keperluan bagi perlindungan terhadap maklumat peribadi dan kebersendirian. Menurut Moore (2005), infrastruktur telekomunikasi yang baik diwujudkan kerana menjadi komponen utama bagi masyarakat berasaskan maklumat kerana menyokong komunikasi maklumat digital dengan pantas dan selamat. Infrastruktur telekomunikasi yang perlu dibangunkan dan isu yang perlu ditangani adalah pembangunan rangkaian, peranan sektor

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

635

awam dan swasta dalam penawaran perkhidmatan, isu harga telekomunikasi yang perlukan kawalan, isu hak capaian sejagat dan perundangan dalam menyediakan perkhidmatan. Infrastruktur Teknologi Maklumat dan Komunikasi Di Malaysia Menerusi Akta Komunikasi dan Multimedia 1998, kerajaan bertanggungjawab menyediakan infrastruktur IT bagi membolehkan rangkaian komunikasi dipertingkatkan supaya dapat beroperasi dalam persekitaran percantuman antara industri Komunikasi dan Multimedia. Kerajaan turut memberi insentif pelesenan bagi mendorong pelabur meluaskan kemudahan rangkaian aplikasi di kawasan luar bandar (Chan, 1999). Namun penglibatan kerajaan bukanlah secara langsung, tetapi diswastakan kepada syarikat berkaitan kerajaan (GLC) iaitu Telekom Malaysia (Tajol Rosli, 1990; Lim, 2004). Selain itu, Infrastruktur telekomunikasi di sektor awam turut dipertingkat termasuklah pelaksanaan konsep perkhidmatan awam tanpa kertas melalui pelaksanaan Electronic Data Interchange (EDI). Melaksana projek pengkomputeran serta penubuhan Rangkaian Telekomunikasi Bersepadu Kerajaan (Government Integrated Telecommunication Network GITN). Penyeragaman dalam sistem kewangan di badan berkanun melalui pelaksanaan pakej Standard Accounting System for Government Agencies (SAGA) turut dilaksanakan (Mohamed Nazri, 1997). Pelan jalur lebar negara diperkenal pada akhir tahun 2004 adalah merupakan satu strategi untuk meningkat penyediaan infrastruktur internet berkapasiti tinggi atau jalur lebar di negara ini. Bagi merapat jurang digital, kerajaan mensasarkan kadar penembusan jalur lebar 50 peratus daripada isi rumah menjelang tahun 2010, berbanding dengan 12 peratus pada tahun 2007 (Abdullah, 2007) Bagi melengkapkan prasarana telekomunikasi di luar bandar, satu Tabung Perkhidmatan Sejagat (Universal Service Fund) di bawah Akta Komunikasi dan Multimedia diwujudkan. Kerajaan juga memperkenal projek e-komuniti bagi memastikan masyarakat luar bandar tidak ketinggalan dalam arus perdana IT. Projek ini dijangka dapat menggalak rakyat luar bandar mengguna media elektronik di dalam aktiviti sosial dan ekonomi mereka (Chan, 1999). Telekom Malaysia Berhad (TMB) turut berperanan bagi menyedia rangkaian telekomunikasi di luar bandar di negeri Sarawak (Chia, 2001). Dalam RMK-8, Kementerian Tenaga, Air dan Komunikasi (KTAK) melalui projek pemberian perkhidmatan sejaga,t menyedia infrastruktur komunikasi kepada 869 lokasi pusat ICT komuniti di seluruh negara. Sebanyak 510 lokasi adalah merupakan perpustakaan desa manakala 359 lokasi adalah klinik kesihatan dan klinik desa. Kementerian turut melaksana program internet desa (PID) dengan kerjasama Pos Malaysia Berhad. Selain itu melalui projek rangkaian school net pula, KTAK dengan kerjasama Kementerian Pelajaran menyedia rangkaian internet kepada 10 ribu lokasi yang meliputi sekolah bantuan kerajaan dan institusi pendidikan seperti maktab perguruan dan pusat kegiatan guru. Setiap inisiatif menyedia peluang ICT untuk dimanfaatkan oleh masyarakat luar bandar. Dalam RMK-9 KTAK menambah 300 lokasi baru pusat ICT komuniti yang melibatkan perpustakaan desa dan awam melalui program PPSK. Sementara itu beberapa pusat ICT komuniti yang sedia ada dinaik taraf menjadi pusat sehenti.

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

636

iv.

