‫جنبش اخوان المسلمین مصر‬

‫استاد ارجمند ‪:‬آقای مهدی شیراوژن‬

‫گرد آورنده ‪ :‬رفعت بصیری‬
‫‪farssite@farsedu.ir‬‬
 ‫فهرست عناوین‬
‫گفتار ‪3..........................................................................................................................‬‬ ‫پیش‬
‫سیاسی‪3...............................................................................................................‬‬ ‫ظهور اسلم‬
‫المسلمین‪6...................................................................................................‬‬ ‫پدر خواندهء اخوان‬
‫المسلمین‪10..............................................................................................‬‬ ‫فدائیان اسلم و اخوان‬
 ‫پیش گفتار‬
‫جنبشهای اسلمی موجود در سطح منطقهء جهانی درشکل‬
‫گیری سیاستهای داخلی و خارجی کشورها سهم بسزایی‬
‫دارند ‪ .‬این حرکتها (جنبش ها) اغلب ‪ ،‬گروههای سازمان یافته‬
‫و منظمی هستند که برای کسب قدرت بوجود آمده اند و‬
‫منافع واهداف نیروهای اجتماعی گوناگون را بیان می کنند ‪.‬‬
‫هدف مستقیم این جنبش ها تغییر وضع موجود و تحقق‬
‫آرمانهای استقلل طلبانه و آزادیخواهانه میباشد ‪.‬‬
‫بطورکلی میتوان گفت که نقش جنبش ها در یک کشور‬
‫بمنزله آیینه تمام نمایی از جریانهای فکری حاکم بر آن جامعه‬
‫هستند که مطالعه آنها ‪ ،‬ابزاری موثر برای درک عمیق وریشه‬
‫ای از وضعیت آن کشور خواهد بود ‪.‬‬

