kolaylkla uygulanabilen lanabilir veya .

TESSLERNZN

GVENCES

GLOBE (Baskl) TP VANALAR

BUHAR CHAZLARI

Kazan su seviye gstergeleri Dvme elik Kresel vana

Termodinamik Buhar Kapanlar

kompansatr Borulutip Dvme elik Gate Valf Yayl ve Arlkl tip Emniyet vanalar

PAZARLAMA ANONM RKET M s r * S a t . | Maazas Tnel Cad. OmeraaSok N _ . _ _ _ eraa _. O.27 KARAKY/STANBUL T.: 145 70 87-145 6319Telex: 24627 Befi Tr

FABRKALAR Yayalarky PENDK/STANBUL Tel.: 354 26 39 Ankara asfalt zeri KARTAL/ STANBUL Tel.:353 4199-353 49 53

Ankara Brosu Dem in epe, Smer Sok. No KIZILAY/ANKARA Tel.. 30 57 ai

Curnturiyet Bulvar No. 131 /3-4 Cevher Apt. ZMR Tel : 21 95 39

Adana Brosu Turhan Cemal Beriker Cad.No.63 Kalaojjlu han 37-38 ADANA Tel.. 19045

Bursa Brosu Fevzi akmak Cad. No M Pars Han Kat 1 No.2 Tel.: 21724 BURSA

NDEKLER

SUNU TRKYE DEMR-ELK RETM SANAYNE GENEL BR BAKI Prof. Dr. Veli AYTEKN GEM DZEL MOTORLARINDAK NEML DKM PARALARIN RETM Gnnur DKE, Faik NER KRESEL GRAFTL DKME DEMR MALZEMELERN RETM VE ZELLKLERNDEK GELMELER Prof. Dr. Feridun DKE DKM LERNN GVENL VE SALIK SORUNLARI Dr. Nejat YAZICIOLU ALMNYUMUN SREKL BAND DKMNDE TEKNOLOJK VE METALURJK KARAKTERSTKLER Dr. Nian SNMEZ

4 5

13 21

25

HAZRAN 1985-SAYI 305 CLT : 26

"TAKSAN Dkmhanesi" Fotoraf : Muharrem MEK

NCELKL DKM PARALARIN FYATLANDIR1LMASI VE EKONOMS Met. Yk. Mh. Ziya BULUN CO2 - SODYUM SLKAT YNTEM O. erif KOMA, Do. Dr. Niyazi ERUSLU, Prof. Dr. Ergin AVUOLU GELMEKTE OLAN AFRKA LKELERNDE DKMCLK SORUNLARI Do. Dr. Nihat KINIKOLU BBLYOGRAFYA Mustafa ARAL ODA'DAN HAZRAN 1985'TE MAKNA MHENDSL HZMETLER YNNDEN ODAMIZCA TESCLLER YAPILAN VE YENLENEN BROLAR

28 31

34 35 42 43

SAHB: Makina Mhendisleri Odas Adna: smet Rza CEB SORUMLU YAZI LER MDR: Mfit AKYOS YAYIN KURULU: Murat NDER, Reat ERLEVENT, Serdar TAN, Atilla AT ASOY, Ali AK AL UZMANLAR KURULU: Dr. Y. Samlm NLSOY, RUknettln OSKAY, Dr. Cahit ERALP, Dr. Orhan YILDIRIM, Dr. Edlz PAYKO DERG YAYIN ALT KOMSYONLARI: stanbul ubesi: Oktay BODUR, Nian SNMEZ, Mustafa ARAL, Izzst BAYKONDU, Cahit AKIN zmir ubesi: Erdin UUR, Erol TURSUN, Seil ERM, Adana ubesi: Prof. Dr. Tuncay YILMAZ, Dr. mdat YEEN, Kadir AYDIN, Ankara ubesi: Hakk ESKCOLU, Turgut TMER, Samlm NLSOY, Bursa Blge Temsilcilii: Fatih KLC, Halil AKGL, Yrd. Do. Dr. Halil Rfat ALPAY, erafettln AHN, Hayati KORKMAZ REKLAM LER YNETMEN: Nermln ZBAK KAPAK-TEKNK DZENLEME: Atlyegraflk, 18 66 50 Y A Z I YAYIN KOULLARI: Yazlar dosya kadna, daktilo ile seyrek satirli yazlm ki kopya olarak, yaznn en ok 50 szckten oluan Trke ve ngilizce zeti, yazarn ksa zgemii, adresleri ve telefon numaralar ile birlikte gnderilmelidir. Yaz eki olan fotoraflar net ve temiz olmal, mmknse negatifi gnderilmeli) ekiller basm in aydnger ya da beyaz kada ini mrekkebi le izilmelidir. Metin mmkn olduunca az sayda paragraf balna ayrlmal ve sralamaya gidilmemelidir, paragraf balklarnn altnda alt balk kullanlmasndan kanlmaldr. Metin iinde yer alacak formllere sra numaras verilmeli, kullanlan birimlerin de metrik esasa uymasna zen gsterilmelidir. Bunun mUmkUn olmad hallerde parantez inde metrik edeeri verilmelidir. Metin iinde bulunan her trl grsel dzenleme bir Resim, ekil ya da Tablo bal le belirtilmelidir, zgn ve Derleme yazlarda yararlanlan kaynaklar yaz sonunda, eviri yazlarda se sayfa numaralar da verilerek dipnot olarak, yazar soyad, ad, kaynak ad, basm yeri, yl belirtilmelidir, zgn ve Derleme yazlardaki fikir ve grler yazarna, evirilerden doacak sorumluluk se evirene aittir. Gnderilen yazlar baka bir yayn organnda yaynlanmam olmaldr. Yayn kurulu gnderilen yazlar zerinde gerekli grd dzeltmeyi yapmaya yetkilidir. Dergide yaynlanan yazlara bir dergi sayfas in zgn ve Derleme yazlarda 3000.- TL. eviri yazlarda 2000.- TL net deme yaplr. Dergideki yazlar kaynak gsterilmek kouluyla baka yiyin organlarnda yaynlanabilir. ABONE KOULLARI: Makina Mhendisleri Odas'nn Trkiye'deki yelerine parasz gnderilir. Says 200.-TL; Yllk abone 2.000.-TL; 6 aylk 1.100.-TL, mhendislik eitimi yapan rencilere % 50 ndirim yaplr. Yurt d abone 35 ABD Dolar. YNETM YER: Konur Sokak No. 4/4 Kzlay - ANKARATel: 182374 - 183826 REKLAM FYATLARI VE KOULLARI: n Kapak 200.000.-TL, Arka Kapak 250.000.-TL, Arka i Kapak 150.000.-TL, Sayfa 100.000.-TL, 1/2 Sayfa 50.000.-TL, 1/4 Sayfa 25.000.-TL, 1/8 Sayfa 12.500.-TL. Tantm Sayfas: 400.000.-TL. ikinci Kapak: 400.000.-TL. Derginin sayfa boyutlar 20 x 27 cm'dlr. Reklam filmleri 17 x 24 cm, 17 x 12 cm, 1 7 x 6 cm, 8.5 x 6 cm. boyutlarnda gnderilmelidir. Her bir ek renk in 20.000. TL, renk suzm iin 15.000.-TL denir. Reklam bedelleri fatura tarihinden balayarak 15 gn iinde Trkiye i Bankas, Ankara Yeniehir ubesindeki 8987 No.'lu hesaba yatrlr. DZG, FLM, MONTAJ, BASKI: MAYA Matbaaclk Yaynclk Ltd. tl. Esat Cd. 44 Tel: 18 01 53 Ankara, Basld Tarih: Austos 1985, Bask Says: 18 500.

Mesleki ve Teknik bir derginin zenle hazrlanm zel Saylar arttka, o dergiye ilgi giderek oalmaktadr. Dergimizde bugne kadar yaplan uygulamalar da bunu kantlamaktadr. Tesisat zel Saylar, Kalite zel Says, Demir- elik zel Says ve Vana zel Says meslektalarmz kadar ilgili uzmanlk evrelerinin de dikkatini ekmektedir. eitli kii ve kurululardan gelen talepler bu saylarn nemini ortaya koymaktadr. Bu say ile zel Saylarmz arasna Dkm zel Saysn da ekliyoruz. Dkm sanayiinin eitli sorunlarn teknik, mesleki, ekonomik ve sosyal alardan inceleyen yazlardan oluan bu saymz, stanbul ubesi DEYAK yeleri Sn. Oktay BODUR, Sn. Nian SNMEZ, Sn. Mustafa ARAL, Sn. zzetBAYKONDU ve Sn. Cahit ARAL'm titiz ve zveri gerektiren almalar sonucu olumutur. Komisyonun yapt alma sonucu derlenen nitelikli yaz saysnn okluu, seim yapmay gletirdii iin bu sayda yaymlanamayan yazlar 1986 yl ilk aylarnda yaynlanmasn planladmz ikinci bir Dkm zel Saysnda deerlendirilecektir. nmzdeki aylarda yaynlamay dndmz Bilgisayar zel Saysnn duyurusu Mays saymzda yaynlanmt. Bu saymzda da i sayfalarda Trkiye'nin ve Dnyann son on ylda en nemli sorunu haline gelen Enerji konusunu ileyecek bir zel say iin yaz arna yer verdik. Enerji zel Says'nda, Enerji Sorunu, yakn gemiteki gelimeleri ierecek ekilde ele alnacaktr. 1973 petrol bunalm ile balayan fosil yaktlara alternatif kaynak aranmas henz tam anlam ile meyva vermi deildir. Tasarruf ise ncelikli nlemler arasnda kapsad yeri korumaktadr. Ancak son yllarda bir yandan jeotermal enerji ya da gne enerjisi gibi yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm yaygnlarken dier yandan da kmsenemeyecek boyutlarda bir potansiyele sahip olduumuz buna karn ok az yararlanabildiimiz hidrolik kaynaklarmzn enerjiye dntrlmesi iin de nemli admlar atlmaktadr. Bu giriimlerin ileriye dnk enerji talebini karlayp karlayamayaca ve bu arada nkleer enerji ve dalm kmre dayal enerji retimi ile ilgili grlerin de yer almasn istediimiz bu zel Say iin katklarnz bekliyoruz. Kasm aynda da, Odamzca Bursa'da dzenlenecek "I. Otomotiv ve Yan Sanayii Sempozyumu"naparalel olarak karacamz Otomotiv zel Says'nda ise Trkiye'deki otomotiv teknolojisi ve sorunlarna deinen yazlara yer vereceiz. 1860'da Fransa'da Etienne Lenoir'm ilk olarak bulduu drt tekerlekli tat, iki zamanl bir benzin motoru ile almaktayd. Aradan geen 125 yl otomotiv teknolojisine nemli katklarda bulunmutur. Bu buluun ardndan 100 yl getikten sonra Trkiye'de oluturulmaya allan otomotiv sanayii bugn ne durumdadr, Dnya teknolojisi ile arasndaki fark ne dzeydedir, yakn gelecekte hangi aamalar beklenmektedir gibi konularda katklarnz bekliyoruz. Enerji ve Otomotiv konularndaki birikimlerinizi ivedilikle dergimize aktarmanz dileriz. lerdeki saylarda birlikte olabilmek dilei ile .. . YAYIN KURULU
MHENDS VEMAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

TANIMI, KAPSAMI

Trkiye demir-elik retim sanayiine genel bir bak

Prof. Dr. Veli AYTEKN l.T.. Kimya-Metalurji Fakltesi Dekan

Bu incelemede demir-elik dkm sanayiinin Trkiye'deki zellikleri ile tanm, kapsam ve nemi belirtildikten sonra, bugnk pik dkm, elik dkm, sfero ve temper dkm retim kapasiteleri, arz-talep durumlar ile ithalat-ihracat miktarlar gzden geirilmitir. Ortaya konan verilerin nda demirelik dkm rnlerinin yakn gelecek iin tahmin edilebilen retim hedefleri aklanm; son yllarda Trkiye'de bu alanda kaydedilen hzl gelimelerle beraber, dikkati eken baz eksikliklerle ilgili nerilerde bulunulmutur. Yaznn son blmlerinde, demir-elik dkm sanayii ynnden Trkiye'nin durumu dnya lkelerininki ile karlatrlm ve lehte grlen zellikler iaret edilmitir.

Demir ve elik Dkm Sanayii D.P.T. kalknma plnlarnda "Demir-elik Sanayii Sektr" 'nn bir alt sektr olarak yer almaktadr. Bu sanayide metalik ham madde olarak esas itibariyle eitli Dik, demir, elik hurdalar ve ferro-alamlan kullanlr. Ham maddeler endksiyon, ark veya kupol frnlarnda ergitilerek, alamlandktan sonra, kum veya metal kalplar ierisinde katlatrlmak suretiyle ekillendirilmekte, birok hallerde de bu dkm paralarna zel sl ilemler uygulanmakta, bylece istenen bileim ve zellikte en girift paralar bile imal edilebilmektedir. Genellikle, dkm paralar dier sanayii dallarnda girdi olarak kullanlan bir ara-rn mahiyetindedir. Trkiye'de demir ve elik dkmhaneleri kurulu itibariyle grupta mtala edilebilir: a) eitli devlet teekklleri bnyesinde bulunan dkm fabrikalar (T.Demir ve elik letmeleri, D.D.Y., T.Z.D.K., T.imento Sanayii, M.K.E. Kurumu, T.K.., Denizcilik Bankas, T.eker irketi ve Askeri Fabrikalar bnyesindeki tesisler gibi). b) Sermaye irketi hviyetinde olan zel sektr kurulular stanbul, Kocaeli, Bursa, zmir, Ankara ve baz dier illerde bulunan ve saylar 90 civannda olan byk dkmhaneler. c) Daha ziyade aile iletmesi yapsnda olan kk kapasiteli kurulular (Trkiye'nin hemen hemen btn vilayetlerine yaylm bulunan ve saylar 450-500 civarnda olan kk dkmhaneler). Genellikle ierisinde % 2 den az karbon bulunan ve asl metali demir olan fakat bunun yannda ok defa dier alam elemanlar da ieren dkmlere elik dkm ad verilmektedir. "Demir dkm" veya "dkme demir", yahutta "pik dkm" ad ile anlan dier demir esasl malzemeler ise, % 2'den fazla karbon iermektedirler. Sfero-dkm ve temper dkm malzemeleri de bu gruba girer. Sfero-dkm, bnyesindeki karbon ksmen veya tamamen kresel grafit biiminde olan ve adi dkme demirden farkl olarak ksmen plastiklik veya sneklik zelli 6i tayan ve gevrek olmavan bir malzemedir. Temper dkmde grafit dalm ve biimi zel sl ilemlerle kontrol edilerek, plstiktik zellii salanm gevreklik giderilmitir. NEM Baka yntemlerle imal edilmesi pahal, g veya imkansz saylan ve ok girift ve eitli ekiller arzeden paralar dkm imalat teknii ile rahatlkla retilebilmektedir. Demir-elik Dkm Sanayii, en fazla aadaki sanayii gruplarnn ihtiyalar olan yan mamulleri retmektedir: Genel Otomotiv Sanayii, Genel Makina Sanayii, Traktr ve Tarm Aletleri Sanayii, Motor, Redktr ve Aktarma Organlar Sanayii, Maden ve Cevher Hazrlama Sanayii, Kimya ve Petrokimya Sanayii, naat ve Hafriyat Sanayii, imento ve Tula Sanayii, Demir Yollar ve Genel Ulam Sanayii, Demir ve elik Sanayii, Dayankl Tketim Mallar reten Dier malat Sanayii, Trkiye'de bu imalt sanayilerinin deneeli ve hzl gelimeleri iin ncelikle demir ve elik dkm sanayiinin istenen dzeye ulamas arttr. Dier bir deyimle, dkm sanayii lkemizin sanayilemesinde bir nart nitelii arzetmektedir. Son yllarda, lkemizin sanayilemesinde kaydedilen 5

This study contains a revieu of the ferrous foundry industry of Turkey including its description, content and its importance with particular referance to the present production capacities ofcast iron, steel, ductile iron and malleable iron foundries; uith the annual supply and demand figures of Turkey and the corresponding export-import figures. An estimate is made-in the light ofdata presented-for the annual production objectives of ferrous foundries of Turkey for the coming years. The majr important developments vhich have been takingplace in recent years are described along vith the recommendations for further precautions. in the last section of this article a comparison is made betveen the ferrous industries of Turkey and other countries of the uorld and certain adventageous aspects are outlined in favour of Turkish industry.

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

gelimeler, sadece tketim mal reten sanayi eitlerine inhisar etmeyip artan bir hzla yatrm mal sanayilerine (rnein otomotif sanayii, elektrik-elektronik sanayii, kara-deniz ve hava tatlar sanayileri, muhtelif fabrikalar yurt iinde kurma sanayileri ve benzerlerine) ynelmi bulunmaktadr. Bu meyanda, yurt dnda ok baarl olan Trk Messeseleri artan oranlarda verli mamullerin ihracna imkan salamaktadrlar. Btn bu faaliyetlerde, demir-elik dkm sanayii, bir taraftan dviz sarfiyatn minimum seviyeye indirirken dier taraftan da dorudan doruya veya dolayl yoldan lkemize dviz getirir duruma gelmektedir. Halen bu ekilde ylda ancak 2 milyar TL. kadar dviz getiren demir-elik dkm sanayii baz avantajl ynleri ile dnya piyasasnda rekabet edebilmesi iin phesiz bir ok sorunlannn sratle zmlenmesi ve tevik-destek grmesi gerekmektedir. Demir-elik Dkm Sanayii'nde dorudan doruya 30.000 kadar ahs almaktadr. Ancak dolayl olarak yakn yan sanayii ile birlikte takriben 100.000 kiiye istihdam alan yaratlmaktadr. Halihazr durumda yllk retim deeri 45-50 milyar TL s mertebesindedir. BUGNK KAPASTE VE ARZ-TALEP DURUMU Aada aklanan tablolardan da anlalaca vehile, Trkiye'de bugnk dkme demir veya pik dkm retim kapasitesi talep miktarnn stnde kabul edilebilir. Esasen dkm kapasitesi, iletmelerin mnferit durumlarna gre darboazlar giderilerek ve baz slahat yaplarak, daha da arttrlabilir. elik dkm kapasitesi ile talep arasndaki fark ok kk saylabilir. Sfero ve temper dkm kapasitesi iin de ayn mtala serdedilebilir. Bu konuda bir fikir vermek zere, Trkiye'nin 1981 yl demirelik dkm kapasitesi ile baz yllara ait yurt ii retim miktarlar tahminleri Tablo l'de gsterilmitir (1,2). Son 1-2 yl ierisinde kapasitelerde nemli bir deiim olmamtr. Tablo 1: Demir-Celik Dkm Sanayiinin Kurulu Kapasitesi ve Yurt ti retim Miktarlar. rn Snf 1981 Yurt! ci retimi Kapasitesi ton/yl (ton/yl) 1978 1981 1982 net rn 410.000 389.000 61.000 70.000 17.000 11.000 299.500 340.000 50.000 50.000 10.500 11.000

zetlenecek olursa: Tablo 1,3 ve 4'ten anlald vehile, rnein 1981 ylnda, Trkiye'de retilen demir-elik dkm rnlerinin deeri (ayn yln rayici ile, 45 milyar TL) mertebesine ulamtr. Bu deer 1982 de 50-55 milyar TL kadardr. Bunlardan yurt dna ihra edilen 10.000 ton kadar mamul ile yaklak 10 milyon dolar dviz salanmtr. Ayn dnemde, yurt dndan ithal edilen 17.000 ton kadar demir-elik dkm mamul iin ise yaklak 26 milyon dolar dviz sarfedilmitir. Demir-elik dkm rnlerinin ok byk bir ksm memleketimize yabanc memleketlerden gelen komple makina ve tehizatn iinde ve onlarn aksam olarak ithal edilmektedir. Trkiye'de her trl makina ve tehizat retimi gelitike phesiz bu kanalla giren dkm rnleri de Trkiye'den salanm olacaktr. Nitekim genel makina tat, tanm makinalar, motor, fabrika aksam ve tehizat retiminin gelimesi ile dkm sanayii de sratle gelime gstermektedir. Demir elik dkm sanayiinde aadaki balca girdiler ithal yolu ile karlanmaktadr: Temper piki (temper dkm iin) Sorel piki (sfero dkm iin) Ferro-silis (gri dkm, sfero dkm, temper dkm, elik dkm) Ferro-mangan (gri dkm ve elik iin) Fe Si Mg (% 50 Si, % 5 Mg) - (Sfero dkm iin) Ferro-boran (temper dkm iin) Ocak toz astan ve granle karbon (her cins dkm iin) Kok (ksmen ithal, gri dkm ve temper dkm iin) Sair ferro-alyajlar (elik dkm iin) Refrakter malzeme (elik iin ksmen ithal) Mhim bir ksm Metalrji Sanayiinin rnleri olan bu ithal girdilerinin de yurt iinde retimine gidilmesi temenni olunur.

GELECEKTEK RETM HEDEFLER

"Sankur" ve "Demir-elik Dkm Sanayicileri Dernei" tarafndan yaplan etdler gz nnde tutularak gelecek yllar iin ngrlen (yurt ii "talep", "ithalat" ve "toplam talep") tahminleri Tablo-5'te gsterilmiti^ 1). TEKNOLOJK GELMELER Ham madde zellikleri ve devamll uzun zaman dkm endstrisinin gelimesinde menfi rol oynam, zellikle sfero dkm, temper dkm gibi zel imalat yntemlerinin gelimesini geciktirmitir. elik hurdas, yerli sanayiinin gelimesine paralel olarak byk apta ve uygun kalitede yurt iinden tedarik edilebilir duruma ancak girmitir; fakat kitle elik reticileri de avn hurdaya talip olduu iin fivat artlar anormal seviyelere kabilmektedir. Bilindii gibi, Trkiye'de maden kmrnn zelliinden dolay, metalurjik kok iindeki kl oran ok yksektir. Kmr daha ivi ykayarak kl nispetini hi olmazsa mahdut miktarda drmek cihetine gidilmelidir. Buna ramen zaman zaman kok temini de glemektedir. thal yolu ile kok temini ise bir dviz ve ekonomik hesap meselesi olmaktadr. Cumhuriyet dneminde, balangta genellikle kupol ocaklarnda, elle kalplama sistemiyle ve kalite kontrolundan mahrum kk iletmelerde pik dkm paralan retilirken zamanla kum hazrlama tesisleri, makina ile kalplama sistemleri (sadece byk fabrikalarda deil) kk boy aile iletmelerinde bile yer almaktadr. 1950'lerden ve zellikle 1960'lardan sonra, elektrikle ergitme usulleri yaygnlaarak

Pik Dkm elik Dk. Sfero ve Temper Dk.

Buna mukabil ayn dnemlerde tahmin edilen Trkiye yurt ii demir-elik dkm rnleri talep miktarlar Tablo 2'de verilmitir(l). Tablo 2: Trkiye'nin Demir-elik Dkm Talep Miktarlar (ton): 1978 1. Pik, Sfero ve Temoer Dkm 382.000 2. elik Dkm 65.000 1980 290.000 45.000 1981 297.000 43.000 1982 315.000 47.000

Demir-elik dkm rnlerinden, bilhassa otomotiv sanayiinin baz pik dkm ihtiyac ile hadde merdanelerinin bir ksm yurt dndan ithal edilmektedir. Tablo 3 ve 4'te ithalat ve ihracat miktarlar ile dviz tutarlan gsterilmis-

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Tablo-3: Demir-elik dkmlerinin ithalat Durumu (1): 1979 $xl000 12.918 6.851 19.764 1980 $xl000 10.899 9.880 20.779 1981 1982

ton 1. Otomotiv Pik Dk. 2. Hadde merdaneleri TOPLAM : 10.498 1.600 12.098

ton 8.719 2.400 11.119

ton

$xl000 16.484 7.980 24.464

ton
16 000 1 400
17 4 0 0

$xl000 21.127 5.000 26.127

12.680 1.800 14.480

Tablo 4: Demir-elik Dkmlerinin hracat Durumu (3) : ton 1. Pik Sfero ve Temper Dkm 2. elik Dk. TOPLAM : 3.845 680 4.525 1979 $xl000 2.075 1.170 3.245 ton 3.770 880 4.650 1980 $xl000 2.355 1.690 4.045 ton 5.100 1.300 6.400 1981 $xl000 3.570 2.300 5.870 ton 9.000 2.000 11.000 1982 $xl000 6.750 3.530 10.280

Tablo 5: Demir ve elik dkm rnlerinin gelecek yllara ait projeksiyonlar (ton x 1000 olarak) Pik Sfero ve Temper Dkm (ton/y) hracat Toplam Yurtii Talep
378 402 428 456 486 715

YIL

elik Dkm (ton/yl) hracat Yurtii Talep

69 77 87
2,4 2,6 2,8 3,1 3,5 7,5

Toplam 71,4 79,6 89,8 100,1 111,5 205,5

1984 1985 1986 1987 1988 1993

10,8 11,8 12,9 14,0 15,4 24,0

388,8 413,8 440,9 470,0 501,4 739,0

97
108 198

elik para dkm sonralar sfero- dkm ve temper dkm teknikleri eelime gstermitir. Son yirmi ylda demir elik dkm sanayiinde kmsenmeyecek mertebede baarl yatrmlar gerekletirilmitir. Bu mey anda, seri kimyasal analiz cihazlar, metalografi, otomatik kalplama (rnein derecesiz dizamatik sistemivle kalplama), hot box, cold set maca ve kalp retimi yntemleri, modern sl ilem tesisleri gibi ileri teknolojik uygulama imkanlar zikredilebilir. Elektronik, uak, silah, makinalar ve hatta ortopedik-cerrahi aletlerinin Trkiye'de imalinde nem kazanacak olan Lost Wax (Balmumu modelleme yntemij'gibi hassas dkm yntemleri de yava yava dkm sanayiinde uygulama alanna girmektedir. Bunlara paralel olarak yardmc kalp ve model malzemeleri ile alamlar yurt iinden salanmas istikametinde niversitelerimizde ve Tbitak'da da bilimsel ve teknolojik aratrmalar yrtlmektedir. Dkm sanayiinin ancak mahdut byk kapasiteli fabrikalarnda kalite kontrol laboratuvarlar ve kontrol sistemi mevcuttur. Modern sanayii ihtiyalar ve ihracata ynelik imalat ynlerinden bilhassa kalite kontrol konusu halen en nemli sorunu tekil etmektedir. Bu alanda bilhassa niversiteler Tbitak ve Trk Standartlar Ehstits'n ciddi grevler beklemektedir, zel bilgi ve beceri gerektiren elemanlarn yetitirilmesinde, kritik deney veya metodlann herboyda dkmhaneye en ksa ve en ekonomik yoldan adaptasyonunda blgesel laboratuvarlarn ok yararl olaca dnlmektedir. Blgesel kalite kontrol ve eitim merkezlerinin kurulmas ile bu alandaki sorunlara yayan bir halde

zm getirilebilir. Dkm sanayii gruplar byle bir kuruluu sermaye irketi ve A.. seklinde gerekletirebilirler. Demir ve elik dkm sanayiinin, teknolojik sor: ' r dnda, (ii, finansman, pazarlama, ihracat ve ithalat, ynetim, istihdam ve cretler gibi) daha pek ok sorunlar olduu muhakkaktr. Btn bu faktrler prodktivite ve verim, ve dolaysyla retim maliyeti, zerine olumsuz tesirler icra etmektedir. Nitekim, Amerika'da benzer sanayiide direkt ii saati bana den retim 20-25 kg Avrupa'da 15-20 kg , Trkiye'de ise 7-10 kg mertebesindedir (1). TRKYE LE DNYA LKELERNN

KARILATIRILMASI
1979 ylnda belli bal dnya lkelerinin ahs bana rettikleri ham elik, elik dkm ve demir dkm miktarlar Tablo-6'da (kg/kisi) olarak verilmitir (4). Bu tablodan grlecei gibi: endstrisi gelimi lkelerde kii bana ham elik retimi 400-700 kg olup Trkiye incelenen memleketlere nazaran 55 kg ile sonuncu durumdadr. Ancak Trkiye' de 1979'da elik (ham) kurulu kapasitesinin tahminen % 60 kadar kullanlm olduundan halen bu rakam 90-100 kg kabul edilebilir. Demir dkm (veya dkme demir) itibariyle Trkiye yine incelenen lkeler arasnda son sradadr. Bu durum, bugnk almalarn nemini bilhassa arttrmakta ve sanayilemede gelime hamleleri yaparken dkm sanayiinin sorunlar zerinde ok ciddi olarak durulmasn zorunlu klmaktadr. Kii bana elik dkm retimi ise, kalknm ve geli-

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Tablo 6:1979 Ylnda eitli lkelerde; ahs Bana retilen Ham elik, elik Dkm ve Demir Dkm Miktarlar (kg/ kii) LKE B.Almanya Belika Fransa talya Lksemburg Hollanda Danimarka ngiltere Finlandiya Norve Avusturva spanya sve Yugoslavya D.Almanya Polonya Romanya ekoslovakya Macaristan Sovyetler Birlii Japonya
ABD

Ham elik retimi

750

elik Dkm retimi

4,8 1,2 3,7 2,3

Demir Dkm retimi (x) 53,0 15,8 42,9 28,5 208,0 20,3 14,5 47,9 18,0 21,7 26,0 18,5 38,4 23,8 67,7 61,0 50,8 72,5 27,1 54,7 38,6 81,9 45,6 45,5 10,0

1367 1361
414 157 384 511 225 653 329 573 158 413 545 586 973 364 564 946 572 695 562 55 436 425

11,1
0,2 1,4 3,5 3,2 1,5 3,2 2,8 1,8 3,2

14,4 10,1 15,3 23,8 22,0

7,8 8,6 8,9 5,9 1,8 5,1

Kanada Avusturalya Trkiye

x

Demir dkm: pik dkm (gri dkme demir)'lerl sfero dkmleri ve temper dkmleri kapsar.

mi lkelerin bir ounda bile Trkiye'ninkinden fazla yukar seviyelerde deildir. Esasen, mekanizasyon yntemleri uygulanmad takdirde, demir-elik dkm sanayii ok gayrishhi ve evre kirlilii sorunlar da yaratan zellikler tamaktadr. Maliyeti olumsuz ynde etkileyen bu gibi faktrler yannda, para says az olan ihtiyalarn karlanmasnda, zellikle gelimekte olan lkeler avantajl duruma gemektedirler.