Perpustakaan

Kemudahan mendapat maklumat melalui penyediaan perpustakaan perlu dipertingkat. Jumlah perpustakaan yang banyak terutamanya perpustakaan awam memudahkan pembangunan masyarakat bermaklumat. Meskipun ICT dilihat dapat melonjak pembangunan negara, namun peranan perpustakaan tidak boleh diketepi malah peranan perpustakaan wajar berubah dari hanya menjadi penyedia dan penyimpan maklumat kepada pusat capaian maklumat (Ruenwai, 2006). Gill (2001) dan Kargbo (2007) menegaskan bahawa hal ehwal berkaitan dengan polisi maklumat adalah berada di bawah tanggungjawab perpustakaan kerana institusi ini berperanan sebagai penyedia maklumat yang kritikal. Justeru, bagi memenuhi peranan ini, perpustakaan perlu mempunyai polisi maklumat bagi memilih, mengorganisasi dan menyebar maklumat di samping menangani isu keberkesanan yang berkaitan dengannya. Malah sarjana dalam polisi maklumat mendapati pendekatan yang lazim diguna dalam pembentukan polisi maklumat boleh dibahagi kepada dua. Pertama, pendekatan perpustakaan dan maklumat dan kedua pendekatan yang umum dan khusus yang menjurus kepada bidang seperti ekonomi, sosial dan aktiviti budaya (Gray, 1988). Pendekatan perpustakaan dan maklumat jelas terdapat dalam pengkelasan polisi maklumat seperti yang diutarakan oleh Bustamante (2007). Menurut Bustamante, polisi maklumat boleh dikelas kepada enam bahagian iaitu polisi capaian perpustakaan awam, galakan membaca dan undang-undang berkaitan buku, polisi maklumat sains dan teknologi, polisi maklumat pemetaan dan statistik, polisi capaian maklumat awam dalam pengurusan kerajaan, polisi melindungi maklumat tradisional, polisi berkaitan teknologi maklumat dan komunikasi dan masyarakat bermaklumat. Rowlands (1999) setelah mengkaji 771 artikel berkaitan dengan polisi maklumat mendapati 540 daripada artikel tersebut diterbitkan dalam jurnal kajian maklumat dan perpustakaan, 92 artikel dalam jurnal perundangan, 32 dalam bidang pentadbiran awam, 32 dan bidang sains politik, 26 dalam bidang kajian komunikasi, sains sosial 24 dalam bidang sains sosial manakala 15 dalam pengurusan dan perniagaan 15. Analisis Rowlands membuktikan polisi maklumat adalah berkait rapat dengan bidang sains maklumat dan perpustakaan. Terdahulu, Lamberton (1974) mendapati bahawa isu ke-4 yang kerap dinyatakan oleh sarjana dalam bidang polisi maklumat adalah polisi berkaitan dengan perpustakaan terutamanya perpustakaan awam selain daripada arkib. Demikian juga dakwaan Soler (2007). Polisi maklumat Kebangsaan adalah berdasarkan kepada sistem maklumat yang pada asalnya terdiri daripada perpustakaan, arkib dan dokumen. Namun kemudiannya berkembang kepada teknologi media melalui pembangunan pusat capaian maklumat dalam konteks sosial pada peringkat awam dan swasta. Meskipun kemudiannya ICT mendominasi bidang polisi maklumat tetapi sarjana dalam bidang ini terus bertegas bahawa polisi maklumat masih tidak boleh bebas daripada pengaruh perpustakaan dan sains maklumat. Arnold (2007) mendapati banyak penerbitan berkaitan polisi maklumat sebelum tahun 1980-an menerangkan bahawa polisi maklumat kebangsaan sebagai polisi yang bertujuan untuk mengawal selia .. penciptaan, pengedaran, dan penggunaan maklumat. Manakala Gray (1988) pula menerangkan wujud dua alternatif terhadap pendekatan pembuatan dasar maklumat iaitu, polisi maklumat berdasarkan pendekatan perpustakaan dan pendekatan polisi maklumat berasaskan maklumat. Menurutnya, program NATIS yang dilancarkan oleh Unesco pada tahun 1974 adalah contoh