‫ظهور اسلم سیاسی‬

‫ظهور "اسلم سیاسی " با شکل گیری گروه اخوان المسلمین‬
‫در سال ‪ 1928‬توسط حسن البناء در ارتباط است ‪.‬این مسأله‬
‫باعث میشود که تاریح این گروه و نقش آن در جهان عرب و‬
‫اسلم و شاید هم کل عرصهء جهانی مورد بررسی قرار گیرد ‪.‬‬
‫اندیشه ها و اصول این گروه به سرعت ظرف چند سال‬
‫منتشر شد ‪ .‬این گروه از گروهی که امر به معروف میکرد و‬
‫مردم را به فضایل اخلقی فرا میخواند واز منکرات باز می‬
‫داشت به یک گروه سیاسی فعال که ظرف ‪ 25‬سال گدشته‬
‫نقش روز افزونی در سیاست ایفا کرده ‪ ،‬تبدیل شده است ‪.‬‬
‫بنا بر این ‪ ،‬این سخن درستی است که اندیشهء سیاسی اسلم‬
‫مصری است ولی اندام و عضلت آن آسیایی و عربی است ‪.‬‬
‫اندیشهء وهابیون به مقدار قابل توجهی در پیشرفت و‬
‫شکوفایی این گروه نقش داشت ‪ .‬برای اینکه افکار خوانندگان‬
‫در انبوه عبارات سرگردان نشود ‪ ،‬موضوع در محورهای زیر‬
‫مورد بررسی قرار می گیرد ‪.‬‬
‫اول ‪ :‬این جنبش در شهر اسماعیلیه درکنار کانال سوئز در‬
‫مصر شکل گرفت ‪ ،‬جایی که مصریان در آن مستقیما با‬
‫نیروهای اشغالگر انگلیس برخورد میکیردند ‪ .‬در این منطقه ‪،‬‬
‫یک محلهء عرب نشین در مقابل محله ای فرنگی نشین وجود‬
‫داشت که این موضوع خود باعث شد تا این جنبش در آغاز‬
‫پیدایش تحت تأثیر افکار افراط گرایانه و ضد غربی قرار بگیرد‬
‫‪ .‬این موضوع همچنین بر نقش انسانی‪ -‬مفهومی که فلسفهء‬
‫جنبش در سالهای آغازین پیدایش با آن در ارتباط بود تأکید‬
‫میکرد ‪ .‬در آن رمان جنبش در شرتیطی ظهور کرد که بر‬
‫اساس آن بازگشت به اصول امری ضروری بود و بر ارزش‬
 ‫اسلم به گونه ای تأکید میشد که گویی ارزشی ملی است نه‬
‫ارزشی صرفا دینی ‪.‬‬
‫دوم ‪ :‬باید به این نکته توجه نمود که این جنبش چند سال پس‬
‫از سقوط خلفت اسلمی و به قدرت رسیدن کمال آتاتورک‬
‫( لییک ) در ترکیه ظهور کرد این بدان معنی است که‬
‫فراخوان مؤسس آن ( حسن البناء ) بهاین جنبش بدلیل فضای‬
‫خالی سیاسی و روحی ناشی از سقوط امپراطوری عثمانی و‬
‫وفات " مرد بیمار " و سقوط حکومت خلفت صورت گرفت ‪.‬‬
‫در واقع میتوان گفت انتخاب این زمان برای فراخوان مذکور‬
‫نشان دهندهء هوش سرشاری است ؛ چرا که در زمانی که‬
‫ملک فؤاد و دیگران تلش میگردند تا میراث بر جای مانده از‬
‫حکومت خلفت را بدست آورند ‪ ،‬حسن البناء با جنبش دینی که‬
‫از مساجد و خیابانها شروع شد و با ملت ها ی مسلمان ‪ ،‬و نه‬
‫قدرتهای حاکم بر آنان ‪ ،‬در ارتباط بود به رقبا هجوم برد ‪.‬‬
‫سوم ‪ :‬در اینجا باید به این موضوع اشاره کرد که زمینه های‬
‫دعوت به وحدت کلمه میان مسلمانان و سخن گفتن از احیای‬
‫دوبارهء روح اسلم اموری نبود که تحت شرایط شهر‬
‫اسماعیلیه یا سقوط حکومت خلفت بوجود آمده باشد ‪ .‬این‬
‫زمینه ها بی شک در تلشهای سید جمال الدین اسد آبادی ‪،‬‬
‫محمد عبده و محمد رشید رضا صاحب مجلهء "المنار " ریشه‬
‫دارد ‪ .‬تلش آنان در تعریف مفهوم احیای روحیهء دینی و ایجاد‬
‫بیداری اسلمی که رکود موجوددر جهان عرب و اسلم را از‬
‫بین برد این زمینه ها را بوجود آورد ‪ .‬به اعتقاد تعدادی از‬
‫مفسران سیاسی اندیشه های این افراد صد در صد دینی نبود‬
‫و دارای ویژگی های سیاسی نیز بود ‪ .‬این موضوع وجود ریشه‬
‫های شکل گیری گروه "اخوان المسلمین" در عرصهء اسلمی‬
‫تقویت می کند که با وجود نوشته های "علدالحمن کواکبی" و‬
‫"شکیب ارسلن" درارای چارچوب سیاسی پرباری شده بود ‪.‬‬
‫چهارم ‪ :‬به نظر می رسد و ظن وگمانی گناه نیست‪-‬که گروه‬
‫"اخوان المسلمین" مادر قانونی تمام اندیشه هایی است که‬
‫جریان های سیاسی اسلمیدر دهه های اخیر به آن استناد‬
‫کردند چرا که مهوم "حاکمیت" که توسط اندیشمند مسلمان‬
‫"سید فطب" واندیشمند پاکستانی "ابو العلی‬
‫مودودی"تقویت شد نقطه تحولی در تاریخ این دعوت و مرحله‬
‫روشنی به سوی تثبیت اندیشه سیاسی اسلم و به پیش‬
‫راندن تاریخ جنبش های اسلمی دردورهء معاصر بشمار می‬
‫آیند ‪.‬‬
‫پنجم ‪ :‬اختلف بین عبدالناصر و اخوان المسلمین همانقدر که‬
‫به زیان این گروه تمام شد به سود آنان نیز بود چرا که باعث‬
‫شد تا این گروه پایگاه مردمی بیشتری بدست آورد و از سوی‬
‫آنان مورد همدردی قرار بگیرد ؛ که آثار آن همچنان ادامه دارد‬
‫‪ .‬بی تردید این اختلف بین دو طرفی رخ داد که همدیگر را‬
 ‫خوب میشناختند ‪ .‬جنبش اخوان المسلمین و جنبش افسران‬
‫آزاد دارای روابط معروف و محکمی بودند ‪ .‬برخی از افراد در‬
‫هردو جنبش عضویت داشتند ‪ .‬وقتی چند ماه پس از انقلب‬
‫این اختلف رخ داد ‪ ،‬این امر به دلیل شناخت دو طرف از‬
‫یکدیگر بود ‪ .‬عبدالناصر قبل از انکه تصمیم بگیرد تا رابطهء‬
‫خود را با اخوان المسلمین به هم بزند ‪ ،‬از انبارهای سلح آنان‬
‫نگران بود ‪ .‬همه انتظار داشتند تا انقلبیون و رهبران اخوان‬
‫با یکدیگر همکاری کنند ولی آنچه رخ داد خلف این را ثابت کرد‬
‫‪.‬‬
‫ششم ‪ :‬گروه اخوان ‪ -‬بعنوان بزرگترین نمونهء عملی اسلم‬
‫سیاسی معاصر‪ -‬به شکل گروهی دینی فعالیت خود را آغاز‬
‫کرد ولی سپس به گروه سیاسی تبدیل شد که شهوت حکومت‬
‫بر آن چیره شد و برق قدرت آنرا جذب کرده بود ‪ .‬شاید‬
‫گفتگوی معروف بین رهبر اکثریت "مصطفی نحاس پاشا" و‬
‫"حسن البناء" بهترین دلیل برای این مدعا باشد ‪ .‬وقتی در‬
‫اوایل دههء ‪ 40‬قرن گذشته مؤسس اخوان میخواست اوراق‬
‫لزم را برای نامزدی مجلس تقدیم کند ‪" ،‬مصطفی نحاس"‬
‫تأکید کرد که این جنبش دینی و اخلقی و شاید فرهنگی و‬
‫اجتماعی باشد و در هر صورت نمیتواند سیاسی باشد ‪ .‬در‬
‫اینجاست که استقرای تاریخ نشامن میدهد که این جنبش از دو‬
‫مرحلهء دینی و سیاسی به مرحلهء نظامی و استفاده از‬
‫خشونت روی آورده است ‪ .‬در این مرحله بود که ترورهای‬
‫سیاسی رخ داد که همچنان بحث و بررسی در بارهء آن ادامه‬
‫دارد ‪.‬‬
‫هفتم ‪ :‬حکومت مدنی مصر که در قانون سال ‪ 1923‬متبلور‬
‫گردید و "سعد زغلول" و "مصطفی نحاس" که از "امت مصر"‬
‫سخن میگفتند در بنای آن نقش داشته و پس از ایشان‬
‫عبدالناصر با وجود اختلفات ریشه ای با آنان روند حکومت‬
‫سیاسی مدنی لییک را با شعار "امت عربی" ادامه داد از نظر‬
‫تاریخی با اندیشهء گروه اخوان برخورد کرد ‪ .‬هیچ جایی برای‬
‫همزیستی میان ایندو وجود نداشت ‪ .‬این امر باعث شد تا‬
‫جامعه تقسیم شود و دو طرف در مناسبتهای متعدد به‬
‫خشونت روی آورند ‪.‬‬
‫هشتم ‪ :‬امام حسن البنا سعی کرد تا از احساسات غیر‬
‫مسلمانان در جنبش خود استفاده کند ‪ .‬وی موفق شد تا پلهای‬
‫تفاهم را با برخی از آنان به وجود آورد ‪ ،‬ولی با افزایش‬
‫فعالیت پیش از انقلب و پس از آن ترس از این موضوع روبه‬
‫افزایش نهاد ‪ .‬وقتی در آغاز دههء شصت قرن گذشته‬
‫گروههای مسلح به تکفیر جامعه پرداختند مسیحیان مصری از‬
‫شعار دیگری سخن گفتند ‪ .‬آنان شعار "تفکیر(اندیشیدن)در‬
‫هجرت" را به جای سازمانی که خود را "تکفیروهجرت"می‬
‫نامید برگزیدند ‪ .‬البته در اینجا باید گفت که این گروههای‬
‫تروریستی بطور مستقیم با گروه اخوان المسلمین در ارتباط‬
‫نبودند و تنها تحت تأثیر اندیشهء آن قرار داشتند و از زمان‬
‫شکل گیری آن شروع به کار کردند ‪.‬‬
‫نهم ‪ :‬اسلم امت گرایی که به مرزهای جغرافیایی و تقسیمات‬
‫سیاسی عقیده ندارد ‪ ،‬به جنبش اخوان این فرصت را داد تا در‬
‫مشرق عربی و کشورهای خلیج فارس و حتی برخی‬
‫کشورهای عربی و اسلمی در آفریقا به شکل بیسابقه ای‬
‫گسترش یابد ‪ .‬تشنگی در برابر این دعوت زمینهء لزم را برا‬
‫استقبال از اندیشهء این گروه و ابراز همدردی با آنان را به‬
‫وجود آورد و به این ترتیب شاخه های جنبش در سرتاسر جهان‬
‫اسلم پدید آمد ‪ .‬حتی برخی از نطامهای سیاسی به گرمی از‬
‫این جنبش و رموز آن استقبال کرده و و طوری با آنان‬
‫برخورد کردند که اسلم سیاسی بعنوان پایه ای اساسی در‬
‫برخی از کشورهای اسلمی مطرح شد ‪.‬‬
‫بیان این نه مورد به این خاطر بود که این جنبش مادر روحانی‬
‫تمام جنبش های سیاسی است و لزم است حق تاریخی آن در‬
‫تأثیر فکری و فرهنگی پیش از عبدالناصر و بعد از آن ادا شده‬
‫باشد ‪ .‬باید گفت برای حل مغادلهء حضور سیاسی این جنبش‬
‫به دیدگاه قومی نیاز است ‪.‬‬