KAYNAKA
1

Beinci Be Yllk Kalknma Plan, Dernlr-ellk Sanayii "Dkm Alt Sektr zel htisas Komisyonu Raporu" stanbul, Ekim 1982; "Demlr-elIk zel htisas Komisyonu Raporu" ubat 1983, Demir ve elik Dkm Sanayllcllerl Dernei almalar 1982. I.T.. Metalrji Fakltesi, 1. Ulusal Dkm Slmpozyumu. 1982. Elsen und Sthal, 4 Vierteljahreshaftlt 1980 Statlstlches Bundesant, Ausenstelle Dsseldorf.

2 3 4

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

HALEN RETLEN PARALAR ve HZMETLER olarak 7 ton arla kadar eitli silindir bloklar, gmlekleri, kafalar, pistonlar ve yatak kepleri gibi ana motor ve jeneratr paralar, rgat, ykleme-boaltma sistemleri, balama-ekme sistemleri, kompresrler, pompalar, vb. iin dkm paralar klasl olarak dklmektedir. elik dkm paralar: 5 ton net arla kadar az veya orta karbonlu ve alamsz veya alaml olarak her trl gz demiri, bosalar, kovanlar, yataklar vb. paralar klasl ekilde dklebilmektedir. Non-Ferrous dkm paralan: Net 3 tona kadar klasl pervane, kovan, bur, yatak, tulumba gvdeleri, impeller, lumbuz ereveleri, dililer vb. bakr esasl alamlar ve kokil kalpta alminyum pistonlar. Metal svama: 100 kg. metal arlna kadar gravite veya savurma ile kalay ve kurun esasl alamlarla yatak svanmaktadr. Katodik koruma: Gemilerde ve dier deniz iin yaplarda katodik koruma iin proje hazrlanmas, inko veya alminyum esasl anot dkm ve sl ilemesi ve periodik akm lm gibi konularda hizmet verilmektedir. Isl ilem: 2 x 3.5 x 2 m. boyutlarnda otomatik program kontroll, sv yaktl ve frn atmosferi ve parann kendi scaklnn ayr ayr ayn anda llebildii bir frn ile her trl tavlama, normalizasyon ve gerilim giderme sl ilemleri yaplmaktadr. Laboratuarlar: Tam teekkll bir ya kimya laboratuar bulunmaktadr. Ayrca 1985 yl iinde 4 baz zerinde 36 element kanall optik emisyon spektrometresi devreye girecektir. _ Metalografi laboratuar _ 35 tonluk ekme mukavemeti test cihaz _ Ultrasonik hata bulma cihaz _ eitli seyyar ve sabit sertlik lme cihazlar ile malzemeyle ilgili her konuda hizmet verilmektedir. YEN DZEL MOTOR MALATI DKM PARALARININ RETM TEKNKLER I- Silindir Bloklar: Brt 4 ton arlndaki bu bloklarn dkmnde eitli metotlar denenmi; ancak istenilen l hassasiyeti elde edilememitir. Daha sonra Cegielski Firmasndan temin edilen "KESON SSTEM" ile yaplan dkmlerde, bu problem kaldrlmtr. Bu sistem ismini, iinde maalann monte edildii ve dkmn yapld KESON ad verilen kresel grafitli dkme demirden yaplm, 13 ton arlnda ve i yzeyi ok hassas olarak ilenmi kalptan almaktadr. Bu sistemin byk avantaj, l hatalarna sebep olan tanma, dndrme, modeli takalama, bask plakas kullanma zorunluluunun ortadan kaldrmasdr. Kalp dizayn: Keson kalplamada model kullanlmamaktadr. Sadece maalarla istenen ekil salanmaktadr. Maa sandklan, am aacndan ve birbirine gemeli olarak yaplmtr. Maa kumu dvldkten sonra maa sand, bu gemeler vastasyla paralara aynlmakta ve maa, ortada kalmaktadr. Herhangi bir takalama olmadndan sandkDkme demir paralar: Kr ve kresel grafitli dkme demir

Gemi dizel motorlarndaki nemli dkm paralarn retimi

Met. Yk. Mh.Gnnur DKE Met. Yk. Mh. Faik NER Trkiye Gemi Sanayii A.. Hali Tersanesi

taraf denizlerle evrili lkemizde eitli limanlara kaytl 700 civarnda deniz arac bulunmaktadr. Bunlarn byk bir ksmnn tekneleri, lkemiz tersanelerinde ina edilmesine karlk, dizel motorlarnn tamam ithal yoluyla d lkelerden salanmtr. Alm iin 80- 220 $/BHP. dviz denen bu motorlarn lkemizde retilmesi iin Trkiye Gemi Sanayii A.., svire SULZER ve Polonya H. CEGIELSKI firmalar ile anlamalar imzalanmtr. Bu anlamalar erevesinde retilmeye balanan en kk tip motorlara (900 dev./dak., 780 BHP) ait silindir blok, gmlek, yatak gibi ana paralar, Hali Tersanesi Dkmhanesinde dklmektedir. Bu yazda mevcut dkmhanenin ksaca tantm, gemi sanayiine verdii hizmetleri ve retilmekte olan en kk motorlara ait silindir bloku ve gmleklerinin retim teknikleri zerinde durulacaktr.

Despite the fact ofrealizing the full-construction of a vast majority of the ship hulls in local shipyards, unfortunately complete units ofmarine diesel engines are supplied abroad through importation. A series of reciprocal licences agreements based on benefitting by technical know-how has recently been signed betveen the vorld 's leading marine diesel engine manufacturers, Svss SULZER and Polish H. CEGIELSKI firms and THE TURK1SH SHIPBUILDING CORPORATION, in order to realize the domestic manufacturing of afore -said marine diesel engines of vhich previous estimated cost in foreign currency rates per purchase varied in the range of 80 - 220 $/BHP. V/ithin the framevork of the above-mentioned reciprocal agreements, casting ofmain parts such as cylinder blocks, linersand bearings ete. belonging to the produetion of marine diesel engines in smattest size (900 rev./min., 780 BHP) is realized in the foundry of HAL SHIPYARD.

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

larda arplma olmamakta ve daha uzun mrl olarak kullanlabilmektedir. Keson kalplamada bir bloun kalplanmas iin 17 eitten oluan 58 adet maa kullanlmaktadr. Yolluk ve besleyici dizayn: Keson kalplamadaki yolluk ve besleyici dizayn, ekil 1 de verilmitir. Giri yolluklar toplam kesit alan, ekil 2'de eriye gre tespit edilmitir. Giri yolluklar kesitine gre hesaplanm ve tatbikatda halen kullanlmakta olan dey ve yatay yolluklarn kesit alanlar da ekil 1'de grlmektedir. Dkm scaklnn dk, dkm zamannn ksa olmas ve 4 ton metalin kullanlmas nedeniyle besleyici miktar ve lleri, denemeler sonucu bulunmutur. Ayn zamanda gaz alma iin de kullanlan bu besleyicilerin azaltlmas ve kltlmesi halinde besleyici diplerinde byk boluklar ortaya kmaktadr. Keson kalp sisteminin nemli avantajlarndan birisi de dkm iin gerekli ergimi metalin hepsini alabilecek kapasitede bir batak kullanlmasdr. Metal, bu bataa doldurulduktan sonra batan delikleri almakta ve metal bu kalba dolmaya balamaktadr. Bu sayede; Ergimi metalin kalp boluuna sabit basn ve debi ile girmesi salanmakta, Ergimi metalin iindeki cruf ve pisliklerin kalba kamas nlenmekte ve stenen miktar metal dar snrlar iinde kontrol edilebilmektedir. Zira sistemin bir zellii de bir miktar metali besleyicilerden tararak souk ve kirlenmi metalin darya alnmas ve besleyicilerde daha scak metal braklmasnn salanmasdr. Tarma miktan fazla olursa temizleme problemi; az olursa besleme problemi kabilmektedir. ekil 1: Keson kalplamada motor blokuna ait yolluk ve besleyici dizayn.
1_ H zl dkrr1 2_ Or t a h zl d(ik m 3 _ Yo vas dkt rr1 Besleyici

-i S

UM s*

JK
C M

'"*

: : z

0 too a MO

!!!
1 1

Maa kumu sistemi: Keson kalplamada model kullanlmayp btn ekil, birbiri zerine basan maalarla oluturulundan maa kumu ve yapm nemli olmaktadr. Hazrlanan maalar, genellikle 250-1000 kg arlkta ve 40 cm kadar kalnlkta olup kullanlmadan evvel en az 5 gn beklemektedirler. lk denemelerde % 2 reine ve reine arlnn % 60 katalizr ile hazrlanan maa kumlan, baarl olmamtr. Hzl bir sertleme ile hemen bir kabuk olumas ancak i ksmlarn henz sertlememi olmas nedeniyle maalar, sandklarndan syrlrlarken krlmtr. Bunun nlenmesi iin syrma zaman uzatldnda ortamdaki furfuril alkol okluu, sandklarn boyalarn tahrip etmitir. Bu nedenle iyi bir reine/katalizr oran tespiti iin bir laboratuar almas yaplm olup bu almada unlar esas alnmtr. Maa mukavemetlerini drmemek iin reine miktarnn en dk % 1.8 de tutulmas, Hzl sertlemeyi nlemek iin katalizr orannn deitirilmesi. Uzun sre bekleyen maalarn mukavemetlerini kaybetmemeleri, Maa sandklannn boyalarnn tahrip olmamas, Maalarn fiili duruma uygun olabilmeleri iin 110C de 1 saat kurutulmu mukavemetlerinin tespiti. Bu almalarda kullanlan reine ve katalizr cinsleri

to "o 3 no & o . so

"'

ti n
: |

5 4 )IO S W OttWSO Para arl 9'

to

efe/7 2: Para arlna gre toplam giri yolu alan. ve zellikleri ve deney sonular, Tablo l'de gsterilmektedir.
" \ ^ Boama \rrwlc / .
Ml ve kodu

Tipi StrHefhric'

t saat Sonra mitttar \ arlnn) 30 50

10 ,

lljMot sonre (hafta sava

\ UM1* S,M 6.60 19,98 25,17 23.61 19 VI

Furodol

Ctto

"7 Serter 30
'FA

TABLO 1. Kalplamada reine katalizr cinsleri ve deney sonular

Tablo l'in gsterdii sonulara gre en iyi sonu, reine arlnn % 30 katalizr kullanmaktr. Bu oran, uygulamada da baanl olmutur. Maalarn boyanmasnda kullanlan zirkon esasl boyalar, % 2 demir oksit tozu katlarak dkm srasndaki dilatasyon probleminin nne geilmitir, zellikle grift yerler-

10

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

de ve kelerde temiz bir yzey elde edilmesinde, boyaya katlan demir oksit miktannn byk katks olmutur. Son kat boya ise demir oksitsiz olarak srlmektedir. Boyanan maalar, 110 C de 1 saat sreyle frnda kurutulmaktadr. Ergitme ve dkm: Ergitmede kupol ve endksiyon ocaklar, dubleks olarak altrlmaktadr. Kesit kalnl, istenen mukavemet, mikroyap ve sertlie gre tespit edilen kimyasal bileim iin gerekli harman hesaplan yaplmaktadr, tik ergitme kupol ocaklarnda yapldktan sonra scaklk ykseltme ve alam ilaveleri, endksiyon ocanda yaplmaktadr. % 0.15 Si olacak ekildek ilk alama Fe/Si ile potada, son alama ise % 0.15 orannda INOCULN 10 malzemesi ile batakta yaplmaktadr. Potadan metalin alnmas ve dkm arasnda geen 10-15 dakikalk sre, bu ikinci alamay gerektirmektedir. Dkm ncesi montaj tamamlanan ve dkme hazr keson kalb iine 16 saat sreyle 180 C de hava gnderilerek stlmaktadr. 4 ton metal bataa dklp batan delikleri aldktan sonra kalp, 35 saniyede dolmaktadr. Maalann havalarnn iyi alnmad durumlarda bu kadar yksek dkm hz, gaz skmalarna ve olduka iddetli patlamalara yol amaktadr. Kalp, dkmden 120 saat sonra alarak parann kalp iinde ok yava soumas ve tabii bir gerilim giderme ilemine maruz kalmas salanmaktadr. 120 saat sonra da para scakl 100 C nin stnde ise bir mddet daha bekletilmektedir. Malzemenin bileimi ve dier zellikleri: Malzemelere ait istenen kimyasal bileim ve dier zellikler, Tablo 2 de verilmitir.

II- Silindir Gmlekleri: Halen yeni dizel motor imalat iin iki tip silindir gmlei retilmektedir. Bu paralarn lleri, ekil 3'te grlmektedir. Kalp dizayn ve model: Dier btn silindir gmleklerinde olduu gibi bu gmlekler de yamur yolluk sistemi ile dklmektedir. Yamur yolluk sistemine gemeden evvel yaplan gmlek dkmlerinde zellikle boyu 1 m'nin zerinde olanlarda, szdrma, terleme problemleri giderilememitir. Besleme kafasnda kalan souk metalin giderilmesi iin dkm hz arttrlm ancak kalp erozyonunun artt ve temizlemenin gletii grlmtr; besleme kafas bytlm, bu defa dner hurda oran artm olup bu da maliyetlerin ykselmesine sebep olmutur. Bunlarn yansra metalin kalp iinde ykselirken yapt aspirasyon sonucu skan kum ve pislik tanesi szdrmazlk testinde baarszla yol amtr. Metalin kalp iinde ok sakin ykselmesi ve besleme kafasnda en scak metal bulunmas ancak stten yaplan yamur yolluk sistemi ile temin edilebilmitir. Kk gmleklerin, boylarn ksal nedeniyle alttan yamur yolluk sistemi tatbik edilerek iyi sonuca gidilmitir. leride yaplmas planlanan byk motorlarn brt 9 tona kadar gmleklerin dkmnde uygulanan yamur yolluk sistemi, ok daha ilgin olup, bu konu bir baka yazda ayrntl olarak ele alnabilir. Yamur yolluk sisteminde modeller, alminyum olarak hazrlanmtr. Giri yolluklarnn toplam kesit alan ekil 2'den hesaplanmtr. Kalem yolluk aplar ise, genellikle tecrbelere dayanlarak hesaplanmtr. Silindir gmleklerinin dkmnde, gmlek boyunun

TABLO 2. SLNDR BLOKU VE GMLEKLERNDE KULLANILAN MALZEME: ZELLKLER KMYASAL BLEM % Malzeme FZKSEL ZELLKLER
V
Sc

Kesit kalnl mm. max 20 max 20 max 40 40 -

Si

Mn

Cr

Cu

HB MPa HB ekmem. max. 180 520 165 241 180 22 0 170 240

Motor Btoku Motor kapa Silindir Gmlei Silindir Gmlei

3-3,4

1./-2.1

0.06-1,1

0,15 0,15

0.12 0,12 mx

0.3 mx
-

0,83-0,95 3,6-3.9

250

240

3.2- 3,2 1,35-1,75 0,7-0,9 3,25-3,5 C.5-1 ,2 3,25-3,5 1.1-1.4 0,4-0,8 0,4-0,6

0,8 1 0,9 1,1 0.13-0.2

-

0,3 0,12 0,4 5 0,35 0,44 0,12

i
-

250

250

0,15-0,2

270

ekil 3: Byk ve kk tip silindir gmlei

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

11

% 30-50 kadar uzunlukta bir besleyici ilave edilmi olup, bu ilave hem metalostatik basnc salamakta, hem de gmlek iin scak metal temin etmektedir. Kalp ve maa kumu sistemi: Kalp kumlar, normal bentonit-kmr tozlu kum ile hazrlanmaktadr. Maalarn yapmnda ise reine-katalizr-kum sistemi kullanlmaktadr. Kullanma oranlan blokta olduu gibi % 1.8 reine ve reine arlnn % 30'u kadar sertletiricidir. Yamur yolluk maalar da ayn sistemle yaplmaktadr. Yalnz byk silindir gmleklerinde ak deliklerinin metal erozyonundan etkilenmemesi iin bunlar tuladan yaplmaktadrlar.

Ergitme ve dkm: Silindir gmleklerinin dkmnde, metal ergitme oca olarak kupol ve endksiyon ocaklar dubleks olarak altrlmaktadr. Harman hesaplan, silindir gmleinde kesit kalnl, istenilen mukavemet, mikro yap ve istenilen kimyasal bileime gre yaplr. Endksiyon ocanda Tablo 2'deki kimyasal bileim ayarlanr ve metal scakl istenilen seviyeye getirilir. Metal potaya alnrken % 0.15 orannda zel alama maddesi ile alanr. Silindir gmleklerinin sl ilemi: Dkm yaplan silindir gmlekleri 20 saat sonra kalptan karlr. Gmlekler bundan sonra stok sahasna gnderilir. Burada bir mddet bekletilirler. Kaba ilemeyi takiben ekil 4'te grlen sl ilem erisine uygun olarak gerilim giderme sl ilemine tabi tutulur.

SONU
lkemizde 4 tondan byk paralan dkebilecek dkmhane says olduka azdr. Motor bloku ve benzeri karmak ekilli ve yksek derecede l kararll gerektiren paralarda bu say, daha da azalmaktadr. Yeni imal edilen bir dizel motorunun 10 ton arlnda bloklarnn dkm iin yaplan aratrma, bu durumu ortaya koymutur. Klasik kalplama metotlar ile istenen l doruluunun, salam dkm paras ve uzun model mr elde edilememektedir. Keson teknoloji ve yamur yolluk sisteminin uygulamasndan sonra blok ve gmlek dkmlerinde istenen basan elde edilmitir. lkemizin deniz ticaret ve yolcu gemisi filosunun bytme ve yenileme ve dizel motor ithali iin yurt dna denen byk miktarlardaki dvizin yurt iinde kalmas iin yerli dizel motor imali gerekleri ve bu gerekler karsnda yukanda izah edildii gibi mevcut ergitme kapasitesi ve teknolojilerin yetersiz kal, yeni kurulacak ve 43 tona kadar hassas paralan dkebilecek HTSAS DKMHANESNN yurdumuza kazandraca ergitme potansiyeli ve modern teknolojinin nemini bir kat daha arttrmaktadr.

ZAMAN ( SAAT )

ekil 4: Silindir gmlei sl ilem diyagram

12

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 198$

GR VE TARHE

Kresel grafitli dkme demir malzemelerin retim ve zelliklerindeki gelimeler

Prof. Dr. Feridun DKE .T.. Metalrji Mhendislii Blm retim Ana Bilim Dal Bakan

Yaznn ilk blmnde, yeni bir malzeme olarak ortaya kan kresel grafitli dkme demirin geliiminin yan sra malzemenin tantm, mekanik zellikleri, standartlar ve endstriyel nemi zerinde durulmutur. Bu bilginin hemen ardndan kresel grafitli dkme demirin retim teknolojisi aklanmtr. Ana sv metalin kimyasal bileiminin, kreselletirme elemanlar ve katk ynteminin malzemelerin mikroyaplar ve mekanik zellikleri zerindeki etkileri tartlmtr. Son olarak, sl ilemlerin ve alam elemanlarnn kresel grafitli dkme demirin mikroyaps ve zellikleri zerindeki etkileri verilmitir.

in the first part of this paper the development of spheroidal graphitic cast iron which has appeared as a new material is outlined along uith description of the material and its mechanical properties, standarda, vith emphasis on the industrial importance. After this information the production technology ofS.G. cast iron is outlined. The effects chemical composition ofmain liquid metal, spherodizing elements and the method of addition on the microstructures and mechanical properties of materials are discussed. Finally, the effects ofheat treatments and alloying elements on the microstructures and properties ofS.G. cast iron are given.

Dkme demirlerin nemli bir malzeme olarak kullanlmaya balanmas, demir cevherlerinden, demir retiminin gerekletirildii devirlere kadar uzamaktadr. Demir karbon sisteminin bir gerei olarak % 2'den daha fazla karbon ieren malzemeler sv kat dnmleri esnasnda tektik reaksiyonunu (% 4,3 karbon 1130-1143C) iermekte olup dkme demir snfndaki malzemeleri olutururlar. Dkme demirler ierisinde en eski ve en ok kullanlan malzeme Lamel grafitli dkme demirler olup, dk ergime scakl, iyi akkanlk ve kalp doldurma zellii, daha az besleme problemi, ergitme ve dkm kolayl, bileim snrlarnn genie tutulabilmesi, talal imalat tekniine uygun, titreim sndrme zelliklerinin iyi olmas gibi dier malzemelere nazaran pek ok avantaja sahiptirler. Lamel grafitli dkme demirlerin bu avantajlarnn yan sra zellikle dk ve orta mukavemetli, olduka gevrek davranlar dolays ile mhendislik asndan nemli dezavantajlara sahiptir. Lamel grafitli dkme demirlerin mekanik zelliklerindeki bu olumsuz durum, malzemenin katlamas esnasnda tektik dekompozisyonu sonucu karbonun kararl hali olan grafit halinde teekkl ve grafitlerin eksenli bir sistemde geliigzel byyerek lameller ekillerde yer almas sonucunda ortaya kmaktadr. Dkme demirlerde grafit oluumunu tevik eden unsurlar olarak karbonun yksek miktarlar, grafitletirici elementlerin (Si, P gibi) mevcudiyeti, yava souma (kum kalp ve kaln kesitli para dkm) koullar sylenebilir. Bu koullarn aksi durumunda ise karbon yapda grafit yerine bileik karbon (karbr) eklinde yer alr. Bu durumda da malzemenin gevreklii artar ancak ar sertlik kazanmas mmkn olurki genel olarak bu tip dkme demirlerde beyaz dkme demir olarak tannrlar. ok eski devirlerden beri dkme demir malzemeleri yksek mukavemetli ve gevrek olmayan malzemeler haline getirme almalar yaplagelmitir. Bu zellikleri kazandrrken dkme demirlerin avantajl zelliklerini kaybetmeyip ayrca gelien teknolojinin gerei olarak kullanm ortamndaki deiimleri de gz nne alarak korozyona, yorulmaya, yksek scaklklara ve srnmeye dayanmlarn artrma almalarda nem kazanmtr. Dkme demirlerde mukavemeti ve esneklii artrma almalarnn bilimsel izahlarnn yaplmaya balad 17. yzyl'dan itibaren ileri srlen pratik retim yntemleri ve eitli patentlerle zellikle 19. yzyl'dan sonra temper dkme demir adnn verildii bir cinsin endstride yer aldn saptamak mmkn olmaktadr (1). Temper dkme demir, graftsiz beyaz dkme demirin ntr veya oksitleyici zel atmosferlerde yksek scaklklarda (950-1100 C) uzun sre temperlenmesi suretiyle retilen bir malzeme olup sonu yapda temper karbon (kat halde, karbrlerin paralanarak grafitizasyonu neticesinde oluan ve biribiri zerine ylarak byyen rozet ekiller arzeden yumrular halindeki grafitler) ve malzemenin bileimi ile tav scakl, sresi ve soutma artlarna bal olarak oluan ferrit veya perlit ihtiva etmektedir. Grafitlerin lamel eklinde olmamas, yapda devamszlk yaratmamakta dolays ile malzemenin mukavemeti artarken esneklik zelliide kazanm bulunmaktadr. Bu zellikler sade ve az karbonlu elik malzemelerde mevcuttur. Ancak elik dkmn zellikle yksek scaklkta ergitme ilemleri, ince kesitli paralar iin akkanlk zorluu, kalp malzemesinin yksek scakla dayankl olmas v.b. gibi zorluklar pek ok parann dkme demir ile retimini mecbur eder vaziyettedir. te bu sebeplerle istenen zellikleri dkm yoluyla elde etme almalar aralksz devam etmitir. Bu aratrmalar srasnda baz koullarda lamel grafit tipleri yerine dklm halde dkme demir malzemelerin yapsnda kresel biimde grafit ekillerinin olu13

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

abildii ve bu trl malzemelerin mekanik zelliklerinde hissedilir derecede artlar olduu gzlenmitir. Dklm haldeki yapda kresel biimli grafitleri ieren dkme demir malzemenin endstriyel ve ticari manada ilk defa gndeme gelmesi ise 7 Mays 1948'de Philadelphia Pennsylvania daki American Foundrymen's Society toplantsnda olmutur. Bu toplantda A.B.D.'den (International Nicel Comp.) Keith D.Millis ve Albert D. Gagnebin hipotektik bileimli dk kkrtl dkme demire magnezyum ilave edilerek kresel grafitli dkme demir retiminin baarldn belirten almalarn sunarken (2) yine ayn toplantda bu konuda daha nce yaynlar yapan (3) tngiliz (British Castiron Researche Assoc.) Heton Morrgh da hipertektik bileimli dk kkrtl dkme demirlere seryum ve nadir toprak elementleri ilavesi ile kresel grafitli dkme demir retimini mmkn klan koullar aklayan teblii sunmutur (4). Bu toplantdan sonra 1949 ylnda tm dnyada 440 tonluk retimin ticari amala gerekletii gzlenmitir. Balangta daha ziyade patent konusu olarak retime giren kresel gradi dkme demir malzeme 1960 lardan sonra ok hzl bir biimde retim safhasna girmi olup, gerek yaps ve gerekse zellikleri itibariyle, nodular iron, ductile iron, spheroidai graphite cast iron,1 spheroguss gibi eitli isimlerle anlarak ekil-1'de belirtilen retim miktarlarna erimitir.

veya bunlarn karmlar) malzeme bileimi, para kesit kalnl, dkm kalp malzemesinin cinsi, uygulanan sl ilemlerin deiimine gre olumaktadr. ekil -2'de kresel grafitli dkme demirlerin mekanik zellikleri arasndaki ilikiyi matris yapsnn deiimine gre incelenmesi yer almaktadr. Alamsz ve az alaml kresel grafitli dkme demirler pek ok lke standartlarnda sahip olmalar gereken en az ekme gerilmesi deerleri ile snflandrlrlar. Amerikan standartlarnda (ASTM) snflar ekme gerilmesinin yan sura akma dayanm ve % uzama deerlerini veren rakamlarla gsterilirler, lkemizde 1967 ylnda yaynlanm T.S. 526 numara ile "Kresel Grafitli Dkme Demir" standard mevcut olup bu standart esas olarak DN 1693 deki deiimlerde zaman zaman T.S. 526'nn revizyondan gemesine sahip olmutur. DN normlarnda GGG harfleri ile belirtilen kresel grafitli dkme demirler T.S.' de DDK harfleri ile belirtilmektedir. Kresel grafitli dkme demirlerin dier lke standartlar ise ABD'de ASTM A536-70, A395-61, A445-63T, SAE J434A, ngiltere'de B.S. 2789, Fransada NFA 32-201, Sovyetler Birliinde GOST 7293, Japonya'da JS 65502, italya'da UN4544 normlar ile belirlenmi durumdadr. Tablo1 ve 2'de DN normlarna gre kresel grafitli dkme demirlerin snflanmas verilmektedir. eitli normlar genellikle 1961 ile 1965 yllar arasnda kabul edilmiler daha sonra revizyondan geerek gnmze ulamlarda*. Gnmzde Uluslararas Standartlar Birlii de SO 1086 no ile kresel grafitli dkme demirleri normlatrm bulunmaktadr.