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

637

pembangunan polisi maklumat mengguna pendekatan perpustakaan. Pendekatan ini melihat pembangunan polisi maklumat dari sudut dan skop perkhidmatan maklumat yang disediakan oleh perpustakaan. Pendekatan maklumat menurut Gray pula dibangunkan oleh pakar maklumat yang menganggap perpustakaan hanya salah satu komponen bagi rangkaian maklumat serta melihat rangkaian yang menyeluruh. Fenomena tuntutan terhadap maklumat saintifik dan teknikal adalah hasil dorongan masyarakat untuk mendapatkan maklumat bagi memenuhi keperluan pada zaman revolusi industri (Soler, 2007). Sebagai contoh, peningkatan permintaan terhadap buku dan surat khabar mencetuskan revolusi industri cetakan dan seterusnya fenomena ini membantu penubuhan perpustakaan awam pertama dibuka khususnya di England dan Amerika Syarikat. Penubuhan perpustakaan juga adalah satu tanda terhadap tuntutan dari golongan pekerja terhadap pembacaan dan pembelajaran juga akibat kekhuatiran mereka tertinggal dari sudut perniagaan. Soler (2007) berpandangan perpustakaan awam pertama yang dibuka di Boston Amerika Syarikat pada tahun 1854 adalah tanda kepentingan sumber maklumat kepada masyarakat. Peranan perpustakaan sebagai sumber kepada saintis dan teknokrat adalah ketara di England dengan kewujudan perpustakaan khas yang berfungsi untuk menyedia pinjaman dan salinan maklumat kepada golongan tersebut pada tahun 1957 (Gray, 1979). Motivasi pembangunan polisi maklumat kebangsaan pada tahun 1970-an tertumpu kepada peranan perpustakaan negara dan penyediaan capaian kepada maklumat yang dihasilkan dari dalam negara (Arnold, 2007). UNESCO menerajui usaha peringkat antarabangsa yang bermatlamat untuk memasti capaian kepada sumber maklumat. Ini dimulakan dengan program UNISIST yang dilancarkan pada tahun 1972 dengan fokus kepada maklumat teknikal dan saintifik. Arnold (2007) yang merujuk dokumen bertajuk Information Policy Objectives: UNISIST Proposals yang diterbitkan oleh Unesco pada tahun 1974 sebagai bukti bahawa polisi maklumat dibangun bagi mengangkat maklumat sebagai sumber yang digunakan bagi pembangunan sosial dan ekonomi. Pada tahun yang sama UNESCO melancarkan satu lagi program iaitu NATIS yang memfokus kepada dokumentasi bibliografi, perpustakaan dan arkib. Namun kedua-dua program tersebut tidak sesuai bagi keadaan di negara membangun kerana tidak menangani secara khusus isu di kebanyakan negara membangun (Arnold, 2007). Penggabungan program UNISIST dan NATIS pada tahun 1976 menjadi General Information Program (GIP) bertujuan bagi memperkemas peranan dan skopnya. Garis panduan yang dikemukakan oleh GIP meluaskan lagi skop polisi maklumat kebangsaan dari maklumat teknologi dan saintifik serta maklumat bibliografi kepada bidang pengetahuan dan jenis maklumat yang lain (Wesley-Tanaskovic, 1985). Persidangan UNISIST antara negara yang kedua pada tahun 1979 menyokong perluasan konsep maklumat dan keperluan kepada semakan semula fungsi national focal points dan memperbaiki kordinasi semua sistem kebangsaan. UNISIST menggariskan dasar yang ingin dicapai oleh program tersebut iaitu: membangun infrastruktur pusat dokumentasi dan perpustakaan, pengeluaran perkakasan bagi komunikasi di antara sistem, pengiktirafan terhadap peranan institusi sedia ada, penggunaan optimum maklumat teknologi dan saintifik bagi pembangunan ekonomi dan sosial terutama dalam kalangan negara sedang membangun. Pada 11-13 Disember 1974, Unesco menganjurkan persidangan pakar di Paris bagi memperinci peranan yang perlu dimainkan oleh Unesco bagi membantu negara yang menjadi ahli khususnya negara membangun untuk merancang dan membangun sistem maklumat kebangsaan yang dikenali sebagai NATIS (National