‫پدر خواندهء اخوان المسلمین‬

‫اخوان المسلمین (با نام کامل "جماعة ال خوان‬
‫المسلمین")نام گروههای اسلم گرای متعددی در خاورمیانه‬
‫بوده است ‪ .‬اولین اخوان المسلمین در سال ‪ 1928‬در مصر‬
‫بنیانگذاری شد ‪ .‬از آن هنگام به بعد در سایر کشورها از جمله‬
‫مصر و سوریه نیز سازمان های اخوان المسلمین به وجود‬
‫آمده اند ‪ .‬شعارهای اخوان المسلمین از این قرار است ‪":‬الله‬
‫غایت ماست ‪.‬پیغمبر رهبر ماست ‪ .‬قرآن قانون ماست‪ .‬جهاد‬
‫شیوه ء ماست‪.‬شهادت بالترین آرزوی ماست‪ ".‬پس از پایه‬
‫گذاری اخوان المسلمین در سال ‪ 1928‬در مصر توسط حسن‬
‫البناء این سازمان به سرعت به یک سازمان خیریه وآموزشی‬
‫بزرگ ونیز یک گروه مخالف سیاسی بدل شد ‪ ،‬که بر ضد بی‬
‫عدالتی سیاسی و اجتماعی وسلطه ء استعماری انگلیس می‬
‫جنگید و برداشتی از اسلم را رواج می داد که قصدش اعاده‬
‫رابطه گسسته ء میان سنت و مدرنیته بود ‪.‬اخوان المسلمین‬
‫تا انتهای دههء ‪ 1940‬بیش از یک میلیون عضو جذب کرد‬
‫‪.‬رهبران و اعضای اخوان المسلمین مصر بجز چند استثناء ( و‬
‫بدون هیچ موردی از دههء ‪ 1970‬به بعد ) به رویکرد غیر خشونت‬
‫آمیز و اصلح گرایانه به اسلم گرایی متعهد بودند ‪ .‬اخوان‬
‫المسمین که از ‪ 1954‬غیر قانونی اعلم شد در طول سالها به‬
‫درجات مختلف تحمل می شده است ‪ ،‬اما هنوز بطور دوره ای‬
‫با دستیگیری های دستجمعی و شکنجه مواحه است ‪.‬‬
 ‫اخوان المسلمین پر طرفدار ترین گروه مخالف در مصر‬
‫محسوب میشود و به فراخوانی برای یک نظام سیاسی‬
‫گشوده و دموکراتیک تر در مصر ادامه میدهد ‪.‬‬
‫اخوان المسلمین سوریه در دههء ‪ 1930‬توسط دانشجویانی که‬
‫در اخوان المسلمین مصر فعال بودند پایه گذاری شد ‪.‬این‬
‫جنبش نقش مهمی در نهضت مقاومت گسترده در برابر رژیم‬
‫بعثی سوریه از ‪ 1963‬به بعد ایفا کرد ؛ این تعارض که به‬
‫مبارزهء مسلحانه انجامید تا سال ‪ 1982‬ادامه یافت ‪ ،‬هنگامی‬
‫که ارتش شورشیان را در هم شکست ‪ ،‬از آن هنگام اخوان‬
‫المسلمین نقش فعالی در حیات سیاسی سوریه نداشته اند ‪.‬‬
‫در سالهای اخیر اخوان در سوریه خشونت را کنار گذاشته‬
‫است و برنامهء اصلح گرایانه ای را اعلم کرد که هدفش‬
‫برقراری یک نظام سیاسی دموکراتیک در سوریه است ‪.‬‬
‫اولین گروه اخوان المسلمین در فلسطین در سال ‪ 1946‬در‬
‫بیت المقدس بنیاد نهاده شد و هسته های دیگری از آن در‬
‫همان سال در سایر شهرها مثل حیفا ‪ ،‬نابلس ‪ ،‬طولکرم و‬
‫غیره شکل گرفت ‪ .‬اعضای اخوان المسلمین در طول جنگ‬
‫‪ 1948‬اعراب و اسراییل در کنار ارتشهای عربی جنگیدند و این‬
‫امر بسیاری از مسلمانان فلسطینی را به پیوستن به آنها‬
‫ترغیب کرد ‪ .‬اخوان المسلمین در فلسطین با نام سازمان‬
‫حماس که در سال ‪ 1987‬در مناطق فلسطینی نشنین تحت‬
‫اشغال اسراییل بنا نهاده شد – دور تازه ای از فعالیتها را آغاز‬
‫کرد ‪.‬‬
‫به گزارش خبر گزاری مهر ‪ ،‬تلش برای تشکیل یک دولت‬
‫اسلمی در مصر ‪ ،‬آنهم تنها با استفاده از نیروی اسلم‬
‫سیاسی موجود در این کشور تلشی است که ریشه های آن به‬
‫دههء بیست میلدی برمیگردد ‪.‬‬
‫در آنزمان مصر تحت زمامداری ملک فؤاد توانسته بود‬
‫استفلل خود را باز یابد ‪ ،‬اما با این وجود همچنان تحت‬
‫الحمایهء انگلیس بود ‪.‬‬
‫در این دوران که میتوان آنرا دورهء منحصر بفرد در تاریخ مصر‬
‫نامید ‪ ،‬این کشور حرکتی نو را آغاز کرده و به سمت مدرنیسم‬
‫گام برمیداشت ‪ .‬نیروهای پیشگام مصری که در این دوره به‬
‫دو دسته تقسیم میشدند ‪ ،‬دسته ای تحت تأثیر غرب بودند و‬
‫دسته ای دیگر همانگونه که نویسندهء مشهور "طه حسین"‬
‫ذکر کرده ‪ ،‬گروهی بودند که قصد داشتند با ارائهء تلفیقی از‬
‫سنت های بسیار قدیمی مصر یعنی سنت های دوران فراعنه‬
‫و سنت های عربی و اسلمی ‪ ،‬پنجره ای جدید به روی ملت‬
‫مصر بگشایند ‪ .‬هر دوی این گروهها درعرصه ‪-‬های گوناگون از‬
‫قبیل عرصهء هنر ‪ ،‬ادبیات ‪ ،‬سیستم آموزشی کشور و احقاق‬
‫آزادی زنان تلشها و تحرکات نوینی از خود نشان میدادند ‪.‬‬
‫پیش از این نیز "محمد عبده" یکی از اصلح طلبان اسلمی‬
 ‫مصر توانسته بود اصلحاتی در دانشگاه الزهر صورت دهد‬
‫که ‪ ،‬رشید رضا شاگردش این اصلحات را پس از وی ادامه داد‬
‫‪.‬‬
‫اما درهمین دهه درسال ‪،1928‬حسن البناء یکی ازعلمای مصر‪،‬‬
‫توانست در شهر اسماعیلیه‪ ،‬در کنار کانال سوئزجنبش اخوان‬
‫المسلمین را بنیان نهد‪،‬جنبشی که از همان ابتدا با دو جریان‬
‫نو گرای فوق مخالفت کرده وبعضأ با استفاده از زور علیه‬
‫آنها وارد عمل میشد واز آنجایی که فعالیتهای گسترده‬
‫واستعمار ستیزانه این جنبش ‪ ،‬کم کم در خاورمیانه نیز‬
‫گسترش یافت‪ ،‬این سازمان توانست حمایت گستردهء ملی‬
‫گرای عرب را جلب کرده وآنها پیمانی هدفمند ببندد‪.‬‬
