Urednica

mr. BLAZENKA VUK

Recenzenri
dr. VLADIS VUJNOVIC
prof. dr. KRESIMIR BEZIC
kap. RATKO RADULIC
Graficki urednik
ZELJKO BRNETIC
Lektorica
ILIJANA MILENKOVIC
Naslovna stranica
IRA PAYER
Korektor
DA VOR SUSILO
Nakon izvjesca Ivana Turkovica, Ministarstvo prosvjete i sporta odobriio je uporabu
ovog udzbenika u srednjim pomorskim skoiama, Rjesenjem 602-09/94-0I-14 od 2.
sijetnja 1995.
Nacionalna i sveucilisna biblioteka, Zagreb
CIP- Katalogizacija u publikaciji
UDK 372.852(075.3)
KLARIN, Maksim
Astronomska navigacija : za Ill.
razred srednjih pomorskih skoia I M.
[Maksim] Klarin. - Zagreb : Skolska
knjiga, I 995. - I 64 str. : 24 em
ISBN 953-0-2 I 509-6
950322066
ISBN 953-0-2 I 509-6
Tiskanje zavrseno u travnju I 995.
Tisak: Tiskara ,Zelina d.o.o.
M. KLARIN
ASTRONOMSKA
NAVIGACIJA
ZA III. RAZRED SREDNJIH POMORSKIH SKOLA
SKOLSKA KNJIGA ZAGREB
Sadrzaj
Uvod u astronomsku navigaciju ....................................................................................... 1
Kratka povijest astronomije ......................................................................................................... I
Opcenito o astronomskoj navigaciji ............................................................................................ 2
1. Nebeska sfera ................................................................................................................ 3
Orijentacija na sferi ..................................................................................................................... 3
Nebeska tijela u astronomskoj.navigaciji .................................................................................... 5
Nebeska tijela Sunceva sustava ................................................................................................... 6
Navigacijski planeti ................................................................................................................... I 0
Ostali planeti .............................................................................................................................. 13
Ostala nebeska tijela Sunceva sustava ....................................................................................... 14
Zvijezde i zvjezdani sustavi ...................................................................................................... 17
Medusobni polozaji Sunca. Zemlje i pi aneta ............................................................................ 20
Prividno kretanje planeta na nebeskoj sferi ............................................................................... 22
Keplerovi zakoni ....................................................................................................................... 25
Newtonov zakon gravitacije ...................................................................................................... 28
2. Koordinatni sustavi ..................................................................................................... 30
Koordinatni sustav horizonta ..................................................................................................... 30
Prvi koordinatni sustav ekvatora .................................................................... . ..................... 32
Drugi koordinatni sustav ekvatora ............................................................................................ 34
Koordinatni sustav ekliptil-:e. . ...................................................................................... 35
Veza izmedu satnog kuta Sunca i pravog vrernena ................................. . ......... 37
Veza izmedu satnog kuta i surektascenzije .................................... . .................. 38
3. Astronomsko nauticki trokut ................................................................ . ................ 41
Nastanak astronomsko-nautickog trokuta .............................................. . . .............. 41
Pretvaranje koordinata rnjesnog ek vatorskoga
koordinatnog sustava u koordinate koordinatnog sustava horizonta ...... . ............. 43
Pretvaranje koordinata horizontskoga koordinatnog
sustava u cbarorskog
Kl>ordinatnog sus1a1a. ..... 44
4. Prividna kretanja nebcskih tijcla ............................................................................... 46
Paralelna nebeska sfera .
Okomita nebeska sfcra .
K,>sa ncbcska sfcr:r .
Klimatski pojaso1i.
Pri1idno godisnjc 1-:rct:llljc Sur1c:r .
Trajanje godisnji h doh a .
Stvarna i prividna krctanja /.lijl'l.ci:l .
Kretanje Mjescca oko /.crnljc i Sunca
J'vljeseccvc mijcnc 1 Lrh'i i Jll>lllr(inc Sunca i Mjeseca ............... .
5. Vrijeme i osno1c Inlc'rcnja ncnlc'na .................. .
Pojam vrernena .
Dan i nste dana ................................................ .
TV
..46
..47
. .. 4S
. .............. 51
. ........
. ...... 54
. ............... 56
....................... 59
. ...... 62
. ............. 66
. ... 6(1
. .......... (>(,
Kalendar .................................................................................................................................... 68
Pravi Suncev dan i pravo vrijeme .............................................................................................. 70
Srednji Suncev dan i srednje vrijeme ........................................................................................ 70
Jednadzba vremena .................................................................................................................... 71
Geografska duzina u funkciji vremena ...................................................................................... 72
Zonsko vrijeme i datumska granica ........................................................................................... 73
6. Primjena nautickog godisnjaka ................................................................................... 77
Nauticki godisnjaci .................................................................................................................... 77
Izracunavanje satnog kuta i deklinacije ..................................................................................... 78
Racun vremena prolaza nebeskih tijela kroz
meridijan .................................................................................................................................... 78
Racun vremena izlaska i zalaska Sunca i trajanje sumraka ....................................................... 79
Racun vremena izlaska i zalaska Mjeseca ................................................................................. 80
Racun vremena izlaska i zalaska zvijezda i pi aneta .................................................................. 80
7. Kronometar ................................................................................................................. 82
Povijesni pregled razvoja kronometra ....................................................................................... 82
Princip racunanja geogrdfske duzine poznavanjem tocnog vremena u Greenwichu ................ 82
Vrste kronometara ..................................................................................................................... 83
Stanje i hod kronometra, dnevnik kronometra .......................................................................... 84
ZADACI ......................................................................................................................... 87
NEBESKA SFERA ................................................................................................................... 88
Keplerovi zakoni .................................................................................................................. 88
KOORDINATNI SUSTAVI ..................................................................................................... 88
Veza izmedu satnog kuta Sunca i prdvog vremena .............................................................. 88
Veza izmedu satnog kuta i surektascenzije .......................................................................... 89
ZADACI ZA VJEZBU ......................................................................................................... 91
ASTRONOMSKO NAUTICKI TROKUT ............................................................................... 92
Pretvaranje koordinata mjesnog ekvatorskoga koordinatnog sustava u koordinate
horizontskog koordinatnog sustava .......................................................... . .... 92
Pretvaranje koordinata horizontskoga koordinatnog sustava u koordinate mjesnoga
koordinatnog sustava ekvatora ............................................................................................. 96
ZADACI ZA VJEZBU................................................................ . ......................... 99
VRIJEME I OSNOVE MJERENJA VREMENA ................................................................... 100
Pravi Suncev dan i pravo vrijeme ....................................................................................... I 00
Jednadzba vremena ..................................................................... . .................... I 00
Geografska duzina u funkciji vremena ............................................................................... I 02
Zonsko vrijerne i daturnska granica ........................... ................... . .......... I 03
ZADACI ZA VJEZBU ....................................................................................................... 105
PRIMJENA NAUTICKOG GODISNJAKA .................................... . .... 106
lzracunavanje satnog kuta i deklinacije....................................... . ....... 106
Racun vrernena prolaza nebeskih tijela kroz rneridijan.... . . ...................... I 09
Racun vrernena izlaska i zalaska Sunca i trajanje sumraka ................
Racun vrernena izlaska i zalaska Mjeseca .................................. . ........... I 16
Racun vrernena izlaska i zalaska zvijezda i pi aneta ....................................................... I 18
ZADACI ZA VJEZBU:. .............................................................. . ........
KRONOMETAR ............. ................................ . ........................ 125
Stanje i hod kronometra ...
ZADACI ZA VJEZBU .
LITER/\TUR/\ ............. .
......... I
. ...................... I
.................. 127
PRILOG - Nauticki godisnjak .................................................................................... 129
U vod u astronomsku
. .
navtgactJU
Kratka povijest astronomije
Nebo je vjerojatno jedno od podrucja ljudskih zanimanja iz najstarijih
vremena. Vee u najranijoj fazi povijesti mogle su se odrediti neke istaknute
tocke na nebu, na primjer tocka izlaza, zalaza iii kulminacije Sunca za
trenutke solsticija iii ekvinocija. Neki stari hramovi gradeni su u skladu s
takvim zapazanjima. Poznata je takva gradevina Stonehenge u Engleskoj iz
1900. godine prije Krista. U babilonskim se tekstovima spominje pomrcina
Sunca oko 1800 godina prije Krista. Stari Egipeani poceli su se sluziti
kalendarom vee oko 4200. godine prije Krista i dvije tisuee godina prije
pocetka gradnje piramida. U treeem stoljeeu prije Krista Babilonci su uspjeli
matematicki predvidjeti pomreine Mjeseca. Sumerani su u treeem tisueljeeu
prije Krista otkrili pojavu dnevnoga i godisnjega kretanja nebeskih tijela i prvi
su podijelili zvijezde na ,stajacice" i ,lutalice". Osim toga, otkrili su polozaj
sjevernoga nebeskog pola. Asirci su otkrili godisnje kretanje Sunca po ekliptici
(zodijak) i polozaje Sunca u 12 godisnjih mjeseci oznacili ,kueama", sto se i
danas upotrebljava u astrologiji.
Sredinom cetvrtog stoljeea prije Krista Aristotel je postavio geocentricki
model svemira s nepomicnom Zemljom u sredistu. Sredinom treeeg stoljeea
prije Krista u okruzju najvece znanstvene institucije staroga vijeka, aleksandrijske
biblioteke, astronomija je dozivila najveei procvat. Apolonije je otkrio retrogradno
kretanje planeta. Eratosten je izracunao velicinu Zemlje, a Hiparh udaljenost
i velicinu Mjeseca. Astronomska znanja starog vijeka Ptolomej je izlozio u
Almagestu. Po njemu je Zemlja nepomicna u sredistu svemira, a oko nje kruze
Mjcscc. Suncc i plancti. Planetne putanje su slozene od dvije vrste kretanja:
svaki planet krecc se po kruznici koja se zove epicikl, a srediste epicikla kreee
sc oko Zemljc po kruznici koja se zovc deferent. Tim slozenim kretanjima
objasnjeno je prividno progresivno i retrogradno kretanje planeta.
Model geocentricnog svemira prevladavao je tijekom srednjeg vijeka. Tek
l'i-17. godine Nikola Kopernik postavio je temelje heliocentricnom sustavu po
kojcm je Sunce u srcdistu svemira. a oko njega kruze planeti. Putanje planeta
su krui.nice. ali Sunce nije u sredistu. vee malo izvan njega. Model je
proturjecio krscanskoj dogmi. pa je Tycho 13rahe postavio kompromisni model
po kojem je nepomicna Zemlja u sredistu svemira, oko nje kruze Mjesec i
Sunce. a svi planeti kruze oko Sunca.
Na temelju Brahcovih planeta Mars. Johann Kepler izracunao je
matematicke t.akonitosti krctanja nebeskih tijela Sunceva sustava i time postavio
tL'IIIel_jc /.Il<lllstvcnonl rat.voju astronomije.
Opcenito o astronomskoj navigaciji
Metode astronomske navigacije skup su matematickih zakonitosti koje, iz
pravilne izmjene polozaja nebeskih tijela, omogucuju orijentaciju na otvorenom
moru.
Ne moze se tocno odrediti kad su se metode astronomske orijentacije
pocele koristiti u pomorskoj navigacijskoj praksi. Prije uvodenja kompasa na
brodove !judi su plovili samo na kratkim udaljenostima u blizini obale. Ipak,
orijentaciju pomocu nebeskih tijela spominje vee Homer u Odiseji (14. stoljece
prije Krista). Grcki astronom Piteja opisuje putovanje iz Sredozemlja do
Skotske u cetvrtom stoljecu prije Krista i spominje orijentaciju pomocu
Sunca.
Johann MUller, poznatiji kao Regiomontanus (petnaesto stoljece), najzasluzniji
je sto su se astronomska mjerenja pocela primjenjivati u pomorskoj navigacijskoj
praksi. On je izracunao efemeride kojima su se koristili Bartolomeu Dias,
Vasco da Gama, Kolumbo i Amerigo Vespucci. Efemeride su se odnosile na
Sunce, Mjesec i zvijezde, i to s obzirom na meridijan Ni.irnberga od 1470. do
1507. godine. Zabiljezeno je da je Amerigo Vespucci po Regiomontanusovim
efemeridama (uz pomoc konjunkcije Mjeseca) izracunao da je razlika geografskih
duzina Venezuele i Ni.irnberga 5,5 sati.
Sredinom petnaestog stoljeca Henrik Pomorac okupio je najpoznatije
astronome, pomorce i kartografe i osnovao prvu pomorsku skolu i opservatorij
u Sargesu u Portugalu. Pocetkom sesnaestog stoljeca pomorci su imali tablice
za odredivanje geografske sirine iz visine polarne zvijezde i visine Sunca u
meridijanu. Portugalski astronom i kartograf Ruy Faleiro izradio je upute za
uporabu astrolaba i Jakovljeva stapa kojima se Magellan koristio na svojem
putovanju. Pocetkom sesnaestog stoljeca nizozemski matematicar i astronom
Rainer Gemma Frisius predlozio je da se geografska duzina racuna pomocu
tocnog sata sa srednjim vremenom zajednickog meridijana koji prolazi kroz
Kanarsko otocje.
Na zadnjem putovanju engleskog istrazivaca Jamesa Cooka ( 1779) koristile
su se metoda i instrumenti koji se nisu bitno razlikovali od danasnjih.
Postojali su oktanl (instrument koji je prethodio sekstantu), kronometar.
astronomski godisnjak s efemeridama nebeskih tijela, a grinicki meridijan
upotrebljavan je kao pocetni meridijan (ostali svijet prihvatio je 1884. godine
grinicki meridijan kao nulti). Nisu se koristile danasnje metode. ali je to
zapravo bila jedina razlika. Astronomsku stajnicu otkrio je Sumner 18:17.
godine. Metoda koja je siroku primjenu nasla u dvadesetom stoljceu (visinska
metoda iii metoda de Saint 1-!illaire) otkrivcna jc polkra( devetnaestog
stoljeca. a koristi sc i danas.
1. Nebeska sfera
Orijentacija na sferi
Pojam horizonta poznat je iz terestricke navigacije. Na otvorenom oceanu
pogledu su dostupni samo horizont i nebeska tijela. Ravnina horizonta mijenja
se ovisno o poziciji broda, a nebeska tijela imaju izlazak, kulminaciju i
zalazak iii neprekidno kruze na razlicitim visinama iznad horizonta. N a
sjevernoj hemisferi jedino nebesko tijelo koje je prividno nepokretno jest
Polarna zvijezda.
Nebeska su tijela u stvarnosti na razlicitim udaljenostima od Zemlje, ali se
opazacu cini da su se sva pravilno porazmjestila na svodu oblika polukugle
koja se proteze iznad horizonta. Opazacu se Cini da se nalazi usred sfere koju
predocuje nebeski svod.
z
Na
Stika I. Ne/Jesku .-:f(m .1!' :w11i.1firi kuo kugla 11 sredi.iru koje roriru L('lll/ju
nl;o o.l!ll'ill<' I'J\ no l;oju je oktn11ifu Ull'llillo nei>eskog ck,11wm. l:n,ul Of'll:u<""u
.i<' :c11i1 (/). 11 1111 Sllf'ro/noj .1'/r<llli sf(rc 1111dir (Nil). Okomiro nu li11iju :cnir-11udir
Sl' /'(1\'llill<l lll'f>nl;og fwri:oll/ll. Otw:u<' 1/lll:.c l"i<fjeli !1//<1 il<'f>n/;u 11jc/u .'.oju
.1<' 111/la:e i:.1111d nei>esl;og lwri:_ollfa.
Na slici I prikazana je sfera s elcmentima koji su o\ isni o poloi.aju
opai.aca. Na Zemljinoj ponsini opai.a( jc u tocki /\. !\jcg<''im poloi.ajcm
definirane su d,ije locke na JH:beskoj sfcri: zenil koji se Julari u \Crtikali
okomitoj na ra,ninu lwri1.onta. u srcdistu vidljivoga dijcL1 llchc,kc '!'e-re. 1
'
nadir koji se nalazi u sredistu nevidljivoga dijela nebeske sfere. Nebeski
horizont je kruznica koju na nebeskoj sferi tvori ravnina okomita na liniju
zenit - nadir, a koja prolazi sredistem Zemlje. Opazac vidi ona nebeska tijela
koja su iznad horizonta.
Zemlja rotira u sredistu sfere u smjeru ucrtane strelice. Ako se os rotacije
(os Zemlje) produzi do nebeske sfere, probadat ce sferu u dvjema tockama.
Tocka koja se nalazi iznad sjevernoga Zemaljskog pola jest sjeverni nebeski
pol (PN). Tocka koja se nalazi iznad juznoga Zemaljskog pola jest juzni
nebeski pol (P
5
). Glavna kruznica koja se dobije na sferi kad se ravnina
Zemljina ekvatora produzi do sfere zove se nebeski ekvator.
Opazac na povrsini Zemlje ima subjektivan do jam da je Zemlja nepomicna,
a da rotira sfera, i to u pravcu suprotnom od smjera Zemljine rotacije (u
smjeru prikazanom strelicama na slici 2).
z
Na
Stika 2. Opa:(l(' lUI po1-r.1'ini Zemlje kretanja nebeskih tije/a do:il'lja\'(/ kao da
Zemlja stoji 1/l!f)(lllli<'no 11 srerli.itll s(ere koja rotira 11 pra1cu 11crtanih strelica.
Nebeska tijela prividno rotiraju zajedno s nebeskom sferom. U odredenom
trenutku nebesko je tijelo ispod. au nekom drugom trenutku iznad horizonta.
Mjesto na sferi u kojemu se nebesko tijelo uzdize iznad horizonta zove se
tocka izlaska (tocke . .i"" na slici 2). Mjesto na sferi u kojcm nchcsko tijelo
zapada pod horizolll 1.ovc sc tocka /.alaska (tockc .. z" n;t slici 2 ). J\ko nchesko
tijelo stalno krui.i iznad horizonta. kaze se da ncma izlaska ni zalaska.
Nebeski meridijan je glavna kruznica koja na nebeskoj sferi odgovar;t
meridijanu opazac;t. dakle ona glavna kruznica koja bi se dobila kada bi se
ravnina meridijana opazaca produzila do nebeske sferc. Nebeski meridijan
prolazi kroz zenit i nadir opazaca i kroz tocke nebeskih polova. L. trcnutku
prolaska kroz nchLski meridijan ncbcsko sc tijelo najvisc udaljujc od ncbcsko!!
horizonta.
'

V AZNIJI POJMOYI I DEFINICIJE
Nebeska sfera je cjelokupna slika neba kako je vidi opazac na povrsini
Zemlje. Prividno rotira od istoka prema zapadu.
Zenit je tocka na nebeskoj sferi koja se nalazi u sredistu vidljivoga dijela
nebeske sfere, vertikalno iznad glave opazaca.
Nadir je tocka koja se nalazi u sredistu nevidljivoga dijela nebeske sfere:
to je zenit opazaceva antipoda.
Nebeski (astronomski) horizont je ravnina okomita na pravac koji spaja
zenit i nadir a prolazi sredistem Zemlje. Opazac vidi samo ona nebeska
tijela koja su iznad nebeskog horizonta.
Nebeski polovi su tocke na nebeskoj sferi koje se dobiju ako se os
Zemlje produzi do nebeske sfere. Nebeska sfera prividno rotira oko
pravca koji spaja nebeske polo-ve.
Nebeski ekvator je glavna kruznica na nebeskoj sferi koja se dobije ako
se ravnina ekvatora Zemlje produzi do nebeske sfere.
Nebeski meridijan je glavna kruznica na nebeskoj sferi na kojoj se
nalaze zenit, nadir i nebeski polovi: to je ravnina meridijana opazaca
produzena do nebeske sfere.
Nebeska tijela u astronomskoj navigaciji
U navigacijskoj se praksi, za izracun poztClJe broda, koriste razlicita
nebeska tijela. Danju se redovito opaza Sunce, a pokatkad Mjesec i najsjajniji
planeti (Venera i Jupiter). U doba sumraka, kad je dovoljno svjetlo da se vidi
horizont i dovoljno tamno da se na nebu mogu vidjeti najsjajnije zvijezde,
opazaju se 54 zvijezde, cetiri planeta i katkad Mjesec. U vedroj noci za
vrijeme punog Mjeseca mogu se opazati i ostala nebeska tijela koordinate
kojih se mogu pronaci u nautickim godisnjacima.
Sva nebeska tijela koja se koriste u astronomskoj navigaciji mogu se
podijeliti na tijela koja pripadaju Suncevu sustavu i tijela izvan Sunceva
sustava.
Nebeska tijela Sunceva sustava jesu Sunce, Mjesec i planeti sa svojim
satelitima. Osim tih nebeskih tijela, unutar Sunceva sustava postoje jos
planctoidi. kometi, bolidi. meteori i meteoriti.
l'laneti se mogu podijeliti prema nekoliko kriterija:
I. U aslronomskoj navigaciji vazna je ona skupina planeta koji se mogu
opazati. To su Venera, Mars, Jupiter i Saturn. Neki od tih planeta u polozajima
najblizim Zemlji mogu se opazati i danju (Venera i Jupiter). Planeti kojima se
ne koristimo u astronomskoj navigaciji jesu Merkur. Uran. Neptun i Pluton.
2. Po velicini planeti su podijeljcni na vecc i manje. Vcci planeti su Jupiter.
Saturn. Uran i Neptun. Svi ostali planeti su manji. I Zemlja pripada skupini
manj ih planc:ta.
3. Po kutu e1ongacije
1
p1aneti su podije1jeni na p1anete kojih kut e1ongacije
ne moze doseci 90 i p1anete kojih kut e1ongacije moze imati bi1o koju
vrijednost. Po tom kriteriju p1aneti su podijeljeni na unutarnje (donje) i
vanjske (gornje) planete. Unutarnji planeti su Merkur (kut maksimalne elongaeije
28) i Venera (kut maksimalne elongaeije 48). Drugim rijecima unutarnji
planeti su oni koji se nalaze izmedu Zemlje i Sunea. Vanjski planeti mogu
zauzimati bi1o koji polozaj u odnosu prema Zemlji i Suneu. Ti planeti su
Mars, Jupiter, Saturn, Uran, Neptun i Pluton. Drugim rijecima, to su svi
planeti koji su od Sunea dalje nego Zemlja.
4. Po polozaju prema asteroidnom pojasu planeti su podijeljeni na Zemljinu
(terestricku) skupinu p1aneta (nalaze se unutar pojasa asteroida) i Jupiterovu
Uovijansku) skupinu planeta (nalaze se izvan pojasa asteroida). Svi planeti
Zemljine skupine su manji planeti, a to su Merkur, Venera, Zemlja i Mars.
Planeti Jupiterove skupine su veci planeti (osim Plutona), a to su Jupiter,
Saturn, Uran, Neptun i Pluton.
Nebeska tijela Sunceva sustava
Nebeska tijela Sunceva sustava jesu sva tijela koja imaju vlastito kretanje
oko Sunea. Buduci da su zbog vlastitih kretanja njihove prividne putanje
nepravilne, izracun efemerida tih nebeskih tijela je slozen.
Suncev sustav cine: Sunee kao tijelo sustava, planeti Merkur,
Venera, Zemlja, Mars, Jupiter, Saturn, Uran, Neptun i Pluton sa svojim
satelitima, planetoidi, kometi, meteori, bolidi.
Osnovna mjerna jedinica za udaljenosti u Suncevu sustavu jest astronomska
jedinica koja predocuje srednju udaljenost Zemlje od Sunca i iznosi 149,6
mi1ijuna kilometara.
Ve1icine p1aneta i Sunea izrazavaju se promjerom u kilometrima. Stvarne
ve1icine p1aneta i njihove udaljenosti od Sunca prikazane su u tabliei 1.
TABLICA I
PROMJER (krn) UDALJENOST (AJ)
SUNCE I 391 ()()() -
MERKUR 4878 0,387
VENERA 12 101 0,723
ZEMLJA 12 756 I
MARS 6 787 1,524
JUPITER 142 796 5,203
SATURN 120 ()()() 9,555
URAN 50 800 I9,22
NEPTUN 48 600 30,11
PLUTON 2 300 39,44
1
1\ut cloHgacijc j(' kut l'"d /.:.ojim .'"<'sa '/.cmUe 1idi f1/antt 11 odnoHI Jncnw Sunn1.
U tab1ici 2. prikazani su odnosi mnogo blizi mogucnostima predodzaba.
Kada bi velicina Zemljina promjera iznosila 10 em prethodna bi tabliea
imala ovakav izgled:
TABLICA 2
PROMJER (em) UDALJENOST (m)
SUNCE I IOO (= II m) -
MERKUR 3,8 452
VENERA 9,4 848,24
ZEMLJA IO I I72,8
MARS 5,3 I 786,6
JUPITER III,9 6 101
SATURN 94,07 II 205,7
URAN 39,82 22 538,4
NEPTUN 38,I 35 3II,2
PLUTON I,8 46 253,5
U ovom razmjeru (Zemljin promjer 10 eentimetara) oko Zemlje bi kruzio
Mjesee promjera 2,72 em na udaljenosti 3 metra. Oko Jupitera bi kruzili
sateliti od kojih bi najveci (Ganimed) imao promjer 4,1 em, a kruzio bi na
udaljenosti 8,3 metra od Jupitera.
Masa Sunceva sustava gotovo je u potpunosti koneentrirana u sredisnjem
tijelu sustava, Suneu, na koje otpada 99,9% mase, dok na sve planete i osta1a
tijela otpada samo 0,1% ukupne mas e. Sunee ima 333 000 puta vecu masu od
Zemlje. Ako bi Zem1ja posjedovala masu jednoga ki1ograma, osta1a tije1a
Sunceva sustava ima1a bi mase prikazane u tabliei 3.
TABLICA 3
SUNCE
MERKUR
VENERA
ZEMLJA
MARS
JUPITER
SATURN
URAN
NEPTUN
PLUTON
MASA (kg)
333 000 kg = 333 tone
0, 056 kg = 5,6 dag
0, 815 kg = 81,5 dag
I kg
0, 107 kg = 10,7 dag
317,9 kg
95, I kg
14,5 kg
17,2 kg
0, 002 kg = 2 f!
U ovako rasporedenim masama oko Zem1je kruzio bi \1jesec masa kojeg bi
ima1a samo 1,2 dekagrama.
Sunce
Suncc je srcdisnje tijelo Sunceva sustava. Njegov promjer iznosi 109
promjcra Zem1jc. Masa Sunca jc :rn 000 puta vec'a od mase Zem1je. a si1a
tczc 2X puta je vec'a na povrsini Sunca nego na povrsini Zem1je. Sunce sc
7
okrece oko svoje osi, ali sva mjesta na Sunccvoj povrsini ne rotiraju jednako:
najbri.a je rotacija oko ekvatora i traje oko 25 dana.
Energija koju emitira Sunce osnova je i.ivota na Zemlji. Kad su Sunceve
zrake okomite, povrsina od I m
2
prima Suncevo zracenje snage I 370 W
(solarna konstanta). Izvor goleme Sunceve energije jest atomska fuzija, pretvorba
vodika u helij.
Po klasifikaciji zvijezda, Sunce je zvijezda patuljak. Krece se brzinom 20
km/sek u odnosu prema bliskim zvijezdama u smjeru apeksa
2
koji se nalazi u
blizini zvijezde Vega. Povrsina Sunca ima temperaturu priblii.no 6 000 C, a
u sredistu Sunca temperatura je otprilike 15 milijuna stupnjeva. Na povrsini
Sunca koja se zove fotosfera uocavaju se brojne Sunceve pjege i granule koje
znace neku vrst ,kljucanja" fotosfere.
Sunceva atmosfera sastoji se od triju slojeva: fotosfere, kromosfere i
korone. Iz kromosfere se izdii.u protuberancije. Postoje eruptivne i mirne
protuberancije. Protuberancije izgledaju kao mlaz plina i mogu dosegnuti
visinu 4 milijuna kilometara. Mirne protuberancije imaju oblik lebdeceg
oblaka.
Stika 3. Eruptil'll<' fiUJtuherancije mogu dosec'i isine preko 300 (}(}() kilometaru od
Sunc'ne JHIIT.i:ine
Iznad kromosfcre najvcci jc sloj Suncevc atmosfcrc. korona. To jc sjajna
aureola koja se najboljc zapaza za vrijcmc pomrcina Sunca. Suprotno o.:ekivanjima.
temperatura korone mnogo jc visa nego temperatura fotosferc i iznosi cak
priblizno milijun stupnjeva Kclvina.
Mjesec
Mjesec je Zemljin satelit i ubraja se medu velike satelite. Na primjer, veci
je od planeta Plutona, a od satelita od Mjeseca su veci samo Triton (Neptunov
satelit), Io, Ganimed i Kalisto (Jupiterovi sateliti) te Titan (Saturnov satelit).
Njegov je promjer nesto veci od cetvrtine Zemljina i iznosi 3 475 km. Masa
Mjeseca je 81 put manja od Zemljine. Od Zemlje je prosjecno udaljen 384 400
kilometara.
Stika .:J. Pol'rsina mjeseca i ~ b r a ~ d a n a je kraterima
Jcdino je nebesko tijelo na koje je krocila ljudska noga.
Mjeseceva povrsina je neravna. Na njemu su planinski Ianci i prostrane
doline koje su nazvane morima. Planinski lanci dobili su nazive kao i oni na
Zemlji, pa tako postoje Apenini, Kavkaz, Alpe, Karpati, Pirineji, Kordiljeri.
Dolinc su mnogobrojne, a najcesce su nazvane po meteoroloskim pojavama.
ra tako postoji More vedrine, More kisa. More tisine, More plodnosti. More
oblaka. More oluja. Povrsina Mjeseca izbrazdana je velikim brojem kratera
koji svjcdocc o uccstalim padovima meteora na njegovu povrsinu. Promjeri
nekih kratera dostizu i do 300 km. Nazvani su uglavnom imenima znanstvenika
iii istaknutih povijesnih licnosti.
Temperatura na povrsini Mjeseca varira od priblii.no 120 K do Ctprilike
400 K ( -150 "C do + 120 C) sto ovisi o tome koja je strana okrenuta Suncu.
Mjescc sc oko svojc osi okrcnc za 29.5 dana, pa jc odrcdcna tocka njegove
povrsinc oko 15 dana i;lolcna zrakama Sunca. a isto jc toliko dana u mraku.
9
Navigacijski planeti
Venera
Velicinom i masom najslicnija je Zemlji. Od Sunca je udaljena prosjecno
108 milijuna kilometara. Ekscentricitet njezine putanje je malen (0,007), a
nagib putanje na ekliptiku iznosi oko 3,5. Sidericka revolucija Venere traje
224.7 dana. Ravnina ekvatora je prakticno usporedna s ravninom putanje, pa
zapravo nema godisnjih doba. Rotacija je retrogradna .i spora, planet se oko
vlastite osi okrene za 243 dana.
Venera ima vrlo gustu atmosferu pa na povrsini planeta tlak iznosi 90 bara
(kao u dubini mora od 900 metara). Atmosfera Venere je 50 puta gusca nego
Zemljina atmosfera, a samo je 15 puta manja nego gustoca vode. Na povrsini
temperature dosizu 750 K.
Povrsina Venere pretezno je ravnicasta. Planine zauzimaju desetinu povrsine
pi aneta.
Venera je (poslije Sunca i Mjeseca) prividno najvece nebesko tijelo koje se
pojavljuje na nebeskoj sferi. Katkad se vidi kao krug s povrsinom.
Mars
Od Sunca je udaljen I ,524 AJ. Putanja mu je izduzenija nego Venerina iii
Zemljina, s ekscentricitetom 0,093. Godina mu traje 687 dana, a postoje i
godisnja doba jer mu je ekvator nagnut nad putanju za 25. Sidericki dan traje
24 sata 37 minuta 23 sekunde. Masa mu je deset puta manja nego Zemljina.
Atmosfera mu je rijetka, uglavnom od ugljik-dioksida. Ima iirazene polarne
kape koje se sastoje od smrznutog ugljik-dioksida. Prosjecna temperatura
planeta je 250 K ( -23 C), ali u doba ljeta na ekvatoru i u umjerenom pojasu
temperature su vise od 0 C. Na samom ekvatoru temperature mogu biti i
18 C.
Stika 5. /)l'fali fiO\'I'.iinl' A1arsa 11 podmcju Cilrne. 111jes1u spu.i'frllljll lericlice
Viking I.
10
Teren je na Marsu pretezno ravnicast, ali s velikim brojem kratera i ugaslih
vulkana. Postoje i spletovi kanjona. Posebne pojave su vijugavi kanali (meandri)
koji su navodili znanstvenike proslih stoljeca na pomisao da su nastali
svjesnim djelovanjem civilizacije Marsa.
Mars je planet koji ima dva sate! ita Phobos i Deimos (Strah i Uzas). Phobos
je blizi planetu, a njegovo ophodno vrijeme je priblizno oko 7,5 sati. pa se
okrece oko planeta brze nego sam planet oko vlastite osi. I Phobos i Deimos
uvijek su istom stranom okrenuti prema Marsu.
Jupiter
Najveci je planet Sunceva sustava. Na njegovu masu otpada 71% ukupne
mase svih planeta. Zbog brze rotacije splosten je na polovima. Prosjecna
gustoca Jupitera je malena. Atmosfera mu je vrlo gusta, ali njezina debljina ne
prelazi I 000 km, a oblaci su tek na visinama 100 km. Uocljiva je velika
crvena pjega koja predstavlja stalnu meteorolosku djelatnost atmosfere.
Na juznoj je polutki, a vjetrovi unutar pjege brzi su vise stotina kilometara na
sat. Od Sunca je udaljen 5,2 AJ, ali mu se udaljenost mijenja zbog putanje
koje ekscentricitet iznosi 0,0483. Putanja Jupitera gotovo je u ravnini ekliptike
(nagnuta je za I ,3). Ravnina ekvatora gotovo je u ravnini putanje (nagib
3, I
0
).
Brzina rotacije nije jednaka: povrsina planeta brze rotira na ekvatoru nego
u visim sirinama, sto dokazuje da povrsina planeta nije kompaktna cjelina.
Ekvator ucini punu rotaciju za 9 sati 50 minuta i 30 sekundi. Vrijeme
revolucije iznosi 11,9 godina.
Jupiter ima 16 satelita i tanak prsten. Najpoznatiji njegovi sateliti su
Europa, Io, Ganymed. i Kallisto. Bili su prvi opazeni sateliti (osim Mjeseca).
a otkrio ih je Galileo Gatilei. Mogu se lako uociti obicnim jacim dalekozorom.
To su veliki sateliti i svi su (osim Europe) veci od Mjeseca.
Slika fi . .lttf>ilcrola rllntosfira je .1/oj<'l'ila s uodjimnt <'IT<'I/<'111 f'i<'gOIIt 1111 ju:noj
ilclllisf1ri.
II
S/ika 7. Eruptivni oblak nad l"lllkanom Loki Patera na lou. Vrh ob/aka nala:i se
1w oko 200 kilometara i:nad polT.i"ine
Ostali Jupiterovi sateliti su Metis, Adrastea, Amalthea, Thebe, Leda, Himalia,
Lysitheja, Elara. Ananke, Carme, Pasiphae i Sinope. Neki su vrlo mali (Leda
ima promjer samo 16 km). Ustanovljeno je da na nekim satelitima postoje
vulkanske djelatnosti (Io).
Saturn
Na polovima je splosten za II o/c. Rotacija mu je razlicita za razlicite sirine:
tocka ekvatora izvrsi rotaciju za 10.6 sati. Revolucija mu traje 29.5 godina.
Prosjecno je od Sunca udaljen 9.5 AJ. Gustoca Saturna je malena jer je
sastavljen od vodika i helija. Posjeduje atmosferu s gustim oblacima. Temperatura
povrsine je oko 150 K (niza od minus 100 C). U smjeru kretanja ekvatora
pusu stalni vjetrovi golemih brzina (vecih od I 000 km/sat).
Smatra se da se jagra Saturna (polumjera 10 000 km) sastoji od tvari
velike gustoce. vjerojatno od stijena i leda.
Posebno atraktivna pojava Saturna jesu njegovi prstenovi. Teleskopom se
mogu razluciti tri prstena. Zapravo. to je velik broj pojedinacnih prstenova
koji sadrze tvari raznih vclicina: od velicine prasine do velicine stijenja
promjera stotinu metara. u prosjeku velicine 10 em. Neka od tih tijela zapravo
su komadi leda. Prstenovi su oznaceni slovima A. B i C. pri cemu je prsten
C najblizi planetu. L. najlllnije nijeme otkriven je i prsten D. koji .IL'
sastavljen od prasine. ;1 koji seh do povrsine planeta. Dehljina prstenova je
samo 15 kilometara.
I ~
Saturn posjeduje i velik broj satelita, od kojih su najznacajniji Rhea, Titan,
Hyperion, Iapetus i Phoebe. Najveci je Titan (veci je od Merkura i Plutona).
Ostali Saturnovi sateliti su Atlas, Prometheus, Pandora, Epimetheus, Janus,
Mimas, Enceladus, Tethys, Telesto, Calypso, Dione i Helena.
Slika 8. Saturn s prstenima snimljen s udaljenosti od oko 2.5 milijww kilometara.
Ostali planeti
Merkur
Uz Pluton najmanJI Je planet. Sidericna revolucija traje mu 88 dana. Za
neku tocku njegova ekvatora Suncev dan traje 176 dana. pa su dnevne
temperature visoke: oko 700 K (oko 430 C). Noc traje jednako dugo, tako da
su nocne temperature niske ( oko I 00 K iii -170 C). Povrsina je slicna
Mjesecevoj povrsini, s dosta kratera. !rna i planinskih lanaca visokih do 3 km.
te tragova rijetke atmosfere. Putanja mu je dosta izduzena. a nagnuta je r na
ravninu Zemljine putanje. Kut maksimalne elongacije mu je izmedu 18 i 28.
pa se moze opazati samo neposredno prije izlaska Sunca iii neposredno nakon
zalaska Sunca. Os njegove rotacije gotovo je okomita na ravninu putanje. pa
je Sunce stalno u blizini ekvatora.
Uran
Nalazi se na 19.2 AJ od Sunca. Temperature na njegovoj povrs1111 samo su
pedesetak stupnjeva iznad apsolutne nule. lma vrlo prozirnu atmosferu. Vidljiva
povrsina vjerojatno je od smrznutog metana. U atmosferi je najvise vodika.
helija i metana. Nagib ravnine ekvatora na ekliptiku iznosi cak 82. tako da
se planet zapravo ne okrece oko svoje osi. vee se .. kotrlja"" po ravnini putanje.
pri cemu je ra\nina ekvatora uvijek paralelna sama sa sobom. lz toga proistjece
da je na. odredenom dijelu putanje Suncu okrenut jedan pol planeta. a na
II
drugom dijelu drugi pol. Period revolucije traje 42 godine. Rotacija Urana je
brza i traje od 15 do 17 sati.
Veliki Uranovi sateliti su Miranda. Ariel, Umbriel, Titania Oberon.
Najveci (Titania) ima promjer I 600 kilometara. Osim njih Uran ima i veci
broj manjih satelita.
Neptun
Velicinom, masom i sastavom slican je Uranu. Nalazi se 30, I AJ daleko od
Sunca. [rna dva velika satelita Triton i Nereid i veci broj malih. Velicina
Tritona slicna je Mjesecevoj.
Pluton
Pretpostavlja se da je ovaj planet zapravo komad leda od metana i vode
promjera oko 2 300 km. 0 njemu se zna malo. Posjeduje satelit promjera oko
1 000 kilometara. Taj se satelit zove Haron i o njemu se zna jednako malo
kao i o Plutonu. Pretpostavlja se da temperatura na njihovim povrsinama
iznosi 40 K (blizu apsolutne nule).
Ostala nebeska tijela Sunceva sustava
Osim Sunca, Mjeseca, planeta i njihovih satelita, u Suncevu sustavu ima i
mnogo ostalih, takozvanih malih tijela Sunceva sustava. To su planetoidi.
kometi, meteori. bolidi i razdrobljena materija koja pluta meduplanetskim
prostorom.
Planetoidi su hladna tijela promjera manjih od I 000 km (samo ih dvadesetak
ima promjer veci od 250 km). Nepravilnog su oblika. a smjesteni su izmedu
2.2 i 3.5 astronomskih jedinica i samo nekoliko njih napusta te granice. Kod
nekih od njih ustanovljeno je cak i to da imaju vlastite satelite (Herkul).
Najveci planetoid je Ceres (I 000 km promjer). a zatim slijede Pallas. Juno.
Vesta. Hygiea. lnteramnia. Davida. Cibele itd. Svrstani su po inklinacijama
(nagib putanja na ekliptiku) i ekscentricitetu. Najpoznatija skupina planetoida
poznata je pod imenom Trojanci. jer nose imena grckih iii trojanskih junaka.
Njihova putanja doseze Jupiterovu. Planetoidi koji pripadaju 1\polonovoj
skupini dosizu putanje Venere. a planetoid lkar u perihelu je cak blize Suncu
od Mcrkura. Zemlji se najvise priblizava Eros (na oko 23 milijuna km).
Postoji hipoteza da su planetoidi nastali raspadom manjeg planeta masa kojega
hi bila oko jedne desctinc Mjcscccve mase.
Mctcoriti potjccu jos iz nemcna nastanka Sunce,a sustava. Velik je broj
metcorita pao na povrsinu Zemlje (cuva sc oko 7 000 komada ukupne tezine
vise od 500 tona). Najveci zeljezni primjcrak pronadcn je u Namibiji (60
tona). a najveci kame;1i pao je u Kini (I tona). Prije pada na
povrsinu Zemlje. prolaskom kroz atmosferu. meteoriti sc ugriju i ostavljaju za
sobom svijetli trag. Prolazak kroz atmoskru ih usporava i na ponsinu
najcescc padaju slohodnim Dijele sc na tri osnovne skupine: zdjelnc
(siderite). kamene (aerolite) i ieljono-kamene (sidcrolite). ali su daljc podijcljcni
\.1
u podskupine. Najzanimljivija skupina su hondriti. nazvani tako po hondrama.
okruglim zrncima pravilnog oblika koji su u,uceni u osnovnu masu meteorita.
a starost im odgovara starosti Sunca, pa se pretpostavlja da su formirani
istodobno sa Suncevim sustavom.
Meteor je nebesko tijelo (najcesce materija zaostala za putanjom kometa)
koje je proslo kroz atmosferski omotac Zemlje. ali nije palo na njezinu
povrsinu. Vrlo sjajni meteori zovu se bolidi. Meteori uglavnom izgaraju na
visinama od 70 do 130 km. Pojavljuju se pojedinacno iii u rojevima u kojima
katkad moze biti i vise od 10 000 meteora u razdoblju od jednog sata
(,meteorske kise" iii ,meteorski pljuskovi''). Velicina prosjecnog meteora je
samo nekoliko desetina milimetara, a masa manja od miligrama. Ima, medutim.
i meteora veceg promjera i tezine. Prolaskom kroz atmosferu meteori ioniziraju
stupac zraka koji zbog toga zasvijetli. pri cemu se ionizacija ne gubi odmah,
vee stupac zraka neko vrijeme luminiscira. Najveci meteori prodiru kroz veci
sloj atmosfere koju jako ioniziraju i luminiscencija traje do jednog sata. Ti se
meteori zovu bolidi. Pojavu bolida katkad prate posebni sumovi, a pokatkad
i udaljena tutnjava.
Korneti se krecu po slozenim putanjama. a neki od njih se povremeno
priblizavaju Suncu. Smatra se da je izvor kometa u takozvanom Oortovu
oblaku na polovici udaljenosti Sunca i najbliZe zvijezde. Ovisno o udaljenosti
od Sunca periodicnost njihova pojavljivanja traje od nekoliko godina do vise
milijuna iii cak milijardi godina. Komet se sastoji od jezgre, kome i repa.
Stika IJ. f.;'""'"' \\'nr 'ililll!jcll "' /,111/jc I <rr,_ ,odi11c.
'"
'

Jezgra i koma cine glavu kometa. Jezgra je najmanji dio kometa, a sastoji se
od ledenog bloka male gustoce. Oko jezgre je koma. Velicina glave kometa
moze varirati od 5 000 do milijun km promjera, pri cemu na jezgru otpada
samo I do 10 km. Kad se komet priblizi Suncu, na njega djeluje Suncev vjetar
i formira se rep kometa. Rep je sekundarna pojava i zapravo je izrazito rijedak
i za zemaljske uvjete on je vakuum. Velicina repa kometa moze biti cak do
!50 milijuna kilometara (vise od jedne astronomske jedinice, to jest vise nego
sto iznosi udaljenost od Zemlje do Sunca). Najpoznatiji je Halleyev komet.
Prvo njegovo videnje zabiljezeno je II. godina prije Krista i do sada se
pojavljivao 27 puta. Posljednji put je prosao perihelom 9. veljace 1986.
Sljedeci put proci ce perihelom 2061. godine. Pojavljuje se prosjecno svakih
76 godina, ali mu pojavljivanje varira do pet godina (od 74 do 79 godina).
Osim Halleyeva postoji jos velik broj kometa, od kojih su najpoznatiji
Enckeov komet (vrijeme ophodnje 3,3 godine), komet Schuster, komet Kohou-
tek itd.
Oblaci Kordiljevskoga otkriveni su 1961. godine. To su zapravo gusci
dijelovi meduplanetarnog praha sa I 00 do I 0 000 puta vecom koncentracijom
zrnaca prasine. Nalaze se u blizini takozvanih libracijskih cvorova. Postoje
dva oblaka kojih velicina nadmasuje Mjesec.
Zodijacna svjetlost najbolje se zapaza u ekvatorijalnim i suptropskim
podrucjima. Pojavljuje se u blizini ekliptike (Zodijaka). a uzrokuju je cestice
prasine velicine od 1 do I 0 mikrometara.
Y AZNIJI POJMOYI I DEFINICIJE
Suncev sustav je porodica nebeskih tijela koju ujedinjuje Sunce kao
srediste susta1a. Cine ga Sunce, planeti sa svojim satelitima i mala tijela
(planetoidi. kometi, bolidi. meteori ).
Sunce je zvijezda koja pripada katcgoriji bijelih patuljaka. Promjer mu je
veci od promjera Zemlje 110 pula. a mas a 333 000 puta. lzvor energije
Sunca je atomska fuzija. Temperatura na povrsini iznosi oko 6 000 C.
Krece se kroz prostor brzinom 20 km/s u odnosu prema bliskim zvijezdama
i 220 km/s u odnosu prcma sredistu galaksije.
Astronomska jcdinica je mjera udaljenosti u Suncevu sustavu. Iznosi
149.6 milijuna kilometara. a to je srednja udaljenost izmedu Sunca i
Zemlje.
Mjcsccje Zemijin satelit. Njcgov polumjer iznosi oko cetvrtinu Zemijina.
a rnasa mu je X I put manja od mase Zcmlje. Od Zcmlje je udaljen
prosjecno oko .\XO 000 km.
Plancti su nebeska tijela koja kruze oko Sunca. lma ukupno devet
planeta. Najblizi Suncu je Merkur. a zatirn Venera. Zemlja. Mars. Jupiter.
Saturn. Uran. \'eptun i Pluton. lzmedu Marsa i Jupitera nalazi se pojas
planetoida
Navigacijski planl'li ,.;u Venera. Mars. Jupiter i Saturn.
VeCi planeti su Jupiter, Saturn, Uran i Neptun. Najveci planet je Jupiter.
Njegov promjer je II puta veci od Zemljina. Manji planeti su Merkur,
Venera, Zemlja, Mars i Pluton. Najmanji planeti su Pluton (polumjer oko
jedne petine Zemljina) i Merkur (polumjer oko dvije petine Zemljina).
Unutrasnji iii donji planeti su planeti koji su blize Suncu nego Zemlja.
To su Merkur i Venera.
Vanjski iii gornji planeti udaljeniji su od Sunca nego Zemlja. To su
Mars, Jupiter, Saturn, Uran, Neptun i Pluton.
Zemljina (terestricka) skupina planeta su planeti slicni Zemlji i nalaze
se unutar asteroidnog pojasa. To su Merkur, Venera, Zemlja i Mars.
Jupiterova (jovijanska) skupina planeta su planeti slicni Jupiteru. To
su Jupiter, Saturn, Uran i Neptun.
Prirodni sateliti su pratitelji nekih planeta. Planeti koji nemaju satelite
su Merkur i Venera. Zemljin satelit je Mjesec. Marsovi sateliti zovu se
Phobos i Deimos. Najvazniji sateliti Jupitera su Io, Europa, Ganymed i
Kallisto, a Jupiter ima i veci broj manjih satelita. Saturn ima veliki broj
satelita koji formiraju prsten, a najvazniji veliki Saturnov satelit zove se
Titan. I Uran ima velik broj satelita, od kojih su najveci Titania i Oberon.
Od Neptunovih satelita najveci su Triton i Nereid. Pluton ima satelit koji
se zove Haron.
Planetoidi (asteroidi) mala su tijela koja kruze oko Sunca a nalaze se
izmedu putanja Marsa i Jupitera. Ima ih mnogo. a najveci je Ceres.
Kometi su mala tijela Sunceva sustava s vrlo izduzenim putanjama. Kad
su u blizini Sunca, na nebeskom svodu ostavljaju vidljiv trag (rep).
Najpoznatiji je Halleyev komet.
Meteori su ostaci kometa koji prolaze kroz Zemljinu atmosferu, pri cemu
ostavljaju svijetli trag. Vrlo sjajni meteori zovu se bolidi.
Meteoriti su nebeska tijela koja padnu na povrsinu Zemlje.
Zvijezde i zvjezdani sustavi
Najjednostavnije receno. zvijezde su vrlo udaljena nebeska tijela koja
posjeduju vlastite izvore energije i koja emitiraju vlastitu svjetlost. Sve su
zvijezde nastale skupljanjern meduzvjezdanog materijala do kriticne rnase kad
su u sredistu zapoceli termonukkarni proeesi pretvaranja laksih elemenata u
teze.
Zvijezde su okupljene u galaksije. a u svakoj je galaksiji oko stotinu
rnilijardi zvijezda. U poznatorn svemiru priblizno je stotinu milijardi galaksija.
U prornjeru nekoliko milijuna svjetlosnih godina od Zernlje dvadesetak je
galaksija. Nasa maticna galaksija zove se Mlijecna staza iii Kumovska slarna.
a Sunce. nasa maticna zvijezda. na periferiji je galaksije. Najneposrednije
susjed,.;tvo nasoj galaksiji cini galaksija M.\ I koja je (opazano sa Zemije) u
zvijei.du Andromede. a udaijena je priblii.no dva milijuna svjetlosnih godina.
17
Stika 10. Spiralne galaksije sadr::e oko stotinu milijardi a u
svemiru ima oko stotinu milijardi galaksija.
U neposrednoj okolici nase galaksije dvije su relativno male skupine od
tridesetak i pedesetak milijardi zvijezda koje se zovu Veliki i Mali Magellanov
oblak.
Zvijezde su razlicitih velicina i razlicita sjaja. Neke od njih visestruko su
vece i sjajnije od Sunca, ali ih vecina ima masu manju od Sunceve. Tempera-
ture na povrsinama zvijezda takoder su razlicite: veCina zvijezda ima temperaturu
povrsine od 20 000 do 30 000 K, ali neke mogu imati i 100 000 K. U
unutrasnjosti zvijezda temperature su mnogo vece i mjere se u milijunima iii
cak milijardama stupnjeva kelvina.
Osim po prividnim velicinama (sto je subjektivan kriterij opazaca) zvijezde
se razvrstavaju i po apsolutnom sjaju. Po tom kriteriju zvijezde se razvrstavaju
s obzirom na njihov sjaj kada bi bile na udaljenosti deset parseka (32.56
godina svjetlosti) od Zcmljc. Po tom kriteriju zvijezde su razvrstane u superdivove
(Rigel. Spica. Deneb). divove i patuljke (Procyon, Altair. Sunce). Prema
apsolutnom sjaju moze se izracunati udaljenost zvijezde.
Postoji klasifikacija i po svjetlosnom spektru. Po tom kriteriju zvijezde su
razvrstane u vise klasa: klase 0, A i B su tri klase bijelih zvijezda. F je klasa
zuckastobijelih zvijezda. Ci je klasa zutih zvijezda, K jc klasa crvenkastih. a
M i N su klasc crvenih zvijezda. Bijelc zvijezde klasc 0 imaju temperature
povrsine oko 30 000 K. klasa B 20 000 K. klasa A oko 10 000 K. a ostak
klase od 7 000 K do I 300 K.
U mrkloj noci opazac na nebcskoj sferi moze vidjeti najvise 2 000 zvijezda.
U nautickim godisnjacima prikazane su efemeride za 54 (godisnjak HIDCRO)
iii 130 zvijezda (Brown's Nautical Almanac).
Dvojnc i mnogostrukc zvijczdc. Vclik broj zvijczda formira zvjczdani
sustav u kojcm su im vlastita krctanja ovisna o mct1usohnim
silama. Postoje sustavi s dvije zvijezde koje rotiraju oko zajednickog tezista.
sustavi s tri zvijezde iii vise njih. Pojedinacna tijela sustava visestrukih
zvijezda nazivaju se komponentama. Neki zvjezdani sustavi imaju jednu
komponentu mnogo sjajniju od druge, pa se prolaskom tamne komponente
ispred svijetle mijenja sjaj zvijezde (najpoznatiji takav par je par Algol, to jest
zvijezde P Perzeja).
Promjenljive zvijezde. Neke zvijezde mijenjaju sjaj zbog procesa koji se
u njima odvijaju. Dijele se na nekoliko skupina: kratkoperiodicne (cefeide),
dugoperiodicne i nepravilno promjenljive zvijezde.
Zvjezdana jata. To su skupine zvijezda katkad pravilnoga okruglog oblika
i velike gustoce (zbijena iii globularna jata), a pokatkad nepravilnog oblika i
razlicite gustoce (otvorena jata). Najpoznatije otvoreno jato poznato je pod
imenom Vlasici (Piejade). Slobodnim okom vidi se sedam zvijezda tog zvijezda.
a teleskopom oko 200.
Udaljenost izmedu zvijezda izrai.ava se svjetlosnim godinama iii parsecima.
Svjetlosna godina je udaljenost koju svjetlo prevali u vakuumu za vrijeme
jedne tropske godine. Iznosi 9,46 . 10
11
km. Parsec (kratica pc) je udaljenost
s koje se srednji polumjer putanje Zemlje vidi pod kutom od jedne lucne
sekunde (parsec= paralaksa od jedne sekunde), a iznosi 3,26 godina svjetlosti.
Na udaljenosti manjoj od 10 svjetlosnih godina od Sunca mali je broj
zvijezda. U tablici 4 prikazane su sve zvijezde koje se nalaze unutar te
udaljenosti od Sunca.
TABLICA 4
ZVIJEZDA
I
UDALJENOST BROJ VRST ZVIJEZDE
Proksima Centauri 4.3
I
crveni patuljak
Alfa Centauri 4.3 2 t.uti i crveni
patuljak
Barnardova z vijezda 6.0
.,
crveni patuljak
Wolf 359
7.7
crveni p<!tuljak
Luyten 7:?.6-X 7.9 2 crveni p<ltu ljci
Lalande :?.II X5 H.:?.
.,
crveni patuljak
Sirius
X.7 2 hijela Fijeztb i
bijeli patuljak
Ross 154
9.3
_j
crvt::lll patuljak
VAZN!JI POJMOVI I DEFINICIJE
Zvijczdc su vrlo udaljcna ncbcska tijcla s vlastitim izvorima cncrgije
(fuzija atomskih i cmitiraju sYjctlost. Mogu biti viscstruko vcce
od Sunca.
Galaksijc su vclikc skupinc zvijczda. Vclikc spiralnc galaksije sadrze
vise od stotinu milijardi z,ijczda.
(;odina svjctlosti jL' mjcra za udaljcnost u astronomiji. To jc udaljcnost
koju svjL"tlost prL"vaiJ u dana. a i1.110Si 9.46 10'' km.
19
Parsec (parsek) veca je jedinica za mjerenje udaljenosti u astronomiji.
To je udaljenost s koje se srednji polumjer Zemljine putanje vidi pod
kutom jedne lucne sekunde (parsec = paralaksa od jedne sekunde), a
iznosi 3,26 godina svjetlosti.
Mlijecna staza iii Kumovska slama maticna je galaksija Sunca. Najblize
Mlijecnoj stazi su nepravilne galaksije Veliki i Mali Magellanov oblak i
elipticna galaksija Mali medvjed. Najbliza spiralna galaksija M31 udaljena
je oko dva milijuna svjetlosnih godina.
Navigacijske zvijezde su one koje se koriste u astronomskoj navigaciji.
Koriste se 54 najvece zvijezde sjeverne i juzne hemisfere.
Medusobni polozaji Sunca, Zemlje i planeta
U kretanjima oko Sunca planeti dolaze u razliCite medusobne polozaje. Kut
pod kojim opazac sa Zemlje vidi polozaj planeta u odnosu prema Suncu zove
se kut elongacije. Ovisno o velicini kuta elongacije planet se moze nalaziti u
specificnim polozajima konjunkcije. opozicije iii kvadrature.
Konjunkcija je polozaj planeta kad je kut elongacije jednak nuli. U tom se
sJucaju planet sa Zemlje gleda prema Suncu. Oba nebeska tijela istodobno
prolaze kroz gornji i donji meridijan. Planet moze zauzimati polozaj gornje
konjunkcije iii donje konjunkcije. Polozaj donje konjunkcije zauzima planet
koji se nalazi izmedu Zemlje i Sunca. a taj polozaj mogu zauzimati samo dva
donja planeta. Merkur i Venera. U polozaju gornje konjunkcije planet je na
z
0
a.
0
O.K.
0
0
8
0
G.K.
S/ika II. Ul/ll/,lmji f'luncri 11 odno.111 f'l"<"lllil ll"lnlji I IJ i Sllll<"ll IS! mog11 .\"1' nac'i
11 donjc konj11nkcijc I D./\.). gomje ko11j11nkcije (G. 1\.) iii nwbi111alne
dongacijc koj11 ,,.,.,/.,ru,lju k11r u.

OPOZICIJA
KONJUNKCIJA
Slika 12. Gomji p/aneti u odnosu prema Zem/ji (Z) i Suncu (S) mogu se naCi 11
polot.aju konjunkcije, iii hadrature.
suprotnoj strani svoje putanje u odnosu prema Zemlji, pa se Sunce nalazi
izmedu Zemlje i planeta. Takav polozaj mogu zauzimati svi planeti.
Polozaji konjunkcije prikazani su na slici II.
U bilo kojem trenutku polozaj planeta u odnosu prema Zemlji i Suncu
definiran je kutom elongacije. Kad se donji planet prividno najvise udalji od
Sunca, nalazi se u polozaju maksimalne elongacije. Za Veneru kut maksimalne
elongacije iznosi 48, a za Merkur 28. Zbog toga se ta dva planeta mogu
vidjeti samo neposredno nakon zalaska iii neposredno prije izlaska Sunca.
Ako planet ima istocnu elongaciju, nalazi se istocno od Sunca, pa izlazi i
zalazi poslije Sunca, a ako ima zapadnu elongaciju, nalazi se zapadno od
Sunca, pa izlazi i zalazi prije Sunca.
Opozicija je polozaj kad kut elongacije iznosi 180. Tada je planet na strani
horizonta koja je suprotna onoj na kojoj se nalazi Sunce. pa u trenutku kad
prolazi kroz gornji meridijan opazaca Sunce prolazi kroz donji meridijan, i
obrnuto. Drugim rijecima. u polozaju opozicije Zemlja se nalazi izmec!u Sunca
i planeta. Polo:laj opozicije mogu zauzimati samo oni planeti putanje kojih su
udaljenijc od Sunca nego sto jc putanja Zcmljc. Mcrkur i Venera nc mogu
imati polozaj opozicije (slika 12).
Kvadratura plancta je polozaj kada kut elongacije iznosi 90 I taj polozaj
mogu zauzimati samo planeti koji su od Sunca udaljeniji nego Zemlja.
Kao sto se vidi na slikama planeti posjeduju faze kao i Mjesec. samo
izmjena faza nije pravilna. Gornji planeti uvijek su okrenuti Zemlji svojim
osvijetljenim stranama. a donji mogu Zemlji biti okrenuti svojom osvijetljenom
iii potamnjenom stranom.