10 9

Is
"o i. |3

/ /

Ferrit 154 140 126 -

Perlit

Beynit /

^ 2
1 -

1950

1960 Yllar

1970

1980

112 98,

ekil 1: eitli Yllarda Kresel Grafitli Dkme Demirin Dnya retim Miktarlarnn Deiimi (5,6).

" i

6A

KRESEL GRAFTL DKME DEMRLERN STANDARTLARDAK YER VE ZELLKLER

Kresel grafitli dkme demirler, genel bir tanmla lamel grafitli dkme demir bileim aralklarnda (% 0,02 den az kkrt ve dk fosforlu olmak kaydyle) kalan ve ierisinde % 0,02-0,07 arasnda kalc miktarlarna sahip olmak zere dkmden evvel ilave edilmi ok az miktardaki Mg, Ce, Li, Na, La, Nd ve dier nadir toprak elementlerini ieren, dklm halde kresel biimde grafitlere sahip olan dkme demir malzemedir. Kresel grafitli dkme demirler lamel grafitli dkme demirlerin avantajlar ile eliin mhendislik zelliklerinin stnlklerini (mukavemet, salamlk, sneklik, sl ilemelere uygunluk v.s.) birletiren ve ayn bir malzeme snf olarak standartlarda yer alan malzeme gruplarn kapsarlar. Kresel grafitli dkme demirlerin mekanik zellikleri kresel grafitlerin yer ald matris yapsnn farkllamasna gre deiiklik arzeder. Matris yapsndaki deiim ise esas olarak (Ferrit, Perlit, Beynit, Ostenit, Martensit ve 14

70

28 30

o
N

20

10

^$

* 140 O 220 260 300 340 380 420 460 500 ~ Sertlik (Brlntll) m ekil 2: Kresel Grafitli Dkme Demirlerde Malzeme Yapsna Bal Olarak Mekanik zellikler Arasndaki likiler (1).

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Tablo 1: DN 1693 Kresel Grafitli Dkme Demirlerin Smflandnlmas(7).

Snf Sembol Ayr Dklerek Elde Edilen rneklerde Malzeme Garanti Edilen zellikler Yaps ekme Gerilmesi N/mm 2 Akma Dayanm N/mm 2
250 320

(5d o )
15
7

Uzama(%)

GGG-40 GGG-50 GGG-60 GGG-70 GGG-80

400 500

600
700 800

380
440 500

3 2
2

Ferrltlk Ferrlt+Perllt Perllt+Ferrit Perlltlk Perlit+(Beynltlk)

fitli dkme demirlerde karbon, silisyum ve para kalnmn dkm malzeme yapsnn olumasna etkileri gsterilmektedir. ekilden grld gibi deiimler perlitferrit snrlarn vermekte olup karbon, silisyum ve kesit kalnl artlar ferriti favori hale getirmektedir. zel piklerle retim yapld hallerde perlit + ferrit veya perlit yapsnda dkm elde etmek iin malzeme bileimine karbr yapc veya perlit stabilizer olarak bilinen Mn.Cu, Sn gibi ilaveler sz konusudur. ekil 4'de uygulamada en ok kullanlan manganez iin para kesit kalnlna bal olarak ferrit-perlit yaplarnn oluumunu etkileyen miktarlan gsterilmektedir. Kresel grafitli dkme demirlerde esas olan grafitlerin

Tablo 2: DN 1693 Darbe Dayanm Garanti Edilen Kresel Grafitli Dkme Demirlerin Snflandrlmas (7). Snf Sembol Ayr Dklerel I Elde Edilen rneklerde Garanti Edilen zellikler' ekme Gerilmesi GGG 35.3 GGG 403.
350 400

V entikli rneklerde Darbe Dayanm (J) 3 deney Ort. -40C'de 14 oda sc. 19 -20C'de 14 oda sc. 16 Her rnek -40C'dell oda sc. 17 -20C'dell oda sc. 14

Akma Dayanm
220 250

Uzama(%) (5d o )
22 18

KRESEL GRAFTL DKME DEMRLERN RETMNDEK ESASLAR VE G E L M E L E R Geleneksel kresel grafitli dkme demir retiminde Hematit pikleri, elik hurdalar, dkm yolluk ve kclan ana arj malzemesi olarak kullanlmtr. Bu maddelerle elde edilen sv metalde kkrt miktar % 0,02 civarnda azaltlmas gereklidir. Kkrd azaltma ilemleri rnein bazik astarl kupol frnlan kullanarak ergitme esnasnda yaplabildii gibi daha ziyade ergitme sonras soda veya karpit ilaveleri eklinde, sallantl pota, flemeli ilave, kantrc pota yntemleri kullanarak yaplabilmektedir. Bileimi hazrlanm sv metale kreletirici ilavesi ve dkmden ncede inoklasyon (alama) ilemleri yaplarak dkme geirilmesi sz konusu olmaktadr. Bu trl retimde malzeme bileiminde daima % 0,3 1,0 arasnda manganez bulunabildiinden dklm halde malzeme yaps perlitik karakterde olmaktadr. Bu trl malzeme ile alldnda ferritik yapl malzemenin, retimi dkmden sonra muhakkak surette yumuatma tavlamas ad verilen bir sl ilemden geirilmek suretiyle olmaktadr. Geleneksel yntemle grld gibi zellikle ferritik yapl kresel grafitli dkme demir retimi iin uzun ve zahmetli ilemlere ihtiya duyulmas sz konusudur.Ancak 1970 lere gelindiinde bata Kanada 01T firmas olmak zere baz firmalar tarafndan kresel grafitli dkme demirlerin retiminde kullanlmak zere zel pikler gelitirilmitir. Bu piklerin bileiminde (rnein QIT tarafndan gelitirilen ve Sorel piki adyla bilinen tiplerde) Manganez % 0,009, kkrt % 0,015-0,025 fosfor % 0,025 miktarlarnda olmaktadr. Bu tip piklerin kresel grafitli dkme demir retiminde kullanlmas retim tarznda nemli bir aamay beraberinde getirmitir. Geleneksel retim ynteminde zellikle ferritik yapl kresel grafitli dkme demir retimi iin zorunlu olan kkrt giderme ve yumuatma sl ilemi kademeleri yaplmakszn zellikle malzeme kalnl, karbon, silisyum bileimi ayarlanmas ile dklm halde ferritik yapl kresel grafitli dkme demir retimi mmkn hale gelmitir. ekil 3 de zel piklerle yaplm kresel graM H E N D S VE M A K N A DERGS CLT 26 SAYI 305 H A Z R A N

kresel biimde oluumunu salamaktr. Batan belirtildii gibi bu amala pek ok element kullanlrsa magnezyum en yaygn ekilde kullanlandr. Mg veya dier ilave edilen elementlere (Ce, La, Y v.s.) kreletirici olarak isim verilmektedir. Kreletirici elementlerin mtereken sv demirde deoksidasyon ve deslfrizasyon etkileri olduu gibi ayn zamanda karbrleyici etkileri de vardr. Bu zellikleri dolays ile sv demirin yzey gerilimini artrc rol de oynarlar. Grafitlerin kresel biimde olumalarnn en nemli izah tarzlarndan birisi de sv demirin yzey gerilim yksekliidir. Nitekim sv demirin yzey gerilimini drc rol oynayan Bi, Sb, Pb, As, Al, Cd, Cu, Sn gibi elementlerin kresellemeyi bozduu da bilinen gerektir. Kreletirici olarak kullanlan Mg ayn zamanda sv demire ilave edildii scaklkta buhar basnc ok yksek
400

C < /

T
'

350

2X>S, 2 SOS. 275 S

3-2! \

*--______^

325 S

30C

25

50

75

3 75 S KX>

Kalnlk (mm)

ekil 3: ok Dk Manganezli Kresel Grafitli Dkme Demirlerde Karbon Silisyum ve Kesit Kalnlnn Dkm Yapana Etkisi (8). 15 1985

0.5
0
Q3
0

'o

Mn

02

0.1
25 50 75 100 125 150 175 2 0 0

Kalnlk m m
ekil 4: Kresel Grafitli Dkme Demirlerde, Kesit Kalnlna gre Mn Miktarlarnn Perlit veya Ferrit Oluumuna Etkileri (8).

ekil 5'den de grld gibi verim alam ierisindeki Mg kadar dier alam elementi ve elementlerine ve ilave scaklna yakndan bamldr. Mg verimini etkileyen bir dier nemli unsur da metal bileimindeki kkrt mikdr. ekil 6'da sv metaldeki kkrt miktarna bal olarak, MgFeSi alamlarnn kullanld Sandvi ynteminde ilave edilmesi gereken Mg miktarlar belirtilmektedir. Kresel grafitli dkme demirlerde kalc olarak bulunan Mg miktar ok nemlidir istenen orandan daha az kullanlmas durumunda kreleme tam mkemmel olmayp bu artlarda vermikler veya kompekt grafitlerin oluumu ortaya kar. Mg istenen orandan ok yksek olmas halinde ise malzemede gevreklik meydana getirebilmektedir. ekil 7 'de bileimdeki fosfor miktarlarna da bal olarak kalc Mg miktarnn malzeme gevrekliine etkisi grlmektedir. Kresel grafitli dkme demir retiminde nemli bir aama da inoklasyon (alama) ilemidir. Zira kresel grafitli dkme demir retiminde tam ve dzgn dalm kresel biimli grafitlerin, bunun yan sra serbest karbrlerden arnm yaplarn elde edilebilmesi ok nemlidir. Bu amaca dnk olarak yaplan alamada en yaygn ekilde kullanlan standart alayc olarak bilinen ierisinde % 1 mertebesinde Ca ve Al bulunan % 507585 lik ferrosilisyumlardr. Bun-

o i

JX6

Lorrul grafit
/

I _0.05
" : 0.04 3 0 03 ; 0.02 5 0.01

y
2 i 6 t

y^Kark / S Krtsl grafit 10 12 U Mg

16 T% 20 22 (10' 2 )
fc

llovt td Itn

ekil 5: eitli Mg Alamlarnn Sandvi Ynteminde ilave Scaklna Bal olarak Verimlerinin Deiimi (8). olan bir metaldir. Bu sebeple ilave esnasnda gerek oksitlenerek ve gerekse buharlaarak demir ierisinde kalan miktar ilave miktarnn dk bir oran eklinde kalr. Kresel grafitli dkme demir retiminde saf Mg kullanlarak yaplan kreletirme ileminde verimi artrmak iin eitli yntemler kullanlmaktadr. Bu yntemlerden en ok bilinenleri, basnl pota, basn hcresi, G. Fisher konverteri, Mg bulatrcl pota, Mg teli ilave potas, Mg emdirilmi koki potas olarak tanmlanmaktadr. Bu yntemlere ramen Mg verimini ykseltmek amac ile saf manezyumyerine Mg'un nikel veya ferrosilisyum ile alamlarnn kullanlmas daha yaygndr. Bu amala gelitirilen alamlar iki grupta toplamak mmkndr. a) Yksek oranda Mg ieren alamlar : % 35'e kadar Mg iermekte olup bu tip alamlarn ilavesi iin, daldrma, gazla enjeksiyon, sallantl veya kantncl potalar kullanlmaktadr. Bu alamlarn T-knock ve In-nold yntemlerinde kullanlmasda tercih edilmektedir. b) Dk oranda Mg ieren alamlar: % 515 arasnda Mg iermekte olup en ok kullanlan grubu tekil ederler. Bu alamlarn ilavesi iin en uygun yntemler, daldrma ve sandvi yntemleridr. Bu tr alamlarn sandvi yntemindeki Mg verimleri ekil 5'te belirtildii gibi olmaktadr.

ekil 6: Metaldeki Kkrt Miktarna Bal olarak MgFeSi Alamlarndan Sandvi Yntemi ile tlave Edilmesi Gereken Miktarlar (8).

2720 S 2267

18U
1360

/y ///'i
0.2 lve 0A edilen

h\ \
0.6 Mg 08 % 10

907

efe'/ 7: Kresel Grafitli Dkme Demirlerde Fosfora Bal Olarak, Kalc Mg Miktarnn Malzeme Krlma Ykne Etkisi (9).

16

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

lardan baka yine silisyum bazl olmak zere Si-Ca, S-Ca-Ti, Si-Mn-Zn, Si-Mn-Zn-Be, Si-Sr, Si-Ce gibi kark alayclarda malzeme bileimi ve kesit kalnlna bal olarak kullanlabilmektedir. (10) Alama yntemleri metal alma olduunda ilave, pota ilavesi, kalp ilavesi eklinde olabilmektedirki en yaygn ani pota ilavesi eklindedir (10). Dkm hatalarna sahip olmayan paralarn retimi iin dkme hazr hale getirilmi sv metalin dkm scakl, kalba doldurma zaman, kresel grafitli dkme demirlerde nemli parametrelerdir. Dier taraftan kresel grafitli dkme demir dkmnde, kalp hazrlama,yolluk ve kc tasarmlar da hatasz para retiminde ok etkili unsurlardr. Kresel grafitli dkme demirlerin dkmhane pratiklerine ait pek ok gelime kaydedilmi olup bu konularda zellikle lkemizde de yaygn bir biimde tannan O I T firmasnca yaynlanan Stephen I Karsay'n eitli yaynlarnda geni aklamalar teorik ve pratik adan ele alnarak incelenmektedir, zellikle kresel grafitli dkme demirlerin katlamas sonucunda ekilme boluu teekkln nlemek asndan yolluklandrmada ve kc ekil, boyut ve konumlarnda olduka ilgin aratrmalar mevcut olup son yllarda kcsz dkm teknolojisinin uygulamaya aktarlmaya baladn saptamak mmkndr. Dkm scakl ve dkm sresinin kontrol asndan zel otomatik dkm potalarnn ve tehizatlarnn gelitirilerek kullanldktan izlenmektedir.

25mm Kesit kalnlnda

2
\ \ \ 1 Perlitik

303 - 3,59 C 1.72- 19 Si .5 0.78 058 Mn 0 0 5 - 0,08 Mg

Martensitik

\
\ Aslkler "\.

\ 1

2 /.MO

ekil 8: 25 mm Kalnlndaki Perlitik Kresel Grafitli Dkme Demirlerde Mo, ve Ni'in Malzeme yapsna Etkileri (11).

KRESEL GRAFTL DKME DEMRLERDE ALAIMLANDIRMA VE ISIL LEMLER

Kresel grafitli dkme demirlere eliklere uygulanan tm sl ilemler uygulanarak malzeme yaplan ve buna bal olarak da zellikleri deitirilebilmektedir. Alamsz kresel grafitli dkme demirlere tm dkmlerde olduu gibi gerilim giderme sl ilemi en ok uygulanandr. Dklm halde perlitik yapl malzeme retmek iin uygulanan yumuatma (ferritletirme) sl ilemi iki ayn yntem eklinde uygulanr. Bu yntemler; a) 700 C'de 410 saat tavlama, frnda soutma b) 950C'de ksa sre tavlama, 690-700C'yi ok yava ve kontroll ekilde geecek bir soutma eklinde olmaktadr. Perlitik yapl kresel grafitli dkme demirlere ve zellikle az alaml (Ni, Mo, Cr, V gibi) kresel grafitli dkme demirlere normalletirme (ostenitletirme scaklna kadar stma, para kesitine bal olarak bekletme ve havada soutma) su verme ve yzey sertletirme (alevle veya endksiyonla) sl ilemleri rahatlkla uygulanabilmektedir. Yaplan aratrmalara gre rnein molibden (% 0,8) veya Nikel-Molibden (% 3,0-% 0,8) ilave edilmi perlitik kresel grafitli dkme demirlerin T.T.T. diyagramlar nemli lde etkilenmekte olup dnm noktas olduka saa kaynaktadr. Bu sebeple alamlandnlm malzemelerde dkm yapsnda dahi beynitik (asikler) ve hatta martensitik yaplan salamak mmkn olmaktadr. ekil 8'de bu durum zetlenmektedir. Bu ekilde yer alan malzemenin ana bileimi % 3,03-3,59 C, % 1,72-1,95 Si, % 0,78-0,88 Mn, % 0,05-0,08 Mg aralndadr. ekil 9 da ise hem alamlandrmann hem de normalletirme sl ilemlerinin malzeme sertliine ve dolays ile mekanik zelliklerine etkisi gsterilmektedir. Alam elementlerinin ykselmesi durumunda normalletirme sl ilemi sonucu malzeme martensite kadar dnm olabilir. Bu durumda normalletirme sonras menevileme (Temperleme) sl ilemi uygulanmaktadr. Alamsz perlitik ve az alaml kresel grafitli dkme

25

50

75

K>0 rnm

125

150

Kesit kalnl

ekil 9: Alamlandnlm Kresel Grafitli Dkme Demirlerde Normalletirme Isl leminin Kesit Kalnlna Bal Olarak Malzeme Sertliine Etkisi (11). demirlere su verme sl ilemi (825900 C lerde ostenitletirme ve yada soutma) uygulanarak an sert ve yksek mukavemetli malzemeler elde edilebilir. Gevreklemeyi nlemek iin de su verme sonras 300600 C ler arasnda menevileme ilemlerinde yaplmaktadr. Kresel grafitli dkme demirlerde sertleme kabiliyeti aynen eliklerde olduu gibi Joming deneyleri ile saptanabilir. Bunun yan sra su vermede, ideal ap hesabnda ekil 10'da belirtildii gibi yaplabilmektedir. Burada malzemedeki karbon bileimine gre tesbit edilen mutlak ap (DA ) alam elemenlelerinin F ile gsterilen arpm saylan yardm ile Di=DA.F.F2.F3 . . . . eklinde ideal su verme ap hesaplanabilir. 17

(D

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Tablo 3: Ayn Sertlie Sahip Olacak ekilde eitli Isl lemlere Uratlm Kresel Grafitli Dkme Demirlerin Mekanik zellikleri (12).
Uygulanan Isl lem Yada su verme 555 C C de temper 345 C'de Ostemperleme 3l5C'de Ostemperleme 480 C'de temper Sertlik Brlnell 337 Akma ekme Dayanm Gerilmesi 2 kg/mm kg/mm 2 91,5 98,0 Uzama Darbe (%) Dayanm Ju 1,5 3,5

339

87,0

109.0

3,0

5,5

347

91,0

98,5

2,0

2,5

Dier nemli bir yksek alaml kresel grafitli dkme demirler grubu Ni-Resist adyla tannan ostenitik kresel grafitli dkme demirlerdir. Bu grupta yer alan malzemeler, % 20 ile % 35 arasnda eitli aralarda nikel iermekte olup bazlar % 2-5 kadar Cr bazlanda krom ile birlikte %1'e kadar Mo iermektedirler (14). Ni-Resist grubu kresel grafitli dkme demirler grubunda yer alan malzeme cinsleri srtnme anmasna, korozyona, sya ve oksidasyona dayankl, manyetik olmayan, iyi ilenebilme, iyi dkm kabiliyetine sahip olup yksek scaklklarda mukavemeti yksek olabilen malzemelerdir.

ekil 10: Kresel Grafitli Dkme Demirlerde Su Verme tdeal apnn Hesaplanmasnda Kullanlan (D A ) ve (F) Faktrlerinin Deiimi (11). Kresel grafitli dkme demirlere uygulanan nemli bir sl ilem de su verme ve menevilemeyi beraberce ieren inkital su verme olarak adlandrlan ostemperleme sl ilemidir, zellikle son yllarda zerinde nemle durulan bir konu olup ostemperleme yolu ile ortaya kan zelliklerden dolay yksek mukavemetli ve yksek oranda siinek kresel grafitli dkme demir malzemelerin retiminin mmkn olduu gzlenmektedir. Tablo 3'de ayn sertlie sahip olacak ekilde eitli sl ilemlere uratlm %3,4C, %2,3Si, %0,5 Mn, %0,5Mo bileimli kresel grafitli dkme demirlerin mekanik zellikleri gsterilmektedir. eitli aratrma merkezlerinde ve endstriyel retim tesislerinde zerinde almalar yaplan bu konuda, malzeme bileimi, sl ilemi koullar ve tehizattan hakknda gelimeler beklenmektedir. YKSEK ALAIMLI KRESEL GRAFTL DKME DEMRLER Kresel grafitli dkme demirin retimindeki gelimeler, kullanm yerlerinin art ve kullanm yerlerindeki zel ve ar koullar sebebiyle (Yksek scaklk, korozif ortam v.s. gibi) baz zel alaml kresel grafitli dkme demir cinsleri gelitirilmitir. Bunlardan biri, lamel grafitli dkme demirlerde olduu gibi % 4-7'ye kadar Si ieren, yksek scaklklarda (700-900C'de) oksidasyona ve tufallemeye dayankl kresel grafitli dkme demirlerdir (13).
8 12 16 20 24

ekil 11: Kresel Grafitli Dkme Demirlerde Ni ve Si'un Malzeme Yapsna Etkisi (14). ekil-ll'de Si ve Ni ieriinin kresel grafitli dkme demirlerde yap oluumuna etkilerini belirtmektedir. ekil-12 ve ekil-13'de ise muhtelif yapdaki kresel grafitli dkme demirlerin yksek sicaklklardaki mukavemetleri ile srnme zellikleri kyaslanmaktadr. ekillerde; P = Perlitik F = Ferritik A = Ostenitik PA = Alaml Perlitik FA = Alaml Ferritik AA = Alaml Ostenitik

yapl malzemeleri gstermektedir. KRESEL GRAFTL KULLANIM YERLER DKME DEMRLERN

Yukardaki blmlerde retim teknolojisi ve metalurjik esaslarla zellikleri hakknda bilgiler verilen ve eitli trlerde oluabilen kresel grafitli dkme demirlerin ok nemli kullanm yerleri olumaktadr. Tablo 4 'de zet olarak kresel grafitli dkme demirlerin kullanm yerleri zetlenmitir.

18

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Tablo 4: eitli Snflardaki Kresel Grafitli Dkme Demir Malzemelerin Genel zellikleri ve Kullanm Alanlar Kresel Grafitli Dkme Demirler Malzeme Cins veya Snf TS40 DN 40 ASTM 60-45-15 TS 50-60 DN 50-60 ASTM 80-60-03 zellikleri Ferritik yapl maksimum tokluk ve ilenebilme, zellii iyi olup kaynak edilebilir. Perlitik yapl, tokluk ve ilenebilme zellii iyi. Alevle veya Endksiyonla sertletirilebilirler. Metalik kalplara dklerek anmaya dayankl yzeylere sahip paralarn retimine imkan verir. Perlitik yapda olan bu malzemeler, normalletirme ve temperleme (menevileme) veya alamlandrma yaplmlardr. Sertletirilebilirler, mukavemet, tokluk ve anmaya dayankl malzemelerdir. %18-35'e kadar nikel ihtiva eden malzemeler, %5'in zerinde Cr da ihtiva edebilirler. Korozyon ve yksek scakla dayankl malzemelerdir.
300

Kullanld Yerler Kompresr gvdeleri, borular, ingot kalplar, boru fittingleri. Valflar, silindir gmlei, pompa gvdesi, v.b. gibi darbeye dayankl paralar. Dililer, kamalar, yatak gvdeleri, kalplar, pistonlar, krank aftlar, merdaneler, kanca zincir balantlar v.b. gibi anmaya dayankl paralar. Dililer, krank aftlar, kam aftlar, kalplar traktr ve dier zirai alet retiminde kullanlan paralar.