‫ملی گرایان گروههایی بودند که از یکسو به شدت با‬
‫استعمارگران بریتانیایی مخالف بوده و با انها مبارزه‬
‫میکردند ‪ ،‬حرکتی که اخوان المسلمین نیز بشدت آنرا پیگیری‬
‫میگرد و از سویی دیگر حکومتهای مصری را بعلت سرسپردگی‬
‫آنها به انگلیس بشدت مورد حمله قرار داده و قصد براندازی‬
‫آنها را داشتند ‪ .‬گروه ملی گرای "افسران آزاد" در جنگ علیه‬
‫ملک فاروق جانشین ملک فؤاد ‪ ،‬پا به پای جنبش اخوان‬
‫المسلمین جنگید ‪ .‬اتحاد میان این دو گروه حتی پس از مرگ‬
‫حسن البناء در سال ‪ 1949‬و اعلم انحلل جنبش اخوان‬
‫المسلمین نیز قطع نشد ‪.‬‬
‫در سال ‪ ، 1952‬افسران آزاد توانستند ضربهء نهایی را وارد‬
‫کنند ‪ ،‬آنها پادشاه را سرنگون کردند و حکومت پادشاهی مصر‬
‫را به حکومت جمهوری تبدیل کردند ‪ .‬پساز این رویداد هردو‬
‫گروه پس از سالها تلش نتیجهء زحمات خود را به چشم‬
‫دیدند ‪ ،‬سلسلهء پادشاهی سرنگون شده بود و با سرنگونی آن‬
‫بساط استعمار انگلیس که از سال ‪ 1882‬نقش تعیین کننده ای‬
‫در مصر ایفا میکرد ‪ ،‬برچیده شده بود ‪.‬‬
‫در دوران ریاست جمهوری نجیب و به ویژه در دوران ریاست‬
‫جمهوری ناصر ‪ ،‬سیاست حاکم بر کشور ‪ ،‬سیاستی کامل ملی‬
‫گرایانه بود و در این دوران اخوان المسلمین توانست آزادانه‬
‫به تبلیغ اندیشه های اسلم گرایانهء خود پرداخته و بر تشکیل‬
‫یک حکومت اسلمی در مصر پا فشاری کند ‪ ،‬اما ناصر ‪ ،‬خود‬
‫برداشتی دیگرگونه از اسلم داشت ؛ برداشتی که میتوان آنرا‬
‫اسلم سوسیالیسم نامید ‪ .‬این اسلم تنها برخی از اصول‬
‫ظاهری اسلم سنتی را در خود داشت ‪.‬‬
‫اتحاد میان جنبش اخوان المسلمین و ملی گرایان پس از‬
‫انجام یک ترور نافرجام علیه ناصر در سال ‪ 1954‬که به حساب‬
‫اخوان المسلمین گذاشته شد ‪ ،‬از هم پاشید ‪ .‬بنا بر دستور‬
‫ناصر ‪ ،‬اعضای سازمان اخوان المسلمین به بدترین وضع‬
‫ممکن دستگیر شده و به زندان افکنده شدند ‪.‬‬
‫ناصر دستور داد سید قطب ‪ ،‬مغز متفکر و یکی از روشنفکران‬
‫برجستهء مصر که در آمریکا تحصیل کرده بود را دستگیر کرده‬
‫و به دار آویزند ‪ .‬این حادثه در سال ‪ 1966‬رخ داد و پس از آن‬
‫روابط میان ناصر و اخوان المسلمین بشدت تیره شد ‪ .‬این‬
‫جنبش تا زمان حیات ناصر به فعالیتهای زیر زمینی پرداخت ‪.‬‬
‫پس از مرگ ناصر و به قدرت رسیدن انور سادات ‪ ،‬اعضای‬
‫اخوان المسلمین بار دیگر اجازهء فعالیت یافتند ‪ ،‬و سادات نه‬
‫تنها دست آنها را باز گذاشت بلکه به آنها کمک نیز نمود ‪ .‬علت‬
‫این امر هم در این بود که سادات میخواست از نفوذ جنبش ‪،‬‬
‫علیه فعالیت گستردهء کمونیست ها که در آن زمان قدرت‬
‫زیادی یافته بودند استفاده کند ‪ .‬اما سادات نیز جان خود را بر‬
‫سر این سیاست گذاشت ‪ ،‬زیرا اسلم گرایان معتقد و‬
‫بنیادگرای مصر مانند حاکمان آن زمان باور نداشتند که پیمان‬
‫صلح "کمپ دیوید" خیانتی به مسلمانان نبوده است ‪ .‬از این‬
‫پس گروهها از جنبش اخوان المسلمین با متهم کردن‬
‫"برادران" به سستی و کاهلی از این حزب جدا شدند ‪.‬‬
‫سازمان " جهاد اسلمی " و یا دیگر گروهها که تحت عنوان "‬
‫التکفیر والهجرة" فعالیت میکردند از جملهء همین گروهها‬
‫هستند ‪ .‬این گروهها بتدریج زمینهء تشکیل سازمان "جماعت‬
‫اسلمی" را فراهم نمودند ‪.‬‬
‫سادات که حدود بیست سال پیش باملقات تاریخی خود از‬
‫شهر بیت المقدس نام خود را بر سر زبانها انداخت ‪ ،‬در شش‬
‫اکتبر ‪ 1981‬در قاهره و به دست نظامیان اسلم گرایی که‬
‫مخالف سیاست های وی بودند ‪ ،‬ترور شد ‪ .‬از آن پس اسلم‬
‫گرایانی همچون "عبدالحمید کشیک" ‪" ،‬عبدالرحمن" (از‬
‫اعضای جماعت اسلمی ) و "یوسف البدری" کنترل و هدایت‬
‫مساجد را بر عهده گرفتند ‪.‬‬
‫پس از مدتی سازمان اخوان المسلمین ‪ ،‬دست از جهاد‬
‫مسلحانه برداشت ‪ ،‬خود را از زمرهء گروههای غیر قانونی‬
‫خارج کرد و محدودهء پیروان خود را از میان اقشار فقیر و‬
‫متوسط جامعهء مصر به طبقات متوسط و بال هم افزایش داد‬
‫‪ ،‬گرچه در ابتدای امر با مشکل مجوز سیاسی دست به گریبان‬
‫بود و فقط فعالیتهای آن منحصر به مسایل اجتماعی بود ‪ ،‬اما‬
‫با تداوم تلش از طرق مسالمت آمیز برای تحقق اهداف خود‬
‫سرانجام با وجودی که هنوز "کمیسیون احزاب وابسته به‬
‫دولت" آنرا حزب غیر قانونی میدانست مجوز فعالیت سیاسی‬
‫را از قوهء قضاییه کشور دریافت کرد و در چند دوره به‬
‫فعالیتهای سیاسی دست زد و انتخابات جاری را میتوان‬
‫پیروزی بزرگ برای این جنبش بحساب آورد ‪.‬‬
‫گرچه تأسیس حکومت اسلمی از اندیشه های بنیادین این‬
‫جنبش به شمار می رود ‪ ،‬به نظر میرسد تحولت کنونی در‬
‫سطح ملی ‪ ،‬منطقه ای و بین المللی به سمتی است که‬
 ‫جنبش به شیوه ای حرفه ای با حفظ برخی از اصول در صدد‬
‫پیگیری اهداف به نظر منعطف‪ -‬شدهء خود میباشد ‪.‬‬