YAZNIJI POJMOYI I DEFINICIJE
Kut elongacijc je kut pod kojim se sa Zemlje vidi planet u odnosu prema
Suncu.
Maksimalna elongacija je kut za koji se unutrasnji planet, gledan sa
Zemlje. najvise maze udaljiti od Sunca. Za Merkur taj kut iznosi 28, a
za Veneru 48.
Konjunkcija je polozaj kada se sa Zemlje planet gleda prema Suncu.
Vanjski planeti u polozaju konjunkcije nalaze se iza Sunca, i u tom su
polozaju najudaljeniji od Zemlje.
Donja konjunkcija je polozaj kada se unutrasnji planet gleda prema
Suncu i nalazi se izmedu Zemlje i Sunca. U tom je polozaju unutrasnji
planet najblizi Zemlji.
Gornja konjunkcija je polozaj kada se unutrasnji planet gleda prema
Suncu i nalazi se iza Sunca. U tom su polozaju Zemlja i unutrasnji planet
medusobno najudaljeniji.
Opozicija je polozaj kada se vanjski planet gleda na strani horizonta
suprotnoj polozaju Sunce. Zemlja i vanjski planet u tom su polozaju
medusobno najblizi.
Kvadratura je polozaj kada kut elongacije iznosi 90 iii 270. U polozaju
kvadrature mogu se naci samo vanjski planeti.
Prividno kretanje planeta na nebeskoj sferi
U anticko doba planeti su se nazivali .. zvijezdama lutalicama" jer su samo
oni (osim Mjeseca i Sunca) mijenjali svoj polozaj na nebeskoj sferi. Stari
astronomi primijetili su da Sunce i Mjesec imaju ujednacenu godisnju, odnosno
mjesecnu putanju od zapada prema istoku, te da planeti prelaze preko neba od
zapada prema istoku. ali s poremecajima: u odredenom trenutku .. zvijezde
lutalice" se 1.a trenutak zaustave. a zatim se nastavljaju kretati u suprotnom
smjeru. da bi se nakon napravljene nepravilne petlje ponovno nastavilo
kretanje u istocnom smjeru. Ta pojava bitno je narusavala /\ristotelov model
svemira. pa je Apolonije uveo epicikle koji su doveli u sklad ta nepravilna
kretanja planeta i model peripateticke filozofije.
Pomicanje Sunca. Mjcseca i planeta od zapadne stranc horizonta prema
istocnoj strani zove sc progresivno kretanje. a pomicanjc planeta od istocnc
stranc hori;onta prema 1.apadnoj zove sc retrogradno krctanjc. Prividna kretanja
nebeskih tijela objasnjcna su na slici 13.
Na slici je prikazana nebeska sfera u sredistu koje je nepomicno Sunce (S)
oko kojega kruzi Zemlja po ucrtanoj putanji, a oko nje Mjcscc. U odredcnom
trenutku Zemlja se nalazi u polozaju Z I. a Mjesec u poloi.aju MI. U tom ce
trenutku opazac s povrsine Zemlje vidjeti Sunce u blizini zvijezdc a na
nebeskoj skri. a \iljcscc u bli;ini 1.vijo.dc y. Nakon odrcllcnog vrcmcna.
')')
y
f3
a
Slika 13. Zem/ja (Z) 11a putanji oko Sunca (S) i Mjesec (M) 11a putanji oko Zem/je
dola:e u tahe da se sa Zemlje Cini kako prividno na nebeskoj sferi Sunce i
Mjesec luraju od :vije:de do :vije:de.
Zemlja ce na svojoj putanji prevaliti odredeni put i naci se u polozaju Z2.
Mjesec ce slijediti pomak Zemlje i u tom istom trenutku naci ce se u polozaju
M2. Opazac na povrsini Zemlje vidjet ce Sunce u blizini zvijezde p, a Mjesec
u blizini zvijezde 8 na nebeskoj sferi. Sunce na nebeskoj sferi prividno prevali
put od zvijezde a do zvijezde p, a Mjesec od zvijezde y do zvijezde 8. Ako
razdoblje iznosi jedan dan, Sunce na nebeskom svodu prevali oko I
0
(360 za
365 dana), a Mjesec oko 13 (360 za 27,5 dana).
P3
)'
..
0
... . .. P2
PI
Q
(l
Slika 1-1. Do11ji f'/(//wfi (/') i l<'111ij11 (/) llflltllllljlllllll o/.:o Sw1m (S) dola;e 11 whe
111edusoh11c d11 .I<' .111 l<'lllijc <'ini /.:11/.:o fl/1111<'1 /uTa 111<'<111 ;1ije;danw fii'(II'<'Ci
f!0\'1'<'111<'11" ll<'t'nlli/nc f'<'Tijc.
Prividno krctanje donjih planeta (Merkura i Venere) nesto je drugacije, a
to se moze vidjeti na slici 14, na kojoj se Zemlja na svojoj putanji u
odredenom trenutku nasi a u polozaju Z I. a donji planet u polozaju PI. Vidi
se da ce opazac sa Zemlje vidjeti planet pored zvijezde a na nebeskoj sferi.
U nekom drugom trenutku Zemlja se nalazi u polozaju Z2, a donji planet po
drugom Keplerovu zakonu prevali veci put I nalazi se u polozaju P2. Opazac
planet vidi pored zvijezde p na nebeskoj sferi. U sljedecem razdoblju Zemlja
je u polozaju Z3 a planet u polozaju P3. Opazac vidi planet pored zvijezde y.
Prividno je planet na nebeskom svodu prevalio put od zvijezde a do
zvijezde p, a zatim se vratio prema zvijezdi y. Opazacu se cini da je planet
opisao nepravilnu petlju. U odredenom trenutku planet prividno miruje u
nekoj tocki sfere pa se kaze da je u tom trenutku stacionaran. Na slici 8
(lijevo) prikazana je jedna takva petlja s polozajima planeta za odredene
datume u godini.
Donji planeti (Merkur i Venera) pretezno se krecu u progresivnom smislu,
a jedino se u blizini donje konjunkcije odredeno vrijeme krecu u retrogradnom
smislu.
Isti oblik nepravilnog kretanja zbog istovjetnog razloga pokazuju i gornji
planeti. Na slici 15 prikazane su putanje Zemlje i gornjeg planeta i razliciti
polozaji Zemlje Z I, Z2 i Z3. planet a PI, P2 i P3 te polozaja projekcije planeta
na nebeskoj sferi (a. p. y). Prividno, planet je takoder napravio petlju.
y
Z2
Z3
fi
a
Stika 15. Gomji t'loner ( P) i Zemljo (Z) no puronjomo oko Sunco (S) 11 rokc
medusolme do se .1u l.emlje <'ini koo do flloner lura medu f1Uli"<"Ci
fWI'I"<'III<'IIO ll<'f""tlli/nc per!jc.
.so 16
.so -18
-11 -20
-140 -22
-17
21.1
-24
Slika 16. Petlje koje prilidno 1w nebeskoj sferi prave planeti mugu imati ra:licite
oblike. Na slici su prika:ana dva najce.ka oblika. Na lijevoj strani slike je prilidna
putanja jednoga donjeg, a na desnoj strani slike prividna putanja jednoga gomjeg
planeta.
Neki od oblika petlji za donje planete (lijeva strana slike) i gornje planete
(desna strana) prikazani su na slici 16.
Gornji planeti opazani sa Zemlje uvijek se krecu progresivno. osim u
polozajima blizu opozicije kad u svojem prividnom kretanju prave retrogradnu
petlju.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Progresivno kretanje je pri vidno kretanje nebeskog tijela od zapada
prema istoku. Sunce se krece u progresivnom smislu, priblizno I
0
na dan.
Mjesec se krece u progresivnom smislu. priblizno 13 na dan. Planet! se
krecu pretezno progresivno razlicitim brzinama.
Retrogradno kretanje je prividno kretanje planeta od istoka prema
zapadu. Donji planeti (Merkur i Venera) prividno se krecu u retrogradnom
smislu u blizini donje konjunkcije. Gornji planeti prividno se krecu
rctrogradno u blizini opozicije.
Keplerovi zakoni
Do 16. stoljcca smatralo sc da jc Zcmlja u sredistu svemira. a Llko njc kruze
redom Mjesec. Merkur. Venera. Sunce. Mars. Jupiter. Saturn i sfcra z1ijezda.
Prema to;n modclu Mjcsec. Sunce i planeti imaju slol.enc putanjc: svako od tih
nebeskih tijela krece. sc po kruznici koja se zove epicikl. a srcdiste epicikla
krece sc oko Zemljc po kruznici koja se zove deferent (slika 17). Epicikl
Sunca i Mjeseca samo izduzuju njihove putanje. a epicikli planeta uzrokuju
rctrogradn;l krctanja. Geocentricni model svcmira posta1io jc Ptolomej na
- .
temelju AristotcloYa naucavanja.
..
ZEMWA
- .............. -
Stika 17. Model geucenrricnog semira pudra:umijeao je da p/aneri imaju chije
puranje pral'i!nog kru:.nog oblika: planer se krec'e po epiciklu cenrar kojega rorira oko
Zem/je po deferenru. Tako se objasnjavalo rerrogradno kreranje. Epicikli Mjeseca i
Sunca su tahi da ne u:rokuju rerrogradna kreranja ec' samo i:du:.uju pra1i/ne
kru:_nice po kojima se krec'u Sunce i Mjesec.
Tijekom srednjeg vijeka model je cesto modificiran uvodenjem novih
epicikla. Sredinom 16. stoljeca Nikola Kopernik postavio je heliocentricki
sustav svemira. Po tom modelu u sredistu svemira je Sunce, a oko njega kruze
planeti. Oko planeta Zemlje kruzi satelit Mjesec (tada se jos nije znalo da i
ostali planeti posjeduju satelite).
Novi model svijeta proturjecio je tadasnjoj znanosti. pa je Tycho Brahe
predlozio kompromisan model: u sredistu svemira je Zemlja oko koje kruze
Mjesec i Sunce. a svi ostali planeti kruze oko Sunca. a ne oko Zemlje. Brahe
je svoj model nastojao potkrijepiti detaljnim opazanjima kretanja planeta. pa
je dvadeset godina precizno biljezio elemente putanje planeta Mars. Na
temelju Braheovih opazanja Marsa, Johannes Kepler postavio je zakone kretanja
plancta.
I. U kretanju oko Sunca rlaneti svojim sredistima orisuju clirse u cijemje foku-
su Sunce.
2. Radijus-vcktori koji spajaju srediste Sunca i srcdiste plancta u jednakim
vremenskim razmacima prebrisuju jednake povrsine.
3. Kvadrati vrcmcna potrcbnih da plancti opisu punu putanju oko Sunca
razmjcrni su kuho1ima njihovih srcdnjih udaljcnosti od Sunca.
Iz prvog Kcplerovog zakona proistjece da u svakom trenutku udaljenost od
srcdista plancta do srcdista Sunca ima razlicite vrijednosti. Prcma tome. u
odredenom trcnutku planet je Suncu najblizi i taj se polozaj planeta zovc
perihel. U nekom drugom trenutku planet jc najudaljeniji od Sunca i taj sc
polozaj planeta zovc afel (slika IX). Pravac koji spaja pcrihel i afcl zovc sc .\1'
crta iii arsidna crta.
26
Znacenje drugog Keplerovog zakona prikazuje slika 18. Radijus-vektor
predocuje na slici pravac koji spaja_ Sunce_s _polozajem planeta u A,
B, C, D, E iii P. Tocka A predocuJe polozaJ afela, tocka P polozaJ penhela.
Vrijeme potrebno da planet prevali put od P do B
jednako je vremenu potrebnom da planet pre put od_ poloza}_a . C
polozaja A. Povrsina koju zatvaraju tocke PBS Je p_ovrsmi koJu
zatvaraju tocke CAS. Iz toga proistjece da planet na diJelu od C do A
ima manju brzinu nego na dijelu putanje PB, a kut manJI Je od kuta a.
Treci Keplerov zakon izrazen u matematickom obliku glasi:
Tf : tf = af : ai .
(I)
T
1
i T
2
predocuju ophodna vremena planeta, a a, i a2 srednje udaljenosti
planeta od Sunca.
Ako se za vrijeme ophodnje uzme vrijeme ophodnje Zemlje (T, = l iii
jedna godina), a za udaljenost prvog planeta od
(a
1
= 1 ili jedna astronomska jedinica), Keplerov 1zraz pretvon se u obhk:
? r;;;')
a =v T- .
(2)
Uskoro nakon otkrica treceg Keplerova zakona bile su izracunane udaljenosti
tada poznatih planeta od Sunca.
B
s
p /3
Stika /8. f'utunic p/<111<'1<1 im<ljtt ohli/.: elipsi 11 /.:ojih je foklmt StiiiCe.
{} jeduukint l"lldiju.1.,1'/.:tol" /.:oji sp<1j<1 f'lanelll sa sl"ec/t.irem Sunca
fii"Chl"i.luj<' jcdn<lk, f>mT.iill<'.
27
'

Newtonov zakon gravitacije
Newtonovom otkricu zakona gravitacije prethodili su radovi trojice znanstvenika:
Keplera, Galilea i Huygensa. Koristeci se njihovim saznanjima Isaac Newton
je uspio postaviti zakon koji je u stanju objasniti mnoge pojave u prirodi.
Zakon je matematicki opis gravitacijske interakcije (medudjelovanja) izmedu
dvaju tijela s masama m1 i m1 na medusobnoj udaljenosti r:
F- k ml m2 .
- ,
r
(3)
Dvije materijalne cestice medusobno se privlace silom koja je razmjerna
produktu njihovih masa i obratno razmjerna kvadratima njihove udaljenosti.
Ako masa m1 predocuje masu planeta, masa m
2
masu Sunca, a r udaljenost
izmedu Sunca i planeta, te ako masu planeta oznacimo sa m, a masu Sunca sa
M, izraz se pretvori u oblik:
F=km2M.
r
(4)
Prema tome, sila kojom Sunce privlaci planet razmjerna je produktu masa
Sunca i planeta i obratno razmjerna kvadratu njihove medusobne udaljenosti.
Buduci da se radi o interakcijskoj sili, planet jednakom silom privlaci Sunce.
Vrijednost k u izrazu predocuje gravitacijsku konstantu. Njezina je vrijednost
jedinstvena za sva tijela u Suncevu sustavu, a velikim brojem mjerenja
izracunano je da gravitacijska konstanta iznosi k = 6,672 x 10
11
m'kg
1
5

2

Y AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Putanje planeta imaju oblik elipsi. U jednom zajednickom fokusu nalazi se
Sunce.
Perihel je tocka putanje u kojoj se planet najvise priblizava Suncu.
Afcl je tocka putanje u kojoj se planet najvise udaljuje od Sunca.
Apsidna linija iii AP-Iinija je linija koja spaja tocke afela i perihela.
Brzina kruzenja planeta ovisna je o udaljenosti planeta i Sunca. Planet
je najbrzi Ltd je najblize Suncu (u polozaju perihela), a najsporiji kad je
najudaljeniji od Sunca (u polozaju afela). Sto je planet udaljeniji od
Sunca. brzina mu je manja.
Zakon Dvije materijalne cestice medusobno se privlace
silom koja je razmjerna produktu njihovih masa i obratno razmjerna
kvadratima njihove udaljenosti.
PITANJA ZA PROVJERU ZNANJA
I. Sto je nebeska sfera? Koje su karakteristicne tocke sfere ovisne o
polozaju opazaca? Sto je nebeski horizont? Zbog cega nebeska tijela
imaju izlaze i zalaze? Sto su nebeski polovi, nebeski ekvator i nebeski
meridijani?
2. Koja nebeska tijela cine Suncev sustav? Kako se mjere udaljenosti
unutar Sunceva sustava? Kako su rasporedeni planeti po svojim
udaljenostima od Sunca? Kako su rasporedeni planeti po velieinama?
Kako su podijeljeni planeti u odnosu prema asteroidnom pojasu? Koji
planeti imaju satelite? Kako se zovu sateliti pojedinih planeta? Sto
znate o Suncu?
3. Sto su zvijezde, a sto galaksije? Kako se mjere meduzvjezdane uda-
ljenosti?
4. Kakve medusobne polozaje mogu zauzimati Sunce, Zemlja i unutrasnji
planeti? Kako se zovu polozaji kada su Zemlja i unutrasnji planet
medusobno najudaljeniji, a kako kada su medusobno najblizi? Kakve
medusobne polozaje mogu zauzimati Zemlja, Sunce i vanjski planeti?
Kada su Zemlja i vanjski planet medusobno najblizi, a kada najdalji?
5. Sto znaci progresivno a sto retrogradno prividno kretanje?
6. Koje su karakteristike planetarnih putanja? Kada planet na putanji ima
najvecu a kada najmanju brzinu, i zasto? U kakvoj je medusobnoj vezi
udaljenost planeta od Sunca i njegova brzina? Kako glasi zakon
gravitacije?
29
2. Koordinatni sustavi
Polozaj nebeskog tijela na sferi moze se prikazati u odnosu prema polozaju
ravnine opazaceva horizonta, polozaju ravnine nebeskog ekvatora iii polozaju
ravnine prividnog godisnjeg kretanja Sunca (ekliptike). Koordinate nebeskog
tijela predocuju kutne udaljenosti tijela od tih osnovnih ravnina koordinatnih
sustava.
Dvije su skupine koordinatnih sustava: mjesni i nebeski koordinatni sustavi.
U mjesnim koordinatnim sustavima odredene su koordinate koje ovise o
rotaciji Zemlje i polozaju opazaca. One se mijenjaju relativno brzo, i tijekom
jedne rotacije Zemlje Uednog dana) neke od njih izmijene se za 360. U
nebeskim koordinatnim sustavima odredene su koordinate u odnosu prema
ekliptici i nebeskom ekvatoru. One se mijenjaju relativno sporo.
Mjesni koordinatni sustavi jesu:
I. koordinatni sustav horizonta,
2. prvi (mjesni) koordinatni sustav ekvatora.
Nebeski koordinatni sustavi jesu:
I. drugi (nebeski) koordinatni sustav ekvatora.
2. koordinatni sustav ekliptike.
Koordinatni sustav horizonta
Polovi koordinatnog sustava horizonta su zenit i nadir. Dobiju se ako sc
okomica na horizontalnu ravninu iz poloi.aja opai.aca produi.i do ncbcskc
sfcre. Zcnit sc nalazi iznad glavc opai.aca. a nadir na suprotnoj strani sfcrc.
Osnovne kruznicc tog koordinatnog sustava jesu nebeski horizon!. ncbcski
meridijan i kruznicc. Ncbcski horizon! je kruznica na ncbcskoj sfcri
koja dobije ako se ravnina horizonta opazaca produzi do ncbcskc sfcrc.
mniuijan jc gla\'na krui.nica koja se dobijc ako sc rFnin;l mcridij;ula
opazaca produzi dn nebcske skre. a na njoj se nalaze zenit. nadir i nchcski
polo\'i. Ycrtikalne kruznin: su krugovi koji prolaze zcnitom. nadirom i sredistima
nebeskih tijcla. S1ako nebesko tijclo ima svoju vcrtikalnu kruznicu ( slika 19).
Osnovnc koordinate u ovom koordinatnom sustavu jesu visina (V) i azimut (\V).
Yisina nebeskog tijcla jc luk vcrtikalne kruznicc od ncbeskog lwriwnta do
srcdista ncbcskog tijcla iii kut u srcdistu sfcrc izmcuu nebcskog hori;onta i
srcJista nchcskog tijcla.
30
'

z
Na
Slika 19. U koordi11at11om sustavu hori:o11ta polo vi su ze11it (Z) i 11adir ( Na).
Omoww kru;:,11ica je 11ebeski lwrizollf. Glav11e kruz11ice su 11ebeski meridija11 i vertikal11e
krut.11ice, a koordi11ate visina (V) i azimut (W) nebeskog tijela.
Azimut nebeskog tijela je kut u zenitu izmedu nebeskog meridijana
vertikalne kruznice iii luk nebeskog horizonta izmedu nebeskog meridijana
vertikalne kruznice nebeskog tijela.
Mala kruznica na nebeskoj sferi koja spaja sva nebeska tijela s istim
visinama zove se visinski paralel iii almukantarat.
Visina nebeskog tijela mjeri se od horizonta do zenita. Nebesko tijelo koje
se nalazi u horizontu ima visinu 0, a nebesko tijelo koje se nalazi u zenitu
ima visinu 90. Visina nebeskog tijela ne moze biti veca od 90. Komplement
visine (90 - V) predocuje sfernu udaljenost nebeskog tijela od zenita i zove
se zenitna udaljenost (z). Nebesko tijelo koje se nalazi ispod horizonta ima
negativnu visinu.
Azimut nebeskog tijela mjeri se od sjeverne strane meridijana (donjeg
meridijana na sjevernoj hemisferi) u smjeru kazaljke na satu do vrijednosti
360.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINJCIJE
Polovi koordinatnog sustava horizonta su zenit i nadir.
Osnovnc kruznicc koordinatnog sustava horizonta su ncbcski horizont.
nebeski mcridijan i vcrtikalni krugovi.
Koordinatc u koordinatnom sustavu horizonta su visina i azimut nebcskog
tijela.
Visina ncbcskog tijcla jc luk vcrtikalnc kruznice od nebcskog horizonta
do srcdista ncbcskog tijcla iii kut u srcdistu Zcmljc izmcdu ravnine
ncbcskog horiwnta i srcdista ncbcskog tijela. Mjcri sc od 0 do 900. a
31
maze biti pozttlvna iii negativna. Nebesko tijelo s visinom goo nalazi se
u zenitu, a s visinom -goo u nadiru. Visina je negativna ako je tijelo ispod
horizonta.
Azimut nebcskog tijela je kut u zenitu izmedu nebeskog meridijana i
vertikalne kruznice. Mjeri se od 0 do 360 od trenutka prolaza tijela kroz
sjeverni meridijan.
Zenitna udaljenost je luk vertikalne kruznice od zenita do sredista
nebeskog tijela (z = goo - V)
Almukantarat je mala kruznica koordinatnog sustava horizonta, paralelna
s horizontom. To je kruznica jednakih visina nebeskih tijela.
Prvi koordinatni sustav ekvatora
Polovi prvog (mjesnog) koordinatnog sustava ekvatora jesu sjeverni nebeski
pol i juzni nebeski pol. Dobiju se ako se os Zemlje produzi do nebeske sfere.
Sjeverni nebeski pol se nalazi iznad sjevernog pola Zemlje, a juzni nebeski
pol iznad juznog pola Zemlje.
Glavne kruznice tog koordinatnog sustava jesu nebeski ekvator, nebeski
meridijan i satne kruznice. Nebeski ekvator je velika kruznica na nebeskoj
sferi a dobije se ako se ravnina Zemljina ekvatora produzi do nebeske sfere.
Nebeski meridijan je glavna kruznica koja se dobije ako se ravnina meridijana
opazaca produzi do nebeske sfere, a na njoj se nalaze i zenit i nebeski polovi.
Nebeski meridijan je istodobno i vertikalna i satna kruznica. Satne kruznice su
Stika 20. (! fJ/To/11 /.:nnrdil!aflln/11 '"''"'"" ebarnm f'"'"'i 111 sjelemi (f'si i j11:11i
neheski pol (Pd. O.H/!J\'J/U /.:r11:.nica je 1/ehes/.:i ekmror. GI<II'JI<' /.:m;nicc s11 nchn/.:i
meridijan i sal II<' /.:m:nicc. ,, /.:onulinare de/.:linacija (8) i sarni /.:111 (.\ J nches/.:og rijl'ia.
32
glavne kruznice koje prolaze polovima i sredistima nebeskih tijela. Svako
nebesko tijelo ima svoju satnu kruznicu (slika 20).
Osnovne koordinate u ovom koordinatnom sustavu su deklinacija (8) i
mjesni satni kut (s).
Deklinacija nebeskog tijela je luk satne kruznice od nebeskog ekvatora do
sredista nebeskog tijela iii kut u sredistu sfere izmedu nebeskog ekvatora i
sredista nebeskog tijela.
Satni kut nebeskog tijela je kut u polu izmedu nebeskog meridijana i satne
kruznice iii luk nebeskog ekvatora izmedu nebeskog meridijana i satne kruznice
nebeskog tijela.
Mala kruznica na nebeskoj sferi koja spaja sva nebeska tijela s istim
deklinacijama zove se deklinacijski paralel. U mjesnim koordinatnim sustavima
nebeska tijela kruze po deklinacijskim paralelama, a njihova udaljenost od
ekvatora mijenja se relativno sporo.
Deklinacija nebeskog tijela mjeri se od nebeskog ekvatora do pola i
pozitivna je ako je nebesko tijelo sjevernije od ekvatora, a negativna ako je
nebesko tijelo juznije od ekvatora. Nebesko tijelo koje je na nebeskom
ekvatoru ima deklinaciju 0, a nebesko tijelo koje je u polu ima deklinaciju
goo. Sarno Polarna zvijezda (od nebeskih tijela koja se koriste u navigaciji)
ima deklinaciju koja iznosi gotovo goo. Deklinacija ne moze biti veca od goo.
Komplement deklinacije (goo - 8) predstavlja sfernu udaljenost nebeskog
tijela od pola i zove se polarna udaljenost (p).
Satni kut nebeskog tijela mjeri se od gornjeg meridijana u smjeru kazaljke
na satu do vrijednosti 360. Cesto se vrijednost satnog kuta racuna i od 0 do
180 pre rna zapadu (zapadni satni kut - sw) i od 0 do 180 pre rna istoku
(istocni satni kut - sE). Vrijednost istocnoga satnog kuta dobije se ako se od
360 oduzme vrijednost zapadnoga satnog kuta:
(5)
Prilikom prolaska nebeskog tijela kroz gornji meridijan satni kut mu iznosi
0. Kad nebesko tijelo ima satni kut 180, prolazi kroz donji meridijan.
Prilikom prolaska kroz meridijan satni kut i azimut razlikuju se, dakle, za
180.
V AZNIJI POJMOYI I DEFINICIJE
Polovi prvog koordinatnog susta\a ckvatora su SJCVcrm i juzni nebeski
pol.
Osnovnc krui.nicc prvog koordinatnog sustava ckvatora su nebeski ekvator.
ncbcski mcridijan i satnc kruznicc.
Koordinatc u prvom koordinatnom sustavu ckvatora su deklinacija i satni
kut ncbcskog tijela.
Dcklinacija ncbeskog tijcla jc luk satnc kruznice od nebeskog ekvatora
do srcdista nchcskog tijcla iii kut u srcdistu Zcmlje izmedu ravnine
33
nebeskog ekvatora i sredista nebeskog tijela. Mjeri se od 0 do 90, a
moze biti pozitivna iii negativna. Nebesko tijelo s deklinacijom 90 nalazi
se u sjevernome nebeskom polu, a s visinom -90 u juznome nebeskom
polu. je pozitivna ako je tijelo na sjevernoj nebeskoj hemisferi,
a negativna ako je na juznoj.
Satni kut nebeskog tijela je kut u nebeskom polu izmedu nebeskog
meridijana i satne kruznice. Mjeri se od 0 do 360 od trenutka prolaza
tijela kroz donji meridijan iii od 0 do 180 u istocnom (sE) iii zapadnom
(sw) smjeru.
Polarna udaljenost je luk satne kruznice od nebeskog pola do sredista
nebeskog tijela (p = 90 - 8).
Drugi koordinatni sustav ekvatora
Satni kut je vrijednost koja se mijenja svakog trenutka, i za jedan dan
nebesko tijelo promijeni satni kut za priblizno 360. Za navigacijska nebeska
tijela Sunceva sustava (Sunce, Mjesec, Venera, Mars, Jupiter i Saturn) godisnjaci
prikazuju koordinate iz prvoga koordinatnog sustava ekvatora. Polozaj nebeskih
tijela koja ne pripadaju Suncevu sustavu moze se odrediti u odnosu prema
proljetnoj tocki, to jest tocki u kojoj se Sunce nalazi u trenutku kad s juzne
hemisfere prelazi na sjevernu hemisferu. Predstavlja presjeciste ravnina nebeskog
ekvatora i ekliptike, i to za trenutak proljetnog ekvinocija.
. \"lika Z I. U drugo111 ( a.l"/rono111sko111) koortlina/1/0111 .HIS/Il\'11 eka1ou1 po/mi su
. 1)<'1'<'1'1/i (P,) i ju:ni nelwrki pol (P,). 0.1'1111\'1/ll kru:nica je neheski duwr. (;tul'/le
km:nice .I'll ne!Jeski 111eridijan i .wi/ne km:nice. a koortfillafe ddlinuciju ( D! i .lurdla.\CI'Il;ija
( 360" - a).
'

Polovi drugog koordinatnog sustava ekvatora su sjeverni i juzni nebeski
pol. a glavne kruznice su nebeski ekvator i satne kruznice. Koordinate su
prikazane na slici 21. Osnovne koordinate u drugom koordinatnom sustavu
ekvatora su deklinacija (8) i surektascenzija (360 - a).
Deklinacija nebeskog tijela ista je koordinata kao i u prvom koordinatnom
sustavu ekvatora, i ima ista obiljezja.
Surektascenzija nebeskog tijela je luk nebeskog ekvatora od proljetne tocke
do satne kruznice nebeskog tijela. Mjeri se u retrogradnom smjeru od oo do
360. U astronomiji se upotrebljava rektascenzija (a), to jest ista koordinata
koja se racuna u progresivnom smislu, a koja se sa surektascenzijom dopunjuje
na 360.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Polovi drugog (nebeskog) koordinatnog sustava ekvatora jesu sjeverni
juzni nebeski pol.
Osnovne kruznice drugog koordinatnog sustava ekvatora jesu nebeski
ekvator, nebeski meridijan i satne kruznice.
Proljetna tocka je ishodisna tocka drugog (nebeskog) koordinatnog sustava
ekvatora. To je tocka na nebeskoj sferi u kojoj se sijeku ravnine nebeskog
ekvatora i ekliptike. U proljetnoj tocki Sunce je svake godine u trenutku
kad s juzne hemisfere prelazi na sjevernu (pocetak proljeca).
Koordinate u koordinatnom sustavu horizonta su deklinacija i surektascenzija
(360- a).
Surektascenzija je luk nebeskog ekvatora od polozaja proljetne tocke do
satne kruznice nebeskog tijela, mjerena u retrogradnom smjeru. Yrjeri se
od 0 do 360
Koordinatni sustav ekliptike
Polovi koordinatnog sustava ekliptike jesu sjeverni i juzni pol ekliptike. To
su tocke na skri koje se dobiju kad se os koja je okomita na ravninu ekliptike
i prolazi sredistem Zemlje produzi do nebeske sfere. Pri tome je sjeverni pol
ekliptike onaj pol koji se nalazi na sjevernoj hemisfcri, a juzni jc pol onaj koji
se nala1.i na jui.noj hemisfcri. Osnovne kruzniec u tom koordinatnom sustavu
su ckliptika i Im:ri.dijani ekliptikc. Ekliptika jc glavna krui.nica sfere po kojoj
se prividno krecc Suncc tijckom godinc, a meridijani ckliptikc su glavne
kruznicc koje spajaju polovc ckliptikc i polozaj (srcdistc) nebeskog tijela .
Koordinatc koordinatnog sustava ckliptikc su latituda (p) i longituda (A.) .
Latituda jc luk mcridijana ckliptikc od ravninc ckliptikc do sredista nebeskog
tijcla. Racuna sc od ckliptikc do pola ckliptikc i poziti\'na jc ako sc nebesko
tijelo nalazi na sjevernoj hemisferi koordinatnog sustava ekliptike, a negativna
ako je na juznoj hemisferi.
Longituda je luk ekliptike od proljetne tocke do meridijana ekliptike.
Racuna se od 0 do 360 u progresivnom smislu (slika 22).
Slika 22. U koordinalllom sustavu ekliptike polovi su sjevemi (TrN) i ju:ni pol
ekliptike (Trs). Glavne kru:nice .\"ll ekliptika i meridijani ekliptike, a koordinate latituda
( {J) i longiruda (A).
36
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Ekliptika je glavna kruznica na nebeskoj sferi po kojoj se prividno krece
Sunce tijekorn godine. Putanja Zernlje u ravnini je ekliptike.
Meridijan ekliptike je glavna kruznica koja prolazi polovima ekliptike i
sredistem nebeskog tijela.
Polovi koordinatnog sustava ekliptike su sjeverni i juzni pol ekliptike.
Osnovne kruznice koordinatnog sustava ekliptike su ekliptika i meridijani
ckliptike.
Koordinate u koordinatnom sustavu horizonta su latituda (Pl i longituda (A).
Latituda je luk meridijana ckliptike od ravnine ekliptike do sredista
nebeskog tijela. Mjeri se od 00 do 900 i pozitivna je ako je nebesko tijelo
na sjevernoj hemisferi ekliptike, a negativna ako je na juznoj hemisfcri
ekliptike.
Longituda je luk ekliptike od polozaja proljetne tocke do mcridijana
ekliptike. :vtjeri se od 00 do 360 u progresivnom smislu.
Veza izmedu satnog kuta Sunca i pravog vremena
Vrijeme je pojam najuze vezan za astronomske pojave. Vecina osnovnih
jedinica za mjerenje vremena izvedena je iz astronomskih kretanja.
Dan je vrijeme potrebno da srednje Sunce dvaput uzastopno kulminira u
nekom meridijanu na Zemlji.
Mjesec je vrijeme potrebno da Mjesec dvaput uzastopno kulminira sa
Suncem.
Godina je vrijeme potrebno da Sunce dvaput uzastopno kulminira s nekim
objektom na nebu (proljetnom tockom za tropsku godinu iii zvijezdom za
zvjezdanu godinu).
Vrijeme se mjeri po Suncu. Zbog nejednakomjernog kretanja Sunca postoji
pojam pravog vremena koje se mjeri po pravom Suncu i srednjeg vremena
koje se mjeri po zamisljenom srecinjem Suncu putanja kojega je ujednacena.
Pravo vrijeme pocinje u ponoc, to jest od trenutka kad Sunce prode kroz donji
meridijan. Satni kut Sunca pocinje se racunati od trenutka kad Sunce prode
kroz gornji meridijan opazaca, pa je izmedu vremena i satnog kuta Sunca
razlika od 180 iii 12 sati (slika 23).
Na slici se moze vidjeti da se pravo vrijeme i satni kut Sunca razlikuju za
180, odnosno 12 sati:
'
'
'
'
'
'
tp
tp
z
<(
...,
.. .. tp,
w
::;;
'
'
'
'
'
_..; __ :_ ______ _J
. '
;::: '
0 I
I
(6)
Stika 23. Prc11o rijcmc po!'injc ret'i od rrenurka donje ku/minacije, ro jest kad
Sunce prode kro: donji maidijan ( praa ponoc'). Sarni kut Sunca poCinje se racunari
od trenurka ro jesr kad Sunce prodc kro: gornji meridijan (pravo
podne). Ra:/ika i:medtt praog 1'1'<'111'110 i .Hifnog kufll Sunca i:.nosi 12 sari.
37
Veza izmedu satnog kuta i surektascenzije
Satni kut nebeskog tijela je kut u nebeskom polu izmedu nebeskog meridijana
i satne kruznice. iii luk nebeskog ekvatora izmedu nebeskog meridijana i satne
kruznice. Mjeri se u retrogradnom smjeru. Surektascenzija nebeskog tijela je
luk ekvatora od proljetne tocke do satne kruznice nebeskog tijela. Njihov
medusobni odnos prikazan je na slici 24.
Proljetna tocka je tocka presjecista ravnina nebeskog ekvatora i ekliptike za
polozaj proljetnog ekvinocija. U polozaju proljetne tocke Sunce je prvog dana
Stika 2-1. Surni kur ne!Je.rkog rijdu je sarnog kuru l'm!jernc fO<'ke i surekras-

proljeca. Buduci da se nalazi na nebeskom ekvatoru. deklinacija proljetne
locke jc oo Koordinata s kojom je dcfiniran njen polozaj u prvom koordinalnom
suslavu jc salni kul. lz slikc sc vidi da sc mjcsni salni kul nehcskog
lijcla moi.e dohili kao zhroj mjesnog salnog kuta proljctnc tockc i surektasccnzije:
s = .1
1
+ (360- a). (7)
Racun satnog kuta ncbcskog lijela neizbjezan je u naulickim zadacima
prelvaranja Pri idcnlifikaciji ncpoznalih ncbcskih tijela it.ra(unava
se surek1ascen1.ija kao funkcija salnog kula ncbeskog 1ijcL1. i salnog kula
proljctnc tockc:
(!\)
U naulickim prikazan jc salni kul koji se odnosi na meridijan
Greenwich (prilog). \ljcsni salni kul (s) od salnog kula 1.a mcridijan (ireen-
,,ich (S) razlikuje SL' za nijcdnosl geografske dui.ine (A): .
'

?
@
s=S+A.,
S=s+A..
(9)
Prema tome, mjesni satni kut iii surektascenzija nebeskog tijela mogu se
dobiti iz izraza:
s = (Sy + /...) + (360 - a)
(360 - a) = s - (Sy + A)
(10)
Satni kut proljetne tocke u meridijanu Greenwich (S
1
) predstavlja zvjezdano
vrijeme tog meridijana, a mjesni satni kut proljetne tocke (s
1
iii S
1
+A) mjesno
zvjezdano vrijeme (opisano u poglavlju 5). Prema tome, matematicke formule
oznacene brojevima 8, 9 i 10 predocuju vezu izmedu zvjezdanog vremena,
satnog kuta i surektascenzije tijela.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Pravo vrijeme mjeri se po polozaju Sunca. Pocinje se racunati od
trenutka donje kulminacije Sunca.
Satni kut Sunca je kut u nebeskom polu izmedu nebeskog meridijana i
satne kruznice Sunca. Pocinje se racunati od trenutka prolaska Sunca kroz
gornji meridijan. Pravo vrijeme i satni kut Sunca razlikuju se za 12 sati.
Pravo vrijeme za meridijan Greenwich mjeri se po polozaju Sunca u
odnosu prema meridijanu Greenwich.
Pravo mjesno vrijeme mjeri se po polozaju Sunca u odnosu prema
mjesnom meridijanu. Od pravog vremena Greenwicha razlikuje se za
vrijednost geografske duzine.
Satni kut nebeskog tijela za meridijan Greenwich pocinje se racunati
od trenutka gornje kulminacije Sunca u meridijanu Greenwich.
Mjesni satni kut nebeskog tijela pocinje se racunati od trenutka gornje
kulminacije ncbcskog tijela u mjesnome meridijanu. Od satnog kuta
Greenwicha razlikuje se za vrijednost geografske duzine.
Surektasccnzija nebeskog 1ijela je luk nebeskog ekvatora od proljetne
tocke do satne kruznice nebeskog tijela. Satni kut nebeskog tijela moze se
dobili kao zbroj satnog kula proljetnc tocke i sureklascenzije.
PITANJA ZA PROVJERU ZNANJA
I. Koji se koordinalni sustavi rabc u aslronomskoj navigaciji? Koji su
mjesni a koji neheski koordinalni sustavi? Kakve vrste gibanja predocuju
mjesni koordinatni suslavi. a kakve vrslc gihanja prcdocuju nebeski
koordinatni sustavi'
40
2. Koji su polovi u koordinatnom sustavu horizonta? Sto je to nebeski
horizont? Koje su koordinate koordinatnog sustava horizonta i kako se
mjere?
3. Koje su koordinate u mjesnom koordinatnom sustavu ekvatora i kako
se racunaju? Koji su polovi u mjesnom koordinatnom sustavu ekvatora?
Koje su glavne kruznice drugog koordinatnog sustava ekvatora?
4. U cemu je razlika izmedu mjesnog i nebeskoga koordinatnog sustava
ekvatora? Kako se mijenjaju koordinate u nebeskome koordinatnom
sustavu ekvatora? Koje su to koordinate?
5. Koje su glavne kruznice koordinatnog sustava ekliptike? Kako se zovu
koordinate tog koordinatnog sustava? Koriste li se u astronomskoj
navigaciji?
6. Kako su medusobno povezani satni kut Sunca i pravo vrijeme? Kako
su medusobno povezani zvjezdano vrijeme (satni kut proljetne tocke),
satni kut nebeskog tijela i surektascenzija? U cemu je razlika izmedu
mjesnog satnog kuta i satnog kuta nebeskog tijela za meridijan Green-
wich?
3. Astronomsko nauticki trokut
Nastanak astronomsko-nautickog trokuta
U koordinatnim sustavima odredene su koordinate nebeskih tijela. Neke od
koordinata neovisne su o polozaju opazaca na povrsini Zemlje, a neke (mjesni
satni kut, visina i azimut) ovise o geografskim koordinatama opazaca. Isto
nebesko tijelo na razlicitim mjestima na povrsini Zemlje ima razlicite visine
i azimute. Za odredivanje pozicije potrebno je pretvarati koordinate razlicitih
koordinatnih sustava, najcesce mjesnih koordinatnih sustava.
Koordinate prvoga koordinatnog sustava ekvatora u nautickoj praksi uglavnom
se koriste kao vee gotovi rezultati prikazani u mnogobrojnim godisnjacima, od
kojih se na nasim brodovima najcesce rabe Brown's Nautical Almanac i
Nauticki godisnjak. Iz tih podataka potrebno je izracunati koordinate koordinatnog
sustava horizonta i njih usporediti s vrijednostima koje se dobiju izravnim
mjerenjima na oceanu.
Na slici 25 prikazana su dva mjesna koordinatna sustava: koordinatni
sustav horizonta s visinom (V) i azimutom (W), i prvi koordinatni sustav
ekvatora s deklinacijom (8) i mjesnim satnim kutom (s).
z
Na
Stika 25. u,.,lo,ni
1
numu11n.1'ko nwuidi /.:oordinare mjesnih /.:oordinarnih
SIIS({I\'({,
41
Luk nebcskog meridijana od ncbcskog ekvatora do polozaja zenita je
geografska sirina opazaca (<p). Buduci da od ekvatora do pola ima 90,
udaljenost od nebeskog pola do zenita je komplement geografske sirine
(90 - <p).
Luk satne krut.nice od nebeskog ekvatora do sredista nebeskog tijela je
deklinacija (0), a luk satne kruznice od nebeskog pola do sredista nebeskog
tijela je komplement deklinacije (90 - 0). Ta se vrijednost zove polarna
udaljenost (p),
Luk vertikalne kruznice od nebeskog horizonta do sredista nebeskog tijela
je visina, a luk vertikalne kruznice od zenita do sredista nebeskog tijela je
komplement visine (90 - V). Ta se vrijednost zove i zenitna udaljenost (z).
Kut u zenitu izmedu nebeskog meridijana i vertikalne kruznice nebeskog
tijela je azimut (W).
Kut u nebeskom polu izmedu nebeskog meridijana i satne kruznice nebeskog
tijela je mjesni satni kut (s).
Prema tome, iz dva medusobno povezana koordinatna sustava na slici 25
dobije se sferni trokut koji se zove osnovni astronomski trokut (slika 26).
Osnovni astronomski trokut je polazna osnova za rjesavanje svih zadataka
astronomske pozicije. Zove se jos i astronomsko nauticki trokut i trokut
pozicije. Kutovi su mu azimut, satni kut i paralakticki kut. Paralakticki kut (7t)
kut je u sredistu opazanog nebeskog tijela izmedu satne kruznice i vertikalne
kruznice. Stranice osnovnog astronomskog trokuta su komplementi visine,
deklinacije i geografske sirine opazaca.
Osnovni astronomski trokut mote biti kosokutan, pravokutan iii kvadratan
sferni trokut. Pravokutan je kada se nebesko tijelo gleda prema istoku iii
zapadu (prolaz kroz prvi vertikal) i kad nebesko tijelo koje ne prolazi kroz
prvi vertikal postigne najvecu vrijednost azimuta (polozaj najvece digresije).
U trenutku pravog izlaska iii zalaska nebeskog tijela osnovni astronomski
trokut postaje kvadratni sferni trokut (komplement visine postaje 90). Ta se
okolnost koristi za racun vremena izlaska i zalaska nebeskih tijela.
s
w
z
goo.v
A
Stika 26. Ol!rm.,ri <11/UI/Irl/11.\ko ll<lllli<'ki rrnkrll.
Pretvaranje koordinata mjesnog ekvatorskoga
koordinatnog sustava u koordinate koordinatnog
sustava horizonta
Iz osnovnog astronomskog trokuta mogu se pretvarati elementi prvoga
koordinatnog sustava ekvatora (deklinacija i satni kut) u koordinate koordinatnog
sustava horizonta (visinu i azimut). Taj racun je u sustavu astronomske
navigacije jedan od najcescih, a koristi se pri izracunu
visinskom metodom. Probiemi se rjesavaju praviiima sferne tngonometnJe.
Visina nebeskog tijela moze se izracunati iz izraza
sin V = sin <p sin 0 + cos <p cos o cos s .
(II)
Visina nebeskog tijeia moze biti pozitivna iii negativna. Negativna vrijednost
visine znaci da se nebesko tijelo naiazi ispod horizonta.
Azimut nebeskog tijela moze se izracunati iz izraza
sin o - sin <p sin V
cos w = -----=----:-:--
cos <p cos v
( 12)
Iz izraza (12) vrijednost azimuta moze se izracunati od oo do 180. Buduci
da nebesko tijeio moze zauzimati bilo koju vrijednost izmedu oo i 360, pri
izracunu azimuta treba imati na umu nalazi li se ono na istocnoj iii na
zapadnoj strani horizonta.
Azimut se pocinje racunati od trenutka donje kulminacije ti)ela,
a mjesni satni kut od trenutka gornje kulminacije. Prema tome, _ako Je satnt
manji od 180, nebesko tijelo se nalazi na zapadnoj stram honzonta, a ako Je
satni kut veci od 180, nebesko tijelo je na istocnOJ strant honzonta (sitka 27).
A
' .
B
Stika 27. Meduso/JIIi odnmi i m;e.lnogll .1111110g kura nel>eskog ri;ela.
43
Na slici nebesko tijelo prividno kruti oko nebeskog pola i u razlicitim
trenucima zauzima polotaje A, B, C i D. U polozaju A nebesko je tijelo u
donjoj kulminaciji. U tom trenutku njegov azimut (kut u zenitu) iznosi 0, a
mjesni satni kut (kut u polu) 180. U po1otaju B nebesko je tijelo u gornjoj
kulminaciji, azimut mu iznosi 180, a mjesni satni kut 0. u polozaju c
nebesko je tijelo na istocnoj strani horizonta. Azimut (W
1
) manji je od 180,
a mjesni satni kut (s1) veci je od 180. U polotaju D nebesko je tijelo na
zapadnoj strani horizonta, azimut je veci od 180 (W
2
), a satni kut manji od
180 (sz).
Prema tome, za izracun tocnog azimuta potrebno je imati na umu nalazi li
se nebesko tijelo na istocnoj iii zapadnoj strani horizonta, odnosno je li mu
mjesni satni kut veci iii manji od 180. Zadaci se mogu lako rjesavati ako se
postuju dva jednostavna pravila:
- Ako je mjesni satni kut nebeskog tijela veci od 180, vrijednost azimuta
odgovarat ce izracunanoj vrijednosti.
- Ako je mjesni satni kut manji od 180, vrijednost azimuta mote se
izracunati ako se vrijednost izracunana iz izraza (12) oduzme od 360.
Pretvaranje koordinata horizontskoga koordinatnog
sustava u koordinate mjesnog ekvatorskog
koordinatnog sustava
Racun pretvaranja koordinata horizontskoga koordinatnog sustava (visine i
azimuta) u koordinate mjesnog ekvatorskoga koordinatnog sustava (deklinaciju
i mjesni satni kut) neizbjetan je pri identifikaciji nebeskih tijela. Matematicki
modeli izvedeni su iz astronomsko nautickog trokuta pravilima sferne trigonometrije.
Deklinacija se mote izracunati iz izraza
sin 8 = sin <p sin V + cos <p cos V cos W . ( 13)
Deklinacija nebeskog tijela mote biti pozitivna ili negalivna. Negativna
vrijednost deklinacije znaci da se nebesko tijelo nalazi jutno ou nebeskog
ekvatora, a pozitivna vrijednost da se nebesko tijelo nalazi sjeverno od
ekvatora.
Mjesni satni kut moze sc izracunati iz izraza
sin V- sin <p sin 8
cos .\" = ------'-=--
cos <p cos 0
( 14)
Nalazi li se ncbcsko tijclo na istocnoj iii na zapadnoj strani horizonta, moze
se ustanoviti iz vrijednosti azimuta: ako je azimut manji od 1800. nebesko je
tijelo na istocnoj strani horizonta i mjesni satni kut ima vrijednost vecu od
180. a ako je azimut veci ou 1800. nebesko je tijelo na zapaunoj strani
44
'

?

horizonta i mjesni satni kut je manji od 180. Za utvrd_ivanje tocne
mjesnoga satnog kuta potrebno je imati na umu dva Jednostavna pravda:
- Ako je azimut veci od 180, mjesni satni kut ima vrijednost izracunanu
iz izraza ( 14).
- Ako je azimut manji od 180, mjesni satni kut dobit ce se ako se
vrijednost izracunana iz izraza (14) oduzme od 360.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Osnovni astronomski nauticki trokut povezuje koordinate koordinatnog
sustava horizonta i mjesnog koordinatnog sustava ekvatora i omogucuje
njihova medusobno pretvaranje.
Visina i azimut nebeskog tije1a racunaju se pri izracunu astronomske
stajnice visinskom metodom. U tom racunu koordinate mjesnog
koordinatnog sustava (dek1inacija i mjesni satni_ se u
koordinate horizontskoga koordinatnog sustava (vtsmu 1 aztmut).
Deklinacija i mjesni satni kut racunaju se pri identifikaciji nep?znatih
nebeskih tijela. U tom slucaju koordinate horizontskoga
sustava (visina i azimut) pretvaraju se u koordinate prvog koordmatnog
sustava ekvatora (mjesni satni kut i deklinaciju).
PITANJA ZA PROVJERU ZNANJA
1. Sto je osnovni astronomsko nauticki trokut? Koje su povezane
u osnovnom astronomsko nautickom trokutu? KOJI su kutovt, a koJe
stranice trokuta? Sto je polarna, a sto zenitna udaljenost?
2. Kako se mogu pretvarati koordinate horizontskoga k_oordinatnog sus;ava
horizonta u koordinate prvog ekvatorskog U
kojim se navigacijskim zadacima koristi pretvaranJe deklmactJe 1 mJesnog
satnog kuta u visinu i azimut?
3. Kako se mogu pretvarati kooruinate prvog
u koordinate koordinatnog sustava U kOJih
navigacijskih zadataka se koriste ti racuni? Sto znac1 tdenttftkactJa
ncbcskih tijela?
4. Kako sc medusobno odnose mjesni satni kut i azimut?
45
4. Prividna kretanja nebeskih
tijela
Paralelna nebeska sfera
Paralelna nebeska sfera je prividna slika neba za opazaca koji se nalazi na
nekom od zemaljskih polova. Prikazana je na slici 28.
Na Ps
Stika 28. Ako .H' nala:i na jedno111 od :emaljskih polol'a, njego1 :enir nala:i
.1'' 11 nebeskom potu i .1jera rorira oko l'l'rlikale opataca. Vidljil'a su sva nebeska rijela
/.:oia inwju l'o:iril'llll dd:linaciiu. a 1isina nebeskih rijela odgomra deklinaciji. Nebeska
rijda nenwju i:la:e ni :ala:e i sralno i:nad hori:onla ako i111 je deklinacija
f)():iril'lla. 11 hori:onllt a/.:o i111 ddlinaciia i:nosi 0. a ispod hori:otl/a ako i111 je
deklinacija negalil'lla.
Opazac jc na polu pa su nchcski pol i zenit u istoj tocki. a ravnina ncheskog
ckvatora p;>klapa sc s ravninom nebcskog horizonl<;. Nchesko tijelo Ana
ima dcklinaciju ()" i krui.i u ravnini lwrizonta. Ncbcsko tijclo B.ima pozitivnu
dcklinaciju i nalazi SL' i1.nad nchcskog horizonta na visini koja odgovara
vrijcdnosti dcklinacijc. Buduci da ncma ni izlaska ni zalaska. stalrw je iznad
horizonta. Takva ncbcska tijcla zovu sc cirkumpolarna nehcska tijela. Ncbesko
tijelo C ima ncgativnu dcklinitciju. nalazi sc ispod horizonta i opazac koji jc
na polu nc vidi ga. Takva ncbcska tijcla zovu se anticirkumpolarna nchcska
tijcla.
46
Za opazaca na Zemljinu polu Sunce tijekom godine ima visine istovjetne s
deklinacijom. Najveca visina koju Sunce moze postici jest 23,5, a to se za
.opazaca koji je na sjevernom polu dogada prvog dana ljeta. Prvog dana
proljeca i prvog dana jeseni Sunce kruzi po nebeskom horizontuJ. Kad je
deklinacija Sunca negativna, Sunce je is pod horizonta. Tijekom proljeca i ljeta
vlada polarni dan, kada je Sunce stalno iznad horizonta, a tijekom jeseni
zime vlada polarna noc kad je Sunce stalno ispod horizonta.
Okomita nebeska sfera
Okomita nebeska sfera je slika neba koju dozivljava opazac ako je na
ekvatoru. Situacija je prikazana na slici 29.
Buduci da je opazac na ekvatoru, njegov je zenit u ravnini nebeskog
ekvatora, a polovi su u nebeskom horizontu. Sva nebeska tijela, bez obzira na
deklinaciju, izlaze i zalaze okomito na nebeski horizont. Nebesko tijelo s
deklinacijom 0 izlazi u tocki istoka i visina mu raste bez promjene azimuta
koji iznosi 90 sve do trenutka prolaza nebeskog tijela kroz zenit opazaca,
zatim se promijeni za 180 i do zalaza u tocki zapada iznosi 270. Visina tog
nebeskog tijela mijenja se pravilno, tocno !5 na sat.
z
Na
Stika 29. 11/.:o .I<' lllfia:i 1111 ck1aroru. njcgo1 :.l'nir nala:i se 11 unnini
nebeskog eki'IIIOra. 11 n!'hes/.:i l'oloti 11 ral'llini lwri:onra. Neb!'s/.:a rijela i:la:' i :ala:e
o/.:omiro na hori:onr. Vidlji1i /u/.:o1i nebcs/.:ih 11jelajednu/.:i su ll<'l'idlji1ima. be: ob:im
IW deklinaciju.
3
Zhog twlurni dan 11 ,r,omo.,ti l'(l<'injt ra111jc od /'f't'efl.:.aJ'f'olje<:ll. a :m-r.i.a1a ka,nt)c
od poccr/..a jneni. l'ri}t' l"'l'c'tf.:at'olamog dm/(/ i na/.:on r'olarne 1/I'Ci rraju gradmn/.:i. nmlfic'/.:i
i \llllll'llk. rako da \(l't/1'1/C' f>tdarnc flm:i rrui11 rt'latill/n krarJ..o.
47
'

Nebesko tijelo s pozitivnom deklinacijom izlazi u tocki izlaza (i), a zalazi
u tocki zalaza (z) okomito na horizont. Tocka izlaza ima azimut izmedu 0 i
90, a tocka zalaza izmedu 270 i 360. Nebesko tijelo ne maze imati azimut
izmedu 90 i 270.
Nebesko tijelo C ima negativnu deklinaciju i do prolaza kroz meridijan
uvijek ima azimut koji je veCi od 90, a nakon prolaza kroz meridijan ima
azimut koji je uvijek manji od 270.
Bez obzira na deklinaciju, vidljivi luk nebeskog tijela jednak je nevidljivome,
a izlaz i zalaz okomiti su na horizont. Zbog tih razloga na ekvatoru dan i noc
traju uvijek jednako dugo, bez obzira na godisnje doba i na deklinaciju Sunca.
Zbog okomitog izlaza i zalaza Sunca sumraci na ekvatoru traju najkrace.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Paralelna nebeska sfera je slika neba za opazaca na jednom od zemaljskih
polova. Zenit se nalazi u nebeskom polu, nebeska sfera rotira oko vertikale
pa nebeska tijela nemaju izlaza ni zalaza vee stalno kruze iznad horizonta,
u horizontu iii ispod horizonta.
Polarni dan je period u kojem se za opazaca na polu Zemlje Sunce stalno
nalazi iznad horizonta. Za sjevernu hemisferu to je period od pocetka
proljeca do zavrsetka ljeta. Kroz taj period za opazaca na juznom polu
traje polarna noc.
Polarna noc je period u kojem se za opazaca na polu Zemlje Sunce stalno
nalazi ispod horizonta. Za sjevernu hemisferu to je period od pocetka
jeseni do zavrsetka zime. Na juznom polu tada traje polarni dan.
Okomita nebeska sf era je slika neb a za opazaca na ekvatoru. Zen it se
nalazi u ravnini nebeskog ekvatora, a nebeski polovi u horizontu. Nebeska
tijela izlaze i zalaze okomito na nebeski horizont, a vidljivi lukovi jednaki
su nevidljivima. bez obzira na deklinaciju.
Sumraci na ekvatoru najkrace traju zbog okomitog izlaza i zalaza Sunca.
Dan na ekvatoru uvijek traje jednako dugo, bez obzira na godisnje doba
i deklinaciju Sunca. lsto tako. i noci jednako traju bcz obzira na godisnje
doba.
Kosa nebeska sfera
Kosa ncbcska sfcra jc sliLt ncba za opa7.aca koji se nc nalazi nina ckvatoru
ni na polu. vee na nckoj gcografskoj sirini izmcdu tih dvaju ekstrcma.
Situaciju prikazujc slika 30.
Zenit opazaca nalazi sc izmcdu pola i ckvatora. Ncbcska tijcla ovisno o
svojem polozaju na sferi. zauzimaju razlicitc polozajc u odnosu opa7.acu.
Ravnina ncbcskog lwrizonta nagnuta jc nad ra,ninu ncbcskog ckvatora za
48
vrijednost komplementa geografske sirine (90-<p). Nebeski horizont i nebeski
ekvator sijeku se u tockama istoka (E) i zapada (W). Vertikalna kruznica koja
prolazi kroz tocku istoka zove se istocni prvi vertikal, a vertikalna kruznica
koja prolazi kroz tocku zapada zove se zapadni prvi vertikal. Luk nebeskog
horizonta od tocke istoka do tocke izlaza nebeskog tijela i od tocke zapada do
tocke zalaza nebeskog tijela zove se amplituda nebeskog tijela. Pozitivna je
ako nebesko tijelo izlazi sjevernije od tocke istoka, odnosno ako zalazi
sjevernije od tocke zapada. Negativna je ako nebesko tijelo izlazi juznije od
tocke istoka, odnosno zalazi juznije od tocke zapada.
z
Na
Stika 30. Ako se opa:ac na nekoj geografskoj sirini, ,idljili
i nevidljil'i lukovi nebeskih tijela ovisit ceo deklinacijama. Neka nebeska tijela stalno
km:e bwd i nikad ne neka nikad ne ida::.e nad a neka
imaju i vidljive i nevidljive lukove koji traju nejednako.
Nebesko tijelo A ima deklinaciju koja iznosi 00 i kruzi po nebeskom
ekvatoru. lzlazi u tocki istoka, a zalazi u tocki zapada. Vidljivi luk jednak je
nevidljivom luku.
Nebesko tijelo B ima pozitivnu deklinaciju, izlazi u tocki horizonta koja se
nalazi sjevernije od istoka, a zalazi sjevernije od tocke zapada i ima pozitivnu
amplitudu. Vidljivi luk veci jc od ncvidljivog luka.
Nebcsko tijclo C ima deklinaciju koja ima isti predznak kao i geografska
sirina opazaca, ali njegova deklinacija ima tocno velicinu komplementa geografske
sirine (o = 90 - <p). Ncbcsko tijclo ima izlaz i zalaz u istoj tocki horizonta.
zapravo samo tangira horizont u jcdnoj tocki i nastavlja kretanje po sferi.
Takvo nebcsko tijelo zove se zadnje cirkumpolarno nebesko tijelo.
Ncbcsko tijclo D takodcr ima deklinaciju istog predznaka kao i geografska
sirina. ali jc vrijcdnost dcklinacije veca od komplementa geografske sirine
49
'
e
(cS > 90- <p). To nebesko tijelo nema ni izlaza ni zalaza, dva puta prolazi kroz
meridijan opazaca i stalno kruzi na nebeskom s.vodu po kruznici koje je
srediste u vidljivom polu. Takvo nebesko tijelo zove se cirkumpolarno nebesko
tijelo.
Nebesko tijelo E ima deklinaciju predznak koje je razlicit od predznaka
geografske sirine, a apsolutna vrijednost deklinacije manja je od komplementa
geografske sirine (lcSI < 90- <p). Takvo nebesko tijelo ima svoj izlaz i zalaz,
ali je njegov vidljivi luk kraci od nevidljivoga. Amplituda je negativna jer
nebesko tijelo izlazi u tocki horizonta koja se nalazi juznije od tocke istoka,
a zalazi u tocki horizonta koja se nalazi juznije od zapada.
Nebesko tijelo F ima deklinaciju koja ima razlicit predznak od geografske
sirine, ali je apsolutna vrijednost deklinacije jednaka komplementu geografske
sirine (lcSI = 90- <p). Nebesko tijelo ima izlaz i zalaz u istoj tocki horizonta
i nikad se ne pojavljuje iznad horizonta. Takva nebeska tijela zovu se zadnje
anticirkumpolarna nebeska tijela.
Ako deklinacija i geografska sirina imaju razlicite predznake, a apsolutna
vrijednost deklinacije veca je od komplementa apsolutne vrijednosti geografske
sirine (lcSI > 90- l<pl), nebesko se tijelo ne pojavljuje na horizontu i stalno je
skriveno oku opazaca. Takva nebeska tijela zovu se anticirkumpolarna nebeska
tijela.
50
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Kosa nebeska sfera je slika neba kako je dozivljava opazac koji se nalazi
na nekoj geografskoj sirini izmedu pola i ekvatora.
Tocka istoka je tocka presjecista nebeskog ekvatora i nebeskog horizonta.
Nebesko tijelo s deklinacijom 0 izlazi u tocki istoka.
Tocka zapada je tocka presjecista nebeskog ekvatora i horizonta u kojoj
nebesko tijelo s deklinacijom 0 zalazi pod horizont.
Prvi vertikal je vertikalna kruznica koja prolazi tockom istoka iii tockom
zapada. Prvi vertikal koji prolazi kroz tocku istoka zove se istocni. a onaj
koji prolazi kroz locku zapada zapadni prvi vertikal.
Tocka izlaska je locka na horizontu u kojoj nebesko tijelo izlazi.
Tocka zalaska je tocka na horizontu u kojoj nebesko tijelo zalazi pod
horizont.
Amplituda ncbcskog tijcla je luk nebeskog horizonta od tocke istoka do
locke izlaska. odnosno od tockc zapada do tocke zalask<t. Pozitivna je akn
nebesko tijclo izlazi iii zalazi sjevernije od tocke istoka iii zapada.
Negativna jc ako nebesko tijclo izlazi iii zalazi juznijc od tockc istoka iii
zapada.
lzlazak i zalazak ima svako ncbesko tijelo kojemu je apsolutna vrijednost
deklinacijc manja od komplementa apsolutne vrijednosli gcografske sirinc.
Ako dcklinacija i gcografska sirina imaju isti predznak. vidljivi luk
nebeskog tijela vcci jc od nevidljivoga. Ako je prcdznak dcklinacije
razlieil od prcdznaka geografskc sirine. nevidljivi luk vcci jc od vidljivoga.
Zadnje cirkumpolarna nebeska tijela imaju izlazak i zalazak u istoj
tocki horizonta i stalno kruze iznad horizonta.
Cirkumpolarna nebeska tijela stalno kruze iznad horizonta.
Zadnje anticirkumpolarna nebeska tijela tangiraju horizont u tocki
koja je istodobno tocka izlaska i tocka zalaska i nikad ne izlaze.
Anticirkumpolarna nebeska tijela su ona nebeska tijela koja nikad ne
izlaze iznad horizonta niti ga tangiraju.
Klimatski pojasovi
Klimatski pojasovi su zone na povrsini Zemlje definirane klimatskim
znacajkama ovisnim o godisnjim polozajima Sunca. Povrsina Zemlje podijeljena
je na tri klimatska pojasa.
I. Tropski pojas je zona na povrsini Zemlje u kojoj Sunce u odredenom
trenutku moze dosegnuti zenit opazaca. Ta zona zauzima povrsinu Zemlje
koju ogranicavaju paralele -23,5 i +23,5, a karakterizira je ujednacena
temperatura tijekom godine.
2. Umjereni pojasovi su zone na povrsini Zemlje u kojima Sunce stalno
izlazi i zalazi, ali ne moze dosegnuti zenit opazaca niti moze biti zadnje
cirkumpolarno ili zadnje anticirkumpolarno. Buduci da Sunce moze biti u
zenitu za geografske sirine od -23,5 do +23,5, a zadnje cirkumpolarno ili
zadnje anticirkumpolarno na geografskim sirinama koje predocuju komplementi
maksimalnih vrijednosti deklinacije (90 - cS), to jest -66,5 i +66,5, te se
zone protezu izmedu -23,5 i -66,5 na juznoj hemisferi i od +23,5 do
+ 66,5 na sjevernoj hemisferi.
3. Hladni pojasovi su zone na po\Tsini Zemlje u kojima Sunce moze biti
cirkumpolarno iii zadnje cirkumpolarno, odnosno anticirkumpolarno iii zadnje
anticirkumpolarno. Buduci da Sunce moze biti zadnje cirkumpolarno na
geografskim sirinama koje predocuju komplementi maksimalne iii minimalne
deklinacije, te se zone protezu od -66,5 do juznog pola i od +66,5 do
sjevernog pola.
V AZNIJI POJMOYI I DEFINICIJE
Topli klimatski pojas je pojas izmcL1u <p = 2:1.5 N i <r = 23.5" S. U tom
pojasu Suncc mozc biti u ;_cnitu npai.aca.
Umjcrcni klimatski pojasovi su pojasovi izmedu 23.5 N i 66.5 N. tc
izmcdu 23.5 S i 66.5'' S. U njima Suncc ima izlazak i zalazak. a nc moi.c
biti zadnjc cirkumpolarno iii zadnjc anticirkumpolarno.
Hladni klimatski pojaso,i su pojasovi od 66.5 N do sjcvcrnog pola i od
66.5'' S do jui.nog pula. L njima u odrcL!cnom razdoblju godinc Sunce
moi.c biti (it;l\" dan na ncbu.
51
Prividno godisnje kretanje Sunca
Sunce je nepomicno u sredistu sfere, a oko njega se okrece Zemlja koja ima
i vlastito rotacijsko kretanje. Opazac na povrsini Zemlje krece se zajedno s
njezinom povrsinom i subjektivno osjeca kretanje citave sfere sa svim njezinim
elementima. Sunce se svakog jutra pojavljuje na horizontu i za opazaca
pocinje dan. Kako prolazi vrijeme, visina Sunca sve vise raste, a kada je ono
u najvisoj tocki (tocka kulminacije), do noci je preostalo upravo onoliko
vremena koliko je proslo od trenutka Sunceva izlaska - to je polovina dana
(podne). Nakon toga visina Sunca pocinje padati i u trenutku kad zade ispod
horizonta, pocinje noc. Te su izmjene posljedice rotacije Zemljeoko svoje osi.
Osim izmjena dana i noci, opazac zapaza i druge pojave. U zimskom
periodu godine za opazaca na sjevernoj hemisferi Sunce izlazi relativno kasno,
mnogo se krade zadrzava na nebu, u trenutku podneva njegova je visina niza
nego u ljetnom razdoblju, noc dolazi relativno brzo, a temperatura zraka je
niska. U ljetnom razdoblju godine situacija je sasvim obratna: Sunce se
pojavljuje rano, putanja mu seze preko citavog neba, u podne je visoko na
nebu. Noc dolazi kasno i kratko traje, a temperature su visoke. To su godisnje
izmjene i posljedica su kruzenja Zemlje oko Sunca, odnosno prividnog kruzenja
Sunca oko Zemlje. Prividno, Sunce na nebeskom svodu opisuje putanje koje
se razlikuju za razlicita razdoblja u godini (slika 31 ).
Prvog dana proljeca ( oko 21. ozujka) i prvog dana jeseni (oko 23. rujna)
Sunce izlazi tocno u tocki istoka i zalazi u tocki zapada (putanja B na slici).
Vidljivi luk Sunca jednak je nevidljivome, pa dan traje jednako koliko i noc.
Tih se dana Sunce prividno krece po nebeskom ekvatoru, a njegova deklinacija
z
---
--
--
A
NEBESKI HORIZONT
_..':" ................
'
'
Stika 31. Tijekom godine S11nce se 11a nebeskom .wod11, a
1.jegma p111anja 11 ljernim danima 111110go .ljl'l'l'rnije nego T(}('ke i:la:a i
pomh'11 S<' prcnw .ljl'l''1'11 !jeri. a {Jrema j11g11 :imi. Vi.rina 11 meridija1111 rasre
/jeri. a pada :imi.
52
Q
e
p
y
Slika 32. Ekliprika je prividna puranja Sunca tijekom godine. U razliCirim razdobljima
godine Sunce se nalazi na razliCitim tockama ekliptike, a tipicni polozaji su proljerna
i jesenska locka, locke zimskog i ljetnog solsticija, afel i perilzel.
iznosi 0. BuduCi da noc i dan jednako traju, to je dan ravnodnevice iii
ekvinocij.
Od trenutka kad je Sunce preslo na sjevernu hemisferu, za opazaca na toj
hemisferi ono svakog dana izlazi sve ranije, a zalazi sve kasnije. Dani postaju
duzi od noci. Sunce izlazi sjevernije od tocke istoka, a zalazi sjevernije od
tocke zapada. Dani se produzuju sve do prvog dana ljeta (oko 22. lipnja) kada
Sunce dostize maksimalnu deklinaciju (8 = +23.5). Tog dana Sunce izlazi
najsjevernije i amplituda postize maksimalnu pozitivnu vrijednost. (putanj.a .c
na slici). Dan je tada najduzi, a noc najkraca. Od tog trenutka dam se poctnJU
skracivati, ali su jos duzi nego noci, a takvo stanje traje sve do prvog dana
jeseni.
Dolaskom prvog dana jeseni Sunce ponovno ima deklinaciju 0 i prividno
se krece po ekvatoru. I taj dan period noci i period dana jednako traju, pa je
i to dan ravnodnevice. Od tada dani pocinju biti kraci od noci. Sunce izlazi
juznije od tocke istoka, a zalazi juznije od tocke zapada (amplituda mu je
negativna) i dani se skracuju sve do prvog dana zime (oko 22. prosinca) kada
deklinacija Sunca postize najnizu vrijednost (8 = -23,5). Toga je dana dan
najkraci, a noc najduza. Sunce izlazi na najjuznijoj tocki horizonla, a njegova
je visina u lrenulku kulminacije najniza u lijeku godine (putanja A na slici).
Tocka ekliplike u kojoj se Sunce nalazi prvog dana proljcca je proljelna
locka. To je locka na nebeskoj sferi u kojoj se sijeku ravnine ekliplike i
ekvatora. Tocka u kojoj sc Sunce nalazi prvog dana jeseni zovc se jesenska
tocka i predocuje tocku presjccista ckliplike i ckvalora na suprolnoj slrani
nebeskc sfere. Zamisljena linija koja spaja proljclnu tocku i jesensku tocku
zovc sc linija ckvinocija ili linija ravnodnevicc (slika 32).
53
'