TS70 DN 70 ASTM 100-70-03

Ostenitik Yapl ve Isya Dayankl

Frn kap ve ereveleri, zinter potalar, Redksiyon potalar, cam kalplar, tav potalar, cruf potalar ve paletler.

o 250

E
M

k c i S
300
M

1 1 h

-p*

2OC

500

600

700

600

900

K>0

ekil 12: eitli Yaplara Sahip Kresel Grafitli Dkme Demirlerin Yksek Scaklklardaki Mekanik zellikleri (15).
KAYNAKA 1 Feridun D KE Mg le Yaplan Kresel Grafitli Dkme Demir retiminde Bileim ve Baz Dkm artlarnn Etkileri. I.T.. Matbas, stanbul 1971 (Doktora Tezi) A.P. Gagnebln The First 25 Years of Ductlle Iron Modern Castlng A . F S . Vol 63 No: 5 May 1973 Golf and Wolf Rds. Des Plalnes II 60016 H.Morrogh and W J . VVIIIIams Graphlte Formation n Cast Iron n Nikel -Carbon and Cobalt and Cobalt Carbon Alloys. Journal of t ne Iron and Steel Instltute, March 1947 H.Morrogh We have come a long way since 1948 Modern Castlng A.F.S. vol 63 No.5 May 1973 Golf and Wolf Rds. Des Phalnes L 60016

s
S* O

oo

J Al
400

pi ^rM
M^ ^ ^ 3 k
><*;;:>-\

c 50 50

Hk V ^ ^ ^ ^
500

^ ^
00 TOO

-A

no

900

ekil 13: eitli Yaplara Sahip Kresel Grafitli Dkme Demirlerin Srnme zelliklerinin Kyaslanmas (15).
5 World Cast Productlon Modern Castlng A.F.S. December 1975 Golf and Wolf Rds. Des Plalnes L 60016 VVorld Castlng Tonnage 1981 Glesserei 70 January 1983 Glesserel Verlag GmbH Postfach 3503 Brelte Strasse 27 D-4000 DUsseldorf

M H E N D S V E M A K N A DERGS C L T 2 6 SAYI 305 H A Z R A N 1985

19

DN Pocketbook 4 Steel and Iron Standarts on uallty Dub. by Deutscher Nonnanausschuss 1981 Stephen I KARS AY Ductlle Iron Productlon Practices A.F5. Publlcatlon 1975 Donoho C.K. Productlon of Nodular Iron VVIth Magneslum American Cast Iron Plpe Car, 1950
10

12

John Dodd. Hlgh Strength, Hlgh Ductlllty Ductlle Irons Cllmax Molybdenum Comp. One Greenvvlch Plaza, Greenwlch Connectlcut 06830 M 344, 1980 Dr. Ing. Klaus Rhrlg Hltzebestandlges GGG mit 4 bls 6% Slllclum-Elgenschaften Kaustruleren-glessen Nr 4 1978 Englneerlng Propertles of Nl-Reslst Ductlle Iron The International NlchelCompany Inc. 67 Wall Street New-York S N Y

13

14

Stephen I KARS AY Ductlle Iron the State of the art OIT Fer et Tltane Inc. 1980, Canada The Uses of Molybdenum n Nodular Irons, 1964 Cllmax Molybdenum Comp. 1270 Aveune of the America New New York Y.10020

11

15. D.V. Doane The Effects of Alloylng on the Elevated Temperature Propertles of Nodular Iron Cllmax Molybdenum Com. M-550, September 1980.

ARI
Enerji zel Says
1973 petrol ambargosunun balatt Dnya Enerji Bunalm bata gelimekte olan lkeler olmak zere tm dnyada nemli darboazlara neden olmu, enerji youn yatrmla: duraklam ve son on ylda ucuz enerjiye dayal retim yaps deimeye balamtr, lkemizde de gelien sanayi giderek daha ok oranlarda enerjiye gereksinim duyarken artan enerji fiyatlar ve tm enerji retimimizin yarsnn dalm pitrol olarak da bamll, sanayileme srecine yeni ve ok nemli sorunlar getirmitir. Bu nedenle yayn kurulumu 1986 yl banda bir "Enerji zel Says" yaynlamay planlamtr. Bu zel ayda zerinde durulmas dnlen konular unlardr:

- ENERJ POTANSYELMZ
o Petrol, doal gaz, kmr, linyit gibi fosil kkenli birincil enerji rezervlerimiz; yararlanma durumu, yeni rezerv bulma ve iletme olanaklar, yakn gelecekteki potansiyel. o Hidrolik potansiyelimiz; yararlanma oran, GAP projesi, kk akarsularda yararlanma teknolojisi, karlalan sorunlar o Nkleer santraller; uranym, thoryum rezervlerimiz, retim potansiyeli, altyap ve teknoloji olanaklar, gelecekteki durum. o Yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarmz; jeotermal enerji, gne enerjisi, rzgar ve dier enerji kaynaklar, retim potansiyeli, yararl kullanm olanaklar, bu kaynaklarn gelecekte alaca boyutlar.

- ENERJ RETMMZ
o Rafinerilerimiz; teknolojik sorunlar, sv yakta bal enerji retimi, retim programlar, benzin dsatm, LPG ve motorin dalm, dier lkelerle karlatrmalar. o Kmre dayal enerji retimi; rezerv sorunlar, termik santraller iin kmr dalm, evre sorunlar. o Nkleer enerji ile ilgili gelimeler; dnyadaki uygulamalar, sorunlar, nkleer enerjinin lkemiz enerji sorununun zmne katks, santrallerin ve atklarn gvenilirlik sorunlar.

- ENERJNN YARARLI KULLANIMI

o Enerji youn sanayi kollar; enerji tketimi, verimi artracak gelimeler, lkemizdeki uygulama koullar, gelecekte alaca boyutlar. o Konutlarda snma; yaltm, ynetmelikler ve uygulanmasnda karlalan sorunlar, merkezi stma, gelecekteki boytlan. o Ulamda enerji kullanm; toplu tamaclk, demiryollanmz ve sorunlar, deniz tamacl ve sorunlar, teknolojik gelimeler. o Allmam enerji kaynaklarnn ekonomik kullanm; gne enerjisinden elektrik ve s retimi, jeotermal enerjinin snai kullanm.

- ENERJ POLTKALARI
o Dnyada ve Trkiye'de enerji politikalar; retimi ve verimlilii artrmaya ynelik programlar, uygulama olanaklar, karlalan sorunlar, gelecee ynelik tahminler. o letmeler dzeyinde enerji politikalar; yaplan almalar, karlalan sorunlar, zm nerileri, o Aratrma kurumlarnda enerji sorunu ile ilgili aratrmalar; bulgular, uygulama olanaklar. Bu konularla ilgili yazlarn en ge 15 Kasm 1985 tarihine kadar dergimize ulamas gerekmektedir. Deneyim ve birikimlerinizi aktarmanz bekler, esenlikler dileriz. YAYIN KURULU

20

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZ RAN 1985

Dkm iilerinin i gvenlii ve salk sorunlar

saln koruyucu nlemler ve aralar, igvenlii iinde almay salyacak ve iletme tarafndan alnmas zorunlu nlemler, iilerin hastalanmasn ve i kazalarna uramalann nlemeye ynelik eitim, ilk yardm ve salk bakm olanaklar ii sal ve i gveliinin asgari koullan olarak alglanmaldr. Dkm iilerinin alma ortamn etkileyen etkenler ile dkm iilerinin kar karya olduklar tehlikeler daha ayrntl olarak aada ele alnmtr. ORTAM KOULLARI Ortam Havas Dkmhanelerin havalandrlmas ii sal asndan nde gelen bir salk kouludur. Yeterli bir havalandrma tesisatnn varlyla; havaya yaylan gazlarn (CO, CO 2 , SO 2 ) sala zararl etkileri, dkmhane havasnda yaygn olarak bulunan kmr, silisyum tozlar ve eitli metalsel paracklarn neden olabilecei hastallar, nemlilik, oksijen ve s dengesinin dkm iinin niteliine bal olarak srekli bozulmas, gibi ortam havasnn insan sal zerindeki olumsuz etkileri nlenebilir. Ortam havasndaki kmr ve silisyum tozlannn ve gazlarn uzun sre solunmas, iilerin eitli solunum hastalklarna yakalanmalarna neden olmaktadr. Dkm atelyelerinde solunan havann oksijen asndan yetersizlii ve kirlilii ncelikle solunum hastalklar iin elverili bir zemin oluturur. Doada yaygn olarak bulunan eitli mikroplann da katlmyla; rinit (Burun iltihab) tonsilit, farenjit gibi st solunum yolu hastalklar, akcier dokusunu ya da nefes borularn ilgilendiren, bronit, kronik bronit, bionkopnmani, astm tr hastalklar (astmatiform bronit, allerjik astm) ve silikoz gibi meslek hastalklar ile burun delikleri yaralarnn oluumu, yeterli ve srekli bir havalandrma yaplmamasnn nesnel sonulan olarak ortaya kar. Ancak bunlar kadar nemli bir baka hastalk grubu da allerjik-immunolojin kkenli solunum yolu hastalklardr. Bir ok insanda fizik-maddi etkenler karsnda vcudun doal direncinin yetersiz olmas ya da kimi maddelere kar ar duyarlln varolduunu biliyoruz. Dkmhane koullan, zellikle hastalanmaya yatkn bu tr iiler iin tehlike oluturmaktadr. Bu nedenle astm, astmatiform hastalklar ile ekzamalara kar an duyarll saptanan iilerin dkmhane ortamndan uzaklatnlmalan ve baka alanlarda istihdam edilmeleri ya da i deitirmeleri nerilebilir. Ortam Scakl Dkm iilerinin saln bozan etkenler arasnda ortam scaklndaki deiimler ve bunun sonucunda vcudun s dengesinin bozulmas bata gelmektedir. Souk bir ortamdan scak bir ortama veya scak bir ortamdan souk bir ortama girildiinde vcudun bu scaklk deiimlerine hemen uyum salamas ve devaml souk veya scak bir ortamda alma durumunda insan vcudunun bu koullara dayanmas olduka zordur. Ortam havasnn nem oran, ortamdaki hava akmlar ve giysiler vcudun s dengesini bozan dier etkenlerdir. Hangi nedenle ortaya karsa ksn vcudun s dengesinin bozulmas sonucunda oluan ksa ve uzun erimli tehlikeler ii saln tehdit edecektir. An scaklk, an dzeyde su ve madensel tuzlarn yitirilmesine, baylmalara ve i kazalanna neden olmaktadr. Is dengesinin bozulmas, iinin direncinin azalmasna ve solunum yolu, dolam ve eklem hastalklan gibi hastalklara yakalanma olaslnn artmasna neden olur.

Dr Nejat YAZICIOLU Trk Tabipler Birlii stanbul Tabip Odas Genel Sekreteri

GR Metal ikolunun en ar ve tehlikeli alanlarndan biri de hi kukusuz dkm iiliidir. Tm sanayinin ve dier sektrlerin en fazla yararland aletlerin, makinalarm ve tesislerin oluumunda dkm iilerinin emei, aln teri ve becerisi vardr. Kanalizasyon kapaklarndan, en gl ve karmak motorlarn retimine kadar ilk ve nemli basamak dkm iiliidir. Dkmclk ve onun iinde zel bir yeri olan elik retimi, bugnk bilgisayar anda hala sanayinin gelimilik dzeyini ve bir toplumun kalknmln belirleyen en nemli gstergelerden biri olarak deerlendiriliyor. Buna karlk metal iilerinin i ve alma koullarna, salklarna ve yaam koullarna bakldnda durumun farkl olduu hemen grlmektedir. Metal iileri ve zellikle dkm iileri yaptklar iin zellikleri nedeniyle dier iilerden daha fazla tehlikelerle ve risklerle kar karyadr. Anadolu topranda ilk bakrn, ilk kurunun ilk demirin ergitilmesinden, ilk kalplara dklmesinden bu yana binlerce yl geti. Ne var ki, hl sanki o alarn koullarndaym gibi dkm yapan yzlerce dkmhanede binlerce ii alyor bugn. Dkm iilerinin, zel salk sorunlar, i kazas ve meslek hastalklar sorunlar olmasna karn, bu yazda sorunlar yalnzca dkm iiliine ynelik bir biimde ele alnmamtr. Sorunun, metal ikolunun ve genel olarak sanayi iilerinin saln kapsayacak ekilde konulmasna zen gsterilmitir. nk sorunun boyutlar, dkm atelyelerinin, tehlikeli, karanlk ve salksz ortamnda zmlemeyecek kadar ok ynl ve karmaktr. Yine de, ne kadar karmak grnrse grnsn, genel olarak tm sanayi iilerini ilgilendiren bu toplumsal sorunu kendi geneli iinde bilincin aydnlna karmak, zm yollarn gstermek ve elbirlii ile zmek gerekiyor. Tm ikollar iin gerekli olan alma koullan, iyeri fizik ortamnn nitelikleri dkm iilii alannda yaamsal bir nem tamaktadr. Ortam scakl, ortam havas, aydnlatma, grlt, iyeri temizlii ile banyo ve du tesisleri, hep birlikte fizik ortamn almaya uygun olup olmadn belirleyen koullan olutururlar. Bu koullara ek olarak; ii

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

21

Ar scak bir ortamda alan iilerin belirli aralklarla dinlendirilmeleri, ieceklerine madensel tuzlarn katlmas ve protein ynnden zengin besinlerle beslenmeleri gerekmektedir. Ayrca bu iilerin alma srasnda zel giysiler giydirilmeleri zorunludur. Temizlik, Du Olanaklar Dkm iilerinin zel nitelii gerei, bir yandan iyeri alma koullarnn iyiletirilmesi, dier yandan koruyucu aralardan srekli olarak yararlanmak gerekmektedir. Banyo yapma veya scak du alma bu nlemler arasndadr. Dkmhaneler her dkm iisinin alma srasnda ar derecede terlemesini, gaz, toz ve eitli paracklarn giysilerden szarak iinin bedenine yapmasn ve bunlardan doacak zararlar nleyecek lde temiz du-banyo olanaklaryla donatlm olmaldr. Soyunma odalar/dolaplar, tuvaletler ve iyeri temizlii, salkl bir alma ortamnn zorunlu koullar arasndadr. DKM KOLUNDA TEHLKELER Dkm ikolunda i tehlikeleri dier ikollarna oranla daha byktr. Tehlikelerin boyutlar daha genitir. Bu ikolu genellikle tehlike douran rnleri kullanmaktadr. Bu nedenle i kazalarndan kanmak ve iilerin saln korumak iin bir ok nlem almak gerekmektedir. Bu iin zel tehlikelerine ve i koullarna gre hazrlanm bireysel ve toplu koruma aralarnn iyi seilmesi gerekmektedir. Dkm ikolu, ekonominin tm dier sektrlerinde kullanlan makinalar, aletler ve snai tesislerinin retimiyle ilgili olmas nedeniyle, i gvenlii sorunlaryla sk skya ilikilidir. 1974 ylnda Resmi Gazete'de yaymlanarak yrrle giren "i Sal ve gvenlii Tz" bu alana ilgi gsteren herkes iin temel bir belge niteliini korumaktadr. Tzk ikolu zelliklerine bal olarak, iyeri ve alma koullarn belirlemekte, salk, ikazas, meslek hastal, sorunlaryla ilgili nlemlere geni olarak yer vermektedir. Dkm ikolunda en olas ikazas phesiz yanma tehlikesidir. Yanklar, dkm iilerinin en yksek dzeyde ve yaamsal ikazas tehlikesini olutururlar. Ergimi metalin sahip olduu scaklk, kemik de iinde olmak zere tm insan dokusunun yanp yok olmasna neden olabilecek dzeydedir. Havaszlk ve ar scaklk nedeniyle, alan iilerin dikkatlerinin azalmas sonucunda ve alma koullarnn ilkellii nedeniyle, yksek scaklktaki i aralarnn iiye demesi ve ergimi metalin etrafa dklmesi yanma nedenleri olmaktadr. Yanklar, birinci, ikinci ve nc derece olmak zere grupta toplanr. Birinci derece yann, doku harabiyeti olmadan ve iz brakmadan iyileme olana vardr. kinci ve nc derece yanklarn, doku kaybndan organlarn ve yaamn yitirilmesine varan ar sonulan sz konusudur. Yanklar, hi kukusuz hastanelerde tedavi edilebilirler. Basit bir yank bile hzla gerekli nlemler alnmadnda igc kaybna ve saln uzun sreli bozulmasna yol aabilir. Dkm atelyelerinin, zellikle yanklar iin, ada ilkyardm aralaryla donatlmas ve her dkm iisine yanma olay karsnda yaplacak ilkyardm bilgilerinin retilmesi zorunludur. Bu konuda alnacak nlemler ve iiye verilecek eitim yanma olaynda yaamsal nemi olan etkin ve hzl tedavi olanana ve gereksiz zaman kaybnn nlenmesine olanak verecektir. Kk dkm atelyelerinin brokratik ilemlerinin (vizite kad yazm vb) ou kez iyerinin ok uzandaki brolarda yaplmas nemli zaman kaybna neden olmaktadr. Yanma olaylarnda, zaman kaybnn tehlikenin boyutlar22

nn bymesi anlamna geldii unutulmamaldr. Yanklar modern iletmelerde bile gncel ve yaamsal bir ikazas tehlikesi durumundadr. Ergimi metalin neden olduu yanklar sonucunda yaamn yitirilmesi byk dkm firmalarnda bile sk rastlanan olaylardr. Dkm ilerinde alan iilerin yank tehlikelerine kar, atee dayankl giysiler giyerek korunmas zorunludur. Ayrca, ergimi metalden olabilecek sramalarn, yaylan s ve nlarn organizmay yaralamamas iin; balklar koruyucu gzlkler, yz koruyucu maskeler, eldivenler, nlkler, gslkler, botlar, dizlikler kullanlmas gereklidir. Bu giysiler, tmyle yanmaz ve atee dayankl olmal, s iletimi dk ve iinin hareketine engel olmayacak nitelikte malzemeden yaplm olmaldr. Fiziksel adan en ar iler arasnda yer alan dkmclk, iinin bedensel yapsnn ileyiini zorlamakta ve olumsuz ynde etkilemektedir. Ksa erimde iinin gnsonu yorgunluu, fizyolojik ve psikolojik adan alma yeteneini sonuna kadar zorlam olmasyla, verimliliin ve dikkatin yitirilmesiyle kendini gsterir. Uzun erimde, iinin bedensel ve ruhsal yeteneklerini srekli bir biimde ve ar kulanmas, dolam sistemi hastalklar ve kalp bymesi gibi, ruhsal ve bedensel hastalklara yol aabilir. Ayrca iten bkma, ruhsal olarak ie kar isteksizlik, ruhsal gerilim, ar i yklenmesinin ve ar alma koullarnn sonular arasnda yer alr. Dkm iletmelerinde alma ortamnn insancllatrlmas, iinin fizik ve moral saln bozmayan bir alma ortamnda almas salanmas ve iiden yetenekleri orannda i retmesi beklenmelidir. Bu konuda dier lkelerdeki uygulamalara ilikin aadaki rnekler verilebilir. Bat Avrupa'da 45 dakika almaya karlk 15 dakika dinlenme, haftalk i sresinin ksatlmas, erken emeklilik gibi, nlemlerle dkm iilerinin korunmas amalanmtr. Sovyetler Birlii, haftada 35 saatlik alma sresiyle, mineral ynnden zengin ve kalori dzeyi yksek bir beslenme programyla ve etkin bir salk denetimiyle dkm iilerine ayrcalk tanmaktadr. Bu "ayrcalk" iletmeleri ynetenlerle ii sendikalar arasndaki egdmle salanabilmektedir. Dkm ikolunun alma koullarn ve iin arln sergilemek asndan 1978 ylnda stanbul'da Bayrampaa evresinde 50 iyerinde alan 500 ii arasnda yaplm snrl bir aratrmann (Dkm- Raporu i Sal Kurultay 1978, stanbul Tabip Odas Yayn) ortaya koyduu ilgin sonular ksaca aada verilmitir. 1978 yl istatistiklerine gre dkm ikolunda % 50 civarnda sigortasz, % 70 orannda sendikasz ii altrld saptanmtr. Sendikalama oran % 10 dur. Haftada ortalama 2 kez yanma nedeniyle yaralanma olay olmaktadr. Atelyelerin % 70 inde ilkyardma yarayan hibir tbbi malzeme bulunmaktadr. 50 dkm atelyesinin yalnzca onbirinde ayaklan koruyan amyantl ayakkablar kullanlmaktadr. Yeterli havalandrma yoktur. Du, temizlik, s ve aydnlatma yeterli deildir. Son yllarda ska grld gibi dkm atelyeleri sahipleri ilerini taaronlar araclyla yrtmektedirler. Taaronlar sigortasz ii altrma, sosyal haklan dememe, ikazalan durumunda iinin yasal haklarnn kaybolmas gibi eitli olumsuzluklar sergilemektedir. Bu da sorunun bir dier boyutunu oluturmaktadr.

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

TRKYE T>E ALIANLARIN SALIK VE SOSYAL GVENLK SORUNLARININ ZM YOLLARI Genelde tm alanlar iin zorunlu olan salk ve sosyal gvenlik nlemleri iin niteliinden doan zel nlemlerle birlikte dkm iileri iin de geerlidir. Dkm iilerinin meslek hastalklarna ve i kazalarna kar korunmas, dkm iiliinin ve dkmhanelerin neden olduu hastalklarn nlenmesi amacyla iyerleri ve ikolu dzeyinde bilimsel aratrmalarn yaplmas gerekmektedir. inin salkl kalmas, sosyal haklarn iyilemesi ve cret artlar ile elde edilebilecek bir kazanm olamaz. Bu, ii saln tehdit eden tm koullar bilimsel bir biimde ele alnmasn, kavranmasn ve zm nerileri getirilmesini hedefleyen bilimsel bir yaklam gerektirir. i saln tehdit eden koullar ise ancak i ortamnda, i ve cretin sreleri esnasnda, bu srelerin bilimsel incelenmesi srasnda aa karlabilir. Bu sre, iilerin, igvenlii grevlilerinin, teknisyen ve mhendislerin, hekimlerin ve salk personelinin ortak abalaryla incelenebilir. Dkm iiliine ilikin alma ve iyeri koullarnn belirlenmesi, tehlikelerin aa karlmas, ii saln bozan etkenlerin saptanmas grld gibi bir alan aratrmasn gerektirmektedir. Bu aratrmalar sonundadr ki, iilerimizin saln koruyacak bilimsel bilgiler retilecek ve gerekli nlemler alnabilecektir. Dkm iilerinin i Sal ve gvenlii sorunlarnn zmnde para para nlemlerle yetinmek, etkinlii olmayan denetimlerden bir sonu beklememek gerekir. Doru olan, bu alanla ilgili tm kurum ve kimilerin rgtlerin ulusal dzeyde ve bilimsel bir zm aramak iin bir araya gelmeleridir. i salnn ve i gvenliinin koullarn belirlemek, bu koullan yerine getirmek, denetlemek ve emeki yurtta korumak; letme ynteminin, niversitelerin Mesleki rgt TTB ile egdm, bilgi iletiimi iinde iyeri hekiminin, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl grevlilerinin, Sendikalarn ykmllndedir. Burada sz edilen kurumlarn ve grevlilerin, bu sorumluluklar nasl yerine getirmeleri gerektiini daha yakndan incelemek yararl olacaktr. letme Ynetiminin Grev ve Sorumluluklar Genel bir bakla deerlendirilirse dier ikollarndaki gibi dkm iinde de iletme sahibinin ykmllklerini belirleyen birok yasa vardr. Bu yasalar; a) ve alma yasalar b) Yaamna likin Kararnameler c) i Sal ve tgvenlii Tz d) Umumi Hfzsshha Kanunu e) Belediyecilik asndan yerlerine likin Yasalar v.b. olarak sralanabilir ve iveren'e ii salnn korunmas ve i gvenlii nlemleri asndan saysz ykmllkler getirmektedir. Daha da nemlisi alma Bakanlnn, salk mdrlklerinin, salk oca tabiplerinin (Hkmet tabibi) ve belediyelerin ellerindeki yetkiler bu ykmlln mutlaka yerine getirilmesini salyacak bir yaptrm gc oluturmaktadr. Btn bunlara karn iverenlerin genel olarak yasal ykmllklerini yerine getirmekten kandklar grlmektedir. Onlar denetlemekle ykml olan kamu yntemi, ve yerel ynetimler, sendikalar da eitli nedenlerle bu ilevlerini yerine getirmemektedirler.