‫فدائیان اسلم و اخوان المسلمین‬

‫بررسی تعامل« اخوان المسلمین» به عنوان جنبش بزرگ‬
‫اسلمی‬
‫اشتراکات فکری و سازمانی‪ :‬اهل سنت ‪ ،‬با فدائیان اسلم به‬
‫عنوان نهضت اسلمی شیعی از اهمیت ویژه برخوردار است‪.‬‬
‫سازمان اخوان المسلمین درسال ‪1928‬م توسط حسن البناء‬
‫تأسیس شد‪ .‬این دانشجوی جوان با نبوغ ذاتی که در رهبری‬
‫تشکیلتی داشت توانست در سریع ترین زمان اخوان‬
‫المسلمین را به درجه مهمی از اشتهارو اعتبار برساند‪.‬‬
‫در حالیکه مردم مناطق روستایی مصر با اعتقادات راسخ‪،‬‬
‫مراسمها و مناسکهای مذهبی را انجام می دادند و فرهنگ و‬
‫سنتهای عربی را اجرا می نمودند ‪ ،‬شهرهای بزرگ بویژه‬
‫قاهره و اسکندریه‪ ،‬محل آمد و شد جهانگردان عیاش‬
‫وخوشگذرانی شده بود که بر لابالی گری و بی دینی مردم‬
‫تأثیر زیادی گذاشته بود‪ .‬وجود مراکز فحشاء ‪ ،‬سالنهای سینما‬
‫و کاباره ها و طرز پوشش مردم با مدلهای غربی ‪ ،‬حسن‬
‫البناء را به فکر چاره جویی انداخت‪ .‬لذا گروهی از همفکران‬
‫در اطرافش جمع شدند و سوگند خوردند که در راه احیای‬
‫سنتها و ارزشهای اسلمی‪ ،‬حتی از جانشان نیز بگذرند از این‬
‫رو خودشان را برادران مسلمان (اخوان المسلمین ) نامیدند‪.‬‬
‫حسن البناء در ابتدا اخوان المسلمین را در جهت خدمات‬
‫خیریه و آموزش هدایت کرد اماهدف واقعی او بسیار فراتر از‬
‫آن بود‪ .‬اوخود را معلمی می دانست که به دانش آموزان‬
‫آموزش میدهد اما به نظراو اولویت ‪،‬آموزش دادن به پدران‬
‫دانش آموزان است که باید به آنها آموخت‪ ،‬مذهب چیست وبه‬
‫کجا می رود؟‪.‬‬
‫بنابراین اساس شکل گیری این سازمان مبارزه دربرابرتهاجم‬
‫فرهنگی غرب و بی بندوباریهای اجتماعی بود ‪.‬امری که به‬
‫عینه منشا پیدایش فدائیان اسلم شد‪ .‬انحرافات فکری وشیوع‬
‫کسروی گری درمیان دانشجویان ونمادها ومظاهرغربی همراه‬
‫با فساد اخلقی جامعه‪ ،‬اولین جرقه ها را درنواب صفوی به‬
‫وجود آورد و او نیزابتدای فعالیتش را بر روی محورهای‬
‫فرهنگی وتبلیغی قرارداد‪.‬‬
‫نکته جالب توجه این که نواب نیز هما نند حسن البنا در‬
‫عنفوان جوانی دست به کارشد وبدون شک اودراین زمینه از‬
‫حسن البنا الگو پذیرفته بود‪.‬علقه نواب صفوی به حسن البناء‬
‫چنان بود که او حتی مقاله ای از حسن البنا را ترجمه کرد ودر‬
‫مقدمه این مقاله نوشت‪:‬‬
‫برای مسرت روح پر فتوح رادمرد مجاهد‪،‬شهید حسن البنا ‪،‬‬
 ‫بنیانگذار جمعیت مسلمانان مبارز ومجاهدین حقیقی راه‬
‫تعالی اسلم یعنی اخوان المسلمین مصر‪،‬ذیل"به ترجمه مقاله‬
‫از آن رهبر با شهامت که نمونه روح آتشین وکمال علقه او به‬
‫سربلندی اسلم وزاییده ایمان ومبانی مقدس آیین آسمانی‬
‫مااست‪،‬می پردازیم‪.‬‬
‫برخی معتقدند که جمعیت فدائیان اسلم در برخی از اهداف‬
‫خویش به آرمانهای سید جمال نزدیک بود وبه طورغیرمستقیم‬
‫ودرگستره جنبشها ونیروهای سیاسی مذهبی موجود در‬
‫منطقه‪،‬در تداوم حرکت سید گام بر میداشت‪.‬به این معنی که‬
‫فعالیتهای سید وهوداران او همچون «عبده» در مصر سنگ‬
‫بنای اخوان المسلمین رادراین کشور وسایر کشورهای‬
‫اسلمی گذاشت و فدائیان اسلم نیز سنگ بنای حرکتهای‬
‫مسلحانه جمعیتهای مذهبی را در ایران‪ ،‬بنا نهاد‪.‬‬
‫اما برخی ازنویسندگان به لیه های زیرین شکل گیری‬
‫سازمانهای اخوان وفدائیان توجه چندانی نشان نداده وتأکید‬
‫می کنند که شکل گیری جنبشهای اسلمی در ایران شیعی‪،‬‬
‫ناشی از تأثیرات تعیین کننده اخوان المسلمین در جهان‬
‫اسلم می باشد‪ .‬چرا که اخوان المسلمین را به عنوان‬
‫نخستین جمعیت اسلمی متشکل عمل گرا‪ ،‬در قرن حاضر می‬
‫شناسند که چون طوفانی سراسر کشورهای اسلمی را فرا‬
‫گرفت‪.‬این نویسندگان از حرکت فدائیان اسلم به عنوان پیش‬
‫تازان جنبش مسلحانه آزادیبخش درایران یاد می کنند ونظرات‬
‫نواب صفوی در«اعلمیه فدائیان اسلم » یا « رهنمای حقایق»‬
‫را نزدیک به نظرات واندیشه های رهبران اخوان المسلمین در‬
‫مصر می دانند‪.‬از این رومعتقدند که محتوای این اعلمیه‬
‫شباهتهای زیادی با پیام حسن البنا به سران کشورهای‬
‫اسلمی در سال ‪1355‬ه‪ .‬ق دارد‪.‬‬
‫همان گونه که در ابتدای این مقاله آورده شد ‪،‬یکی از اهداف‬
‫اساسی فدائیان اسلم تلش برای ایجاد وحدت اسلمی میان‬
‫جوامع اسلمی بود ‪.‬نواب صفوی بارها در سخنرانیها واعلمیه‬
‫هایش جوامع اسلمی را از نفاق افکنی قومی وتعصبات‬
‫مذهبی شیعه وسنی برحذرداشت‪ .‬ضمن آ نکه بر تشکیل‬
‫حکومت اسلمی در جوامع اسلمی تأکید نمود‪ .‬در این زمینه‬
‫اعلمیه معروفی را تحت عنوا« رهنمای حقایق» منتشر کرد‬
‫وبرنامه های فدائیان اسلم را برای تشکیل حکومت اسلمی‬
‫تشریح نمود‪.‬‬
‫حسن البناء نیز وضع موجود را دوران سرشکستگی و انفعال‬
‫جهان اسلم می دانست که در برابر جهان غرب دستها یش را‬
‫به علمت تسلیم بال برده است‪ .‬این مسئله تا عمق جان او را‬
‫آزار می داد به طوریکه در جایی بیان داشت ‪:‬‬
‫در گذشته رهبری جهان ‪ ،‬شرقی بود ‪ ،‬پس از آن در دوران‬
‫یونان و روم این رهبری غربی شد و سپس با ظهور ادیان‬
 ‫نبوی ‪ ،‬این رهبری دوباره شرقی شد و پس از آن با عهد‬
‫رنسانس دوباره رهبری به دست غربیها افتاد و این قانون‬
‫خداست‪ .‬زمانی برای ظهور یک قدرت شرقی تحت لوای خدا‬
‫و قرآن فرارسیده است‪ .‬دنیا مسلمان و سعادتمند خواهد شد‪.‬‬
‫علی رغم ارتباطی که بناء با رشید رضا داشت اما هیچگاه‬
‫تحت تأثیراصلح طلبی انحصاری و همراه با تعصب او قرار‬
‫نگرفت‪.‬ایشان بنیادگرایی به اسلم را پناهگاه و محل تخلیه‬
‫احساسات و عواطف مذهبی می دانست که مسلمانان برای‬
‫بازگشت به اقتدار گذشته ‪ ،‬ناگزیرازآنند ‪ .‬لذا تحقق این‬
‫امر‪،‬اتحاد دنیای اسلم و به فراموشی سپردن عوامل اختلف‬
‫زای بین مذاهب را می طلبید‪.‬‬
‫شیوه های مبارزاتی و قیام مسلحانه فدائیان اسلم نیز نزدیک‬
‫به اخوان المسلمین است و با منها نمودن عنصر مذهب از‬
‫میان این دو تشکل ‪،‬باید گفت که فدائیان اسلم ‪،‬در مبانی‬
‫فکری و عملی ادامه دهنده سیره اخوان المسلمین در ایران‬
‫است اما با ایدئولوژی متفاوت‪.‬‬
‫بطور کلی بسیاری ازمحققان معتقدند که نواب صفوی پیش‬
‫ازآنکه وامدار جریان مشروعه خواه در نهضت مشروطه و‬
‫کسانی چون شیخ فضل الله نوری باشد‪ ،‬به گرایش پهناورتری‬
‫تعلق داشت که از مصر و جنبش اخوان المسلمین مایه می‬
‫گرفت و بعدها سلفی گری ‪،‬اصولگرایی و بنیادگرایی نام‬
‫گرفت‪.‬‬