Tocka ekliptike u kojoj se Sunce nalazi prvog dana ljeta je tocka ljetnog
solsticija i u blizini je afela, to jest polozaja kad je Zemlja najdalje od Sunca.
Tocka u kojoj se Sunce nalazi prvog dana zime zove se tocka zimskog
solsticija i u blizini je perihela, to jest polozaja u kojem je Zemlja najblize
Suncu. Zamisljena linija koja spaja tocke zimskog i ljetnog solsticija zove se
linija solsticija (spojnica ee' na slici). U tocki ljetnog solsticija Sunce postize
najvecu deklinaciju, a u tocki zimskog solsticija najmanju.
Crta koja spaja afel i perihel zove se AP crta iii apsidna crta.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Crta ravnodnevice (ekvinocija) zamisljena je crta koja spaja proljetnu i
jesensku tocku, odnosno pravac koji predocuje presjeciste ravnina nebeskog
ekvatora i ekliptike.
Crta solsticija je crta okomita na crtu ekvinocija. Nebesku sferu probada
u tockama solsticija.
Tocka ljetnog solsticija je tocka na nebeskoj sferi u kojoj se Sunce nalazi
prvog dana ljeta. Deklinacija Sunca tada je najveca, ali Sunce jos nije u
tocki afela.
Tocka zimskog solsticija je tocka ne nebeskoj sferi u kojoj se Sunce
nalazi prvog dana zime. Deklinacija Sunca tada je najmanja, ali Sunce jos
nije u tocki perihela.
Putanja Zemlje nalazi se u ravnini ekliptike i ima oblik elipse. Tocka
perihela je polozaj kad je Zemlja najbliza Suncu. Tocka afela je polozaj
kad je Zemlja najudaljenija od Sunca.
Apsidna crta (AP crta) zamisljena je crta koja spaja tocke afela i
perihela. Ne poklapa se sa crtom solsticija.
Trajanje godisnjih doba
Ovisno o polozaju Sunca na povrsini Zemlje mijenjaju se klimatski uvjeti.
Unatoc tome sto jc ljeti Sunce najdalje od Zemlje. na sjevernoj hemisfcri
vlada ljeto. Kad je na sjcvernoj hemisfcri ljeto. na juznoj je zima. i ohratno.
Proljecc na sjcvernoj hemisfcri rocinjc rrolaskom Sunca kroz proljctnu
tocku (rroljctni ekvinocij). to jest oko :?.1. o7.ujka' i trajc dok Sunce ne
rostigne najvecu deklinaciju (oko 2:?.. lipnja). kada pocinjc ljeto. Nakon toga
"(;ocli\nja tlohu nc f'P<'inju fl\'t)d;. 11 ;,,n l'l'iJ<'IIH' l'tc' im l'"<'ctak f}(l t'ro/jn'c 111o.'c f'O<'<'Ii
i cluu ranijc ( 20 f,ro.i<' i ,. u'rcdtJII godi\IIJIIII dohimo
54
deklinacija Sunca pocinje opadati i pocetkom jeseni (oko 23. rujna) postaje 0
(polozaj jesenskog ekvinocija). Od tada deklinacija Sunca postaje negativna i
njezina vrijednost pad a dok ne postane najmanja ( -23,5), sto se do gada oko
22. prosinca. Toga dana pocinje zima koja traje dok deklinacija ponovno ne
postigne nultu vrijednost, kad ponovno pocinje proljece.
Godisnja doba ne traju jednako. Najduze (na sjevernoj hemisferi) traje
ljeto, zatim proljece, pa jesen, a najkrace traje zima. Trajanje poj'!dinih
godisnjih doba prikazano je u tablici.
TABLICA 5
Dani Sati Minute
LJETO 93 15 10
PROLJECE 92 18 56
JESEN 89 19 30
ZIMA 89 00 II
Ukupno: 365 05 47
Godisnja doba nejednako traju zbog tri uzroka:
I. Linija ekvinocija ne dijeli povrsinu ekliptike na dva jednaka dijela.
2. U vrijeme ljeta Zemlja se nalazi u blizini afela (najudaljenija je od
Sunca), a po drugom Keplerovom zakonu njezina je brzina u tom trenutku
najmanja, pa se u tom dijelu ekliptike zaddava najduze. Za vrijeme zime
Zemlja se nalazi u blizini perihela (najbliza je Suncu), a po drugom Keplerovom
zakonu tada je njezino kretanje najbrze pa se krace zadrzava u tom dijelu
ekliptike.
3. Apsidna linija (linija koja spaja afel i perihel) ne poklapa se s linijom
solsticija (vrijeme kad Sunce postize najvecu, odnosno najmanju deklinaciju).
Ako bi sc svakodnevno na nebeskom svodu pratio polozaj Sunca, tijekom
godinc Sunce bi prcvalilo pun krug na nebeskoj sferi. U prosjeku Sunce bi
dnevno prevaljivalo ncsto manje od jednog stupnja prema istoku. Prcma tome.
Suncc mijcnja polozaj u zvijczdima. Zvijczda su skupine zvijczda. a tim su
skupinama anticki narodi davali mitolosko znacenje. Posebno su vazna bila
ona zvije7.da u kojima je tijekom godine bilo Sunce. Na nehu jc trinaest takvih
nijezda. koja uglavnom nose imena iz zivotinjskog svijeta, pa se zbog toga
pojas neba od -2.\.'i do +23.5' 1.ove Zodijak. Zvijei.lb Zodijaka su: Ovan
(Aries). 11ik (Taurus). l1li1.anci (Gemini). Rak (Cancer). Lav (Leo). Djcvica
(Virgo). V;tga (Libra). Skorpion (Scorpius). Zmijonosac (Ophiuchus). St;ijelac
(Sagitarius). Jarac (Capricornus). Yodenjak (1\<.juarius). Ribe (Pisces).
PoloJ.aj kad je Sunce posti1.alo maksimalnu deklinaciju (Ijetni solsticij) u
anticko doba hio je u 1.vijei.du Raka. fl<t sc paralela +:?.3.5" wve Rakova
ohratnica. l'oloiaj k;td je Sunce posti1.alo minimalnu deklinaciju u to je
nijeme hio u 1.\ijci.du .larca. p;t se paralcla -2.\.5' 1.ove Jarceva obratnica.
'

V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
GodiSnja doba nejednako traju. Najduze traje ljeto, zatim proljece, jesen,
a najkrace traje zima.
Proljece pocinje oko 2I. ozujka, kada deklinacija Sunca iznosi 0.
Ljeto pocinje oko 22. Iipnja, deklinacija Sunca tada iznosi +23,5.
Jesen pocinje oko 23. rujna, deklinacija Sunca iznosi 0.
Zima pocinje oko 22. prosinca, a deklinacija Sunca iznosi -23,5.
Zodijak je pojas neba po kojem se tijekom godine krece Sunce. U tom je
pojasu trinaest zvijezda koja se zovu zvijezda Zodijaka.
Stvarna i prividna kretanja zvijezda
Stvarni pomaci zvijezda zovu se vlastita kretanja zvijezda. Svemir je od
trenutka velikog praska u neprestanom sirenju i sve se zvijezde krecu kroz
prostor velikim brzinama. Tocka na nebeskoj sferi prema kojoj se krece neko
nebesko tijeio zove se apeks. Sunce ima apeks usmjeren prema zvijezdi Vega.
Prividna brzina promjena polozaja zvijezda na nebeskoj sferi zavisna je od
udaijenosti. Od navigacijskih zvijezda najvece promjene zbog vlastitog kretanja
imaju najblize zvijezde: Rigil Kentaurus (4,3 godine svjetlosti), Sirius (udaljenost
8, 7 god ina svjetlosti) i Procyon (udaljenost II ,3 godine svjetlosti).
Zbog vlastitog kretanja zvijezda, promjene u efemeridama primjecuju se
nakon duzeg perioda. Mijenjaju se deklinacija i surektascenzija zvijezde.
POlARNA
ZVIJEZDA
Stika 33. Precesija 1/astaje 11ejed11akog utjecaja gr(llitacljskih sila
11ebeskih tije/a 1111 ra:lil'ite toc'ke 7.emljine fJOl'l'.iille.
56
Prividna kretanja zvijezda nastaju zbog precesije, precesije ekvinocija,
nutacije i aberacije.
Precesija je pojava skretanja osi rotacije Zemlje zbog utjecaja gravitacijskih
sila Mjeseca, Sunca i planeta.
Kada bi Zemlja bila idealna kugla, gravitacijske sile Mjeseca, Sunca i
planeta djelovale bi ujednaceno na svaku tocku povrsine i ne bi bilo pojave
precesije. No kako mase Zemlje nisu ravnomjerno rasporedene, gravitacijske
sile najblizih nebeskih tijela ne djeluju jednako na sve tocke Zemljine
a posijedica toga je precesija Zemljine osi u prostoru, zbog cega se mtJenJa
polozaj nebeskih pol ova na sferi. Sjeverni nebeski pol kruzi oko tocke. na
nebeskoj sferi koja ima koordinate: o = +60, 360 - a = 100, bhzu
navigacijske zvijezde Eltanin. Pol opisuje spiralnu krivulju, a period jednog
kruzenja iznosi 25 800 godina i zove se Platonova godina (slika 33).
U danasnje vrijeme Zemljina os usmjerena je u tocku koja se nalazi u
blizini Polarne zvijezde. Sest tisuca godina prije Krista nebeski pol bio je u
blizini zvijezda Herkul, a pocetkom nove ere zvijezda Kochab bila je najbliza
polu. Oko osamtisucite godine pol ce biti u zvijezdu Labuda, a za II 000
godina polarna zvijezda bit ce zvijezda Vega.
Polarna zvijezda polu ce biti najbliza 2100. godine, i tada ce biti udaljena
oko 27'. Godine 1992. Polarna je zvijezda od pol a bila udaljena oko 49'.
Precesija ekvinocija je promjena presjecista ekliptike i nebeskog ekvatora
zbog precesije. Proljetna se tocka zbog toga pomice u retrogradnom smislu, a
njezinim se pomakom mijenjaju rektascenzije, odnosno surektascenzije. Lunarna
precesija nastaje zbog djelovanja gravitacijske sile Mjeseca i ima vrijednost
od 36,36" godisnje. Solarna precesija nastaje radi utjecaja gravitacijske sile
Sunca i iznosi 14" godisnje. Ukupan utjecaj zove se lunisolarna precesija i
SUNCE
0
ZEMLJA
.\'/ika J4. i'.bog t>mnlj<'ll<' t>olo:aja Mje.H'Cll. precesijsk11 st>irala inw 1111tacijske
11abore.
57
iznosi 50,36", ali s utjecajima planeta i zbog promjene nagiba ekliptike
precesija ekvinocija ima iznos od 50,24" godisnje.
Zbog precesije ekvinocija tijekom stoljeea mijenja se polozaj Sunca u
Zodijaku, pa su, na primjer, nazivi ,Jarceva obratnica" (polozaj Sunca prvog
dana zime) i ,Rakova obratnica" (polozaj Sunca prvog dana Ijeta) pogresni.
Nutacija je pojava skretanja polozaja nebeske osi zbog promjena polozaja
Mjeseca. Mjeseceva putanja nagnuta je nad ravninu ekliptike za priblizno 5,
pa je Mjesec nekad iznad, a nekad is pod ravnine ekliptike i promjena precesije
nije pravilna. Zbog nutacije Zemljina os ne pravi pravilnu precesijsku spiralu,
vee su na njoj izrazeni takozvani nutacijski nabori (slika 34 ). Sinusoida
jednog nutacijskog nabora traje I 8,6 godina.
Zbog djelovanja nutacije promjena rektascenzija i deklinacija nije sasvim
pravilna: u jednoj poluperiodi koordinate se mijenjaju brze, u drugoj poluperiodi
sporije.
Aberacija je prividno odstupanje polozaja nebeskog tijela zbog odnosa
brzine svjetlosti i brzine Zemlje na putanji oko Sunca. Pojam aberacije
objasnjen je primjerom na slici 35.
Na Iijevoj strani slike prikazan je vagon koji se kreee konstantnom brzinom
V,., a iz polozaja A gada se odredena tocka na Iijevoj strani vagona. Metak ima
odredenu konacnu brzinu Vm. Kad bi vagon bio nepokretan, metak bi probio
lijevu stranu vagona i izisao u tocki 8, ali kako vagon ima vlastito kretanje,
metak ee iziei u tocki 8'. Prividno se cini da se pucalo s polozaja A'. Kut
prividnog odstupanja a zove se aberacija. Na desnoj strani prikazana je
Zemlja koja kruzi po ekliptici brzinom V. Zraka svjetla ima konacnu brzinu
c, pa se zbog pojave aberacije cini kao da je zvijezda Z u polozaju Z'. Moze
A
G' G
Z Z'
0---0
c
Stika 35. tlhemnjo .njetlosri jc pojol'll pri1idnog f!OIIItlko polo::.ajo ;l'ljc:dc :hog
odno.w br;ina s1jetlosti i hr:ine le111ljc 1 dc.ma stmno sf ike). No /ijei'Oj stmni slike jc
.fi:ic'ko obja.injenje te poja1e: 11 lagon koji se krec'e konstan/II0/11 .br:i;l<llll '" i.-
polo:aju A. " :hog hr:inc \'Ogono f'l'il'l.dlln i:gledo kuo do S<' g<lllalo i: f'Oio:aia .-\ .
5X
se zakljuciti da u jednoj polovini putanje Zem_lje z_vijezda ima
udesno. Na drugoj strani putanje Zemlja ee Imati suprotan smJer. pa ce 1sta
.zvijezda imati prividan pomak ulijevo.
Ako je zvijezda u ravnini Zem_Ije.' njezini_ ee
Jinearni. Ako je zvijezda izvan ravnme ekiiptike, pnv1dno ce miJenpti polozaJ
po krivulji oblika elipse s velikom osi koja iznosi 20,48".
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Vlastiti pomaci polozaja zvijezda su posljedica stvarnih zvijez_da.
Zbog udaljenosti zvijezda prividni pomaci imaju vrlo male VriJednosti, a
najveee pomake iskazuju najblize zvijezde.
Precesija je pojava prividnog pomaka zbog yromjena
nebeskih polova koji nastaju uslijed otklona os1 rotaCIJe zbog djelovanp
gravitacijskih sila Mjeseca, Sunca i planeta.
Precesija ekvinocija je pojava pomicanja proljetne tocke u retrogradnom
smislu zbog djelovanja precesije. Iznosi 50,24" godisnje.
Nutacija je pojava pomicanja polozaja nebeskih polova zbog promjene
polozaja Mjeseca u odnosu prema ekvatoru.
Aberacija je prividan pomak polozaja nebeskog tijela zbog odnosa brzina
svjetlosti i brzine Zemlje.
Kretanje Mjeseca oko Zemlje i Sunca
Mjesec je Zemljin satelit koji pripada velikih Njego_va
masa iznosi 1/81 Zemljine mase, pa se zapravo Mjesec ne okrece oko
Zemlje, vee ta dva nebeska tijela rotiraju oko zajednickog koje JC
4 600 km daleko od sredista Zemlje (oko 2 000 km 1spod povrs1ne ZemiJe).
Putanja Mjcseca ima oblik elipse. U jednom se zaristu nalazi Zemlj?.
Polozaj u kojem je Mjesec najdalji Zemlji zove se apogeJ. Po_IozaJ u koJem JC
najblizc Zemlji zove se perigej. U polo_zaj_u apogep Mjesec JC od
Zcmlje udaljen oko 400 000 km. a u polozaJU pengeJa oko 360 km. _no
se ud.aljenosti mijcnjaju. Zbog razlika u udaljenostima Mjesec pnv1dno 111IJ:np


promjcra od 2lJ' 2X" do 33' 21". pa jc nekacl Mjcscc pnv1clno vec1. a
nckad manji od Sunca.
Vrijcme trajanja revolucije Mjeseca s obzirom na zvijezdc_zovc se sidericki
i trajc oko 27.5 dana (27 dana 7 sati minute_ 1 I I,) sekun_da). ToJe
razdoblje izmetlu dviju kulminacija Mjeseca 1 neke ZVIJezdc. _S111odicki mJesec
je razd;>blje izmetlu dviju uzastopnih kulminacija Sunca 1 M.Jcseca: oko
2lJ.5 dana. (2lJ dana 12 sati 44 minute i 2.X sckunda.)... Razl1ku sJdencnog I
sinodiCkog mjcscca pokazujc slika 36.
5l)
SUNCE
41JESE.CJ'.
36. Sinodicki i mjesec razlikuju se zbog promjene polot.aja Zemlje
s obzzrom na Swzce: u perwdu jedne sidericke revolucije Mjeseca Zemlja na putanji
oko Sunca prevali priblit.no 27".
.Kada je bila u polozaju A, Mjesec je bio u polozaju A'. Jedno
traje oko 27,5 dana, pa Zemlja kroz to
VriJeme. na SVOJOJ put od priblizno 27 i nalazi se u polozaju
B, a MJesec u polozaJu B Do polozaja C, kada ce ponovno kulminirati sa
. j?s oko 27. Od polozaja A' do B' proteklo je razdoblje
Je?nog s1denckog mJeseca, a od polozaja A' doC razdoblje jednog sinodickog
ffiJeseca.
. Tocke u kojima ravnina Mjeseceve putanje sijece ravninu ekliptike zovu se
cvorov1. cvor Je tock? na sferi u kojoj Mjesec prelazi s juzne
na SJevernu .ekhptJke, a sJ!azni cvor je tocka na nebeskoj sferi u
MJ.esec prelaz1 sa s.Je:erne. strane na juznu stranu ekliptike. Zamisljena
h_n'J.a koJa s_raJa 1 sJ!aznz cvor zove se Iinija cvorova. Zbog promjene
ra:nz.ne putanJe u odnosu prema ravnini ekliptike, linija cvorova rotira
u U razdoblju izmedu dviju kulminacija
sa (smodzck1 mJesec) lmiJa cvorova po ekliptici napravi put od kojih
1.5 godmu dana oko 20, pa je za potpuni okret Iinije cvorova po
18 godma 7 mjeseci i I 0 dana. U tom se razdoblju izvrsi
Jedna nutaczjska petlja.
Zbog. promjene linije cvorova mijenja sc i deklinacija Mjcseca, i to u
od 18 godzna 7 mjescci i I 0 dana. Ako je uzlazni Mjesecev cvor
blzzzn1 .proljetne tocke. deklinacija se mijenja od -2836' do +2836'. Ako
Je uzlaznz Mjesecev cvor u blizini jesenske tocke, deklinacija Mjeseca mijc
111
a
se od -!8!8' do +18!8'
5
.
60
'
$
Zbog kretanja cvorova u retrogradnom smjeru, Mjesec kroz jedan od
cvorova prolazi prije nego izvrsi kruzenje od 360. Razdoblje izmedu dvaju
uzastopnih prolaza Mjeseca kroz uzlazni iii silazni cvor je razdoblje drakonisticke
revolucije Mjeseca, a traje 27 dana 05 sati 05 minuta i 35,8 sekunda.
Kao i Iinija cvorova, i apsidna linija (linija koja spaja apogej i perigej)
kruzi po ekliptici u progresivnom smjeru, ali razdoblje punog okreta apsidne
Iinije traje mnogo krace, to jest 8 godina 10 mjeseci 6 dana 3 sata 15 minuta
9 sekunda. Zbog toga se vrijeme izmedu dvaju uzastopnih prolaza Mjeseca
kroz perigej iii apogej ne poklapa ni sa sidericnom ni sa sinodickom ni s
drakonistickom revolucijom: razdoblje koje protekne izmedu dvaju uzastopnih
prolaza Mjeseca kroz tocku perigeja iii apogeja je vrijeme anomalisticke
revolucije, a traje 27 dana 13 sati 18 min uta i 33, I sekundu.
Sinodicka Mjeseceva rotacija sinkronizirana je sa sinodickom revolucijom,
a sidericka rotacija sa siderickom revolucijom, pa je Mjesec zbog toga stalno
istom stranom svoje povrsine okrenut prema Zemlji, a odredena tocka na
njegovoj povrsini oko petnaest dana izlozena je Suncevim zrakama i isto
toliko je u mraku. Zbog toga su temperature na povrsini Mjeseca veoma
razlicite i krecu se od -150 oc do +120 C. Ipak, sa Zemlje se vidi vise od
polovice povrsine Mjeseca. Uzrok toj pojavi zove se libracija, a vise od
polovice povrsine Mjeseca vidi se zbog nagiba Mjeseceva ekvatora na ravninu
Mjeseceve putanje (libracija u sirini), stoga sto se Mjesec oko vlastite osi
krece potpuno ravnomjerno, dok na putanji oko Zemlje ima odredena odstupanja
(libracija u duzini) i zbog rotacije Zemlje (dnevna libracija). Ukupno se sa
Zemlje moze vidjeti oko 59% Mjeseceve povrsine.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Putanja Mjeseca ima oblik elipse u koje se jednom zaristu nalazi Zemlja.
Ravnina putanje nagnuta je nad ravninu ekliptike za 5.
Perigej je polozaj kad je Mjesec najblizi Zemlji.
Apogej je polozaj kad je Mjesec najudaljeniji od Zemlje.
Sidericki mjesec je razdoblje potrebno da Mjesec dvaput uzastopno
kulminira s nekom zvijezdom. Traje oko 27,5 dana.
Sinodicki mjesec je razdoblje potrebno da Mjesec dvaput uzastopno
kulminira sa Suncem. Traje oko 29.5 dana.
Sinodicka rotacija Mjeseca sinkronizirana je sa sinodickom revolucijom,
a sidericka rotacija sa sidcrickom rcvolucijom. Zbog toga jc Zemlji stalno
okrcnuta ista strana Mjcseca.
Cvorovi su presjccista putanje Mjcscca i ckliptikc. Uzlazni cvor je tocka
u kojoj Mjesec s juzne strane ekliptike prelazi na sjcvernu stranu. Silazni
cvor je tocka u kojoj Mjesec sa sjeverne strane ekliptike prelazi na juznu
stranu.
Linija cvorova jc zamisljena crta koja spaja uzlazni i silazni Mjesecev
cvor. Rotira po ckliptici. a jcdno kruzcnje izvrsi za !8,6 godina.
61
Period drakonisticke revolucije je vrijeme koje protekne izmedu dvaju
uzastopnih prolaza Mjeseca kroz uziazni iii silazni cvor.
Period animalisticke revolucije je vrijeme koje protekne izmedu dvaju
uzastopnih proiaza Mjeseca kroz tocke perigeja iii apogeja.
Deklinacija Mjeseca mijenja se od -28,5 do +28,5, kad je uzlazni
Mjesecev cvor u blizini proijetne tocke, iii od -18,5 do + 18,5 kad je
uzlazni Mjesecev cvor u blizini jesenske tocke.
Libracija je pojava zbog koje se s povrsine Zemlje vidi vise od polovice
Mjeseceve povrsine, a nastaje zbog razlicitih polozaja i brzina Mjeseca na
putanji, te zbog promjene polozaja opazaca u odnosu prema Mjesecu.
Mjeseceve mijene (faze) i pomrcine Sunca i Mjeseca
Mjeseceve faze (mijene) nastaiu zbog razlicitih medusobnih polozaja Zemlje,
Mjeseca i Sunca. Mjesec se, u odnosu prema Zemlji i Suncu, moze naci u
polozaju opozicije, kvadrature iii konjunkcije. Mijene su objasnjene na slici
37.
U polozaju I. na slici Mjesec je u konjunkciji. Zemlji je okrenuta njegova
zatamnjena strana, pa se ne vidi sa Zemlje. To je faza mlada iii mladog
Mjeseca.
w
>::
<{
a:
N
w
>
w
U
z
::J
(f)
Stika 37. Mjcscc u f'Oio:ajc u odno.\u 1'1'<'11111 /,111/ii i Stotcu. ,\fo:e
se 11 f'Oio:aju /.:rmjun/.:cije mlada ). u.\lut'" 1 iii /.:udutlul'll
fl/'1'(' i (CI\'I'Ii ).
62
SUNCE
_._ ... -

Stika 38. PomrCina Sunca nastaje kad se Mjesec nade izmedu Zemlje i Swzca.
Pomrcina Mjeseca nastaje kad Mjesec ude u sjenu Zemlje. PomrCina Sunca vidi se
samo s nekih dijelova Zemljine povdine, a pomrCina Mjeseca vidi se sa svih tocaka
na nocnoj strani Zemlje.
U polozaju V. na slici Mjesec je Zemlji okrenut osvijetljenom stranom, u
polozaju je opozicija, a ta se njegova faza zove ustap iii pun Mjesec.
U polozajima III. i VII. Mjesec je u kvadraturama. Faza Mjeseca prikazana
u polozaju III. zove se prva cetvrt, a u polozaju VII. zadnja cetvrt. U ostalim
polozajima Mjesec je u fazama koje se zovu oktanti.
U polozaju mlada povrsina Mjeseca se ne vidi. U polozaju ustapa vidi se
pun Mjesec. U poiozaju prve cetvrti vidi se polovina Mjeseceva diska okrenuta
prema zapadnoj strani horizonta. U polozaju zadnje cetvrti vidi se polovina
Mjeseceva diska okrenuta prema istocnoj strani horizonta. U polozajima
oktanla, kad je Mjesec biizu konjunkcije, vidi se uski Mjesecev srp, a, osim
osvijetljenog srpa, vidi se i ostali (zatamnjeni) dio Mjeseceve povrsine. Ta se
pojava zovc pcpeljasta svjetlost Mjeseca, a nastaje stoga sto u tim polozajima
potamnjeni dio povrsine Mjeseca obasjava svjetlost odbijena sa Zemlje.
Pomrcine Sunca i Mjeseca nastaju ako se dio povrsine Zemije nade u sjeni
Mjeseca, odnosno Mjesec u sjeni Zemije. Pomrcine Sunca s raznih dijeiova
povrsine Zcmijc vide sc u raziicitim obiicima, pa tako postoje potpune,
prstenaste iii djelomicne pomrcine. Uzrok pomrcina prikazan je na siici 38.
Na slici 3X. vidi sc da pomrcina Sunca mozc nastati samo u vrijeme kada
sc Mjcscc nalazi u polozaju konjunkcije. to jest u fazi mladog Mjeseca.
Potpuna pomrcina nastajc kad jc Mjeseccv disk jcdnak Suncevu iii veci od
njcga. a to sc mozc dogoditi kad su Zcmlja i Mjcscc mcdusobno najblizi,
daklc kad jc Mjcscc u blizini pcrigeja. Prstcnasta pomrcina nastaje kad je
polumjcr Mjcseccva diska manji od polumjcra Sunceva diska, a to se dogada
kad jc Mjcscc u bl izi ni apogcja. Za nastanak pomrcine Sunca deklinacije
Sunca i Mjcscca moraju biti istoimenc i jcdnakc. sto znaci da Mjesec mora biti
u jcdnom od cvorova. Pomrcina Mjcscca nastaje za vrijeme ustapa, kad je
Mjcscc u poloi.aju opot.icijc. Zbog vclicinc Zcmljine sjene Mjesec ne mora
63
'

biti tocno u voru. Prije ulaska u Zemljinu sjenu Mjesec prolazi kroz podrucje
polusjene, i njegova se povrsina postupno pomracuje. Granica osvijetljenog i
pomracenog dijela Mjeseceva diska zove se terminator.
Potpuno pomracenje Sunca moze se vidjeti unutar pojasa Zemljine povrsine
sirokog oko 200 km. Prstenasto pomracenje vidi se u pojasu do 430 km.
Djelomicno pomracenje Sunca moze se vidjeti najvise do priblizno 7 000 km.
Nasuprot tome, svako pomracenje Mjeseca vidi se sa svih geografskih sirina.
Odredeno mjesto na povrsini Zemlje ima oko tri puta vise pomracenja Mjeseca
nego pomracenja Sunca. Potpuna pomrcina Sunca za jedno mjesto na povrsini
Zemlje dogada se jedanput u otprilike 200 godina.
64
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Mjeseceve mijene nastaju zbog razlicitih medusobnih polozaja Sunca,
Zemlje i Mjeseca. Tijekom jedne sinodicne revolucije Mjesec pokazuje
vise faza: mlad, ustap, cetvrti i oktante.
Faza mlada nastaje kad je Mjesec u polozaju konjunkcije (Mjesec je
izmedu Zemlje i Sunca). Zemlji je tada okrenuta zatamnjena strana
Mjeseceve povrsine, pa se Mjesec ne vidi.
Faza ustapa nastaje kad je Mjesec u polozaju opozicije (Zemlja je
izmedu Sunca i Mjeseca). Zemlji je tada okrenuta osvijetljena strana
Mjeseca pa se vidi citav Mjesecev disk.
Cetvrti su faze kad se sa Zemlje vidi polovina Mjeseceva diska. Mjesec
je tada u polozajima kvadratura.
Oktanti su faze Mjeseca izmedu ustapa i cetvrti, odnosno izmedu mlada
i cetvrti. U prednjim oktantima (polozajima Mjeseca izmedu mlada i
cetvrti) vidi se osvijetljeni Mjesecev srp i pepeljasta svjetlost zatamnjenog
dijela povrsine Mjeseca.
Pomrcina Sunca nastaje za vrijeme mlada kad je Mjesec u nekom od
cvorova. Vidi se samo s nekih dijelova Zemlje, a moze biti potpuna,
djelomicna iii prstenasta.
Pomrcina Mjeseca nastaje u fazi ustapa kad je Mjesec u blizini nekog od
svojih cvorova. Vidi sc sa svih tocaka na Zemlji s kojih sc vidi Mjesec.
PITANJA ZA PROVJERU ZNANJA
I. Sto je paralelna ncbcska sfera") Kakva su prividna krctanja nebeskih
tijela za opazaca na polu? Zbog cega na nebeskim polovima vladaju
uvjeti polarnih dana i polarnih noci?
2. Sto je okomita nebeska sfera? Kako se prividno krccu nebeska tijela za
opazaca na ekvatoru Zemlje? Koliko na ekvatoru traje noc a koliko
dan? Zasto sumraci na ckvatoru traju najkracc)
3. Sto je kosa nebeska sfera? Kako se, za opazaca na nekoj geografskoj
sirini izmedu ekvatora i pola, prividno krecu nebeska tijela kojih je
deklinacija pozitivna? U kojoj tocki izlazi, a u kojoj zalazi nebesko
tijelo kojega je deklinacija 0? Sto je amplituda nebeskog tijela? Koje
tocke nebeske sfere povezuje istocni prvi vertikal? Koliki je azimut
nebeskog tijela u trenutku prolaza kroz zapadni prvi vertikal?
4. Zasto neka nebeska tijela stalno kruze iznad horizonta? Kolika mora
biti deklinacija tih nebeskih tijela? Kolika je geografska sirina mjesta
u kojem je Sunce zadnje cirkumpolarno prvog dana zime? Vidi li se s
geografske sirine q> = 43 N zvijezda Peacock deklinacija koje je
0=56S?
5. Koji su klimatski pojasovi na povrsini Zemlje? Koje su granice
klimatskih pojasova? Sto karakterizira hladne klimatske pojasove?
Koje su karakteristike umjerenih klimatskih pojasova? U kojem klimatskom
pojasu Sunce moze barem jedanput godisnje biti u zenitu opazaca?
6. Zbog cega nastaju godisnja doba? Zasto je na sjevernoj hemisferi
Zemlje dan najkraCi oko 22. prosinca? Kada pocinju i koliko traju
pojedina godisnja doba? U kojim se tipicnim tockama Sunce prividno
nalazi kad pocinju pojedina godisnja doba? Zbog cega godisnja doba
nejednako traju?
7. Da li se zvijezdama mijenjaju deklinacije i surektascenzije? Zbog kojih
se pojava polozaj zvijezda na nebeskoj sferi stvarno mijenja, a zbog
kojih samo prividno? Sto se stvarno mijenja zbog precesije? Zasto
nastaje precesija ekvinocija? Sto je Platonova godina i koliko traje?
Zbog cega nastaje nutacija? Koliko traje jedna nutacijska petlja? Kako
nastaje aberacija?
8. Koje su karakteristicne tocke putanje Mjeseca? Kako se zove
potrebno da Mjesec oko Zemlje izvrsi jedno kruzenje od 360? Sto je
to sinodicni mjesec i koliko traje? Sto su cvorovi, a sto linija cvorova?
Koja je posljedica kruzenja linije cvorova po ekliptici?
9. Kako nastaju Mjeseceve mijene? U kojem je polozaju Mjesec za
vrijeme mlada, au kojem za vrijeme ustapa? Kad mote nastati pomrcina
Sunca. odnosno Mjeseca?
65
5. Vrijeme i osnove mjerenja
vremena
Pojam vremena
Vrijeme bi se _moglo definirati kao nizanje dogadaja.
:rotok_ moze se _od:edivati prema pojavama koje se ponavljaju u
Na pnmJer, razdoblje izmedu dviju donjih kulminacija
Su_nca Jest _Jed_nog dana,. razdoblje izmedu dviju uzastopnih konjunkcija
vnJeme !e a razdoblje izmedu dvaju uzastopnih
1zlazaka Sunca u IStOJ tock1 honzonta vrijeme je jedne godine.
Svaki se ponavlja moze posluziti za mjerenje
U proslostl se VfiJeme mJenlo razdobljem potrebnim da iz mjerne
posude IStekne odred_ena kolicina vode. Kasnije se voda zamijenila pijeskom,
pa su M_oder_no .:acunanje vremena pocelo je posto je
otk_nla UJednacenost tltranp nJihala i elasticne opruge, pa su konstruirani
prv1 I. . U vremenu protok vremena racuna se brojenjem
frekvenciJe tltranJa atoma nekih krista!a
6

. jedinica za mjerenje vrc;!mena je sekunda

7
Moderni atomski satovi
koje je atomskim iii kinematickim vremenom, a
prec1znost Je tolika da neki od njih grijese samo jednu sekundu na
tlSUCU god111a.
Dan i vrste dana
od jednog dana jest vrijeme koje protekne izmeuu dviju uzastopnih
kul_nwlac!Ja nekog nebeskog tijela u odredenom meridijanu na povrsini Zemlje.
PostoJe razne vrste dana. ov1sno o tome koje nebesko tijelo ku lminira dvaput
uzastopno u mendiJ<IIlll (slika 39).
U odredenom trc'IHilku u meridijanu tocke ;\ na povrsini Zemlje kulminirali
M_1cscc: Sunce. jedan_ od planeta. proljetna tocka i zvijezda.
I oslo Je Zcml.Ja ll:nsii<IJcdnu rotaCIJLI oko svoje osi. rasporcd nd1e.skih tijcla
se poremetio. M 1 '
' . cscc JC ...:roz to vrqeme presao oko 12 u progrcsivnom
'
1
/.cmljt' o/.:.o 1/ostite' osi nijc .\.ll.\'l'iiiiJII'tll'ilno . .Vainlc' /.onlja tl.\fltlrtll'a
..



IJII .tl _.J . " \ 10 .\cl..tolt!a chlcTno ( 1.6-1 mi/isckmulc .\Takilt /(}() ,:.:nduwi.
, ,fcen/' 1/.t i.-rcll.,,l/tllld f<J67. gorlinc no 13. ttt .-o fllfl'lt'
t __urc':t:c. I r:. cii'/111/0f.' /I' trojollf<' ocl /()'}, 631 770 f'('riot/11 .rc11:ntjo 1. 11 j1 1 dJ.!.ol 11 ,.0 11
njd11 :- 11
1.1//(d/r chlf/1 lttjlt't/flllil l'!l:lfiiii''I/OI'IIIIJ.!. \/i/1/fU i/10111<1 n.ijr1 /3.?
66
smislu, Sunce oko I
0
, takoder u progresivnom smislu, planet je promijenio
svoj polozaj u progresivnom iii retrogradnom smislu, proljetna tocka pomaknula
se za malu vrijednost (0.12" iii 0,008 vremenskih sekunda) u retrogradnom
smjeru i samo je zvijezda zadrzala isti polozaj. Tako se moze definirati pet
vrsta dana:
I. Suncev dan. Iz slike se vidi da ce Sunce dvaput uzastopno proci kroz isti
meridijan kad Zemlja ucini oko 1 o vise od punog kruga oko svoje osi u odnosu
prema zvijezdi.
2. Mjesecev dan. To je vrijeme potrebno da Zemlja ucini punu rotaciju oko
svoje osi i jos oko trinaest stupnjeva. Varira oko srednje vrijednosti koja
iznosi 24 sata i 50 minuta.
3. Planetni dan. To je vrijeme potrebno da odredeni planet kulminira
dvaput uzastopno u istoj tocki na povrsini Zemlje. Moze biti dulji iii kraci od
Sunceva dana.
4. Tropski dan. To je vrijeme potrebno da proljetna tocka dvaput uzastopno
kulminira u odredenom meridijanu. Na slici se vidi da je nesto kraci od
zvjezdanog dana (za 0,008 sekundi), a od Sunceva dana kraci je oko 4 minute.
5. Zvjezdani dan. To je vrijeme potrebno da odredena zvijezda dvaput
uzastopno kulminira u istom meridijanu na Zemlji. Kraci je od Sunceva dana
oko 4 minute. Kao zvjezdani dan uzima se, zapravo, tropski dan, pa je
zvjezdani dan vrijeme potrebno da proljetna tocka dvaput uzastopno kulminira
u odredenoj tocki na povrsini Zemlje.
Za pocetak zvjezdanog dana uzima se prolaz proljetne tocke kroz gornji
meridijan (gornja kulminacija proljetne tocke), pa se zvjezdano vrijeme poklapa
sa satnim kutom proljetne tocke.
ZVIJEZDA
.\"lika 39. /)on je koje flrlildne diju kulminacija
nc/Jcskog rijela JW ndom meridijanu tw f!OI'r.i"ini Zemlje. 01isno o nebeskom rijelu
kojc dafll/1 kro: meridijan. po.rtojc ra:ne IT.I"Ie dana.
67
'

Za pocetak Sunceva dana uzima se prolaz Sunca kroz donji meridijan
(donja kulminacija Sunca). Buduci da se satni kut pocinje racunati od trenutka
prolaza nebeskog tijela kroz gornji meridijan, satni kut Sunca i pravo Suncevo
vrijeme razlikuju se medusobno za 180 iii 12 sati.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Dan je vrijeme koje protekne izmedu dvije uzastopne kulminacije nekog
nebeskog tijela u odredenom meridijanu.
Suncev dan je vrijeme koje protekne izmedu dvije uzastopne kulminacije
Sunca u odredenom meridijanu.
Mjesecev dan je vrijeme koje protekne izmedu dvije kulminacije Mjeseca.
Duzi je od Sunceva dana oko 50 minuta.
Zvjezdani dan je koje protekne izmedu dviju kulminacija proljetne
tocke u odredenom meridijanu. KraCi je od Sunceva dana oko 4 minute.
Kalen dar
Kalendar je bio jedan od najranijih oblika prakticne primjene astronomije.
Kroz povijest su se koristile uglavnom tri vrste kalendara:
I. Lunarni kalendar kao osnovu za racunanje vremena imao je Mjesec.
Godina je trajala I 2 Iunarnih mjeseci kojih je srednja duzina iznosiia 29,5
dana. Mjeseci su naizmjence trajali 29 i 30 dana. Takva godina ima ukupno
354 dana, a njome se jos sluze neke musiimanske zemije.
2. Lunisolarni kaiendar temeiji se na kretanju Mjeseca koje se u odredenim
razdobijima uskiadivaio s kretanjima Sunca. Godina se racunaia Iunarnim
mjesecima i trajaia je 354 dana, a da bi se vrijeme uskiadiio s putanjom
Sunca, neke su godine imaie trinaesti mjesec.
3. Soiarni kalcndar kao osnovu uzima kretanja Su11ea. Prvi su se tom
vrstom kalendara koristili Egipcani, iako postoje indicije da su Kinezi takav
kalendar koristili i ranije. Osnova za racunanje vremena je kretanje Sunca.
Godine u kalendaru broje se od nekih pocetaka koji se zovu epohe.
Postojale su iii postoje razne epohe. Najvise je u uporabi krscanska epoha koja
zapocinje rodenjem Krista, a brojenje po njoj uveo je Dionizije Exigus 533.
godine.
Danasnji nacin racunanja vremena nastavlja se na julijansku reformu kalendara.
Do Julija Centra rimski kalendar bio je slican najstarijemu grckome. Godina
se sastojala od 12 mjeseci (martius- prvi. aprilis- drugi. maius- treci. junius
-cetvrti, quintilis - peti. sextilis - sesti. september - sed mi. october -. osmi.
november - deveti. december - deseti. ianuarius - jedanaesti i fehru;trius -
68
dvanaesti). Godina se zavrsavala u februaru. pa je taj mjesec imao onoiiko
dana koliko je preostalo da se zavrsi razdoblje od 365 dana i trajao je 28 dana.
Raznovrsne intervencija u kalendar unijele su potpunu zbrku, pa je, na
nagovor astronoma Sosigena, Julije Cezar proveo prvu reformu kalendara.
Godinu 46. prije Krista produzio je 67 dana umetanjem tog razdoblja izmedu
novembra i decembra, tako da je ta godina trajala ukupno 445 dana. Time su
se uskladile civilna i tropska godina. Nesto kasnije mjesec quintilis zamijenjen
je nazivom julius, a mjesec sextilis nazivom augustus. Zadnji mjesec u godini
(februarius) trajao je 28 iii 29 dana (svaka cetvrta godina bila je prestupna).
Kasnije, nakon uvodenja krscanske epohe, pocetak godine poceo se racunati
datumom Kristova rodenja, a kako se imena mjeseci nisu mijenjala, september
je postao deveti mjesec, october deseti itd.
Julijanska reforma kalendara priblizila je nacin racunanja vremena stvarnim
odnosima u kretanjima Zemlje oko Sunca i Mjeseca oko Zemlje, ali zbog
netocnih trajanja (tropska godina ne iznosi tocno 365,25 dana) u duzem su se
razdoblju ponovno pojavile pogreske. Zbog toga je papa Grgur XIII. uveo
novi kalendar, a po proracunima napuljskog astronoma i fizicara Aloisiusa
Liliusa. Godina I582. trajala je deset dana krace: poslije 4. listopada papa je
odredio da bude IS. listopada. Time su civilna i tropska godina ponovno
uskladene. Uvedena su neka poboljsanja u racunanju vremena: svaka cetvrta
godina je prestupna, osim stoljetnih godina koje nisu djeljive s 400 bez
ostatka (na primjer, I 600. god ina bila je prestupna, ali 1800. nije, I 900.
godina nije bila prestupna, no 2000. ce biti). Ta reforma kalendara toliko je
priblizila trajanje civilne i tropske godine da novo uskladivanje kalendara
nece biti potrebnO daijnjih 2 QQQ godinaH.
Slavenski kaiendar: stari su Slaveni imali lunisoiarni kalendar, a soiarni
kaiendar prihvatili su zajedno s krscanstvom. Pri tome su neki od slavenskih
naroda zadrzali svoje staroslavenske nazive (Hrvatska- lipanj- kad cvate lipa,
Ukrajina - lypen. Poljska - lipiec). a ostali su prihvatili krscanske nazive
mjeseci (januar, februar itd.). Imena mjesecima u hrvatskom jeziku u konacnom
obliku odredena su krajem proslog stoljeca.
s lf1llk jc naknn drugoga .n-jcrskog ratu l'okrcnuto Jlitunje nformc /.:alcndara H .d.lnJW OliN. f1rnllo:o1i
na6n l'llluna11ja l'I'('III('IW na:.i1a .\C .o-jcrs/.:.i /.:.(1/cndar. l'n tnm kalcndaru got/ina hi sc I'(Jt!ijelilu 1t
c:etiri I..Tal'!cdn jednakc du:ine. a ,1aki hi in1ou flu rri 111jncTcl. lf .\\'aknm hi I..Tarlolu JIITi mjncc
imao 31 dan. a ostala cha 30 tlww (3/ dan imah hi ,ijet\tnj. tralanj . .npanj i listopad). rime hi .\e
JWklapali dat11mi .\ danima 11 ito jct!nakn :a .uaku gndinu. tJ .. normalnoj" got!ini till kraju
JHosinca t!odmao hi .H' i<'dan dan hlugdun. a i:nm kalcndara. {/ J11'<'XfllfWOj godini hila
hi dl'(/ tak1a dana. jcdan 1/(1 kraju Jll"tnincu. 11 il'dtln na kraju liJmja. J'akiim na('inom _,,aki hi fHTi
clan fJITog mjc,cnl 11 krarralu n!'cliclia. J'ni dan drugog u klartalu hio hi srijeda. a fH"I'i
dan rrctl.r.: mincnt 11 hil' ht 111"/icl.. F11kf! /11 f1 hio 1)n'11i kalnulur.
(il)
Pravi Suncev dan i pravo vrijeme
Najprilagodenije potrebama covjeka je Suncevo vrijeme, buduci da je zivot
potpuno prilagoden pojavama neposredno vezanim za polozaj Sunca u tijeku
dana iii godine.
Pravo Suncevo vrijeme je vrijeme koje se racuna iz polozaja Sunca.
Vrijeme koje protekne izmedu dviju kulminacija Sunca u nekom meridijanu je
pravi Suncev dan. Pravo mjesno vrijeme (tp za mjesno pravo vrijeme iii Tp za
pravo vrijeme u meridijanu Greenwich) u odredenom trenutku moze se izracunati
pomocu satnog kuta Sunca:
(15)
Pribrojnik 12h predocuje vremensku razliku od trenutka pocetka racunanja
vremena (donja kulminacija Sunca iii prava ponoc) i pocetka racunanja
mjesnog satnog kuta (gornja kulminacija Sunc:a iii pravo podne). Buduci da se
satni kut racuna od trenutka prolaza Sunca kroz gornji meridijan do 360,
mnogo je prakticnije racunanje pravog vremena pomocu vrijednosti istocnog
iii zapadnoga mjesnog satnog kuta. Pri tome treba imati na umu:
- ako je Sunce proslo gornji meridijan (ako je proslo pravo podne), mjesni
satni kut ima zapadni predznak (sw)
- ako Sunce nije proslo gornji meridijan (ako nije proslo pravo podne),
mjesni satni kut ima istocni predznak (sE).
Pravo Suncevo vrijeme tada se moze izracunati iz izraza:
fp = 12
11
- SE
rr=l2
11
+sw.
( 16)
Ti su izrazi \'ai:ni u navigacijskoj praksi za racun vrc:mena izlaza i zalaza
Sunca, trajanje sumraka te prolaza Sunca kroz istocni iii zapadni prvi vertikal
i najvecu digresiju. Zbog ncjcdnakomjernog kretanja Sunca po ckliptici pravi
Suncev dan ncma jcdnako trajanje u razlicitim razdobljima godinc. Razlog
tome je nejednakomjerna promjena surektascenzije i nagib ekliptike nad
ncbeski ckvator. Zhog toga pravo Sunccvo vrijcmc nijc prikladno za primjcnu
u svakodncvnom i.ivotu.
Srednji Suncev dan i srednje vrijeme
Pravo Suncc ncina ujcdnaccno prividno godisnjc krct;tnjc. Suncc nckad
prevali vcL'i pri\ idni put. na ncbcskoj skri (u poloi.ajima hliskim pcrihclu). a
nckad kraci (u Jlllloiajima bliskim afclu). pa sc pojavljuju I'allikc u trajanjim<t
dana. Dan ilajduiL trajL prvog dana zimc (oko 21. prosinctl. ;tnajkracc prvog
dana ljcta (okP 22. lipnj;t). Ra1lika izmcl1ll ll<tjdui.cg i najkraL'cga pravog
Sunceva dana iltlllsi oko ) I SL'kundu.
70
Ravnomjerni protok vremena moze se racunati smatrajuci da je putanja
Sunca na nebeskoj sferi ujednacena, da Sunce nema deklinaciju i da mu se
surektascenzija mijenja ravnomjerno. Takvo zamisijeno Sunce staino bi se
kretaio po ekvatoru i dnevno bi prevaljivaio 0 59' 08,33". To bi se dogadalo
kada bi Zemlja oko Sunca kruzila po putanji obiika kruznice i kada bi se
ravnina putanje pokiapaia s ravninom ekvatora Zemije. Takvo (zamisijeno)
Sunce koje ravnomjerno mijenja svoj polozaj na nebu zove se srednje Sunce,
a vrijeme koje se mjeri pomocu srednjeg Sunca zove se srednje Suncevo
vrijeme (t, za srednje mjesno vrijeme iii UT za srednje vrijeme u meridijanu

Svaki meridijan ima svoje pravo iii srednje Suncevo vrijeme, pa ista
vremena u odredenom trenutku imaju samo mjesta koja se naiaze na istom
meridijanu.
J ednadzba vremena
Pravo i srednje Suncevo vrijeme raziikuju se za jednadzbu vremena (e),
koje je vrijednost u astronomskim godisnjacima za svaki dan. Jednadzba
vremena definirana je kao raziika izmedu pravog (tp. odnosno Tp) i srednjeg
Sunceva vremena (Is. odnosno UT):
Slika 40. Jcdnad:ba l'l"<'lll<'llll ('eriri flllla godi.i11jc ima t'l"ijednosr 0. Nojl'<'('ll
i:111edu fli'Ul'Og i srcdnjcg Sun(<'l'U 1'1"<'111<'11<1 jc 11 srude'/0111<'.
11
{I d.-!ut!u s .. Nmom fl'hnid.:.om rt.-olucijnm //1(} .. nt! /()87. gnllillc mtdtolorodlltl krarint .-a .\l'l'dnjt
1'1"/jnllt' II 11/t'l'ftft)UII/1 ( ;l'l'('l/\!'idl jc (!}' ( f/11/!'f'/ \(rf j'flllt').
71
Pravo Sunce mote se naiaziti ispred iii iza srednjeg Sunca, pa jednadtba
vremena mote imati pozitivan iii negativan predznak. Cetiri puta tijekom
godine pravo i srednje Sunce se pokiapaju pa je jednadtba vremena jednaka
nuii. To se dogada 15. travnja, 14. lipnja, 2. rujna i 25. prosinca. Ostaiih dana
u godini srednje i pravo Suncevo vrijeme se raz1ikuju, a jednadtba vremena
varira od -14,4 minute (12. veljace) do +16,4 minute (3. studenoga). Grafikon
vrijednosti jednadtbe vremena prikazan je na s1ici 40.
Geografska duzina u funkciji vremena
Svaki meridijan na povrsini Zemlje ima v1astito vrijeme koje se raz1ikuje
od vremena svih drugih meridijana, pa je potrebno iz vremena jednog meridijana
izracunati vrijeme drugog meridijana. Najcesci je s1ucaj da se vrijeme odredene
pozicije (mjesno vrijeme) preracunava u vrijeme meridijana Greenwich (grinicko
vrijeme). Medusobni odnosi vid1jivi su na siici 41.
Za neku poziciju oznacenu sa Z pravo iii srednje vrijeme pocinje teCi od
trenutka proiaza pravog iii srednjeg Sunca kroz donji meridijan. Za meridijan
Greenwich vrijeme pocinje teci u trenutku proiaska Sunca kroz donji meridijan
Greenwicha. Kao sto se vidi iz slike, grinicko i mjesno vrijeme raz1ikuju se
za vrijednost geografske dutine pozicije Z. Ako je posrijedi pravo Sunce,
pravo vrijeme u Greenwichu i pravo mjesno vrijeme povezani su izrazom:
( 18)
GK
Stika -11. Mjesno 1-rije111<' i grinid:o 1-rl}<'llll' .1<' :.u 1-rljednost g<'ogru(\1.:<'
du;.ine.
72
Ako se radi o srednjem Suncu, mjesno srednje vrijeme mote se dobiti iz
izraza:
t, = UT +A.. (19)
Satni kut Sunca (iii bi1o kojega nebeskog tijela) pocinje se racunati od
trenutka prolaza kroz gornji meridijan. Na slici je vidljivo da se odnosi
mjesnog i grinickog satnog kuta mogu izracunati iz izraza:
s=S+A.
(20)
Jedan od prvih prijedloga izracunavanja geografske pretpostav_Ijao
je poznavanje tocnog vremena u nekom pocetno_m _Ako
poznavaio srednje iii pravo mjesno vrijeme i ako b1 se citati III
pravo vrijeme pocetnog meridijana, iz izraza (18). (19) III (20) mogia b1 se
izracunati geografska duzina.
Zonsko vrijeme i datumska granica
BuduCi da svaki meridijan na Zemiji ima razlicita prava i srednja vremena,
biio bi vrlo neprakticno kada bi se vrijeme, zaist_a _P? sre?njem
Suncevu vremenu. Tada bi, na primjer, Zadar i Sibemk 1ma1I raz1Ic1to Vf!Jeme.
Zbog toga je povrsina Zem1je razdije1jena u 24 _zone unutar kojih
se na svakom meridijanu vrijeme racuna po srednJem mendiJanu zone. Takvo
vrijeme zove se zonsko vrijeme.
Podjela Zemlje na vremenske zone dogovorena je kongr_esu u Rimu
1883. godine, ali su tek 1911. na konferenciJI_u :anzu
zone i zonska vremena. Sustavom Je povrsma Zem!Je podiJelJena u _4 diJe1a
(zone) od kojih svaka obuhvaca 15 geografske duzine. Meridij_an Greenwicha
je sredisnji meridijan nulte a_ osta;Ih 0111
kojih je geografska dutma vtsekratntk brop 15 (mend1pn 15 , 30 , 45 ltd.).
Racunaju se od nulte zone koja obuhvaca podrucje ?d -7,5 + 7,5, pre_ma
istoku u pozitivnom smislu. a prema zapadu u negauvnom sm1slu. Na pnmJer,
zona +I obuhvaca podrucja od +7.5 do +22.5 geografske duzine. zona -1 od
-7,5 do -22.5 geografske duzine, i tako dalje (slika 42).
Iz prakticnih razloga granice vremenskih zona najcesce ne meridijan
vee obuhvacaju podrucja pojedinih drtava i slijede njihove gra111ce. U
drzavama koj-e se prostiru na velikim prostranstvima ima vise vremenskth
zona. pa takt; na primjer tcritorij Rusije pokriva II zona, teritorij SAD sest
zona
111
, teritorij Kanade pet zona itd.
Yelik broj drzava prihvatio je razlicita zonska nemena zaodredene
Ljeti se na odredenom podrucju vrijeme mjeri po jednoJ_ vnJeme),
a zimi po drugoj (zimsko vrijeme), tako da postop 1 popm sezonskog
vre men a.
/tl (/ S,.\/) ,-III/C \II intfck.\ircii/C \/lfltO(Il/111 fJI'ctf.-110/.:.tl/11, :oil(' f'O:itintilll illc/('/.:SOIII, 0
.nne rug/lf/1'11/111 lltdcJ..,olll
73
nedjelja 0 sati = subota 24 sata
5
6
7
11
24
12
nedjelja
23
nedjelja 24 sata = ponedjeljak 0 sati
19
18
13
Slika 42. Povr.\:ina Zemlje podije/jena je na 24 :one. Unutar svake zone vrijeme se
sredn!em Suncevu vremenu sredisnjeg meridijana kojega je geografska
duzma V1sekrat111k broja 15. Uzdut meridijana 180 vremenska raz/ika iznosi jedan
dan, pa tog meridijana prola:i datumska granica.
. I 2 presijeca datumska granica. Nairne, ako se putuje pre rna istoku,
VfiJeme tece pa se do I 2. zone nagomiia dvanaest sati. Putovanjem
zapadu VflJeme tece unazad, pa se do I 2. zone sku pi dvanaest sati
nego u meridijanu Greenwich. Na meridijanu I 80 raziika je 24 satn iii
Jed an dan. Datumska granica ne siijedi meridijan I 80 vee' zaobiiazi naseijena
podrucja.
vrijeme odreduje se po vremenu sredisnjeg meridijana zone, pa c'e
se VflJednost zonskog vremena (t,) izracunati ako se srednjem Suncevu
vremenu u meridijanu Greenwich (UT) pribroji vrijednost zone (x), racunajuc'i
predznak:
t, = UT + .r. (21)
. U pomorskoj praksi priiikom putovanja prema istoku brodski sat pomice se
sat unaprijed za prijedenih I 5 geografske duzine. Najcescc svaka straza
pomrce sat za 20 minuta. Priiikom piovidbe prema zapadu sat se pomice
unazad. prclaska datutn.-;kc granicc 11 1oi.nji prema istok11 odbijc se
Jedan dan. a prilikom piovidhc prcma !.ap;tdll dodajc sc jcdan dan.
Nase podr11cjc pripada u srednjoeuropsk11 1.0n11 CJ.ona.+i). ali se koristi i
sezonsko vrijemc (J.ona +2). Vrijeme 11 nasoj 1.oni rac11na se po srednjem
meridijan11 15" E
11