Bu gnk koullarda iverenleri ii sal ve i gvenlii nlemleri almaya zorlayacak olan etken, yasal yetersizlikten yaknarak eylemsiz kalmak deil yasalarn ve tzklerin eksiksiz uygulanmas iin aba gstermek ve yaptrm uygulamak olabilir. niversitelerin Grevleri Gnmzde ii sal ve meslek hastalklar sorunlarna tp fakltelerinde okutulan "Toplum Sal" eitimi srasnda deinilmektedir. Meslek hastalklar olgular, salk bilimlerine ilikin eitli uzmanlk alanlarnda, snrl bir biimde ele alnmaktadr. iden, iyeri alma koullarndan ve retim srelerinde kullanlan teknoloji ve makinalardan bamsz olarak ele alnan meslek hastalklar kavram, tp rencilerinin ve doktorlarn gznde kuramsal bir bilgi dzeyinden ileriye gidememektedir. Son yllarda tp fakltelerinde bu konuyla ilgilenen aratrmaclarn oalmas meslek hastalklar kavrayn yaygnlatrm ve bu alanda savam veren ii evrelerine canllk getirmitir. Tbitak'n bu alanda yrtlen aratrma almalarn desteklemesi son derece olumlu bir adm oluturmaktadr. eitli sanayi dallarnda ve madencilik alanlarnda alan mhendis ve teknik elemanlarn gzlem ve deneyleri, onlarn i ve iyeri koullar, makina ve retim teknolojileriyle meslek hastalklar arasndaki maddi ilikileri grmelerine ve konuyla etkin bir biimde ilgilenmelerine neden oluyor. Kukusuz bunlar olumlu gelimelerdir. Ne var ki meslek hastalklarnn btnsel bir biimde kavranmas, oluum yollarnn incelenmesi ve gerekli nlemlerin alnmas srekli ve disiplinli bilimsel almalar gerektirmektedir. Bugn, meslek hastalklarna ilikin bilimsel bilgilerin niversiteler iinde yaygnlamasn salamak, yurt iinde bu alanda yaplan almalara bilimsel bir temel kazandrlmas zorunludur. Bunu baarmak iin zorunlu olan kurumsal ve pratik bilgileri zmsemek ve eitli alan aratrmalarna ynelmek grevi ise ncelikli olarak tp ve mhendislik bilimleri retim yelerine, aratrmaclarmza dyor. yeri Hekiminin Grevleri yeri hekimleri, geleneksel salk hizmetleri yannda meslek hastalklaryla, iyerindeki alma koullarnn insan salna uygun olup, olmadn denetlemekle ykml tp doktorlardr. alma Bakanlnca yaynlanan 4 Temmuz 1980 tarihli "yeri Hekimlerinin alma artlar le Grev ve Yetkileri Hakknda Ynetmelik" bu ykmlln yasal temelini oluturmaktadr. Bilindii zere srekli olarak elli veya daha fazla ii altran iletmelerin bir iyeri hekimi bulundurmalar ii sal ve igvenlii tz gereidir. Ne var ki doktorlarn genel olarak ii sal, meslek hastalklar ve iyeri hekimlii hakknda bilgileri yetersizdir. Bu nedenle iyeri hakimi bulunduran iletmelerde bile iyiletirici salk hizmetleriden daha fazla bir ilev grememektedirler. Ayrca, iyeri hekiminin iveren tarafndan atanmas veya grevinden alnabilmesi hekimin yansz davranmasn gletiren bir etken olabilir. letme sahiplerinin iyeri hekimi atamalarn belirleyen nesnel etkenleri yle sralayabiliriz: 1- Yasal zorunluluklar ve buna uymamann olas sonulan, 2- SSK salk kurulular muayene polikiniklerinin ar dolu olmas nedeniyle viziteye kan iinin alma sresinin azalmas, yeri hekiminin bilgi-beceri ve yetkilerini snrlayan n koullar da dikkate alnrsa bu tr bir almann ii a23

MCIHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

sndan verimliliinin ne kadar azalaca kendiliinden anlalr. Bu durumda "yeri Hekimi"ni ekonomik ve ynetsel olarak iverenden koparmakla, yasal yetkilerinin ve grevlerinin geniletilerek belirlenmesiyle ve meslek hastal, i gvenlii konularnda srekli olarak bilgilendirilmeleriyle dzelmesi olasdr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn Grevleri Yurdumuzda "ii Sal ve t Gvenlii" sorunlarnn zm kamu ynetimine braklmtr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'na bal "Sosyal Sigortalar Kurumu" iilerin genel salk denetimleri, i kazas ve meslek hastalklar sorunlarnn zmyle ykmldr. Burada, Birlemi Milletler rgtnn katklaryla kurulan GUM'den (i Sal ve Gvenlii Merkezi) szetmek yerinde olacaktr. GM genel olarak, iyerindeki i ve alma ortamna ilikin koullar, bilimsel yntemlerle incelemek ve lmekle grevli bir kurulutur. Ne yazk ki, kurulmasn olumlu bir adm olarak nitelendirebileceimiz bu kuruluun almalar, son yllarda duraksamtr. Bugn genel salk ve meslek hastalklar konusunda SSK'nn yetersizlii bilinmektedir. Btn toplumu kucaklayan bir salk hizmetleriyle yetinmesi nedeniyle iilerimiz koruyucu salk nlemlerinden yeterince yararlanamamaktadr. Alama, ana-ocuk sal almalar, ikolu zelliklerine gre tm iileri kapsayan aamal salk denetimleri gerekli laboratuar ve radyolojik incelemeler koruyucu ve hastal nleyici tp almalar arasndadr. Ne varki bu tr salk hizmetlerinin uygulamada en alt dzeyde gerekletirildii de apak bir olgudur. Kamuoyu asndan yeterince akla kavumu olduu iin bu konuda bilinen eletiriler burada yinelenmeyecektir. Ancak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn, merkezi bir kamu ynetim organ olarak, ii sal, meslek hastalktan, igvenlii sorunlaryla ilgili tm kurumlar ve rgtleri bu sorunlar tartmak zere biraraya toplamas yararl olacaktr. Sendikalarn Grevleri i sal ve igvenlii asndan bakldnda, gemi

yllarn sendikalarn bugn iinde bulunduklar konumlar da gznnde bulundurulduunda, nemli bir kazanm salanmadan yitirilmi yllar olduu sylenebilir. Gerekten de cret artlarn ve sosyal hak istemlerini hep n plana karan geleneksel sendikaclk, ii sal ve igvenlii alanlarnda olduka geri kalm, yasalarla verilen haklar bile kullanamamtr. alma Bakanl'na, idareye, Salk Bakal'na ve belediyelere tannan yasal yetkilerden ve sorumluluklardan, ii salnn korunmas ve iilerin alma koullarnn dzeltilmesi dorultusunda yararlanamamlardr. Bugn, iilerin ekonomik taleplerini savunmakla birlikte, yelerinin salk ve alma koullarnn iyiletirilmesi iin aba gsteren baz sendikalarn varl grlmektedir. Ne var ki bu abalar yetersizdir, kapsam dardr ve daha ok yzeysel bilgilere dayanmaktadr. i sendikalarnn btn zamanlar iin geerli olacak bir ii sal ve i gvenlii stratejisi izmeleri iin zaman gememitir. yeleri, alma yaamn belirleyen btn yasalar bilen, ii sal ve igvenliine ilikin olarak karlm yasalardan ve szlemelerden doan haklarn kullanabilen ve bu haklan geniletmede ura veren yeni bir sendika tipi szkonusudur. yeri salk birimlerinde, sendika temsilcisi iilerin sz ve denetim hakk vardr. Szlemelerde ve yasalarda bugn kullanlmayan yzlerce yasal hak kullanlaca gn beklemektedir. Btn bu olanaklar birletirmek ve yelerinin temel haklan arasna katmak grevinin, bugn sendikalanmzn gndeminde olmas gerekmektedir. SONU Dkm iilerinin bir blm yzlerce kk iletmede, sundurmalar altnda ilkel barakalarda alyorlar. Scakta, kmr tozlan ve duman iinde, temizlik, du, havalandrma ve aydnlatma olanaklarndan yoksun "derece" vuruyorlar, pik dkyorlar, ferro dkm, temper dkm yapyorlar. : Dkm iilerinin hastalk, ypranma i kazas ve meslek hastalklan tehlikeleri daha yksek. Koruyucu nlemler alnmas zel bilgileri, becerileri gerektiriyor. Ama yine de bu sorun tm alanlann salk ve igvenlii sorunlanyla birlikte ele alnp birlikte zlebilir. Baml bamsz hibir kurulu bu sorunu grmezden gelemez.

24

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

YNTEMN TANITIMI

Alminyumun srekli band dkmnde teknolojik ve metalurjik karakteristikler

Dr. Y. Mh. Nian SNMEZ

Yldz niversitesi Mh. Fak. Metalrji Mh. Blm retim Grevlisi

eitli srekli band dkm dzenlerinden iki tip zellikle gelierek retim srelerinde enok bavurulan yntemler olmulardr (1) (2). Aadaki yazda bu iki tipi birbirinden ayrdedebilmek iin Tip I ve Tip II gsterimleri kullanlacaktr. Tip I'de 6-10 mm kalnlkl bandlar eriyik Alminyumdan dorudan elde edilir (5) (6), dolaysiyle kesme, frezeleme, stma ve ingotlarn scak yufkalama ilemlerine gerek duyulmakszn retim yrr. Eriyik metal dnen iki yufka arasna verilir. Burada su ile soutulan yufka yzeyleri ile karlaan eriyik en dar yufka aralna ulamadan biraz nce katlar. Katlatktan ve yufka aralndan geen band iletme rulolar zerinden yrtlerek, bakaca bir biim deiiklii geirmeksizin tambur zerine sarlr: Hunter Engineering, Coquillard, Alusuisse Caster I ve Harvey yntemleri. Tip H'de grece kaln bandlar dkldnden (15-40 mm), bandlarn dorudan tambura sarlmas olas deildir. Bu nedenle, dklen band bir ya da birka yufka ayanda scak yufkalandktan ve gerekli kalnla (6-8 mm) drldkten sonra tambura sarlr: Hazalett, Alusuisse Caster II, Hunter Douglas ve Rotary yntemleri. Sz edilen drt yntem arasnda ayrm, kokillerin tr ve soutulmas noktalarndadr. Hazalett yntemindeki iten soutmal dner elik bandlar yerine Alusuisse Caster H'de kokiller olarak masif metalsel bloklar kullanlr ve bunlar geri dn srasnda dtan soutulur. Hunter Douglas ynteminde de masif metalsel bloklar kokil olarak kullanlmakta ancak bu yntemde soutma iten yaplmakta, dolaysiyle band genilii 600 mm ile snrl kalmaktadr. Rotary ynteminde ise eriyik metal bir dkm tamburu ile bunun evresinde dnen elik band arasnda katlar. Bu yntemde band genilii 400 mm ile snrldr ve en yaygn uygulama yeri konserve kutularnn ara rn srecidir.

TEKNOLOJK KARAKTERSTKLER
Alminyumun srekli band dkmnde teknolojik zellikler ara rnde zgn metalurjik ayrmlara neden olur. te bu ayrmlar onu allagelen yntemlerle retilenlerden ayrr. retim sreci boyunca en nemli etkilenmeler s geii farkllk gsteren dkm ileminde, katlama ile scak yufkalama evreleri arasndaki scaklk deiiminde ve scak yufkalama gibi ksmi srelerde olur. Bu etkiler Tip I'de ok ince bir dkm dokusuna neden olurken, Tip IL'ye gre retilen srekli band dkmler allagelen srekli dkm yntemleriyle retilenlerdekine benzer bir doku zellii gsterir. Resim I'de, birbirine gre aynm gsteren retim biiminin teknolojik farklar gsterilmitir: Dkm, katlama ile scak yufkalama evreleri arasnda scaklk deiimi ve scak yufkalama ayrmlar. Dkm lemi Eriyik ktlenin iletilmesi iin kullanlan uzun ve bask nozullardan beklenen, girdaplardan arnk bir eriyiin batakla verebilmesidir. Bataklk iinde dkm ynne dik akm bileenlerinin olmamas iin nozulun her noktasnda ayn debi bulunmaldr. Katlama ssnn ortamdan uzaklatrlmas Tip I'de olduka ksa bir soutma yzeyinden olur. Soutma yzeyinin alan, dklen bandn genilii ile, eriyiin tamburla temas ettii ilk noktann, yufkalar arasndaki en dar arala olan uzakl ile bellidir. Dkm yufkalar dklen band zerine olduka nemli bir basn uyguladklarndan (%10-20 biimsel deiime neden olacak kadar) kendini ekmeden dolay yzey kmeleri olumaz ve yerel s geii ok yksektir. Buna karlk Tip ilde dkm boluunda bylesi bir daralma olmadndan, kokiller ile dklen band arasnda hava filmi oluarak snn dar ak, baka bir anlatmla ortamdan uzaklamas geni lde zorlar. Hazalett ynteminde ise, teknolojik nedenlerden dolay ek s yaltm nlemlerinin alnmas ayrca gereklidir. Tip ildeki soutma yzeyleri Tip I'dekinden nemli oranda byk olduundan, birim zaman iinde ortamdan atlan s miktar her durumda Tip I'e gre iki katna ulaabilir ve bylece yksek retim hzlaryla alma olana doar. 25

Die verfahrenstechnischen Eigenheiten des Bandgiessens von Aluminium haben einige metallkundliche Besonderheiten bei der Herstellung von Halbzeug aus Bandgussmaterial zur Folge, die sch in abvechenden Eigenschaften des so gefertigten Halbzeuges von konventionell hergestelltem aeussern. Vesentlichen Einfluss haben der Giessvorgang mit der unterschiedlichen Waermeabfuhr, der Temperaturzyklus zvischen Erstarrung und Warmwalzen sowie der Warmvalzprozess. Dies aeussert sich in sehr feinzelligem Gussgefge bei Tip I, vaehrend Gussband aus Tip II aehnliches Zellgefge aufveist wie Strangguss.

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Tip I -Band Dkm (7mm) -Sarma

Tip II -Band Dkm (20mm) -Scak Yufkaclama -Sarma

Al lagelen -Blok Dkm (200-600mm) -Kesme -Frezeleme -Istma -Scak Yufkalama -Sarma

ekil 1: retim Biiminin Karlatrlmas

Katlama ile Scak Yufkalama Evreleri Arasnda Scaklk Deiimi

Krlmalarn nlenebilmesi iin, dkm bandnn scakl, birlikte hareket eden kokiller yardm ile katlama scaklnn olabildiince altna kadar drlmelidir. Tip I'de yufkalardan ktaki scaklk yaklak 300C dolayndadr ve souma daha sonra havada srer. Sarlma tamburunda ise scaklk ancak 50 C kadardr. Grld gibi dklen bandn, katlama scaklndan 300C'a soumas ok hzl olmaktadr ( 500C/s). Tip H'de band k scakl olarak 550 C llr ve scak yufkalamaya kadar bu deer 450 C'a der. Souma hz Tip I'e gre dktr: Katlama ile band k scakl arasnda 10-20 C/s, band k scakl ile scak yufkalama scakl arasnda ise 10C/s' den azdr. Srekli dkm ingotlarnn ise scak yufkalama ncesinde uzunca sreler yksek scaklklarda bekletilmeleri gerekir. Genel olarak 500-550 C arasnda yaplan scak yufkalamalarda bekletme 6-12 saat olur.

Scak Yufkalama
Allagelen scak yuf ka lamalarda 2-3 m/s dolaynda olan yufkalama hzlar modern yufka dzenleri iin olduka yksek bir scak biim deitirme hz anlamna gelir. Bu srada band scakl 350-450 C'a kadar der. Buna karlk Tip ilde giri scakl 450-500 C olup yufkalama hz 0,2 m/s dir. Band k scakl ise 200-300 C arasndadr. Tip I'de retilen bandlar, katlatktan ve dkm yufkacnda %10-20 kalc biim deiikliinden sonra hibir scak biim deitirmeye uramaz. METALURJK KARAKTERSTKLER Srekli band dkmnde retilen ara rn, allagelen yntemle elde edilenlere kyasla deiik zellikler gsterir (5). Katlama koullarnn farkl oluu, katlama ile scak yufkalama evreleri arasnda scakln farkl biimde deimesi ve /ya da scak yufkalama koullar yukarda sz edilen deiik zelliklere neden olabilir.

saptanmtr. Al,'99,5 an Alminyum iin yaplan bu saptamalarn sonulan ekil 2'de gsterilmitir. Kolaylkla anlalabilecei gibi, normal kalnlkl srekli dkm ingotlarnda ve Tip II band dkmnde tane irilikleri yaklak ayn dzeydedir. Srekli dkm yntemi ile retilen ince levhalar ise zellikle levha orta blgesinde Tip I'dekine benzer biimde ince tane zellii gstermektedir. Tip II'de bataklk uzunluunun fazlaca oluu ve bunun yansra yetersiz besleme band ortasnda gzeneklilie neden olur. Metalin ierdii Hidrojen ok yksek olmad srece bu gzenekler scak yufkalama srasnda tmyle kaynayarak yokolur. Tip H'de grlen bir dkm hatas da, zellikle geni bir katlama aral olan alamlarda ortaya kan yzey gzenekliliidir, ya da baka bir anlatmla yzeyde scak yrtlmalardr. Bylesi gzenekler scak yufkalama srasnda kaynamazlar ve bitmi rn zerinde yzey atlaklarna neden olurlar. Yksek dayanl konserve kutusu ara rnleri (AlMg3 ve AlMg4) ya da konstrksiyon amalarna ynelik benzer alamlardan ve salar Tip II ile retilmek istendiinde bylesi yzey gzeneklerinin oluumu nlenmelidir. Dklen bandn hzlca katlatrlmas ve snn kokil yzeylerinden eit biimde dan ekilmesiyle yukardaki oluum nemli oranda nlenebilir, zellikle Alusuisse-Caster II 'de iyi sonu alnmtr. Uygun mazemenin seilmi olmas (rnek olarak: bakr) ve zenli bir yzey

//m
<o o
r CL

70
60

ane

E m
o
S-

50 40 / 30 \ 20 10

11-25

SD-25

Katlama
Tip I'de, olduka ksa bataklk uzunluklar iinde (birka mm) ok hzl bir katlama grlr, buna karlk Tip H'de katlama grece uzun bir bataklk iinde olur (1 m'ye kadar). Bylesi bir katlama Tip I'de ok kk (5 m) tanelere neden olurken, Tip II'de 40-80 m'ye kadar olabilen iri taneler llr. Karlatrmalar yapmak zere deiik band dkm rnlerinden ve deiik kalnlkt dkm ingotlanndan ortalama tane irilikleri tm kesit alanlar boyunca 26

|/

\N VJ
^*"

"^Tc 1-7

Kenar

Orta

Kenar

ekil 2: Deiik Dkm rnlerinde Ortalama Tane aplar Tipi-7 : Band, 7mm kalnlk TipII-25: Band, 25mm kalnlk SD-25: Levha, 25mm kalnlk SD-500:lngot, 500mm kalnlk (SD: Srekli Dkm)

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Tablo 1: % 80 Souk Biim Deitiren Salarn ekme Dayanmlar. Malzeme: A199,2 k Durumu Homojenletirilmemi ,0(N/mm2) Homojenletirilmi 450 C/24 saat 2 ,HO(N/mm ) v o

250
N/mm
2

Alusuisse Alusuisse Srekli Dkm Caster I Caster II Levha

226 196 205

200
o o
O)

1150 .Band Dkm^

homojeni e s t i n imi v

\ 1

homojenletiri lme;;n?

Band Dkm -4-

100
183 180 179

fiAT
T

50

1/2,H0

./a,0

,Ho

1,23

1,09

1,15

ileminin yaplm olmas durumunda trtl kokiller katlama balangcnda grece yksek bir s iletimini gerekletirebilirler. Katlama ve Scak Yufkalama Evreleri Arasnda Scaklk Deiiminin Etkisi Dklen bandlar, homojenletirme ve ara tavlama gibi sl ilemler olmakszn souk yufkalanacak olsa, yufkalanm salarn yksek ekme dayanlan dzeyinde deerler elde edilir. Dier ynden, allagelmi yntemlerle retilmi rnlerde ekme dayanlan daha dktr. Tablo d e , k durumlar deiik olan malzemeler yufkalanarak %80 souk biim deitirdikten sonra ulalan sonular karlatrlmaktadr. Dklen band bir n homojenletirme tavna alnacak olsa yntemin stnl olan dayan art yokedilmi olur ve allagelen srekli dkm malzemelerindeki yufkalanm doku dayanc elde edilir. Tablo 1'den grld gibi Tip I rnnde dayanm deeri homojenletirilmi duruma gre %23 yksektir (K=l,23), buna karlk Tip ildeki ek dayan ancak %9 kadardr, tlgin olan baka bir nokta da udur: Srekli dkmden elde edilmi ingotlardan kesilmi levha da ayn koullarda yufkalandnda benzer etkiler elde edilir. Buna karlk, normal allagelmi koullarda retilmi bir scak yufkalanm levhada yufkalama sonrasnda, homojenletirilmi ve homojenletirilmemi dokular arasnda nemsenecek bir fark yoktur. Dayancn ykselii geni lde alam tipine baldr, zellikle AlMn alamlar, byle bir etkiyi ok belirgin biimde gsterirler. Dayan t aki yksek artlar daha yksek tav scaklklar gerektirir. ekil; 3'de %98 souk biim deitirmi A199,2 salarnn dayan d erileri grlmektedir. Dayan deerindeki d miktarnn yarsna karlk gelen scaklk deeri T ^ ^ ise A T = T^m Q ~^\j2 HO deeri dayan dndeki atalet olarak alnabilir. Sz edilen A T deeri deiik malzemeler iin saptanacak olsa, gerek Tip I rn bandlar, gerek Tip II rn bandlar ve gereksede srekli dkm levhalarnda bu deerin 50-70 C arasnda olduu grlr. Yavalatlm dayan dlerine zellikle AlMn alamlarnda rastlanabilir. Bylece, ok yksek scaklklarda bile dayan deerlerini yitirmeyen band dkm rnlerinin retimi olanakl olur. Dolaysyla laklama srasnda en az bir dayan d gsteren bandlar retilebilir. zellikle yufkalanm srekli dkm levhalarnn gzlemlenmesi ile, pekleme ve dolaysiyle dayan d deerlerinin yksek oranda katlama ile yufkalama evreleri arasndaki scaklk deiimine bal olduu grlr, nk bu durum katlama sonunda an doymu bulunan Demir ve Mangan gibi alam elemanlarnn ne denli etkin biimde ayrp aynamayacana bir ldr.

20 200 250 300 350 400 c Tav Scakl (4 saat)

ekil 3: % 98 Souk Biim Deitirmi Al 99,2 Salarnn Dayan D Erileri

300 400 500 600 C Tav Scakl (2 saat)

ekil 4; AA3004 Alamnn Tavlama Sonundaki zellik Deiimleri

Tip II'de zel Scak Yufkalama Koullarnn Etkisi

Ynteme zg scak yufkalama koullar Tip H'de iki nemli sonucu birlikte getirirler: Scak biim deitirmeden sonra bir tav ileminin eksiklii sonucu olarak grece yksek pekleme ve dkm dokusunun yorukluk zelliinin ok yetersiz oluu. Yeniden kristallemedeki ataletten dolay, yumuak tav ya da dayan drme ilemleri allagelen scaklklardan daha yksek scaklklarda yaplmaldr. Scak yufkalanm plakalarda dayan drme scaklnn yksek oluu ok nemlidir. ekil 4'de bir Alusuisse-Caster II hattnda dklen ve scak yufkalanan AA3004 (AIMgMn 1) alamnn dayan drme erisi grlmektedir. Buradan anlalabilecei gibi 550 C scaklkta iki saatlik bir bekleme sresi peklemenin tmden giderilmesi iin yeterli olmaktadr.
KAYNAKA Odok, A.und G.Thym: Aluminium 50 (1974) S.454 Odok.A.G.Thym und R.VVrgler: BNF 4th International Conference, Barcelona 1974 Altenpohl, D.: Z. Metallkunde 60 (1979) S.678 Bldch, E.A. und G.Thym: Metals and Materials 6 (1982) 5.90 Odok, A.und G.Thym: Aluminium 60 (1984) S. 411 Stephens W.E. und G.Vassily: Light Metal Age. April 1984 S.6

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

27

NCELKL DKMN TARF

ncelikli dkm paralarn fiyatlandrlmas ve ekonomisi

Met. Yk. Mh. Ziya BULUN TEKMETAL, Tekirda Metalrji Endstrisi A . . orlu

ngilizce'deki "PRECISION" szcnn, kimin tarafndan yapld belli olmayan, yanl tercmesi dolaysyla bizde "HASSAS DKM" diye anlmaya balanm olan bu dkm ynteminin ve rnnn, hassas szcnn karl olan "duygunluk" veya "duyarlk"la hibir ilikisi olmadndan, bizce bunlara 'NCELKL DKM" demek daha uygun gelmektedir. Burada konu edilecek yntem, (1) dklecek paralarn mum veya plastikten retilmi modellerinin refrakter bir bulamala kaplanarak, modeli tamamen iine alan ve yksek sya dayankl kabuk biiminde bir kalbn retimi; (2) stlan mumun kalptan boaltlmas ile dklecek para eklinin negatifini ierisinde boluk olarak tayan refrakter kabuk kalbn elde edilmesi; (3) ergitilmi metalin kabuk kalbn iine dklmesi ve (4) metalin katlamasndan sonra refrakter kabuun krlarak iindeki dkmn temizlenmesinden ibrettir. Bu yntemin ekipman, hazrlk sreci ve operasyon plan, gerekli ayrntya girilmeden pek iyi anlalamadndan, bu yazda konu edilmeyecektir.

NCELKL DKMN KULLANICI AISINDAN ZELLK VE AVANTAJLARI

lkede ticari olarak retimi, henz yldan beri yaplmakta olan mum model ve seramik kabuk kalp dkm yntemi ile retilen incelikli dkm paralarn kullanm ve fiyatlandrlmas, kullanc tarafndan tam olarak anlalmamtr. ncelikli dkm paralarn reticiye maliyetleri, para boyutlar, istenilen ayrnt ve metal cinsi asndan ok girift ilikilere dayanmaktadr, te yandan dkmhane verimi incelikli para retiminde, allm dkmhane verimi kavramndan daha deiik tarif edilmektedir. Kullanc, incelikli paradan isteyecei zellikler ve bu paralarn en ekonomik ekilde dizayn asndan bilinli deildir. Bu yzden de para kullanm teknik ve ticari ynlerden verimli olmamaktadr. Bu yazda fiyatlandrmadaki unsurlar aklanarak, bunlardan hangilerinin, ne gibi artlarda ve dzeylerde olumas gerektii anlatlmaktadr. lkeye zg kullanm alanlar ve incelikli dkm para dizaynnda hatrlanmas gereken konular belirlenmek te ve incelikli dkm paralarla azami verim ve ekonominin salanmas ynnde neriler ve tavsiyelerde bulunulmaktadr. ncelikli dkm yntemi, metalik malzemelere ekil vermede kullanlan dier retim yntemlerine gre belirgin zellik gstermektedir. Bunlar: 1. Son derece girift ve karmak ekilleri retebilme yetenei, 2. nce ayrntlar kopya edebilme ve boyutsal toleranslar dar bir aralkta tutabilme yetenei ve 3. Her trl demir bazl veya demir-d bazl alam ve metalleri kullanabilme yetenei olarak sralanabilir. Bu zelliklerin kullancya getirecei en nemli avantajlar ise, ekil ve dizayn esneklii, para ile ilgili talal ilemleri ksmen veya tamamen ortadan kaldrabilme olana, snrsz metalik malzeme seme ans, dkm malzemeden beklenebilecek en salam ve homojen mikroyapnn elde edilebilmesi, retim hznn yksek olmas, yksek mamul kalitesi, ve para dizaynnn bilinli olarak yapld hallerdeki maliyet etkinlii ve tasarruflar gibi son derece ekici konulardan olumaktadr.

NCELKL DKM PARALARIN DZAYNI

Her yeni retim yntemi iin sz konusu olduu gibi, incelikli dkm para dizaynn yapan, paralar satn alan ve kullanan teknik kadronun bu retim yntemini ve bu yntemle retilen parann zelliklerini tamamen anlam olmas gereklidir, lkemizdeki gemii ok ksa olan ve eitli nedenlerle Trke literatre tam anlamyla aktarlmam olan bu yntemin ve paralarn kullanmnda, doal olarak, eitli sorunlar ortaya kmaktadr. Bunlarn banda, incelikli dkm parann nasl dizayn edileceinin bilinmemesi gelmektedir. Dolaysyla da, kullanc ya paradan mucizeler beklemekte ya da yntemin avantajlarndan yeterince faydalanamamaktadr, te yandan, kullanc incelikli dkm yntemini sadece "imkansz" paralar iin dnmekte ve bu nedenle de daha basit paralann bu yntemle retilmesinden elde edecei tasarruf imkanlann gzden karmaktadr. Konu edilen bilgi eksikliini en ak ekilde kantlayan durum ise, tm incelikli dkm para taleplerinin ya ithal edilmi makinelerin yedek paralarndan ya da dardan alnm dizaynlara ait paralardan olutuudur. Bu durum, lkede hatr saylr bir potansiyele sahip olan incelikli dkm tekniinden yerli makine ve alet dizaynlarnda faydalanlamadna iaret etmektedir. Yntem modern savunma teknolojisinin balca aralarndan biri olMHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Production cost in investment casting depends on VJry complex parmeters such as dimentions of castings, type of material used and details required. On the other hand, production yield in investment castings is described in a different manner from that of conventional foundry. in this paper, the factors which should be considered in cost estimate are explained. Application areas which are specific to our country and certain points that should be considered in the design of investment casting are described. in addition, some proposals are given for obtaining economy and maximum production yield. * TBTAK 8. Metalrji Simpozyumu'nda bildiri olarak sunulmutur.