‫سر آغاز همکاری ها‬

‫صرف نظرازقرابت فکری والهام گیری درسازماندهی‬
‫تشکیلتی فدائیان ازاخوان المسلمین‪،‬تماسهای بین الثنینی‬
‫نیز بین این دوسازمان پدید آمد و پیوندهای آنان وارد فاز‬
‫جدیدی شد‪ .‬اسناد بسیارمهمی که عبارت ازدونامه سیدقطب‬
‫به خط خودش به نواب صفوی نوشته شده بود ‪،‬نشان می دهد‬
‫که این دو جریان ‪،‬مبادلت فکری و احیانا"همکاریهای‬
‫سازمانی داشته اند‪.‬‬
‫ارتباط میان اخوان و فدائیان هنگامی عیان شد که نواب ‪،‬‬
‫زمانی که درنجف مشغول تحصیل بود‪ ،‬به جلسات اخوان‬
‫دربغدادشرکت می کرد وحتی برای آنان به زبان عربی‬
‫سخنرانی می کرد‪.‬‬
‫از این رو نواب صفوی برای جنبش اخوان المسلمین حکم‬
‫نماینده مبارزان اسلم گرای شیعی را پیدا کرده بود‪« .‬شیخ‬
‫محمد محمود الصواف» مؤسس اخوان المسلمین عراق‪ ،‬در‬
‫این بین حکم حلقه ارتباطی را داشت و نواب صفوی از طریق‬
‫او با رهبران اخوان المسلمین در قاهره تبادل نظر می نمود‪.‬‬