II :\_leridt'it_/11 15 r f'!"0/1:_-, t:ll:tdu St'llfd f A,n/ohllgu. /{lid 1/d\l)fl'llill 11/fC\1{1 fll"rl/11.-i \/"('llillflf/1 111/C\111
.\1'\lrttllf (fla 1,;,/mntPIII i 1/rhinj flit/ !>ut:lll! oto/.. 11 )
7-l
?
'
YAZNIJI POJMOYI I DEFINICIJE
Pravo vrijeme je vrijeme koje se racuna po poiozaju pravog Sunca. Zbog
nejednakomjernog prividnog kretanja Sunca tijekom godine, pravo vrijeme
nije primjereno svakodnevnoj uporabi.
Srednje vrijeme racuna se po zamisijenom srednjem Suncu koje se
jednakomjerno krece po nebeskom ekvatoru.
Jednadzba vremena je razlika izmedu pravog i srednjeg vremena. Cetiri
puta godisnje ima vrijednost 0. Najvecu poziti nu vrijednost (:'"I 6,4
minute) ima u studenome, a najmanju negativnu vrijednost (-I4,4 minute)
u veljaci.
Pravo mjesno vnJeme je vrijeme koje se racuna po polozaju Sunca u
odnosu prema nekom meridijanu.
Srednje mjesno vrijeme racuna se po polozaju srednjeg Sunca u odnosu
prema nekom meridijanu.
Pravo grinicko vrijeme je vrijeme koje se racu?a po polozaju Sun.ca _u
odnosu prema meridijanu Greenwich. Od pravog mJesnog vremena razhkuJe
se za vrijednost geografske duzine.
Srednje grinicko vrijeme racuna se po polozaju srednjeg Sunca u. od?osu
prema meridijanu Greenwich. Od srednjeg mjesnog vremena razl!kuje se
za vrijednost geografske duzine.
, Pravo vrijeme i satni kut Sunca razlikuju se za 12 sari.
Vremenska zona je podrucje na povrsini Zemlje u kojemu se koristi isto
srednje vrijeme. U naseljenim podrucjima najcesce prati drzavne granice.
U nenaseljenim podrucjima i na oceanima pokriva podrucje sirine 15 sa
sredisnjim meridijanom koji je visekratnik broja 15 (meridijani 15. 30.
45 itd.). Sredisnji meridijan nuite zone je meridijan Greenwtcha (0).
Ukupno ima 12 istocnih i 12 zapadnih zona. Istocne zone imaju pozitivan
predznak, a zapadne negativan.
Zonsko vrijeme racuna se po srednjem vremenu sredisnjeg meridijana
zone. Od srednjega grinickog vremena raziikuje se za vnJednost zone.
Datumska granica je linija koja presijeca dvanaestu zonu.
I 80 vrijeme se razlikuje za jedan dan. Datumska granica proiazr nenaseiJenrrn
podrucjima.
Sczonsko vrijcmc je ITijeme koje se u odredenoj zoni koristi tijekom
Ijetne sezone. Vrijeme se tada racuna po vn:mcnu nekc druge zone. <t nc
one kojoj odredeno podrucje stvarno pripada.
PITANJA ZA PROVJERU ZNANJA
1. Kako sc moi.e del'inirati vrijeme> Koja jc osnovna jcdiniL'<J t.a mjcrcnjc
vremcna'' Sto je to dan i koje vrstc dana postojc'
1
/.bog (ega postoji
razlika i1.1ncdu Suncc\'Og i 1.vjezdanog dana i kolika jc ..'
2. Zasto slui.i Kojc su se nstt: kaiendara koristiie iii sc jos
koriste'! Kako su u kalet;daru usklaL1ena kretanja Sunea i Mjeseca)
75
76
Zasto deveti, deseti, jedanaesti i dvanaesti mjesec imaju imena septembar
(sedmi), oktobar (osmi), novembar (deveti) i decembar (deseti)? Zasto
mjesec februar ima najmanje dana? Kako je izvrsena julijanska, a kako
gregorijanska reforma kalendara?
3. Po cemu se mjeri vrijeme u svakodnevnom zivotu? Je li kretanje
pravog Sunca prakticno za racunanje vremena? Kako se medusobno
odnose pravo Suncevo vrijeme i mjesni satni kut Sunca?
4. Sto znaei pojam srednjeg Sunca? Zasto je zamisljeno srednje Sunce
pogodnije za racunanje vremena od pravog Sunca?
5. Kako se zove razlika izmedu pravog i srednjeg vremena? Kako se ta
razlika mijenja tijekom godine?
6. Sto je mjesno vrijeme? Po cemu se mjeri pravo mjesno vrijeme, a po
cemu srednje mjesno vrijeme? Zasto je vazno grinicko vrijeme? Kakva
je razlika izmedu grinickog i mjesnog vremena? Kojim se vremenom
mogu izracunati koordinate nebeskih tijela iz Nautickog godisnjaka?
7. Zbog cega se srednje vrijeme ne moze koristiti u svakodnevnom
zivotu? Sto je zonsko vrijeme? Po kojem se meridijanu racuna vrijeme
u odredenoj zoni? Kolika je sirina pojedinih zona? Zasto granice zona
l}ajcesce slijede drzavne granice? Zasto se koriste sezonska vremena?
Sto je datumska granica?
6. Primjena nautickog
godisnjaka
Nauticki godisnjaci
Nauticki godisnjaci su godisnje publikacije koje donose podatke o koordinatama
nebeskih tijela. Velik je broj godisnjaka, a na brodovima se najcesce rabi
Brown's Nautical Almanac koji od 1877. godine izdaje britanski izdavac
Brown, Son & Ferguson L TO. Sadrzi informacije potrebne za razne vrste
poslova na brodu, a sastavljen je od sectam dijelova. U prvom dijelu prikazani
su astronomski navigacijski podaci: efemeride Sunca, Mjeseca. proljetne
tocke, Venere, Mars a, J upitera. Saturna i 130 zvijezda. Za nebeska tijela u
Suncevu sustavu prikazane su deklinacije i grinicki satni kutovi za svaki sat
srednjeg grinickog vremena (UT), za proljetnu tocku grinicki satni kut za
svaki sat, a za zvijezde deklinacije i surektascenzije s mjesecnim vrijednostima.
Osim toga, prikazani su i podaci o vremenima izlaza i zalaza Sunca i Mjeseca,
vremena prolaza tih nebeskih tijela i planeta kroz meridijan, vrijednost jednadzbe
vremena za 0 sati i 12 sati UT. Prvi dio sadrzi i tablice za korekciju, tablice
za izracun geografske sirine iz visine Polarne zvijezde i dijagram za identifikacije
zvijezda. U drugom je dijelu velik broj navigacijskih tablica (nauticke tablice).
U trecem dijelu su tablice plime i oseke za sva podrucja svijeta, s luckim
zakasnjenjima i strujama plima i oseka. U cetvrtom su dijelu navedene
udaljenosti britanske obale i obale sjeverne Europe te pilotske informacije.
Peti dio godisnjaka je popis svjetionika, sesti dio je daljinar svih svjetskih
luka, u sedmom dijelu su informacije vazne za pravnu regulaciju pomorskog
poslovanja kao sto su tekstovi konvencija, zakona, osiguranje itd., velik broj
podataka o teretima. nacinima krcanja, meteoroloski podaci itd.
Osim Brown's Nautical Almanaca. na brodovima se koristi i Nauticki
godisnjak koji kontinuirano izdajc Drzavni hidrografski institut u Splitu
(HIDCRO). Ta publikacija sadrzi mnogo manji broj informacija. a sve su
vezanc za astronomska opazanja. U promjenljivom efemeridskom dijelu prikazani
su grinicki satni kutovi za Sunce. proljetnu tocku. Veneru. Mars. Mjesec,
Jupiter i Saturn tc dcklinacijc za Suncc. Vcneru. Mars, Mjesec, Jupiter i
Saturn. Ti podaci prikazani su za svaki parni sat srcdnjcga grinickog vremena
(UT) s pocctkom u 0 sati sYakog dana. Osim tih podataka, u godisnjaku su jos
i podaci o ncmcnima izlaza i zalaza Sunca i Mjeseca, vremenima trajanja
grauanskog i astronomskog sumraka. vrcmcnima prolaza Sunca, Mjeseca i
navigacijskih plancta kroz mcridijan. vrijcdnost horizontske paralakse, velicine
polumjcra Sunca i \1jcscca tc vrijcdnost jednadzbe vremena. Ti su podaci
izncscni za \\aki dan. Surcktasccnzijc i dcklinacije 54 navigacijske zvijezde
77
prikazane su za svaki mjesec u godini. Isto taka, za svaki su mjesec prikazana
i vremena prolaza zvijezda kroz meridijan. s posebnom tablicom za korekcije.
Za racun geografske sirine iz visine Polarne zvijezde dane su tri tablice, a
jedna tablica je namijenjena racunanju azimuta Polarne zvijezde. U stalnom
efemeridskom dijelu jos su interpolacijske i neke pomocne tablice. Godisnjak
ima i tri zvjezdane karte za identifikaciju. kartu i tablicu zonskih vremena i
detaljnu uputu s primjerima za racunanje astronomskih nautickih podataka.
Na kraju udtbenika priloteni su dijelovi Nautickog godisnjaka za 1993.
godinu.
Izracunavanje satnog kuta i deklinacije
Nauticki godisnjak daje satni kut i deklinaciju Sunca, Mjeseca i navigacijskih
planeta za svaki dan i svaki parni sat srednjeg vremena u Greenwichu (UT).
Za svaki drugi trenutak izracun satnog kuta i deklinacija omogucen je
interpolacijskim tablicama. Satni kut ima dva popravka: prvi popravak je
razlika satnog kuta izmedu zadnjeg parnog sata i tratenog vremena, a drugi
popravak je interpolacija za nepravilnu promjenu satnog kuta. Deklinacija ima
samo drugi popravak. Argumenti za drugi popravak na dnu su efemerida.
Za zvijezde su u posebnim tablicama prikazane surektascenzije i deklinacije,
a satni kut mote se izracunati kao zbroj surektascenzije i satnog kuta proljetne
tocke.
Racun vremena prolaza nebeskih tijela kroz
meridijan
Nauticki godisnjaci omogucu_1u racun vremcna prolaza kroz meridijan svih
nebeskih tijcla koja se koriste u astronomskoj navigaciji.
Prolaz Sunc;1 kroz mcridijan moi:e sc izracunati na tri nacina:
I. Koristenjem cinjenice da u trenutku prolaza Sunca kroz meridijan pravo
mjesno Suncen1 ITijemc iznosi 12 sati. i pretvaranjcm tog nemcna u /.onsko.
2. U trcnutku prnlaza Su11ea krnz mcridijan njcgm satni kut ;_;, mcridijan
Greenwich odgo1;1ra gcografskoj dui.ini. /.amjcnnm tih vnjcdnosti invcrznim
sc postupkom nwi.c srcdnjc ni_jcmc u (irecnwichu. a pribrajanjem
zone i zonsko nijcmc prolaza Sunca krnz meridijan.
3. /.a svaki d;ittllll nauticki donosi zonsko vrijcme prolaza Sunca
kroz sredisnji mnidijan 1.one (0'. 15''. 30" itd.). /.;1 ostak mcridijanc wnsko
vrijcmc prolaza StiilCI moi.e sc izracunati ako sc vrc1nenu mcridij;111a
zone (!,,) prihroj1 ITCillL'nska razlika innct1u srcdisnjcg meridijana 1.0nL i
mcridijana mjc-su 1.\ - i, 1.
7X
Prolaz Mjeseca kroz meridijan Greenwich za trateni dan prikazan je u
Nautickom godisnjaku. Efemeride daju srednje vrijeme za prolaz Mjeseca
kroz meridijan Greenwich i jednosatnu promjenu vremena prolaza (.1/24). S
tom vrijednoscu i s vrijednoscu geografske dutine izracuna se promjena u
vremenu prolaza Mjeseca kroz mjesni meridijan. Ako geografska dutina ima
zapadni predznak, popravak (.1/24) uzima se za zadani datum, a ako geografska
dutina ima istocni predznak, uzima se popravak prethodnog dana. Velicina
promjene izracuna se iz korekcijskih tablica za izracunavanje Mjesecevih
izlaza, prolaza kroz meridijan i zalaza.
Racun vremena prolaza planeta kroz gornji meridijan identican je racunu
vremena prolaza Mjeseca. Promjena vremena prolaza mote se izracunati kao
razlika vremena prolaza za naredni i trazeni dan, ali se ta korekcija u praksi
malokad racuna.
Prolazi navigacijskih zvijezda kroz sredisnji meridijan zone prikazani su u
posebnoj tablici za svaki prvi dan u mjesecu. Korekcija za ostale dane u
posebnoj je tablici na istoj stranici Nautickoga godisnjaka.
Racun vremena izlaska i zalaska Sunca 1 trajanje
sumraka
Zbog utjecaja refrakcije Sunce se u polotaju pravog izlaska iii zalaska
nalazi kad je njegov donji rub za priblizno 2/3 promjera iznad horizonta. U
trenutku zalaska Sunca pocinje sumrak.
Razlikuju se tri vrste sumrak<t. Prvi sumrak nastupa pravim zalaskom Sunca
i traje dok se Sunce ne nade 6 ispod horizonta. To razdoblje dana zove se
gradanski sumrak. Za vrijeme trajanja gradanskog sumraka ne vide se zvijezde
pa nisu moguca mjerenJa.
Kad se Sunce spusti 6 ispod horizonta, na nebu se pocinju pojavljivati
plancti i najvcc'c zvijezde. a vidljivost jc jos tolika da se horizon! jasno
uocava. pa su moguc'a opazanja zvijezda. Zbog toga se taj sumrak zo1e
nauticki sumrak. Traje dok se Sunce ne spusti do 12 ispod horizonta. a tada
se horizon! vise ne moze vidjeti.
Posto se Sunce spusti 12 ispod horizonta. pocinje astronomski sumrak. L
tom razdoblju dana horizon! se vise ne vidi pa nisu moguc'a mjercnja. ali sc
nc vide ni sve zvijezdc. Kada se Sunce spusti I w is pod horizonta. na nebu se
mogu vidjcti sva ncbcska tijcla i nastupa noc'.
U vcccrnjim sumracima najprije nastajc grat1anski. zatim nauticki i napokon
astronomski sumrak. U jutarnjim sumracima slijed jc ohrnut: najprijc nastaje
astronomski sumrak. zatim nauticki i najzad grat1anski.
Podaci o ITcmenu izlaska i 1.alaska gornjcg ruba Sunca i o vrcmenu trajanja
gradanskog i astn1nomskog sumraka u Nautickom godisnjaku prikazani su za
sjevcrnu i jui.nu hcmisfcru od o do 60". 1.a Slaki d;llt. Vrijcme pocetka
79
astronomskog sumraka moze se izracunati ako se vremenu zalaska pribroji
vrijeme trajanja gradanskog sumraka, a pocetak noci ako se vremenu zalaska
pribroji vrijeme trajanja astronomskog sumraka. U jutarnjim satima pocetak
svitanja moze se izracunati ako se od vremena izlaska Sunca oduzme vrijeme
trajanja astronomskog sumraka, a zavrsetak nautickog sumraka ako se od
vremena izlaska Sunca oduzme vrijeme trajanja gradanskog sumraka.
Za vrijednosti geografskih sirina koje nisu prikazane vrijeme izlaska i
zalaska te trajanja sumraka racunaju se interpolacijom. Za to se koristi
posebna interpolacijska tablica godisnjaka (,Jnterpolaciona tablica").
Racun vremena izlaska i zalaska Mjeseca
Podaci o vremenu izlaska i zalaska gornjeg ruba Mjeseca u Nautickom
godisnjaku prikazani su za sjevernu i juznu hemisferu od 0 do 60, za svaki
dan kao i za Sunce. Za vrijednosti geografskih sirina koje nisu prikazane,
vrijeme izlaska i zalaska te trajanja sumraka racunaju se interpolacijom. Za to
se koriste dvije interpolacijske tablice godisnjaka: "Interpolaciona tablica za
izracunavanje vremena Suncevih i Mjesecevih izlaza i zalaza" i ,Interpolaciona
tablica za izracunavanje Mjesecevih izlaza, prolaza kroz meridijan i zalaza".
U prve korekcijske tablice ulazi se s razlikom geografske sirine i razlikom
vremena izlaska iii zalaska za razliku od 5 iii 10 geografske sirine. U drugu
korekcijsku tablicu ulazi se promjenom surektascenzije za jedan sat (6/24) i
geografskom duzinom. Druga korekcija uvijek se oduzima. pri cemu je
potrebno brinuti o predznaku geografske duzine. Radi tocnijih rezultata promjena
surektascenzije za istocne geografske duzine uzima se prethodnog datuma.
Racun vremena izlaska i zalaska zvijezda i planeta
Yremena izlaska i zalaska zvijezda i navigacijskih planeta nisu prikazana u
Nautickom godisnjaku. Vrijeme izlaska i zalaska tih nebeskih tijela mogu se
izracunati iz vremena prolaza kroz meridijan. s dovoljnom tocnoscu za praksu
navigacije.
Vrijeme pravog izlaska mol.c sc uobiti ako sc l"l"CillCnu prolaza nl'iwskog
tijela kroz meriuijan ouuzmc vrijcunost istocnog satnog kut;t u ttcnutku
izlaska. a vrijeme pravog zalaska ako se vremenu prolaza kroz mcriuijan
pribroji vrijednost zapaunog satnog kuta u trenutku zalaska. Satni kut sc
izracunati iz vrijednosti geografske sirine (<p) i deklinacije (o). racun;tjuci da
visina u trenutku pravog izlaska iii zalaska iznosi 00.
sin V- sin m sin o
cos .1" = _____
cos (jl cos 0
RO
'

Buduci da visina u trenutku pravog izlaska iii zalaska iznosi 0 (sin V = 0),
satni kut moze se izracunati iz izraza:
cos s = - tg <p tg 0 .
(23)
Deklinacija (o) se izracuna iz Nautickoga godisnjaka za vrijeme prolaza
kroz meridijan. Da bi se dobilo vrijeme izlaska od vremena prolaza kroz
meridijan oduzme se vrijednost satnog kuta, a za racun vremena zalaska,
vrijednost satnog kuta pribroji se vremenu prolaska kroz meridijan.
V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Nauticki godiSnjaci su publikacije koje donose efemeride nebeskih tijela .
Na brodovima se najvise koriste Brown's Nautical Almanac i Nauticki
godisnjak. .
Sumraci su razdoblja izmedu dana i noci. lmaju razlicita trajanja koja
ovise 0 geografskoj sirini.
Gradanski sumrak traje od trenutka zalaska Sunca do trenutka kad se
Sunce spusti 6 ispod horizonta. U vremenu gradanskog sumraka nebeska
tijela nisu vidljiva.
Nauticki sumrak traje do trenutka kad se Sunce spusti 12 ispod horizonta.
Za vrijeme nautickog sumraka vide se horizon! i navigacijska nebeska
tijela. To je najpovoljnije vrijeme za astronomska opazanja.
Astronomski sumrak traje od zavrsetka nautickog sumraka do trenutka
kad se Sunce spusti 18 ispod horizonta, odnosno do pocetka noci.
Rl
7. Kronometar
Povijesni pregled razvoja kronometra
Vee potetkom 16. stoljeca nizozemski matematicar i astronom Rainer
Gamma Frisius predlozio je ratunanje geografske duzine uz pomoc tocnog
sata koji bi pokazivao vrijeme u odredenom meridijanu i usporedbom tog
vremena s vremenom meridijana na kojemu je opazat.
Problem odredivanja geografske duzine posebno je bio izrazen nakon
pomorske katastrofe koja je zadesila eskadru engleskih ratnih brodova 1707.
godine kad je poginulo vise od 2 000 !judi. Razlog katastrofi bilo je nepoznavanje
totne geografske duzine. Nakon tog dogadaja osnovan je ured koji je trebao
rijesiti problem odredivanja geografske duzine (Board of Longitude u Engles-
koj i Bureau de Longitude u Francuskoj). Ured je raspisao nagradu od 20 000,
15 000 iii 10 000 funti za konstrukciju sata koji bi omogucavao izracun
geografske duzine s totnoscu od 30' (prva nagrada), 45' (druga nagrada) iii 60'
(treca nagrada), a nakon sestotjednog putovanja po otvorenome moru.
Prvi dovoljno precizan sat konstruirao je londonski urar John Harrison.
Nakon mnogih pokusaja i neuspjeha napokon je treci Harrisonov kronometar
u pratnji konstruktorova sina ukrcan na brad ,Deptford". Kronometar je bio
podesen po pravom vremenu meridijana u Bristolu. Brod je stigao na Jamaiku
u sijecnju I 762, a kronometar je istog mjeseca vracen. Unatoc teskom putovanju
i kolebanjima u temperaturi, razlika u vremenu iznosila je samo I minutu i 53
sekunde (28' duzine, sto na geografskoj sirini Port Ianda iznosi I 8 NM). Tim
dogadajem potela je ,kronometarska era", a istrazivanja svijeta mogla su se
nastaviti s mnogo vecom totnoscu. Mogucnost odredivanja geografske duzine
otvorila je put ekspedicijama lamesa Cooka, i zapravo na trecem putovanju
tog istrazivaca astronomska navigacija dobila je svoju punu primjenu.
Princip racunanja geografske duzine poznavanjem
tocnog vremena u Greenwichu
Princip racunanja gcografskc duzinc poznavanjem vrcmcna pocctnog mcridijana
mozc se vidjcti na slici 43. U trenutku kad je nebesko tijelo a. proslo kroz
meridijan pozicije /\, pocco je tcci mjesni satni kut. U trenutku prolaza istog
nebeskog tijela kroz meridijan Grcenwicha poteo je teci s;ttni kut nebeskog
tijela za taj meridijan. Ako se nebesko tijelo a. nalazi u polozaju prikazanom
na slici. vrijednost njegovoga mjesnog satnog kuta (s) od satnog kuta za
meridijan Greenwich (S) razlikuje se za vrijednost geografskc duzine (/. .. ).
82
I
I
I
I
'
'
'
' I
I
I
I
I
I
I
I
I
'
/
I
'
,/-------
'
\ ........ "1':':
---------
{19' . I
a \,'',,,_ s... ...... ! .......
...... ,
I
---
........... ______ l _____ ...
--
--
------,,
' \
\
\
---
. ..........
....... "'
', I
',1
'
'
'
'
'
/
\
\
I
I
I
I
I
I
'
' I
I
I
'
'
'
'
Slika 43. Mjesui satui kut uebeskog tijela i satui kut :.a meridijau Greenwich
ra:.likuje se :.a vrijeduost geografske du:;iue.
Mjesni satni kut maze se izracunati mjerenjem visine nebeskog tijela. Satni
kut za meridijan Greenwich maze se dobiti iz Nautickoga godisnjaka ako je
poznato srednje Suncevo vrijeme tog meridijana. Geografska duzina tada se
maze izracunati iz izraza:
A.= s- S. (24)
V rste kronometara
Zbog svoje vaznosti kronometar je dugo bio instrument kojem se na brodu
posvecivala posebna paznja. Bio je smjesten u neposrednoj blizini sistemnog
tezista broda. zasticen od vlage, temperaturnih kolebanja i tresnje. dobro
izbalansiran na horizontalnom kardanu, pravljen od najkvalitetnijih materijala.
Redovito se vodio dnevnik kronometra. pratilo njegovo stanje i kontrolirao
njcgov dnevni hod.
Mchanicki kronomctar imao jc prccizan satni mehanizam s ugradcnim
sustavom rcgulacijc. Njcgov osnovni dio bila je ncmirnica koja jc treptala
14 400 puta na sat. a koju jc pokrctala sila elasticnog pcra od paladija s
otprilikc 12 navoja. Navoj sc spiralno namotavao navijanjcm pomocu posebnog
kljuca. Tocnost njihanja rcgulirala sc mchanickim vijcanim utczima.
Automatski clcktronski kvarcni kronometar u pocctku je koristio titrajc
glazbcnih viljuski s frckvcncijom od oko tri milijuna puta u jednom satu. Ta
se frekvencija dijclila clektronskim djeliteljima frekvcncijc i pretvarala u
83
precizan broj impulsa na osnovi kojih se mJeno protok vremena. Danas se
umjesto glazbene viljuske koristi posebno bruseni kristalni kvarc s vrlo
stabilnom frekvencijom titranja. Frekvenciju titranja odreduje dimenzija (debljina)
kvarca. Titranje kvarca stvara, zbog piezoelektricnog efekta, izmjenu napona
na njegovoj povrsini, a ta je izmjena vrlo pravilna, s frekvencijama od lO do
100 kHz, sto ovisi o dimenzijama kvarca. Da se suzbije utjecaj promjene
temperature, kvarc se drzi na stalnoj temperaturi pomocu termostata. Takvi
kronometri mogu imati hod od jedne sekunde godisnje. Primjenom integralnih
kola velicina kronometra smanjila se do veliCine rucnog sata. Energiju kronometar
dobiva od male baterije koja traje vise od godinu dana.
Danas su na brodovima kvarcni kronometri u dva oblika. Stariji elektronski
kronometri izgledom su slicni mehanickim, imaju kazaljke s brojcanikom, a
smjesteni su u slicna kucista. Novije vrste vrijeme prikazuju digitalno sa sest
brojki, smjestene su u celicnoj kutiji, a stanje im se moze po volji regulirati.
Stanje i hod kronometra, dnevnik kronometra
Greska u vremenu od jedne minute izaziva na ekvatoru gresku u poziciji od
15 nautickih milja. Zbog toga je vazno poznavati stanje i dnevni hod kronometra.
Stanje kronometra (St) razlika je izmedu srednjeg grinickog vremena (UT)
vremena koje pokazuje kronometar (tk):
St =UT-tk. (25)
Stanje kronometra maze imati pozitivan iii negativan predznak. Pozitivan
je ako kronometar zaostaje za srednjim grinickim vremenom, a negativan ako
prethodi srednjem grinickom vremenu. Kad je poznato stanje kronometra.
srednje vrijeme u Greenwichu maze se izracunati iz:
UT = r, +St. (26)
Dnevni hod kronometra je vrijeme za koje se promijeni stanje tijekom
jednog dana:
(27)
Dnevni hod kronometra dobije se ako se usporede dva stanja kronometra
koja su se zabiljezila u medusobnom vremenskom razmaku od 2-f sata. I
dnevni hod mo7.e imati pozitivan iii negativan predznak. Pozitivan predznak
ima ako kronometar zuri. a negativan ako dnevno zaostaje.
Ako se iz bilo kojeg razloga nije moglo izracunati stanje kronometra u dva
uzastopna dana. dnevni se hod moze izracunati iz izraza:
h= St,-St 1
II
(28)
U izrazu .. n .. predocuje hroj dana koji je protekao izmedu dvaju stanja
kronometra.
84
Stanje i hod kronometra odreduje se vremenskim signalima. Prve vremenske
signale (Time signal) poceo je emitirati astronomski opservatorij u Parizu 23.
svibnja 1910. Dan as se vremenski signali emitiraju gus tom mrezom stanica.
Podaci o emisijama mogu se pronaCi u navigacijskim prirucnicima Radio Aids
to Navigation, Vol I (americko izdanje) i Admirality List of Wireless Signals,
Volume I (englesko izdanje). Svaka stanica ima svoj nacin slanja signala.
Najstariji sustav bio je ONOGO SUSTAV. U pedeset i osmoj minuti emitira
se slovo N Morzeove abecede. Posljednjih sest sekundi pedeset i osme minute
emitiraju se kao kratke tocke. Posljednja tocka (sesta) oznacava zavrsetak 58.
minute. Zatim se pocinje emitirati slovo G i emitiranje slova G traje tijekom
pedeset devete minute. Zadnjih sest sekundi te minute emitira se sa sest
kratkih signala. Zavrsetak zadnjeg signala je zavrsetak punog sata, odnosno
trenutak pocetka novog sata.
Osim ovog (prvog) sustava postoje i mnogi drugi: novi medunarodni sustav
slican je ONOGO sustavu, samo sto mu kratki signali traju cetvrtinu sekunde,
u engleskom sustavu kratki signali traju 0,1 sekundu, americki sustav emitira
odredene znakove posljednjih pet minuta u satu, a na kraju se emitira ne sest
nego deset kratkih signala itd.
Stanje kronometra moze se kontrolirati i usporedbom s drugim kronometrima
kojima je stanje poznato. Najcesci nacin odredivanja stanja danas je usporedba
vremena kronometra s vremenom satelitskog navigacijskog sustava GPS.
0 stanju kronometra, dnevnom hodu, kontrolama vremenskog signala i
opcenito o radu s kronometrom mora se voditi takozvani dnevnik kronometra.
To je posebna knjiga ovjerena od ovlastenih organa sigurnosti plovidbe u koju
se upisuju slusani vremenski signali i svi ostali detalji vezani uz vrijeme i rad
s kronometrom. Vodi se svakodnevno i ima znacenje dokumenta.
85
'

?

V AZNIJI POJMOVI I DEFINICIJE
Kronometar je tocan sat koji pokazuje srednje grinicko vrijeme. Poznavanjem
srednjega grinickog vremena maze se astronomskim opazanjima odrediti
geografska duzina. Danas se koriste iskljucivo automatski elektronski
kvarcni kronometri.
Stanje kronometra je vrijednost koja pokazuje koliko kronometar prethodi
iii zaostaje za srednjim grinickim vremenom. Moze imati pozitivan (ako
kronometar zaostaje) iii negativan predznak (ako kronometar pokazuje
vise od srednjeg grinickog vremena).
Dnevni hod kronometra je promjena stanja za 24 sata. Moze imati
pozitivan iii negativan predznak.
Vremenski signali su radiosignali tocnog vremena kojima se racuna
stanje kronometra. Popis stanica koje emitiraju vremenske signale nalazi
se u publikaciji Radio Aids to Navigation, Vol I i Admirality List of
Wireless Signals, Volume I.
Dnevnik kronometra je brodska knjiga u koju se svakog dana unose
podaci o stanju i hodu kronometra.
PITANJA ZA PROVJERU ZNANJA
I. Koje vrijeme pokazuje kronometar? Kako se poznavanjem tocnog
vremena pocetnog meridijana maze izracunati geografska duzina? Koje
su se vrste kronometara koristile u bliskoj proslosti, a koje se koriste
danas?
2. Sto je stanje kronometra i kako se odreduje? Sto je dnevni hod
kronometra?
3. Zasto je na brodu potrebno voditi dnevnik kronometra?
Zadaci
NEBESKA SFERA
Keplerovi zakoni
PRIMJER 1. Ophodna vremena navigacijskih planeta oko Sunca jesu: Venera
224,7 dana (0,6152 god ina), Mars 687 dana ( 1,881 godina), Jupiter 11,86 god ina
i Saturn 29,46 godina. Izracunajte udaljenosti tih planeta od Sunca.
RJESENJE
Venera: a=V"fl =Vo.6J52
2
=0,723AJ
Mars: a =Vl,881
2
= 1,524AJ
J

upiter: a= v 11,86 = 5,201 AJ
Saturn: a= {/29,46
2
= 9,539 AJ
KOORDINATNI SUSTA VI
Veza izmedu satnog kuta Sunca i pravog vremena
PRIMJER I. /z Nautickoga godisnjaka izvaden je mjesni satni kut Stmca koji
je bwsio s = 306 43'. Na kojem se dijelu na/azilo Stmce u to111
RJESENJE
Satni kut nebeskog ttjela racuna se od trenutka prolaska neheskog tijela kro:
gonzji meridijan, prema ::.apadu do 360 i nebesko tijelo L'e se IW istocnoj
strani hori:onta sve do trenutka dok satni kut ne postane veCi od /80. Pr!'lna tome.
11 trenutku kad je mjesni satni kut Sunce se nala:ilo na istoL'noj strani
a njegm istocni satni kut i:nosio je:
.I'L = 360- S = 360''- 306 -/3' = 53 17'
I'RIMJER 2. 1: Nautidoga godi.injaka (prilo:i) je podiilak da mje.\'1/i
satni kut Sunca :a 18 sari :onskog \'rt'mena 15. studenoga /993. i:nosi s = 93 o 49. 6'.
Treha i:r{l('unati koli/.:o je suti pramg Sunc'era \"f"'11/elw.

Mjesni satni /.:ut Suncu lllilltjijc '"' 180n .. ito :nac'i da se Suncc 11ala;i na ;UJNiifnoj
strani hori:o111a. pa c'e se fi/'ii\'O \Tijcme i:rac'unati i: i:ra:a:
,,, = 12
1
' + s
Mjesni satni /.:ut 11retlwdno je potrelmo pret\oriti 11 \'rt'llli'l/.1/.:c jedinicc (sate):
s = (93 .JCJ,6')115 = (}6, 15 "'"' 18.-1'
,,, = 12 , ()(} "'
1
" (}(} ' + 06 , ,_, '"
1
" 18.-1 ' 18"15"'"'/S.-1'
Za pret1aranje stupnje1'a u sate maze se koristiti i odgovarajuca .. Tablica
pret\'Granje" u Nautickom godisnjaku (prilog). Za navedeni primjer mote se

Za 9 3 .................................. s = 06 " 12 '"
1
" 00 "
Za 00 43' .......................... Lls = 00" 03 '"
1
" 16"
Za 00 00,6' ( = 36") ......... Lls = 00" 00 mi" 02.4 '
Za 93 43,6' ......................... s = 06" 05 mi" 18,4 -'
PRIMJER 3. /z Nautickoga godisnjaka (prilozi) izvaden je podatak da mjesni
satni kut Sunca za I 0 sari zonskog vremena 3. svibnja 1993. iznosi s = 330 47,2 '.
/zracunajte koliko je sari pravog Sunceva vremena.
RJESENJE
Mjesni satni kut Sunca veCi je od 180, sto znai'i da se Swzce nalazi na istocnoj
strani horizon/a, pa ce se pravo vrijeme izracunati i::. i::.raza:
r, = 12 "- sE
S = 360- S = 360- 330 47,2' = 29 12,8' = OJ h 56 mi" 51,2 '
r, = 12"- S = 12 "00 mi(l 00 ,\'-OJ" 56 min 51,2 ,\' = 10 h 03 min 08,8 s
Veza izmedu satnog kuta i surektascenzije
PRIMJER I. l::.racwzajte deklinacije i surektascen::.ije zvije::.da Rigel, Aldebaran
i Markab ::.a 12. ot.ujka /993.
RJESENJE
Koordinate nala::.e se 11 Nautickom godisnjaku u tablicama , Pregledi
i, Prividni polot.aj :::.vijezda I. umjesecu" (prilo::.i). Koordinate se odnose
na pni dan odredenag mjeseca, pa aka je datum manji ad 15. u::.imaju se podaci
:a :adani mjesec. a aka je datum veCi ad 15, se podaci slijedeCi mjesec.
Popis je u rablici ,Pregledi po abecednom redu.
Za Rigel 1idi se da ima redni broj 9 ( drugi stupac, oznacen sa , Br. "). Za
Aldebaran redni broj je 8, a Markab redni broj je 54.
Surekrascen::.ija ::.vije::.da prika::.ana je u tablici .. Prividni palazaji ::_l'ije::.da"
1w !ije\'Oj .1rrani. Pod brojem 9 ::.a ::_l'ije::.du Rigelmoze se vidjeti da ::.a mjesec o;:uja/.:
sure/.:tascen:ija i:nosi (360- a) = 281 o 26.5'. Pod istim brojem na de.moj strani
rahlicc: :lije:cla Rigelupi.1ww je o:nakomu Zl'ije;:du ( f3 Oriona), a nje:ina de/.:linacija
i::.nosi o;:ujak i5 = -8/2,7'.
Na isri nac'in 1110g11 se prona6 sure/.:rascen:i}e ostalih
;\lde/Jaullt r. br. 8 (360- a) = 291 06.8' i5 = /6 29. 7'
Mar/.:ah r.hr.54 (360''-a)= 1353.8' 8=15''10.1'
2. l:roc"u!wjte de/.:linaciju i .\ure/.:ta.\"CC'It:iju Sirius. Pollux
i CaJilt :a 28. listopada /993.

Ia :1ije;du Sirius redni hmjje 16. :a :yije:du Pollux 19. a ::.a Caph
2. !Jucltu'i cia je datu Ill 28. listopada. 1wdaci o sure/.:wscen:l}i i deklinaciji
IC' :r1 /. snulcn"g:
!ll)
Sirius
Pollux
Caph
r. hr. 16
r. br. 19
r. br. 2
( 360 o- a) = 258 46,5'
(360- a) == 243 45,6'
(360- a)= J5r46,5'
8 =- 16 42,3'
8 = 28 02,3'
8 = 59 07,3'
PRIMJER 3. /zracunajte satni kut ;:.vijezde Capella za meridijan Greenwich
i za meridijan A. = 2r 17' E za 6. svibnja 1993. u UT = 14
1
'.
RJESENJE
S =5
7
+ (360- a)
Satni kut proljetne tocke za meridijan Greenwich (Sy) nalazi se u Nautickom
godisnjaku pod odgovarajuc'im datumom ( N. G. str. 64- Prilog). Za 14 h satni kut
iznosi:
S
7
= 74 26,3'
Surektascenzija zvijezde Capella (N. G. str 186- Prilog):
(360- a)= 280 57,1'
Satni kut zvijezde Capella:
S = S
7
+ (360- a) = 74 26,3' + 280 57,1' = 355 23,4'
Mjesni satni kut dobije se ako se satnom kutu meridijana Greenwich pribroji
vrijednost geografske dut.ine:
s = s + A.= 355 23,4' + 2r 17' = 382 o 40,4' = 22 40,4'
PR/MJER 4. l;:racunajte satni kitt zvijezde Bellatrix za meridijan Greenwich
i za meridijan A.= 114 38' W :.:a 17. studenog 1993. u UT = 04 "
RJESENJE
S =5
7
+ (360- a)= 116 13.7' + 278 47,4' = 395 01.1'- 360
= 350/,1'
s = s + A.= 35 01.1' + (-114 38') = 395 01,1'- 114 38' = 280 23,6'
PR/MJER 5. /zracunajte surektascenzije Sunca, Mjeseca, Venere. Marsa,
Jupitera i Satuma 3. svilmja /993. 11 UT = 08 "
RJESENJE
Surektascen:.ija Sunca. Mjeseca i navigacijskih plane/a se i:.:racunati
kao ra:.lika satnih kurma rih nebe.1kih tijela ::.a Greenwich i satnog kura pro/jetne
10l'ke :.a isri meridijan. Ti se podaci na/aze u Nautickom godisnjaku.
90
(3600- a) = S - 5
1
Za 3. svi/mja (N. G .. str 63- Prilog):
Profietna rod a: S
1
= 3.f I a I .f. I'
Sunce: S = 300" .fl. I'
Mjesec:
Venera:
Mar.1:
Jupiter:
Sa!ilm:
s = 159 23.6'
S=33627.1'
s = 2/5 5.f.6'
s = 155 08.2'
s = ()9 30.1'
(360- a)= .U9 33'
(360- a)= 178 09.5'
(360- a)= 355 /3'
(360- a)= 234 40.5'
(360- a) = 173 .H /'
(360- a) = 28 16'
ZADACI ZA VJEZBU
1. l;:racunajte pravo vrijeme ako mjesni satni kut Sunca iznosi s = 19 36'.
( Rjesenje: tp = 13 " 18 mill 24 ')
2. /zracunajte pravo vrijeme ako mjesni satni kut Sunca iznosi s = 319 53'.
(Rjesenje: tp = 09
11
19 mill 32 ')
J. fzracunajte pravo vrijeme ako mjesni satni kut Sunca iznosi s = 174 16'.
(Rjesenje: tp = 23 h 37 mill 04 "')
4. /zracunajte pravo vrijeme ako mjesni satni kut Sunca iznosi s = 192 o OJ'.
( Rjesenje: tp = 00 " 48 mill 12 ')
5. fzracunajte deklinacije i surektascenzije zvijezda Achernar, Betelgeuse i Regulus
za 7. travanj 1993.
( Rjesenje: Ache mar
Betelgeuse
Regulus
8 = -57 16,5'
8 = 07 24,3'
8 = Jl
0
59,8'
360 -a= 335 38,4'
360 -a= 271 17,6'
360 -a= 207 59,3')
6. hracunajte deklinacije i surektascenzije zvijezda Procyon, Dubhe i Mi:.:ar :.:a 24.
rujna 1993.
( Rjesenje: Procyon
Dubhe
Mi:.:ar
8 = 05 14,5'
8=6146,9'
8 = 54 57.5'
360 -a= 245 15.2'
360 -a= 194 10.2'
360-a= 15905.3')
7. f:.:racunajte satni kut :.;l'ije:.:de Deneb :.:a meridijan Greenll"ich i za meridijan
A.= /9 33' E za 4. svilmja 1993. 11 UT = 22 "
( Rjesenje: S = 242 29,5' s = 262 o 02,5')
8. f:.:r{/('/lnajle satni kul :.;1ije:.:de Vega :.:a meridijan Greellll"ich i :a meridijan
A.= /06 48' W :a 16. snulenoga /993. 11 UT = 06 "-
(Rjdenje: S = 22608,7' s = 1/920,7')
9. f:.ro!'unojre surekrasccn;ijc Sunca. Mjcseca. Venere. Marsr1. i Soruma
6 .. ITibnja /993. 11 UT = 20 "-
( 1\je.i"enje: Sunce
Mjesec
Venera
Mars
Jupircr
Sa rum
3600- a= 3/6 10.6'
360"- (X= 127'' 13.2'
3600- a= 353" 37.(J'
3600- a= 232" 53.3'
360"- (X= INC 09,.f'
3()0"- a= 28" O.f.3')
91
ASTRONOMSKO NAUTICKI TROKUT
Pretvaranje koordinata mjesnog ekvatorskoga koordinatnog sustava
u koordinate horizontskog koordinatnog sustava
PR/MJER I. /zracunajte visin11 i azim11t S11nca za 05. svib.nja 1993. 11
UT = 16
1
' za poziciju s koordinatama q> = 43 11' N i A = 21 32' W.
RJESENJE
.
a) Racun deklinacije i satnog kuta Sunca za meridijan Greenwich:
/z NG, 5. svibnja u UT = 16
1
' S = 60 50,3' 8 = 16 23'
b) Racun mjesnog satnog kuta:
s = s +A= 60 50,3' + (- 21 32,0') = 39 18,3'
c) Racun visine:
sin V = sin qJ sin 8 + cos q> cos 8 cos s = 0, 7 34 334 661
v = 47 15,1'
d) Racun azimuta:
cos W' = (sin 8- sin q> sin V)l(cos q> cos V) =- 0,445 435 974
W' = 116,5
BuduCi da je mjesni satni kut manji od 180, Sunce je na ::.apadnoj strani
lzorizonta, pa i::.racunmw vrijednost treba oduzeti od 360:
w = 360- w = 360- 116,5
w = 243,5
e) Racun azimuta ABC tab/icama:
ABC tab/ice su pose/me tab/ice koje omogucuju i::.racun a::.imuta nebeskog
tijela i::. po::.nate geografske sirine. dek/inacije i mjesnog satnog kuta. Tab/ice su
se 111110go koristile 11 vnjeme kad nije bilo racunala.
Tab/ice su 11 Nautickim tab/icama (broj 37). Argumenti ::.a ula::.ak 11 tablicu
A jesu geograf\ka sirina ( rp) i mjesni satni kut (s}, II tablicu B dek/inacija nebeskog
tije/a ( 8) i mjesni satni kw (s}, a 11 tab/iw C geografska .\"irina ( rp) i algebarski ::.broj
broie1a A i 8 (C =A + 8).
-NT 37. str. N ........ A=- 1.15
-NT 37. str. 75 ........ 8 = + 0,47
C = A + 8 = - 0, 68
A ima negati1an prnbwk jcr je satni kut 11/(11/ji od 90 o ( ula::. sa \'I'll a tab/ice).
B ima po::.i/il'(ln pred::.1wk ja .I'll rp i 8 istoimeni (IIUfWI/1'111' 11a d1111 tahlicu ). Vnj('(/1/osti
A i B dobijene su illterpolaciiwna.
S argumentima rp i C u/a::.i se 11 tre1'11 tablicu (tahlicu C) i a::.imut:
W = 244 (NT. str. 86)
Od ('etiri rrijednosti i::.abrana je rrijednost 244 stoga .vto je miesni satni kut
11/(11/ji od nwo pa se nebesko tije/o nala::.i /Ia ::.apadnoj .\'/!'alii lwri::.onta (0/{)(ldaiu
ITijednosti 64 i 116) i :bog wga .i'lo C ima negatil'llll ITijednost. paje a::.im/11 m::.noillll'/1
s geograj1'kom .virinom. odnosno Suncc se gleda prnna jug11 (!Wfi0/1/l'lla 11 dnutah/ice).
c'ime otpada i rriiednost o:imuta ot! :!96 ".
92
j) Racun s d;,epnim racunalima TAMAYA (NC-77 i NC-88)
DZ.epna racunala s ugradenim algoritmom ::.a rjesamnje problema astronomske
navigacije omogucuju izravno racunanje elemenata osnovnog astronomskog trokuta.
Najcdce koriS:tene varijante japanskog dt.epnog racunala Tamara jes11
NC-77 i NC-88. Tip NC-77 omoguc11je automatski izracun satnog k11ta proljetne
tocke te deklinacije i satnog kuta Sunca, a tip NC-88 koordinate svih nebeskilz tijela
koja se koriste 11 astronomskoj navigaciji. Za rac11n azimuta rabe se Iipke oznacene
sa ALM (kratica za almanac) i LOP (Line of Position), a kod tipa NC-88 i oznake
za nebeska tijela (0 za Sunce, 70 za Veneru, 75 za Mars, 80 za Jupiter, 85 za Sa-
turn, 90 za Mjesec i od I do 63 za zvijezde).
Postupak rada prikazan je u tablici:
UNOS IZGLED EKRANA
ALM
y
0.
93.0505
y
93.0505
ENT h 0.
16.0000 h 16.0000
ENT /w 10/.331!
ENT d 16.230
Ml d 16.230
ZNACENJE
IZBOR OPC/JE ZA EFEMERIDE
1993. svibanj, 05. (DATUM)
UT ( 16 sati 00 minuta 00 sekundi)
SATNI KUT PROUETNE TOCKE ZA
GREENWICH (/OJ o 33,1!')
DEKLINAC/JA SUNCA (16 23,0')
PAMCENJE (MEMORIRANJE)
DEKLINAC/JE
ENT H 60.503 SATNI KUT SUNCA ZA GREENWICH
21 .. PO S/W
LH
LOP LH
ENT d
FIM/
ENT L
43.//0 NIE L
ENT R
-21.320
39./1!3
39.11!3
0.
16.230
0.
43. I I 0
47. I 5 I
GEOGRAFSKA DUZINA
MJESNI SATNI KUT SUNCA
IZRACUN ELEMENATA POZ/CIJE
(V/SINA I AZIMUT)
DEKLINACIJA (IZ MEMORIJE M I)
UNOSENJE GEOGRAFSKE StRINE
VISINA (-lr /5./')
___ ENT ____ !__ __ ,
2
__ __ l M_U_T_I!_-1_!__
0
_3_2_. <J_'!________ __j
2. l::.r(l('unajte l'isinu i a::.i111111 plane/a Venere 16. studenoga 1993.
u UT =(}I) lr 1111 po;.iciji s koordina/WIW rp = 4/
0
37' N i A= 26 51' E.

a) Ra('un deklinaciie i satnog kula Venere :a meridijan Greenwich:
/;. NG, 16. studenoga 1993. 11 UT = 06 lr ...... S = 2H8 19.2' 8 = 13 16,6' S
h) /?(1('1111 mje.\'llog satnog kula:
93
s = s +A= 288 12,2' + 26 51.0' = 315 03,2'
c) Racun visine:
sin V =sin rp sin 8 +cos rp cos 8 cos s = 0,362 463 215 "
v = 21 15,1'
d) Racun azimuta:
cos W = (sin 8- sin qJ sin V)/( cos qJ cos V) = - 0, 675 091 522
w = 132,5
BuduCi daje mjesni satni kut vec'i ad 180, Venera se nalazi na istocnoj strani
horizonta; pa izracunana vrijednost odgovara pravom azimutu.
e) Za izracun azimuta ABC tablicama potrebno je izracunati vrijednost istocnog
satnog kuta:
S = 360- S = 360- 315 03,2' = 44 56,8'
-NT 37, str. 74 ........ A = - 0,9,
-NT 37, str. 75 ........ B = - 0,34,
C =A + B = - 1,24.
A ima negativan predznakjer je saflli kut manji ad 90 (ulazi se na vrhu tab/ice).
B ima negativan predvzakjer su rpi 8 raznoimeni (napomene na dnu tablica). Vrijednosti
A i B dobivene su interpolacijama.
lz tab/ice C:
W = 133 (NT, str. 85)
Od cetiri vrijednosti i::.abrana je vrijednost 133 o stoga sto je mjesni satni kut
veCi od 180 pa se nebesko tijelo naiad na istocnoj strani horizonta ( otpadaju vrijednosti
227 i 313 ) i ::.bog toga sto C ima negativnu vrijednost pa je azimut raznoimen s
geografskom sirinom, odnosno Venera se gleda premajugu (napomena u dnu tab/ice),
cime otpada i vrijednost od 47.
PR/MJER 3. l::.racunajte visinu i zvije::.de Peacock 4. svibnja 1993.
11 UT = 20
1
' 110 po::.iciji s koordinarama rp = 32 o 11' S i A = 112 36' W.
RJESENJE
Rac'un satnog kula:
Sy=16242.8' (360-a)=5342.8' 8=-5645.1'
s = Sr + A+ (360- a) = 16r 42,8' + (-1 12 o 36'J + 53 42.8' = 103 49.6'
Rac'un l'isine:
sin V = sin rp sin 8 + cos rp cos 8 cos s = 0.333 454 414
v = 19 32,7'
Rac.'un a:itllllta:
CO.\' w =(sin 8- .I'll/ rp .I'll/ V)/(cos rp ('(}.\' V) =- 0.825 136 638
W' = 145.5
Budu<'i da je tnjesni .wrni kut manji od 180 se twla:i na :apadnoj
strani hori:onta. pa 1'e se a:imut dohiti ako .1e i:rac'utwna vrijednost (W') odu:me
od 360:
W =.?oW- W' = 214.5''
94
Racun azimuta ABC tablicama:
-NT 37, tablica A ...... A = + 0,16,
-NT 37, tablica B ...... B = + 1,58,
C = A + B = + 1,74.
A ima pozitivan predznak jer je satni kut veCi od 90 ( ulazi se na vrhu tab/ice).
B ima pozitivni predznak jer su rp i 8 istoimeni (napomene na dn11 tablica).
lz tab/ice C:
W = 214 (NT 37, tablica C)
Od cetiri vrijednosti izabrana je vrijednost 2 I 4 stoga sto je mjesni satni kut
manji od 180 pa se nebesko tijelo nalazi na zapadnoj strani lzorizollla (otpadaju
vrijednosti 34 i 146) i zato sto C ima pozitivn11 vrijednost paje azim111 istoimen
S geograjskonz sirinonz, odnosno zvijezda Se gfeda prenzajugll (naponzena II dnu tab/ice)
Cime otpada i vrijednost azim11ta od 326.
PRIMJER 4. Jzrac11najte visin11 i azim11t zvijezde Caph 18. st11denoga 1993.
11 UT = 04 h na poziciji s koordinatama rp = 27 32' N i ll = 46 38' W.
RJESENJE
Rac11n satnog kuta:
/z NG: Sy = I 17 12,8' (360- a) = 357 46,6' 8 = 59 07,4'
s = Sr + ll + (360- a) = ur 12,8' + (-46 38') + 357 46,6' = 428 21,4'
s = 428 21,4'- 360 = 68 21,4'
Racun visine:
sin V = sin rp sin 8 + cos qJ cos 8 cos s = 0,564 591 578
v = 34 22,4'
Racun a::.inwta:
cos W' = (sin 8- sin rp sin V)l(cos rp cos V) = 0,816 082 661
W' = 35,5
BuduCi da je mjesni satni kut manji od 180 se na
strani hori;:.onta, pa ce se dobiti aka se izracunata vrijednost (W')
ad 360:
w = 360- W' = 324.5
Rac.'un a:imuta ABC tahlicama:
-NT 37, tablica A ...... A = - 0,21,
-NT 37. tahlica B ...... B = + 1.79.
C = A + B = + 1.58.
-NT 37. tahlice C. ..... W = 324.5 (interpolacijom)
9)
Pretvaranje koordinata horizontskoga koordinatnog sustava u
koordinate mjesnoga koordinatnog sustava ekvatora
PR/MJER I. Na poziciji s koordinatama rp = 44 37' N i il. = 18 23' , 3.
svibnja 1993. 11 UT = 04 " izmjereni s11 visina i azimut nepoznate zvijezde:
V = 14 4I,8' i W = 7 1,40. /zracunajte deklinaciju i surektascenzij11nepoznate zvijezde
i usporedite s podacima 11 Na11tickom godisnjaku (identifikacija).
RJESENJ
Rac11n deklinacije:
sin 8 = sin q> sin V + cos q> cos V cos W = 0,397 803 872
8 = 23 26,4' N
Racun nzjesnog satnog k11ta:
cos S =(sin V- sin q> sin 8) I (cos q> cos 8) =- 0,039 352 I35
S = 92 15,3'
BuduCi da je a::im11t manji od I zvijezda se nalazi na istocnoj strani horizoma,
pa nzjesni satni kut ima istocni predznak. Zapadni mjesni satni k11t dobit ce se ako
se vrijednost istocnog satnog k11ta od11zme od 360:
s = 360- sE = 26r 44, 7'
Rac11n s11rektascenzije:
/zNG: 5:=28/
0
04,2'
(360- a)= s- (Sy+ il.)
Sy + il. = 281 o 04,2' + 18 23' = 299 27,2'
(360- a) = 26r 44.7'- 299 27,2' = 627 44.7- 299 27.2' = 328 1 7,5'
Kad se rezultati usporede s podacima u Nautickom godisnjaku, vidi se da je
opat.ana zvije::da Hamal.
Racun a::imura ABC ra!Jiicama:
Pret1aranje koordinara koordinatnog sustava hori::onta u koordinate koordinamih
sustma ekl'(lfora omoguc'uju i ABC ta/Jiice ::amjenom ula::nih argtllttenata. Umjesto
. 1 mjesnim sarnim kurotn (s). 11 ra/Jiice se ula::i s l'l'ijednoku a::imura. a umjesro s
deklinacijmn ula::i se s ITijednoku l'isine. Mjesni sarni kur i::rac'utw se i:: rrijednosri
C. S po::natitn mje.1ni111 satni111 kutotn ra(una se deklinacija i:: tablica B.
Zamjenot/1 (s = W) i sa q>. ta/Jiice A ........ A = -0.33.
Zamjenom (s = W. 8 = V). ta/Jiice B ........ B = +0.27,
C = A + 8 = -0. 06.
1:: tablica C. ........... s = 92.0.
U odrcdi1anju lTtjednosri tnje.l'lloga satnog kura ra/ju lnitulfi o /illite u kojem
jl' hw/ran/111/C/Jesko fljc/o. :1/.:oje U;tlll/1/ 11/ilnji m/ UW: (!{fJ!ll/aju ::<lf)(/1/1/C l'l'ij('(/ttosti
mje.mog satnog kuta ls>/80!. :1/.:oje a;itnut \'e6 od 180''. orJ)(U/aju isto(tll' lTijednosti
mjesnog satnog kuru (s</80''). ,\ko je rrijednost C po::itil'lla, .wrni kur se nala::i 11
hadrantima s pred;n11cittlil geogra(l'ke .iirine. Ako C ima negalil'llu ITijednost .. 1"{1/ni
kut je 11 hadranlitnu s f'red::nacima suprotnim od geograf,/.;e .iirinc.
Surekrascen::iju .1"<' odr('(/i tako da se od mjesnog .111rn, g kura odu;tnc ITijednost
mje.mog .\"{lftu>g kuru l'ro/jcrne rode.
96
Racun deklinacije:
Zamjenom (s = W) i sa q>. tab/ice C ............ C = +0,47,
sa s i q>, tablica A ........................................ A = +0,03,
B = C - A = +0,44.
h tablica B (sa siB) ...... 8 = + 23,5
PR/MJER 2. Na poziciji s koordinatanza q> = 12 37'S i il. = I73l'W,
5. Sl'ibnja I993. u UT = I8 " izmjereni su visina i azinzut nepoznate zvijezde:
V = 56 12,3' i W = 304 . /zracunajte deklinaciju i surektascenzij11nepoznate zvijezde
i identificirajte zvijezdu.
RJESENJE
Racun deklinacije:
sin 8 = sin q> sin V + cos q> cos V cos W = 0,122 005 36I
o = oro.5' N
Racun nzjesnog satnog kuta:
cos s =(sin V- sin q> sin 8) I (cos q> cos 8) =- 0,885 520 307
s = 274I,J'
Bud11Ci da je azimut veCi od I zvijezda se nalazi na zapadnoj strani lzorizonta,
pa mjesni satni kut ima zapadni predznak.
Racun surektascenzije:
/z NG: Sy = /33 37'
Sy= Sy+ il. = 133 37' + (- 17 31') = 11606'
(360- a)= s- sy = 27 41,1'- ll6 06' = 387 4I,1- 116 06'
= 271 35,1'
Kad se re::ultati usporede s podacima u Nautickom godi.Snjaku, vidi se da je
opat.ana zvijezda Betelgeuse.
Rac'un a::imuta ABC tablicama:
Zamjenom (s = W) i s q>, tab/ice A ........... A = -0.1 5.
Zamjenom (s = W, 8 = V), tab/ice B ........ B = -1,80.
C = A + B = -1.95 .
1:: tablica C .............. s = 27,5.
Rac'un deklinacije:
Zamjetwm (s = W) i sa q>. ta/Jlice C ............ C = -0,69
sa s i q>. tablica A ........................................ A = -0.40
B = C- A = -0,28.
1:: tahlica B (sa siB) ...... 8 = + 7.3
I'RIM./I''R J. Na f){)::iciji ' koordinatwtw q> = 3623'N i A= 13337'W, 15.
srudenoga /993. 11 UT = 18" i::mjereni su l'isina i a::intut nepo::nate ;:1ije::de:
V = 23 o fiJi' i W = 57, 9. l::mc'unajte deklinaciju i surektascen::ijunepo::nate ::vije::de
i identiflcirajte ;1ije;du.