28

duundan, bu durumun en ksa srede dzeltilmesinde fayda vardr. Fiyatlandrma ve paralarn ekonomik olarak elde edilmesindeki arl dolaysyla dizayn kriterlerine ksaca deinilecektir, incelikli dkm ynteminin karmak ekiller retmeye elverili olmas, para dizaynnn zor olduu anlamna gelmemelidir. Bu yntem iin dizayn edilecek paralarn sadece dier dkm teknikleri ile veya plastik enjeksiyon kalplar ile retilecek paralarn zelliklerini tamas gerekir. yle ki: Dizayn seri retime yatkn olmaldr. Tercih edilecek retim miktarlarnn 2.000 adet parann stndeki dzeylerde olumas gerekir. incelikli dkm paralarn ekil ve geometrisi, enjeksiyon kalplannn retim yetenei ve maliyetleri ile kstldr. Yani zor ekiller pahal kalplar gerektirir. Hem kalp hem de para maliyetlerini dk tutmann tek yolu paray imkanlar orannda basit dizayn etmektir. zel kalp ayrm yzeyleri, maa mekanizmalar ve dier zel kalp ekilleri kalp maliyetini artrr. Ancak para kullanmnda belirgin avantajlar salanyorsa, kalba daha fazla masraf yaparak, paraya dkm sonras ilemlerle verilecek baz ekilleri dkmden almak tercih edilebilir. Bu tercihlerin anlaml karlatrmalara dayanabilmesi iin talal ilem maliyetlerinin ve kalp maliyetlerinin iyi bilinmesi gerekir. Genelde, plastik enjeksiyonla retilen paralarn dizaynnda dnlmesi gereken unsurlar, incelikli dkm paralar iin de geerlidir. Plastik enjeksiyonla retmek zere ekil asndan doru dizayn edilmi ve iyi netice vermi bir parann dizaynn, ayn basan oran ile incelikli dkm yntemine de uygulamak mmkndr. Yine genelde, herhangi bir dkm yntemine gre yaplacak para dizaynnda ele alnacak tm kriterlerin incelikli dkm para dizaynnda da dnlmesi gerekir. Her trl dkmde grlen ekmeler, atklklar, arplma ve bklmeler incelikli dkm paralar iin de sz konusudur. Bunlardan arplma ve bklme arzalar i gerilimlerden kaynaklandndan, tamamen parann dizayn ve biimine baldr. Bu arzalarn nlenmesinde parann i gerilim oluturmayacak biimde dizayn edilmesi esastr. Bunun mmkn olmad durumlarda paray mekanik yntemlerle dzeltmek gerekir. Bu i iin de kalibrasyon veya dzeltme kalplan ile yksek gte hidrolik preslere ihtiya vardr. ncelikli dkm paralarn mum modellerini retecek kalplarn yapmnda, kalbn muma ekil veren blmnn llerinden istenen boyutsal toleranslar, paradan istenen toleranslarn 1/3 u mertebesinde tutulmaktadr. Kalpnn lleri doru ve toleranslar ierisinde vermesi en nemli unsurlardan biri olarak belirlenmektedir. ayet bu koul gerekletirilebilirse, incelikli dkm paralarda her trl tolerans 0,30 mm/lOOmm. ile 0,60mm/100 mm. aralnda salanabilir. Doal olarak 0,30mm/100 mm. toleransla retilen para daha daha masrafl olacaktr. Dizayn mhendisinin bu durumu gz nne almas ve kritik olmayan ller iin gerekenden daha dar toleranslar kullanmamas maliyetler asndan ok nemlidir. Dizaynda fonksiyonel toleranslandrma, referans merkezi seimi gibi modern metodlann kullanlmas, boyutsal arzalar ve farkllklar asgariye indirecektir.

zken bu durum gerek nedenlere dayanmaktadr. ncelikli dkm paralarn fiyatlandrlmasnda rol olan faktrleri ele alrken, yntemin belirgin zelliini hatrlamak gerekir. Bunlardan ilk iki zellik, paraya gre, ok eitli derecelerde gerekleir ve dklebilen her trl metal veya alam iin uygulanabilir. Bunun sonucu olarak, her alam, ekil, aynnt ve boyut kombinasyonu iin deiik bir para maliyeti ortaya kacaktr ki, bu maliyet ancak imalatnn yapabilecei ve konu para iin retimin her admn ieren bir maliyet analizi sonucu belirlenebilir. Maliyetin kesin olarak saptanmasnda dier bir yol vardr. Ancak, prototip imalatn gerektiren bu yol ok masrafl olmas dolaysyla hem kullancya hem de reticiye ekici gelmemektedir. Fiyatlandrmada kullancnn yakndan bilgi sahibi olmas gereken balca unsurlar yle sralanabilir: Dkm Paralarnn Boyutlar Byk dkm paralara daha fazla metal harcanaca ve sarfedilen belli bir zaman ve aba karl kk bir paraya oranla daha az byk para retilebilecei aikrdr. Bu nedenle byk para maliyetinin daha yksek olaca da beklenebilir, te yandan byk-kk para maliyetleri arasndaki fark ok geni bir dalm gstermekte ve tam olarak da anlalamamaktadr. Aralarnda byk boyut farklar olan iki para ele alndnda, kk para iin mum model kalb kk olacaktr, depolama ve montaj ilemleri daha kolaydr ve mum model retimi daha hzldr. Bu nedenle sadece mum model retimi aamasnda kk para maliyeti bye gre % 30 daha dk olacaktr. Bir de kk parann mum modeli ok gzl bir kalpta retilmekte ise aradaki fark daha da artacaktr. Bir sonraki operasyonda bu paralardan retilen her iki model kmesi de ayn retim aamalarndan geecektir. Kk paralardan oluan model kmesinde seramik kaplama, mum giderme, seramik kabuk piirme ve dkm ilemleri 78 adet paraya datlmaktadr, te yandan byk model kmesi iin btn bu ilemlerin maliyetleri sadece 18 adet paraya yklenmitir. Buradaki ilemlerden doan maliyetin dalm ekli, para baznda, byk-kk para maliyet farkn %70'e getirmekte, metal miktar asndan maliyet fark genellikle para arl ile orantl olmaktadr. Ancak byk paralarn ou zaman ilave besleyici sistemleri gerektirdii de bir gerektir. Bu durumlarda dklen metalin bitmi paradaki metal arlna oran byk paralarda kkler ile kyaslanamayacak kadar yksek olabilmektedir. Dkmhane Verimi ncelikli dkm ynteminin olaanst esneklii bir dkmhane tarafndan retilen para cinslerinde an derecede eit olumasna neden olmaktadr. Bu yzden kum kalplama ile retim yapan bir dkmhanede kullanlabilen standard dkmhane verimini (yani iyi para arlnn toplam dklen metal arlna oran) incelikli dkmde kullanmak byk yanlglara neden olabilir. Bunun yerine incelikli dkmde herbir deiik parann dkmhane verimini ayn ayn hesaplamak gerekir. rnein dkm zorluu olan kalayl bronzdan retilen bir parann dkmhane verimi, ayn para yksek akkanl olan, gaz ve ekme sorunlan olmayan silikonlu bronzdan dkldnde elde edilecek dkmhane verimine gre ok dk olacaktr. Kolayca anlalaca gibi, ince yzey aynntlan bulunan ok karmak biimli bir dkm parann dkmndeki fire, basit biimli bir paraya veya dkmden sonra 29

FYATLANDIRMA
Kullancnn incelikli dkm para retimini iyi anlam olmas gerei daha nce belirtilmiti. Ancak fiyatlandrma ve fiyat mukayeselerinde bu anlay ve bilgi yeterli olamamaktadr, tik bakta bir nevi adaletsizlikmi gibi g-

MHENDS VEMAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

yzeyleri talal ilem grecek bir paraya gre daha yksek olacaktr. Yzeylerinde talal ilem yaplacak dkm paralarn, bu yzeylerindeki dkm hatalar nedeniyle hurdaya ayrlmas gerekmeyecektir. Zira bu hatalar ou zaman talal ilem iin braklan ileme paynn derinliinden teye gememektedir. Belki de incelikli dkm yntemi iin dkmhane verimi kavramn anlamann en kolay yolu satnalnacak paray bitmi bir mamul olarak dnmektir. Zaten incelikli dkm yntemi ile retilmi paralarn satn alnmasndaki balca neden de phesiz budur. ncelikli dkm para satn almakla elde edilen bu nemli avantaj, pek zararszm gibi grnen kk bir dkm hatasnn ortadan kaldrmas son derece olasdr. Bu durumda ise dkmhane veriminin ok dk bir dzeyde olumas doaldr. Demek ki duruma gre byk farkllklar gsteren dkmhane veriminin maliyet zerindeki etkisi byktr.
Metal

NCELKL DKM PARALARIN TRKYE'DEK KULLANIM ALANLARI

Yksek teknolojik dzeye erimi lkelerde, incelikli dkm paralar bir yanda uak, jet motoru, trbin, nkleer reaktr, snai ve askeri elektronik, roket-fze, ve ateli silahlar gibi lojiktik ve stratejik nemi olan konularda, dier yanda da her trl elektro mekanik alet ve cihazlar, kalplar, kesici takmlar, el aletleri, l aletleri, iten yanmal motorlar, diki makinalar, tekstil tezgahlan, tbbi protezler, pompalar, vanalar, elektrikli ev aletleri ve bro makinalan gibi daha yaygn endstriyel uygulamalar konularnda kullanm alan bulmaktadr. ncelikli dkm paralara olan talebin ykseklii karsnda, bu lkelerdeki retici firmalar ok uzun terminler vermek zorunda kalmaktadrlar. lkemizde kesin olarak belirlenen uygulama alanlar ise diki makinalar paralar, av tfekleri paralar, tekstil tezgah yedek paralan ve iten yanmal motor paralarndan ibarettir. Bunun dnda, ateli silahlar, kesici takmlar ve askeri elektronik konulannda da kstl uygulamalar vardr. Trkiye'deki bu kullanm alanlan, sadece konu zerinde ticari faaliyeti olan firmalann pazar arama abalan ve baz kiilerin zel gayretleri sonucu ortaya kmtr. Bu abalann eriemedii endstri dallarnn ou yntemden ve rnden bihaberdir. lkede henz hibir teknik kadro veya kii incelikli dkm paray, yapt makina veya cihaz dizaynnda kullanmay aklna getirmemitir. Teknolojik atlm yapma abas iinde olan bir lke endstrisinin teknik kadrosu asndan bu durum endie vericidir. Dier bir adan bakldnda, bylesine nemli bir retim aracnn tantlmasnn ve kullandrlmasnn, sadece ticari firmalara braklmas da ynlendirme, yerletirme ve kalite standardlar asndan ok sakncaldr. Kullancnn bu konudaki bilgi eksiklii teknik artname yazmasna elvermedii mddete, satn ald rnn kalitesini deerlendirmeye de imkn olmayacaktr. Bu nedenle, Trkiye'de metale ekil vermede kullanlan dier yntemlerin rnlerinde rastlanan, Standard kalite eksikliinin incelikli dkm paralar iin de kronik bir hastalk haline gelme tehlikesi mevcuttur. 1. Teknolojik atlmn en gerekli aralanndan birisi metale ekil verme teknolojileridir. Bunlarn en zor ve nemlilerinden olan incelikli dkm paralarn kullanlabilmesi ve lkeye yerlemesi iin dizayn mhendislerinin ve kullancnn konuya yakndan vakf olmalar gerekmektedir. 2. ncelikli dkm paralarn fiyatlandrlmasnda kullanc ve reticinin birlikte almalar ve bu almada kendilerine den grevleri tam anlamyla yapmalan arttr. 3. Gerekli almalar ciddi olarak yapldnda talal ilemlerle retilmekte olan paralar iin incelikli dkm yntemine dnlnce, ortaya %100' akn fiyat avantajlarnn kt grlmtr. 4. ncelikli dkm paralarn, nemine ramen, Trkiye'de yaygn rabet grmemesi ve ekonomik olarak kullanlmamas, lkedeki teknik kii ve kadrolarn bu konuyu tanmamalarndan ileri gelmektedir. 5. Dizayn ve kullanma konularnn teknik kadrolara doru olarak retilmesinde en byk grev retim kurumlarna dmektedir. Makina dizayn ve retim yntemleri ile ilgili derslerde, incelikli dkm para dizayn ve kullanm, makina mhendislii rencilerinin ders konular iine alnmaldr. 6. ncelikli dkm para reten ve satan firmalann tecrbeli teknik elemanlanndan ve tesislerinden de faydalanarak, niversite-TBTAK-Makina Mhendisleri Odas-Sanayi ibirlii iinde, seminerler ve ders programlan hazrlanmal ve buralarda mhendislere ve mhendislik rencilerine konu yeterli dzeyde retilmelidir.

Metal maliyetini bir uta kilosu birka yz lira olan basit malzemelerle; teki uta kilosu onbinlerce liraya varan egzotik alamlar oluturur. Bir defa dklm metal malzemenin tekrar ergitilip kullanlabilme olasl vardr. Eer bu mmknse kullanc sadece satn ald para arl orannda metal paras der. Dier nemli bir husus da metalin ergitme-dkm asndan kolay veya zor olmasdr. Bunun yannda kimyasal kompozisyonunun hangi aralklarda kontrol edilmesi gerektii de metal maliyeti ile yakndan ilgilidir.
Muayene artlar

ncelikli dkm parann sadece gz ve boyutsal kontrol sz konusu olabilecei gibi radyografik, ultraviole veya manyetik yntemlerle kontrol da gerekebilir. Bunlar maliyet unsurlardr.
Toleranslar

Standard yntem toleranslar baz paralar iin yeterlidir, te yandan duruma gre istatiksel yaklamlar, zel besleme ve zel nlemler ve ilemler yolu ile toleranslar daraltmak maliyeti arttrr. ekil Zaman zaman sz konusu parann karmak biimi dolaysyla mum modelinin yapm ancak birka parann birbirine montaj sayesinde mmkn olabilir veya karmak maa sistemleri gerekebilir. Bunlar maliyeti ykseltici unsurlardr. Grld gibi bu faktrlerin tmn ieren bir fiyat veya maliyet almas, hem geni bir tecrbeyi hem de retimin en ince ayrntsna kadar inen bir analizi gerektirmektedir. Bunun ise her deiik para iin yeniden yaplmas arttr. Bu nedenle de eldeki herhangi bir para incelikli dkm olarak dnldnde, bunun fiyatlandrlmasnn tecrbeli bir retici firma tarafndan yaplmas gerekir. zlendii kadaryla, bu konu ile ilgili yanlglar vardr, zellikle, "ok pahal" olmas nedeniyle incelikli dkm yntemini dnmeyen firmalarn adedi artcdr. Ancak yine g-. rlmektedir ki, kullanc bu kanya retici firmadan teklif dahi almadan varmtr ve ou zaman byk bir yanlg ierisindedir. retici firmann yapt retim analizi ve bunun sonucu ortaya kan maliyet ve fiyat en gvenilir olandr. Maliyet, kullancnn teknik resimlerinden, paradan istenilen fonksiyonun kullanc tarafndan tanmlanmasndan ve paradan beklenen zelliklerden hareketle, adm adm uygulanan bir analiz yntemi ile ortaya kar, retici sz konusu parann incelikli dkm yntemine uygun olup olmadn belirler ve gerekirse paray daha uygun klacak dizayn deiikliklerini nerir. Kullancya gvenebilecei doru bir fiyat ancak bu yoldan verilebilir. 30

SONULAR ve NERLER

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

CO2-Sodyum Silikat yntemi

Met. Yk. Mh. Orhan erif KOMA .T.. Kimya-Metalurji Fakltesi Do. Dr. Niyazi ERUSLU .T.. Kimya-Metalurji Fakltesi Prof. Dr. Ergin AVUOLU Ercan Holding A.. Kal. ve Tekn. Dept. Bk.

Yntemin dezavantajlar kolayca giderilebilir. KumSodyum silikat karmlar kapal ambarlarda veya polietilen rtler altnda saklanp atmosferden CO2 kapmas engellenmelidir. Dkm sonu kalp bozma zellikleri, uygun cam suyu ve miktarnn seimi ve katk malzemeleriyle iyiletirilir. KALIP VE ?4AA KARIIMLARI Kullanlan Kumun zelliklen : Ykanm, kurutulmu dkm kumlarnn tane yapsnn homojenlik gstermesi gereklidir. Genellikle 45-85 AFS nolu silis kumu kullanlmas yannda, zirkon ve olivin gibi dkm kumlar da kullanlr. Kullanlan kumun tane incelii arttka, gerekli sodyum silikat oran artar (ekil 1). Gereinden fazla sodyum silikat kullanlrsa dalabilirlik (kollapsibilite) zellii ktleir. Ar sodyum silikat, kum-sodyum silikat karmnn geirgenliini kt ynde etkiler. Sodyum Silikat Balayclar: Sodyum silikatlar kimyasal bileikler olmayp su iinde ve S1O2 in erimesi sonucu oluan zeltilerdir. Sodyum silikat zeltilerinin zellikleri, modl (SiO2/Na2O), zgl arlk (Be) ve vizkoziteleri ile belirlenir. eitli SiO2/Na2O oranna sahip sodyum silikat zeltileri ve vizkoziteleri arasnda iliki vardr. Yksek modll sodyum silikatlarda, vizkozite, konsantrasyonun artmas ile ok abuk ykselir. Bu nedenle yksek modll silikat larla alrken dikkatli olmak gereklidir. Dk modll sodyum silikatlar, yksek modll sodyum silikatlarn aksine; scaklk, gaz verme sresi, kartrma sresi ve nem kaybna daha az duyarldr. Karmn Hazrlanmas: Kum, sodyum silikat zeltileriyle her tip kartrcda kartrlabilir. Karm minimum srede atmosferle temasta tutacak kartrma ekli seilmelidir.

Su almada, CO2 -Sodyum Silikat Yntemi tantlm, daha sonra gerekli hammaddelerin zellikleri incelenmi "Kum-Sodyum Silikat" karmlarnn hazrlanmas ve gaz verme yntemleri, s"iileme reaksiyonunun mekanizmas belirtilmitir. Kum-Sodyum Silikat karmlarnn gaz verdikten sonra; basma mukavemetleri, scak zellikleri, bekletme zellikleri zerine gerekli incelemeler yaplmtr. Kalc mukavemeti drc yntemler belirtilmitir.

CO2 -Sodium Silicate method has been described. The effect of additives on the properties ofsand bonded with CO2 -sodium silicate are discussed. The hardening reaction mechanism are shown. The compressive strength, the hot properties, the retained strength and the physical properties ofsands bonded with sodium silicate having gassed with CO2 are demonstrated in the light of experiments.

CO2 GAZ VERME YNTEMLER

Maa ve kalplar sertletirmede kullanlan CO2 normal basn ve scaklkta gaz halindedir. Sv veya kat eklinde

7 6 5

GR Balayc olarak kilin kullanld konvensiyonel kum kalp ve maa yapm yntemlerinin alternatifi olarak gelien kimyasal bal maa ve kalp yapm yntemlerinin iinde en geni bir biimde uygulama alan bulunmu yntem CO2 - sodyum silikat yntemlidir. CO2 - sodyum silikat ynteminde gaz verme ekli ve sresi, kullanlan cam suyunun zellikleri ve miktar, yaplan ilaveler, kartrma ekli ve sresi, bekletme ortam, zellikleri etkiler. Bu parametrelerin kontrol altna alnmasyla iyi zelliklere sahip maa ve kalp retilir. Dkmhanelerin efektif alma sahasn artrmas boyutsal hassasiyetin mkemmellii, uucu gaz ieriinin az olmas, iilik masrafnn azl, maalarn maa kutusundan kartldklarnda dkm ilemi iin hazr olmalar, dkm paras arlndan dolay snrlamalarn olmay yntemin avantajlardr.

-i

y
- "1

S
3
o e z
<M

.4. -

UJ

20
AFS

AO

60

80

1
i

MUM

!
180

100120 1A0 160

TANE

NUMARASI

ekil 1-

Kumun tane inceliine baml olarak, gerekli sodyum silikat miktarnn deiimi (1).

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 198S

temini ekonomiktir. Baarl bir CO2 uygulamas iin gaz verme pratiinin iyi olmas gereklidir. Yetersiz gaz verme dk mukavemete, ar gaz verme kalp ve maalarn gevrekliine neden olur. Propla gaz verme: Proplar, gaz verme amacyla maa veya kalplara daldrlan, bir ucu ak braklm borulardan olumutur. Birka probun birletirilmi ekliyle gaz verme manifoltlan elde edilir. Balk sistemi ile gaz verme: Maa veya kalp st yzeylerinde kapak gibi kullanlan balk vastasyla gaz verme ilemi yaplr. Vakum yaratarak gaz verme: Gaz verilen maalarn, zelliklerinin her ynde ayn olmas ve geirgenlii dk karmlarda bile kolayca gaz verilebilmesi gibi avantajlar nedeniyle vakum yaratarak gaz verme yntemi nem kazanmtr. Vakum hcresine maa ve kalplar konur, 1,8 kg/cm2 basncnda CO2 gaz enjekte edilip 0,07 atm. basnc salanarak, kalbn her noktasna homojen gaz verilmi olur.

gaz verme sresi arttka basma mukavemetlerinin artt gzlenmitir. Sodyum silikat oran arttka, kum taneleri etrafndaki sodyum silikat tabakasnn kalnl artm, 15 dakikada kimyasal ve fiziksel reaksiyonlar tamamlanma frsat bulamam, sodyum silikat oran artmasna karn basma mukavemetleri dk bulunmutur (ekil 2)
n.
11 . 11 . 1. 1 O = '/3Cam A= B /*Cam - 5Cam *-V6Com suyu suyu suyu suyu

A O

X3 X3 X3 5 X3 5 ?

5 .5 7 7

"E
VEM ET60 50

1
60

<4 0
<
30

ASM

20

m 10

GAZ VERLM KUM-SODYUM SLKAT KARIIMININ ZELLKLER

Maalara veya kalplara gaz verilmesi esnasnda kimyasal ve fiziksel reaksiyonlar, sertleme reaksiyonunun mekanizmasn olutururlar. Sodyum silikat-kum karmna gaz verildii zaman; ekil 2-

i5 10 GAZ 15 20 25 VERME SRES (sr,) 30 35 0

20 < m

2.0 modll sodyum silikat kullanldnda gaz verme sresi ve kullanlan sodyum silikat oranna gre basma mukavemetinin deiimi.

kimyasal reaksiyonu sonucu silikajel (SiO2xH2O) ba meydana gelir. Bundan baka CO2 gaznn sv sodyum silikat dehidratlatrmas ile oluan fiziksel reaksiyon sonucu yksek vizkoziteli sodyum silikat ba meydana gelir. Sodyum Silikatdaki Kat Madde Miktarnn Basma Mukavemetine Etkisi: Sodyum silikatdaki kat madde miktar azaldka mukavemet hzl bir ekilde artar, rnein SiC>2/Na2O= 2.0 olan sodyum silikatdan karmda %4 kullanldnda, numunelere 60 sn gaz verildiinde belirlenen basma mukavemet deerleri; 60Be' 9N/cm2 57Be' 39N/cm2 53Be' 64N/cm2 50 Be' .104N/cm2 eklinde bulunur. Yksek Be' li sodyum silikatlarla hazrlanm numunelerin basma mukavemetleri yksek olmamasna ramen, atmosferde bekletilen maa veya kalplarn basma mukavemetleri ykselir (2). Sodyum Silikat Miktarnn Basma Mukavemetine Etkisi: Deiik modll sodyum silikatlarn gsterecei zelliklerin belirlenmesi iin, dk ve yksek modll sodyum silikatlarla hazrlanan karmlar ayr ayn incelenmi sonular ekil-2,3 de gsterilmitir. Karmlarda 48 AFS nolu ile yresi kumu kullanlmtr. 51 x 51mm boyutunda hazrlanm standart numunelere, 1 reaksiyonunun tamamlanmas gerekli teorik gaz verme sresinin (teorikx) katlar kadar sre, lOlt/dak. debide gaz verilmitir. Daha sonra 15 dakika bekletilen numunelerin basma mukavemetleri bulunmutur. 2.0 modll sodyum silikatn kullanlmas durumunda, 32

2.6 modll sodyum silikatn kullanlmas durumunda sodyum silikat oran arttka basma mukavemeti artmtr, nk fiziksel ve kimyasal reaksiyonlar tamamlanma frsat bulmutur. Gaz verme sresi arttka basma mukavemetleri artmtr. %3 sodyum silikat ieren numunelerde olduu gibi, gaz verme sresi an uzatlrsa, basma mukavemetinde azalma gzlenmitir. Yksek modll sodyum silikatlar kullanldnda, (1) reaksiyonunun tamamlanmas iin gerekli gaz verme sresi ksalmtr (ekil 3)
Maa ve Kalplanl Depolama zellikleri:

Hazrlanan maa veya kalplarn basma mukavemetleX3 5 0 5 7 X3 A X3 5 7 O X3 5 7 1 1

7 11 11 .

11

"E
1 1 UJ

70 60
50

= /o 5Cam suyu = /o <Cam suyu O =/. 3 Cam suyu

= %6Cam suyu

100

UKAVE^

^ - - *

80 '

60 u
30

"T" x.

40 |
Ol

20

m 10

1 0 E .. 2Q 2b GAZ VERME SURES (sn)

ekil 3-

2.6 modll sodyum silikat kullanldnda gaz verme sresi ve kullanlan sodyum silikat oranna gre basma mukavemetinin deiimi.

MHENDS VEMAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

EME

<
T.

<

a.

rinde, karmda kullanlan sodyum silikatdaki fiziksel dehidrasyon devam ettii srece deiim gzlenir. Depolamada mukavemetin etkilendii parametreler, balayc modl, miktan, Be' deeri, ortam nemi ve scakldr. Dk modll sodyum silikat ile hazrlanan maalarn depolama zellikleri, yksek modll sodyum silikatlarla hazrlanan maalara nazaran daha iyidir. Gereinden fazla gaz verilmi numunelerin depolama zellikleri iyi olmayp, mukavemet dme eilimi gsterir. Nemli ortamda maa ve kalplarn bekletme zellikleri, kuru ortama nazaran daha iyidir. Yksek Scaklk zellikleri: Maa ve kalplarn scak mukavemetleri 400 C ye kadar der, 400 C - 535 C aras ykselir Daha yksek scaklklarda Na2 ve silis kumu arasndaki reaksiyonlar ve minaralojik deiimler sonucu dmeler gzkr. 400C-535C aras mukavemet ykselmelerinin nedeni reaksiyona girmemi sodyum silikatn dehidrasyonudur. Maalarn, dkm ilemi sonras souduktan sonra sahip olduu mukavemete "kalc mukavemet" denir. Kalp bozma ilemi iin kalc mukavemetin dk olmas gereklidir.
Kalc Mukavemeti Azaltma Yntemleri:

maalarn kalp mukavemetleri yksektir. Yksek modll sodyum silikatlar kullanldnda, kalc mukavemetler dk olacandan dkm sonu kalp bozma ilemi kolaylar. Kalc mukavemeti drmek iin, demiroksit, kil, kmrtozu gibi ilaveler tavsiye edilebilir.

SONULAR
1. Karmlarda yeterli mukavemeti salayacak minimum oranda sodyum silikat kullanlmaldr. 2. Ar srede gaz vermekten kanlmaldr. 3. Yksek modll sodyum silikatlarla hazrlanan maa ve kalplar uzun sreli bekletilmemelidir. 4. Hazrlanan karmlar minimum gecikme ile kullanlmal, gaz verilmeden nce saklanmas gerekiyorsa atmosferle temas nlenmelidir.

KAYNAKA 1 2 3 4 DETERT, M.W. "Foundry Core Practice" 3. Edition AFS Des Flaines, (1966) NCHOLAS, K.E.L., "The CO -Silicate Process in Foundries" Birmingham, BCIRA, (1972) METALS HANDBOOK, Vol 8, "Forging and Casting" 8. Edition ASM, (1973) KOMA, O.S., "Dk modll cam suyunun kullanld sodyum silikat-CO ynteminin zelliklerinin gelitirilmesi", I. Ulusal Dkm Simpozyumu, Eyll (1981) KOMA O.., "2.2 modll cam suyunun kullanld sodyum silikat-CO sisteminde, parametrelerin incelenerek zelliklerin gelitirilmesi" 8. Metalrji Kongresi, Ekim (1984) GOTHERDGE. J., "Wider Application of Sodium Silicate-CO Process" AFS Transactions Vol 87, (1979).