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

638

Information System) (International Federation of Library Associations and Institutions, 1975). Hasil persidangan pakar tersebut beberapa cadangan dikemukakan antaranya adalah kajian bagi menghasilkan garis panduan pembangunan polisi maklumat kebangsaan dan metod bagi menganalisis kehendak pengguna dan inventori sumber sedia ada. Arnold (2007) menamakan pendekatan yang diambil oleh Unesco ini sebagai pendekatan maklumat terhadap polisi maklumat kebangsaan. Perpustakaan Di Malaysia Pada awal tahun 1970-an, penyediaan maklumat di Malaysia tidak hanya dipertanggungjawabkan kepada perpustakaan, pusat dokumentasi atau arkib saja sebaliknya turut melibatkan agensi yang lain. Kementerian Maklumat sebagai contoh bertanggungjawab menjalankan operasi dan koordinasi semua aktiviti media masa kerajaan melalui tiga jabatan iaitu, Jabatan Maklumat, Jabatan penyiaran dan Filem Negara Malaysia. Melalui Perkhidmatan Media Pendidikan dan program radio dan TV pendidikan, Kementerian Pendidikan juga terbabit dalam aspek penyediaan maklumat dan menyebarkannya. Bagi menyebar maklumat tentang warisan kebudayaan negara, jabatan yang bertanggungjawab adalah jabatan Muzium Negara (Wijasuriya, 1979). Selain itu, kementerian lain yang terlibat menurut Wijasuriya adalah Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, Kementerian Hal Ehwal Luar, Kementerian Perdagangan dan Industri, Unit Perancang Ekonomi, Percetakan Negara Malaysia, Lembaga Galakan Pelancongan dan agensi lain walaupun tidak secara khusus terlibat dengan maklumat. Pada sekitar tahun 1980-an, bidang kajian polisi maklumat kebangsaan masih tertumpu kepada sains perpustakaan dan perkhidmatan maklumat khususnya pembangunan sistem maklumat kebangsaan. Wijasuriya (1981) walaupun mula membincang isu capaian maklumat, namun ia masih dalam wewenang bidang perpustakaan. Menyedari kepentingan maklumat kepada pembangunan negara, Wijasuriya menegaskan perlunya penyediaan maklumat yang di koordinasi dan bersepadu, tidak bersifat khusus dan berasingan. Dalam pada itu, istilah polisi maklumat kebangsaan mula digunakan oleh Oli (1982) namun masih dalam skop yang sama iaitu berkaitan sistem maklumat kebangsaan. Oli berpandangan pembentukan polisi maklumat kebangsaan dan penubuhan struktur organisasi bagi sistem maklumat kebangsaan sebagai komponen penting kepada pembangunan sistem maklumat kebangsaan selari dengan perkembangan di peringkat antarabangsa iaitu General Information Program (PGI) adalah penggabungan antara program sedia ada iaitu UNISIST dan NATIS (Wesley-Tanaskovic, 1985). Melalui mekanisme seperti Seminar on National Policy for Libraries and Information Services di Petaling Jaya pada 29-31 Oktober 1984, keperluan negara terhadap maklumat, masalah dan elemen yang perlu dalam polisi kebangsaan mula dikenalpasti (Oli, 1991). Hasil ketara dari seminar ialah pembentukan satu badan bertindak pada 16 November 1984, dan pada awal tahun 1987, bagi menyempurna draf polisi kebangsaan Malaysia. Polisi tersebut diperakui oleh kerajaan pada Jun 1989 dengan nama Polisi Kebangsaan untuk Perpustakaan dan Perkhidmatan Maklumat. Bagaimanapun prinsip yang mendasari polisi tersebut masih berkaitan dengan skop yang terhad kepada perkhidmatan maklumat dan perpustakaan (Oli, 1991). Ia bertentangan dengan garis panduan yang dikeluarkan oleh Unesco (WesleyTanaskovic, 1985) serta pandangan oleh Baark (1985) yang mencadang pembentukan polisi maklumat kebangsaan perlu dilihat dalam konteks yang luas melangkaui sosio budaya dan ekonomi.

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

639

Pada awal tahun penubuhan PNM, isu yang sering diberikan perhatian adalah berkaitan dengan pembangunan infrastruktur maklumat fizikal iaitu pembinaan perpustakaan dan bahan bacaan yang diberikan peruntukan khusus dalam RMK-3 (1971-1980), RMK-4 (1981-1985) dan Rancangan Malaysia ke-5 (1986-1990). Mulai RMK-6 (1991-1995), kerajaan mula melihat prospek teknologi maklumat dalam pengertian yang luas iaitu merujuk kepada semua elemen teknologi yang membolehkan perolehan, penyimpanan, pemprosesan, penghantaran dan penyampaian maklumat (Malaysia 1991). Kerajaan mula memberi perhatian kepada aspek paten dengan mewujud Dasar Hak Intelektual bagi tujuan komersial. Dasar ini bertujuan untuk mewujud persekitaran yang menggalakkan perdagangan teknologi yang berpotensi dan mewujud aktiviti ekonomi dan peluang pekerjaan yang baru melalui penggubalan dan pembentukan dasar dan garis panduan hak intelektual untuk universiti dan institusi penyelidikan. Ini adalah sebahagian daripada proses untuk mewujudkan suasana yang mendorong perkembangan inovasi dan ciptaan. Abdus Sattar (1993) menyatakan Malaysia adalah terkehadapan berbanding dengan Arab Saudi apabila menganalisis polisi maklumat di kedua-dua negara tersebut kerana mempunyai kerangka polisi yang baik dan peruntukan perundangan yang mencukupi sehingga mempunyai sistem perpustakaan awam yang baik bukan sahaja pada peringkat negeri malah di kawasan luar bandar. Polisi tersebut juga berjaya memaksimum penggunaan sumber maklumat dalam negara melalui sistem pinjaman antara perpustakaan serta boleh menjadi platform kepada forum, mekanisme dan rangkaian antara perpustakaan dalam negara. Kajian mengenai polisi disambung oleh Rehman (1996) yang mengemukakan polisi maklumat bagi negara membangun dengan mengambil Malaysia sebagai kajian kes. Sektor maklumat adalah satu disiplin yang cepat dan semakin berkembang lantas menjadikannya satu subset kecil bagi sektor maklumat yang dinamik. Rehman membangun profil kajian yang melangkaui disiplin perpustakaan dan maklumat dengan mengandungi sebelas kategori iaitu: persekitaran maklumat, keperluan maklumat, sistem maklumat, isu polisi maklumat (capaian, literasi, penapisan, hak cipta, keperluan kumpulan khusus, maklumat rasmi dan lain-lain), penyediaan tenaga kerja, peranan dan sumbangan agensi maklumat, perundangan, teknologi dan kesannya, penerbitan dan pengagihan maklumat, proses pembangunan dan pelaksanaan polisi, dan dimensi antarabangsa. v. Undang-undang