‫سفر نواب به مصر ؛ گشایش فصل جدید‬

 ‫در جریان اجلس مؤتمراسلمی که در بیت المقدس برگزار‬
‫شد ‪،‬سخنرانی پرشوروحرارت نواب توجه بسیاری ازمقامات‬
‫حاضردراجلس را به خود جلب کرد‪ .‬پس ازپایان اجلس‪،‬اخوان‬
‫المسلمین که قبل"نیز همکاریهایی را با اوداشت به همراه‬
‫گروه دیگری بنام «شباب المسلمین » ‪ ،‬ازنواب جهت سفربه‬
‫قاهره دعوت کرد‪ .‬نواب این دعوت راپذیرفت اما‬
‫بدلیلی(ازجمله نداشتن هزینه سفر )آن را به بعد موکول کرد‬
‫و به عراق بازگشت‪ .‬درملقاتهایی که درنجف نواب با آیت الله‬
‫میلنی و علمه امینی داشت ‪ ،‬آنها نواب را ترغیب کردند که‬
‫هرچه زودتردعوت اخوان المسلمین رااجابت کند ‪ .‬علمه‬
‫امینی هزینه مسافرت او را توسط یکی از تجار نجف ‪ ،‬فراهم‬
‫کرد‪.‬‬
‫نواب بدون آنکه به ایران باز گردد عازم مصر شد‪ .‬در روزهای‬
‫آغازین ورود اوبه قاهره ‪،‬برای گرامیداشت دو تن از‬
‫دانشجویان دانشگاه الزهر که در فلسطین شهید شده بودند‪،‬‬
‫مراسمی در این دانشگاه بر گزار شد که از نواب به عنوان‬
‫سخنران دعوت نمودند‪ .‬در این مجلس نواب پس از استاد‬
‫حسن الهضیبی مرشد عام اخوان المسلمین وسید قطب‪،‬‬
‫سخنرانی کرد‪.‬نواب بار دیگر درخشید ودریک سخنرانی آتشین‬
‫به زبان عربی ‪،‬خطاب به دانشجویان وحاضرین از توطئه های‬
‫اسرائیل و استکبار برای جهان اسلم پرده برداشت وتنها راه‬
‫نجات مسلمانان فلسطینی را از چنگال صهیونیست‪ ،‬ایثار‬
‫وشهادت دانست‪ .‬وی سپس بر اجرای احکام اسلمی در‬
‫مصروقطع وابستگی این کشور به بیگانگان وملی شدن کا نال‬
‫سوئز تأکید نمود‪ .‬در بخشی از سخنرانی خطاب به نجیب‬
‫پاشا ‪،‬چندین بار فریاد زد‪ «:‬یا نجیب الی الکانال » ‪ ،‬یعنی‬
‫کانال سوئز را ملی کن‪.‬‬
‫سخنرانی ایشان موجب غلیان احساسات حاضران شد ‪،‬تا‬
‫جایی که هزاران دانشجو فریاد زدند‪ :‬حی الله‪،‬حی السلم‪،‬‬
‫حی الله ایران ‪،‬حی الله نواب صفوی‪.‬‬
‫مر حوم نواب بعدا گفته بود که در آن لحظا ت چنان شور‬
‫وشوق وجود مرا فرا گرفته بود که می خواستم پرواز کنم ‪.‬‬
‫همچنین از قول نواب صفوی گفته شده است که در حین‬
‫سخنرانی وی ‪،‬ماورین حکومتی با ماشین آمدند که انتظا مات‬
‫اخوان مامورین دولتی را ازماشین پیاده کردند وماشین را‬
‫آتش زدند‪.‬‬
‫پس از پایان مراسم نیروهای دولتی به مراکز ودفاتر اخوان‬
‫المسلمین حمله کردند وبر خی از مقامات آن را باز داشت‬
‫نموده و اخوان المسلمین را منحل کردند‪ .‬دفتر مجله«‬
‫المسلمون » که محل پذیرایی از نواب صفوی بود نیز مورد‬
‫هجوم سربازان قرار گرفت ونواب را برای بازجویی به وزارت‬
‫کشور منتقل کردند‪.‬‬
 ‫درآن زمان ‪،‬شورای انقلبی مصر که حکومت سلطنتی را سر‬
‫نگون کرده بود با رژیم پهلوی ایران رابطه خوبی نداشت از‬
‫این رو مقامات مصری دریافتند که نواب صفوی به عنوان‬
‫دشمن سرسخت حکومت ایران می تواند برگ برنده ای‬
‫دراختیارآنان باشد‪ ،‬لذا با نواب بر خورد محترمانه ای کردند‬
‫وپذیرایی از او را خود بر عهده گرفتند وشیخ حسن البا ئوری‬
‫وزیر اوقاف را مأ مور پذیرایی از نواب نمودند‪.‬‬
‫در مدتی که وی میهمان وزیر اوقاف بود‪،‬به قول همسر‬
‫مرحوم نواب؛‬
‫تمام اعضای خانواده وزیر اوقاف شیعه شده بودند؛البته در‬
‫مدتی که در مصر بودند‪ ،‬افراد زیادی تحت تأثیر ایشان شیعه‬
‫شده بودند وبه آقای نواب پیشنهاد کرده بودند که آن جا بماند‬
‫و رهبری آنان را بر عهده بگیرد که آقای نواب گفته بود کشور‬
‫خودم به من نیاز بیشتری دارد‪.‬‬
‫نواب با ژنرال نجیب وجمال عبدالناصررئیس ومعاون شورای‬
‫انقلبی مصر دیدار نمود‪ .‬در این دیدار وی ضمن تأکید‬
‫برموقعیت اسلمی اخوان المسلمین برای تحکیم دولت‬
‫انقلبی مصر‪،‬وجود آنان را برای مبارزه با نفوذ بیگانگان درآن‬
‫سرزمین لزم شمرد‪ .‬جمال عبدالناصر در این دیدار خودرا در‬
‫گذشته جزء اخوان المسلمین خواند وخواست وانمود کند که‬
‫در این پیشامد رهبران اخوان مقصرند‪.‬‬
‫از قول نواب بعدا" نقل شده بود که ژنرال نجیب مردی‬
‫مذهبی است واز دیدن من خوشحال شد ولی جمال عبدالناصر‬
‫مردی با هوش وبرخوردش با من سرد بود‪ .‬به هرحال نواب‬
‫برای حل مناقشه میان دولت مصر و اخوان المسلمین تلش‬
‫زیادی کرد که در نتیجه همین تلشها‪ ،‬رهبران دربند اخوان از‬
‫زندان آزاد شدند‪.‬‬
‫پس از فروکش نمودن اختلفات اخوان با دولت مصر ‪ ،‬نواب‬
‫صفوی به مراسم باشکوهی که به مناسبت سالگرد انقلب‬
‫مصر ترتیب یافته بود ‪ ،‬دعوت شد‪ .‬جسارت و شهامت وی به‬
‫حدی بود که او درجایگاه اختصاصی یازده عضوشورای انقلبی‬
‫مصرودرکنارژنرال نجیب نشست ‪ .‬لذا مسئولین مجبور شدند‬
‫صندلی دیگری را به جایگاه ویژه اضافه کنند‪.‬‬
‫در حالیکه در این مراسم نظامیان و جوانان شعار « زنده باد‬
‫مصر» و « زنده باد عرب» را سرمی دادند‪ ،‬نواب از جای خود‬
‫برخواست و پشت تریبون قرارگرفت و ازآنان خواست شعار «‬
‫زنده باد اسلم» را سردهند و خود فریاد زد‪:‬حی الله مصر‪،‬حی‬
‫الله مصرلکن تحت لواء السلم ‪.‬‬
‫سفر نواب به اردن و مصر دست آوردهای زیادی داشت و این‬
‫سفرشهرت نواب و فدائیان اسلم را جهانی کرد‪ .‬بویژه اینکه‬
‫درمصرهم زمانی که میهمان اخوان المسلمین بود و هم‬
‫زمانی که میهمان دولت بود‪،‬استقبال واحترام زیادی ازاوبعمل‬
 ‫آمد واوتوانست دردانشگاهها و مراکزاسلمی سخنرانی کند و‬
‫با شخصیتهای مذهبی ‪ ،‬علمی و دولتی ملقات نماید‪.‬‬
‫در پایان این سفر اخوان المسلمین مبلغ یکصدهزارتومان رابه‬
‫ایشان هبه نمود اما نواب صفوی آن رانپذیرفت و فقط بلیط‬
‫هواپیما را گرفت‪.‬‬
‫بالخره نواب پس از ‪65‬روزمسافرت موفقیت آمیز‪،‬به تهران‬
‫بازگشت و درفرودگاه مهرآباد استقبال بسیارخوبی‬
‫ازاوصورت گرفت واودرمصاحبه باخبرنگاران وشرکت‬
‫دراجتماعات‪ ،‬ابعاد این سفر راتشریح نمود‪.‬‬

‫استمرار همکاری ها‬

‫سفر نواب به مصر که با احترام و اعتماد طرفینی همراه بود ‪،‬‬
‫همکاریهای بعدی را بین فدائیان اسلم و اخوان المسلمین به‬
‫دنبال داشت‪ .‬از آن پس تعاملت و مکاتبات بین دو طرف‬
‫افزایش پیدا کرد‪ .‬به طوری که نواب صفوی زمانی که شنید‬
‫گروهی از شیعیان عراق و سوریه به جنبش های ملی و قومی‬
‫پیوسته اند‪ ،‬از آنان خواست به اخوان المسلمین ملحق شوند‪.‬‬
‫همین طور پس از دستگیری شمار دیگری از اعضای اخوان‬
‫المسلمین به دست دولت مصر ‪ ،‬نواب باز هم برای آزادی آنان‬
‫تلش کرد و یکبار به جمال عبدالناصرتلگراف نمود و خواستار‬
‫آزادی آنان شد که پس ازآن اعضای اخوان آزاد شدند‪ .‬نواب در‬
‫تلگراف دیگری از ناصر تشکر نمود‪ .‬اما بار دیگرخبردستگیری‬
‫عده دیگری ازاعضای اخوان به نواب رسید اوبازهم به‬
‫ناصرتلگراف نمود و به اوگوشزد کرد که مصلحت شما درشدت‬
‫عمل با اخوان المسلمین نمی باشد‪ .‬متن تلگراف چنین است‪:‬‬