Karmlarda yksek oranda sodyum silikat kullanm kalc mukavemeti ykselttiinden, kanmda yeterli basma mukavemetini salayacak minimum oranda sodyum silikat kullanlrsa kalc mukavemet nemli lde azalr. Dk modll sodyum silikatlarla hazrlanan kalp ve

ISSR-T-R-T-F-K Demir-elik sektrnde U D 1 X 1 L | 1

MAKNE SANAY VE TCARET A.
Yldz Posta Cad. 48/5 Esentepe-stanbul-Turkey Tel.: (1) 1725900 Tlx.: 26 273 brt (tr)

yurt d ihtiyalarnz karlar.

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

33

Gelimekte olan Afrika lkelerinde dkmclk sorunlar

Anadolu niversitesi Metalrji Aratrma Enstits Mdr |Eskiehir Hzla artan nfus, lleen topraklar, yetersiz veya deerlendirilemeyen doal kaynaklar, yetimi eleman azh gibi dev sorunlarla uraan az gelimi Afrika lkelerinin hepsi de yaayabilme abalarnda endstrilemenin ne derecede nemli olduunun bilincinde gibi grlmektedir. Bu nedenledir ki temel bir retim yntemi olan dkmclk btn bu lkelerin kalknma abalarnda nemli bir yer almaktadr. Verilen bu neme ramen ancak birka lkede (rnein, Tanzania, Kenya) dkmclk belirli bir aamaya ulaabilmi, dier lkelerde d yardmlara ramen basan salanamamtr. Bu lkelerde baarszln birinci derecede nedenleri unlar olmaktadr: 1. Uzman, usta dzeyinde eleman yokluu, 2. Ham maddede da bamllk, 3. Nakliye glkleri, 4. Mali kaynaklarn yetersizlii. Bu saylan nedenler arasnda en nemlisi ilk madde, uzmanlam, ustalam eleman yokluudur. Yllardr yurt dndan salanan uzmanlara ramen yerli ustalam elemanlarn hl yetitirilememi olmasnda, yabanc uzmanlarn yetitirecekleri belirli dzeyde temel eitim grm eleman bulamamalarnn, yetien az saydaki elemann petrol zengini lkelerde kolayca i bulabilmelerinin byk rol vardr. Dkm endstrisi gibi ar, kirli i kollan, bu lkelerde lise ve dengi sanat o kullan mezunlarnca cazip bir i alan olarak kabul edilmektedir. Beden gc ile yaplan iler genelde hakir grlmektedir. Bunda nesiller boyunca yerli halk masa banda verdikleri emirlerle zorla altran beyazlarn yaratt imajn byk etkisi olduunu kabul etmek gerekir. Hammadde sorununun banda metalurjik kok gelmektedir. Gelimi lkelerin ilgisini ekecek dzeyde ispatlanm kmr yataklar olmayan lkeler, rnein, Somali, metalurjik kok an baka yollarla kapatmaya almaktadr. Bu yollardan birisi sv yakta dayal dner ocaklar kullanmak ki bu da yakt ynnden da bamldr, dieri odun kmr kullanmakta. Odun kmr pahal olmasna, zaten hzla azalmakta olan ormanlarn tahrip edilmesine yol amasna ramen, alternatif olmaynca mecburen kullanlmaktadr. Kupollerde odun kmryle eritme yaplrken metal scakl dk olmakta, ince kesitli paralarn dkm byk glkler yaratmaktadr. Kupollerde metalin istenilen scaklkta olmas, kmrn cinsi, kmr yata ykseklii ve geirgenlii ve hava miktarna yakndan baldr. Odun kmr kullanlrken kmrn ar yanmasn nlemek, yatak yksekini sabit tutabilmek iin havann kslmas gerekir. Dier taraftan yatak boyunca basn d yaktn ortalama apnn karesiyle ve boluklarn drdnc kuvvetinin tersiyle orantl olduundan, ufak paracklar ve kl* Yazar halen UNIDO tarafndan desteklenen "Somali'de Dkm Endstrisinin Reorganizasyonu" projesini yrtme grevini srdrmektedir.

Do. Dr. Nihat KINIKOLU *

den oluan yatan aksine daha fazla havaya ihtiya duyaca ortaya kar. Somali'de yaplan deneyler odun kmr ile eritme yaplrken, kok iin gerekli hava miktarnn yars kullanldnda en yksek metal scakln elde edilebildiini, dier bir deyile yatak yksekliinin geirgenlikten daha nemli rol oynadn gstermitir. Dk hava miktar ve 1/1 yakt metal oran ile 6-8 saat sreyle scak metal alnabilmekte, yatak ykseklii bu sre ierisinde az ok sabit tutulabilmektedir. Afrika'da dkmcln bir dier ilgin sorunu da dkme hazrlanan kalplar birka gn ierisinde yuva yaparak tahrip eden termitlerdir. Mazot, gazya termitleri kalplardan uzaklatrldndan kalplara bu svlar serpilmekte fakat bu defa da dkm srasnda kan gazlar sorun olmaktadr. u anda termitlere kar alnan en etkili nlem kumu sk sk eleyerek ve deirmenden geirerek yumurta ve yuvalarn tahrip edilmesidir.

Trkiye Afrika'daki Metalrji Endstrisine Nasl Yardmc Olabilir? Eleman Yetitirilmesi

Az gelimi ve gelimekte olan lkelerin eleman an kapatmak iin 1981'de Birlemi Milletler Endstriyel Kalknma Tekilat'na nerilen, aada ana hatlaryla aklanan i ba eitim program yeterli mali destek salanabildii takdirde Anadolu niversitesi Metalrji Aratrma Enstits ve Ak Eitim Fakltesi'nce 1988 ylndan itibaren uygulamaya konacaktr. Program dkm dalnda yaplacak i ba eitimi ile balatlacak, zamanla konular geniletilerek retim dallarnn ounu kapsar hale getirilecektir.

Programn amac yurt dnda uzun sreli eitim yerine az gelimi ve gelimekte olan lkelerin usta, uzman aday rencilerini kendi i yerlerinde altrarak eitmek, bylece: a) Eitim sresince elemandan retimde yararlanmak, b) Eleman uzun sre i yerinde tutabilmek, c) yerinin ihtiyalarna gre deiebilen bir eitim uygulamak, d) Eitim sresince retim kalitesini artrmak, i yerine "trouble shooting" hizmeti vermektir. Eitim program ksaca u ekilde uygulanacaktr: 1. Programa katlacak dkmhanelerin her konu iin iki lise ve dengi sanat okulu mezunu renciyi ie almas. 2. Dkmhanelerinde yapacaklar 6 haftalk bir almadan sonra ii rencilerin bilgileri, i tanmlan, zgemileri ile i yerinin imknlarnn dkmhane yneticilerince ICTC'ye bildirilmesi. 3. ki ay sre ile ICTC'de teorik ve pratik eitim. ICTC' deki eitim, dkmhane yneticilerince hazrlanan dkmhanenin sorunlarn kapsayan rapora, renci ii tarafndan doldurulacak kalite kontrol ve bilgi formlarna dayanlarak her renci iin ayr ayr planlanr. iye eitimi yannda karlalan glkleri nasl zecei, rnein, belirli bir hatay nasl giderecei retilir. 4. yerinde ICTC tarafndan hazrlanan program takibederek 10 ay alma. 5. Madde ve drdn 4 yl sreyle tekrar edilmesi ve 4 yln sonunda istenilen dzeye ulaan ii renciye "teknisyen mhendis" Unvannn verilmesi. Programn lkemiz asndan yarar ilerde lkelerindeki kurulularda nemli grevler alacak elemanlarn Trkiye'de yetimesi, bu lkelerdeki endstriyel ihtiya ve imknlarn devaml arivlendii bir merkezin Trkiye'de kurulmu olmasdr. Ancak btn bunlar merkez baka bir lkede kurulmadan Trkiye'nin harekete geebilmesi ile mmkn olacaktr.
MHENDS VEMAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Uluslararas Danmanlk ve ba Eitimi Merkezi (International Consultancy and Training Center)

34

1944
- FETTWEIS - FREDE: Dkmclk Bilgisi, eviren: Cemal Doanay, stanbul 1944, Fazilet Basmevi - DKER, Mehmet: Dkm leri Meslek Teknolojisi, Konya 1944, Yeni Kitabevi "Teknik Eserler Serisi: 4" - BULMAN, Feyzi: Dkmclk, Pratik Torna, Freze, Tesviye ve DkUmclk, stanbul, nkilap Katabevi 1945 - BAYBURTLUOLU, Cell: Dkmcnn Kitab, stanbul 1945, Kenan Basmevi "Trkiye eker Fabrikalar Anonim irketi Neriyat: 7" 1946 - GARRE, Bernward: Pratik Metallograf, eviren: Fehmi Erenberg stanbul 1946, ME Basmevi "Erkek Teknik retim Okulu Ders Kitaplan Serisi Genel: 15"

Bibliyografya
lkemizde Cumhuriyet dneminde dkm konusunda yaymlanm kitaplar

Yk. Mh. Mustafa ARAL MMO st. b. Yayn Alt Komisyonu yesi

- MENEMENCOLU, Feridun: Demir ve Demir Olmayan Madenler Dkm Bilgisi, stanbul 1946, brahim Horoz Basmevi 1947 - AY AT, smet R.: Malzeme Bilgisi 1. Blm, Demir ve elik, Konya 1943, Yeni Kitap Basmevi - UHADAR, Nurettin: Madenlerin Mekanik Teknolojisi. mal Usulleri, 1. Cilt, Dkm, stanbul 1947, T Ktphanesi: 124" - TOROL, hsan: Yal Maa Kumu, Konya 1947, Yeni Kitap Basmevi "Teknik Eserler Serisi: 13" 1948 - UHADAR, Nurettin: Metallograf 1. Cilt, Teorik Esaslar, stanbul 1948, irketi Mrettibiye Basmevi "T Ktphanesi 157" - GRGN, smail mer: Karabk, stanbul 1948, Osmanbey Basmevi - TRKDEMR, Hseyin: Genel Teknoloji. Erkek Sanat Enstitleri Tesviyecilik, Demircilik, Modelcilik ve Dkmclk Blmleri, Snf: 3 stanbul 1948 Teknik Kitaplar Yaynevi "Teknik Kitaplar Yaynevinin Teknisyenler Kitaplar Serisi" 1950 - Trkiye Demir ve elik Fabrikalar Messesesi stanbul 1950 Pulhan Matbaas 1954 - GER, Dr. Erdun Doan: eliklerin Plastik Alandaki Yorulma Mukavemetine Metallurjik Faktrlerin Tesiri, stanbul 1954, Teknik niversite Matbaas "T.C. T Ktphanesi 1955 - FDANER, Sabri: Dkmclk Meslek Teknolojisi, Snf: 5 Ankara 1955, Ders Notu

lkelerde, bilim, teknoloji ve sanayiin gelimesinin bir gstergesi de, bu alanlarda yaplm aratrmalar ve basl eserler olmaktadr. Bu almada, lkemizde Cumhuriyet dneminde dkm ve ilgili konularda yaymlanm zgn ve eviri kitaplarn bir kaynakas verilmektedir. Amalanan, dkmcln lkemizdeki tarihsel boyutunu bilgilenmeye sunmak ve son yllarda lkemizde yaymlanm kitaplardan, aratrmaclarn ve uygulayclarn etkin yararlanmalarna katkda bulunabilmektir. almada "Trkiye Bibliyografyas" temel alnmtr. Cumhuriyet dneminde rastlanan ilk kitabn basm ylndan balayarak ve yllar esas alnarak sralama yaplmtr. Ayn yl iinde yaymlanm kitaplar ise yazar adna gre alfabetik olarak sralanmtr. phesiz alma eksiklikler tamaktadr. Ancak, dergimiz profesyonel kadrolardan olumamaktadr ve bu konuda yaplacak eletirileri kabul ettiimiz lde tm makina mhendislerinin MHENDS VB MAKNA'ya katkda bulunmalarn isteme hakkmz vardr. Dileimiz, bu kaynakadaki eksiklikleri, konuya ilgili okurlarmzn uyar ve katklaryla, dkm konusunda yaymlanmas dnlen bir dier sayda gidermek ve MHENDS ve MAKNA 'da, srekli olarak makina mhendisliinin her dalnda bu tr ve daha kapsaml kaynakalarn, makaleler dzeyinde de yer almasn salamaktr. 1940 - ERSMER, Aram: Makina Teknolojisi ve Dkmclk, stanbul 1940, Ak - n Basmevi - FLEURY, C: Makina Tenolojisi, 1. Ksm: Dkmclk, eviren: Melih Koei, stanbul 1940, M.M. Matbaas - TOROL, hsan: Kalp Kumu, Konya 1940, Yeni Kitap Basmevi 1942 - TEREM, Dr. Haldun: Metallurji, stanbul 1942, Kader Basmevi

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

35

 PERRET, R.: Hafif Alamlann Dkm, evirenler: Prof. Nurettin uhadar Do. Aram Ersmer, tstanbul 1955, Teknik niversite Matbaas "TC. T Ktphanesi Say: 3 2 1 " 1956 ANIK, Selahaddin: Trkiye'deki Balca Kalp Kumlar zerinde Bir Etd, tstanbul 1956, Marifet Matbaas "T Makina Fakltesi, Makina Malzemesi ve mal Usulleri Enstts Yayn" ERSMER, Do. Aram: eliklerin Modem Tretman, tstanbul 1956, T Matbaas "TC. T Ktphanesi 1957 DEMtRDKEN, Mustafa: Dkmclk Meslek Teknolojisi Notlar (Erkek Sanat Enstitleri iin) 1. Blm, Snf. 2, stanbul 1957, Matbaaclk Okulu ERTEN, Dr. M. Hayri: Genel Metallurji, stanbul 1957. Berksoy Matbaas "Zonguldak Maden Teknik Okulu Kitaplar" 1958 Metallurji Notlan: Ankara 1958, Harb Okulu Basmevi "Harb Okulu Meslek Hazrlama Snf Notlarndan" MITSCHE, Roland: Dkme Demir Sahasndaki Yenilikler, eviren: Do. Aram Ersmer, ... 1958, irketi Mrettibiye Basmevi Trkiye Ticaret Odalar, Sanayi Odalar ve Ticaret Borsalar Birlii (Ankara): Trkiye'de Pik ve elik Dkm Sanayii, Ankara 1958, Trkiye Ticaret Odalar, Sanayi Odalar ve Ticaret Borsalan Birlii Matbaas Dkm Sanayii Prodktivite Kurumu (tstanbul): Dkm Kurumu Ana Nizamnamesi, Ankara 1960 ANIK, Do. Selahaddin: Dkme Demirin Kayna, tstanbul, 1960, zmir Matbaas "Trk Kaynak Cemiyeti Yaynlan N o : 3 " ERSMER, Do. Aram: Makina Teknolojisi Malzeme Bilgisi, 1. cilt stihsal, tstanbul 1960, Marifet Matbaas "TC. T Teknik Okulu Ktphanesi Say: 12/1" ERSMER, Do. Aram: Makina Teknolojisi mal Usulleri,Dkm.Kaynak Plastik ekil Verme, istanbul 1960, Marifet Matbaas "TC. T Teknik Okulu Ktphanesi Say: 12/4,5,6" Dkm Atelyesi retmenleri: Dkmclk Meslek Teknolojisi, Ankara 1960 Trkiye Demir ve elik letmeleri Umum Mdrl: Trkiye Demir ve elik letmeleri, tstanbul Trkiye Ticaret Odalar, Sanayi Odalar ve Ticaret Borsalan Birlii (Ankara): The Iron and Sict: ..aug Industry in Turkey 1958, Ankara 1960, Trkiye Ticaret Odalar, Sanayi Odalar ve Ticaret Borsalar Birlii Matbaas

1961 - KOSTER, Prof. Dr. W.: Metallografinin Metal Tekniindeki nemi, Homojen Kat Eriyik Fazlarna Hal Deimeleri. Srekli Miknats Malzemelerin nkiaf, evirenler: Prof. Dr. Muzaffer Saman - Mustafa Birgi, tstanbul 1961, zmir Matbaas "Makina Malzemesi ve mal Usulleri Enstits, T Makina Fakltesi No: 19" - SCHEIL, Prof. Dr. E.: tektik Billurlama. eliin Semantasyonu: Dkme Demirin Billurlamas, eviren: Prof. Dr. Muzaffer Saman, stanbul 1961, zmir Matbaas "Makina Malzemesi ve mal Usulleri Enstits, T Makina Fakltesi No: 20" - (Trkiye Demir ve elik letmeleri): Trkiye Demir ve elik iletmeleri, tstanbul 1961, Apa Ofset Basmevi. 1962 - BLONC, M. Georges: 1- Dkm Sahasnda Fransa'da Tatbik Edilen Aratrma Usulleri. 2- Dkm Sahasnda Yeni Aratrma Temaylleri, 3- Sv Haldeki Dkme Demire Yaplan ilemlerde Islahatlar, 4- Dkm Alamlarnda Gaz, evirenler: Do. Dr. Aram ERSMER Yusuf Tekiz. tstanbul 1962, tskender Matbaas "Makina Malzemesi ve mal Usulleri Enstits, T Makina Fakltesi N o : 2 1 " - Antalya Ferrokrom ve Karpit Fabrikas: (Societe Anonyme pour I' Industrie Electromettalurgigue) Yaymlayan Elektro Metallurji Sanayi A.. Ankara 1962, Dou Matbaaclk ve Ticaret Ltd. ti. 1963 - CANKUT, Sezai: Genel Metallurji Notlan, stanbul 1963, T Matbaas. "TC. T Ktphanesi Say: 559" - ATAKLI, Do. Osman Nuri: Model Teknii, tstanbul 1963, Kutulmu Matbaas - Ereli Demir ve elik Fabrikalan TA. Ereli Demir ve elik, 1963 - GUY, Prof. Dr. Albert G.: Fiziksel Metallurjinin Esaslar (Malzeme Bilgisi) eviren: Prof. Dr. Doan F. Gcer, stanbul 1963, T Matbaas "T Ktphanesi Say: 5 3 3 " 1964 - BRG, Dr. Mustafa evket: Untersuchungen ber den Einfluss der Warmebehandlung auf die Kristallisation und Eigenschalten glassig-kristalliner Workkstoffe, Doktora tezi, TC T Ktphanesi, tstanbul 1964, skender Matbaas - Dkmbirlik, zmir Dkmcler ve zabeciler Cemiyeti, zmir 1964, Nefaset Matbaas 1966 - AKBIYIK, Hasan: Malzeme Bilgisi-Demir ve elik, Ankara 1966, Ongun Kardeler Matbaas

36

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

- ENDERSON, HJ>.: Beyaz Temper Dkmde Yap Bileenlerine Tesir Eden Faktrler ve Yapnn zelliklerine Etkisi, eviren: A. GUltekin, istanbul 1966, T Maden Fakltesi - AYTEKN, Prof. Dr. Veli: Metallurji Termodinamii, stanbul 1966, Berksoy Matbaas "TC. T Ktphanesi Say: 6 7 6 " - TtRYAKOLU, E.: Dkmlerde Besleyici Boyutlar, T Maden Fakltesi, istanbul 1966, Metallurji Sempozyumu - TULGAR, Dr. H.Erman: BaO-CaO-MgO-SiO2 Drtl Sisteminde Kat Halde Faz Balantlar (Doktora Tezi), T Maden Fakltesi, istanbul 1966, Ar Kitabevi 1967 - ERSMER, Prof. Aram-Tayfun Uzunova: Demir Dkm, istanbul 1967, T Ktphanesi Say: 7 0 2 " - GUY, Prof. Dr. Albert G.: Fiziksel Metalrjinin Esaslar (Malzeme Bilgisi) 2. Basm, eviren: Prof. Dr. Doan E. Gcer, stanbul 1967, t T Makina Fakltesi Ofset Atelyesi "TC. T Ktphanesi Say: 710" - KOCH, Prof. Dr. Helmut: Kaynak Balantlarnn Metalrjisi, eviren: Dr. efik Gle, stanbul 1967, T Matbaas "T Makina Fakltesi Makina Malzamesi ve mal Usulleri Enstits no: 2 8 " - Metallurji Simpozyumu 13-18 Haziran 1966: stanbul 1968, skender Matbaas "TBTAK Proje No: MAG - E - 4" 1968 - EEN, Doan: Cevher Hazrlama Metodlan, 1968 "Etibank Yayn 1968-3" - DEMOGLU, Macit: Pik ve elikte Alam Elemanlar, Ankara 1968 "Makina Mhendisleri Odas Yayn No: 3 1 " - Ferroalamlarn stihsali - Elektrometalurji, eviren: Dr. H. Erman Tulgar, stanbul 1968, T Matbaas "TC T Ktphanesi Say: 7 2 4 " - TULGAR, Dr. H. Erman: Metaluriistlere Denge Diyagramlar ( 1 . ksm) stanbul 1968, T Maden Fakltesi Ofset Bask Ateyesi 1969 - ATLLA, Durmu: ktisadi Devlet Teekklleri Dkmhaneleri zerinde Bir nceleme, Ankara 1969 "TC. Babakanlk DPT Mstearl Yayn No: DPT: 903 KD:117" - Demir Dkm ileri Destan, 1969 Talat Matbaas - Dkmclk, Ankara 1969 "nsan Gc Eitimi Genel Mdrl Program Yaynlan -Genel Yayn No: 2 1 0 "

- ERSMER, Prof. Aram: Makina Teknolojisi ve Malzeme Bilgisi (2. cilt) Metallografi (2. ksm) stanbul 1969. T Matbaas "T Teknik Okul Yaynlan Say: 6 9 " - ERSMER: Prof. Aram: Makina Teknolojisi mal Usulleri, Dkm, Kaynak, Plastik ekil Verme (2. bs.) stanbul 1969, T Matbaas "T Teknik Okul Yaynlan Say: 70" - KELLER, Dr. Hans-Klaus Eickhoff: Bakr ve Bakr Alamlan, eviren: Dr. efik GLE, stanbul 1969, skender Matbaas 'T Trk Teknik Haberleme Merkezi Yaynlan" 1970 - ARA, Nurettin: Kresel Grafitli Demir Dkm, Ankara 1970, Grsoy Basmevi, "Makina Mhendisleri Odas Yayn No: 4 5 " - BUTTS, Prof. Allisson: Metalrji Problemleri, eviren: Prof. Dr. Veli Aytekin, stanbul 1970, An Kitabevi Matbaas "TC T Ktphanesi Say: 802" - DURUSOY, A. Niyazi1 Madencinin El Kitab, Cevherden Sanayie Kadar, Ankara 1970, Matbaaclk ve Ticaret - Kendi Kendine Souk Demircilik ve Boruculuk, Hamdemir, Dkme Demir, Demir ve elik,(eviri) Editr: Nihad zcan, stanbul 1970 "Meslek Edinmek steyenlere: 3" - DURAN, Ali Duray: Dkmclk Modelle Kalplama lem Yapraklan, Ankara 1970 "MEB Mesleki ve Teknik retim Mstearl Etd ve Programlama Dairesi Yaynlan No: 5 4 " 1971 - CANKUT, Sezai: Elektrometalurji Prensipleri, stanbul 1971, T Maden Fakltesi Ofset Bask Atelyesi - Demir-elik ve Metalrji Semineri, Ankara 1971 Grsoy Matbaaclk San. "Milli Prodktivite Merkezi Yaynlan: 7 7 " - DENNS, W.H.: Demirden Gayri Metaller Metalrjisi, 1. ksm, Bakur, inko, Kurun, Alminyum, Kalay, eviren: Do. Dr. H. Erman Tulgar, stanbul 1971, T Matbaas "TC. T Ktphanesi Say: 8 4 2 " - DKE, Dr. Feridun: Magnezyum le Yaplan Kresel Grafitli Dkme Demir retiminde Bileim ve Baz Dkm artlannn Etkileri, (Doktora Tezi) T Maden Fakltesi, stanbul 1971, T Matbaas - DOMU, Halil: Demir Olmayan Maden ve Alamlann Ergitme Ocaklar, Ankara 1971, Erkek Teknik Yksek retmen Okulu Matbaas Dkm Arzalan Atlas (Atlas of Detectes in Castings) ngiltere Dkmcler Birlii, eviren: Dr. Reat Sanba, Ankara 1971, nder Matbaas "Makina Mhendisleri Odas Yayn No: 6 2 "

MHENDS VEMAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

37

- DURAN, Ali Duray: Dkmlerin Temizlenmesi ve Temizleme Makinalan le Dkm, Ankara 1971, Laboratuvar Ders Notlan - ERSMER, Prof. Aram-Tayfun Uzunova: Demir Dkm (2. basm), istanbul 1971, T Matbaas "TC. T Ktphanesi Say: 829" - SCHEER, Leopold: elik Nadir (2. basm) eviren: Prof. Dr. Muzaffer Saman, stanbul 1971, Osmanbey Matbaas 1972 - AYTEKN, Prof. Dr. Veli - Dr. Ergin N. avuolu: Dkm Prensipleri (1. ksm),lstanbul 1972, T Maden Fakltesi Ofset Bask Atelyesi - CANKUT, Sezai: Ekstraktif Metalrji, stanbul 1972, T Matbaas "TC. T Ktphanesi Say: 884" - ELK, Sleyman: Temper ve Kresel Grafitti Dkme Demir, Ankara 1972, Yksek Teknik retmen Okulu Matbaas - DEMOLU, Macit: Basnl Dkm Cilt 1 .Ankara 1972, enyuva Matbaas "Makina Mhendisleri Odas Yayn No: 77" - ERSMER, Prof. Aram - Y. en: Genel Dkm, istanbul 1972, Ofset Matbaaclk Ltd. ti. - GUY, Prof. Dr. Albert G.: Fiziksel Metallurjinin Esaslar (Malzeme Bilgisi) 3. Basm, eviren: Prof. Dr. Doan E. GCER, stanbul 1972, T Makina Fakltesi Ofset Atelyesi "TC. T Ktphnesi Say: 872" - KLUZ, Jhon: Plastik ve Metal Dkm Kalplan (Moldmaking and Die Cast Dies for Apprentice Training), eviren: Gyasettin Erci, Ankara 1972, Baylan Matbaas "MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplar EtUd ve Programlama Dairesi Yaynlan No: 72" - LWER, Richard: Makina Modelcilii rnek ler, eviren ve adapte edenler: zcan Tuna - Ahmet Ege - A. Rt Dereliolu, Ankara 1972, Erkek Teknik Yksek retmen Okulu Matbaas "MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplan Etd ve Programlama Dairesi Yaynlan No: 74" - Modelcilik (Lehrblatt-SammlungModeltischler) eviren: Fethi ATAV, Ankara IV. Akam Sanat Okullan Mesleki Eitim Merkezi Mdrl -Arbeitstelle fr Betriecbilche Berutsausbildung Bonn, Ankara 1972, Trk Tarih Kurumu Basmevi "Meslek Eitimi in Altrmalar ve Aklamalar" - Temper Dkm, Kresel Grafitti Dkme Demir; Derleyen: Sleyman elik, Ankara 1972 - Trk Demir ve elik letmeleri Genel MdrlKarabk: Trk Demir ve elik iletmeleri Dkmhaneleri (The Turkisch Iron and Stell Works Foundries) zmir 1972, Ticaret Matbaaclk TA. 1973 - CANKUT, Sezai: Bakr Ekstraktif Metalrji Uygulamas, istanbul 1973, Da Matbaaclk Koli. ti.