Bagi mewujud norma dan peraturan yang menjamin hak terhadap maklumat dan menggalakkan penggunaan maklumat serta aplikasi teknologi maklumat dan komunikasi, polisi maklumat perlu dibangun bagi membuat ketetapan perundangan yang mencukupi dan stabil melalui badan perundangan yang relevan (Moore 2005; Pajaro dan Betancourt 2007). Jaeger (2007) menjelaskan polisi maklumat sebagai kombinasi perundangan, peraturan, dan garis panduan yang mengawal penghasilan, pengurusan, dan penggunaan maklumat bagi tujuan mencorak peranan maklumat dalam masyarakat. Isu perundangan dan peraturan adalah penting dan menjadi salah komponen utama bagi sebarang kerangka polisi maklumat (Moore 2005). Umumnya masyarakat bermaklumat perlu diberikan hak capaian terhadap maklumat rasmi dan maklumat lain di samping jaminan perlindungan data peribadi (Burger, 1993; Rowlands, 1996; Muir dan Oppenheim 2002; Rowlands et al., 2002; Moore 2005; Pajaro dan Betancourt, 2007). Isu perundangan yang dikaitkan dengan polisi maklumat adalah isu hak cipta (Lester dan Koehler, 2003; Moore, 2005), paten (Lester dan Koehler, 2003; Moore, 2005), perlindungan reka cipta (Moore,

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

640

2005), cap dagangan niaga (Lester dan Koehler, 2003; Moore, 2005) dan geographical designations (Moore, 2005) yang dikelas dalam satu tema besar iaitu hak harta intelek (Burger, 1993; Rowlands, 1996; Muir dan Oppenheim 2002; Rowlands et al., 2002; Moore, 2005; Pajaro dan Betancourt, 2007). Isu lain yang turut dimasukkan dalam kerangka ini adalah undang-undang rahsia perniagaan (Lester dan Koehler 2003), legal deposit, kebersendirian dan kerahsiaan peribadi (Deborah, 2001; Muir dan Oppenheim, 2002), capaian dan kebebasan maklumat, keterbukaan maklumat, kepunyaan dan keselamatan (Deborah, 2001). Perundangan Berkaitan Maklumat di Malaysia Bagi melindungi pengguna kerajaan Malaysia mengadakan undang-undang siber meliputi Akta Komunikasi dan Multimedia 1998, Akta Tandatangan Digital 1997, Akta Jenayah Komputer 1997 dan Akta Telemedicine 1997. Semangat dan falsafah Akta Komunikasi Multimedia 1998 di Malaysia misalnya, bukan sahaja mengambil kira pembangunan sektor komunikasi dan multimedia secara menyeluruh, malah penggubalan akta ini juga dilihat sebagai pemangkin pada pembentukan masyarakat berpengetahuan dan mempunyai nilai murni sejagat (Shaziman, 2007). Rang Undang-Undang Komunikasi dan Multimedia 1998 adalah satu instrumen perundangan yang berkesan dan dijangka mempunyai kesan yang positif dan meluas untuk menyokong pembangunan projek Koridor Raya Multimedia serta bagi menjaya matlamat mewujud masyarakat bermaklumat serta menjadikan Malaysia pusat komunikasi serantau (Chan, 1998). Kerangka Masyarakat Bermaklumat di Malaysia Hasil dari analisis sorotan susastera berkaitan masyarakat bermaklumat di Malaysia, penulis mengemuka kerangka yang dijangka dapat diguna bagi memahami dan mengenal pasti isu penting bagi membangun masyarakat bermaklumat di Malaysia. Kerangka yang dicadangkan adalah seperti di bawah:

Pembentukan masyarakat bermaklumat umumnya ditentukan oleh polisi maklumat yang komprehensif dan bersepadu. Polisi maklumat menyediakan garis panduan dan halatuju masyarakat bermaklumat. Dalam masyarakat maklumat, perpustakaan berfungsi sebagai penyedia dan penyelia kandungan kebangsaan. Bagi mencapai dan menyebar kandungan maklumat, rakyat mengguna kemudahan infrastuktur ICT agar dapat dilaksana dengan cekap dan pantas. Namun untuk menjadikan kandungan maklumat diguna secara kreatif menggunakan ICT, pendidikan yang merangkumi program celik teknologi hinggalah