Rac'lltl deklinacije:
.lin C5 = sin 1p sin V + cos q> cos V cos \V = 0.626 852 82
8 = 38'' -19, /' N.
97
Rac'un mjemog satnog kula:
cos sr; = (sin V- sin rp sin o) I (cos rp coso) = 0,035 066 043
.1r: = 8r 59,4'.
Budu<'i daje azimut manji od 180, se nalazi 11a istocnoj sna11i horizonta,
pa i::.rac1111ani mjesni sat11i k11t ima istocni predznak.
S = 360- S = 360- 87 59,4' = 272 0,6'.
Racwt s11rektascenzi)e:
lz NG: Sy = 324 49,9'
Sy = Sy + A= 324 49,9' + (- 133 37') = 191 12,9'
(360- a) = s- sr = 271 o 00,6'- 191 o 12,9' = 80 47,7.
Kad se rezultati 11sporede s podacima 11 Na11tickom godiSnjak11, vidi se da je
opaiana zvi)ezda Vega.
Rac11n azim11ta ABC tablicama:
Zamjenom ( s = W) i s rp, tablice A ........... A = -0,46.
Zamjenom ( s = W, 8 = V), tab! ice B ........ B = +0,50.
C = A + B = +0,04.
/z tablica C. ............. s = 272
S11rektasce11zija se odredi tako da se od mjesnoga satnog kuta od11zme vrijednost
mjes11oga sat11og kuta proljetne tocke.
Rac11n deklinacije:
Zamjenom ( s = W) i sa rp, tab lice C. .......... C = +0, 77
sa s i rp, rablica A ....................................... A = -0,03
B = C- A = +0,80
tablica B (sa siB) ...... 8 = + 38,5
98
ZADACI ZA VJEZBU
1. 1:::.racunajte vtstnu i azim11t Mjeseca 3. 5. 1993. u UT = 22 " na po::Jciji
<p = 47 32' N i A= 1r 07' W.
(Rjesenje: V = 32 33,5'
2. /zracuna)te visin11 i azimut Marsa 4. 5. 1993. 11 UT = 20 " na poziciji
<p = 38 16' N i A = 19 25' W.
(RjeJenje: V = 67 26,2' w = 226)
3. 1zracuna)te visinu i azim11t l11pitera 16. 11. 1993. 11 UT = 16" 11a poziciji
<p = 32 12' N i A= 18 33' W.
( Rjesenje: V = 12 26'
4. lzrac11najte visinu i azimut Sat11ma 18. 11. 1993. 11 UT = 22 " na poziciji
<p = 43 37' N i A = 21 07' W.
(R)esenje: V = 21 01,6'
5. /zracunajte visinu i azimut :;,vijezde Alpheratz 3. 5. 1993. 11 UT = 4 "11a po::iciji
<p = 37 28' N i A = 48 33' E.
(Rjesenje: V = 16 53,3'
6. l;:rac11najte visin11 i azim11t zvijezde Rigel 6. 5. 1993. 11 UT = 4 " 11a
<p = 28 34'S i A = 73 12' E.
(Rjesenje: V = 11 30,1'
7. /zracllnajre visi11u i azim11t zvijezde Mizar 16. 11. 1993. 11 UT = 2 "na
<p = 4r 32' N i A= 16 03' W.
(RjeJe11je: V = 20 12,7' w = 27,JO)
8. hrac11naj/e visi1111 i azim111 zvije;:de Alkaid 17. 11. 1993. 11 UT = 8" 110 po:::.iciji
<p = 17 22'S i A= 21 09' W.
(Rjdenje: V = 09 15'
9. Na po;:iciji <p = 47 32' N i A= 1903' W, 4. 5. 1993. 11 UT = 6" i:::.m)ereni s11
l'iJi/1(/ i a::_i/1111/ /l('jJ(}:::_/1(1/(' ::_vije:::_de: V = 21 06, 7' W = 37, r.
1denrificirajte :::.vi)ezd11.
(Rje.Venje: Mirfak)
JO. Na po:::.ici)i <p = 0938' N i A= 44 35' , 16. ll. 1993. 11 UT = 4
1
' i:::.mjereni
s11 l'isina i a:::.im111 nepo:::.nare ;::_1ije:::.de: V = 43 54.1 W = 115.8.
1delllificirajre :::.l'ije:::.d11.
( Rje.ienje: Spica)
11. Na <p = 28 17' S i A= -l-1 31' W. 5. 5. 1Y93. 11 UT = 0
1
' .Ill
1isina i nepo:::.narc :::.1ijc:::.tle: V = -17" 05. 7' \\' = 358.3
1denriflcirajrc
( Rje.ienje: Denehola)
12. Na po:::.iciji <p = 41 48'S i A= 73 09' E. 15. ll. 19Y3. 11 UT = -1" i:::.mjereni
s11 l'isilla i a:::.imlllllepo:::.llale ::_1ije:::.de: V = 70 31.7' W = 81.7.
1dellli/lcira)te ::_1tje:::.du.
!Rjc.ienjc: Menken!)
99
VRIJEME I OSNOVE MJERENJA VREMENA
Pravi Suncev dan i pravo vrijeme
PRIMJER 1. /zracunajte pravo vrijeme aka mjesni satni kut Sunca iznosi
S = Jl
0
23,7'.
RJESENJE
Mjesni satni kut manji je ad 180 , pa se Sunce nalazi na zapadno) strani
horizonta.
S = Jl
0
23,7' = 00 h 45 min 34,8 .1"
lp = 12 h + S = 12 h 00 min 00 ' + 00 h 41 min 34,8 .I' = 12 h 45 min 34,8 .I
PRIMJER 2. lzracunajte pravo vrijeme aka je mjesni satni kut Sunca
s = 346 15,2'.
RJESENJE
Mjesni satni kut veCije ad sto znaCi daje Sunce na istocnoj strani horizonta,
a njegov istocni satni kut je:
100
S = 360- S = 360- 345 15,2' = 13 44,8' = 0 h 54 min 59,2 '
Pravo vrijeme:
lp = 12 h- S = 11
11
05 min 0,8 .1"
]ednadi.ba vremena
PRIMJER 1. jednadibu vremena 3. svibnja 1993. UT = 0 "
RJESENJE
h. NG 3 .. \Tibnja I993. i UT = 0
11
:
e = 3 min 6,3 .I'
PRIMJER 2. l'remena I6. studenoga I993.
UT = I2 "-
RJESENJE
NG I 6. slltdenoga 1993. i UT = I 2
11
:
e = I 5 min I 0.4 I
PRIM.IER 3. l:r({('llll({j/c jednadJm \'/"('/11{'/1({ 5 .. ITi!mja 1\i\i.i. ur =().f.".
RJESENJF:
NG 5 .. ITi!mja I \1\i.i. :.a UT = 0 "-
e0 11 = 3 """ I S.l ' !'Oflmla/.: \'U'IIIl'llil I sat: d/2-1 = 0.2 '
Popramk jednad:.l1e \'U'IIIl'llil 4 sat a: Lle = 4 0.2 ' = 0,8
1
eo" = 3 min 18.1 '
+Lle = + IU\ '
e.slr = 3 ""'
1
IS.V I
PRIMJER 4. Izracunajte jednadibu vremena 18. studenoga 1993.
11
UT = 19 h 26 min
RJESENJE
e1211 = 14 min 46,3 ' Popravakjednadibe vremena za 1 sat: d/24 =- 0,5'
Popravakjednadibe vremena za 07,4 h (ad 12 "do 19 h 26 min pros/a je 07,4 "J:
Lle = 7,4 ( - 0,5
1
) = - 3,7 ...
Jednadiba vremena za UT = 19 h 26 min:
e/2" = 14 min 46,3 .1"
+Lle = -3,7 ...
e4 h = 14 min 42,6 .1"
PRIMJER 5. lzracunajte jednadibu vremena 7. kolovoza 1993. u
UT = 08 " 44 min
RJESENJE
eo" = - 5 min 46,9 s Popravak jednadibe vremena za 1 sat: d/24 = 0,3 s
Popravak jedwadibe vremena za 08,7" (ad 00 h do 08 h 44 min proS/a je 08,7 h):
Lie = 8,7 0,3 .I= 2,6 s
lednadiba vremena za UT = 08 " 44 min:
eo" = - ynin 46,9 .1'
+Lie= 2,6 '
ex.7" = - 5 min 44,3 .I
PRIMJER 6. lzracwzajte srednje vrijeme u nzeridijanu Greenwich 6. svibnja
1993. aka je satni kut Sunca taj meridijan S = 0 51,3' (0" 03 min 25,2
1
).
RJESENJE
T,, = 12 + S = 12 h + 0 h 03 min 25,4 .1" = 12 h 03 min 25,2 '
\'l'e/1/e//a UT = 12" = 3 min 25,4 .I
UT = T
1
,- e = 12
11
03 min 25,4'- 3 min 25,4 .I= 12
11
Prol'jera: 11 NG UT = 12
1
' satni kut Sunca u Greenwichu
s = 0 5I.3'.
PRIM.IER 7. hrcl('unajte srednje l'njeme u meridijanu Greenwich 9. ko!ol'oza
I993. ako je .wtni kut Sunca taj meridijan S = 268 37,6'.
IUESENJE
Satni /.:ut Sunca l'ec'i je od 180, .\"to da se Sunce 1w istoc'noj strani
lwri:.onta. pa je potrelmo 1rijednost istoc'nog safllog kuta:
= 360- S = 360''- 268 37,6' = 9I
0
22,4' = 6 h 05 min 29,6
1
1;, = 12- S,,. = /2
1
'- 6 h 05 min 29,6 .I= 05
1
' 54 min 30,4 .I
lednad:.lw \'l'l'/1/l'llil UT = 0
1
': eo" = - 5 min 31,4 .I d/24 = 0.4 '
Poflram/.: jedn{/{l:.he \'l'l'llll'/111 5. C)" (od 00
11
do 05
11
54 min pro.\"/o je 5. 9 "J:
1\c = 5. C) IJ, .f. I = 2, .f.
1
101
Jednadt_ba vremena ;;a UT = 05 " 54 mi":
eo"=- 5mi" 31,4 -'
+L1e = 2,4 -'
ex.7h =- 5 mill 29,0-'
UT = Tp- e = 05" 54 mill 30,4 '- (- 5 min 29,0 ') = 05" 59 min 59,4 ' :: 06 h
Provjera: u NG za UT = 06 " satni kut Sunca u Greenwichu iznosi
s = 268 37,6'.
Geografska duzina u funkciji vremena
PRIMJER 1. lzracunajte pravo nzjesno vrijeme meridijana A. = 47 38' W
(3
1
' 10 min 32 ') ako je pravo vrijeme u meridijanu Greenwich Tp = 18 "
RJESENJE
fp = Tp +A= 18 h + (- 3 h 10 min 32 -'} = 14 h 49 min 28 '.
PRIMJER 2. lzracunajte pravo vrijeme meridijana Greenwich ako je u
meridijanu A= 14251' W (9" 31 min 24 ') pravo vrijeme fp = 14" 17 min 03 '.
RJESENJE
Tp = fp- A= 14 h 17 min 03-'- (- 9 h 31 min 24 ') = 23 h 48 min 27 '.
PRIMJER 3. /zrac11najte srednje vrijeme meridijana A = I 12 36' E
(7" 30 min 24-' Z:) u tren11tku prolaska Swzca kro;; meridijan Greenwich 10. kolovoza
1993.
RJESENJE
U trenutk11 prolaska Szmca kro<. meridijan Greenwich pral'o vrijeme tog
meridijana je Tp = 12 " Srednje vrijeme meridijana Greenwich se i:rac11nati
llrac11navanje111 vremena:
UT = T
1
,- e = 12 "- (- 5 mill 18.3 ') = 12 "5 min 18.3 '
t,. = UT + il = /2
1
' 05 mill /8,3' + 07
11
30 mill 2.J' = /9
1
' 35 mill .J2.3 '.
PRIM.IER -1. l:ra('llnajte srednje mjesno vrijeme meridijana A = 75
E (5
1
') 11 tren11tk11 prolaska S11nca kro: raj meridijan 16. st11denoga /993.
RJESENJE
U rren111k11 pro/aska S1111ca kro: meridijan pravo mje.mo 1Tijm1e i:nosi 12 "-
Srednje se l'l"ijeme 1no:.e i:r(l('lllltlli po:nmanje111 jethwd::he I'I"Oilellll :a 16. s111denoga.
pri c'emu je porrelmo i:nll'llnari pnno iii srednje l'l"ijc111e 11 111cridijunu Gncn11ich.
T
1
, = 1
1
, - il = I 2 " - 5 " = 7 ".
\'l"e111ena :a T
1
, = 7
1
': e0 " = 15 '"i" /6 -'" d/2-1 = - 0. 5 '.
Popra1ak jl'llnad::he \'l"l'lllena :a 7
1
':
L1e = 7 ( - 0. 5 ') = - 3. 5 '.
102
Jednadt.ba vremena za UT = 07 ":
eo"= 15 min 16,0 '
+L1e = - 3,5 '
ex.711 = 15 mill 12,5 _,.
UT = Tp - e = 7" - 15 mill 12,5 _,. = 6" 44 mill 47,5 _,.
t_,. = UT + A. = 6
1
' 44 min 47,5 ' + 5 " = 11 " 44 min 47,5 '.
PRIM.IER 5. U trenutku prolaska Sunca kro;; meridijan 17. studenoga 1993.
na kronometru je procitano srednje vrijeme 11 Greenwichu koje je iznosilo
UT = 04 " 23 mill 12 '. lzracunajte geografsku dut.in11.
RJESENJE
U trenutku prolaska Sunca kro;; meridijan pravo mjesno vrijeme tp = 12 "
A= tp- Tp
Tp = UT +e.
Jednadt.ba vremena za UT = 04 h 23 min 12-':
d/24 = - 0,5 '.
Popravak jednadibe vrenzena za 4,4 ":
L1e = 4,4 ( - 0,5 ') = - 2,2 -'.
Jednadt.ba vremena za UT = 04" 23 min 12 ':
eo11 = 15 mill 04,8 _,.
+L1e = - 2,2 -'
ex.7" = 15 mill 02,6 '
eoh = 15 mill 04,8 _,.
T
1
, = UT + e = 04" 23 mill 12 _,. + 15 mill 02,6 _,. = 04 "38 mill 14,6 _,.
A= fp- T
1
, = 12 h- 04 h 38 mill 14,6 ' = 07 h 21 mill 45,6-' = I 10 26,4'
A = ll0 26,4' E.
Zollsko vrijeme i datumska granica
PRIM.IER I. U kojim se :onama nala:e mjesta kojih s11 geografske
a) 174 31' E ( JJ
1
' 38 mill 04 '), b) 172 13' E ( JJ "28 mill 52'),
c) 12r 30,5' w (08" 30 mill 02 '). d) 12r 29' w (08" 29 mill 56"').
e) 37 19' W (02" 29 mill /6 -'").
RJESENJ
a) x = + 12 (il prela:i !1.5 sari).
c) x =- 9 (Aprela:i 8.5 sari)
b) x = + I I ( ilne prela:i I 1.5 sari),
d) x = - 8 ( A ne prela:i 8.5 sati)
e) x =- 2 (A 11e prela:i 2.5 sa/a)
l'RIM.IER 2. l:r{{('unajre :m1sko \'l"ijeme mjesta 1111 meridija1111 il = /.J
0
37'
(0
11
58 """ 28 ') ako je srednje l'l"ijeme 11 (ireenll'iCIIII UT = 14" 12 mill 36 '.
!UESENJE
B11d116 da je geogrt!{lka .iirina A = ()" 58 mill 28 ', mjesto se nala:i 11 :oni
X + I.
I, = 1/T + X = I.J
1
' /2 mill 3(> ' + I = /5 h I 2 mill 36 ,._
103
PRIMJER 3. /zrac'unajte vrijeme meridijana A= 104 37' W
(06" 58 mill 28 ') ako je 5. svibnja 1993. satni kut Sunca u meridijanu Greenwich
S = 60 50,3' (04
1
' OJ mill 21,2 ').
RJESENJE
x = - 7 (A pre/azi 6,5 sati)
Tp = 12
11
+ S = 16" OJ mill 21,2 '
UT = Tp- e = 16" OJ mill 21,2 '-OJ mill 21,4 ' = 15
1
59 min 59,8 ' "'16 "
Vrijednost mote biti zaokru:!_ena jer je satni kut Sunca iskazan u desetinkama
lucne minute.
A=
104
fx = UT +X= 16" + (- 7) = 9 "
PR/MJER 4. Izrac11najte zonsko vrijeme pro/aza S11nca kroz meridijan
7632' E (5" 6 mill 8 ') 8. kolovoza 1993.
RJESENJE
x = 5 (Ane prelazi 5,5 sati)
fp = 12 h
Tp = fp - A = 12 " - 05 h 06 min 08 ' = 06 " 53 min 52 '
UT = Tp- e = 06" 53 min 52'-(- 05 min 37 ') = 06 h 59 mill 29
1

tr = UT + X = 06 h 59 min 30 .\' + 5 h = 11 h 59 min 29 '.
ZADACI ZA VJEZBU
1. /zracunajte pravo mjesno vrijeme ako je mjesni satni kut Sunca s = 231 o 19, 6'.
(Rjesenje: lp =OJ" 25 mill 18,4 ')
2. ]zracunajte pravo mjesno vrijeme ako je mjesni satni kut S11nca s = 103 04'.
(Rjesenje: lp = 18" 52 mill 16 ')
3. /zracunajte jednadibu vremena za 3. svibnja 1993. 11 UT = 03" 51 mill 13 '
( Rjesenje: e = 03 mill 07,5 ')
6. /zracllnajte jednadt.bu vremena 10. kolovoza 1993. u UT = 15" 13 mill 42 '
(Rjesenje: e = - 5 mill 17,0 ')
7. ]zracunajte jednadibu vremena 15. studenoga 1993. 11 UT = 11 "32 mill 17 '
(Rjesenje: e = 15 mill 21,8 ')
8. hracunajte jednadibu vremena 18. studenoga 1993. u UT = 23 " 17 mill 36 '
( Rje5enje: e = 14 mill 40.7 ')
9. /zracunajte srednje Suncevo vrijeme meridijana Greenwich ako je 4. svibnja
1993. satni kut Sunca S = 120 46,3'.
(Rjesenje: UT = 20" 00 mill 00 ')
10. f::.racunajte srednje Suncevo vrijeme meridijana Greenwich ako je 8.
1993. satni kut S11nca S = 268 35,6'.
(Rjesenje: UT = 06" 00 mill 00 ')
11. /::.racunajte srednje S11ncevo vrijeme meridijana Greenwich ako je 17. studetzoga
1993. sami kut Sunca S = 303 o 45,2 '.
(Rjesenje: UT = 08" 00 mill 00 ')
12. srednje Suncevo vrijeme meridijana Greemvich ako je 6. s1ilmja
1993. satni kut Sunca S = 13r 29.7'.
(Rje!ienje: UT = 21 "06 mill 31,6 ')
13. srednje Sull('em vrijeme meridijana Greenwich a/.:o je 10.
1993. sallli /.:ut Swzca S = 37 57.7'.
(Rjdenje: UT = 14" 37 mill 12.7 ')
14. srednje Suncel'O vrijeme meridijana Greenwich ako je 18. studenoga
1993. satni kut Sunca S = 34/
0
30,3'.
(Rje.i'enje: UT = 10
1
' 31 mill 13.8 ')
15. l;ra!'unajte geograf1'/.:u ako j(' 3 .. \l'ilmja 1993. StlltC(' pro.i'/o /.:ro; nteridijan
II UT = 21
1
' 04 mill 17 '.
(Rje.\:enje: A= /36 52.3' W)
16. l;mc'towjte geogra{1/.:u du:inu a/.:oje 10. ko/o\'0;11 /993. Sunce pro.i:lo /.:ro: meridi;wz
II UT = 02
11
38 mill 54 '.
(Rje.i'enje: A= l.fl '' 37.0' L)
17. l;mc'tllwjtc :on.1/.:o l'rijcllte pmlas/.:a Sunca kro: meridijan A= -/9 12' Edana
6 .. ITilmja f'-)93.
!Rje.ienje: r, = I I" 39 mill 47.2 ')
18. l;.rw'unajtc :ons/.:o \Ti;cme fJro!a.l'/.:11 Sunca /.:ro; meridijan A= 103 o -17' W dana
16 .. lf111lenoga I \J\13.
rRjc.ienjc: 1, = II
11
52 mill 1/.f) ')
105
PRIMJENA NAUTICKOG GODISNJAKA
/zracunavanje satnog kula i deklinacije
PR/MJER 1. lzrac11najte mjesni satni kut i deklinaciju 511nca 17. studenoga
1993. 11 UT = 04" 47 mill 21 ' na geografskoj d11t.ini A.= 3r 45,7' E.
RJESENJE
/z Na11tickoga godisnjaka
za UT = 4"
/z interpolacijskih tablica
za l).UT = 47 mill 21 '
Dr11gi popravak
(- 1 za 5, -6 za o)
Za trat.eno vrijeme
5=24345,7'(-1)
K1 = 11 o 50,3'
+ Kz =- 0,1'
UT = 4 lr 47 mill 21 ' 5 = 255 35,9'
s = 5 + A.= 255 35,9' + 37 45,7' = 293 21,6'.
8 =- 18 58,4' (-6)
+ Kz = - 0,5'
8 =- 18 58,9'
PRIMJER 2. /:i:.rac11najte mjesni satni kut i deklinaciju 511nca 6. svibnja 1993.
u UT = 15" 28 mill 47 na geografskoj dut.ini A.= 43 22,3' W.
RJESENJE
/z Nautickoga godisnjaka
za UT = 14" 5 = 30 51,4' (0) 8 = 16 38,4' (7)
h: interpolacijskilz tablica
za ,1UT=1"28
111
i
11
47" K
1
=2211,8'
Dmgi popral'ak
(0 za 5. 7 w 8) + K2 = 0,0'
+ K2 = 1,0'
Za tra;,eno vrijeme
UT=I5"28
111
i
11
47' 5=5303,2' 0= 1639,4'
.\' = 5 + A.= 53 03,2' + (- 43 22.3') = 09 40.9'.
PRIMJER 3. I:rac'unajre mjesni sallli kur proljerne locke 5. svilmja 1993. u
UT = 22 "49 mill 17" na geograj1koj du:ini A= 12r 53.2' .
RJESENJE
/: Nautic'koga godi.i"njaka
:a UT = 2 2 " s = 193 46.8'
1: interpolacijskih ra/Jiica
:a ,1UT=0"49miiiJ7" K1= 1221.3'
Za rra:.eno l'njeme
UT=22"49'"i
11
!7" S=20608,!'
s = S +A= 206"08,1' + 127" 53.2'= 334"01.3'.
106
PRIMJER 4. !;:,rac'unajte mjesni satni kut i deklinaciju Venere 7. ko!oi'OW
1993. 11 UT = 12
1
' 46 mill 3Z ' na geografskoj A.= 114 34,3' W.
RJESENJE
/z Nautickoga godi.Snjaka
za UT = 1Z"
s = 12r o8,8' (-3J 8 = 6 05.7' (-12)
/z interpolacijskilz tablica
za ,1UT = 0 " 46 mill 32 '
Dmgi popravak
Za trat.eno vrijeme
K1 =1138,0'
+K
2
=-0,2' +Kz= -0,9'
UT = 12 "46 mill 32" S = 338 46,6' 8 = 6 04,8'
s = s + A.= 338 46,6' + (- 114 34,3') = 224 12,3'.
PRIMJER 5. h:racunajte mjesni satni kut i deklinaciju Marsa 9. kolovoza
1993. 11 UT = 17" 27 mill 19" na geografskoj duiini A.= 17 44,5' E.
RJESENJE
h: Nautickoga godisnjaka
za UT=16" 5=1917,5'(10) 8=108,5'(-6)
/z interpolacijskilz tablica
za ,1UT=1"27mi
11
J9' K/=2149,8'
Dmgi popravak + Kz = 1,5' + K2 = - 0,9'
Za vrijeme
UT=17
11
27mi
11
19" 5=4108,8'
s = s + A= 41 o 08,8' + 17" 44,5' = 58o 53,3'.
PRIM.!ER 6. f:racwwjte mjesni satni kut i deklinaciju Mjeseca 16. studenoga
1993. u UT = 21 "Z8 mill 31 ' na geografskoj dut.ini A= Z8o 37,7' E.
RJESENJE
/z Nautickoga
:a UT = ZO" S = 81 o 55,9' (68)
8 = -zoo 40.9'(38)
1: interpolacijskih ta/Jiica
:a l).UT =I" 28 mill 31' K, = 21"07,3'
Dmgi popravak
+ K: = 10.0' 5.6'
l.a tru::eno l'rije111e
UT = 2/ h 28
111
;
11
3/' S = /03 /3,Z'
8 =-zoo 35.3'
s = s +A= 103'' 13.2' + 28" 37.7' = 131 50.9'.
107
PRIMJER 7. mjesni satni k111 i deklinaciju l11pitera 3. svibnja
/993. II UT = 14" 49 mill 06 .Ina geografskoj dutini ll = 36 12.5' w.
RJESENJE
/z Nautickoga godi.fnjaka
za UT = 14" s = 245 24,1' (27) 8 =- 0 57,1' (1)
/z interpolacijskilz tablica
za tJ.UT = 0" 49 mill 06 ' Kt = 12 16,5'
Drugi popravak
+ K2 = 2,2' 0,1'
Za trateno vrijeme
UT = 14 "49 mill 06 _,. S = 257 42,8'
8 =- 0 57,0'
s = s + ll = 25JO 42,8' + (- 36 12,5') = 221 30,3'.
PR/MJER 8. /zracunajte mjesni satni kut i deklinaciju Saturna 9. kolovoza
1993. u UT = 03" 27 mill 00 ' na geografskoj dutini ll = 58 36,2' E.
RJESENJE
/z Nautickoga godisnjaka
za UT = 02" S = 1JO 05,7' (26) 8 =- 13 39,8' (0)
/z interpolacijskilz tablica
za tJ.UT = 1 "27 mill 00 ' Kt = 21 o 45,0'
Drugi popravak
+ K2 = 3,8' 0,0'
Za trateno vrijeme
UT = 03 "27 mill 00 _,. S = 38 54,5'
8 =- 13 39,8'
s = s + ll = 38 54,5' + 58 36,2' = 97 30,7'.
PR/MJER 9. /zracwzajte mjesni satni kut i deklinaciju zvijezde Kochab 4.
Sl'ilmja 1993. II UT = 19 " 28 mill 37-' /1{/ geograf\koj du::.ini A = 12 51' w.
RJESENJE
1: Nauth'koga godi.iinjaka
:a UT = 18" Sy = 132 37,9'
1: interpolacijski/i tablica
tJ.UT = 1 "28 mill 37-' Kt = 22 12,9'
Za tra::_eno l'rijeme
UT = /9 h :!8 mill 37
1
S
1
= 154 50,8'
.1
1
= s, +A= 154" 50.8' + (- 12 51'!= 14/
0
59.8'
/: NG (tab/ice .. Prividni polo:aji :1(ie:da ")
3o00- a= 137" IS./' i5 = 7410.9' N
s, = s
1
+ (3o0 o- a) = 141 o 59)!' + !3JO 18.1 = 2 79 17. 9'.
108

/ . \
Racun vremena prolaza nebeskih tijela kroz meridijan -;., ;: .. '::, \
' l - . --.-'ri;y
PRIMJER /. 1zracunajte zonsko vrijeme prolaza Sunca
0
,\
ll = 33 44,4' w (- 02" 14 mill 57,6 "
1
) za 17. studenoga 1993.
RJESENJE
Prvi naCin:
U trenutku prolaska Sunca kroz meridijan pravo mjesno vrijeme je 12 sati.
Tp = 12 h- A= 12 h- (- 02 h 14 mill 57,6 ') = /4 h 14 mill 57,6 '
Jednadiba vremena za 17. studenoga za 14,2 sata iznosi e = 14 mill 57,7-'
UT = Tp- e = 14 h 14 mill 57,6' 14 mill 57,7' = 13 h 59 mill 59,9 "
1
= 16 sati
Za ll = - 02 h 14 mill 57,6 'zona je x = - 2 h
fx = UT + X = 14" + (-2) = 12 h
Drugi nacin:
1z NG za 17. studenoga 1993. tm = 11 h 45,0 mill
Vremenska razlika izmedu srednjeg nzeridijana zone ( il = 30 W iii 2 " W) i
meridijana mjesta (il = 33 44,4' W iii 02 h 14 min 57,6 '
1
) iznosi:
X -/1. =- 2- (- 02 h 14 mill 57,6 -') = + 14 mill 57,7 s = 15 mill
Zonsko vrijeme prolaska Sunca kroz mjesni meridijan:
fx = tm +(X- il) = 11 h 45,0 mill- 15 mill= 12 h
TreCi naCin:
U trenutku prolaska Swzca kroz mjesni nzeridijan, njegov satni kut u meridijanu
Greenwich odgovara zapadno) geografskoj dutini:
S = A= 33 44,4'
Ulaskonz u NG :a 17. studenoga vidi se da taj satni kut odgovara vremenu
UT = 14 ":
:aS= 33 44,4' UT = 14
1
'
Zonsko l'rijeme prolaska Sunca kro::. mjemi meridijan:
I,= UT +X= 14" + (- 2 "J = 12 h
PRIM]ER 2. l:racllnajle :onsko vrijeme prola:a S11nca kro: meridijan
A= 69 17.1' E (04 "37 mill 11.2
1
) :a 9. kolovo:a 1993.

Prvi naCin:
T
1
, = 12
1
'- A= 12 h- 0-/ h 37 mill 1/.2 .I= 07 h 22 mill -18.8-'
Jednad::.ha \'rl'/111'//(/ :a 9. koiO\'O: :a 07.4 S(//i i:nosi (' = - 5 mill :!8.-1 I
UT = I'= 07
1
' 2:! mill 48.8-'- (- 5 llill :!8.4 ') = 07
1
' 28 mill /7.2
1
Za A= 0-1 "37
11
"
11
11.2() ':onaje x =5
1
'
(\ = UT + .\" = 07
11
28 mill /7.2 ,. + 5 = 12
1
' 28 miu /7.2' = /2 h 28.3 miu
Drugi nac'in:
NG :a 9. kolo\'O:a 1993. tm = 12 " 05.5 mill
l'rei/Il'll.l"kil i:ml'llu srednjeg merid(iww :one i mcricliiana 111jesra
.r - A = 5 - O..J " .? 7 "''
11
II. 2 ' = + 2 2 mill ..J-8. 8 ' = 2:7.8
11111
'
f()l)
Zonsko vrijeme prolaska Sunca kroz mjesni meridijan:
t.- = 1m + (x- A) = 12 "05,5 mill + 22,8 mill= 12 h 28,3 mill
TreCi naCin:
U trenutku prolaska Sunca kroz mjesni meridijan, njegov istocni satni kut u
nzeridijanu Greenwich odgovara istocnoj geografskoj duiini:
SE = il = 33 44,4'
Sw = S = 360- SE = 360- 33 44,4' = 290 42,2'
Ulaskonz u NG za 9. kolovoza mote se izracunati:
s = 290 42,0'
S = 268 37,6' za UT = 06" (NG, efemeride Sunca za 9. kolovoz)
LlS = 2r 04,4' LlUT = OJ h 28 mill 19 _,. (NG, tab/ice za korekcije)
Za S = 290 42,09 UT = 07 " 28 mill 19 '
Zonsko vrijeme:
l.,. = UT +X= 07 h 28 mill 19 ' + 5 = 12
1
' 28 mill 18 ' = 12 h 28,3 mill.
PRIMJER 3. /zracunajte zonsko vrijeme prolaska Sunca kroz meridijan
il = 42 58,4' W (- 02" 51 mill 53,6 ') za 6. svibnja 1993.
RJESENJE
Prvi naCin:
T
1
, = 12 h- A= 12 h- (- 02 h 51 mill 53,6 ") = 14 h 51 mill 53,6 '
Jednadt.ba vremena za 6. svibnja za 14,9 sati iznosi e = 3 mill 26,0 '
UT = Tp- e = 14 h 51 mill 53,6 '- 3 mill 26" = 14 h 48 mill 27,6 '
Za il =- 02 "51 mill 53,6 ' zonaje x = -3"
1,, = UT +X= 04
1
' 48 mill 27,6 ' + ( -3) = //
1
' 48 mill 27,6 ' = /1 h 48,5 mill.
Drugi nacin:
/z NG :a dan 6. svibnja 1993. 1m = II ".56,6 mill
Vremenska rcdika izmedu srednjeg meridijana zone i meridijana mjesra iznosi:
X- A=- 3- (- 02 h 5/ mill 53,6 '
1
} = --08 mill 06,4 ' =- 08,/ mill
Zonsko vnjeme prolaza Sunca kroz mjesni meridijan:
t.- =1m+ (X- A)= 11
1
' 56,6 mill+(- 8,/ mill)= //
1
' 48,5 mill.
Tre6 nac'in:
U trenutku prolaska Sunca kro: mjesni meridijan. njegov sa111i kuru meridijanu
Greenwich odgo1ara zapadno) geograjl'koj
s = A = 4r 58.4'
s = .W
0
51.4'
LlS = 12" 07,()'
Za S = 42" 58.4
:a UT = 14 " ( NG, efemeride Sunca za 6 .. \Tibnja)
.JUT= 00" 48 mill 28 I (NG. whlice ;a kordcijc)
liT= 14"48mi
11
28
1
I
1
= UT + X = 14 h 48 nin 2 8
1
. + {- 3} = II
1
' 48 min 2 8
1
= /I h 48,5 nin .
l'RlM]liR 4. lzrac'unajre :onsko l'rijeme prolaska Mjeseca kro:. meridijan
A= 74 28' W (-04" 57 mill 52
1
) :a dan 8. ko/ol'(l:il 1993.
RJESENJE
1: Nauridoga godi.injaka :a 8. ko/ol'(l: I<J<J.i:
110
Tm = 03 h 55 mill tJ/24 = 1,8 min
Popravak za geografsku duiinu:
L1Tm = i\. tJ/24 = (-5) /,8 = - 9,0 mill
1m = Tm - L1Tm = 03 h 55 mill- (-9,0 mill) = 04
1
' 04,0 mill
(x- A) = - 5- (- 04 h 57 mill 52') = - 02 mill 08 ' = - 02,/ mill
l.r = 1m + (x- A) = 04
1
' 04,0 mill + (- 02,/ mill) = 04
11
01,9 mill
PRIMJER 5. lzracunajte zonsko vrijeme prolaza Mjeseca kroz meridijan
il = 104"27' E (06" 57 mill 48 ') za dan 18. studenoga 1993.
RJESENJE
lz Nautickoga godisnjaka za 18. studenog 1993:
Tm = 16 h 07 mill
NG za 17. studenoga 1993.
tJ/24 = 2,2 mill
Popravak za geografsku duiinu:
L1Tm = i\. tJ/24 = (7) 2,2 = 15,4 mill
fm = Tm- L1Tm = 16 h 07 mill- 15,4 mill= 15 h 51,6 mill
(X- A) = 5- 06" 57 mill 48 ' = 02 mill 12 ' = 02,2 mill
l.r = fm +(X- A)= 15 h 51,6 mill+ 02,2 mill)= 15 h 53,4 mill.
. PRIMJER 6. lzracunajte -;.onsko vrijeme prolaska Venere kroz meridijan
il = 4837' W (- 03 " 14 mill 28 ") za dan 3. svibnja 1993.
RJESENJE
lz Nautickoga godisnjaka za 8. kolovoz 1993:
Tm = 09 h 34 mill
Vremensko zakasnjenje :a jedan sat dobije se ako se vremenu pro/aska kroz
meridijan za 3 .. \Tibnja (09" 32 mi
11
) oduzme vrijeme prolaza Venere kroz meridijan
za s/jedeCi dan 4. svibnja 1993. (09" 34 mi
11
) i podijeli s brojem sati u danu (24):
tJ/24 = (09 h 32 mill- 09 h 34 min)/24 = - 0,08 min
Popravak za geografsku duzinu:
L1Tn, = A tJ/24 = (-3.2) (- 0.08) = 0,3 mill
1m= Tm- L1Tm = 09 h 34 mill- 0,3 mill}= 09 h 33,7 mill
(X- A) = - 3- (- 03 h 14 mill 28 ") = 14 mill 28" = 14.5 min
t, =1m+ (X- A)= 09 h 33,7 mill+ 14,5 mill= 09
1
' 48,2 mill.
7. l:rw'unajre :onsko l'l'ijeme prolaska Saiuma kro: meridijan
A= 7633' E (05 "06 min 12
1
) :a dan 15. studenog /993.
RJE.'iENJE
1:. Nauridoga godi.vnjaka :a 15. srudenog 1993:
= /8 " 08 min
tJ/2 4 = ( 18 h 08 min - /8 h 04 mill )/2 4 = - 0. /7 mill
f'ntJramk :a gengra{1k11
.\Tm =A. .V24 = 5.1 !- 0.17) =- 0,9 mm
Ill
lm = Tm- !J.Tm = J8 h 08 min-(- 0,9 min)= J8 h 08,9 min
(X - A) = 5 - 05 h 06 min J 2 ') = - 06 min J 2 ' = -6,2 min
/
1
= lm + (X- A) = J8
11
08,9 min + (- 6,2 min) = J8
11
02,7 min.
PRIMJER 8. /zracunajte zonsko vrijeme pro/aza zvijezde Spica kroz meridijan
A = 48 45' W (03
1
' J 5 min) za J 7. ot.ujka J993.
RJESENJE
/z Nautickoga godisnjaka (tablica .. Vremena prolaza zvijezda kroz gornji
meridijan Greenwiclza ") za J. otujka J993:
Tm = 02
11
49 min
Popravak za datum ( 17), na dnu iste stranice godisnjaka:
!J.Tm = OJ lz 03 min
lm = Tm - !J.Tm = 02
11
49 min - OJ h 03 min = OJ
11
46 min
(x- A)=- 3- (- 03" J5 min)= J5 min
lx = 1m + (X - A) = OJ
1
' 46 min + J 5 min = 02 h 0 J min .
PRIMJER 9. ]zracunajte zonsko vrijeme prolaska zvijezde Alotlz kroz meridijan
A= 78 33' E (05" J4 min J2 ') za 22. rujna 1993.
RJESENJE
Tm = J4 h J J min !J.Tm = OJ h 23 min
lm = Tm- !J.Tm = J4
11
J J min- OJ
11
23 min = J2
11
48 min
(X- A)= 5- 05
11
J4 min J2" =- J4,2 min
t, = lm +(X- A)= J2
11
48 min+(- 14,2 min)= J2
11
33,8 min.
Racun vremena izlaska i zalaska Sunca i trajanje sumraka
PRIMJER /. zonsko vrijeme iz/aska i Sunca. trajanje
gmdanskih i astronomskih sunrraka. potetak Sl'itanja. :a\'1".\:eta/.: jutamjeg rwutil'/.:og
sumraka, poc'eta/.: l'ec'emjeg nautic'kog sumra/.:a i poc'eta/.: noc'i 4 .. ITibnja 1993. rw
JW:iciji: <p = 23 14' N i?.. = 17 34' E (+OJ
11
JO min J6 ').
RJESENJE
Rac'1111 \"rernena i:laska. poc'et/.:a astrorronrs/.:og i poc'et/.:a gradans/.:og Sl'ilanja.
1: NG :a 4 .. \Tilmja:
1:./a:a/.: Srmca
:.a <p = 20 ... Ti:{{ = 05
11
29 min
Grad. sumrak
:a <p = 20 ... lc;s1 = 00
11
23 min
Aslr. sumrak
:a <p = .W
0
1icl! = 05
11
15 min
:a <p = .mo .. lc;s! = 00" 26 mill ( .1"/(;s = + 03 min)
:a <p = 2(JD. .. lAS/= Of" 18min :a <p = .. lAS!= OJ" 28 min (.J"I:.\s = + 10 "'ml
!spra\'({k :a ra:li/.:u gcograf\'/.:c .iirine od <p = 23 14' N i rp = 20'' (\cp = 3.2''1
112
(NG, ,Jnterpolaciona tablica" za <p = 0 do 30):
za !J.Ti:l = - J4 min i !J.<p = 3,2o... !J.ti:l = - 4,5 min
za !J.tcs = 03 min i !J.<p = 3,2... !J.tcs = J,O min
za !J.IAS = JO min i !J.<p = 3,2... !J.IAS = 3,2 min
lzlazak Sunca
za <p = 23,2 ... T;:r = Ti:fl + /J.Ti:l = 05 "29 min+(- 4,5 min)= 05" 24,5 min
Trajanje GS
za <p = 23,2 ... tcs = test + /J.tcs = 00" 23 min + J min = 00 " 24 min
Trajanje AS
za <p = 23,2 ... lAs= lAS/+ /J.IAS =OJ" 18 min+ 3,2 min= 01
1
' 21,2 min
Razlika zone i geografske dutine (x- A):
(X - A} = J h - J h J 0 min 16 " = - 00 h J 0 min 16 .\'
Ispravak vremena izlaska Sunca za razliku zone i geografske dutine:
t,i:J = Ti:l + (x- A) = 05
11
24,5 min + (-10,3 milz) = 05
11
14,2 min
Pocetak svitanja:
lx = lxi:l- lAS= 05 h 14,2 min- OJ h 21,2 min = 03 h 53 min
Zavr5etak jutarnjeg nautickog sumraka (pocetak gradanskog svitanja):
lx = lxi:f- tcs = 05" 14,2 min- 00 h 24 min = 04 h 50,2 min.
Racun vremena ;:alaska, pocetka nautickog sumraka i pocetka noci.
lz NG za 4. svibnja:
Za/azak Sunca
za <p = 200. .. T""' = 18" 25 min ::.a <p = 300. .. T".r2 = 18" 39 min (IJ.T"'I = J4 min)
/spravak za razliku geografske sirine od <p = 23 o 14' N i <p = 20 ( /J.<p = 3,2 )
(NG, ,lnterpolaciona tablica" <p = oo do 30):
Za !J.T:td = J4 mini /J.<p = 3,2 ... iJ.l:al = 4.5 milz
S1mca
<p = 23,2 ... T:al = T:a{{ + /J.T:al = J8 h 25 min+ 4,5 min)= J8 h 29,5 min
lspravak vremena Sunca ::.a zone i geografske du;:ine:


= T:al +(X- A)= /8
1
' 29,5 min+ (-J0,3 min)= /8
1
' J9.2 min
Pocetak nautiekog sumraka:
I, = + lc;s = J8" J9,2 min+ 00
1
' 24 min= J8" 43,2 min
Poc'elak noc'i:
I, = lr:al +lAs= J8" J9.2 min+ 01
1
' 2J.2 min= J9" 40.4 min.
113
PRIMJER 2. I::.rac'unajle zonsko vrijeme daska i ;:.alaska Sunca, trajanje
gradanskih i aslronomskilz sumraka, pocelak svitanja, ;:.avdelak }lllarnjeg nautickog
sumraka, pocelak vec'ernjeg nalllickog sumraka i pocelak noci 8. kolovoza J993.
na poziciji: rp = 48 36 'N i A= JJ4 50,5' W (- 07" 39 min 22 ').
RJESENJE
Racun vremena izlaska, pocelka astronomskog i pocetka gradanskog svitanja.
/z NG za 8 kolovoza:
/zlazak Sunca
za rp = 450. .. Tw = 04" 53 min
Grad. sunzrak
za rp = 50 ... Ti:l2 = 04" 39 min (!!.Ti:l =- J4min)
za rp = 45 ... tcs1 = 00" 33 min
Astr. sumrak
za rp = 500. .. tcs2 = 00" 37 min (!!.Tcs = + 04 min)
za rp = 450. .. fASI = OJ " 59 mill za rp = 500. .. fAS2 = 02 "23 mill ( !!.TAs = + 24 mill)
lspravak za razliku geografske sirine od rp = 48 36' N i rp = 45 ( !!.rp = 3,6)
NG, ,/nterpolaciona tablica" za rp = (30do 60):
za D.Ti:l = - J4 min i D.<p = 3,6 ... D.li:l = - 10,1 min
za !!.tcs = 04 min i !!.rp = 3,6 ... !!.tcs = 2,9 min
za !!.tAS = 24 min i !!.rp = 3,6 ... !!.tAS = 17,3 min
/:i:.lazak Sunca
za rp = 48,6 ... Ti:l = Ti:/1 + !!.Ti:l = 04" 53 min+(- 10,J min) = 04
1
' 42,9 min
Trajanje GS za rp = 48,6 ... tcs = lcsJ + Illes = 00 II 33 mill + 2,9 min = 00" 35,9 mill
Trajanje AS za rp = 48,6 ... lAS = lAS! + !!.lAS= OJ "59 mill + J7,3 mill = 02" J6,3 mill
Razlika zone i geografske dut.ine (x- A):
(X- A) = - 8" - (- 7
1
' 39 min 22 ') = - 00
11
20 min 38 '
lspravak 1remena S11nca razliku zone i geograf\'ke
lri:f = Ti:l +(X- A)= 04 h 42,9 min+(- 20,6 min)= 04
11
22.3 min
Pocelak S\'ilanja:
f, = lri:l - lAS = O.J h 22,3 min - 02
1
' 16,3 min = 02 h 06 min
Za1r.\:e1ak )111amjeg na111ic'kog Slllllraka (pocelak gradanskog svitanja):
I,= 1
1
i;/- lt;S = O.J
11
22.3 min- 00 h 35.9 min= 03 h .J6 . .J min.
Ra'1111 1'1'1'1111'110 11oc'e1ka 1/i/lllic'kog sur:."aka i po!'elka noCi.
NG :a 8.
Zala:ak Su11ca
:a rp = .J5 ... T,,./1 = I9
11
/7 min :a rp .. T:al2 = I9" 3I mill (dT:al = I.J mill)
lspra1ak :u ru:liku gcogw(,ke .iirine od rp = .J8'' 3()' N i 1.(1 = .J5 ' ( dcp = 3.6 ''J
NG ... lnl1'1'111ilacionu luhlica .. :u 1{1 = (30" do(){}"):
:a t;r,,
1
= I.J mm i __\cp = 3.0 .. = IO. I mill
l.ala:ak Stmcu
:a rp = .JS. ()
0
T,,11 = "1',,11 + .:.\ T,,,1 = I 'i " I 7 mill + I 0. I mill = I 'i " :! 7. I
111111
Ispral'ak I'U'IIICII<I :ulu.1ku Suncu :u ru:.liku :onl' i geogru(1kc t!u:inc:
1.,,1 = r,,,, + r.r - }.J = tv'' 27.1 '""' + r-20.6 "'i"J = tCJ" n6.'i ""
11
114
Pocelak naulickog sumraka:
t, = lx:al + lcs = 19 h 06,5 min+ 00 h 35,9 min= 19 h 42,4 min
Pocetak noCi:
t, = f
1
:al +lAS= J9
1
' 06,5 min+ 02 h J6.3 min= 21 "22,8 mill.
PRIMJER 3. /zracwzajte zonsko vrijeme izlaska i zalaska Sunca, trajanje
gradanskilz i aslronomskilz sumraka, pocetak svitanja, zavdetakjntarnjeg nautickog
sumraka, pocetak vecemjeg nautickog sumraka i pocetak noCi 17. studenoga J993.
na po;:,iciji: rp = 46 17' S i A= 79 43,3' W (- 05
1
' 18 min 53,2 ').
RJESENJE
Racun vremena izlaska, pocetka astronomskog i pocetka gradanskog svitanja.
/z NG za 17 studenog:
lz/azak Sunca
za rp= T01 = 04" 19
11
""
Grad. sunzrak
za rp = - 450. .. tcsJ = 00
1
' 34 min
Astr. sunzrak
.. T
02
=04"02",;,'
za (/) =- 500. .. tcs2 = 00
11
40 min (LlTcs = +06 min)
za (/) = - 45 ... lAS! = 02 II 10 min za (/) =- 500. .. fAS2 = 02 h 46 min ( !!.TAs = +36 min)
lspravak za razliku geografske sirine od rp = 46 17' s i rp = 45 s ( Llrp = 1,3 )
NG, ,/nterpolaciona tablica" za rp = (30 do 60):
za LlTi:! = -17min i Llrp = 1,3... LlTi:! =- 04,4 min,
za Lllcs = 06 mini Llrp = 1,3... Lltcs 1,6 min,
za LlfAS = 36min i Llrp = 1,3... LltAS = 09,4 min.
/:i:.lazak Sunca
:a q> = 46,3 ... Ti:l = Ti:/1 + LlTi:l = 04 h J9 min+(- 04,4 min)= 04
1
' J4,6 min_
Trajanje GS :a q> = .. lcs = tcs1 + Lllcs = 00" 34 min+ J,6 min= 00" 35,6 min.
Trajanje AS :a rp = .J6,3 ... lAS= fASI + LliAS = 02" JO mill + 09,4 mill= 02" J9,.J mill.
Ra:lika :one i geografske dutine (x- A):
(X- A)=- 5
1
'-(- 5 h J8 min 53,2 ') = I8 min 53,2"
Jspravak vremena i:laska Sunca :a ra:lik11 :one i geografvke d11tine:
1
1
i:l = Ti:l +(X- A)= 04" J.J,6 min+ I8,9 min= 04
11
33.5 mill
Poc'elak svi1a11ja:
1
1
= lri:I-IAS = 04 h 33,5 min_ 02 h J9,4 mill= 02
1
' J.J,J min
7.alr.\:etak jutarnjeg tli/UiiUog sun1raka (poc'etak gradanskog .\Tilallja):
1
1
= /
1
i;l- IGS = 04
11
33.5 miu- 00
11
35.6 miu = 03 h 57,9 miu
Rac'1111 \'1"1'11/CIIa :alaska. poc'etka 1/alltic'kog sumraka i poc'elka 1106.
NG I 7. s/llde11og:
'/.ala:.ak S1111Ca
rp = 45 S ... T:oll = I9" J2 miu :a 1.(1 = 50 ... T,,e = 19" 29 niu ( t1T,,1 = I 7 """ !.
lspra\'(/k :a ra:lik11 .iirillc od q> = .J6 17' S i q> = 45(.11{1 = 1.3")
NG ... lnll'l"f/Oiaciono to/Jiica" :a 1.(1 = (.II!" do (j(JO):
f'lT:al = /7 mini f'lcp = I.3 ... Lll:al = .J. .J miu.
II)
Zala::.ak Sunca
za cp = 23,2 ... T:at = Tailt + .dT:at = 19" 12 mill+ 4,4 mill= 19" 16,4 mill.
lspravak vremena ::.alaska Sunca ::.a razliku zone i geografske dut.ine:
fx:al =Tail+ (X-i!.)= 19
11
16,4 mill+ 18,9 mill)= 19
11
35,3 mill.
Pocetak nautickog sumraka:
fx = fx:al + tcs = 19
11
35,3 mill+ 00
11
35,6 mill= 20
11
10,9 mill.
Pocetak noCi:
fx = tr:al +lAS= I9 h 35,3 mill+ 02 h I9,4 mill= 2I h 54,7 mill.
Racun vremena izlaska i zalaska Mjeseca
PRIMJER I. Jzracunajte zonsko vrijeme izlaska i zalaska Mjeseca 6. svibnja
1993. na poziciji: cp = 34 27' N i.?.. = 83 47,7' W (- 05 "35 mill 10,8 ').
RJESENJE
Iz NG za 6 svibnja:
Jzlazak Mjeseca
za ({J = 300. .. Ti:Jt = 19 h 22 mill za ({J = 35<>. .. Ti:/2 = 19" 33 mill ( tJTi:J = 1 1 mill} .
Promjena surektascenzije za 1 sat tY24 = 2,6 mill.
lspravak za razliku geografske sirine od cp = 34 27' N i cp = 30 N (tJcp = 4,5)
(NG, ,bzterpolaciona tablica" za cp = (30do 60):
za tJTi:l = 1 I mill i .dcp = 4, 5 ... tJTi:l = 9, 9 mill .
/zlazak Mjeseca
za ({J = 34,4 ... Ti:t'= Ti:/1 + tJTi:l = 19
11
22 mill+ 09,9 mill= I9
11
31,9 mill.
Ispravak ::.a promjenu surekrascen::.ije
(NG, .. lnrerpolaciona rablica :a iuacunavanje Mjeseeevilz i::.la::.a i ::.ala::.a ")
za tY24 = 2,6 mill i i!. = - 83,8 .... i!.t = - 14,5 mill (interpolacijom).
1::./a::.ak Mjeseca
::.a i!. = - 83,8 ... Ti:l = Ti:t'- i!.r = 19
11
31,9 mill- (- 14.5 mill) = 19
11
46,4 min
Ra::.fika ::.one i geogra.f1ke du''_ine (x- i!.):
(x-i!.)=- 6
11
- (- 5
11
35 mill /0,8 ') =- 24 mill 49,2".
lspralak \'l'e/1/ena i::.laska Mjcseca ::.a ra::.liku :one i gcogra.flke
tri:/ = Ti:l +(X-i!.}= /9 h 46.4 mill+ (- 24,8 mill)= /9 h 2/,6 min.
NG :a 6. svihnja:
Zala::.ak Mjeseca
::.a ({J = .10 .. Teall = 05
1
' If mill ::.a({'= 35 .. T:oll! = 05" OJ min (:Jr-,,t = -10 ""n!.
Promjena surekrascen::.ije ::.a I sar ;J/:?.4 = 2,2 min.
lspravak ::.a ra::.liku geograf1-ke .iirine od cp = 34 27' N i cp = 30'' N ( L'1cp = 4.5 ):
NG, .. lnrerpofacirma rablica" ::.a cp = (30 do 60):
::.a .dT:ol = - f 0 min i Ll({J = 4.5 ... L'1T:al = - 9 min .
Zala::.ak Mjeseca
:a ({J = 34,4 .. T:,/= T:o/1 + JT:,!I = 05
1
' /I min+(- 9 mill)= 05 h li:?.
111111
.
116
lspravak ;;a pronzjenu surektascenzije
( NG, .,lnterpofaciona tablica za izracunavanje Mjeseeevilz i::.laza i ::.alaza ")
za tY24 = 2,2 min i i!. = - 83,8 ..... i!.t = - 12,3 min (interpolacijom)
Zalazak Mjeseca
za i!. =- 83,8 ... T:at = T:at'- i!.t = 05" 02 mill- (- 12,3 mill)= 05" 14,3 mi
11

/spravak vremena zalaska Mjeseca za razliku ::.one i geografske duf.ine:

tr:al = T:al + (X- A} = 05 h 14,3 mill + ( - 24,8 mill} = 04 h 49,5 mill.
PRIMJER 2. Jzracunajte zonsko vrijeme izlaska i zalaska Mjeseca 9. kolovoza
I993. na poziciji: cp = 4r 44' N i i!. = 27 36,7' E (01 "50 mill 26,8 ').
RJESENJE
/z NG za 9. kolovoza:
Izlazak Mjeseca
za cp = 400. .. Ti:ll = 22" 12 mill za ({J = 450. .. Ti:ll = 22 " 00 mill (tJTi:J = - 12 mill).
Promjena surektascenzije za I sat N24 = I,3 min (za 8. kolovoza, zbog istocne geografske
duiine)
lspravak za razliku geografske sirine od cp = 4r 44' N i cp = 40 N ( tJcp = 2, 7)
NG .,lnterpolaciona tablica" za cp = ( 30 do 60 ):
Za L'1Ti:l = - I2 mill i L'1cp = 2,7 ... tJTi:l = - 6,5 mill.
Jzlazak Mjeseca
za ({J = 42,7 ... Ti:t'= Ti:/1 + L'1Ti:l = 22
1
' 12 mill + (- 6,5 mill) = 22 " 05,5 mi
11

lspravak za pronzjenu surektascenzije

( NG, .,lnterpolaciona tablica za izracunavanje Mjeseeevih izlaza i zalaza ")
Za tY24 = 1,3 min i i!. = 27,6 ..... i!.t = 2,4 mill (interpolacijom).
1::./a::.ak Mjeseca ::.a i!. = 27,6 .. Ti:t = Ti:t'- i!.t = 22 "05,5 mill - 2,4 mill = 22 "03,1 mill.
Ra::.lika ::.one i geografske du;:ine (x- i!.):
(X- i!.} = 2 h - 1 h 50 mill 26,8 ' = 09 mill 33,2 -'.
lspravak vremena i::.laska Mjeseca za razliku ::.one i geografske du;:ine:
l,i:l = Ti:l + (X-i!.) = 22
11
03,1 mill+ 09,6 mill = 22
11
12,7 mill.
NG ::.a 9 kofovo::.a:
Zala::.a/.: Mjeseca
::.a ({J = 400. .. T:o/1 = If
11
46 min ::.a ({J = 450. .. T:a/2 = 11 h 57 mill ( L'1T:al = + 1/ mill).
Promjma sureklascen::.ije :a I sal N24 = 2,4 mill (za 8. kolovo::.a, zbog istocne geografske
du;:ine/
lspm\'(fk ::.a ndiku geogra(1ke .\:irine od cp = 4244' N i cp = 40 N (L'1cp = 2,r}
.VCi . .. lnrerpolaciona 1ablica" :a cp = (30 do 6!J''):
;a dT:al = If min i dcp = 2, 7" ... dT:ol = 5. 9 mill.
Mjeseca
::.a ({' = 42. 7 ... T:at'= + dT,
0
t = // h 46 mill + 5, 9 ""n = f 1 h 5/,9 mill_
fsprmak ::.a promjenu surekrascen::.ije
.\'(;_ .. lnf('lpolaciona !ti/J/ica ::.a i::.r{l{'unal'rfllje Mjese(f'\ih i::.la::.a i ::.ala::.a ")
:c1 .Y24 = 2.4 mini i!. = 27.6'' ... i!.1 = 1.2 mill (inrcrpo/aciiom).
117
Zala:::.ak Mjeseca
za A= 27,6 ... T:al = T:ai'- At= II" 5/,9min -/,2 min= 11 "50,7min.
lspravak vremena zalaska Mjeseca ;:a razliku ;:.one i geografske dut.ine:
l.r:cli = T:al +(X- A)= f/
1
' 50,7 min+ 9,6 min= /2
1
00,3 min.
Racun vremena izlaska i zalaska zvijezda i planeta
PRIMJER 1. /zracunajte vrijeme pravog iz/aska i wlaska planeta Mars 5.
svibnja 1993. na poziciji qJ = 43 12' N i A= 49 04,5' W (- 03" 16 min 18 ').
RJESENJE
/z Nautickog godisnjaka za 5. svibnja I993. (pro/az kroz meridijan):
Tm = 17
1
' 32 min .
Popravak za geografsku dut.inu:
(x- A) = - 3- (- 03 h I6,3 min) = I6,3 min.
txmer = Tm + (X- A)= 17 h 32 min + I6,3 min= I7 h 48,3 min.
Za racun deklinacije zonsko vrijeme treba pretvoriti u srednje vrijeme u
Greenwichu:
UT = tnner- X= 17 h 48,3 min- (-3) = 20
11
48,3 min.
Iz NG za 5. svibnja I993:
8 = 21 o 06, 7' N
Racun satnog kuta iz/aska i ;:alaska:
cos s =- tg qJ tg 8 =- 0,362 573 765
S = 111 15,5' = 07 h 25 min 02'
Vrijeme iz[aska i za/aska:
fxi:l = l.nner- S = /7 h 48,3 min- 07 h 25 min= IO
1
' 23,3 min.
l.r:cli = t.-mcr + S = /7 h 48,3 min+ 07 h 25 min= 25
11
0/,3 min.
Mars :::.ala;i 5. svibnja u 25" 01,3 min, odnosno 6. Sl'ibnja 11 OJ
1
' 01,3 min_
PRIMJER 2. /;rcl('unajte l'rijeme pral'og i;laska i ;ala:::.a planera SaTurn 10.
kolo1'o:a 1993. na poziciji rp = 38 17' S i A= 88 00' w (- 05" 52 min 00 ').
IIX