‫قاهره آقای نخست وزیرجمال عبدالناصر؛‬

‫رفتار شدید شما با اخوان المسلمین غضبی شدید در قلوب‬
‫مسلمین ایجاد نموده ‪،‬سریعا"تجدید نظر نمائید و کاری نکنید‬
‫که موجب پشیمانی دردناکی برای شما شود‪.‬‬
‫تهران ‪،‬سید مجتبی نواب صفوی‬
‫از سوی دیگر زمانی که خبردستگیری نواب در ایران ‪ ،‬منتشر‬
‫شد اخوان المسلمین گروهی از حقوقدانان را برای وکالت‬
‫ازاو ازطریق عراق به سوی ایران اعزام کرد که درعراق به‬
‫آنها ویزا داده نشد و بازگشتند و زمانی که خبر اعدام نواب‬
‫صفوی (‪ )1334‬انتشار یافت عکس العمل شدید بلد عربی و‬
‫اسلمی را به دنبال داشت و اخوان المسلمین از او بعنوان‬
‫شهید اخوان یاد کرد‪ .‬همین طور درادامه این پیوند شیعه‬
‫وسنی‪ ،‬تعدادی از شیعیان عراق عضو اخوان بودند و همین‬
‫طور استاد « عبدالمجید الرندانی » شیعه مذهب ‪ ،‬مدتی‬
‫دبیرکل اخوان در یمن شمالی بود‪.‬‬
 ‫سخن آخر‬
‫همکاری میان اخوان المسلمین و فدائیان اسلم تا آن زمان‬
‫بی سابقه بود و تا بعد از پیروزی انقلب اسلمی چنین‬
‫تعاملت گسترده ای بین نهضتهای اسلمی شیعه و سنی دیده‬
‫نشده بود‪ .‬هرچند که اندیشمندان روشن اندیش و اصلح طلبی‬
‫همانند سیدجمال ‪ ،‬عبده و کواکبی برای اتحاد جهان اسلم‬
‫زحمات زیادی کشیدند و علمای مصلحت بینی همچون شیخ‬
‫محمد غزالی و شیخ شلتوت با اظهارات و فتوایی که در مورد‬
‫رسمی بودن مذهب تشیع ارائه کردند‪ ،‬نقش مهمی در تقریب‬
‫بین مذاهب و ایجاد فضای تفاهم میان شیعیان و اهل تسنن‬
‫ایفا کردند‪.‬‬
‫نکته مهم اینکه علی رغم الگوپذیری فدائیان اسلم از شیوه‬
‫رهبری و برنامه های تشکیلتی اخوان المسلمین و همکاریهای‬
‫نزدیک وبرادرانه بین آنها ‪ ،‬فدائیان اسلم در مسیر حرکت‬
‫دینی خود ‪ ،‬وابستگی مادی و معنوی به هیچ جنبش سیاسی –‬
‫مذهبی در جهان اسلم نداشت و حرکت آنها تنها با محوریت‬
‫شخص نواب صفوی و بر مبنای فتاوی دینی علما و مراجع‬
‫ایران و نجف ‪ ،‬در ارتداد کسروی و بدنبال اوضاع آشفته‬
‫سیاسی – اجتماعی ایران صورت پذیرفت‪.‬‬
‫لذا تعاملت و ارتباطات فدائیان اسلم با برخی مقامات و‬
‫جریانهای اسلمی در خارج ازایران را نباید به مثابه جهت‬
‫پذیری این گروه ازخارج تلقی کرد‪.‬‬
‫در پایان دیدگاه مرحوم حمید عنایت درمقایسه ای که بین‬
‫اخوان المسلمین و جمعیت فدائیان اسلم ‪،‬انجام داده است را‬
‫می آوریم‪.‬در این مقایسه ایشان به رغم شمردن نقاط‬
‫اشتراک ‪ ،‬تفاوت را در دو چیز می داند‪:‬‬
‫یکی این که؛ به عقیده او فدائیان اسلم هرگز جنبش توده ای‬
‫نشدند وهمواره گروهی از جان گذشته باقی ماندند که خود را‬
‫وقف پیگیری شدید اهداف اسلمیشان ساخته بودند‪.‬‬
‫دوم این که؛ قهرمانی که در پایه حسن البناء ‪،‬عقل سیاسی یا‬
‫درپایه سید قطب‪،‬بینش یا در ابواعلی مودودی‪،‬فضل ودانش‬
‫داشته باشد‪[،‬درنواب] پدید نیاورد‪.‬هر چند که او می توانست‬
‫سرسپردگی ووفاداری عظیمی در اطرافیانش ایجاد‬
‫کند‪.‬ایشان از این که گروه فدائیان اسلم‪،‬آثار ونظریات آشتی‬
‫ناپذیر رقبای سنی خود را چاپ ونشرکرد ه اند را تحسین می‬
‫کند‪.‬‬
‫پیروزی اخوان المسلمین در انتخابات اخیر مصر گرچه قابل‬
‫انتظار بود‪ ،‬اما این پیروزی را می توان به حرکت آرام تاریخی‬
‫این جنبش که دارای چالشهای مختلف و دشواری بوده نسبت‬
‫داد که جنبش در چند دهه گذشته از زمان شکل گیری ایده و‬
‫سپس تاسیس‪ ،‬با آن رو به ر بوده است‪.‬‬
 ‫حسن البنّا‪ ،‬بنیانگذار اخوان المسلمین‪ ،‬درباره اصلحگران‬
‫اسلمی چنین نظر می دهد‪« :‬اسد آبادی فقط یک فریاد‬
‫هشدار برای مشکلت است و شیخ محمد عبده فقط یک معلم‬
‫و فیلسوف و رشید رضا فقط یک تاریخ نویس و وقایع نگار‬
‫است‪ ،‬در حالی که اخوان المسلمین به معنای جهاد‪ ،‬تلش و‬
‫کار است و فقط یک پیام نیست ‪».‬‬
‫از باورهای اساسی اخوان المسلمین «قدرت تفوق ناپذیر‬
‫اسلم برای حل مسائل اجتماعی و سیاسی مسلمین» است؛‬
‫که در واقع‪ ،‬جوهر اصول گرایی اسلم گرایی است‪ .‬از نظر‬
‫سید قطب‪ ،‬تنها «حاکمیت قانونی و مشروع در یک جامعه‬
‫خوب (اسلمی) حاکمیت خداوند است رژیم تنها می تواند به‬
‫نام خداوند‪ ،‬آن هم با اجرای قوانین الهی‪ ،‬به اعمال حاکمیت‬
‫بپردازد اصل حاکمیت الهی تنها تضمین موجود در برابر قدرت‬
‫بی حد و حصر حکمران حکومتی عادلنه است که نشان الهی‬
‫داشته باشد ‪».‬‬
 ‫فهرست منابع ‪:‬‬
‫احزاب سیاسی جهان ‪ ،‬دفتر برنامه ریزی و خدمات آموزشی‬
‫وزارت امور خارجه ‪ ،‬تهران ‪ 1373 ،‬صص ‪10-12‬‬
‫‪www.mehrnews.com‬‬
‫‪www.irandoc.com‬‬
‫‪sadsaltanhai.blogspot.com‬‬
‫‪www.shiastudies.com‬‬