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

641

pembudayaan maklumat perlu dilaksana oleh pihak yang berwajib. Bagi menangani isu yang timbul dari dan akibat penggunaan kandungan maklumat dan teknologi ICT, kerangka perundangan perlu digubal. Kerangka yang digubal seterusnya diguna untuk menyelia dan mengawal sektor pendidikan, ICT dan penyediaan kandungan. Interaksi yang harmoni antara komponen yang dikemukakan di atas dijangka dapat menggalak pembangunan masyarakat bermaklumat di Malaysia. Penutup Desakan supaya masyarakat bermaklumat atau masyarakat berpengetahuan dibangunkan dengan segera di Malaysia disuarakan oleh ahli politik sewaktu perbahasan Rang UndangUndang berkaitan dengan Koridor Raya Multimedia (MSC) iaitu Rang Undang-Undang Hakcipta (Pindaan) 1997, Rang Undang-Undang Jenayah Komputer 1997 dan Rang Undangundang Cakera Optik 2000 di kedua-dua Dewan Rakyat dan Dewan Negara. Konsep masyarakat bermaklumat ini sebenarnya sudahpun digaris dalam agenda teknologi maklumat dan komunikasi negara (NITA) bagi mewujud masyarakat berpengetahuan, bermaklumat dan berbudaya ICT (Mahathir, 2001). Pembangunan masyarakat bermaklumat di Malaysia berpaksi kepada agenda Koridor Raya Multimedia yang memberi keutamaan tinggi kepada industri multimedia (Moore 1997) sebagai program pelaburan modal utama membangun bandaraya baru bagi menggalak dan menyokong pembentukan masyarakat bermaklumat dan industri pemprosesan maklumat (Moore, 2005). Ini bererti pembangunan konsep tersebut terilham apabila institusi yang mengendali sumber maklumat dan infrastruktur menerima kesan akibat kepesatan kemajuan teknologi maklumat dan komunikasi (ICT). Kewujudan Koridor Raya Multimedia, menyebabkan kerajaan Malaysia tidak menapis maklumat ke atas berita dan media massa tempatan. Aliran bebas maklumat adalah penting dalam pembentukan masyarakat bermaklumat (Suleiman, 1997). Malah masyarakat bermaklumat memerlukan kewujudan Akta Kebebasan Maklumat yang menganggap maklumat adalah sebagai satu hak asasi.

Rujukan: Abdullah Ahmad Badawi. 2007. Dewan Rakyat Malaysia. Penyata rasmi Dewan Rakyat. 7 September. Alexander Nanta Linggi. 2010. Dewan Rakyat Malaysia. Penyata rasmi Dewan Rakyat. 16 Mac. Abdus Sattar Chaudhry. 1993. Information Policies in Saudi Arabia and Malaysia. Information Development 9(4): 228-233. Arnold, A.M. 2002. Difficulties faced by librarians in Africa a comparative analysis. 68th IFLA Council and General Conference. 1-17. Arnold, A.M. 2004. Developing a national information policies considerations for developing countries. The International Information & Library Review 36: 169-179. Arnold, A.M. 2007. A Situational analysis of national information policy, with special reference to South Africa. Tesis Ph.D. University of South Africa. http://etd.unisa. ac.za/ETD-db/theses/available/etd-09172007-142628/unrestricted/thesis.pdf [2 Oktober 2007]. Baark, E. 1985. Information policy in India and China. Information Development 1(1):19-25.