/: NauriN.og godi.injaka :a /0. ko/r!l'o;a /993. (JJro/a: kro: meridijan):
= ()() h 48 min .
Popramk :a geogwfrku du:J11u:
(X - A) = - 6 - ( - 05 h 52 nlln} = - 8 min .
I"'".,. = Tm + ( .\" - }I) = (}{} h .j 8 mm + ( - 8 min) = ()() '' .J() niu .
/?({('1111 sred11jcg IT<'III<'IIil 11 Greellll"icilll i dekliiiiiCije:
lJT = lun
1
r -X=(){){, .J() min- (- 6) = 06 h 40 min.
/; N(j :a /0. /.:olow;a /993:
8 =- /3 41.8'.
Ra1'1111 srlf11og /.:ura i.-laska i
cos s =- rg <p rg 8 =- IJ./\12 357 127
.\' = !Of''IJ5.4' = (/(, ., 44.4 "'"'.
Vrijeme iz/aska i :alaska:
txi:{ = t.-mer- S = 00 h 40 min ( 10.8.) = 24 h 40 min (9.8.)- 06 h 44,4 min
txd = 17 h 55,6 min.
Saturn 9. kolovoza izlazi u 17 " 55,6 min.
l.r:a/ = f.rmer + S = 00 h 40 min + 06 h 44,4 min = 07
1
24,4 min
Saturn 10. kolovoza zalazi u 07" 44,4 min.
PRIMJER 3. /zracunajte vrijeme pravog izlaska i zalaska zvije;:;de Rigel 23.
lipnja 1993. na poziciji qJ = 47 22' N i A= 103 24' E (06" 53 min 36 ').
RJESENJE
h Nautickog godisnjaka za Rigel (prolaz kroz meridijan):
Tm = 12 h 34 min !J.Tm = OJ h 27 min
fm = Tm- !J.Tm = 12 h 34 min- ()I h 27 min = II h 07 min.
Popravak za geografsku dut.inu:
(x- A) = 7- 06 h 53,6 min = 6,4 min,
f.nner = Tm + (X- A) = 11 h 07 min + 6,4 min = I I h I 3,4 min.
h NG za Rigel ( tablica ,Prividni polot.aji zvijezda "):
8 = - 08 12,5'.
Racun samog kuta izlaska i zalaska:
cos s =- tg qJ tg 8 = 0,156 688 369
s = 80 59,1' = 05" 23,9 mill
Vrijeme iz/aska i za/aska:
txi:l = txmer- S = 11 h 13,4 min- 05
1
' 23,5 min= 05
11
49,5 mill
l.r:a/ = tnner + S = IJ h I3,4 min + 05
11
23,5 mill= 16 h 36.9 mill.
PRJ MJER 4. l:racunajte vrijeme pravog i:laska i :alaska :1ijezde Mi:ar I4.
listopada I993. 1za po:::.iciji ifl = J]O 53' ON i A= 103 07' W (06
1
' 52 min 28 ').
RJESENJE
1:::. Nautic'kog godiSnjaka ;:a Mizar (prola: kro: meridija11):
Tm = /2 h 43 min !J.Tm = 00 h 5/ min
1m = !J.Tm = /2
1
' 43 min- 00 h 5/ mill = // h 52 mill.
Popr(/\'ilk :a geogwj1ku du':.inu:
(X- A)=- 7- (- 06
1
' 52,5 mill)=- 7,5 mill
1"ll"" = T
111
+ (x- A) = II" 52 mill + (-7.5 mill) = II
1
' 44.5 mi".
/: NG :a ( rahlica .. Pri1idni fiO!o':.aji ;l'i;e:da "):
8 =54" 57.5'
/?(1('1111 salnog kula i :alaska:
cos .1 = - lg qJ 1g 8 = - 0.326 I.J7 301
S = /09 02,/' = 07
11
/6,/ min.
Vrijeme i:laska i :alaska:
= l,m..,.- S = //
1
' .J.J,5 min- 07 h /6./ mill= O.J h 28.4 min
1,,.,, = 1..,,.,. + .\' = // h 44.5 mul + 07 h /6./ "'"' = /9
1
' 00.6 mill .
119
PRIMJER 5. l::.racwwjte vrijeme pravog daska i ::.alaska ::.vije::.de Caplz /9.
veljace 1993. na po::.iciji (/! = 47 03' N i A= 2r J3' E (OJ "08 min 02,5 ').
RJESENJE
/z Nautickog godisnjaka za Caph (prolaz kroz nzeridijan):
Tm = J5 h 2J min IJTm = OJ h JJ min
tm = Tm- IJTm = J5
1
' 2J min- OJ h JJ min= J4 h JO min.
Popravak za geografsku duzin11:
(X- A) = 7 _OJ h 08 mi11 = _ 8 min
fxmer = Tm + (X- A} = 14 h JO min + (- 8 min} = 14 h 02 min.
lz NG za Caplz ( tablica .. Prividni poloiaji zvijezda "):
8 = 59 07'.
Racun satnog kuta izlaska i zalaza:
cos s = - tg (/! tg 8 = - J' 796 J20 868
Mjesni satni k11t inza beskonacnu vrijednost. Zvijezda nenza iz/aska ni za/aska
i sta/no kruii iznad lzorizonta ( cirkumpolarna zvijezda).
120
ZADACI ZA VJEZBU:
J. ]zracwzajte mjemi satni kut i deklinaciju Sunca 15. studenoga J993. u
UT = 02
1
' 47 min 53-' na geografskoj d11iini A= 49 53.7' E.
(Rjesenje: s = 275 43,3' 8 = 18 27,6' S)
2. ]zracunajte mjemi satni kut i dek/inacij11 S11nca 6. svibnja J993. 11
UT = 07" 28 min 22 ' na geografskoj duzini A= J22 53' W.
(Rjesenje: s = 170 03,5' 8 = J6 33,8' N)
3. Izrac11najte mjesni satni k11t i dek/inaciju S11nca 9. kolovoza 1993. 11
UT = J8" 49 min J7 ' na geografskoj d11t.ini A= 66 58,4' E.
(Rjesenje: s = 167 56,5' 8 = 15 4J,2')
4. ]zrac11najte mjesni satni kut i deklinaciju Sunca 17. studenoga J993. u
UT = 23 "28 min 57' na geografskoj duiini A= J04 28,4' W.
(Rje5enje: s = 71 29,2' 8 =- J9 10,2')
5. /zracwzajte mjesni satni kut proljetne tocke 4. svibnja 1993. 11
UT = 04" 47 min53 ' na geografskoj duzini A= 17 55,2' E.
(Rje5enje: s = 311 58,8')
6. ]zracunajte mjesni satlli kut proljetne tocke 8. kolovoza 1993. 11
UT = 21 "26 min 04"' na geografskoj dut.ini A= J09 37' E.
(Rje5enje: s = 28 3J,7')
7. /zracunajte mjesni satni kut i deklinacij11 Sunca 17. studenoga 1993. u
UT = 04 " 47 min 2J ' na geografskoj duzini A = 3r 45, 7' E.
(Rjdenje: s = 293 21,6' 8 = - 18 58,9')
8. l::.racunajre mjesni satni kut i deklinaciju Mjeseca 3. svibnja 1993. u
UT = Of " 26 min 45 ' 1w geografskoj du:Uni A = 53 o 21. 7' E.
(Rje.ienje: s = /lr 55,8' 8 = 04 35.1' S)
9. I:.mc'ltlwjre mjnni sarni kut i deklinaciju Mjeseca 18. studenoga 1993. u
UT = 10" 49 min 17' na geografskoj du;:ini A= 53 2J.7' E.
(Rje.i:enje: s = 144 17,9' 8 = 16 54.6' S)
10. l:.nu'unajte mjcsni satni kur i dek/inaciju Venere 4 .. \"l'ilmja 1993. u
UT = ()t)" 48 ""'' 45-' na geogra.f1koj du:ini A= 161 o 29,8' W.
(Rje.ienje: s = 15r 40,5' 8 = 03 37.4' N)
II. l:.mc'unojtc mjnni .wrni kur i dek/inacij11 Marso 6 .. \"l'ilmja !993. 11
II" 7.7 min /30' 110 geogra{1koj du:.ini A= 16 39.3' E.
(Rje.ienje: .I= 285" 52' 8 = 21"01.8' N)
12. l;.ml'1111ajte mjcsni .wflli k11t i deklinacij11 }llfiitera 7. ko/0\o::.a 1993. 11
UT = 12
1
' 4() "'"' 37' Jlil geogra(Ykoj du:.ini A= 176 39.9' W.
(Rje.ienje . . 1 = 1400 40.5' 8 = 3 10.9' S)
13. l:.ml'llllajte mjcsni satni kur i dek/inacij11 Satuma 5. st11denoga 1993. 11
UT = 17" :!(J """51' 1111 gcograj\koj d 1 1 ~ i n i A= 03" 03. 7' \V.
rRjt"ienjc: .I= 34tl
0
42.7' O= 1456.2'5)
121
14. l:rcn'unajte mjesni satni kut i deklinaciju Arcturus 5. Sl"ibnja 1993. 11
UT = 13
1
' 27 mirr 11' 1w dut.ini?.. = 56 12,9' E.
s = 26r 35,6' 8 = 19 12,9' N)
15. l:rac'unajte mje.mi satni kut i deklinaciju :l'ijezde Antares 8. kolovoza 1993.
II UT = 21,29 mirr 53"' ll(./ = 171 19,8' w.
(Rje.i:enje: s = 22!
0
16,6' 8= 2625,1' S)
16. /zrac'unajte (na tri nai'ina) wnsko vrijeme prolaska Sunca kroz meridijan
?.. = 106 22,4' W za 6. svibnja 1993.
(Rjesenje: t,. = 12
1
' 02,6 mirr)
17. /zracunajte (na tri nacina) zonsko vrijeme prolaska Sunca kroz meridijan
?.. = 57 39.7' E za 8. kolovoza 1993.
(Rjesenje: t,. = 12" 15 rnirr)
18. hracunajte (na tri naCina) ::.onsko vrijeme prolaska Sunca kroz meridijan
?.. = 91 13.7' W za 16. studenoga 1993.
(Rjesenje: t,. = 11 "49.7 rnirr)
19. hracunajte ::.onsko vrijeme prolaska Mjeseca kroz meridijan ?.. = 38 54' E
::.a 8. kolovoz.a 1993.
(Rjesenje: t, = 04" 14 rnirr)
20. l::.rac'unajte wnsko vrijeme prolaska Mjeseca kro::. meridijan ?.. = 56 23' W
za 17. studenoga 1993.
(RjeS:enje: t, = 15 "08,8
111
;")
21. l::.rac'unajte ::.onsko vrijeme prolaska Venere kro::. meridijan?.. = 73 36' W
::.a 3. svibnja 1993.
(Rjesenje: t, = 09 "28 milr)
22. l:rac'unajte :::.onsko vnjeme prolaska Marsa kro: meridijan ?.. = 50 37.7' E
::.a 4. svibnja 1993.
(RjeS:enje: t, = 17" 11.8 mi
11
)
23. l:racunajte :onsko vrijeme prolaska lupitera kro:::. meridijan ?.. = 10-+ o 32' W
::.a 8. koloi'O:a /993.
(Rje.i:enje: t, =/5
1
' 3/ mi")
2-+. l:::.rat'unajte :::.onsko l"l"ij('IIIC f!Wia.lka Stlluma /.:ro:::. meridija11 il = 13-+'' 05' E
;a 15. St/li/('1/0ga 1993
(Rje.ie11je: 1, = 18" II mm)
25. l:::.nl('unajte :::.rmsko 1rijcmc lll"olaska ;1ijc:::.dc Koclwh kro:::. mcridiju11
?.. = 15 03' E ::.a 13. lml"llja 1993.
(Rje.ic11jc: 1, =()I" 25.8 mi
11
)
2o. l:::.r{l('tuwjle :::.n11skn \"1"/jrJI/C lnnln1ka :::.yije:.rle i\IIJ!tcml:::. krn: ntericfijllll
il = -+r 33' W ::.a IV. li1m.ia IVV3.
(Rje.iclljc: 1, = (){j "28.2 mi")
27. l:::..rat'unajte :::.o11sko l"l"ijemc i:laska i :alrtska Su11ca. 1raja11jc gr({(/on.1kift i
a.l"froi/OIIIski!t .\"111/lmkrt. l"'''cl!tk .ITilanja. :a1r.ictak jutarnjcg 1/0IIIitkog
Sl/11/raka. po<'ctak H(crnjcg ll<llili<'kog Slllllroka i pot'eltlk llo<'i 5 .. rvilmja
1993. 11a po:::.iciji. Cf' =-II 12 .\" i }, = IV "51" 1:.
122
( Rje!ienje: Poc'etak .l"l'itanja 11
Zmdetak nautickog sumraka
/zla:ak Stmca
Zalazak Sunca
Pocetak nautickog sumraka
Pocetak tzoCi
02 II 43,2 mi<1
04
11
02,1 mirr
04
1
' 32,8 mi<1
8
11
42,0 mi<1
19 lr /2,7 mirr
20 lr 31,6 mi")
28. /zracunajte zonsko vrijeme i:::.laska i zalaska Sunca, trajanje gradanskih i
astronomskilz sumraka, pocetak svitanja, zavrS:etak jutarnjeg nautickog
sumraka. pocetak vecemjeg nautickog sumraka i pocetak noCi 10. kolovoza
1993. na poziciji: qJ = 39 15' S i?.. = 5607' W.
( Rjesenje: Pocetak svitanja u
ZavrS:etak nautickog sumraka
Jzlazak Sunca
Zalaz.ak Sunca
Pocetak nautickog sumraka
Pocetak noci
05 lr 13,3 rni<1
06
11
16,6 mirr
06
11
44,3 milr
16 lr 55,7 mirr
17
11
23,4 mirr
18 II 26,7 mirr)
29. lzractmajte :::.onsko vrijeme izlaska i zalaska Swzca, trajanje gradanskih i
astronomskih sumraka, pocetak svitanja, ::.avrsetak jutanzjeg nautickog
sumraka, pocetak vecemjeg nautickog sumraka i pocetak noCi 15. studenog
1993. tza po::.iciji: qJ = 48 12'N i A.= 10537'.
(RjeS:enje: Pocetak svitanja u
ZavrS:erak nawickog sumraka
Sunca
Sunca
Pocetak nautic'kog sun1raka
Poc'etak noCi
05 lr 16,1 mirr
06 h 30,5 mirr
07 lr 05.1 mirr
/6 " 18.9 mi<l
/6 lr 53.5 mirr
/8, 07,9
1111
")
30. l:::.rac'ullajte :::.onsko 1rijeme i:las/.:a i :alaska Mjeseca 9. kololo:::.a /993. na
po:::.iciji: qJ = 300 05' N i il = 19" 33' W.
( Rje.i"enje: l:la:::.ak 22 ".J{j "'i"
!.ala:::.ak I 1
1
' -+1.8 m
11
't
31. l:::.rac'lllllljte :::.onsko 1rijeme i:::.laska i ::.alaska Mjeseca 18. stude11og 1993. 11a
po:::.iciji: qJ = 32 o 30' N i il = 68 05' E.
( Rje.icnje: 1:::../a:::.ok II "00,.5 ""''
/.u/u::.ok ll
11
53.3
111111
J
32. l:::.r{l('llnajlc :::.o11sko l"l"ijcme i:::.laska i ::..alaska Vc11cre -+.. \Tilmja IV'J3. Ill/
1w:::.iciji: 1(1 = 37" IS'N i il = I(J" ()()' !:".
(Rje.i"cnje: l:::.la:::.ak 03
1
' lo.V
11
""
Zola:::.ak 15
1
' 3V.I mil> I
33. l:::.r({('llllttjlc :.o11sko l"l"ijeme i:::.las/.:a i ::.alaska Marso 6 .. ITilmja IVV3. 1111
f!o:iciji: If'= 3-+" 05' S i A= 2v Nl' IV.
I Rjc.icnjc: 12 " 2-f .. f """
Zala:.o/.: 2 2
1
' :!V "
11
" I
34. /zracunajle zonsko vrijeme izlaska i ::.alaska Jupitera 7. ko/ovoza 1993. na
poziciji: rp = 47 22' N i A= 39 12' E.
(Rjesenje: lz/azak 09" 37,5 mill Zalazak 21 " 09,7 mill)
35. 1zracunajte zonsko vrijeme izlaska i ::.alaska Satuma 17. studenog 1993. na
poziciji: rp = 51 17' N i A= 71 39' W.
( Rje&enje: /z/azak 13 " 04,2 mill Zalazak 22 " 29 mi
11
)
36. /zracunajte zonsko vrijeme izlaska i ::;alaska zvijezde Procyon 13. rujna
1993. napoziciji: <p = 48 12' N i ')... = 107 05' W.
( Rjesenje: lzlazak OJ " 54,7 mill Zalazak 14 "41,9 mill)
37. Izracunajte zonsko vrijeme izlaska i zalaska zvijezde Alnilam 19. ot.ujka
1993. na poziciji: rp = 51 02' S i A = 73 o 54' W.
(Rjesenje: /zlazak 11 "36,6 mill Zalazak 23 "48,6 mill)
124
KRONOMETAR
Stanje i hod kronometra
PRIMJER I. U trenutku prinzitka vremenskog signa/a u UT = 20" 00 mill 00 '
kronometar je pokazivao fk = 20 h 03 mill 16 '. Koliko je stanje kronometra?
RJESENJE
St = UT- fk = 20
1
' 00 mill 00 '- 20 h 03 mill 16 .\ =- 03 mill 16 '.
PRIMJER 2. U trenutku prinzitka vrenzenskog signa/a u UT = 08 h 00 mill 00 "'
kronometar je pokazivao tk = 07 h 54 mill 21 '". Koliko je stanje krononzetra?
RJESENJE
St = UT- fk = 08
11
00 mill 00 '- 07
1
' 54 mill 21 ' = 05 min 39 '.
PRIMJER 3. Vis ina zvijezde iznzjerenaje u tk =17 h 24 min 52"'. Stanje krononzetra
St = - 04 mill 22 '. /zracunajte srednje vrijenze 11 nzeridijanu Greenwich.
RJESENJE
UT = fk + St = 17
11
24 mill 52-' + (- 04 mill 22 ') = 17
11
20 mill 30 '.
PRIMJER 4. Vis ina zvijezde izmjerena je u fk =23" 57 mill 46 '. Stan.je kronometra
Sl = 05 mill 13 '. /zracunajte srednje vrijeme 11 meridijan11 Greenwich.
RJESENJE
UT = fk + St = 23
11
57 mill 46 ' + 05 mill 13 ' = 24
11
02 mill 59 ' = 00
11
02 mill 59 -' .
PRIMJER 5. Dana 21. 3. /993. slusan je l'remenski signal 11 UT = 20 "
Kronomewr je poka::.ivao lk! = 20" 07 mill 15 '. Sljedeceg dana (22. 03. 1993.) u
isto l'rijeme kronometarje pokadl'aO fk2 = 20" 07 mill 34 '. Ko/iko ce stanje kronomerra
biti 23. 3. 1993. ::.a l'rijeme slusanja vremenskog signa/a u UT = 20 "-
RJESENJE
Sr = Sr 2 + h
h=S12-Sr,
St2 = UT- lk2 = 20 h 00 mill 00 '- 20 h 07 mill 34 ' = - 07 mill 34 '
SrI = UT- ru = 20
1
' 00 mill 00 _,.- 20" 07 mill 15 .\' = - 07 mill 15 s
11 = sr
2
-s,, = -o7mill34'-r- o7mill 15 '! = -19""
St = S12 + h = - 07 mill 34 ,. + (- 19 ') = - 07 mill 53-".
125
ZADACI ZA VJEZBU:
/. U trenutku primitka vremenskog signa/a u UT = 22 "00 min 00 ,. kronometar
je poka:i1ao tk = 22 "04 min 37 '. Koliko je stanje kronometra?
( Rje.5enje: St = - 04 min 37 ')
2. U trenlllku primitka vremenskog signata u UT = 10" 00 min 00 ' kronometar
je pokazivao lk = 09" 58 min 52 '. Koliko je stanje kronometra?
( Rjesenje: St = OJ min 08 ')
3. Vis ina zvi)ezde izmjerena je II lk = 23 " 15 mill 12 . Stanje kronometra
St = - 06 min 07 -'. hracunajte srednje vrijeme u meridijanu Greenwich.
(Rje&enje: UT = 23 "09 min 05 ')
4. Vis ina zvijezde izmjerena je u lk = 15 " 53 min 29 . Stanje kronometra
St = 04 min 21 . l:racunajte srednje vrijeme u meridijanu Greenwich.
(Rjesenje: UT = 15" 57 min 50')
5. Dana 14. 8. 1993. slusan je vremenski signalu UT = 14 " Kronometar je
pokazivao tkl = 14" 03 min 21 '. Slijedeeeg dana (15. 08. 1993.) u isto vrijeme
kronometar je pokazivao tk2 = 14 "03 min 27 -'. Koliko ce stanje kronometra
biti 16. 08. 1993. za vrijeme slusanja vremenskog signa/a u UT = 14 "
( Rjesenje: St = - 03 min 33 ')
LITERATURA
Beric, M. i grupa autora, Astronomija, Narodna tehnika Hrvatske, Zagreb, 1982.
Bowditch, N., American practical Navigator, US Navy Hydrographic Office, Wash-
ington, 1958.
Cumbelic, P., Astronomska navigacija II, Pomorski fakultet Dubrovnik. Dubrovnik,
1990.
Duffet, P., Astronomy with your calculator, Cambridge University press, Cambridge.
1988.
Franusic, B., Novi navigacijski kalkulator NC-88, Nase more, br 3/4. Dubrovnik,
1986.
Franusic, B., Navigacijski dzepni kalkulatori, Nase more, br. 6, Dubrovnik, 1982.
Hekman, I., Povijest navigacije I, Fakultet za pomorstvo i saobracaj, Rijeka, 1992.
Hekman, I., Povijest navigacije II, Fakultet za pomorstvo i saobracaj, Rijeka, 1992.
Hekman, I., Astronomska stajnica bez sekstanta, Drustvo za proU<:. i unapr. pomorstva,
Zadar, 1965
Kitarovic, 1., Sferna trigonometrija s primjenama u astronomskoj navigaciji, Fakultet
za pomorstvo i saobracaj, Rijeka
Kitarovic, 1., Primjena dzepnog r a ~ u n a l a HP-67 u navigaciji, Fakultet za pomorstvo
i saobracaj, Rijeka, 1982.
Lipovac, M., Astronomska navigacija, HIRM, Split 1981.
Rosa, D., Opca astronomija, Zvjezdarnica HPD, Zagreb 1993.
Terzic, P., Opca i sferna astronomija, Geodetski fakultet Zagreb, Zagreb, 1978.
Yujnovic. V ., Astronomija I, Skolska knjiga, Zagreb, 1989.
Yujnovic, Y., Astronomija II, Skolska knjiga. Zagreb, 1989.
126 127
Prilog
Nauticki godisnjak
128
Efemeride
Sunca, Mjeseca, Venere,
Marsa, Jupitera, Saturna
i proljetne tocke
Ephemerides
Of Sun, Moon, Venus,
Mars, Jupiter, Saturn
and aries
0 180 46.5 IS 36.7
l l\0 46.7 IS 38.2
' 2(.0 46.6 15 39.7
6 270 46.9 15 41.1
830047.1 15 42.6
10 330 47.2
15 " 1
I? 0 47.3 15 4S.5
"
30 47.4 IS 1.7.0
16 60 47.6 15 48.'>
18 90 t.7. 7 IS 49.9
zo 120 47.8 15 51.4
22 ISO 48.0 15 S2.8
PAOl JET
TQCKA
Sy
220 54.4
ZSO S9.3
281 4.2
311 9.1
341 14.1
11 19.0
,, 21.9
71 28.9
101 33.8
131 38.7
161 l.3.6
191 48.6
216 15.6 3 18.8
246 18.S J 18.7
276 21.4 3 38.6
306 24.3 J 38.4
3l6 27.1 J 38.3
6 30.0 3 38.2
36 32.8 3 la.l
66 35.6 3 38.0
96 38. s 3 37.9
126 41.3 3 37.8
156 " 1
3 37.7
186 46.6 3 17.7
14 1
1993
95 4S.O
125 1.7 .4
ISS 49.8
18S 52.2
?15 S4 .6
245 S6. 9
27S 59.3
306 1.7
J36 4.1
6 6.5
36 8.9
60 11.1
12
?I 29.2
21 ?8.6
21 27.9
21 l7.l
21 26.6
21 ?6.0
?1 25.1
21 24.7
21 24.0
21 21.4
21 22.8
21 22.1
l
UT "'JESEC JUPITER SATURN
(TI s, 6 Oq Su 021
o 43 J8.8I9ZI 4 s.ol'la )4 46.9. o 58.124911.5 2 54.2
l 72 35.2 91 4 42.5 Ill 64 52.2 o 58.0 279 16.2 12 S4.1
4 101 31.5 91 S 10.0 137 94 57.6 0 57.8 309 20.8 12 S4.0
6130 27.6,901 5 J7.J,136 125 2.9. 0 57.7 Jl9 25.4 1?51.9
8 159 23.6 89 . 6 4.6 136 155 8.2 . 0 57.5 9 30.1 . 12 53.8
10 188 19.4 88 6 31.7 135 185 1J.S 0 57.4 l9 34.7 12 51.7
12 211 IS. 'I 88! 6 58.6 1)4 215 18.8
14 246 10.6 87 7 25.4 Ill 245 24.1
16 27S 5.9 86 7 S2.0 132 27S 29.4
0 57.2 69 39.3 12 53.7
OS7.1 9944.01251.6
0 56.9 129 48.6 12 53.5
18 304 1.1,8SI 8 lOS )4.7. 0 S6.8 159 SJ.l 12 53.4
20 J32 S6.1 84 8 44.7 rna JlS 40.0 0 S6.6 189 57.9 12 Sl.J
22 1 50.9 83 9 10.8 129 5 45.3 0 S6.5 220 2.S 12 53.2
Utorak Tuesday
UT
''
ROLJET
TOCKA
Sy
0
0 180 48.1 IS 54.3 21 S3.5 49.6
2 10 '8.2 11 SS.7 11 18.4 246 52.4
4 40 48.3 IS S7.2 82 3.4 276 SS.l
6 48.4 15 58.6 12 8.3 306 57.9
8 00 1.8.6 16 0.1 42 13.2 337 0.6
10 30 l.B.l 16 1.5 12 18.1 7 3.3
12 a t.s.e t6 3.0 t.2 23.1 Jf 6.1
14 30 1.8.9 16 4.4 72 28.0 67 8.8
16 60 49.0 16 5.9 102 32.9 97 11.5
18 90 l.9.1 16 7.3 132 37.912711..1
20 120 t.9.3 16 8.7 162 1.2.8 1S7 16.8
22 150 l,Q_4 16 10.2 192 47.7 187 19.5
?3
"'ARS
s., o.,
J 37.6 96 13.7 21 21.5
3 37.S 126 16.1 21 20.8
3 37.5 1S6 18.4 21 20.1
3 37.4 186 20.8 21 t9.S
3 37.1. 216 23.2 21 18.8
3 37.3 2l.6 25.6 21 18.2
3 3/.J 276 ZB.O 21 17.5
3 37.3 306 30.1. 21 16.9
3 37.3 336 32.7 21 16.2
3 37.3
J J7.3
3 37.3
6 35.1 21 15.6
36 37- s 21 1'- .9
6639.9 ?1 1t..2
12 3
uri MJESEC
"'
JUPITER SATURN

(T:) ;,4. sn O:,
JO t.s.sl e'j 9 36.6 12a 35 so.7
S9 t.O.O el tO 2.2 t127 6S 56.0
e.s 3t..2 80 10 2.7.S -_L?S 96 1.3
6 111 zs.?j nj 10 ')7.6j1ll. 1.?6 6.6
!S 1!..6 22.1 78 -11 17.t. -123 1')6 11.Q
10 17S 15.8 77 11 t.1.9 -121 186 17.2
ll ?0:. 9.711/.1 1? 6.2,- 1?0 ?16 l?. s
lt. ?H i.'.S l':J -12 30.1 -11821.6 27.8
16 .?61 S">.6 7:. -12 5:3.6 116 276 H.l
18 290 l.8_t.,lljl3 16.9,11') 306 38.1.
?o 3 19 t. 1 . 1 l2 - 1 J 39.8 - 1 n H6 'J .1
n Jt.8 B.6 11 2.3 -111 6 49.o
o'i6 . 7."2
0 S6.2 780 1i .a 12 53.0
0 56.1 J10 16.'.1 12 SJ.O
0 ')')_ 'i 3.:.0 .'1. 1 12 52.9
0 ss. 8 I ('I ...... _1'1 ll 52.8
0 SS.6 l.O 30.t. -12 S2.7
u 1J 1)- ', 10 :.'l , \{ '">7 .6
0 '.15.3 100 W.l !l S2.S
o ss.2 no l.t. 3 12 '">2.t.
0 SS.1 160 1.9,0 12 52.3
0 St..9 190 S.L6 ll 52.3
0 St..fl ?lO 12 S2.2
1
N
60
ss
so
4S
40
3S
30
20
10
0
10
20
JO
3S
40
45
so
55
60
s
3 $VIBANJ MAY
SUNCE
A A.JAHJ
"'JESEC
5UWAAKA
il.I..Al , ...... CRAB . ASHI. l.lVl .. ZMAZ .,.
. - . - . . -
- -
J SJ lO J 0 ss : :: 16 l9 4.0 ll6 o.s
4 16 19 39 0 44 J 18 16 ?8 3.7 2 42 0.9
4 JJ 19 22 057 2 23 16 20 ).4 2 47 1.1
4 47 19 8 on 1 S9 16 13 3.2 2 S1 1.3
4 S8 18 S7 0 JO 1 4S 16 7 3.1 2 S4 1.4
s 7 18 47 0 27 1 3S 16 J 2.9 2 57 1.6
0 25 I 28 1S S9 2.8 260 1.7 s 16 18 ]9
S JO 18 24 on I 18 IS 51 2.6 3 4 1.9
s 42 18 12 0 22 113 15 loS 2.4 3 8 2. I
s Sl 18 0 0 21 1 11 1'> 40 2.3 J 12 2.2
6 ') 17 49 0 22 1 12 IS 34 2.1 3 IS 2.4
6 17 17 Jl 0 23 1 IS IS 28 1.9 3 19 2.6
6 30 17 23 0 2S 1 21 IS 21 I. 7 3 24 2.8
6 38 17 IS 0 26 1 26 IS 1 1.6 3 26 2.9
6 47 17 6 0 28 1 32 IS 1l l.S 329 J. I
6 57 16 56 0 )1 1 40 15 8 1.3 J 32 3.2
7 9 16 ,, 034 1 so 15 2 1.2 3 37 3.4
7 2S 16 28 0 39 2 ' 14 '54 0.9

3.7
7 1.6 16 7 0 1.6 2 24 11. 45 0.6 4.0
SUNCE "'JESEC
4. $VIBANJ MAY
SUNCE
RAJANJ
SUioCAAKA
"'JESEC
;z ; s
5 4 " "
0 ' 31 19 23
56 : . . 18 16 4. 0 2 49 0. 7
44 J 25 17 S6 l.6 3 3 1.0
37 2 25 17 42 3.4 3 1l l.l
41.519 9 332 017313.2 3211.4
4571658 301l.S17213.1 3291.6
'5 6 18 48 27 1 35 17 13 2. 9 l 35 1 . 7
30 s 15 18 39 0 26 28 17 6 2.8 3 1.0 1.8
20 52'9182'> 23 1816SC.2.7 3492.0
10 S 42 18 12 22 14 16 t.l. 2.S 3 S7 2.2
0 S S3 18 0 0 22 1 12 16 34 z.c. t. S 2.3
10 6 S 17 49 io 22 1 12 16 2S 2.2 4 13 2.S
20 6 17 17 56 0 23 1 IS 16 lt. 2.1 4 21 2.6
30 6 ll 17 l2 0 2S 1 22 16 :5 1.9 t. :51 2.6
3S 6 39 17 u. 0 26 1 26 15 S6 .8 ' 36 3.0
l.O 6l.817 S0281321Sl.9 .7 l.l.J3.1
l.S 6 S8 16 SS 0 31 I :.Q IS l.O I. S l. SO 3.2
SO 7 11 16 l.'l 0 3'- 1 S1 15 29 l.t. t. S9 3.l.
55 SIS 161.1 S
60 7 t.8 16 S 0 1.6 2 ?S 1l. 60 0.8 S 24 4.0
s
SUNCE T "'JESEC
5. SVIBANJ - MAY
1993.
Sn1eda Wednesday
SUNCE
PROLJET.
VENERA MARS
UT TOCKA
SUNCE
RAJANJE
MJESEC
SUMRAKA
So oo ST sci bel 'f IZLAZ ZALAZ GRAD ASTR IZLAZ ZALAZ
n
h 0 0 0 . 0 . 0
0 160 49.5 16 11.6 222 52.6 217 22.1 J 37.3 96 42.3 21 13.6
2 210 49.6 16 13.0 252 57.6 247 24.8 3 )7. 3 126 44.6 21 12.9
4 240 49.7 16 14.4 263 2.5 277 27.4 3 37.3 156 47.0 21 12 .l
N . -
-
. -
60 3 47 20 6 0 56 :
..
19 51 3.7 3 6 0.9
55 4 12 19 43 044 l jj 19 24 3.4 327 1.3
so 4 30 19 25 038 2 26 19 4 3.2 3 43 1.5
6 270 49.8 16 15.9 313 7.4 307 30.0 3 37.3 186 49.4 21 11.6
6 300 49.9 16 17.3 343 12.4 337 32.7 3 37.4 216 51.8 21 10.9
10 no 5o.o 16 18.7 13 17.3 7 35.3 3 37.4 246 54. 1 21 10.3
45 4 44 19 10 0 33 2 1 18 48 3.1 3 56 1.6
40 4 55 18 59 0 lO 1 46 18 35 3. 0 4 6 1.6
35 5 5 111 49 0 27 1 35 16 24 2.9 4 15 1.9
12 0 50.1 16 20.1 43 22.2 37 37.9 3 37.4 276 56.5 21 9.6
14 30 50.2 16 21.6 73 27.1 67 40.5 3 37.5 306 58.9 21 8.9
16 60 so. 3 16 23.0 103 32.1 97 43.0 3 37.6 337 1.) 21 6.3
30 5 14 18 40 0 26 1 26 18 15 2.6 4 23 2.0
20 5 29 18 25 0 23 1 19 17 56 2. 7 4 37 2. 1
10 5 41 18 12 0 22 1 14 17 44 2. 5 4 49 2. 3
16 90 50.4 16 24.4 133 37.0 127 45.6 3 37.6 7 3.6 21 7.6
20 120 50.5 16 25.8 163 41.9 157 46.2 3 37.7 37 6.0 21 6.9
22 150 50.6 16 27.2 193 46.6 167 so. 7 3 37.6 67 8.4 21 6.3

1 7 13 0 12 . 3
0 5 53 16 0 0 22 1 12 17 31 2.4 5 1 2.4
10 6 5 17 46 0 22 1 12 17 16 2. 3 5 12 2. 5
20 6 17 17 36 0 23 1 15 17 4 2.2 5 25 2.7
30 6 31 17 22 0 25 1 22 16 48 2. 1 5 39 2.6
UT MJESEC JUPITER SATURN
CT, s(

0(

Su ou s, s,
35 6 40 17 13 0 26 1 26 16 2.0 5 47 2.9
40 6 49 17 4 0 28 1 32 16 29 1.9 5 57 3.0
45 6 59 16 53 0 31 1 40 16 17 1.6 6 6 3.2
h . 0 0 0 0 0
0 17 25.81 70
1
,4 24.5 r09 36 54.2 0 54.6 251 2.9 . 12 52.1
2 46 17.9 69 -14 46.3 -107 66 59.5 0 54.5 281 7.6 . 12 52.0
4 75 9.8 68 - 15 7.6 105 97 4.8 0 54.4 311 12.2 -12 51.9
so 7 12 16 40 0 35 1 51 16 2 1.6 6 21 3. 3
55 729 16 24 0 39 2 5

1.4 6 38 3. 5
60 7 so 16 2 0 47 2 25 1.1 7 1 3.9
s
6 104 1. 51 68
1
15 28.6 r 103
127 10.1 0 54.2 341 16.9 12 51.6
8 132 53.0 67 -15 49.2 101 157 15.4 0 54.1 11 21.5 12 51.7
10 161 44.] 66 -16 9.] -98 187 20.7 0 53.9 41 26.2 12 51.7
12 190 35.51 65116 29.0 1-96
217 26.0 0 53.8 71 30.8 12 51.6
14 219 26.4 64 16 48.2 94 247 31.3 0 53.7 101 35.5 12 51.5
16 246 17.2 63 -17 7.0 92 277 36.6 0 53.5 Ill 40.2 . 12 51.4
16 277 7.91 62117 25.3 1-89
30741.6 0 53.4 161 44.6 12 51.3
20 305 58.3 62 1743.1 -67 337 47.1 0 53.3 191 49.5 . 12 51.2
22 334 46.6 61 . 16 0.4 64 7 52.4 0 53.1 221 54. 1 1251.2

26 1 23 0
6 SVIBANJ MAY
Ce1vr1ak Thursday
SUNCE
PROLJE T.
VENERA UT
TOCKA
MARS
SUNCE
AAJANJI
MJESEC
SUMAAKA
(T sl so bo ST &9 sci bo 'f IZLAl ZALAZ GRAD ASTR IZLAZ
lALAZ
>n
h 0 0 0 . . 0 0
0 160 10.7 16 26.6 223 51.6 217 53.2 3 37.9 97 10.1 21 5.6
2 210 50.6 16 30.0 253 56.7 247 55.6 3 37.9 127 13.1 21 4. 9
4 240 50.9 16 31.4 264 1.6 277 56.3 3 36.0 157 15.5 21 4. 3
N
-
. -
.
-
60 l 41 20 10 0 57 : 21 21 3. 2 3 26 1.3
55 4 10 19 45 0 45 3 44 20 46 3.0 3 57 1.6
so 4 26 19 26 038 2 26 20 21 2. 9 4 18 1.6
6 270 11.0 16 32.6 314 6.6 306 0.8 J 36. 1 167 17.6 21 3.6
6 300 51. 1 16 34.2 344 11.5 336 3. 3 3 36.2 217 20.2 21 2.9
10 330 51.2 16 35.6 14 16.4 6 5.6 3 36.4 247 22.6 21 2.2
45 4 42 19 12 0 33 2 2 20 2 2.6 4 35 1 . 9
40 4 54 16 60 0 30 1 46 19 46 2. 7 4 49 2 0
35 5 4 16 49 0 27 136 19 33 2. 7 5 1 2. 1
12 0 51.3 16 37.0 44 21.3 36 6. 3 3 36.5 277 25.0 21 1.6
14 JO 51.4 16 36.4 74 26.3 68 10.B 3 36.6 301 27.3 21 0.9
16 60 11.5 16 )9.6 104 31.2 98 13.2 J )6.1 J31 29.1 21 0. 2
30 5 1} 16 41 0 26 1 26 19 22 2 6 5 11 2. 2
20 I 28 1B 25 0 23 1 19 19 2 2 6 5 79 2. J
10 I 41 18 12 0 22 1 14 16 <.5 2 I 5 '-' 2 4
18 90 51.6 16 41.2 134 36. 1 1?8 15. I J J6. 9 I 32.0 20 59.6

11 .I 16 42.6 164 41.1 158 18.1 J )9 .0 37 )4 .4 20 18.9
22 110 51 .6 16 44.0 194 46.0 186 20.6 3 39.2 61 36.8 20 58.2
0 0 7 12 1 12 . J
0 I ll 18 0 0271 12 16 30 2 5 I 59 2. 5
10 6 5 17 <.6 0 22 1 12 18
,,
2 4 6 1) 2 . 5
20 6 16 17 J5 0 2J 1 15 11 57 2. l 6 29 2 6
JO 6 J2 17 21 0 21 1 22 11 JB 2. 3 6 41 2. 7
u:,l
MJESEC JUPITER SATURN
(l\1 Sq
'
bq 0
s;.
6"


J5 6 '-0 17 12 0 27 1 26 11 27 2 2 6 17 2 8
40 6 10 11 3 0 79 1 lJ 11
,,
7 7 9 7. 9
4\ . 1 1h 12 0 J 1 141 16 59 I 1 I Z I l 0
h 0 0 . 0 0 0
0 J 18.61 601 18 1 I. 21
82 31 57. 7 0 53 0 ?51 58.6 12 11.1
2 J2 28.B 60 16 J3.6 . 79 68 J. 0 0 52 9 282 J 4 . 12 51.0
4 61 16.7 59 . 16 49.4 16 98 8 l 0 52. I J 12 6. 1 . 12 10.9
50 I 14 16 39 0 Jl 1 51 16 '1 I .0 7 41 3 1
15 I lO 16 22 0 <.0 2 5 16

1 . 9 8 l l . 2
60 7 53 15 60 0 47 2 26 15 1 .6 6 )4 J . 5
s
6 90
6. 51 561 19 4. 61
. 74 126 13.5 0 52.6 342 12. I . 12 50.6
6 116 56.2 56 19 19.4 11 156 16.6 0 52.5 12 17 4 . 12 50.7
10 141 41.1 17 . 19 33.6 68 186 24. 1 0 52. J 42 22. 1 . 12 50.1
12 116 l7

571
19
47.21
66 216 29.4 0 52.2 72 ?6.7 . 12 50.6
14 205 26 56 . 20 0.4 6J 246 )4 .6 0 52. 1 102 l1
'
. 12 10.5
16 234 15 9 56 . 20 12.9 60 276 39.9 0 11.9 132 l6. 0 12 50.'
18 263 I

161
20 24.91
. 51 JOB 41 2 0 11 8 162 <0 I 1? ,o J
20 291 54 56 . 20 36. J . 5< JJB 10 I 0 11 I 192 <I 4 12 10. J
22 l20 4) 4 56 20 41.2 11 6 ,s l 0 11 I Ill 10 0 1 z 10 z
26 1 23 0
Subota- Saturday 1993
UT
T ,I
PAOLJE T.
TOCKA
ST bel
h 0 ' 0 0 0 0 .
0 33.2
2 206 33.4
4 238 33.5
16 26. 315 31. 219 16.1 21 52.1 136 10.9
16 27.:. 345 249 1<..6 11 52.1 168 12.9
16 26.0 IS 41.i 279 13.5 21 52. 198 15.0
1
1
1
<.9.
'-6.
47.
6 268 33.7
8 298 33.6
10 326 34.0
16 24.6 45 46.5 309 12.2 21 52.
16 23.2 75 51.4 339 10.9 21 52.
16 21.6 105 56.4 9 9.6 21 52.
226 17.1
256 19.2
286 21.3
1 46. 1
1 44.
1 43.5
12 356 34.2
14 26 34.3
16 56 34.5
18 86 34.6
20 118 34.6
22 146 34.9
UT
CT,
h 0
16
16
16
16
16
16
0 313 6.911561
2 342 16.5 157
4 11 25.9 157
6 40 35.311561
8 69 44.6 156
10 96 53.8 156
12 128 2.911551
14 157 11.9 155
16 186 20.8 154
16 g_,s 29.6l153l
lU
Ned1el1a Sunday
UT SUNCE
20.4 136 1.3
19.0 166 6.2
17.6 196 11.1
16.2 226 16. 1
14.7 256 21.0
13.3 286 25.9
-7
39
69
99
129
159
169
6. 3
7. 0
5. 7
4 '
3. 1
1.6
6
21 52. J18 23.4
21 52. 346 25.5
1
zL 1
21 52. 1 16 27.5 1 39.1
21 52. 1 46 29.6 1 36.3
21 52.1 76 31.7 1 37.0
21 52. 1 106 33.8 1 35.
0 10 6
JUPITER
s
11

0 0
6 3.0 I 106 125 14.3
6 24.5 107 155 16.5
6 45.9 106 165 22.7
7 7.2 1106 215 26.9
7 26.3 105 245 31.1
7 49.4 105 275 35.3
610.31104 305 39.5
6 31.1 103 335 43.7
8 51.8 103 5 47.9
912.3,102 3552.1
9 32.7 101 65 56.3
9 52.9 100 96 0.5
21
3 6.7 344 53.9 13 36.5
3 9. 1 14 59. 1 . 13 36.6
3 9.4 '-5 4.4 13 36.7
3 9.7 75 9.7 13 36.9
3 10.0 105 14.9 13 37.0
l 10.4 135 20.2 13 ]7. 1
3 10.7 165 25.5 13 37.3
3 11.0 195 30.8 13 37.4
J 11.4 225 36.0 13 37.5
J 11.7 255 '-1.3 13 37.7
l 1/.0 285 46.6 13 37.6
3 12.3 315 51.9 1) 37.9
2 26 1
F>R 0 L JET.
VENERA
TOCKA
MARS
T ,I so oo s.,. &9 so 50
h . 0 0 0 0 . 0
0 178 35. 1 16 11.9 316 30.9 219 0. 5 21 12. 1 138 35.9 1 l'-.'
2 206 35.3 16 10.5 3'-6 35.8 2'-6 59.2 21 52.0 168 38.0 1 33. 1
4 236 J5.'- 16 9.1 16 40.7 276 57.9 21 52.0 196 '-0 .1 1 31.6
6 266 35 6 16 7.7 46 '-5 .6 306 56.6 21 11 .9 226 '-2. 1 1 30.6
6 296 35. 7 16 6.2 76 50.6 336 55 .3 /1 11 .9 256
"
2 1 29.3
10 328 J5 .9 16 '.8 106 55.5 6 54.0 21 51 .9 286 '-6 3 1 26.0
12 J56 J6. 1 16 3
'
1)7 0 4 38 52.7 ,. 51 .8 318 1..8.G. 1 26. 7
"
28 J6. 2 16 I . 0 167 5 .4 68 51
'
.. '>1 7 348 10 .I 1 25.'
16 58 36.' 16 0 5 197 10. l 98 r)o.,
"
7 1B \2 I 1 2'-. 1
16 68 36.6 1\ ".,Q. 1 227 11 2 , ?8 '-8
p
. '
,.
6 45 54 .6 1 22 6
20 115 36.8 11 'J7. 7 21/ 20. 1 158
"'" '
',1
1115
56. 7 1 21.5
22 146 36.9 1\ 56 2 267 25. 1 186 46 2
-"
11
n 1 108
58.6 1 20.2
6 1 7 7 10 6
--
ur MJESEC JUPITER SATURN
JT,
sl t. i,l (, s!, ' ..,

h . 0 0
0 301 51
'I 152!
10 1l
01
100 116 4 . 6 l IZ.l I'- I 57. 1 13 38. 1
2 Jl2 J 7 151 10 l3 . 0 QQ 156 8 8 J 1l 0 16 2 4 ll 36.2
'
1 11 8 1 so 10 II 7 98 11\6 ll . 0 I 11 l 46 7. I 13 36.'
6 JO 19
91 1491
11 12

91 116 17 z I 1l. I 16 1 J 0 ll 36.5
6 \9 17 6 1<.9 11 31 96 l'-6 21
. '
I 14 0 106 16 2 1 J 36.1
10 66 3\ 5 148
"
51 0 95 216 II .6 I 14 l 136 2J . \ 1) J6 .6
12 117 I. 3. ,,ll.71 11 10

9<. J06 29 6 I 14 166 26 6 1) 36.
14 146 50.5 1'-6 12 IB 9} Jl6 ll .9 I 1' f) 106 J<. 1 13 )9.0
16 17') 57. 7 141 12 <I 92 6 l8 1 I
"
l l9 '
l) J9. 2
1B lll'J
1.. 'lll.t.l
1l 6
ll
91 \6 ,z I \ ,. f ,'\6 1..!.. t 1l )9 J
/[) .'\{. II .6 If.\ 11 74 90 1-6 <6 ; \
.. 'I '"'
i..rJ '.J 1l 39 ..
?.' .'td lA. \ ll..' 11 <I ?6 'd) . ) : :. )', 1\ )9 6
I
/1 _.j n 1
7 KOLOVOZ AUGUST
SUNCE
RAJ AN J I
SUtofAAKA
MJESEC
f IZLAZ ZALAZ G"A.D. ASTR
N - ---
60 J 20 15 0 51 : " 20 3 0.
55 4 19 51 0 3 z, 20 4 0.
so 4 3< 19 33 0 3 2 25 20 5 0.

5
z g ,
35 5 14 16 57 0 2 1 35 21 1
1.1
1.
1.
lO 5 23 18 49 0 2 1 26 21 21 1.4
20 5 37 16 34 0 2 1 19 21 3 1.5
10 5 so 16 21 0 22 1 ,, 21 3 1.
0 6 2 16 9 0 22 1 12 21 4 1.6
10 6 14 17 57 0 22 1 12 21 5 1.9
20 6 27 17 <.5 0 23 1 15 21

2.1
30 6 41 17 31 0 25 I 22 22 2. 2
35 6 49 17 23 0 26 1 26 22 14 2. 3
40 6 56 17 14 0 26 1
la
2.4
45 7 9 17 3 0 31 1 2. 5
so 7 22 16 so 0 35 1 51 22 35 2.7
55 7 38 16 34 0 40 2 5

2.9
60 6 0 16 12 0 47 2 26 3.1
s
-
lnc

10 2.
9 5 2. 5
9 5 2.4
9 4 2.
9 4 2.2
9 3
u 9 2
9 2 1.6
9 1 1.6
9 11 1.5
9 5 1.3
9 1 1.3

1.1
1.0
gH
0.9
0. 7
8 2 0. 5
SUNCE I MJESEC
8. KOLOVOZ AUGUST
SUNCE
trAAJANJ
MJESEC
SUMAAI<A
r llLAZ ZALAl GRA.EI. ASTR t.ZLAZ 4174 ZALAZ

N
- - - -
60 3 57 20 12 0 55
j i6
20 47 0. 7 11 35 3. 1
55 4 21 19 <.9 0 44 21 5 0. 9 11 16 2.9
50 4 39 19 ll 0 37 2 2l 21 19 1.1 11 6 2.1
'-S 4 53 19 17 0 33 1 59 21 30 1. 2 10 56 I. 5
<.0 5 5 19 6 0 30 1 <.5 21 40 l.J 10 48
2 '
35 5 15 18 56 0 27 1 35 21 46 1.4 10 '-0 2. 3
30 5 23 16 <.8 0 25 1 26 21 55 1 . 5 10 3'- 2. 2
20 5 JB 16 33 0 23 1 16 22 7 1 .7 10 I'- 2. 1
10 5 10 18 21 0 22 1 1l 22 16 1 .8 10
"
2.0
0 6 2 18 9 0 21 1 12 22 18 1.9 10 I 1 .5
10 6 14 17 58 0 22 1 12

2.0 9
:
.7
20 6 26 17 '-I 0 23 1 15 2. 1 9 .6
JO 6 '-0 17 J2 0 25 1 22 IJ 2 2.3 9 371
. -
35 6 48 17 24 0 26 1 26 23 I 2. 3 9 31 1
'
40 6 S7 11 15 0 28 1 l2 23 1 2.
'
9 14 1 .l
45 / 8 11 4 0 31 1 40 23 I 2 5 ? 16
'
1
50 7 20 16 51 0 31 1 51 IJ 31 2. 7 9 6 1 0
55 7 J6 16 35 0 39 2 I 2l 54 2 9

0. 8
60 7 56 16
"
0 '-6 2 25 .. 0.6
s
9. KOLOVOZ AUGUST
UT SUNCE
PA Ol. JET.
VENERA
TQCKA
l<"r.l s., b., ST 59 09
. 0 0 0 0 0
0 178 37.1 15 54.8 317 30.0 218 44.8 21 51.4
2 208 37.3 15 53.4 347 34.9 248 43.5 21 51.3
4 238 37.4 15 51.9 17 39.9 278 42.2 21 51.2
6 268 37.6 15 so. s 47 44.8 308 40.9 21 51. 1
8 298 37.8 15 49.1 77 49.7 338 39.6 21 51.1
10 328 38.0 15 47.6 107 54.6 8 38.3 21 51.0
12 358 38.2 15 46.2 137 59.6 38 37.0 21 50.9
14 28 38.3 15 ".7 168 4 .s 68 35.6 21 50.8
16 58 38. s 15 43.3 198 9.4 98 34.3 21 50.6
18 88 38.7 15 41.8 228 14.3 128 33.0 21 so. s
20 118 38.9 15 40.4 258 19.3 158 31.7 21 50.4
22 148 39.1 15 38.9 288 24.2 188 30.4 21 50.3

1 7 . 7 1
UT MJESEC JUPITER
(T. s,

0(

Su ou
0 0 . 0
0 24.811411 14 o .z I
88 126 54.8 3 16.6
2 21 31.1 140 14 17.9 87 156 59.0 3 17.0
4 so 37.2 139 14 35.3 86 187 3.2 3 17.3
6 1943.111381 14 52.4 I
85 217 7.4 3 17.6
8 48 48.8 137 15 9.4 83 247 11.6 3 18.0
10 77 54.2 136 15 26.0 82 277 15.7 3 18.3
12
06 59.511351 15 42 .s I
81 307 19.9 3 18.6
14 36 4.5 134 15 58.7 80 337 24.1 3 19.0
16 65 9.3 133 16 14.6 78 1 28:3 3 19.3

94 13.9
1
132 I 16 30.3
I
77 37 32.4 3 19.6
23 18.2 131 16 45.6 76 67 36.6 3 20.0
2 52 22.3 129 17 0.7 74 97 40.8 3 20.3

21 2
10.KOLOVOZ AUGUST
SUNCE
PROLJET.
VENERA UT
TOCKA
l<"r ol Sa 00 Sy 59 09

. 0 . . 0
0 178 39.2 15 37.4 318 29.1 218 29.1 21 50.2
2 208 39.4 15 36.0 348 34. 1 248 27.7 21 50.0
4 238 39.6 15 34. s 18 39.0 278 26.4 21 49.9
6 268 39.8 15 33. 1 48 43.9 308 25.1 21 49.8
8 298 40.0 15 31.6 78 48.8 336 23.6 21 49.6
10 328 40.2 15 30.1 108 53.8 8 22.4 21 49. s
12 358 40.4 15 28.7 138 58.7 38 21. 1 21 49.3
14 28 40.6 15 27.2 169 3.6 68 19.8 21 49.2
16 58 40.7 15 25.7 199 8.6 98 18.5 21 49.0
18 811 40.9 15 24.3 229 13.5 128 17.2 21 48.9
20 118 l..1.1 15 22.8 259 18.4 158 IS .8 21 48.7
22 148 41 .3 15 21.3 289 23.3 1811 14. s 21 48.5

. 7 . 7 1
UT 1.4JESEC JUPITER
cr, s, 0 0( c Su
"" h
' ' ' '
0 281 26.2,1281 17 15.61 73 127 45.0 3 20.6
2 310 29.8 127 17 30. I 71 157 49.1 3 21.0
4 339 ll.2 126 17 44.4 70 187 53.3 3 21 .3
6 8 36.311241
17
58.3 I
68 217 57.5 3 21 .7
8 37 39.2 123 18 11.9 67 248 1.6 3 22.0
10 66 41.8 122 18 25.2 65 278 5.8 3 22.3
12 95
4<.111201
18
38.21
63 308 10.0 3 22. 7
14 124 46.2 119 18 50.9 62 338 14.2 3 23.0
16 153 48. 1 118 19 3.3 60 8 18.3 3 23.3
18 182
49.611171
19
15.3 I
58 38 22.5 3 23.7
20 211 51.0 115 19 26.9 57 68 26.7 3 24.0
22 240 52.0 114 19 38.2 55 98 30.8 3 24 3
21 . 2
1993.
MARS
s.,. h.,.
0 0
139 0.9 1 18.9
169 2.9 1 17.6
199 5.0 1 16.3
229 7.1 1 15.0
259 9.2 1 13.7
289 11.3 1 12.4
319 13.3 1 11.1
349 15.4 1 9.8
19 17. s 1 8.5
49 19.6 1 7.2
79 21.6 1 5.9
109 23.7 1 4.6
10 6
SATURN
bh
. .
347 o.s 13 39.7
17 5.7 13 39.8
47 11.0 13 40.0
77 16.3 13 40.1
107 21.6 13 40.2
137 26.9 13 40.4
167 32.1 13 40. s
197 37.4 13 40.6
227 42.7 13 40.8
257 48.0 13 40.9
287 53.2 13 41.1
317 58.5 13 41.2
26 1
MARS
s.,. h.,.
0 0
139 25.8 1 3. 3
169 27.9 1 2.0
199 29.9 1 0.7
229 32.0 0 59.4
259 34. 1 0 58.1
289 36.2 0 56.8
319 38.2 0 55. s
349 40.3 0 54.2
19 42.4 0 52.9
49 t..l.. 5 0 51 6
79 46 .5 0 so .3
109 48 6 0 49.0
10 6
SATURN

' '
348 3.8 1341.3
18 9.1 13 41.5
48 14 .I. 13 41.6
78 19.6 13 41.7
108 24.9 13 41.9
138 30.2 13 42.0
168 35. S ll 42. 1
198 40.8 13 42.3
228 4.6. 1 ll 42.4
258 5 I .3 13 42. s
2811 56.6 13 42. 7
319 I. 9 13 42 8
76 1
'f
N
60
55
50
45
40
35
30
20
10
0
10
20
30
35
40
45
50
55
60
5
PonedjeiJak Monday
SUNCE
AAJANJ
MJESEC
SUioiAAKA
lllAZ ZALAZ GRAB A$TA. Lll.AZ 6124
ZAlAZ .,.,.
. -
.
- -.
- - -
.
- -
360 20 10 0 54 : .. 21 0.9 12 50 3. 1
4 23 19 47 0 43 3 13 21 2 1.2 12 2 2.9
4 41 19 29 0 37 2 22 21 45 1.3 12 10 2. 7
4 54 19 16 0 33 1 59 21 6( 1.4 11 5 2. s
5 6 19 s 0 29 1 " 22 12
1.5 11 46 2.4
11 36 2.3
5 15 18 55 0 27 1 34 22 22 1.6
5 24 18 47 0 25 1 27 22 31 1.7 11 28 2.3
s 38 18 33 0 23 1 18 22 4 1.8 11 14 2.1
5 50 18 20 0 22 1 13 23 0 1.9 11 1 2.0
6 2 18 9 0 21 1 11 23 13 2.0 10 so 1.9
6 13 17 58
6 25 17 46
6 39 17 32
6 47 17 24
6 56 17 IS
7 6 17 5
7 19 16 53
7 34 16 37
7 55 16 17
SUNCE
0 22 1 12 23 26 2.1 10 38 1.8
0 23 1 15 23 40 2.2 10 26 1.7
0 25 1 21 23 56 2.3 10 12 1.6
0 26 1 26 .. .. ... 10 3 1. 5
0 28 1 32 .. .. ... 9 54 1.4
0 31 1 40 .. .. ... 9 43 1.3
0 34 1 51 .. .. ... 9 30 1.2
0 39 2 s
a iS 1: i
914 1.0
0 46 2 25 8 53 0.8
Utorak Tuesday
AAJAHH
SUMAAKA
MJESEC
'f LllAZ ZALAZ GRA1. ASTR. IZl.AZ 6r24 ZAL.U
N - -- --
60 4 2 20 7 0 54 . : : 21 24 1 . 3 14 5 3. 0
55 4 25 19 " 0 43 3 8 21 ss 1. 5 13 36 2.8
50 4 42 19 28 0 37 2 20 22 17 1.6 13 14 2.6
4 5 4 56 19 14 0 32 1 58 22 34 1. 7 12 58 2. 5
40 5 7 19 3 0 29 1 44 22 49 1.8 12" 2.4
35 5 16 18 54 0 27 1 34 23 1 1.8 12 32 2.4
30 5 24 18 46 0 25 1 27 23 12 1.9 12 22 2.3
20 5 38 18 32 0 23 1 18 23 30 2.0 12 5 2.2
10 5 51 18 20 0 22 1 13 23 46 2.0 11 so 2.1
0 6 2 18 9 0 21 1 11 ....... 11 36 2.0
10 6 13 1 7 58 0 22 1 12 . . . .
20 6 25 17 46 0 23 1 15 ....
30 6 38 17 33 0 25 1 21 . . . .
11 22 2.0
11 7 1. 9
10 50 1.8
n g g u
4) 7 5 I 7 6 0 31 I 40 0 28 2. 5 I 0 IS I . 6
50 7 I 7 16 54 0 34 I SO 0 44 2. 7 9 59 I. 5
g 36 n u
s
PonedJeljak Monday
UT
T ,I
PAOLJET.
TOCKA
ST
1993
"o o o o. 0 o o
f m :l! lH m m u
6 273 50.9 18 29.7 144 20.3 281132.7 12 51.1 262 4.1 21 2S.
,g m :Jg m :g m u
12 3 50.3 18 H.S 234 35.1 18 29.4 12 57.5
:jg :a
5
ti
18 93 49.6 18 37.3 324 49.9 108 26.0 . n J.l
20 123 49.4 18 38.5 354 S4.8 138 24.8 13 6.0
22 153 49.2 18 39.8 24 59.8168 23.7 13 8.1
UT
cr,
0
1 6
MJESEC
s,
6 11
JUPITER
Su ou
352 7.5 21 28.!
Z2 8.6 21 28.
S2 9.7 21 29.4
lU
142 n. 1 -21 11.6
6 4
0 168 5.5145,21 10.0124 204 51.7 10 48.7 87 21.9 14 56.7
2196 52.4 45 21 14.8 21 234 55.6 10 49.1 11726.6 14 56.6
4 225 39.4 45 21 19.1 18 264 59.5 10 49.4 147 31.4 14 56.6
6 254 26.4146121 22.7115 295 3.5 10 49.8 177 36.2 14 56.5
8 283 13.6 46 21 25.7 12 325 7.4 10 50.1 207 41.0 14 56.5
10 312 0.9 47 21 28.1 9 355 11.3 10 50.5 237 45.8 14 56.4
12 340 48.3148121 29.91 6 2515.2 10 50.9 267 50.5 14 56.4
14 9 35.9 49 21 31.2 3 55 19.2 10 51.2 297 55.3 14 56.3
16 38 23.7 50 21 31.8 0 85 23.1 10 51.6328 0.1 14 56.2
18 67 11.61 s 11 z 1 31.81
20 95 59.7 52 21 313
22 124 48.0 53 21 30.1
3 115 27.0 10 51.9 358 4.9 14 56.2
6 145 31.0 10 52.3 28 9.6 14 56.1
9 175 34.9 10 52.7 58 14.4 14 56.1
20 . 2 24
Utorak Tuesday
UT SUNCE
PROLJE T
VENERA
TOCKA
MARS
(T sl s., ba ST 59 09 sa o.,.
. 0
' '
0
'
0 0
0 183 49.0 . 18 41.0 55 4.7 198 22.6 13 10.2 172 14.2 21 32.3
2 213 48.7 18 42.3 85 9.6 228 21.4 . 13 12.3 202 15.3 . 21 Jl.O
4 243 48.5 18 0.5 115 14.6 258 20.3 13 14.5 232 16.4 . 21 33. 7
6 273 48.3 18 44.8 145 19.5 2811 19.2 . 13 16.6 262 17. s . 21 34.4
8 303 48. 1 18 46.0 175 24.4 318 18.0 13 18.7 292 18.6 . 21 35.1
10 JH 47.8 18 47.3 205 29.3 348 16.9 13 20.8 322 19 .l . 21 35.8
12 3 47.6 . 18 48.5 235 34.3 18 15. 7 13 22 9 352 20.8 . 21 36.5
14 33 47.4 . 18 49.8 265 39.2 48 14.6 13 25 0 22 21.9 . 21 37.2
16 63 47. I 18 510 295 44.1 78 ll. 4 . 13 27 . I 52 23. I . 21 37.8
18 93 46.9 18 52.2 325 49. 1 108 12.3 ll 29.2 82 24.2 21 38.5
20 123 46.6 18 53.5 355 54 .0 138 11. I 13 31 .2 112 25.3 . 21 39.2
22 153 46.4 18 54.7 25 58.9 168 10.0 . 13 33.3 142 26.4 . 21 39.9

1 6 6 10 6 3
UT MJESEC JUPITER SATURN
(T' s,

0(

Su Su
h
'
0 .
'
' '
0 153 36.51 54121 28.4 I
11 205 38.8 . 10 53 0 811 19 2 14 56.0
2 182 25.3 55 . 21 26. 1 14 ZJ5 42.7 10 53.4 118 24. 0 14 55.9
4 211 14.2 56 . 21 23.3 17 265 46.7 . 10 53.7 148 28 . l 14 55.9
6 240 3. s I
571
21
19.91
20 295 50.6 . 10 54. 1 178 H.5 14 55.8
8 53.0 59 . 21 15.9 23 32S 54.5 . 10 54.5 208 38.3 14 55.8
10 97 42.7 60 . 21 11.4 25 355 5&.4 . 10 54.8 n8 43.o 14 55 .l
12 bz6 32.81
621
. 21
6. J I
28 26 2.4 . 10 55.2 268 47.8 14 55 6
14 355 23.1 63 . 21 0.8 31 56 6.3 10 55.5 298 52.6 14 55.6
16 24 13.7 65 . 20 54. 7 lJ 86 10.2 . 10 ss. 9 328 57.3 14 ss. s
18 53 4
*I
. 20 48

36 116 14.2 10 56. 2 359 2 1 14 55.4
20 81 55 . 20 40 38 146 18. I 10 56 6 l9 6. 9 14 55.4
22 110 47 5 69 20 ll 41 176 Zl.O 10 17. 0 \9 II. 6 14 55 .l

20 . 2 24 0
SUNCE
15 STUDENI NOVEMBER
RAJANJ
SUioiAAIC.A
MJESEC
'f tZLA.Z ZALAZ GRAD ASTR
'1 s8 15 31 2 3o 1
9
o

;6ll 2.1
55 7 32 1 s 57 0 41 2 8 " 2. 4 17 11 2.
5o 1 n 16 16 o Jl , H 9 2.4 11 11 2.
45 6 58 16 31 o 32 1 42 8 4 2.4 11 5 2.e
40 6 45 16 " 0 2 1 34 8 2 2.4 18 1 2.
35 6 34 16 SS 0 2 1 27 8 1 2. 5 18 21 2. I
30 6 25 17 4 0 25 1 23 8 2. 5 18 3 2. s
g g g n 1 u Jg n
35 4 46 18 44 0 28 1 38
40 4 35 18 55 0 31 1 SO
45 4 21 19 9 0 34 2 8
s 51 2. s 20 41 2. 3
n u
so 4 5 19 25 0 39 2 41
55 3 44 19 47 0 4 7 : .
60 3 14 20 17 1 3 . . .
5 2.5 21 2.2
4 2.5 21 2.1
4 , 2. s 22 31 2. 0
s
SUNCE
1
MJESEC
PLANET!
PI 1"' 1'[ Jv,..._ Vel PI 1,;. 1'[ b6o-arl ,_..,
9 ul,"o o:ol,;, l.u
a 12 31lo.;! 118! 16! [,8 8 o.ol Jl I o.9
16 STUDENI NOVEMBER
SUNCE
R A.J A. NJ
MJESEC
SUa.tRAKA
'f tZLA.l ZALAZ GRAS ASTR I.ZLAZ .. ZALAZ
N
- - - -
60 8 0 IS 29
0 4912 30
11 2 I .6 17 40 3. 2
55 7 34 15 55 0 41 2 8 10 26 18 18 16 3.0
50 7 14 16 15 0 36 1 53 10 0 1.9 18 41 2. 8
45 6 59 16 30
0 3211 42
9 41 2.0 18 60 2.7
40 6 46 16 43 0 29 1 34 9 25 2. 1 19 16 2.7
35 6 35 16 54 0 27 1 28 9 11 2. 1 19 29 2.6
30 6 26 17 4 0 25 1 23 8 59 2.2 19 40 2. 5
20 6 9 17 20 0 231 I 16 8 39 2. 3 19 60 2. s
10 5 55 17 35 0 221 I 13 8 22 2.3 20 17 2. 4
0 5 41 17 48 0 nl1 13 8 5 2.4 20 33 2. l
22
1
1 10 5 27 18 2 0 15 7 49 2.4 20 49 2 2
20 5 13 18 17 0 24/1 20 7 31 2. 5 21 6 2. I
30 4 55 18 35 0
;:I;
31 7 II 2.6 21 25 2.0
35 4 45 18 45 0 39 6 60 2.6 21 36 2. 0
40 4 34 18 56 0 31 I s 1 6 46 2.6 21 49 1.9
45 4 20 19 10 0 l' 2 9 6 30 2.7 22 4 I .8
50 4 3 19 27 0 39 2 43 6 10 2.8 22 23 I .7
55 3 42 19 49 0 48 s 45 2. 9 22 46 1 .6
60 3 12 20 19 1 4 .. 5 9 3. 0 23 19 1 .3
s
SUNCE
I
MJESEC
ro- ur on , ..... , lr>< n, I
16': t9h.J(5d 16. I
lQ.t.''"' 2.1dFu
PLANETI
"'
II
..

v
- '
. ' .
,;1 I 9 10 4 7 0. I 143 l 4 n 10 16 o. 0 I. 2
a 12 31 o. 1 117 1.6 18 4 0.0 33 0. 9
1 7. STUDENI - NOVEMBER
UT 5 UN CE
r,1 s
0
o
0
PROLJET.
lOCI< A
Sr
1993
,..., 0 0 0 0 0 0
um
4 24} 45.7 -18 58.4 116 13.7 258 6.5 -13 39.i 232 29.7 21 42.
6 273 45.4 -18 59.6 1<6 18.6 288 5.4 13 41.l 262 30.8 21 42.
,g m : n m u :a m
12 3 44.7 19 .J.2 236 33.4 18 1.9 13 352 34.1 21 44.7
U 5n :a !U
1g u m
22 153 43.4 19 9.3 26 58.0 167 56.0 13 58.2 142 39.5 21 48.1
1 6 -6 10
. 3
UT MJESEC JUPITER SATURN
,1,1 s , o s,. o
11

0 139 39.41 71,20 25.11 43 206 26.0 10 57.3 89 16.4 14 55.3
2 168 31.6 73 20 16.5 45 236 29.9 10 57.7 119 21.2 14 55.2
4 197 24.2 75 20 7.5 48 266 33.8 10 58.0149 25.9 14 55.1
6 216 , 7. 'I 76l 19 57. 9l 50 296 3 7.1 - , o 58.4 179 30 _ 1 . 14 55. ,
8 255 10.4 78 19 47.9 52 326 41.7 10 58.7 209 35.5 -14 55.0
10 284 4.0 80 -19 37.5 356 45.6 10 59.1 239 40.2 14 54.9
12 312 58.0,82,-19 26.61 56 26 49.5 10 59.5 269 45.0 -14 54.9
14 341 52.3 84 -19 15.3 59 56 53.5 -10 59.8 299 49.7 14 54.8
16 10 47.0 85 -19 3.6 61 86 57.4 11 0.2 329 54.5 14 54.7
18 39 42.1,87118 51.51 63 117 1.3 -11 0.5 359 59.3 14 54.7
20 68 37.6 89 -18 39.0 65 147 5.3 -11 0.9 30 4.0 14 54.6
22 97 JJ_4 91 18 26.1 66 177 9.2 11 1.2 60 8.8 -14 54.5
20 . 2 0
18 STUOENl NOVEMBER
UT SUNCE
PROLJET.
VENERA
TOCKA
MARS
T
0
1 s0 &0 sr s9 09 so. &d'
h 0 0 0 0 0 0 0
0 183 4J.2 19 10. s 57 3.0 197 54.8 -14 0.3 172 40.6 . 21 48.7
2 213 42.9 19 11.7 87 7-9 227 53.7 -14 2-3 202 41.7 -21 49.4
4 243 4( .6 -19 12.9 117 12.8 257 52.5 14 4.4 232 42.8 . 21 50.1
6 273 42 _4 . 19 1!..1 147 17.8 287 51.3 . 14 6.4 262 43.9 -21 50.7
8 303 "2. 1 . 19 15.2 177 22.7 317 so. 1 14 8. s 292 45.0 . 21 51.4
10 B3 C.1 .8 -19 16.4 207 27.6 347 48.9
_,.
10. s 32( 46. 1 21 52.1
1( l
"
6 19 17 .6 (]7 32. s 17 47.7 14 12.6 l52 4 7. 2 . 21 52.7
14 ll 4) .l 19 18 8 267 37- s 4 7 46. s 14 14.6 22 "8. 2 . 21 53.4
16 6\ 41 . 0 19 20 . 0 297 42.4 77 45.3 14 16.6 5( 49 . J . 21 54.1
18 0\ 5 19 Z1. 2 t.. 7. J 107 44 I 14 18 7 82 so. 4 21 54.7
20 li!l 40 \ . 19 22. J ]II 12. J 137 4 3 0 14 20.7 112 51.5 . 21 55.4
22 113 40. ( 19 23. s 27 57.2 167 41 .8 14 22.7 142 52.6 . 21 56.0
,,
-'---
I 6 -6 . 10 5 . 3
UT MJESEC JUPITER SATURN
(T:oo s

,,
0 h
s,. li,. sh &h
h 0 0 0 0 0 0
0 126
29.61
9l
18 12.81
68 207 13. I -11 1.6 90 ll .I 14 54. s
2 liS 26. I 95 . 11 59. 1 70 237 17.1 11 2.0 120 18. J 14 54.4
4 11\i. 23. 1 96 . 17 45. 1 72 267 21.0 II 2. J ISO 21 1 14 54.3
6 213
20.41 981 17 30.81
73 297 24.9 11 2.7 180 27.8 14 54.3
8 242 18.0 100 17 16. 1 75 J27 28.9 11 l.O 210 12.6
.,.
54.2
10 271 16. I 102 . 17 1 .0 77 357 32.8 11 3. 4 240 37. l . 14 54. 1
12 300
14.511041 1645.71
78 27 36. 7 11 3. 7 270 42 I
.,.
54. 1
14 129 13.2 106 . 16 30.0 80 57 40. 7 11 4. 1 300 46 8 14 54 _a
16 158 12.4 107 . 16 14. I 81 87 4< .6 11 4. 4 llO 51 . 6 14 53.9
18 2l 11
81'0l
15
57.81
83 117 48 5 11 4 0 16. J 14 53.9
20 56 11 .7 Ill . 15 41 .3 84 14 7 52 .I II I I Jl 1. I 14 13.8
22 85 11 . 9 113 - 15 2l.. t. 81 177 '>6.C. 11 I I 61 I 14 ll .7
0 20 . 2 24 0
SUNCE
R AJANJE
SUMRAKA
Sn1eda - Wednesday
MJESEC
'f' Ll\.AZ ZALAZ CRAO ASJR IZLAZ lAlAl :J.f'Jf.
"8 -3 1s 26 o 5o "2 J1 ; 1 1. 1 18s
5S 7 36 15 54 0 41 2 11 > 1.4 19 2 3.1
50 1 16 16 14 o 3e 1 53 10 4 1. 19 4 2.
45 7 0 16 29 0 1 4 10 21 1. 20 t 2 !
40 6 47 16 42 0 1 10 1: q 20 2C 2.
3S 6 3616 53 0 2 1 2, 10 '1.o 20 31 2.1
30 6 27 17 3 0 2S 1 23 9 5 1. 20 42 2. 5
20 6 10 11 20 o 2 1 16 9 3, 20 2.4
10 S S5 17 JS 0 22 1 13 9 1' 2. 1 21 1 2. 2
0 s 41 17 49 0 22 1 13 9 2 2.2 21 28 2.1
10 5 27 18 3 0
20 s 12 18 18 0
30 4 SS 18 35 0
1 15 8 4 2. 3 21 2. 0
26 l g

u u
JS 4 45 18 46 0
40 4 H 18 S8 0
45 4 19 19 12 0
l
J4 2 10
:nn 2 46
60 3 10 20 22 1 5
s
SUNCE
8 2 2. 6 22 ?:
7 49 2.7 l2 h
7 3 2. 8 22 4