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

642

Bizhan, Nasseh. 2000a. Forces of Change: The Emergence of a Knowledge Society and New Generations of Learners. Hershey: Idea Group Inc. Bizhan, Nasseh. 2000b. Knowledge society and higher educational institutions roles and responsibilities. Ball State University. http://www.bsu.edu/classes/nasseh/bn100/ knowledge.html [29 Disember 2006]. Brown, G. 1983. Do we need an information policy? Paper presented at the Sixth Annual International Conference on Research and Development in Information Retrieval Washington, DC, 7 Jun. Browne, M. 1997. The field of information policy: 2. Redefining the boundaries and methodologies. Journal of Information Science 23(5): 339351. Burger, R.H. 1993. Information Policy: A Framework for Evaluation and Policy Research. Norwood: Ablex. Bustamante, J. 2007. Comparing the situation in Latin America and the Caribbean. Dlm. Aballi, I.F. (pnyt.). Building national information policies: Experiences in Latin America, hlm. 35-65. Kingston: UNESCO. Calanag, M. L. 2003. Public Libraries in the Information Society: What do Information Policies say? World Library and Information Congress: 69th IFLA General Conference and Council: 1-9 August 2003, Berlin. Cawkell, A.E. 1982. Privacy, security, and freedom in the information society. Journal of Information Science 4(3): 3-8. Chan Kong Choy. 1998. Dewan Negara Malaysia. Penyata rasmi Dewan Negara. 9 Disember. Chan Kong Choy. 1999. Dewan Rakyat Malaysia. Penyata rasmi Dewan Rakyat. 3 Mei. Chia Kwang Chye. 2001. Dewan Negara Malaysia. Penyata rasmi Dewan Negara. 22 Mei. Daim Zainuddin. 2000. Dewan Rakyat Malaysia. Penyata rasmi Dewan Rakyat. 27 Oktober. Deborah L.R. 2001. Examination of and recommendations for a national information policy for Israel: The use of democratic models for the understanding of information policy processes. Disertasi Ph.D. The State University of New Jersey. Duff, A.S. 2004. The past, present, and future of information policy: toward a normative theory of the information society. Information, Communication & Society 7(1): 69-87. George, J.F. et al. 1995. The information society: image versus reality in national computer plans. Information Infrastructure and Policy 4:18192. Ghazi Ramli. 2000. Dewan Negara Malaysia. Penyata rasmi Dewan Negara. 12 Disember. Gill, P. et al. 2001. The Public library service: IFLA/ UNESCO guidelines for development. The Hague: International Federation of Library Associations and Institutions. Gray, J. 1979. National policies for scientific and technical information: The United Kingdom. Journal of Information Science 1: 43-47. Gray, J. 1988. National information policies: problem and progress. London: Mansell Publishing Limited. Henrici, I. 2004. Approach to the formulation of a national information policy for South Africa. South African Journal of Library & Information Science 70(1): 30-38. Hill, M.W. 1994. National information policies and strategies: overview and bibliographic survey. West Sussex: Bowker Saur Limited. International Federation of Library Associations and Institutions. 1975. NATIS News: Consultation to draw up a plan of action for the implementation of NATIS. IFLA Journal 1(64): 164-168. Jaeger, P.T. 2007. Information policy, information access, and democratic participation: The national and international implications of the Bush administrations information politics. Government Information Quarterly 24(4): 840-859.

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

643

Kargbo, J.A. 2007. The need for a library and information policy in Sierra Leone. Library Review 56(4): 323-329. Lamberton, D.M. 1974. National information policy. American Academy of Political and Social Science (412):145-151. Lester, J. & Koehler, W.C.Jr. 2003. Fundamentals of Information Studies Understanding Information and Its Environment. New York: Neal-Schumann Publishers Inc. Lim Keng Yaik. 2004. Minit Mesyuarat Panel Penasihat Antarabangsa kali kelapan. Mahathir Mohamad. 2001. Dewan Rakyat Malaysia. Penyata rasmi Dewan Rakyat. 19 Oktober. Malhotra, Y. 1995. National information infrastructure: myths, metaphors and realities. BRINT Institute, L.L.C. http://www.kmbook.com/nii/ [3 Julai 2007]. Martin, B. 2005. Information society revisited: from vision to reality. Journal of Information Science 31 (1): 412. Mashkuri Yaacob, A.N.Zainab, N.N.Edzan & Abrizah Abdulah. 2002. Teknologi maklumat dan komunikasi (ICT) pengupaya masyarakat melayu berasaskan pengetahuan. Kertas kerja Seminar Bahasa dan Pemikiran Melayu 2002. Anjuran Akademi Pengajian Melayu, Universiti Malaya, 15-16 Januari. Maxwell, T.A. 2003a. The public need to know: emergencies, government organization, and public information policies. Government Information Quarterly 20: 233-258. Maxwell, T.A. 2003b. Toward a model of information policy analysis: Speech as illustrative example. First Monday 8(6):1-21. Mohamed Nazri bin Abdul Aziz. 1997. Dewan Rakyat Malaysia. Penyata rasmi Dewan Rakyat. 24 November. Mohamed Nazri bin Abdul Aziz. 2007. Dewan Rakyat Malaysia. Penyata rasmi Dewan Negara. 7 Mei. Mohd. Tajol Rosli bin Mohd. Ghazali. 1990. Dewan Negara Malaysia. Penyata rasmi Dewan Negara. 19 Disember. Mokmin Basri, Zawiyah Yusof & Nor Azan Mat Zin. 2007. Polisi Maklumat: Implikasi kepada Keselamatan Negara dan Individu. Prosiding Simposium Kebudayaan Indonesia-Malaysia ke-10 (SKIM X), hlm. 1-8. Mokmin Basri. 2005a. Jurang Digital dan Kesan Terhadap Perkembangan Pendidikan Sepanjang Hayat. Kertas kerja Seminar Kebangsaan ICT Dalam Pendidikan. Anjuran Fakulti Teknologi Maklumat dan Komunikasi, Universiti Perguruan Sultan Idris. Kuala Lumpur, 17-19 November. Mokmin Basri. 2005b. Jurang Digital dan Kesan Terhadap Perkembangan E-Komuniti di Malaysia. Kertas kerja Seminar Kebangsaan Ke arah Pembangunan E-Malaysia. Anjuran Pusat Kajian E-Komuniti, Fakulti Sains Sosial dan Kemanusiaan, Universiti Kebangsaan Malaysia. Putrajaya, 6-7 Disember. Montviloff, V. 1990. National information policy a handbook on the formulation, approval, implementation and operation of a national policy on information. Paris: UNESCO. Moore, N. 1997. The information policy agenda in East Asia. Journal of Information Science 23(2): 139-147. Moore, N. 2005. Information policies in Asia a review of information and communication policies in the Asian region. Bangkok: UNESCO. Muir, A. & Oppenheim, C. 2002. Report on developments world-wide on national information policy. http://www.la-hq.org.uk/directory/prof_issues/nip/index.html [7 Ogos 2006]. N. Marimuthu. 2000. Dewan Negara Malaysia. Penyata rasmi Dewan Negara. 12 Disember.