6 22 3. 3 2l 51
MJESEC
1. 7
1.6
1.5
1.4
1.2
0.9
PLANET I
9 10 48
a 12 30
a:lll:21l41u 1o7l
0. il1161 1.61 h 18 0
0 0 1;011.2
0 0 33 0. 9

SUNCE
RAJANJE
MJESEC
SUMRAKA
'f IZLAZ ZALAZ GRA) ASTR
N -"
_,. " _,
60 8 5 IS 24 0 so 2 32
55 7 38 IS 52 0 41 2 9
so 7 18 16 12 0 36 1 S4
4S 7 2 16 28 0 32 1 43
40 6 49 16 42 0 29 1 34
3S 6 37 16 ll 0 27 1 28
JO 6 28 I 7 3 0 ?5 1 21
?0 6 11 17 20 0 2l I 17
10 I 16 17 0 n I 1]
0 I 4? 17 <9 0 72 I 1]
10 I 27 18 3 0 22 I IS
20 I 12 18 IB 0 2< I 21
30 4 51 18 0 ?6 I Jl
JS 4 44 18 4 7 0 ?R I 40
40 4 l2 I R lq n ]I )
'2
4S 4 18 I 0 q (1 II I II
so 4 I 10 ]0 0 co 2 C8
IS 3 30 10 ll 0 '0
..
60 J 8 20 24 I 6 ..
s
IZLAZ
...
12 6
11 42
11 2l
11 9
10 S7
10 46
10 37
10 ?2
10 8
Q ''
9 42
9 29
9 ll
9 4
R '1
8 41
8 26
8 7
7 41
:.,74
ZALAZ :l/14
-"
0.8 20 18 J. J
1. 0 20 42 3. 1
1.2 20 59 2. 9
I. 4 21 12 2. 7
I. 5 21 23 2 .6
I. 6 21 Jl 2 5
I .7?1 (, 1 2 t.
I . 8 71
.,., ? .
?
I QI?J e 2. I
? 1?? lQ 2 .0
2.? 22 Jl 1 ,0
2. J
2. 4
2 .I
2
' 2 l
2 .9
3. )
3
'
220 I .7
77 \1 I .6
(] I 1 . s
!l I' I 4
ll
,,
I .I
?l ll I I
2l 13 0 9
11.6
I .l
0,0
PREGLEDI ZYIJEZDA
LIST UF Sf.'l.l::CrtD STARS
Po abecednom redu naziva
B,v alplwbetic order
---------------- ---r--
Na z i v Vel
- ------------- r--
ACHEANAR
A CRUX
ADHARA
AL NA'IR
ALDEBARAN
AUOTH
ALKAID
ALNILAM
ALP HARD
ALPHECCA
ALPHERATZ
ALTAIR
ANTARES
ARCTURUS
ATRIA
AVIOR
BELLATRIX
BETELGEUSE
CANOPUS
CAPELLA
CAPH
DENEB
DENEBOLA
DIPHDA
DSCHUBBA
DUBHE
EL NATH
ELTANIN
ENIF
FOMALHAUT
GACRUX
HAMAL
KAUS AUSTRALIS
KOCHAB
MARKAB
MEN KENT
MIAPLACIDUS
MIMOSA
MIRFAK
MIZAR
NUNKI
PEACOCK
POLARIS
POLLUX
PROCYON
RASALHAGUE
REGULUS
RIGEL
RIGIL KENTAURUS
SHAULA
SIRIUS
SPICA
SUHAIL
V[GA
PrOITIJeflJ'"'" tul 0 1 dn 1
from 0 I trJ I ]
0.6
1.6
1.6
2.2
1.1
1.7
1.9
1.8
2.2
2.3
2.2
0.9
1.2
0.2
1.9
1.7
1.7
0.6
-0.9
0.2
2.4
1.3
2.2
2.2
2.5
4 1 37
27 12 26
17 6 58
52 22 8
8 4 36
330 -57
173 -63
255 29
28 47
291 116
30 12 54 167 56
33 13 47 153 49
13 5 36 i 276,-1
23 9 271 -9
38 15 34 126 27
0 8 358129
48 19 50 . 62! 9
40116 29 113 26
i:: ::
i

14 5 55
15 i 6 24
10 I 5 16
2) 0 9
50'20 41
26,11 49
3 0 43
39,1560
234 -59
279 6
271 ,. 7
2&4 53
281 46
358 i 59
50' 45
183115
349 -18
120 !-23
2.0 25 11 3
1.8 12 5 26
2.4 44 17 56
2.5 51 21 44
1.3 53:22 57
194! 62
279: 29
91 151
34 10
16 -30
!
1.6
2.2
2.0
2.2
2.6
2.3
1.8
1.5
1.9
2.4
2.1
2.1
2.1
1.2
0.5
2.1
1.3
0.3
0 3
1.7
28 12
6! 2
45118
37:14
I 54 _23
I I
i 1
i 29:12
. 7' 3
: 31 ! 13
i 47! 18
I 49 t 20
5 2
/19: 7
18 7
43 17
'24: 10
9 1 s
! 36 '14
) .
! 42 '17
I
31 172 1-57
7 328!23
24 . 84 1-34
Sl ! 137 j 74
4 . 14) 15
i
6 ; 148 :.36
13 : 222 l-70
47 ! 168 Lso
24 309 : 50
24 1s9 I ss
;
55 ' 76126
25 ' 54 -57
25 ' 324189
45 244 28
39 : 245 I 5
i
35 l 96: 13

39 140 -01
33 ! 97 i-37

259 :-17
159 '-11
223 -43 2 9 8
0 1 18 37
i
81 39
Po redu
surektuccnz.ija
BySJIA. order


34 10 51
50 I 45 50
54157 49
62 9 48
,.:
84 34 45
'
91
1
- 51
96 13

113,26
120 23

140 i-61
146 i 19
148 -36
153 49
159 -11
159 55
167 I 56
168 -60
172 57
173 -63
183 15
194 62
208 12
218' -9
222! -70
223! -43
234' -59
"I
244' 28
245: 5
255 1 -29
2S9! -17
264: 53
271
276 1
279 29
279 6
281 46
281 -8
291 16
309 50
328 23
324 89
44
43
42
41
40
39
38
37
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
i 23
-! 22
: 21
i 20
I
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
336' -57 4
349 -18 I 3
358 59 2
358 29
1993
Po red1.1
dek.linacija
ByDu .. on:Ju
--T36o-:-r-- -
6_ _L_a_
o I o
89 j3241 5
74 137 37
62,194 I 25
59 358 2
56 167 30
!!
3;
46
1
281 1
i

28 I 244 19
I .
27 1,26 1 38
231328, 6
19 I 146 35
16 1 291 8
15 14 54
15 183 26
13 96 43
12 I 208 24
10 34 51
9 62 48
7 . 271
6 279
I
8 281
14
11
18
13
9
-9 218 23
11 1591 32
11
1
1
259 1 16
18 349; 3
23 120 . 39
26 113 40
26 76 47
29 2SS , 17
30 16 53
34 84 I 45
36 148 : 34
37 97 I 42
43 223 : 21
47 28 ' 52
53 I 264 15
57 54 49
-57 ' 336 4
57 ' 172 28
59 234 20
168 29
61 140 36
63 173 27
69 108 41
70 ' 222 l 22
1993
Red.
I me nc:kretnicc )6()-a 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1.
br.
Name of rhc Srar SHA 1. 2. 3. 4. 5. 6. i. B. 9.
I ALPHERATZ 357 59.5 59.5 59.5 59.4 59.2 58.9 58.7 58.5
2 CAPH 357 47.7 47.9 48.1 48.1 47.9 47.6 47.2 46.8 46.5
)
DIPHDA 349 11.2 11.3 11.3 11.3 11.3 11.1 10.!1 10.6 10.4
4 ACHERNAR 335 37.8 36.1 36.3 36.4 38.4 36.3 36.0 37.6 37.3
l POLARIS 323 35.6 46.9 57.7 5.6 7.5 2.2 51.9 36.6 25.8
6 HAMAL 328 17.9 18.0 18.1 18.2 18.1 18.0 17.8 17.5 17.3
7 MIRFAK 309 1.9 2.1 2.2 2.4 2.5 2.4 2.1 1.8 1.5
8 ALDEBARAN 291 6.6 6.7 6.8 6.9 7.0 6.9 6.8 6.6 6.4
9 RIGEL 281 26.4 26.4 26.5 26.7 26.8 26.8 26.7 26.5 26.3
10 CAPELLA 280 56.6 56.6 56.7 56.9 57.1 57.1 57.0 56.7 56.4
II BELLATRIX 278 48.1 48.1 48.2 48.3 48.4 48.4 48.3 48.2 48.0
12 ELNATH 278 31.6 31.6 31.7 31.8 31.9 31.9 31.8 31.7 31.4
I) ALNILAM 276 1.5 1.5 1.6 1.8 1.9 1.9 1.8 1.7 1.5
14 BETELGEUSE 271 17.5 17.5 17.6 17.7 17.8 17.8 17.8 17.6 17.4
IS CANOPUS 264 2.3 2.4 2.6 2.9 3.1 3.3 3.3 3.2 3.0
16 SIRIUS 258 46.8 46.8 46.9 47.0 47.1 47.2 47.2 47.1 46.9
17 ADHARA 25s 24.1 24.1 24.2 24.4 24.5 24.6 24.6 24.5 24.-i"
18 PROCYON 245 15.4 15.3 15.3 15.4 15.5 15.6 15.6 15.6 15.4
19 POLLUX 243 46.0 45.9 45.9 46.0 46.2 46.3 46.3 46.2 46.0
20 AYlOR 234 23.7 23.6 23.7 23.9 24.2 24.5 24.7 24.7 24.6
21 SUHAIL 223 3.3 3.2 3.2 3.3 3.5 3.7 3.8 3.8 3.7
22 MIAPLACIDUS 221 42.2 42.0 42.1 42.3 42.7 43.2 43.5 43.7 43.7
23 ALP HARD 216 10.8 10.7 10.7 10.7 10.8 10.9 11.0 11.0 10.9
24 REGULUS 207 59.5 59.3 59.3 59.3 59.4 59.5 59.5 59.6 59.5
2l OUBHE '194 10.0 9.6 9.4 9.4 9.6 9.8 10.1 10.3 10.3
26 DENEBOLA 182 49.1 46.9 46.6 48.7 48.7 48.8 48.9 49.0 49.0
27 ACRUX 173 26.5 26.1 25.6 25.7 25.7 25.9 26.1 26.3 26.5
28 GACRUX 172 18.0 17.7 17.4 17.3 17.3 17.4 17.6 17.8 17.9
29 MIMOSA 168 10.1 9.6 9 4 9.2 9.2 9.3 9.5 9.7 9.9
30 ALIOTH 1166 34.0 33.7 33.4 33.3 33.3 3,3.4 33.6 33.8 34.0
31 MIZAR 159 5.3 4.9 4.7 4.5 4.5 4.6 4.8 5.0 5.2
)2 SPICA 158 47.5 47.2 47.0 46.9 46.8 46.8 46.9 47.0 47.1
33 ALKAID 153 11.0 10.7 10.4 10.3 10.2 10.3 10.4 10.6 10.8
34 MENKENT 148 25.8 25.5 25.3 25.1 25.0 25.0 25.0 25.1 25.3
Jl ARCTURUS 146 9.8 9.5 9.3 9.2 9.1 9.1 9.1 9.2 9.4
J6 RIGIL KENT AURUS
i
140 13.1 12.6 12.2 11.9 11.7 11.7 11.8 12.0 12.3
)7 KOCHAB 137 20.0 19.4 18.8 18.3 18.1 18.3 18.6 19.2 19.8
38
ALPHECCA 126 24.2 24.0 23.7 23.5 23.4 23.3 23.3 23.4 23.6
39 DSCHUBBA 120 1.2 1.0 0.7 0.5 0 3 0.2 0.2 0.2 0.3
40
ANTARES 112 45.3 45.1 44.9 44.6 44.4 44.3 44.2 44.3 44.4
41 ATRIA 108 1.5 1.0 0.5 59.9 59.4 59.1 59.0 59.1 59.4
4l SHAULA 96 43.1 42.9 42.6 42.3 42 1 41 9 41.7 41.7 4 1.8
4J RASALHAGUE 96 21.0 20 8 20.6 20.4 20.2 20.0 19.9 20.0 20.1
44 EL TANIN 90 53.8 53 6 53.4 53. I 52.8 52.6 52.5 52.6 52.8
45 KAUS AUSTRALIS 84 4.5 4 3 4. I 3.8 3 5 3.3 3.2 3. I 3.2
46 VEGA 80 49.7 49.6 49.4 49.2 48.9 48.7 48.6 48.6 48.7
47 NUNKI 76 17.6 17.5 17.3 17.0 16.8 16.6 16.4 16.3 16 4
48 AL lAIR 62 23.4 23.4 23.3 23. I 22.8 22.6 22.5 22.4 22.4
49 PEACOCK 53 43.7 43.6 43 5 43. I 42.8 42.4 42.1 41.9 41.9
50 DENEB 49 42.3 42.3
'
42 2 42 0 4 1 8 41.5 41.2 41. 1 41 I
51 EN IF 34 2.3 2.4 2.3 2.2 2.0 1.7 1.5 1.4 1.3
S2 AL NA"IR 28 3.1 3.1 3 I 2.9 2. 7 2.4 2.1 1.8 1.7
S3 FOMALHAUT 15 40.9 41.0 41.0 40.9 40.7 40.5 40.2 40.0 39.9
S4 MARKAB 13 53.7 53 7 53 8 53.7 53.5 533 53.1 52.9 52.7
I'RIVIDNI POL02AJI
APPARENT PLACES OF
1. 1. 1. 1.
10. 11. 12. 1.
58.4 58.5 58.6
46.4 46.5 46.6 46.8
10.3 10.3 10.4 10.4
37.1 37.1 37.1 37.4
15.9 10.1 10.3 17.1
17.1 17.0 17.0 17.0
1.2 1.0 0.8 0.8
6.2 6.0 5.8 5.8
26.1 25.9 25.8 25.7
56.1 55.8 55.6 55.5
47.5 47.4 47.3
31.2 30.9 30.7 30.6
1.3 1.1 0.9 0.8
17.2 17.0 16.8 16.7
2.7 2.4 2.1 2.0
46.7 46.5 46.3 46.2
24.2 23.9 23.7 23.6
15.2 15.0 14.8 14.6
45.8 45.6 45.3 45.1
24.0 23.6 23.3
3.6 3.3 3.0 2.8
43.4 42.9 41.9
10.8 10.6 10.4 10.1
59.4 59.3 59.0 58.8
10.2 10.0 9.6 9.2
49.0 48.9 48.7 48.4
26.6 26.4 26.1 25.6
18.0 17.9 17.6 17.2
10.0 9.6 9.5 9.1
34.1 34.0 33.8 33.5
5.3 5.3 5.1 4.8
47.1 47.1 46.9 46.7
10.9 10.9 10.8 10.5
25.4 25.3 25.2 24.9
9.5 9.5 9.4 9.2
12.5 12.6 12.4 12.0
20.3 20.6 20.6 20.2
23.7 23.8 23.8 23.6
0.5 0.5 0.5 0.3
44.5 44.6 44.6 44.4
59.8 0.1 0.2 59.9
42.0 42.2 42.2 42.1
20.2 20.3 20.4 20.3
53.0 53.3 53.4 53.4
3.3 3.5 3.6 3.5
48.9 49.1 49.2 49.2
16.5 16.7 16.7 16.7
22.5 22.6 22.7 22.7
42.0 42.3 42.5 42.6
41.3 41.5 41.7 41.8
1.3 1.4 1.5 1.6
1.8 1.9 2.1 2.2
39.8 39.9 40.0 40.1
52.7 52.8 52.9 52.9
ZVIJEZDA !ZA I. U MJESECUI
SU.I:Cif.V STARS I /-"OR 1ST IN MONTJ{)
Red
I me nekretnice 0 1. 1.
br.
Name of the Star Dec. 1. 2.
I
a ANDROMEDAE 29 3.4 3.3
l
f!. CASSIOPEIAE 59 7.1 7.0
)
"{3 CEll 18 1.5 1.5
4
a ERIDANI 57 16.5 16.5
l
a URSAE MINORIS 89 14.4 14.4
6
a ARIETIS 23 26.0 25.9
7
a PEASE! 49 50.4 50.5
8
a TAURI 16 29.8 29.8
9
f3 ORIONIS 8 12.6 12.7
10
a AURIGAE 45 59.5 59.6
II
ORIONIS
6 20.6 20.6
ll
TAURI 28 36.1 36.1
ll
< ORIONIS 1 12.4 12.5
14
a ORION IS 7 24.3 24.3
ll
a CARINAE 52 41.6 41.7
16
a CANIS MAJORIS 16 42.4 42.6
17
CANIS MAJORIS 28 57.8 57.9
II
a CANIS MINORIS 9 14.5 14.4
19
f3 GEMINORUM 28 2.5 2.5
20
< ARGUS 59 29.2 29.4
ll
A VELORUM -43 24.2 24.4
22
f3 CARINAE 69 41.2 41.4
23
a HYDRAE 8 37.8 37.9
24
a LEONI$ 11 59.9 59.8
2l
a URSAE MAJORIS 61 46.9 47.0
26 f3
LEONI$ 14 36.5 36.4
27
a CRUCIS 63 3.4 3.5
28
p
CRUCIS 57 4.3 4.4
29
CRUCIS 59 38.9 39.0
30
URSAE MAJORIS 55 59.5 59.4
31
URSAE MAJORIS 54 57.3 57.3
)2 a VIRGINIS 11 7.5 7.6
33
B
URSAE MAJORIS 49 20.5 20.5
)4 CENTAUR! 36 20.1 20.1
35 a BOOTIS 19 12.9 12.8
36 a CENTAUR! 60 48.2 48.3
37 f3
URSAE MINORIS 74 10.7 10.6
38 a CORONAE BOA. 26 44.1 44.0
39 0 SCORPII 22 36.1 36.1
40 a SCORPII 26 25.0 25.0
41 a TRIANGULI AUS. -69 0.8 0.7
42 A SCORPII 37 5.9 5.9
43 a ORHIUCHI 12 33.9 33.8
44 y DRACONIS 51 29.4 29.2
4l SAGITTARII -34 23.3 23.2
46 a LYRAE 38 46.7 46.5
47 0 SAGITTARII 26 18.3 18.3
4& a AOUILAE 8 51.1 51.0
49 a PAVONIS 56 45.5 45.4
so a CYGNI 45 15.5 15.4
Sl PEGASI 9 50.7 50.6
S2 a GRUIS 46 59.8 59.7
S3 a PISCIS AUS 29 39.6 39.6
54 a PEGASI 15 10.2 10.2
1993
1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1.
3. 4. 5. 6. 7. B. 9. 10. 11. 12. 1.
3.2 3.2 3.1 3.2 3.2 3.4 3.5 3.6 3.7 3.7 3.7
6.9 6.8 6.7 6.7 6.8 6.9 7.1 7.3 7.4 7.4
1.5 1.4 1.3 1.2 1.1 1.0 1.0 1.0 1.1 1.2 1.2
16.5 16.,"3 16.1 16.0 15.8 15.8 15.6 15.9 16.0 16.2 16.2
14.4 14.3 14.1 14.0 13.9 13.9 13.9 14.1 14.3 14.6
25.9 25.8 25.6 25.8 25.9 25.9 26.0 26.1 26.2 26.2 26.2
50.4 50.4 50.3 50.2 50.2 50.2 50.2 50.3 50.4 50.5 50.6
29.7 29.7 29.7 29.7 29.8 29.8 29.8 29.9 29.9 29.9 29.8
12.7 12.7 12.7 12.6 12.5 12.4 12.4 12.4 12.4 12.5 12.6
59.6 59.6 59.6 59.5 59.4 59.4 59.4 59.4 59.4 511.5 59.5
20.5 20.5 20.5 20.6 20.6 20.7 20.7 20.7 20.7 20.7 20.6
36:2 36.1 36.1 36.1 36.1 36.1 36.1 36.1 36.1 36.1 36.1
12.5 12.5 12.5 12.4 12.4 12.3 12.2 12.2 12.3 12.3 12.4
24.3 24.3 24.3 24.3 24.3 24.4 24.4 24.4 24.4 24.3 24.3
41.8 41.9 41.8 41.7 41.6 41.4 41.3 41.3 41.3 41.5 41.6
42.6 42.7 42.6 42.6 42.5 42.4 42.3 42.3 42.3 42.4 42.6
58.0 58.1 58.1 58.0 57.9 57.7 57.6 57.6 57.7 57.8 57.9
14.4 14.4 14.4 14.4 14.4 14.5 14.5 14.5 14.5 14.4 14.3
2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.4 2.4 2.3 2.3 2.3
29.5 29.7 29.7 29.7 29.6 29.4 29.2 29.2 29.1 29.2 29.4
24.5 24.7 24.7 24.7 24.6 24.5 24.4 24.3 24.3 24.3 24.5
41.6 41.7 41.8 41.8 41.8 41.6 41.5 41.3 41.3 41.3 41.5
38.0 38.0 38.0 38.0 38.0 37.9 37.8 37.8 37.9 37.9 38.1
59.8 59.8 59.8 59.9 59.9 59.9 59.9 59.9 59.8 59.7 59.6
47.0 47.2 47.3 47.3 47.3 47.2 47.1 46.9 46.8 46.6 46.6
36.3 36.4 36.4 36.5 36.5 36.5 36.5 36.4 36.3 36.2 36.1
3.7 3.9 4.0 4.1 4.2 4.1 4.0 3.9 3.8 3.7 3.7
4.5 4.7 4.9 5.0 5.0 4.9 4.9 4.7 4.6 4.6 4.6
39.1 39.3 39.4 39.5 39.6 39.5 39.5 39.3 39.2 39.1 39.2
59.5 59.6 59.7 59.8 59.9 59.9 59.8 59.6 59.5 59.3 59.2
57.3 57.4 57.5 57.7 57.7 57.7 57.7 57.5 57.4 57.2 57.0
7.7 7.8 7.8 7.8 7.8 7.7 7.7 7.7 7.7 7.7 7.8
20.5 20.6 20.7 20.8 20.9 20.9 20.9 20.8 20.6 20.4 20.3
20.2 20.3 20.4 20.5 20.5 20.5 20.5 20.4 20.3 20.3 20.3
12.8 12.8 12.9 12.9 13.0 13.1 13.1 13.0 12.9 12.8 12.6
48.3 48.5 48.6 48.7 48.8 48.8 48.8 48.7 48.6 48.5 48.4
10.6 10.7 10.9 11,0 11.1 11.2 11.2 11.0 10.9 10.7 10.5
43.9 44.0 44.1 44.2 44.3 44.4 44.4 44.3 44.2 44.1 44.0
36.2 36.2 36.3 36.3 36.3 36.3 36.3 36.2 36.2 36.2 36.2
25.0 25.1 25.1 25.1 25.1 25.1 25.1 25.1 25.1 25.0 25.0
0.7 0.8 0.8 1.0 1.1 1.2 1.2 1.2 1.1 1.0 0.9
5.9 5.9 5.9 5.9 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 5.9 5.9
33.7 33.7 33.7 33.8 33.9 34.0 34.1 34.1 34.1 34.0 33.9
29.1 29.1 29.2 29.3 29.5 29.6 29.7 29.7 29.7 29.6 29.4
23.2 23.2 23.2 23.2 23.2 23.2 23.3 23.3 23.3 23.2 23.2
46.4 46.4 46.4 46.6 46.7 46.9 47.0 47.0 47.0 46.9 46.8
18.3 18.3 18.2 18.2 18.2 18.2 18.2 18.2 18.2 18.2 18.2
50.9 50.9 51.0 51.0 51.2 51.3 51.3 51.4 51.4 51.3" 51.3
45.3 45.2 45.1 45.1 45.1 45.2 45.3 45.4 45.4 45.4 45.3
15.3 15.2 15.2 15.3 15.4 15.6 15.7 15.9 15.9 15.9 15.8
50.6 50.6 50.6 50.7 50.8 50.9 51.0 51.0 51.1 51.0 51.0
59.6 59.5 59.4 59.3 59.2 59.2 59.3 59.4 59.5 59.5 59.5
39.5 39.4 39.3 39.2 39.1 39.1 39.1 39.2 39.2 39.3 39.3
10.1 10.1 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.6 10.6 10.6
1993
VKEMEN,\ I'IWLAZA ZVIJEZDA KKOZ GORNJI MERIOIJAN GREENWICHA
11/'f'I:.R TRANSIT (I/-" Sl:.JRS ATGREI:.NW/C/1
Red
br.
I
2
)
4
s
6
7
8
9
10
II
12
I)
14
15
16
17
II
19
20
21
n
2)
24
25
26
27
28
29
)0
31
)2
)3
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43

45
46
47
48
49
50
51
52
53
S4
lrue nekretukc 1. 1. 1. 1,_ I 1. I 1. I ,_ I ,_ I 1. 1. ! 1.
10. 1 11.
1.
12.
1.
1.
Num<' ofilu Slur 1. 2. 3. I 4. L 5. I 6. I 7. I 8. I 9.
ALPHERATZ
CAPH
DIPHDA
ACHERNAR
POLARIS
HAMAL
MIRFAK
ALDEBARAN
RIGEL
CAPELLA
BELLATRIX
ELNATH
ALNILAM
BETELGEUSE
CAN OPUS
SIRIUS
ADHARA
PROCYON
POLLUX
AVIOR
SUHAIL
MIAPLACIDUS
ALPHARD
REGULUS
DUBHE
DENEBOLA
A CRUX
GACRUX
MIMOSA
AUOTH
MIZAR
SPICA
ALKAID
MENKENT
ARCTURUS
RIGIL KENT AURUS
KOCHAB
ALPHECCA
DSCHUBBA
ANTARES
ATRIA
SHAUL A
RASALHAGUE
ELTANIN
KAUS AUST RALlS
VEGA
NUNKI
ALTAIR
PEACOCK
DENEB
EN IF
Al NA'IR
FOMALHAUT
MARKAB
--
PI mn 1'1 m.,.,-h nun h mu\11'1 m.n h """ PI mi\111 "'"' 1'1 nun
1521,331 1129 931 729 531 329 127 17 23
17 23
17 58
18 52
19 40
15 21 3 31 11 29 9 32 7 30 5 32 3 30 1 28
15 56 4 6 12 4 10 6 8 4 6 6 4 4 2 2
16 50 4 60 12 58 10 60 8 58 7 0 4 58 2 56
1737 54613441146 944 747 546 345
19 21
/2o 38
49
28
1-"2 30
1
2 38

19471757 1555 13581156 958 756 554
20 26 18 36 16 34 14 36 12 34 10 36 8 34 6 32
20 28 18 38 16 36 14 38 12 36 10 38 8 36 6 34
20 37 18 46 16 45 14 47 12 45 10 47 8 45 6 43
22 40
22 50
3 8
23 37
20 38 18 48 16 46 14 48 12 46 10 48 8 46 6 44
20 48 18 58 16 56 14 58 12 56 10 58 8 56 6 54
21 7 19 16 17 15 15 17 13 15 11 17 9 15 7 13
21 35 19 45 17 43 15 45 13 44 11 46 9 44 7 42
I
0 2
0 16
0 56
1 2
1 40
2 25
2 30
2 44
3 25
4 20
5 5
5 43
5 47
6 4
6 10
21 56 6 18 4 16 6 14 5
22 10 /20 20 18 18 16 20 14 18
22 50 1 0 18 58 17 0 14 59
22 56 1 6 19 4 17 6 15 4
23 34 /21 44 19 42 17 44 15 42
0 23 29 120 27 I 18 29 16 27
0 28j22 34 20 32,18 34 16 32
0 48 20 46 18 48 16 47
1 23 13 29 21 27 19 29 17 27
218 028 2222 20241822
I
3 3 1 13 23 7 21 10119 8
3 41 151 23 45 2147,1945
3 45 1 55 23 49 21 52 19 50
4 2 2 12 0 10 22 8 20 6
4 8 2 18 0 16 22 14 20 12
6 40 4 38 2 48 0 46 22 44120 42
641 4391249 047 22452044
7 3 5 2 3 12 1 10 23 8 21 6
722 521 330 129 2327,2125
,731 530,340 138 2335,2134
I
. 755 553,. 4 3 2 1 0 312158
8 7 5 5 4 15 2 13 0 15122 9
I
8 50 5 4 8 ! 4 58 2 55 0 591' 22 53
915 714!524 3221242318
9 45 7 43\ 5 53 3 51 1 531,23 47

1
10 50 8 48 5 58 4 56 2 58' 0 57
1 1 1 2 9 1 0 7 20 5 1 8 3 20 \ 1 18
I" 39 I 9 37 i 7 47 5 45 3 47j 1 45
1
11 52 I 9 5o 8 a 5 58 4 a i 1 58
12 10 110 8 8 18 5 15 4 181 2 17
113 5111 4 9 14 7 12 5 14 3 12
13 40 11 38 9 48 7 46 5 48j 3 47
13 55 11 54 10 4 8 2 5 4, 4 3
I
12 7
1220
13 1
13 7
13 44
10 5
10 18
10 59
11 5
11 42
8 3
8 16
8 57
9 3
9 40
14 29112 27 10 25
14 34 12 33 10 31
14 49,12 47 10 45
152913271125
16 24 14 22 12 21
17 10 15 8 13 6
17 47 15 45 13 43
17 52 15 50 13 48
18 8 16 6 14 4
18 15 16 13 14 11
18 44
18 46
19 8
19 27
19 36
16421441
16 44 14 42
17 6 15 4
17 25 15 23
17 34 15 32
19 60 17 58 15 56
20 11 18 9 16 7
20 55 18 53 16 51
21 20 19 18 17 16
21 49 19 47 17 45
22 81 20 s 1a 4
22 53120 51 18 49
2255,20531851
23 16 21 15 19 13
23 H 21 42 19 40
0 1
0 19
1 14
1 49
2 5
21 55 19 53
22 13 20 11
23 8 21 6
23 43 21 41
0 3 21 57
23 25
23 26
0 4
0 56
1 48
1'1 """ 1'1
21 23 19 25
21241926
21 59 20 1
22 53 20 55
23 42 21 44
17 24
17 24
17 59
18 53
19 42
1 28 ' 23 22 21 24
245 0432241
3561542352
19 22
20 39
21 50
22 29
22 31
4 35 2 33 0 35
4 37 2 35 0 37
4 45
4 46
4 56
5 15
5 44
6 5
6 18
6 59
7 5
7 42
8 27
8 33
8 47
9 28
10 23
11 8
11 45
11 50
12 6
12 13
12 43
12 44
13 6
13 25
13 34
13 58
14 9
14 53
15 18
15 47
'
15 51
15 51
15 531
17 15'
17 421
I
17 551
18 13
19 8
19 431
19 59,
2 43
2 44
2 54
3 13
3 42
4 3
411
4 57
5 3
5 40
6 26
6 31
6 45
7 26
8 21
9 6
9 43
9 48
10 5
10 11
10 41
10 42
11 4
11 23
11 32
0 45
0 46
056
1 15
1 44
2 5
2 19
2 59
3 5
3 42
4 28
4 33
441
5 28
6 23
7 8
7 46
7 50
8 7
813
8 43
8 44
9 6
9 25
9 34
11 56 9 58
12 7 10 10
12 51 10 53
13171119
13 46 11 48
14 5 12 7
14501252
14 51 12 53
15 13 13 15
15 40 13 42
22 39
22 41
22 51
23 9
23 38
0 3
017
0 57
1 3
1 40
2 26
2 31
2 45
3 26
4 21
5 6
5 44
5 48
6 5
611
6 41
6 42
7 4
7 23
7 32
7 56
8 8
8 51
9 17
9 46
10 5
10 50
10 51
11 13
11 40
15 53 13 55 11 53
15 11 14 13 12 11
17 7 15 9 13 7
174115431341
17 57155911357
14 59 12 57 11 719 5 7 715 5
15 23 13 21 11 31 9 29 7 31 5 29
16 12 14 1 0 12 20 1 0 18 8 20 5 18
1619 14171227 1025 827 525
3 7
3 31
4 20
4 27
1 5 22 59 21 2
1 29 23 23 21 25
2 18 0 17 22 15
2 26 0 24 22 22
18 6C 171114 60

20 20 18 22 15 20
Interpolacione

1
pomocne tablice
Za 'f' = o do + 30
/
INTERPOLACIONA TABLICA
Za 'f' = o do 30
za izracunavanje vremena Suncevih i Mjesecevih izlaza i zalaza
~
- ,. ,. ,.. .. .. .. 1" ... ...
.
""-'
0'.2 O'.l ..... o-.s 0'.6 0'.1 0'.1 0'.9
~
.
Za 'I' = :f: (30 do so)
INTERPOLACIONA TABLICA
Za i' -- ~ (30 do 60)
'
za izracunavanje vremena Suncevih i Mjesecevih izlaza i zalaza
~ ~ - - ~ - - ~ - - ~ - - ~
I>'. I 1>'.2 O'.J ..... ..... ..... ll'".7 0'.1 o-.
~
l:.>
,. ,.
~ -
..
-"'-
01 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.1 0.8 0.9
02 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8
03 0.3 0.6 0.9 1.2 1.5 1.8 2.1 2.4 2.7
04 0.4 0.8 1.2 1.6 2.0. 2.4 2.8 ).2 ).6
05 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5
o.o o.o 0,0 0.0 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 01
o.o o.o 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.2 0.2 02
o.o 0.1 0.1 0.1 o:2 o.2 0.2 0.2 0.3 03
o.o 0.1 0.1 0.2 0.2 0.2 o.) 0.) 0.4 04
0.1 0.1 0.2 0.2 0.3 0.3 0.4 0.4 0.5 05
0.0 o.o 0.1 0..1 0.1 0.1 0.1 0.2 0.2 01
0.0 0.1 0,1 0.2 0.2 0.2 0.3 0.3 0.4 02
0.1 0.1 0,2 0.2 0.3 0.4 0.4 o;5 0.5 03
0.1 0.2 0.2 0.3 0.4 0.5 .0.6 o.6 0.7 04
0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 05
01 0.2 0.4 0.6 o.8
02 0.4 0.8 1.2 1.6
03 0.6 1.2 1.8 2.4
04 o.8 1 ~ 6 2.4 3.2
'05 1.0 2.0 3.0 4.0
06 0.6 1.2 1.8 2.4 ).0 3.6 4.2 4.8 5.4
01 0.1 1.4 2.1 2.8 ).5 4.2 4.9 5.6 6.3
08 0.8 1.6 2.4 3.2 4.0 4.8 5.6 6.4 7.2
09 0.9 1.8 2.7 3.6 4.5 5.4 6.3 7.2 8.1
10 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0 1.0 8.0 9.0
0.1 0.1 0.2 0.2 0.3 0.4 0.4 0.5 0.5 06
0.1 0.1 0.2 0.3 0.4 0.4 0.5 0.6 0.6 07
0.1 0.2 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.6 0.7 08
0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.5 0,6 0.7 0.8 09
0.1 0,2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 o.8 0.9 10
0.1 0.2 0.4 0.5 0.6 0.7. 0.8 1.0 1.1 06
0.1 . 0.3 0.4 0.6 -0.7 0.8 1.0 1.1 1.3 07
0.2 . 0.3 0.5 o:6 o.8 1.0 1.1 1.3 1.4 08
0.2 0.4 0.5 0.7 0.9 . 1.1 1.3 1.4 1.6 09
0.2 o;4 0,6 o;8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 10
06 1.2 2.4 3.6 4.8
07 1.4 2.8 4.2 5.6
08 1.6 3.2 4.8 6.4
t
09 1.8 ).6 5.4 7.2
10 2.0 4.0 6.0 8.o
,.
11 1.1 2.2 3.3 4.4 5.5 6.6 7.7 8.8 9.9
12 1.2 2.4 3.6 4.8 6.0 1.2 8.4 9.6 10.8
13 1.3 2.6 3.9 5.2 6.5 7.8 9.1 10.4 11.7
14 1.4 2.8 4.2 5.6 7.0 8.4 9.8 11.2 12.6
15 1.5 3.0 4.5 6.0 7.5 9.0 10.5 12.0 13.5
16 1.6 ).2 4.8 6.4 5.0 9.6 n.2 12.8 14.4
17 1.7 3.4 5.1 6.8 8.5 10.2 11.9 13.6 15.3
18 1.8 3.6 5.4 7.2 9.0 10.8 12.6 14.4 16.2
19 1.9 ).8 5.7 7.6 9.5 11.4 13.) 15.2 17.1
20 2.0 4.0 6.0 8.0 10,0 12.0 14,0 16.0 18.0
0.1 0.2 0.3 0.4 o.6 0.7 0.8 0.9 1.0 11
0.1 0.2 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 1."0 1.1 12
0.1 0.3 0.4 0.5 0.1 0.8 0.9 1.0 1.2 13
0.1 0.3 0.4 0.6 0.7 o-8
1,0 1.1 1.3 14
0.2 0.)'. 0.5 0.6 o.a 0.9 1.1 1.2 1,4 15
-
0.2 0.3 0.5 0.6 0.8 1.0 1.1 1.3 1.4 16
0,2 0.3 0.5 0.7 0.9 1.0 1.2 1.4 1.5 17
0.2 0.4 0.5 0.7 0.9 1.1 1.3 1.4 1.6 18
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.1 1.3 1.5 1.7 19
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 20
0.2 0.4 0.7 0.9 1.1 1.3 1.5 1.8 2.0 11
0.2 0.5 0.7 1.0 1.2 .1.4 1.7 1.9 2.2 12
0.3 0.5 0.8 1.0 1.3 i.6 1.8 2.1 2.3 13
0.3 0.6 0.8 1.1 1.4 1.7 2.0 2.2 2.5 14
0.3 0,6 0,9 . 1;2 1.5 1.8 2.1 2.4 2.7 15
0.) 0.6 1.0 1.) 1.6 1.-9 2.2 2.6 2.9 16
0.) 0.7 .1.0 1.4 1.7 2.0 2.4 2:7 3.1 17
0.4 0.7 1.1 1.4 1.8 2.2 2.5 ~ . 9 3.2 18
0.4 o.8 1.1 1',5 1.9 2.3 2.7 3.0 ).4 19
0.4 o.8 1.2 1,6 2.0 2.4 2.8 3.2 ).6 20
11 2.2 4.4 6.6 8.8
12 2.4 4.8 7.2 9.6
13 2.6 5.2 7.8 10.4
14 2.8 5.6 8.4 11.2
J.5 3.0 6.0 9.0 12.0
16- ),2 6.4 9.6 12.8
17 ).4 6.8 '10.2 13.6
18 3.6 7.2 10.8 14.4
19 ).8 7.6 11.4 15.2
20 4.0 8.0 12.0 16.0
21 2.1 4.2 6.3 8.4 10.5 12.6 14.7 16.8 18.9
22 2.2 4.4 6.6 8.8 11.0 .1).2 15.4 17.6 19.8
23 2.3 4.6 6.9 9.2 11.5 1).8 16.1 18.4 20.7
24 2.4 4.8 7.2 9.6 12.0 14.4 16.8 19.2 21.6
25 2.5 5.0 7.5 10.0 12.5 15.0 17.5 20.0 22.5
26 2.6 5.2 7.8 10.4 13.0 15.6 18.2 20.8 23.4
27 2.7 5.4 8.1 10.8 1).5 16.2 18.9 21.6 24.3
28 2.8 5.6 8.4 11.2 14.0 16.8 19.6 22.4 25.2
29 2.9 5.8 8.7 11.6 14.5 17.4 20.3 23.2 26.1
30 3.0 6.0 9.0 12.0 15.0 18.0 21.0 24.0 27.0
0.2 0.4 0.6 0.8 1.1 1.3 1.5 1.7 1.9 21
0,2 0.4 0.7 0.9 1.1 1.3 1.5 1.8 2.0 22
0.2 0.5 0.7 0.9 1.2 1.4 1.6 1.8 2.1 23
0.2 0.5 0.7 1.0 1.2 1.4 1.7 1.9 2.2 24
0.3 0.5 0.8 1.0 1.3 1.5 1.8 2.0 2.3 25
0.3 0.5 0.8 1.0 1.3 1.6 1.8 2.1 2.3 26
0.3 0.5 0.8 1.1 1.4 1.6 1.9 2.2 2.4
27-
0.3 0.6 0.8 1.1 .1.4 1.7 2.0 2.2 2.5 28
0.3 0.6 0.9 1.2 1.5 1.7 2.0 2.3 2.6 29
0.3 0.6 0.9 1.2 1.5 1.8 2,1 2.4 2.7 30
0.4 o.8 1.3 1.7 2.1 2.5 2.9 3.4 3.8 21
0.4 0.9 1.3 1.8 2.2 2.6 3.1 3.5 4.0 22
0.5 0.9 1.4 1.8 2.3 2.8 3.2 3.7 4.1 23
0.5 1.0 1.4 1.9 2.4 2.9 3.4. 3.8 4.3 24
0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 25
0.5 1.0 1.6 2.1 2.6 3.1
I
3.6 4.2 4.7 26
0.5 1.1 1.6 2.2 2.7 3.2 3.8 4.3 4.9 27
0.6 1.1 1.7 2.2 2.8 3.4 3.9 4.5 5.0 28
0.6 1.2 1.7 2.3 2.9 3.5 4.1 4.6 5.2 29
0.6 1.2 1.8 2.4 3.0 3.6 4.2 4.8 5.4 30
21 4.2 8.4 12.6 16.8
22 4.4 8.8 13.2 17.6
23 4.6 9.2 13.8 16.4
.24 4.8 9.6 14.4 19.2
25 5.0 10.0 15.0 20.0
26 5.2 10.4 15.6 20.8
27 5.4 10.8 16.2 21.6
28 5.6 11.2 16.8 22.4
29 5.8 11.6 17.4 23.2
30 6.0 12,0 18 . 0 24.0
31 3.1 6.2 9.3 12.4,15.5 18.6 21.7 24.8 27.9
32 3.2 6.4 9.6 12.8 16.0 19.2 22.4 25.6 28.8
33 3.3 6.6 9.9 13.2116.5 19.8 23.1 26.4 29.7
34 3.4 6.8 10.2 13.6117.0 20.4 23.8 27.2 30.6
35 3.5 7.0 10.5 14.0,17.5 21.0 24.5 28.0 31.5
0.3 0.6 0.9 1.2 1.6 1.9 2.2 2.5 2.8 31
0.3 0.6 1.0 1.3 1.6 1.9 2.2 2.6 2.9 32
0.3 0.7 1.0 1.3 1.7 2.0 2.3 2.6 ).0 33
0.3 0.7 1.0 1.4 1.7 2.0 2.4 2.7 3.1 34
0.4 0.7 ' 1.1 1.4 1.8 2.1 2. 5 2.8 3.2 35
0.6 1.2 1.9 2.5 3.1 3.7 4.3 5".0 5.6 31
0.6 1.3 1.9 2.6 3.2 ).8 4.5 5.1 5.8 32
0.7 1.3 2.0 2.6 3.3 4.0 4.6 5. 3 5. 9 33
0.7 1.4 2.0 2.7 3.4 4.1 4.8 5.4 6.1 34
0.7 1.4 2.1 2.8 3. 5 4. 2 4.9 5.6 6. 3 35
31 6.2 12.4 18.6 24.8
32 6.4 12.8 19.2 25.6
33 6.6 13.2 19.8 26.4
34 6.8 1,).6 20.4 27.2
)5 7.0 14.0 21.0 28.0
36 3.6 7.2 10.6 14.4 16.0 21.6 25.2 26.8 32.4
37 3. 7 7.4 11.1 14.8 16.5 22.2 25.9 29.6 33.3
38 3.8 7.6 11.4 15.2 19.0 22.8 26.6 30.4 )4.2
39 3.9 7.6 11.7 (5.6 19.5
23.4 27.3 31.2 35.1
40 4 .o 6.0 12 .o 16 .0 20 ,.o 24.0 28.0 32.0 36.0
41 4.1 8.2 12.3 ,16.4120.5 24.6 28.7 32.6 36.9
42 -4 .2 I 8.4 12.6,16 .6,21.0 25.2 29.4 33.6 37.8
43 4.3 8.6 12.9 17.2 21.5 25.6 30.1 34.4 )8.7
44 4.4 8.6 13.2 ;17 .6[22.0 26.4 30.8 35.2 39.6
45 4. 5 9.0 1).5 16.0 22.5 27 .o 31.5 36.0 40.5
0.4 0.7 1.1
1.411.8
2.2 2.5 2.9 3.2 36
0.4 0.7 1.1 1.5 1.9 2.2 2.6 ).0 3.3 37
0.4 0.8 1.1 1.5 1.9 2.3 2.7 3.0 ).4 38
0.4 0.8 1.2 1.6 2 .o 2.3 2.7 3.1 3.5 39
0.4 0.8 1.2 1.6 2.0 2.4 2 ;a 3.2 3.6 40
0.4 0.8 1.2 1.6 2.1 2.5 2.9 3.3 3.7 41
0.4 0.8 1.) 1.7 2.1 2.5 2.9 3 .4 3.8 42
0.4 0.9 1.3 1.7 2.2 2.6 3.0 ).4 3.9 43
0.4 0.9 11.3 1.8 2.2 2.6 3.1 3.5 4.0 44
0.5 0.9 1.4 1.8 2.3 2.7 3 . 2 3.6 4.1 45
0.7 1.4 2.2 2.9 3.6 4. 3 5.0 5.8 6. 5 36
0.7 1.5 2.2 ).0 3. 7 4.4 5.2 5.9 6. 7 37
0.8 1.5 2. 3 3.0 3.8 4.6 5.3 6.1 6.8 38
0.8 1.6 2.3 ).1 3.9 4.7 5. 5 6.2 7 .o 39
0.8 1.6 2.4 3.2 4.0 4.8 5.6 6.4 7.2 40
0.8 1.6 2.5 3.3 4.1 4.9 5.7 6.6 7.4 41
0.8 1.7 2.5 3.4 4.2 5.0 5.9 6.7 7. 6 42
0.9 1.7 2.6 3.4 4.3 5.2 6.0 6.9 7. 7 43
0.9 1.8 2.6 3.5 4.4 5. 3 6.2 7.0 7.9 44
0.9 1.8 2.7 3.6 4.5 5.4 6.3 7.2 8.1 45
36 7.2 ~ 4 . 4 21.6 28.8
37 7.4 14.8 22.2 29.6
38 7.6 15.2 22.8 30.4
39 7.8 15.6 23.4 )1. 2
40 8.0 16.0 24.0 32.0
41 8.2 16.4 24.6 32.8
42 8.4 16.8 25.2 33.6
43 8.6 17.2 25.8 34.4
44 8.8 17.6 26.4 35.2
45 9:0 18.0 27 .o )6.0
46 4.6 9.2 13.8 16.4 23.0 27.6 32.2 36.6 41.4
47 4.7 9.4 14.1 16.6 23.5 26.2 32.9 37.6 42.3
46 4.6 9.6 1 4 . ~ 19.2 24.0 26.6 33.6 36.4 43.2
49 4.9 9.8 14.7 19.6 24.5 29.4 34.3 39.2 44.1
50 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0 45.0
0.5 0.9 1.4 1.8 2.3 2.8 ).2 3.7 4.1 46
0.5 0.9 1.4 1.9 2.4 2.8 3.3 3.8 4.2 47
0.5 1.0 1.4 1.9 2.4 2.9 ).4 3.8 4.3 48
0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 2.9 3.4 ).9 4.4 49
0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4. 5 50
0.9 1.8 2,8 3.7 4.6 5.5 6.4 7.4 8.3 46
0.9 1.9 2.8 3.8 4.7 5.6 6.6 7.'> 8.5 47
1.0 1.9 2.9 3.8 4.8 5.8 6.7 7.7 8.6 46
1.0 2.0 2.9 3.9 4.9 5.9 6.9 7.8 8.8 49
1.0 2.0 ).0 4.0 5.0 6.0 7.0 8.0 9.0 50
46 9.2 18.4 27.6 )6.8
47 9.4 18.8 28.2 37.6
48 9.6 19.2 28.8 )8.4
49 9.8 19.6 29.4 39.2
50 10.0 20.0 )0.0 40.0
51 5.1 10.2 15.3 20.4 25.5 30.6 35.7 40.8 45.9
52 5.2 10.4 15.6 20.8 26.0 31.2 36.4 41.6 46.6
53 5.3 10.6 15.9 21.2 26.5 31.8 37.1 42.4 47.7
54 5.4 10.8 16.2 21.6 n.o 32.4 )7 .8 43.2 48.6
55 5.5 11.0 16.5 22.0 27.5 33.0 38.5 44.0 49.5
0.5 1.0 1.5 2 .o 2.6 3.1 3.6 4.1 4.6 51
0.5 1.0 1.6 2.1 2.6 3.1 3.6 4.2 4.7 52
0.5 1.1 1.6 2.1 2.7 ).2 3.7 4.2 4.8 53
0.5 1.1 1.6 2.2 2.7 ).2 3.8 4.3 4.9 54
0.6 1.1 1.7 2.2 2.8 3.3 3.9 4,.4 5.0 55
1.0 2.0 ).1 4.1 5.1 6.1 7.1 8.2 9.2 51
1.0 2.1 ) .1 4.2 5.2 6.2 7 .) 8.) 9.4 52
1.1 2.1 3.2 4.2 5 .) 6.4 7.4 8.5 9. 5 53
1.1 2.2 ).2 4. 3 5.4 6. 5 7.6 8.6 9.7 54
1.1 2.2 ).3 4.4 5.5 6.6 7.7 8.8 9.9 55
51 10.2 20.4 )0.6 40.8
52 10.4 20.8 31.2 41.6
53 10.6 21.2 31.8 42.4
54 10.8 21.6 32.4 4).2
55 11.0 22.0 33.0 44.0
56 5.6 11.2 16.8 22.4 28.0 33.6 39.2 44.8 50.4
57 5.7 11.4 17.1 22.8 28.5 34.2 39.9 45.6 51.3
58 5.8 11.6 17.4 23.2 29.0 34.8 40.6 46.4 52.2
59 5.9 11.8 17.7 23.6 29.5 35.4 41.3 47.2 53.1
60 6.0 12.0 UI.O 24.0 30.0 36.0 42.0 48.0 54.0
0.6 1.1 1.7 2.2 2.8 ).4 3_.9 4.5 5.0 56
0.6 1.1 1.7 2.3 2.9 3.4 4.0 4.6 5.1 57
0.6 1.2 1.7 2.3 2.9 3.5 4.1 4.6 5.2 58
0.6 1.2 1.8 2.4 3 .o 3.5 4.1 4.7 5.3 59
0.6 1.2 1.6 2.4 3.0 3.6 4.2 4.8 5.4 60
1.1 2.2 . 3.4 4. 5 5.6 6.7 7.8 9.0 10.1 56
1.1 2.3 3.4 4.6 5. 7 6.8 8.0 9.1 10.3 57
1.2 2.3 3. 5 4.6 5.8 7.0 8.1 9.3 10.4 58
1.2 2.4. ) .5 4.7 5.9 7.1 8.3 9.4 10.6 59
1.2 2.4 3.6 4.8 6.0 7.2 6.4 9.6 10.8 60
56 11.2 22.4 33.6 44.8
57 11.4 22.8 34.2 45.6
58 11.6 2).2 34.8 46.4
59 11.8 23.6 )5.4 47.2
60 12.0 24.0 36.0 48.0
INTERPOLACIONA TABLICA
INTERPOLACIONA TABLICA za izracunavanje Mjesecevih izlaza, prolaza kroz meridijan i zalaza
za izracunavanje Mjesecevih izlaza, prolaza kroz meridijan i zalaza

I' .. .. .. ..
.,. ,.
.. ..
"'
II" 12" l:t" 1 .. '1$ Iff' 17" .I .. 1 ..
,.,.

2

20' :lO"
..,. ,.,. ..,. 7()' ..,. ..,.
100' 110'" 120" l:lO" 1 .. ,. IM" 171>" I"''


0.1 o.o o.o o.o o.o o.o o.o o.o 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0,1 0.1 0,1 0.1
0.2 o.o o.o o.o 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 o.1 0.1 0.1 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0,3 0.3 0.2
0,3 o.o o.o 0.1 0.1 0.1 0.1 0,1 0.2 0,2 0.2 0.2 Q.2 0,3 0.3 0,3 0,3 0.3 0.4 0.4 0,4 0.3
o;4 o.o 0,1 o.1 0.1 0.1 0,2 0.2 0.2 0,2 0.3 0.3 0.3 0,3 0.4 0.4 0.4 0.5 (1.5 0.5 0.5 0,4
0.5 o.o 0.1 0.1 0,1 0,2 0,2 0,2 0.3 o.3 0.3 0.4 0.4 0.4 0.5 0,5 0.5 0.6 0.6 0.6 0.7 0.5
0.1 o.1 0.2 0.) 0.) 0.4 0.5 0.5 0.6 0.7 0.7 o.a 0.9 0.9 1.0 1.1 1.1 1.2 0.1
0.2 0.) 0.4 0.5 0.7 0.8 0.9 1.1 1.2 1.3 1.5 1.6 1.7 1.9 2.0 2.1 2.) 2.4 0.2
0.3 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.a 2.0 2.2 2.4 2.6 2.a ).0 ).2 ).4 ).6 0.)
0,4 0.5 o.a 1.1 1.3 1.6 1.9 2.1 2.4 2.7 2.9 3.2 3.5 3.7 4.0 4.3 4.5 4.a 0.4
0.5 0.7 l.O 1.3 1.7 2.0 2.) 2.7 3.0 ).3 3.7 4.0 4.3 4.7 5.0 5.3 5.7 6.0 0.5
0,6 o.o 0.1 0.1. 0.2 0.2 0.2 0,) 0.3 0.4 0.4 0.4 0.5 0.5 0.6 0.6 0.6 0.7 0.7 0;8 0.8 0.6
0.7 o.o 0.1 0.1 0.2 0.2 0.3 0.) 0.4 0.4 0.5 0.5 0.6 0.6 0.7 0.7 0.7 o.8 0.8 0.9 0.9 0,7
0.8 0.1 0.1 0,2 0,2 0.3 0,) 0.4 0.4 o,5 0.5 0.6 0.6 0.7 0.7 0.8 0.9 0.9 1.0 1.0 1.1 0,8
0.1 0.1 O.o2 0,2 0.3 0.4 0.4 0.5 0.5. 0.6 0,7 0.7 0,8 0.8 0,9 1.0 1.0 1.1 1.1 1.2 0.9
1.0 0.1 0,1 0.2 0,3 0.3 0.4 0.5 0.5 0.6 0.7 0.7 o.a 0.9 0.9 1,0 1.1 1.1 1.2 1.3 1.3 1.0
0.6 o.a 1.2 1.6 2.0 2.4 z.a 3.2 3.6 4.0 4.4 4.a 5.2 5.6 6 . 0 6.4 6.8 j .2 0.6
0.7 0.9 1.4 1.9 2,) 2.8 3.3 3.7 4.2 4.7 5.1 5.6 6.1 6.5 7.0 7.5 7.9 a.4 0.7
0.8 1.1 1.6 2.1 2.7 3.2 3.7 4.3 4.8 5.3 5.9 6.4 6.9 7.5 8.0 8.5 9.1 9.6 0.8
0.9 1.2 1.8 2.4 3.0 3.6 4.2 4.8 5.4 6.0 6.6 "1.2 7-8 8.4 9.0 9.6 10.2 10.a 0.9
1,0 1.3 2.0 2. 7 ).) 4.0 4.7 5.3 6.0 6.7 7.3 8.0 a.7 9.3 10.0 10.7 11.3 12.0 1.0
1,1 0.1 0,1 0.2 0,) 0,4 0.4 0.5 0.6 0.7 0.7 o.a 0.9 l.O 1.0 1.1
1.J
1.2 1.3 1.4 1.5 1.1
1,2 0.1 0.2 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.0 1.1 1.2 1. 1.4 1.4 1.5 1.6 1.2
1.3 0.1 0,2 0.3 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.6 0.9 1.6 1,0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1o6 1.6 1.7 1.3
1.4 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.4
1.5 0.1 0.2 Q,..). 0.4 0.5 Q.6 0.7 0.8 0.9 1,0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2.0 1.5
.. :;,
1.6 0.1 0,2 0.) 0.4 0.5 0.6 0.7 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1'.6 1.7 1.8 1.9 2.0 2.1 1.6
1.7 0.1 0.2 Ool' 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2.0 2.2 2.3 1.7
1.8 0.1 0.2 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 1.0 .1.1 1.2 1.3 1.4 1.6 1.7 1.8 1.9 2.0 2.2 2.3 2.4 1.8
1.9 0.1 0.3 0.4 0.5 0.6 0.8 0.9 1.0 1.1 1.3 1.4 1.5 1.6' 1.a 1.9 2.0 2.2 2.3 2.4 2,5 1.9
2.0 0.1 0.3 0,4 0.5 0.7 0.8 0.9 1.1 1.2 1.3 1.5 1.6 1.7 1.9 2.0 2.1 2.3 2,4 2;5 2,7 2,0
2.1 0,1 o.'J 0.4 0.6 0,7 0.8 1.0 1.1 1.3 1.4 1.5 1.7 La 2.0 2.1 2.2 2.4 2.5 2.7 2.a 2.1
2,2 0.1 0.3 0.4 0 . 6 0.7 0.9 1.0 1.2 1.3 1.5 1.6 1.8 1.9 2.1 2.2 2.3 2.5 2.6 2.8 2.9 2.2
2.3 0.2 0.3 o.5 0,'6 0.8 0.9 1.1 1.2 1.4 1.5 1.7 1.a 2.0 2.1 2.3 2.5 2.6 2.8 2.9 3.1 2.3
2.4 0.2 0.3 0.5 0.6 0,8 1,0 1.1 1.3 1.4 1.6 1.8 1.9 2.1 2.2 2.4 2.6 2,7 2.9 3,0 3.2 2.4
2.5 0.2 0.3 0.5 0.7 0.8 1.0 1,2 1.3 1.5 1.7 1.8 2,0 2.2 2.3 2.5 2.7 2,8 3.0 3.2 J,J 2.5
2.6 0.2 0.3 0.5 0.7 0.9 1.0 1.2 1.4 1.6 1.7 1.9 2.1 2.3 2.4 2.6 2.8 2.9 3.1 3.3 3.5 2.6
2.7 0.2 0.4 0.5 0.7 0.9 1.1 1.3 1.4 1.6 La 2.0 2.2 2.) 2.5 2.7 2.9 3.1 3.2 3.4 3.6 2.7
2.8 0.2 0.4 0.6 0.7 0.9 1.1 1.3 1.5 1.7 1.9 2.1 2.2 2.4 2.6 2.8 ).0 ).2 ).4 3. 5 ).7 2.8
2.9 0.2 0.4 0.6 o.a 1.0 1.2 1.4 1.5 1.7 1.9 2.1 2. 3 2. 5 2.7 2.9 ).1 ).) 3.5 3. 7 ).9 2.9
3.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 La 2.0 2.2 2.4 2.6 2.a ).0 3.2 ).4 ).6 3 .a 4 .o 3.0
3.1 0.2 0.4 0.6 o.a l.O 1.2 1.4 1.7 1.9 2.i 2.3 2. 5 2. 7 2.9 ).1 ).3 ).5 ).7 ).9 4.1 ).1
).2 0.2 0.4 0.6 0.9 1.1 1.) 1.5 1.7 1.9 2.1 2.) 2.6 2 .a ).0 ).2 ).4 3.6 ).a 4.1 4.3 ).2
3.3 0.2 0.4 0.7 0.9 1.1 1.3 1.5 1.8 2,0 2,2 2.4 2.6 2.9 ).1 ).) ).5 ).7 4.0 4.2 4.4 3.3
3.4 0.2 0.5 0.7 0.9 1.1 1.4 1.6 La 2.0 2.3 2.5 2. 7 2.9 3.2 3.4 ).6 3.9 4.1 4 .) 4.5 ).4
).5 0.2 0.5 0.7 0.9 1.2 1.4 1.6
2.1 2.3 2.6 2.a 3.0 ).3 3. 5 ).7 4.0 4.2 4.4 4.7 3.5
3.6 0.2 0.5 0.7 1.0 L2 1.4 1.7 1.9 2.2 2.4 2.6 2.9 ).1 ),4 3.6 ).a 4.1 4 .) 4.6 4.a ).6
). 7 0.2 0.5 0.7 1.0 1.2 1. 5 1.7 2 .o 2.2 2.5 2.7 ).0 3. 2 ). 5 3.7 ).9 4.2 4.4 4. 7 4.9 ).7
).8 0.) 0.5 0.8 1.0 1.3 1.5 1.8 2.0 2.3 2.5 2.a ).0 3.3 ).5 3.8 4.1 4.) 4.6 4.a 5.1 ).8
).9 0.) 0.5 0.8 1,0 1.3 1.6 1.a 2.1 2.3 2.6 2.9 3.1 3.4 ).6 ).9 4.2 4.4. 4.7 4.9 5.2 3.9
4.0 0.) 0.5 0.8 1.1 1.3 1.6 1.9 2.1 2.4 2.7 2.9 ).2 3.5 ).7 4.0 .4.3 4.5 4.8 5.1 5.3 4.0
4.1 0.3 0.5 0.8 1.1 1.4 1.6 1.9 2. 2 2. 5 2.7 3.0 ).3 3.6 ) .a 4.1 4.4 4.6 4.9 5.2 5. 5 4.1
4.2 0.3 0.6 o.8 1.1 1.4 1.7 2.0 2.2 2. 5 2.8 3.1 3. 3.6 ).9 4.2 4. 5 4.8 5.0 5. 3 5.6 4.2
4.) 0.3 0.6 0.9 1.1 1.4 1.1 2.0 2.3 2.6 2.9 3.2 ).4 3.7 4 .o 4.3 4.6 4.9 5.2 5.4 5.7 4.3
4.4 0.3 0,6 0.9 1.2 1.5 La 2.1 2 .) 2.6 2.9 3.2 ). 5 J.a 4.1 4.4 4.7 5.0 5.3 5.6 5.9 4.4
4.5 0.3 0,6 0.9 1.2 1.5 La 2.1 2.4 2.7 ).0 3,3 3.6 3.9 4.2 4.5 4 .a 5.1 5.4 5.7 6.0 4.5
1.1 1.5 2.2 2.9 ).7 4.4 5.1 5.9 6.6 7-3 8.1 a.8 9.5 10.3 11.0 11.7 12.5 1).2 1.1
1.2 1.6 2.4 ).2 4.0 4.6 5.6 6.4 7.2 8.0 8.8 9.6 10.4 11.2 12.0 12.8 13.6 14.4 1.2
1 3 1.7 2.6 ).5 4.) 5.2 I 6.1 7.6 8.7 9.5 '10.4 11.3 12.1 13.0 13.9 14.7 15.6 1.3
1.4 1.9 z.a 3.7 4.7 5.6 6.5 7-5 8.4 9-3 10.3 11.2 12.1 13.1 14.0 14.9 15.9116.8 1.4
1.5 2.0 ).0 4.0 5.0 6.'0 7.0 8.0 9.0 10.0 11.0 12,0 l).O 14.0 15.0 16.0 17 .o 1a.o 1.5
1.6 2.1 ).2 43 5.3 6.4 7.5 8.5 9.6 10.7 11.7 12.8 13.9 14.9 16.0 17.1 1a.1,19.2 1.6
1.7 2.3 ).4 4.5 5.7 6.8 7.9 9.1 10.2 11.3 U.5 13.6 14.7 15.9 17.0 18.1 19.) 20.4 1.7
1.8 2.4 ).6, 4.8 6.0 7.2 8.4 9.6 10.8 12.0 13.2 14.4 15.6 16.a 18.0 i9.2 20.41 21.6 1.8
1.9 2.5
3.81
5.1 6.3 7.6 8.9 10.1 11.4 12.7 13.9 15.2 16.5 17.7 19.0 20.3 21.5 22.a 1.9
2.0 2.7
4.0 I
5.3 6. 7 8.0 9.) 10.7 12.0 1).) 14.7 16.0 17.3 1a.7 20.0 21.3 22.7124.0 2.0
2.1 2.a 4.2 5.6 7.0 8.4, 9.8j 11.2112.6:14.0 15.4 16.6 19.6 21.0 22.4
I
2.1 18.2 2).8,25.2
2.2 2.9 .4 I 5.9 7.3 8.8 10.3 11.7 1).2,14.7 16.1 17.6 19.1 20.5 22.0 2). 5 24.9 26.4 2.2
2.3 3.1
''I
6.1 7.7 9.2110.7
12.3 13.8 15.3 16.9 18.4 19.9 21.5 2).0 24.5 26.1 27.6 2. 3
2.4 ).2 4.8' 6.4 a.o 9.6 11.2 12.8 14.4 16.0 '17.6 19.2 20.a 22.4 24.0 25.6 27.2 2a.e 2.4
2.5 3.3 5.o 1 6. 7 a.)
10.0 ,11.7
13.3 15.0 116.7 '18.] 20.0 21.7 23 .) 25.0 26.7 28.3 )0.0 2.5
I
2.6 3. 5 5.21
6.9 a. 7 10.4 12.1 13.9 15.6117 .)
19.1 20.6 22.5 24 .] 26.0 27.7 29.5 31.2 2.6
2.7 ).6 5.4 7.2 9.0 10.8,12.6 14.4 16.2 18.0 19.a 21.6 23.4 25.2 27.0 2a.8 )0.6 )2.4 2.7
2.a 3. 7 5.61 7.5 9 .)
11.2,13.1
14.9 16.a 18.7 20.5 22.4 24.3 26.1 2a.o 29.9 ]1.7 33.6 2.8
2.9
3.91
5.8 j 7.7 9. 7 11.6 13.5 15.5 17.4 119.3
21.3 23.2 25.1 27.1,29.0
)0.9 )2. 9 )4 .8 2.9
3.0 4.0 6.0 i 8.0 10.0 12.0114.0 16.0 18.0 20.0 22.0 24 .o 26 .o 2a.o )0.0 )2.0 )4.0! )6.0 3.0
I I I j
",j"'l
33.1135.1 i 37.2
I
10.3 . ! 14.5 1a.6\20.7 3.1 uj
6.2 8 .) 16.5 22.7 24.8 26.9 3.1
).2 4 .) 6 . 9. 5 10.1 , 1<-8 1 1.9 11.1 19.2 i 21.3 23.5 25.6 27.1 29.91 )2.0 34.1 36.3138.:
) .2
).) ... 5.6 8.a 11.0 11),2 1 15.4 11.6 19.8 22.0 24.2 26.4 28.6 30.8 33.0 )5.2 )7.4 )9.6 ) .)
3. 4 5 6 .a 9.1 11.),1).6 i 15.9
1a .1 20.4 22.7 24.9 27.2 29.5 31.1 1 )4.o )6.3 38.5 40.a 3. 4
3. 5 4.7 7.0 9. 3 11.7 14.0116.3 18.7 21.0 2).) 25.7 28.0 30.3
)2.7,35.0!
)1.3 39.7 42.0 3. 5
! I
i
).6 4.8 7. 2 9.6 12.0 I H.; 16.8 19.2 f 21.6 24.0 26.4
28.81 )1.2
)).6 )6.0 38.4 40.81
4) .2 3.6
) . 7 4. 9 1. 9.9
12.3114.8
17 .) 19.1 1 22.2 24.7 27.1 29.6 32.1 34.51 31.0 39.5 41.9
44 '
3.1
) .8
5.11
7. 6 !0 .1 12.1 15.2 17.7 20.) 22.8 25.3 27.9 )0.4 )2.9 )5.5 )8.0 40.5 I 4).1 45.5 3.8
3.9 5. 2 7.8 10.4 1).0 15.6 1e.2 zo.a 23.4 26.0 2a.6
31.2133.8
)6.4 39.0 41.6 4.4.2 46.8 ) .9
4.0 5.3 a.o 10.7 1).) 16.0 1a. 7 21.3 24.0 26.1 29.) 32.0 )4.7 37 .) 40.0 42.7 45.) 48.0 4.0
4.1
5.51
8. 2 10.9 13.1 116.4 19.1 21.9 24.6 27 .) )0.1 )2.8,35.5 )8.3 41.0 4). 7 46.5 49.2 4.1
4.2 5.6 8.4 11.2 14.0116.8 19.6 22.4 25.2 28.0 )0.8 33.6 )6.4 39 '2 42 .o 44.8 47.6 50 . 2
. 3 5. 7 8.6 11.5 14.3 11.2 20.1 22.9 25.a 26.7 31.5 34 . )7 .3 40.1 4).0 45.9 48.7 51.6 4.)
4. 4 5.9 8. 8 11.7 14.7 11.6 20' 5 2 3. 5 26.4 29.3 )2.3 35.2 38.1 41.1 44.0 46.9 49.9 52 .a ...
4.5 6.0 9.0 12.0 15.0 18.0 21.0 24 .o 27 .o )0.0 33.0 36.0 39.0 42.0 45.0 4a.o 51.0 54 .o . 5
4.6 0.3 0.6 0.9 1.2 1.5 1.8 2.1 2. 5 2.a ).1 3.4 3.7 4.0 4 .) 4.6 4.9 5.2 5.5 5.8 6.1 4.6
4.7 0.) 0.6 0.9 1.) 1.6 1.9 2.2 2.5 2.a ).1 3.4 ).a 4.1 4.4 4.7 5.0 5.3 5.6 6.0 6.3 4.7
4.11 0.3 0.6 1.0 1.3 1.6 1.9 2.2 2.6 2.9 3.2 3.5 ).a 4.2 4.5 4.a 5.1 5.4 5.a 6.1 6.4 4.8
4.9 0.3 0.7 1.0 1.3 1.6 2.0 2.) 2.6 2.9 3.3 3.6 3.9 4.2 4.6 4.9 5.2 5.6 5.9 6.2 6.5 4.9
5.0 0.) 0.7 1.0 1.3 1.7 2.0 2.3 2.7 ).0 ).3 ). 7 4.CJ 4 .) 4.7 5.0 5.) 5.7 6.0 6.) 6.7 5.0
4.6 6.1 9.2 12.3 15.) 18.4 21.5 24.5 27.6 )0.7 )).7 36.a 39.9 42.9 46.0 49.1 52.1 55.2 . 6
4. 7 6.3 9. 4 12.5 15.7 18.8 21.9 25.1 2a.2 31.3 )4. 5 37.6 40.7 43.9 47 .o 50.1 53.3 56.4 . 7
4 .a 6 . 9.6 12 .a 16.0 19.2 22.4 25.6 28.8 32 .o 35.2 38.4 41.6 ".a 48.0 51.2 54.4 57.6 4 .a
4.9 6. 5 9.8 13.1 16.) 19.6 22.9 26.1 29.4 32.7 ]5.9 )9.2 42.5 45.7 49.0 52.3 55.5 5a.a . 9
5.0 6. 7 10.0 1 J. 3 16.1 20.0 2 3. 3 26.7 )0.0 33.3 36.7 40.0 4).3 46.7 50.0 53.3 56.7 60.0 5.0
I
Interpolaciona tablica
za popravak satnog kuta
i deklinacij e
46min
47111ill

1 lntkc
Miecec-a
f'OPRAVAK KUTA

col
. rlanc-ta
. r
1 lntk..:
DRU(fl P()llR,\V,\K I
&a .. lnl kul , 11 i plancla
k:tu i &a ,\ u\ih ncb\:1k1h lijd11
.:.\ ,...., r.\ ... )
OJfiJGI I'O .. H.AV,\K
pOPRAVAK SATNOG KUTA I U '"'"' kul , ' 'rlancla
1 1 ! .r ... f:::.