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

644

Niegaard, H. 1999. National information policy/ national IT strategies a survey. International Federation of Library Associations and Institutions. www.ifla.org [11 Januari 2009] Oladele, B.A. 2001. The imperative of challenges for Africa in the knowledge age: status and role of national information policy. 67th IFLA Council and General Conference 16-25. Oli Mohamed Abdul Hamid. 1982. NATIS: A conceptual framework for Malaysia. Libri 32(2): 68-80. Oli Mohamed Abdul Hamid. 1991. Formulating a national policy on library and information services in Malaysia. Libri 41: 133-143. Pajaro, R. & Betancourt, V. 2007a. What is a national information policy? Dlm. Aballi, I.F. (pnyt.). Building national information policies: Experiences in Latin America, hlm. 20-27. Kingston: UNESCO. Priftis, A. & Oppenheim, C. 1999. Development of a national information policy in Greece. Information Development 15(1): 32-43. Rowlands, I. 1996. Understanding information policy: concepts, frameworks and research tools. Journal of Information Science 22(1): 13-25. Rowlands, I. 1998. Some compass bearing for information policy orienteering. Aslib proceeding 50(8): 230-237. Rowlands, I. 1999. Patterns of scholarly communication in information policy: a bibliometric study. Libri 49(2): 59-70. Rowlands, I., Eisenschitz, T. & Bawden, D. 2002. Frame analysis as a tool for understanding information policy. Journal of Information Science 28(1): 3138. Ruenwai, N. 2006. Science and technology information in Thailand: policies, strategies and provision. Tesis Ph.D. Loughborough University. Ruzaini Abdullah Arshah. 1996. The national information policy of Malaysia: Assessing its influence on the information system strategy at the University of Technology Malaysia. Disertasi Sarjana Pengurusan Maklumat. The University of Sheffield. Sajjad Ur Rehman. 1996. Information policies for developing nations: a framework for analysis applied to Malaysian and Indian information policies. Libri 46: 184 195. Shaziman Abu Mansor. 2007. Dewan Rakyat Malaysia. Penyata rasmi Dewan Rakyat. 4 April. Soler, G. A. 2007. Evolution and current status of national information policies in Latin America and the Caribbean. Dlm. Aballi, I.F. (pnyt.). Building national information policies: Experiences in Latin America, hlm. 12-18. Kingston: UNESCO. Stone, M.B. 1996. National information policies: are they possible to formulate? ADRC, Canada. http://idrinfo.idrc.ca/archive/corpdocs/104456/104456.pdf [3 Mac 2007]. The Library Association. 2002. Report of the policy advisory group on a national information policy. http://www.la-hq.org.uk/directory/prof_issues/nip.html [7 Ogos 2006]. UNESCO. t.th. National information policy - differing approaches. UNESCO Regional office for Communication & Information. Bangkok: United Nations. Utusan Malaysia. 2004. Talian Telefon Tetap Penting Untuk Internet, 29 September. Utusan Malaysia. 2005. Belajar menjahit di web Penduduk Sg. Gulang-gulang manfaat MyGfL, 14 November. Utusan Malaysia. 2005. Komitmen Pelbagai Kementerian Bantu Kurang Jurang Digital, 30 Januari. Weitzner, D.J., Abelson, H., Lee, T.B., Feigenbaum, J., Hendler, J. & Sussman, G.J. 2008. Information Accountability. Communications of The ACM 51(6): 82-87. Wesley-Tanaskovic, I. 1985. Guidelines on national information policy: (scope, formulation and implementation). Paris: UNESCO.

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

645

Wijasuriya, D.E.K. 1979. The development of national information system. Journal of Information Science 1(27): 27-34. Wijasuriya, D.E.K. 1981. Access to information: Consideration towards national policy for libraries. Kertas Kerja Fifth Congress of Southeast Asian Librarians. Kuala Lumpur, 24-29 Mei.

Proceedings of Regional Conference on Knowledge Integration in ICT 2010

646