1
Sunca I
planda
0 11 )0.0 11 31.9 10 58.6
1 11 30.3 11 32.1 10 58.8
2 11 30.5 11 32.4 10 59.0
3 11 30.8 11 32.6 10 59.3
4 11 31.0 11 32.9 10 59.5
J o:o 601 4:711201 9.3
61 4.7 121 9.4
62 4.8 122 9.5
63 4.9 123 9.5
64 5.0 124 9.6
o 45.0 46.9 1; 12.9 ol o:ol 601 4:81120 I 9.5
1 0.1
2 0.2
3 0.2
4 0.)
5 11 31.3 11 33.1 10 59.8
6 11 31.5 11 33.4 11 00.0
7 11 31.8 11 33.6 11 00.2
8 11 32.0 11 33.9 11 00.5
9 11 32.) 11 34.1 11 00.7
5 0.4
6 0.5
7 Q.5
8 0.6
9 0.7
10 11 32.5 11 34.4 11 01.0 10
11 11 32.8 11 34.6 11 01.2 11
12 11 33.0 11 34.9 11 01.4 12
13 11 33.3 11 35.1 11 01.7 13
14 11 33.5 11 35.4 11 01.9 14
15 11 33.8 11 35.6 11 02.1 15
u 11 34.0 11 35.9 11 02-.4 16
17 11 )4.3 11 36.2 11 02.6 17
18 11 34,5 11 36.4 11 02.9 18
19 11 )4.8 11 36.7 11 03.1 i9
20 11 35.0 11 36.9 11 03.3 20
21 11 35.3 11 37.2 11 03.6 21
22 11 35.5 11 37.4 11 03.8 22
23 11 35.8 11 37.7 11 04.1 23
24. 11 36.0 11 37.9 11 04.3 24
25 11 36.3 11 38.2 11 04.5 25
26 11 36.5 11 38.4 11 04.8 26
27 11 36.8 11 38.7 11 05.0 27
28 11 37 .o 11 38.9 11 05.2 28
291137.31139.21105.5 29
0.8

0.9
1.0
1.1
1.2
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.6
1.7
1.8
1.9
1.91'
2.0
2.1
2.2
2.2
30 11 37.5 11 39.4 1105.7 30 2.3
31 11 37.8 11 39.7 11 06.0 31 2.4
32 11 38.0111 39.9 11-06.2 32 2.';
33 11 38.3111 40.2 11 06.4 )) 2.6.
34 11 )8.?i11 40.4 11 06.7 )4 2.61
65 5 .o 125 9. 7
66 5.1 126 9.8
67 5.2 127 9.8
68 5.3 128 9.9
69 5.31129 10.0
70 5.4 130 101
71 5.5 131 10.2
72 5.6 132 10.2
73 5.7 133 10.3
74 5.7 134 10.4
1 11 45.3 11 47.2 11 13.1 1
2 11 45.5 11 47.4 11 13.4 2
3 11 45.8 11 47.7 11 U.6 3
4 11 46.0 11 47.9 11 1).8 4
5 11 46.3 11 48.2 11 14.1 5
6 11 46.5 11 48.4 11 14.3 6
7 11 46.8 11 48.7 11 14.6 7
8 11 47 .o 11 48.9 11 14.8 8
9 11 47.3 11 49.2 11 9
10 11 47.5 11 49.4 11 15.310
11 11 47.8 11 49.7 11
12 11 48.0 11 49.9 1115.? 12
13 11 48.3 11 50.2 11 16.0 13
14 11 48.5 11 50.4 11 16.2 14
15 11 48.8 11 50.7 11 i65 15
16 11 49.0 11 50.9 11 16.7 16
17 11 49.3 11 51.2 11 16.9 17
18 11 11 51-4 111.7;2 18
19 11 49.8 11 51.7 11 17.4 19
75 5.8 135 10.5
76 5.9 136 10.5
77 6.0 137 10.6
78 6.0 138 10.7
79 6.1,139 10.8
:
82 6.4 142 11.0 22 11
83 6.4 143 11.1 23 11
84 6.5 144 11.2 24 11
50.0 11 51.9'11 17;7 20
50.3 11 52.2 11 17.9 21
50.5 11 52.4 11 18.1 22
50;8 11 52.7 11 18.4 23
51.0 11 52.9 11 18,6 24
85 6.6i145 11.2
86 6.71
1
146 11.1
87 6.7 147 11.4
88 6.8 148 11.5
89 6.9 149 11.5
90 7.01150
91 7.11151
92 7.1 152
93 7.2 153
94 7. 3 154
9) 7.4/1?5
96 7.4j156
97 7-511?7
98 7 .6;1?5
99 7.7:1?9
11.6
11.7
11.8
11.9
11.9
12.0
12.1
12.2
12.2
12.3
25111 26 11
27 11
28 11
29 11
51.) 11 5).2 11 18.8 25
51.5 11 )).4 11 19.1 26
51.8/11 53.7 11 19".3 27
52.0!11 53.9 11 19.6 28
52.3111 54.2 11 19.8 29
30 11 52.5111 54.5 11
31 11 52.8 11 54.7 11
32 11 53.0 11 55.0 11
33 11 53.3111 55.2 11
34 ll 53.5 11 55.) 11
20.0 30
20.3 31
20.5 32
20.8 33
21.0 34
21.2 35
21.5 36
21.7 37
22.0 )8
22.2 39
35 11 3s.s!11 40.7
1
1
11 o6.9 3? 2.1
1
)5 11 )9.0111 40.9 11 07.2 )6 2.81
37 11 )9.)111 41.2111 07.4 )7 2.9
38 11 J9.?ill 41.4111 u7.6 38 2.9:
39 11 39.8;11 41.7/11 07.9 39 J.o!
I , .
!2 "'
12.?
12.6
12.6
12.7
35 ll 53.81
1
11 ?5.7/11
36 11 54.0 11 56.0111
37 11 54 . 3 11 56 . 2111
38 ll 5. 5 11 )6. 5' ll
39 ll 51.8:ll ?6.7:11
40111 55.0111
4l ll 55.)1ll
?7 ,0111
57 .:d 11
?7.?111
?7.7
1
11
?8.0111
22.4140
42 11 55.51ll
43 ll 55.8 11
44 ll 56 .. 0111
22.7 41
22.9 42
2) .l 43
2).4 ..
40 11 40.0!11 41.9 111 08.1 40 ).tilOO 7.51160
4l ll 40.),11 42.2',.11 08.) 41 ).2!101 7.8!161
42 ll 40.?i11 42.4 11 08.6 42 3.)1102 .7.9jl62
<3 ll 40.8/11 42.7111 08.8 4) ).)110) 8.0jl6)
"11 41.0,11 42.9,11 09.1 44 ).4,104 8.11164
4? 11 41.3'11 43.2\11 09.l 4? ).?ito? 8.1il6? 12.8 4? 11 ?6.3111 ?8.2.,11
46 ll 41".5[11 43.4 11 09.5 46 ).61106 8.2,166 12.9 46 ll 56.';111 58.? 11
ii ii
49 11 42.);11 44.2111 10.) 49 ).8 109 8.41169 1).1 49 ll ?7.) 11 ?9.2 11
i I I ' I'
2).6145
2 3.9 46
24.1 47
24.) 48
:?4. 6 49
<;o 11 42.?111 44.4 11 10.5 50 J.9!uo e.51l70 13.2 50 u 57.?111 59.5 11
51 11 42.8'11 44.7 11 10.7 51 4.01111 8.6171 1).3 51 11 ';7.8 11 59.7111
?2 11 43.0:11 44.9111 11.0 52 .01112 8.7,172 lJ.l 52 11 ?8.0 12 oo.o 11
53 11 4),)11 45.211 11.2 53 4.11113 8.8 173 1).4 )8.) 12 00.2 11
5 11 4 J. 5 .11 5. 4 .11 11 . 5 '' '- 211 H 8. 8. 11 ll. o; 5 n ?8.? 12 oo. o; u
,, 11 43.8;11 4?.7!11 11.1, 4.Ji11, 8.9117? 13.6 ?? u ?8.8 12 oo.?lu
5611 44,0:11 45.9111 11.9 ';6 4.),116 9.0 176 1).6 ?6 II ?9.0 12 01.0
1
11
?7 11 44.3111 46.2,11 12.2 )7 4.4 117 9.11177 1).7 ';7 II ?9.3 12 ul.2 11
';8 11 44.5!11 46.4111 12.4 ?8 4.';1118 9.1 178 1).8 58 ll ?9.5 -l.2 Ol.?ill
?9 11 44.8111 46.7111 12.6 ?9 4.6119 9.2179 1).9 5? 11 ?9.8 01.7111
l6o 11 ?.oin 46.9/n 12.9 60 9.J/leo 14.0 60 12 oo.o 12 o2.oiu
24.8 50
25.1 51
2).) 52
25.5 53
54
26.0 55
26.2 56
26.5 57
26.7 58
n.o 59
27.2 60
0.1
0.2
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.6
0.7
61 4.81121
62 4.9 122
63 5.0 123
64 5:1 124
65
66
67
68
69
5.11125
. 5.2 126
5.3 127
5.4 128
5.5 129
0.8 ;70
0.9 71
1.0 .72
1.0 73
1.1 74
5.5 130
5.6 131
.5. 7 132
, 5.8 133
5.9 134
1.2 75
1.3 .76
1.3 71
h4. 78
1.5 79
5.9 135
6.0 136
6.1 137
6.2 138
6.3 139
1.6
1.7
1.7
1.&
1.9
2.0
2.1
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.5
2.6
2. 7
eo 6.3 140
81 6.4 141
82 6.5 142
83 6.6 143
84 6.7 144
85 6.7 145
86 146
87 6.9 147
88 7 .o 148
.. 89 7.01149
90 7.1150
91 7.2151
94 7.4154
92 7 .),152
9) 7.4153
2.8,95 7.5,155
2.9 96 7.611?6
2.9197 7.7157
),0 98 7.8
1
158
).li 99 7.8:1)9
).2,.100 7.9!160
3.2 101 8.ojl6l
).):102
).41
1
10) 8.2jl6)
3.) 104 8.2!164
).61105 3.),165
).6,106 8.41166
).7 107 8.?1167
),81108 8.6il68
3.9 109 8.61
1
169
4 .0 110 8. 7 170
4.0 111 8.8 171
4.1112 8.9 172
4.2 11) 8.9117)
4.)114 9.0.174
4. 41115
4.4 116
4.5 117
4.61118
4. 7 119
4.81120
i
9.1,17?
9. 2 176
9.3,177
9.) 178
9 . 179
9.? 180
9.6
9.7
9.7
9.8
9a9
10.0
10.1
10.1
10.2
1
"
10.3
10.4
10.5
10.5
10.6
10.7
10.8
10.8
10.9
11.0
11.1
11.2
11.2
11.3
11.4
11.5
11.6
11.6
11.7
11.8
11.9
12.0
12.0
12.1
12.2
12.)
12.4
12.4
12.,
12 .D
12.7
12.7
12 .il
12.9
l) .0
13 .l
13 .l
l) .2
l).)
l) .4
1).5
1).5
13.6
l). 7
l) .8
1).9
1).9
14.0
14 .I
1-L t'
14.)
48111ill
I
49min
DRUG! PDPRAVAK DRUG! POPRAVAK
POPRAVAK SATNOG KUTA
..:: ..
POPIIAVAK SATNOG KUTA
k;:
. SuiiC'a I Pruljetnc
MJ.. en
"I ,.,...
t; I"
" I,.,..
s
Sunea I Proljdne
Mfeaec L\ I ,.,..
L\ 1-- t; 1.-
:.. plncU r lutke ploncla r lotke
I I I
..
01 o:o 601 4:9 1201 9:7
I '
. . . .
01 o:o 601 5:0 1201 0 12 00.0 12 02.0 11 27.2 0 12 15.0 12 17. 0 11 41.5
1 12 00.) 12 02.2 11. 27.4 1 0.1 61 4.9 121 9.8 1 12 15.) 12 17. 3 11 41.8 1 0.1 61 5.0 121 10.C
2 12 00.5 12 02.5 11 27.7 2 0.2 62 5,0 122 9.9 2 12 15.5 12 17. 5 ll 42.0 2 0.2 62 5.1 122 10,]
3 12 00.8 12 02.7 11 27.9 3 0.2 63 s. 1123 9.9 3 12 15.8 12 17. 8 11 42.2 3 0.2 63 5.2 123 10.]
4 12 01.0 12 03.0 11 28.2 4 0.) 64 S.2 1"24 10.0 4 12 16.0 12 18. 0 11 42.S 4 0.3 64 5.) 124 10.l
5 12 01.) 12 0).2 11 28.4 s 0.4 6S S.) 125 10.1 s 12 16.) 12 18. ) 11 42.7 s 0.4 6S S.4 125 10.3
6 12 01.5 12 0).5 11 28.6 6 0.5 66 5.) 126 10.2 6 12 16.5 12 18. 5 11 42.9 6 o.s 66 5.4 126 ,10.4
7 12 01.8 12 03.7 11 28.9 7 0.6 67 S.4 127 10.) 7 12 16.8 12 18. 8 11 43.2 7 0.6 67 5.5 127 10.!
8 12 02.0 12 04.0 11 29.1 8 0.6 68 5.S 128 10.) 8 12 17.0 12 19. 0 11 4).4 8 0.7 68 5.6 128
9 12 02.) 12 04.2 11 29.3 9 0.7 69 5.6 129 10 .4 9 12 17.3 12 ).9.) 11 43.7 9 0.7 69 5.7 129 10.E
10 12 02.5 12 04.5 11 29.6 10 0.8 70 S-7 130 10.S 101217.5 12 19.S 11 4);9 10 0.8 70 5.8 130 10.7
11 12 02.8 12 04.7 11 29.8 11 0.9 71 S.7 131 10.6 11 12 '17.8 19. 8 11 44.1 11 0 . 9 71 5.9 131 10.8
12 12 03.0 12 05.0 ll )D.1 12 1.0 72 5.8 132 .10.7 12 12 18.0 12 20.0 ll 44.4 12 1.0 .72 5.9 132: 10.9
13 12 03.3 12 05.2 11 )D.) 13 1.1 73 5.9 133 10.8 13 12 18.3 12 20. ) 11 44.6 13 1.1 73 6.0 133 11.0
14 12 03.5 12 05.5 11 )0.5 14 1.1 74 6.0 134 10.8 14 12 18.5 12 20.5 11 44.9 14 l.2 74 6.1 134 11.1
15 12 03.8 12 11 )0.8 15 1.2 75 6.1 135 10.9 15 12 18.8 12 20.8 11 4S.1 15 1.2 75 13511.1
16 12 04,0 12 06.0 11 )1.0 16 1.3 76 6.1 136 11.0 16 12 19.0 .12 21.0 11 4S.3 16 1.) 76 6.) 136 11.2
17 12 04.3 12 06.2 11 )1.3 17 1.4 77 6.2 137 11.1 17 12 19-3 12 21.) 11 45.6 17 1.4 77 6.4 137 11.3
18 12 04.5 12 06.5 11 )1.5 18 1.5 78 6.3 1J8 11:2 18 1219.5 12 21.S 11 4S.8 18 1.5 78 6.4 138 11.4
19 12 04.8 12 06.7 ll 31.7 19 1.5 79 6.4 139 11.2 19 12 19.8 12 21.8 11 4&;1 19 1.6 79 6.5 139 u.s
20 12 os.o 12 07.0 ll )2.0 20 1.6 80 6.S 140 11.3 20 12 20.0 12 22.0 11 46.) 20 1.7 80 6.6 140 11.6
21 12 05.) 12 07.2 ll )2.2 21 1.7 8l 6.5 141 11.4 21 12 20.) 12 22.) 11 46.5 21 1.7 8l 6.7 141 11.6,
22 12 OS.5 12 07.5 11 )2.4 22. 118 82 6.6 142 11.5 22 12 20.5 12 22.5 11 46.8 22 1.8 82 6.8 142 11.71
2) 12 05.8 12 07.7 11 32.7 23 1.9 83 6.7 143 11.6 23 12 20.8 12 22 .a 11 47 .o 23 1.9 83 6.8 143 11.8
24 12 06.0 12 08.0 11 )2.9 24 1.9 84 6.8 144 11.6 24 12 21.0 12 23.0 11 47.2 24 2.0 84 6.9 144 11.9'
25 12 06.3 12 08.2 11 33.2 25 2.0 85 6.9 145 11.7 25 12 21.3 12 23.) 11 47.5 25 2.1 85 7.0 145 12.0
26 12 06.5 12 08.5 11 3).4 26 2.1 86 7.0 146 11.8 26 12 21.5 12 23.5 11 41.7 26 2.1 86 7.1 146 12.0
27 12 06.8 12 08.7 11 33.6 27 2.2 67 7.0 147 11.9 27 12. 21.8 12 23.8 11 48.0 27 2.2 87 7.2 147 12.1
28 12 07.0 12 09.0 11 )).9 28 2.3 88 7.1 148 12.0 28 12 22.0 12 24.0 11 48.2 28 2.) 88 7.3 148 12."2
29 12 07.3 12 09.2 11 34.1 29 2.) 89 7.2 149 12.0 29 12 22 .) 12_ 24.) 11 48.4 29 2.4 89 7 .) 149 12.3
30 12 07.5 12 09.5 11 )4.4 30 2.4 90 7.) 150 12. )0 12 22.5 12 24. 11 48.7 )D 2.5 90 7.4 150 12.4
)1 12 07.8 12 09.7 11 34.6 31 2.5 91 7.4 1S1 l2.l 31 12 22.8 12 24.! 11 48.9 31 2.6 91 7.5 151
)2 12 08.0 12 10.0 11 34.8 32 2.6 92 7.4 1S2 12. 32 12 23.0 12 25.0 11 49.2 32 2.6 92 7.6 152 12.5
33 12 08.3 12 10.2 11 35.1 33 2.7 93 7.5 1S3 12. 33 12 23.3 12 25.3 11 49.4 33 2.7 93 7.7 153 12.6
)4 12 08.5 12 10.5 11 )5.3 )4 2.7 94 7.6 154 12.4 34 12 2). 5 12 25.5 11 49.6 )4 2.8 94 7.8 154 12.7
35 12 08.8 12 10.7 11 35.6 35 2.8 95 7.7 155 35 12 23.8 12 25.8 11 49.9 35 2.9 95 7.8 155 12.8
36 12 09 .o 12 11.0 11 )5.8 36 2.9 96 7.8 156 36 12 24.0 12 26.0 11 50.1 36 3.0 96 7.9 156 12.9
37 12 09.j 12 11.2 11 )6.0 37 3.0 97 7.8 157 12.7 37 12 24.3 12 26-3 11 50. J 37 3.1 97 8.0 157 13.0
38 12 09.5 12 11.5 11 )6.3 38 3.1 98 7.9 158 12.8 38 12 24.5 12 26.5 11 50.6 33 ).1 98 8 .l 158 1).0
39 12 09.8 12 11.7 11 36.5 39 3.2 99 8.0 159 12.9 39 12 24.8 12 26 .e 11 50.8 39 J .2 99 8.2 159 13.1
40 12 10.0 12 12 .o 11 36.7 40 3.2 100 8.1 160 12.9 40 12. 25.0 12 27.0 11 51.1 40 3.3 100 8.3 160 13.2
41 12 10. J 12 12.2 11 37.0 41 J.J 101 8.2 161 1).0 41 12 25.) 12 27 .) 11 51.) 41 ).4 101 8.) 161 1).3
42 12 10.5 12 12.5 1137.242 J. 4 102 8.2 162 1).1 42 12 25.5 12 27.5 1151.542 3. 5 102 8.4 162 1).4
0 12 10.8 12 12.8 11 )7. 5 4) 3. 5 10) 8.) 163 1).2 4) 12 25.8 27.8 11 51.8 43 3.5 10) 8.5 163 1).4
44 12 11.0 12 13.0 11 )7.7 44 ).6 104 8.4 164 1).3 44 12 26.0 12 28.0 11 52.0 44 ).6 104 8.6 164 13.5
45 12 11.3 12 13.3 11 37.9 45 ).6 105 8.5 165 1).3 45 12 26.3 12 28.3 11 52.) 45 3.7 105 8.7 165 1).6
46 12 u;5 12 1). 5 11 38.2 46 J 7 106 8.6 166 1].4 46 12 26.5 12 28.5 11 52.5 46 ).8 106 8.7 166 13.7
47 12 11.8 12 1].8 11 36.4 47 3.8 107 8.6 167 1)5 47 12 26.8 12 28.8 11 52.7 47 ).9 107 8.8 167 13.8
48 12 12.0 12 14.0 11 )8.7 48 3.9 108 8.7 168 1) .6 48 12 27 .o 12 29.0 11 5).0 48 4.0 108 8.9 168 1).9
49 12 12.) 12 14.3 11 38.9 49 4.0 109 8.8 169 13.7 49 12 27.3 12 29.) 11 5).2 49 4.0 109 9.0 169 1).9
50 12 12.5 12 14.5 11 )9.1 50 4.0 110 8.9 170 1).7 50 12 27.5

11 53.4 50 4.1 110 9.1 170 14.0
51 .1?. 12.8 12 14.8 11 )9.4 51 4.1 111 9.0 171 51 12 27.8 11 53.7 51 4.2 111 9.2 171 14.1
52 12 1).0 12 15.0 11 39.6 52 4.2 112 9.1 172 1).9 52 12 28.0 12 )0.0 11 53.9 52 4 .) 112 9.2 172 14.2
53 12 u:J 1?. 15.) 11 )9.8 53 4.3 113 9.1 173 14.0 53 12 28. J 12 )D.) 11 54.2 53 4.4 11) 9.3 173 14.)
54 12 1).5 1?. 15.5 11 40.1 54 4.4 114 9.2 174 14.1 54 12 28.5 12 )0. 11 54.4 54 4. 5 114 9.4 174 14.4
55 12 1).8 12 15.8 11 40.3 55 4.4 115 9.3 175 14.1 55 12 28.8 12 JD.e 1154.655 4.5 115 9-5 175 14.4
56 12 14.0 12 16.0 11 40.6 56 4.5 116 9.4 176 14.2 56 12 29 .o 12 )l. 1154.956 4.6 9.6 176 14.!
57 12 14.) 12 16.) 11 40.8 57 4.6 117. 9.5 177 14.3 57 12 29.3 12 )l. 11 55.1 57

117 9.7 177 14.E
58 12 14.5 12 16.5 11 41.0 58 4.7 118 9.5 178 14.4 58 12 29.5 12 )1.6 11 55.4 58 118 9.7 178 14.7
59 12 14.8 12 16.8 11 41. J 59 4.8 119 9.6 179 14.5 59 12 29.8 12 )1.8 11 55.6 59 4.9 119 9.6 179 14.8
60 12 15.0 12 17 .o 11 41.5 60 4.9 120 9.7 180 60 12 )0.0 12 )2 .1 11 55.8 60 5.0 120 9.9 180 14.9

i
t
Jr. 26miu Jr, .27noiu
DRUG! POPRAVAK 1 POPRAVAK
POPRAVAK SATNOO KUTA aa nlrl ht ) I l'lru:i POPRAVAK SA1"NOO KliT'A A .. lnl kul c.:>. ) I pleC
bn 1 u " oYih nebeiJr;lh lllda
" ... ";"!:'.' MJ- 61 ,.,... t; T ,..;,.... b. T pop<. Mj..... 61- 61 ,.,... t; 1--
0 3o:o 33:6 31:2 /o:o 60T 6:7 120T11:3 o 2t 45:o 48:6 4S:6 ol o:o 601 a:al20117:5
1 21 30,3 21 JJ.a 20 31.5 1 o.l 61 a.a 121 11.4 1 21 45.3 21 48.9 20 45.8 1 o.1 61 8.9 121 17.6
2 21 30.5 21 34.1 ?0 31.7 2 0.) 62 8.9 122 17.6 2 21 45.5 21 49.1 20 46.0 2 0.) 62 9.0 122 17.8
3 2l 30.8 21 )4.3 20 31.9 3 0.4 63 9.112) 17.7 3 21 45.8 21 49.4 20 46.3 ) 0.4 63 9.2 123 17.9
.. 21 21 )4.6 20 32.2 4 0.6 64 9.2 124 17.9 4 21 46.0 21 49.6 20 46.5 4 0.6 64 9.3 124 18.1
5 21 31.3 21 34.8 20 32.4 5 0.7 65 9.4 125 18.0 5 21 46.3 21 49.9 20 46.7 5 0.7 65 9.5125 18.2
6 21 31.5 21 )5.1 20 )2.7 6 0.9 66 9.5 126 18.2 6 21 46.5 21 50.1 20 47.0 6 0.9 66 9.6 126 18.4
7 21 31.8 21 35.3 20 7 1.0 67 9.7 1 21 46,8 21 50.4 20 47.2 7. 1.0 ot 9.8127 18.5
a 21 32.o 21 35.6 20 33.1 a .1.2 68 9.a 125 1a.5 8 21 47.o 21 50.6 20 47.5 8 1.2 68 9.9 12a 18.1
9 0!1 32.3 "21 )5.8 20 )3.4 9 1.3 69 9,9 129 18.6 9 21 47.3 21 50.9 20 47.7 9 1.3 6? 10.1129 18.8
10 21 32.S 21 )6.1 20 J).6 10 1.4 70 10.1130 18.7 io 21 47.5 21 51.1 20 47,9 10 1.5 70 10,2 130 19.0
u 21 )2.8 21 36.) 20 )3.9 11 1.6 71 10.2 131 18.9 u 21 47.8 21 51 .4 20 48.2 u 1.6 71 10.4 131 19.1
l2 21 33.0 2l 36.6 20 34.112 1.7 72 10.4 132 19.0 12 21 21 51.6 20 48.4 l2 1.8 72 10.5 1)2 19.3
13 21 33.3 21 36.8 2_o 34.3 13 1.9 73 10.5 133 19.2 13 21 48.3 21 2o 48.7 1.3 1.9 73 10.6 133 19.4
14 21 33.5 21 )7.1 20 34.6 l4 2.0 74 10.7 134 19.) 14 21 48.5 21 52.1 20 48.914 2.0 74 10.8134 19.5
15 21 33.8 21 )7.3 20 )4.815 2,2 75 10.813S 19.5 15 21.!8.8 2i 52.4 20 .49;115 2.2 75 10.9 135 19.7
16 2l 34.0 21 )7.6 20 35.1 16 2.) 76 u.o 136 19.6 16 21''49.0 21 52-.6 20 49.41.6 2;3 76 11.11.36 19.8
17. 2l 34.3 21 )7.8 20 35.3 17 2.5 77 11.1 13.7 19.8 17 2l 49.3 21 52-9 20 .. 49.617 2.5 77 11.2 1)7 20.0
18 21 34.5 21 38.1 20 18 2.6 78 11.2 138 19.9 18 21 49.5 21 49.8 18 2.6 78_11.'4 138 20.1
19 21 34.8 21 38.3 20 35.8 19 2.7 79 11.4 1.39 20.0 19 21 49.8 21 5).4 20 50.119 2.8 79 11.5 139 20.)
20 21 J5.o 21 38.6 20 J6.o 20. 2.9 80 u.s 140 20.2 20 2J: so.o 21 53.6 20 so;J 20 2.9 80 11.7140 20.4
21 21 35.3 21 )8.8 20 )6.2 21 3.0 8l 11.7 141 20.3 21 21 50.3 21 53.9 20 50.6 21 ).1 81 11.6 141 20.6
22 21 )5.5 21 )9.1 20 36.5 22. ).2 82 11.8 142 20.5 22 21 50.5 21 54.1 20 50.8 22 3.2 82 12.0 142 20.7
23 21 35.8 21 39-.3 20 36.7 23 ).) 83 12.0 143 20.6 23 21 50.8 21 54.4 20 51.0 23 ).4 83 12.1143 20.9
24 21 )6,0 21 )9.6 20 37.0 24 ).5 84 12.1144 20.8 24 2L51.0 21 54.6 20 5L3 24 3.5 84 12.3 144 21.0
25 21 )6.3 21 39.8 20 37.2 25 ).6 85 12.3 145 20.9 25 21 51.) 21 54.9 20 51.5 25 ).6 65 12.4145 21.1
26 21 )6.5 21 40.1 20 )7.4 26 3.7 86 12.4 1'46 21.0 26 21.51.5 21 55.1 20 51.8 26 ).8 86 12.5146 21.)
27 21 )6.8 2i 40.3 20 )7.7 27 ).9 67 12.5 i47 2.1.2 27 21 51.8 _21 55.4 20 52.0 27 ).9 87 12.7 147 21.4
28 2137 .0 2140.6 20 37.9 28 4.0 8812.7148 21.) 28 2152.0 2155.6 20 52.2 28 4.1 88 12.6148 21.6
29 21 37.3 21 40.8 20 )8.2 29 4.2 89 12.8149 21.5 29 21 52,3 21 55.920 52.? 29 4.2 89 13.0149 21.7
)D 21 37.5 21 41.1 20 )8.4 30 4.3 90 1).0 150 21.6 30 21 52.5 2l S6.1 20 52.7 30 4.4 90 1).1150 21.9
31 21 37.8 21 41.3 20 38.6 )1 4.5 91 1).1151 21.8 31 21 52.8 21 56.4 20 52.9 31 4.5 91 1).) 151 22.0
32 21 38.0 21 41.6 20 )8.9 32 4.6 92 1).3 152 21.9 32 21 5).0 21 56.6 20 5).2 )2 4.7 92 1).4152 22.2
33 21 38.) 21 41.8 20 39.1 )) 4.8 93 1).4 153 22.1 33 21 53.3 21 56.9 20 5).4 33 4.8 9) 13.6 153 22.3
34 21 38 .. 5 21 42.1 20 )9.) )4 4.9 94 13.6154 22.2 34 21 53.5 21 57.1 20 53.7 34 5.0 94 13.7154 22.5
35 21 38.8 21 42.3 20 )9.6 35 5.0 95 1).7155 22.) 35 21 53.8 21 57.4 20 5).9 35 5.1 95 1).9155 22.6
36 21 )9.0 21 42.6 20 )9.6 36 5.2 96 1).8 156 22.5 36 21 54.0 21 57.6 20 54.1 36 5.3 96 14.0156 22.8
37 21 39.3 21 42.8 20 40.1 37 5.3 97 14.0 157 22.6 37 21 54.) 21 57.9 20 54."4 37 5.4 97 14.1157 22.9
38 21 )9.5 21 4).1 20 40.3 38 5.5 98 14.1158 22.8 38 21 54.5 21 58.1 20 54.6 38 5.5 98 14.3 158 2).0
39 21 )9.8 21 4).3 20 40.5 39 5.6 99 14.3 159 22.9 39 21 5'.8 21 58.4 20 54.9 39 5.7 99 14.4159 2).2
40 21 40.0 21 4).6 20 40.8 40 5.8 100 14.4 160 2).1 40 21 55.0 21 58.6 20 55.1 40 S.8100 14.6 160 23.)
41 21 40.) 21 4).6 20 41.0 41 5.9 101 14.6161 2).2 41 21 55.3 21 58.9 20 55.) 41 6.0101 14.7161 23.5
42 21 40.5 21 44.1 20 41.) 42 6.1 102 14.7 162 2).4 42 21 55.5 21 59.1 20 55.6 42 6.1102 14.9 162 2).6
43 21 40.8 21 44.) 20 41.5 4) 6.2 103 14.8 16) 2).5 43 21 55.8 21 59.4 20 55.8 43 6.3 10) 15.0163 2).8
44 21 41.0 21 44.6 20 41.7 44 6.) 104 15.0 164 2).6 44 21 56.0 21 59.6 20 56.0 44 6.4104 15.2 164 23.9
45 21 41.) 21 44.6 20 42.0 45 6.5 105 15.1165 2).8 45 21 56.) 21 59.9 20 56.3 45 6.6 105 15.3 165 24.1
46 21 4f.5 21 45.1 20 42.2.46 6,6 106 15.3 166 23.9 46 21 56.5 22 00.1 20 56.5 46 6.7106 15.5166 24.2
47 21 41.8 21 45.3 20 42.4 47 6.8 107 15.4 167 24.1 47 21 56.8 22 00.4 20 56.8 47 6.9107 15.6 167 24.4
48 21 42.0 21 45.6 20 42.7 48 6.9 108 15.6168 24.2 46 21 57.0 22 00.6 20 57.0 48 7.0108 15.6168 24.5
49 21 42.) 21 45.9 20 42.9 49 7.1109 15.7169 24.4 49 21 57.!3 22 00.9 20 57.2 49 7.1109 15.9169 24.6
50 21 42.5 21 46.1 20 4).2 50 7.2110 15.9170 24.5 50 21 57.5 22 01.1 20 57.5 50 7.) 110 16.0170 24.8
51 21 42.8 21 46.4 20 43.4 51 7.4111 16.0171 24.7 51 21 57.8 22 01.4 20 57.7 51 7.4111 16.2171 24.9
52 21 4J,o n 46.6 20 43.6 52 7.5112 16.1172 24.8 52 21 58.o 22 Ol.6 20 58.o 52 7.6112 16.3172 25.1
53 21 43.) 21 46.9 20 4).9 53 7.6 11) 16.3173 24.9 53 21 58.3 22 01.9 20 58.2 53 7.7113 16.5173 25.2
54 21 43.5 21 47.1 20 44.1 54 7.8 114 16.4 174 25.1 54 21 58.5 22 02.1 20 58.4 54 7.9114 16.6 174 25.4
55 2143.8 2147.4 20 44.4 55 7.911516.6175 25.2 55 2158.8 22 02.4 20 58.755 8.0115 16.8175 25.5
56 21 44.0 21 47.6 20 44.6 56 6.1116 16.7176 25.4 56 21 59.0 22 02.6 20 58.9 56 8.2116 16.9176 25.7
57 21 44.) 21 47.9 20 44.8 57 8.2 117 16.9 177 25.5 57 21 59.) 22 02.9 20 59.2 57 8.3117 17.1177 25.8
58 2144.5 2148.120 45.158 8.4118 17.0178 25.7 58 21 59.5 22'03.1 20 59.4 58 8.5118 17.2178 26.0
59 21 44.8 21 48.4 20 45.) 59 8.5119 17.2179 25.8 59 21 59.8 22 0).4 20 59.6 59 8.6119 17.4179 26.1
60 21 45.0 21 4&.6 20 45.6 60 8. 7 120 17 .) 180 26.0 60 22 oo.o 22 0).6 20 59.9 60 t.8120 17.51110 26.)
lh 28win
)1. 29noin
DRUGI POPRAVAK
ORUGI POPRAVAK
POPRAVAK SATHOG KUTA
.:: .::.
1
A
POPRA VAK SA THOG KUT A

.
Suncal Pnoljconc
Mjaeca 6,_
. 61 popr.
61-
.
Sunca I Proljdlle
Mjeuca r.l ,.,... 61 popr. 61 popr.
pi
r lntkc
plane Ia r tutke
.. . . . .
01 o:o 601 8:9 120117:7
. . . . ..
01 o:o 601 9:0 120117:9
0 22 oo.o 22 03.6 20 59.9
0 22'15.0 22 18.7 21 14.2
1 22 00.3 22 03.9 21 00.1 1 0.1 61 9.0 121 17.8 1 22 15.3 22 18.9 21 14.4 1 0.1 61 9.1 121 18.0
2 22 00.5 22 04.2 21 00.3 2 0.3 62 9.1 . 122 18.0 2 22 15.5 22 19.2 21 14.7 2 0.3 62 9.2 122 18.2
3 22 00.8 22 04.4 21 00.6 3 0.4 63 9.3 123 18.1 3 22 15.8 22 19.4 21 3 0.4 63 9.4 123 18.3
4 22 01,0 22 04.7 21 00.8 4 0.6 64 9.4 124 18.3 4 22 16,0 22 19.7 21 15.1 4 0,6 64 9.5 124 18.5
5 22 01.3 22 04.9 21 01.1 5 0.7 65 9.6 125 18.4 5 22 16.3 22 19.9 21 15.4 5 0.7 6S 9.7 12S 18.6
6 22 01.S 22 05.2 21 01.3 6 0.9 66 9.7 126 18.6 6 22 16.5 22 20.2 21 1S.6 6 0.9 66 9.8 126 18.8
7 22 01.8 22 05.4 21 01.S 1. 1.0 67 9.9 127 18.7 7 22 16.8 22 20.4 21 1S.9 7 1,0 67 10.0 127 18.9
8 22 22 OS.7 21 oi.8 8 1.2 68 10;0 128 18.9 8 22 17.0 22 20.7 21 16.1 8 1.2 68 10.1 19.1
9 22 02;3 22 05.$ 21 02.Q 9. 1.3 69 10.2 129 19.0 9 22 17.3 22 20.9 21 16.3 9 1.3 69 10.3 129 19.2
10 22 02;s 22 06.2 21 02.3 10 1;s 70 10,3 130.'19.2 10 22 17.5 22 21.2 21 16.6 10 1.5 70 10.4 130 19.4
ll 22 02.8 22 06.4 21 02.S ll 1.6 71 10.5 131.19.3 ll 22 17.8 22 21.4 21 16.8 ll 1.6 71 106 131 19.5
12 22 03,0 22 06.7 21 02.7 12 1.8 72 10.6 132 19.5 12 22 18.0 22 21.7 21 17.0 12 1.8 72 10.7 132 19.7
13 22 03.3 22 06.9 21 03.0 13 1.9 73 10.8 133 19;6 13 22 18.3 22 21.9 21 17.3 13 1.9 73 10.9 133 19.8
14 22 03.S 22 07.2 21 03.2 14 2.1 74 10,9 134 19.8 14 22 18.5 22 22.2 21 17.5 14 2.1 74 ll.D 134 20.0
1S 22 0).8 22 07.4 21 Ol4 1S 2.2 75 ll.1 15 22 18.8 22 22.5 21 17.8 15 2,2 75 ll.2 135.20.1
16 22 04,0 22 07.7 21 03.7 16 2.4 76 ll.2 136 20,1 16 22 19.0 22 22.7 21 18.0 16 2.4 76 ll.3 136 20:3
17 22 04.3 22 07.9 21 03.9 17 2.5 77 U.4 137 20.2 17 22 19.3 22 23.0 21 18.2 17 2.5 77 u.s 137 20.4
18 22 04.S 22 08.2 21 04,2 18 z;; 18 u.s 138 20.4 18 22 19.5 22 23.2 21 18.S 18
z;, 78 U.6 138 20.6
19 22 04.6 22 08.4 21 04;4 19 2.8 79 ll.7 139 20.S 19 22 19.8 22 23.S 21 18.7 19 2.8 79 u.8 139 20.7
20 22 05,0 22 08.7 21 04.6 20 3.0 80 ll.8 140 20.7 20 22 20.0 22 23.7 21 19.0 20 3.0 So U.9 140 20.9
21 22 o5:3 22 08.9 21'04.9 21 3.1
:
1'1 20.8 21 22 20.3 22 24.0 21 19.2 21 3.1 81 12.1 141 21.0
22 22 09.2 21 05.1 22 3.2 142 20.9 22 22 20.5 22 24.2 21 19.4 22 3.3 82 "12.2 142 21.2
23 22 OS.8 22 09.4 21 05.4 23 3.4 83 12.2 1:43 211 23 22 20.8 22 24.5 21 19.7 23 3.4 83 12.4 1'3 21.3
24 22 06.0 22 09.7 21 05.6 24 3.5 84 12.4 144 21.2 24 22 21.0 22 24.7 21 19.9 24 3.6 84 12.5 144 21.5
25 22 06.3 22 09.9 21 05.8 25 3.7 85 12.5 145 21.4 25 22 21.3 22 21 20,1 25 3.7 85 12.7 145 21.6
26 22 06.5 22 10,2 21 06.1 26 3.8 86 12.7 i46 21.5 26 22 21.5 25.2 21 20.4 26 3.9 . 86 12.8 146 21.8
27 22 06,8 22 10.4 21 06.3 27 4.0 87 12,8 147 21.7 27 22 21.8 22 25.5 21 20.6 27 4.0 87 13.0 147 21.9
28 22 07.0 22 21 06.5 28 4.1 88 1).0 148 21.8 28 22 22.0 22 25.7 21 20.9 28 4.2 88 13.1 148 22.1
29 22 07.3 22 10.9 21 06.8 29 4.3 89 13.1 149 22.0 29 22 22.3 22 26.0 21 21.1 29 4.3 89 13.3 149 22.2
30 22 07.5 22 ll.2 21 07 .o 30 4.4 90 13.3 150 22.1 30 22 22.5 22 26.2 21 21.3 30 4.5 90 13.4 150 22.4
31 22 07.8 22 ll.4 21 07.3 )1 4.6 91 13.4 151 22.3 31 22 22.8 22 26.5 21 21;6 31 4.6 91 13.6 1S1 22.5
32 22 08.0 22 11.7 21 07.5 )2 4.7 92 1),6 152 22.4 )2 22 23.0 22 26 '1 21 21.8 )2 4.8 92 13.7 152 22.7
33 22 08.3 22 11.9 21 07.7 33 4.9 93 13.7 153 22.6 )) 22 23.3 22 27.0 21 22.1 )) 4.9 93 13.9 15) 22.8
34 22 08.5 22 12.2 21 08.0 34 5.0 94 13.9 :!.54 22.7 )4 22 2).5122 27.2 21 22.3 34 5.1 94 14.0 154 23.0
35 22 08.8 22 12.4 2l 08.2 35 5.2 95 14.0 155 22.9 35 22 2).8122 27.5 21 22.5 35 5.2 95 14.2 155 2).1
36 22 09.0 22 12.7 21 08.5 )6 5.) 96 14.2 156 2).0 )6 22 24 .o 22 27.7 21 22.8 36 5.4 96 14.3 156 23.3
37 22 09.) 22 12.9 21 08.7 37 5.5 91 14.3 157 2).2 37 22 24.3 ,22 28.0 21 23.0 37 5.5 97 14.5 157 2).4
)8 22 09.5 22 13.2 21 08.9 )8 5.6 98 14.5 15a 2J.J )8 22 24.5 22 28,2 21 2).) )8 5.7 98 14.6 158 23.6
)9 22 09.8 22 1) .4 21 09,2 )9 5.8 99 14.6 159 23.5 )9 22 24.8 22 28.5 21 2).5 39 5.8 99 14.8 159 2).7
40 22 10.0 22 13.7 21 09.4 40 5.9 100 14.8 160 2).6 40 22 25.0 22 28.7 21 2). 7 40 6.0 100 14.9 160 2).9
41 22 10.3 22 13.9 21 09.6 41 6.0 101 14.9 161 23.7 41 22 25' 3 22 29.0 21 24.0 41 6.1 101 15.1 161 24.0
42
, "r ,._,
21 09.9 42 6.2 102 15.0 162 23.9 42 22 25.5 22 29.2 21 24.2 42 6.3 102 15.2 162 24.2
43 22 10.8 22 14.4 21 10.1 43 6.3 103 15.2 16) 24.0 4) 22 25.8 22 29.5 21 24.4 4) 6.4 10) 15.4 16) 24.)
44 22 11.0 22 14.7 21 10.4 44 6.5 104 15.) 164 24.2 44 22 26,0 22 29.7 21 24.7 44 6.6 104 15.5 164 24.5
45 22 11.3 22 14.9 21 10.6 45 6.6 105 15.5 165 24.) 45 22 26.) 22 )0.0 21 24.9 45 6.7 105 15.7 165 24.6
46 22 11.5 22 15.2 21 10.8 46 6.8 106 15.6 166 24.5 46 22 26.5 22 30.2 21 25.2 46 6.9 106 15.8 166 24.8
47 22 11.8 22 15.4 21 11.1 47 6.9 107 15.8 167 24.6 47 22 26.8 22 )0. 5 21 25.4 47 '7.0 107 16.0 167 24.9
48 22 12.0 22 15.7 21 11.) 48 7.1 108 15.9 168 24.8 48 22 27.0 22 )0. 7 21 25.6 48 7.2 108 16.1 168 25.1
49 22 12.3 22 15.9 21 11.6 49 7.2 109 16.1 169 24.9 49 22 27 .) 22 )1.0 21 25.9 49 7.3 109 16.3 169 25.2
50 22 12.5 22 21 11.8 50 7.4 110 16.2 170 25.1 50 22 21.5 22 31.2 21 26.1 50 7.5 110 16.4 170 25.4
51 22 12.8 22 16.4 21 12.0 51 7.5 lll 16.4 171 25.2 51 22 21.8 22 )l. 5 21 26.4 51 7.6 lll 16.6 171 25.5
52 22 13.'0 22 16.7 21 12.) 52 7.7 112 16.5 172 25.4 52 22 28,0 22 )l. 7 21 26.6 52 7.8 112 16.7 112 25.7
53 22 13.),22 16.9 21 12.5 5) 7.8 11) 16.7 17) 25.5 53 22 28.) 22 )2 .o 21 26.8 53 7.9 ll) 16.9 173 25.8
54 22 13.5 22 17.2 21 12.8 54 8.0 114 16.8 174 25.7 54 22 28.5 22 )2.2 2127.154 8.1 114 17.0 174 26.0
55 22 13.8 22 17.4 21 13.0 55 8.1 115 17.0 175 25.8 55 22 28.8 22 32.5 21 27.3 55 8.2 115 17.2 175 26.1
56 22 14'.0 22 17.7 21 13.2 56 8.3 116 17.1 176 26.0 56 22 29 .o 22 )2. 7 21 27.5 56 8.4 116 17 .) 176 26.)
57 22 14.3 22 17.9 21 57 8.4 117 17.3 177 26.1 57 22 29.) 22 )),0 21 27.8 57 8.5 117 17-5 177 26.4
58 22 14.5 22 18.2 21 1).7 56 8.6 118 17.4 178 26.) 58 22 29.5 22 )3.2 21 28.0 58 8.7 118 17.6 176 26.6
59 22 14.6 22 18.4 21 1).9 59 8.7 119 17.6 179 26.4 59 22 29.8 22 33.5 21 28.3 59 8.8 119 17.8 179 26.7
TABLICA ZA PRETVARANJE
LUCNIH U VREMENSKE VRIJEDNOSTI
n h rni,,
"
hlllill
"
h lllill
"
h min
"
II min .. r. ruin
0 0 0 604 0 120 8 0 180 12 0 240 16 0)00 20 0
1 0 4 61 4 4 121 8 4 181 12 4 241 16 4 301 20 4
2 0 8 62 4 8 122 8 8 182 12 8 242 16 8 302 20 8
) 0 12 6) 4 1 2 12) 8 12 183 12 12 243 16 12 30) 20 12
4 0 16 64 4 16 124 8 16 184 12 16 244 16 16 )04 20 16
50 20 65 4 20 125 820 185 12 20 245 16 20 305 20 20
6 0 24 66 4 24 126 8 24 186 12 24 246 16 24 306 20 24
1 0 28 67 4 28 127 8 28 187 12 28 247 16 28 307 20 28
8 0 32 68 4 )2 128 8 )2 188 12 )2 248 16 )2 308 . 20 32
9 0 36 69 4 )6 129 8 )6 189 12 )6 249 16 )6 309
20 ')6
10 0 40 70 4 40 1)0 8 40 190 12 40 250 16 40 )10 2040
11 0 44 71 4 44 131 844 191 12 44 251 16 44 311 20 44
12 0 48 72 4 48 1)2 8 48 192 12 48 252 16 48 )12 20 48
l) 0 52 73 4 52 1)3 5 52 19) 12 52 25) 16 52 )1) 20 52
14 0 56 74 4 56 1)4 8 56 194 12 56 254 16 56 314 20 56
15 1 0 75 5 0 1)5 9 0 195 1) 0 255 17 0. 315 21 0
16 1 4 76 5 4 1)6 9 4 196 l) 4 256 17 4 316 21 4
17 1 8 77 5 8 137 9 8 197 13 8 257 17 8 317 21 8
18 1 12 78 5 12 1)8 9 12 198 1312 258 17 12 318 21 12
19 l 16 79 5 16 1)9 9 16 199 16 259 1.7 16 319 21 16
8P 5 20 140 9 20 200 13 20 260 17 20 320 21 20
21 1 24 81 5 24 141 9 24 201 13 24 261 17 24 321 21 24
22 1 28 82 5 28 142 9 28 202 13 28 262 17 28 )22 21 28
2) 1 )2 8) 5 )2 14) 9 32 20) 1) )2 26) 17 )2 32) 21 )2
24 1 )6 84 5 )6 144 9 )6 204 l) )6 264 17 )6 .324 21 )6
25 1 40 85 5 40 145 9 40 205 1) 40 265 17 40 325 21 40
26 l 44 86 5 44 146 9 44 206 1) 44 266 17 44 326 21 44
27 1 48 87 5 48 147 9 48 207 1) 48 267 17 48 327 21 48
28 1 52 88 5 52 148 9 52 208 l) 52 268 17 52 328 21 52
29 1 56 89 5 _56 149 9 56 209 l) 56 269 17 56 )29 21 56
30 2 0 906 0 150 10 0 210 14 .0 270 18 0 330 22 0
)l 2 4 91 6 4 151 10 4 211 14 4 271 18 4 331 22 4
)2 2 8 92 6 8 152 10 8 212 14 8 272 18 8 ))2 22 8
)) 2 12 93 6 12 15) 10 12 21) 14 12 27) 18 12 ))3 22 12
34 2 16 94 6 16 154 10 16 214114 16 274 18 16 3)4 22 16
35 2 20 95 6 20 155 10 20 215;14 20 275 18 20 ))5 22 20
3612 24
96 6 24 155110 24 216il< 24 276 18 24 ))6 22 24
37 2 28 97 6 28 157110 28
217' 14 28 277 18 28 ))7 22 28
)8 2 )2 98 6 32 158 10 )2 218114 )2 278 ,18 )2 )38 22 )2
39 2 )6 99 6 )6 15910 )6
219i 14 )6
279 18 )6 3)9 22 )6
40 2 40 100 6 40 160 10 40 220 14 40 280 18 40 )40 22 40
41244 101 644 161 10 44 221 H 44 281 1& 44 )41 22 44
42 2 48 102 6 48 162 10 48 222 14 48 282 18 48 342 22 48
4) 2 52 10) 6 52 16) 10 52 223 14 52 28) 18 52 )43 22 52
44 2 56 104 6 56 164 10 56 224 14 56 284 18 56 )44 22 56
45 3 0 105 7 0 165 11 o n5 15 0 285 19 0 )45 2) 0
46 ) 4 106 1 4 166 11 4 226 15 4 286 19 4 )46 2) 4
47 3 8 107 7 8 167 11 8 227 15 8 287 19 8 )47 2) 8
48 ) 12 108 7 12 168 ll 12 228 15 12 288 19 12 )46 2) 12
49 ) 16 109 1 16 169 11 16 229 15 16 289 19 16 )49 2) 16
50 ) 20 110 7 20 170 11 20 230 15 20 290 19 20 )50 2) 20
51 ) 24 111 7 24 171 11 24 231 15 24 291 19 24 )51 2) 24
. 52 ) 28 112 7 28 172 11 28 2)2 15 28 292 19 28 352 23 28
53 3 )2 113 7 32 17) 11 )2 233 15 32 29o.l 19 32 )53 2) )2
54 ) )6 114 7 36 174 11 )6 234 15 36 294 19 )6 )54 2) )6
55 3 40 115 1 40 175 11 40 235 15 40 295 19 40 355 2 3 40
56 3 44 116 1 .. 17b 11 44 2)6 15 44 296 19 44 )56 2) 44
57 3 48 117 7 48 177 11 48 237 15 48 297 19 48 )57 2) 48
58 3 52 118 1 52 178 11 52 2)8 15 52 298 19 52 )58 2) 52
59 ) 56 119 1 56 179 ll 56 2)9 15 56 299 19 56 359 2) 56
604 01208 0 lllO 12 0 240! 16 0
)00 20 0 )60 24 0
0 0 0 0 0.00
l 0 4 1 0.07
2 0 8 2 0.13
l 0 12 3 0.20
4 0.16 4 0.27
50 20
50.))
6 0 24 6 0.40
7 0 28 7 0.47
8 0 )2 8 0.5)
9 0 36 9 0.60
10 0 40 10 0.67
ll 0 44 ll 0.7)
12 0 48 12 0.80
1) 0 52 1) 0.87
14056
14 0.9)
15 1 0 15 1.00
16 1 4 :i6 1.07
17 1 8 17 1."13
18112 18 1.20
19 1 16 19 1.27
20120 20 1.)3
21 1 24 21 1.40
22 1 28 22 1.47
2) 1 )2 2) 1.5)
24 1 36 24 1.60
25 1 40 25 1.67
26 l 44 26 1.73
27 1 48 27 1.80
28 1 52 28 1.87
29 1 56 29 1.9)
30 2.00
31 2.07
)2 2.13
33 2.20
)4 2.27
)5 2. )3
)6 2.40
)7 2.47
38 .2 .53
39 2.60
40 2 40 40 2.67
41 2 44 41 2.7)
42 2 48 42 2.80
4) 2 52 4) 2. 87
44 2 56 44 2 .9)
45 ) 0 45 ).00
46 3 4 46 ).07
47 ) 8 47 ).1)
48 3 12 48 ).20
49 3 16 49 ).27
50 3 20 50 ) '3)
51 ) 24 51 ).40
52 3 28 52 ).47
5) ) )2 53 3. 53
54 ) )6 54 3.60
55 ) 40 55 ).671.
56 )44 56 3.73
57 ) 48 57 ).80
58 3 52 58 ).87
59
) 56 , 59 3.9)
604 0 60 4.00
VREMEMSIUH ULutNf YRUEDNOSTI
h .
0 0
1 15
2 30
) 45
4 60
5 75
6 90
7 105
8 120
9 135
10 150
11 165
12 180
1) 195
i4 210
15 225
16 240
17 255
18 270
19 285
20 300
21 )15
22 ))0
2) )45
24 )60


c
,
E
Q
.
0,0 0.00
0.111.50
0.2 ).00
0.) 4.50
0.4 6.00
0.5 7.50
0.6 9.00
0.1 10.50
0.8 12.00
0.9 1).50
l.O 15.00

, ,

= c c
"-i.

.;;
_, :
.
0.00 0,00
o.ol 0.15
0.02 0.)0
0.0) 0.45
0.04 0.60,
0.05 0.75'
0.06 0.90
0.07 1.05
0.08 1.20
0.09 1.35
0.10 1.50
mi1
"
.
.
0 0 0
1 0 15
2 030
) 0 45
4 1 0
5 1 15
6 130
7 1 45
8 2 0
9 2 15
10 2 )0
ll 2 45
12 3 0
1) ) 15
14 330
15 ) 45
16 4 0
17 4 15
18 430
19 4 45
20 5 0
21 5 lS
22 S30
2) 5 45 .
24 6 0
25 6 15
26 6 )0
27 6 45
28 7 0
29 7 15
30 7 30
)1 7 45
)2 8 0
33 8 15
)4 8 )0
35 8 45
36 9 0
17 9 15
)8 9 30
39 9 45
40 10 0
41 10 15
42 10 30
4) 10 45
44 11 0
45 11 15
46 ll 30
47 11 45
48 12 0
49 12 15
50 12 )0
51 12 45
52 l) 0
53 l) 15
54 l) 30
55 l) 45
56 l4 0
57 l4 15
58 14 30
59 l4 45
60 15 0
60 22 15.0 22 18.7 21 14.2 60 8.9 120 17.7 180 26.6 60 22 )0.0 22 33.7 21 28.5 60 9.0 120 17.9 1110 26.9