UHADAR, Ord. Prof. Nurettin-Levon avan: mal Usulleri Laboratuar Deneyleri (Kum Dkm), istanbul 1973, T Matbaas "TC T Ktphanesi Say: 952" ERSMER, Prof. Aram: elik Dkm stanbul 1973, T Matbaas "TC. T Ktphanesi Say: 952" SEZER, Aziz: Otomat elikleri zabesinde Dikkat Edilecek Noktalar, 1973 "TBTAK Bilgi Profili No: 2" SEZER, Aziz: Trkiye'deki Demir Cevheri Tozlannn Peletlenmesi, 1973 "TBTAK Bilgi Profili No: 3" SEZER, Aziz: Demir Olmayan Metallerde Gaz Boluklarn Azaltmann Pratik Metodlan, 1973 "TBTAK Bilgi Profili No: 4" 1974 BELYAJEW, A.I. - L. A. Firsonowa- M. B. Rapport: Alminyum Metalrjisi eviren: M. Sezer, Ankara 1974 "Makina Mhendisleri Odas Yayn No:99" Centre Technigue des Industries de La Fonderie (Paris), Dkme Demir Kayna El Kitab, eviren: Burhan Ouz (Oerlikon Kaynak Elektrodlar ve Sanayii A.), stanbul 1974, Murat Matbaas DANNS, W.H.: Demirden Gayri Metaller Metalrjisi, 2. ksm eviren: Do. Dr. H. Erman Tulgar, istanbul 1974, T Matbaas "TC. T Ktphanesi Say: 1000" DOEHLER, H.H.: Basnl Dkm (Die Casting), eviren: M. evki Bayvas, Ankara 1974, Erkek Teknik Yksek retmen Okulu Matbaas. "MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplan Etd ve Programlama Dairesi Yaynlan No: 80" Dkmhane Ekipman ve Dkm lemleri: Derleyen: George D. Thomas eviren: Orhan S. Aan, Ankara 1974, TBTAK Fotoraf ve Klie Laboratuvan ve Ofset Tesisleri "TBTAK No: 238" FDANER, Sabri: Dkmclk Meslek Teknolojisi, 1. cilt, Ankara 1974, Erkek Teknik Yksek retmen Okulu Matbaas "Erkek Teknik Yksek retmen Okulu Yayn No: 19" META, elikhane Refrakter Malzemeleri El Kitab, zmir 1974, Ticaret Matbaaclk TA Pres Dkm lemleri: Derleyen: George D. Thomas. eviren: Orhan S. AAN, Ankara 1974, TBTAK Fotoraf ve Klie Laboratuan ve Ofset Tesisleri "TBTAK No: 236" P"t*n Kalplan (Metal iler iin): Derleyen: George D. Thomas, eviren: Orhan . Aan, Ankara 1974, Tbitak Fotoraf ve Klie Laboratuvan ve Ofset Tesisleri "TBTAK No: 235" SAVSOT, Jean-Pierre: Kendi Kendine Dkmclk ve Kalplk, eviri: stanbul 1974 Dilek Matbaas "Meslek Edinmek steyenlere: 14"

38

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

 TEZER, Sadk-Dr. Ekrem Seluk: Trk Dkm Kumlar, 1974 TBTAK Bilgi Profili No: 35" - TEZER, Sadk: Dkmhanelerde Yolluk Boyutlandrma Yntemleri, 1974 "TBTAK Bilgi Profili No: 36" - TBTAK Bilim Kongresi 4.5.8.Kasm.l973 Ankara, IV. Bilim Kongresi Teblileri (Metalrji Mhendislii), Ankara 1974, TBTAK Fotoraf Klie Laboratuar ve Ofset Tesisleri "TBTAK Yaynlar No: 197" "Mhendislik Aratrma Grubu Serisi No: 15" Trkiye Demir ve elik letmeleri Genel Mdrl, Ankara-Divrii Konsantrasyon ve Pelet Tesisleri, Ankara 1974, Pan Matbaas - NAL, Tufan: Dkm Hatalar, 1974 "TBTAK Bilgi Profili No: 34" NAL, Tufan: Kupoldan Alnan Sv Metalin Dkme Hazrlan, 1974 "TBTAK Bilgi Profili No: 33" - NAL, Tufan-Sadk Tezer: Kupol Ocann altrlmas, 1974 "TBTAK Bilgi Profili No: 17" 1975 - BAYTA, Necdet: Dkm Teknolojisi, Ankara 1975, Madeni Dkmcler Demei, San Matbaas - BELYAEV, A.I.-L.A. Firsanowa-M.B. Rapor : Alminyum Metalrjisi, eviren: Murat Sezer, Ankara 1975 "TMMOB MMO Yayn No: 99" - TEZER, Sadk: Bakr ve Bakr Alamlarnn Eritilmesi, Ankara 1975, TBTAK Matbaas "TBTAK Bilgi Profili No: 49" TEZER, Sadk: Demir Dkmlerde Gaz Boluklarn Azaltma Yntemi, 1975 "TBTAK Bilgi Profili No: 39" - TEZER, Sadk: Maa Malzemeleri ve zellikleri, 1975 "TBTAK Bilgi Profili No: 40" - TULGAR, Dr. H. Erman: Metalurjistlere Denge Diyagramlar (l Denge Diyagramlannda Katlama Kademeleri), 2. ksm stanbul 1975, T Maden Fakltesi Ofset Bask Atelyesi NAL, Tufan: Alminyum Dkm in Kum Kalp Hazrlama Teknii, Ankara 1975 "TBTAK Bilgi Profili No: 45" NAL, Tufan: Alminyum Eritilmesi, Ankara 1975 "TBTAK Bilgi Profili No: 46" NAL, Tufan: Kalp Kumu Hazrlama Tesisi, Ankara 1975 "TBTAK Bilgi Profili No: 44" NAL, Tufan: Temper Dkme Demir, Ankara 1975 "TBTAK Bilgi Profili No: 38" 1976 ARA, Nurettin: Bakr, Nikel, inko Alamlarnn Dkm, Gebze 1976, TBTAK MBEAE Matbaas

BOR, Do. Dr. Fuat Yavuz: Ekonomik Metalrji 1. Blm, Maden Yataklar ve Deerlendirilmesi, Maden ve Metal Piyasas, stanbul 1976, T Maden Fakltesi Ofset Bask Atelyesi AVUOGLU, Do. Dr. Ergin - Aydn Atasoy: Dkm Teknolojisi Kum Deneyleri, stanbul 1976, T Maden Fakltesi ERSMER, Prof. Aram: Bakr Alamlarnn Dkm ve Isl lemleri, stanbul 1976, T Matbaas TC. T Ktphanesi Say: 1046" FLEMINGS, Merton: Dkm ve Katlama Teknii, eviren: Metin Baaran, stanbul 1976, T Matbaas GEZC, Do. Dr. Ruen: Dkm Teknii, Makina Mhendislii El Kitab Cilt 2., Ankara 1976, Maya Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti. "TMMOB MMO Yayn No: 100" SNMEZLER, Erturul: En ok Kullanlan Dkm Kumlarnn zellikleri,Gebze 1976, TBTAK MBEAE Matbaas IIK, Dr. A. Hikmet: Az Alaml (AISI 3340) Krom-Nikel eliinde Ostenit Tane Boyutunun ve AC^ ve AC3 Dnm Scaklklar Arasndaki Isl lem Uygulamasnn Temper Gevrekliine Etkisi, stanbul 1976, T Maden Fakltesi 1977 ARA, Nurettin: Bakr, Nikel, inko Alamlarnn Dkm, TBTAK Marmara Bilimsel ve Endstriyel Aratrma Enstits Malzeme Aratrma nitesi, Kocaeli 1977, MBEAE Matbaas BOR, Do. Dr. Fuat Yavuz: Ekstraktif Metalrji Prensipleri 1. ksm, stanbul 1977, Matbaa Teknisyenleri Basmevi "TC. T Ktphanesi Say: 1079" ELK, Sleyman: elik Dkmcl, Ankara 1977 Dkm Para ekillendirilmesindeki lk Bilgiler ve Model Kostrksiyon rnekleri: Ankara 1977 GCER, Prof. Dr. Doan E.-Dr. Nihat KnkoluNusret Parldar: Kontroll Katlatnlan AL - AL3 Ni tektiinde Byme Dorultusunun Fazlar Arasndaki Oryantasyon zerine Etkisi, TBTAK Marmara Bilimsel ve Endstriyel Aratrma Enstits Malzeme Aratrma nitesi, Kocaeli 1977 Hassas Dkm Teknii le Prototipler Gelitirme Projesi, Kocaeli 1977, TBTAK MBEAE Matbaas "TBTAK Marmara Bilimsel ve Endstriyel Aratrma Enstts Aratrma nitesi Gelime Raporu Nr:l" 1978 BUTTS, Prof. AUison: Metalrji Problemleri 2. Basm, eviren: Prof. Dr. Veli Aytekin, stanbul 1978, T Matbaas "TC T Ktphanesi Say: 1130" FLZER, Ziya-Orhan Ziya rkin: Genel Makina Model39

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

cilii 1. Cilt, tstanbul 1978, M.E. Basmevi "MT Temel Ders Kitaplar Serisi - MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplar Etd ve Programlama Dairesi Yaynlan No: 14" Genel Dkm Bilgisi, Orta Dereceli Endstriyel Teknik retim Okullar Temel Ders Kitab 1. Cilt, Ankara 1978, Emel Matbaaclk Sanayii "MT Temel Ders Kitaplar Serisi-MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplar Etd ve Programlama Dairesi Yaynlan No: 9" KAAR, Sevim: elik ve Dkm Yzeylerin Boyanmas, Ankara 1978 "TBTAK Bilgi Profili No: 6 3 " KISAKREK, Dr. kr Ergin: Ufak Ktk Dkmlerinde Kolonsal/E-Eksenli Dnm Mekanizmasnn Kurun-Antimuan Alamlannda. ncelenmesi. Doentlik Tezi, tstanbul 1978, Boazii niversitesi Matbaas 1979 Asil elik: Kaliteli elik retim Tesisleri, tstanbul 1979, Cihan Matbaaclk A BAOGLU, Tamer: Bronz Dkm, stanbul 1979 "Devlet Gzel Sanatlar Akademisi Yayn No: 63" Dkmclk, Modelle Kalplama ve Maa Yapm Yapraklan: Endstri Meslek Lisesi, 1. snf, stanbul 1979, M.E. Basmevi "Temel Ders Kitaplar Serisi - MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplar Etd ve Planlama Dairesi Yaynlan No:18" DURAN, Ali Duray: Endstri Meslek Lisesi Dkm Blm Modelle Kalplama Yapraklan, 1. Snf, stanbul 1979, M.E. Basmevi "Temel Ders Kitaplan Serisi - MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplan Etd ve Planlama Dairesi Yaynlan No:31" DURAN, Ali Duray-Sleyman elik-Cumhur Szen-A. Saran-M. zkalay-. Atalay: Endstri Meslek Lisesi Dkmclk Blm Yapraklan, Modelle Kalplama ve Maa Yapm, 1. snf, stanbul 1979, ME Basmevi "Temel Ders Kitaplar Serisi - MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplan Etd ve Planlama Dairesi Atelye retim Yapraklan Serisi No: 18" DURAN, Ali Duray - Sleyman elik - Cumhur Szen: Endstri Meslek Lisesi Dkm Blm ve lem Yapraklan, 3.snf, stanbul 1979,ME Basmevi, "Temel Ders Kitaplan Serisi, MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplan Etd ve Planlama Dairesi Atelye retim Yapraklan Serisi No: 13" DURAN, Ali Duray - Sleyman elik - Cumhur Szen: Endstri Meslek lisesi Dkm Blm, Maa Yapm t ve lem Yapraklan, 2. snf, Ankara 1979, Babakanlk Basmevi "Temel Ders Kitaplan Serisi-MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplan Etd ve Planlama Dairesi Yaynlan No: 41" Endstri Meslek Lisesi Makina Modelcilii Blm Yapraklan,3. snf, stanbul 1979, ME Basmevi "Temel Ders Kitaplan Serisi - MEB Mesleki ve Teknik

retim Kitaplan Etd ve Programlama Dairesi Atelye retim Yapraklan Serisi No: 30" FtLZER, Ziya-Orhan Ziya rkin: Genel Makina Modelcilii, Orta Dereceli Endstri Teknik retim Okullar Temel Ders Kitab, 2. cilt, TC MEB Devlet Kitaplan Mdrl, stanbul 1979, ME Basmevi "Ders Kitaplan Serisi-MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplan Etd ve Programlama Dairesi Yaynlan No:30" - Genel Dkm Bilgisi: Orta Dereceli Endstri Teknik retim Okullan Temel Ders Kitab, 2. cilt, TG MEB Devlet Kitaplan Mdrl, stanbul 1979, ME Basmevi "Ders Kitaplan Serisi MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplan Etd ve Programlama Dairesi Yaynlan No: 44" RKN, Orhan Ziya-lhsan Erkk-lsmet Anlaan: Endstri Meslek Lisesi Makina Modelcilii Blm ve lem Yapraklan 2. snf Ankara 1979, Babakanlk Basmevi "Temel Ders Kitaplar Serisi MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplan Etd ve Programlama Dairesi Yaynlan No:42" JUNGBLUTH, Prof. Dr. Hans: Demir Dkmhanesi, eviren: Do. Dr. Metin Ylmaz Grleyik, Ankara 1979, Kalite Matbaas "KT Makina-Elektrik Fakltesi Makina Blm Yaynlan No: 1" Makina Kalp ve malat Sanayii (stanbul): MKS Makina Kalp ve imalat Sanayii Pres Dkm Mamulleri, tstanbul 1979, Asa Mimeray Ofset Matbaaclk - PARILDAR, Nusret- Prof. Dr. Doan E. GCER: Ynlendirilerek Katlatnlm AL-AL Ni tektiinde Byme Geometrisi ile Faz Yaps ve Kristal Yn Balantlar Arasndaki likiler, TBTAK Marmara Bilimsel ve Endstriyel Aratrma Enstits Malzeme Aratrma nitesi, Kocaeli 1979, MBEAE Matbaas 1980 - AYTEKN, Prof. Dr. Veli: Metalrji Termodinamii, 2. basm, stanbul 1980, T Metalrji Fakltesi Ofset Bask Atelyesi "TC T Metalrji Fakltesi Say: 1" - AVUOGLU, Do. Dr. Ergin N.: Dkm Teknolojisi. Dkm Yntemleri. Dkme Demirler, l.cilt, stanbul 1980, T Matbaas "TC T Ktphanesi Say: 1177" Demir Cevheri Hazrlama, Sinterleme ve Peletleme: Ankara 1980 "TC Sanayi ve Teknoloji Bakanl Snai Eitim ve Gelitirme Merkezi Genel Mdrl Yayn No: 57" - ERDEN, Prof. Dr. Abdlkadir: Kalp Yapmnda Allmam Yntemler, Ankara 1980 "TC Sanayi ve Teknoloji Bakanl Snai Eitim ve Gelitirme Merkezi Genel Mdrl Yayn No: 59" HARPER, J.Dr Kresel Grafitli Dkme Demir retimi, eviren: Antranik endner - Burhan tkizer, Ankara 1980 "Snai Eitim ve Gelitirme Merkezi Genel Mdrl Yayn No: 66" - ZGZ, Dr. Sava: elik El Kitab, 7 fasikl, TMMOB

40

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Metalrji Mhendisleri Odas, Ankara 1980, afak Matbaas KARABA, Prof. Macit: Kalp Tasarm, malat ve Kalp mr ve Bakm, Ankara 1980 "TC. Sanayi ve Teknoloji Bakanl Snai Eitim ve Gelitirme Merkezi Genel Mdrl Yayn No: MERSN, Taner-Muhsin Tfeki: tndiksiyon Ergitme Teknolojisi, Ankara 1980 "Snai Eitim ve Gelitirme Merkezi Genel Mdrl Yayn No: 64" 1981 ARAN, Emel: Dkme Demirlerde Termoelektrik Gerilim lm le Silisyumun abuk Tayini Metodu, TBTAK MBEAE, Malzeme Aratrma Blm, Kocaeli 1981, MBEAE Matbaas Asil elik Sanayi ve Ticaret A stanbul:Yksek Vasfl ve Alaml elikler, stanbul 1981, Cihan Matbaaclk A COKUNER, Dr. Sedat: Snger Demir retim Teknolojisinin Gelitirilmesi, n deerlendirme raporu. TBTAK MBEAE Malzeme Aratrma Blm, Kocaeli 1981, MBEAE Matbaas ndksiyon Ergitme Teknolojisi Semineri, 11 - 22 Mays 1981, stanbul: ndksiyon Ocaklar, Hazrlayanlar: Taner Mersin-Muhsin Tfeki "TC. Sanayi ve Teknoloji Bakanl Snai Eitim ve Gelitirme Merkezi Genel Mdrl Yayn No: 86" ZDEMREL, Nuri: Dkmhanelerde Endksiyon Oca Pratii, Ankara 1981 PLESSING, Dr. Rudolf: Ark Ocaklarnda elik Yapm, evirenler: M. Ziya TUN - Trker Aykal, Ankara 1981 "TC Sanayi ve Teknoloji Bakanl Snai Eitim ve Gelitirme Merkezi Genel Mdrl Yayn No: 94" YAYLALI, Gnay: Dkm Sanayiinde Kalite Kontrol, Ankara 1981 "TC Sanayi ve Teknoloji Bakanl Snai Eitim ve Gelitirme Merkezi Genel Mdrl Yayn No: 86" 1982 DURAN, Ali Durav: Dkm s Makinalar, stanbul "MT Temel Ders Kitaplar Serisi. MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplar Etd ve Programlama Dairesi Yaynlan No: 63"

1983 ERDEM, Nshan: Ni 3 AL-Ni 3 Nb. tektik Karma Malzemesinin eitli Para Geometrilerinde Ynlendirilerek Katatrlmas, Gebze 1983, TBTAK MBEAE Matbaas TAN, Serdar: Demir-elik Sanayiinde Verimlilik (1982), Ankara 1983, "Milli Prodktivite Merkezi Yaynlan: 271" TAUSCHER: elik ve Dkme Demirlerin Yorulma Dayanm, evirenler: efik Gle-Ahmet Aran, Gebze 1983, TBTAK MBEAE Matbaas TEZEREN, Atilla: Dkm Sanayiinde Enerji Kullanm ve Tasarruf Potansiyeli, Ankara 1983, "Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar: 278" 1984 AVCI, Ahmet Ulvi: Dkmde Enerji Tasarrufu, stanbul 1984 "Yldz niversitesi Yaynlar Says: 178" AVCI , Ahmet Ulvi: Dkme Uygun Para Dizayn ve Model Teknii, stanbul 1984 "Yldz niversitesi Yaynlan Say: 177" BAARAN, Kemal: Curufalt Eritme Yntemi, Gebze 1984, TBTAK MBEAE Matbaas KARAGZ, Haydar: Vernikler Graftli Dkme Demir retiminde Proses Kontrol, Gebze 1984, TBTAK MBEAE Matbaas THELNNG, K.Erik: elik ve Isl lem/eviren: Do. Dr. Adnan TEKN, stanbul 1984, Hakan Ofset 1985 BAGUT, Reit: Heykel Dkm Teknolojisinin Gelitirilmesi, Gebze 1985, TBTAK MBEAE Matbaas KINIKOLU, Nihat: Dairesel Ynlendirilmi AL 3 NiAL tektiinde Yap zellikleri,Gebze 1985, TBTAK MBEAE Matbaas WL0DAWER, R: elik Dkmlerde Besleyici ve Soutuu Hesaplan, eviren: Do. Dr. Macit Yaman, Ankara 1985 "TMMOB Metalrji Mhendisleri Odas Yayn"

MHENDS VE MAKN A DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

41

ADANA UBEMZDEN
skenderun le Temsilciliimiz 23-24 Mays 1985 tarihlerinde sdemir Konferans Salonu'nda "Kapama ve Ayar Armatrleri" konulu seminer dzenlemitir. Seminere Vasta, Termo ve Klinger Firmalar katlmtr. Seminerde armatrlerin snflandrlmalar, standartlar, seimi, kullanma yerleri anlatlm ve firmalar rnlerini tantmlardr. Seminere 30 kii katlmtr. Ayrca 25 Mays 1985 tarihinde Aslanta Hidro Elektrik Santrali'ne teknik gezi dzenlenmitir.

BURSA BLGE TEMSLCLMZDEN MMO Bursa Blge Temsilcilii tarafndan dzenlenen Dokuma Makineleri Semineri 29 Nisan-3 Mays tarihleri arasnda Smerbank Tekstil Eitim ve Aratrma Messesesi'nce yaplmtr. Seminere, Kamu ve zel sektrde grevli makine, tekstil, elektrik, kimya ve endstri mhendisi 30 teknik eleman dinleyici olarak katlmtr. Seminerin ilk gn Uluda niversitesi, Tekstil Mhendislii Blm retim yesi Y.Do. Dr. Halil Rfat ALPAY; "Dokuma Makinelerinin Geliimi ye Gnmzdeki Durumu" hakknda bilgiler vermi, 30 Nisan Sal gn ise .T.. Tekstil Blm Bakan Prof. Mustafa KSEOLU "Dokuma Makineleri Mekanii"ni anlatmtr. Seminere retici olarak katlan M.K.E.K., Tekstil Makineleri Fabrikas Mdr Recep ETN'in "Dokuma Makinelerinin Yapm Sorunlan"m anlatt nc gn, Snmez Endstri Holding A..'nin ASF Dokuma Tesisleri'ne bir teknik gezi yaplmtr. Seminerin son iki gnnde, Ege niversitesi Tekstil Mhendislii Blm'nden Dr. Fikri ENOL "Modern Dokuma Makineleri", Ortadou Teknik niversitesi retim yeleri Do. Dr. Eres SYLEMEZ ve YX)o.Dr. Turgut TMER ise "Dokuma Makinelerinin Mekanizmalar" konularn ilemilerdir. Seminer 3 Mays 1985 akam katlm belgelerinin datld kapan kokteyli ile sona ermitir.
6 KUyu M PAZARTES

SORUNLAR VE YORUMLAR

Dokuma Makinalan Semineri'nin ardndan

I knmtimuk ba pa rd pa g t i m
m Bursa tibi fokumaafy* btfii kabu

Hrsa Ekonomi,
M a l BO S ,de konuan Yro. Uo. -

MUSA'NIN Ul OKHAK W OK OKUmM-aAZHl

nc
INLUK SYASI TCWHOAZETE~

Yksek kaliteyi ucuzamaledehm

)okuma Makineleri mineri" Bursa'da balad

-e Mimar ve Mhendisler Odalar iKiihmu ipd,u hd Bureo temsilcilii tara/ndan dokusu laiiiuu ktiu enen seminer 29 Nisand balad. lifio BURSA-TtCABFT '*l>"l lonnluluk haliag br"lrdl' BBuruBOlgBTsm- '"'l"'- Hm (leukHl nal uafjndan dUunls- * * " "*>'P olnaa. hm d. d*

Burfia'da bqslad

bVuun^-- -

nc

5S'3JSr ES!*, -

ex\rDnya'da3 "" |n milyon dokuma ? 1 tezgah var

*n i"^"!" w.
My

,.n ri Ttkilt Btim ..t A ^ I . I

sggs.,42
MHENDS VEMAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

Haziran 1985 aynda makina mhendislii hizmetleri ynnden tescilleri yaplan ve yenilenen kurulular
Belge No
80

Kuruluun Ad, Adresi ve Telefon Numaras ZEMAK MHENDSLK BROSU istikll Cad.Gkek ihan No : 211 Beyolu -STANBUL Tlf : 145 66 44

Belgenin Son Geerlilik Tarihi

Belge No 1415

Kuruluun Ad, Adresi ve Telefon Numaras GRKEM M H E N D S L K BROSU Gayret Sitesi D 1 Blok D. 3 Gayrettepe - STANBUL Tlf :166 18 16 GERMAK MHENDSLK i. Hakk GERELOLU 1.Sanayi Sitesi 155.Sk. No. 56 DENZL T l f : 2 1 684 - 21 685 ANLI MHENDSLK Abdi ipeki Cad. No: 72/5 Bayram paa-STANBUL Tlf : 576 82 21 D E N Z MHENDSLKM S A V R L K BROSU Gentrk Cad. Birlik ihan 17/11 Laleli - S T A N B U L Tlf : 626 64 93 UMUT MHENDSLK TAAHHT PAZARLAMA Ali Galip Bey Cad.No: 5, Kat 1/6 Gaziosmanpaa - S T A N B U L Tlf :578 00 27 - 578 86 71 HASAN Z D O A N M H E N D S L K BROSU Bozkurt Cad. No: 91/8 Feriky - ili -STANBUL ERSA MHENDSL K SAN. VE T C . KOLL. T Balarba Cad. N o : 2 Kat:2/4 Gaziosmanpaa - STANBUL Tlf: 578 31 91 TEKNK MAKNA MHENDSLK Halitpaa Cad. Peynirciolu ihan No. 33 Gaziosmanpaa - STANBUL Tlf : 578 85 30 H . A L KODEMR Saltak Cad. N o : 3 0 DENZL T l f : 2 1 276 T A A H H T - TESSAT PROJE M H E N D S L K , K O N T R O L L K VE M A V R L K L E R BROSU Sakarya Cad. Porsuk ihan Kat. 2 No, 209 ESKEHR Tlf: 38 393 PROTES Proje ve Tesisat Mhendislik Brosu Demirtapaa Mah. Tahl Cad. No.16 BURSA AYDIN MHENDSLK Hsreviye Sok. Gnay lan 7/35 Bakrky-STANBUL Tlf: 571 71 64 BAARI MAKNA MHENDSLK BROSU Mehmetaa Pasaj No. 11 orlu - TEKRDA Tlf: 1886

Belgenin Son Geerlilik Tarihi

2.11.1986 1426 19.4.1987 1449

2.3.1987

206

NURMA YAPI VE ENDSTR TESSLER SANAY VE TC. A.. ihsan Hilmi Alantar Sk. No: 35 4. Levent - STANBUL Tlf: 168 56 00 - 164 72 67 - 169 23 68 ERDAL TAVMAN MHENDSLK MAVRLK VE TAAHHT BROSU Topu Cad.Telepalas Apt. No ; 15, Taksim -STANBUL Tlf: 150 77 14-150 15 13 369MAPET MAKNA MHENDSLK LTD. T. 1. Ta Oca Cad. Hayati i han Kat: 3/305 Mediciyeky - STANBUL Tlf: 167 02 80
r-\ o LJ. O

29.3.1987

297

10.8.1986

8.9.1985

1461

14.8.1985

2.3.1987

1533

450

ARTES MHENDSLK MAKNA NAAT TAAHHT SAN. VE TCARET A.. Emniyet Evleri Gvercin Sk. No, 17 4. Levent - STANBUL Tlf: 168 19 75 - 160 24 24 MA -MAK SADRETTN MASATLIOLU Rhtm Cad. Bayraktar Han No. 1/9 Kadky - STANBUL Tlf : 337 25 14 729UUR MMARLIK - MHENDSLK Altyol, Ekiolu i han Kat: 1 NO:50-51 Kadky - STANBUL Tlf: 337 37 11

18.2.1986

1570 10.1.1986 1632 2.1.1987 1685 26.11.1985 1716 18.12.1986 1874 21.10.1986

21 A.1986

548

26.3.1987

31.5.1986

738

ZMAK - TES (z Makina ve Tesisat) Ceylan Sok. No: 14, Kat: 2 No. 6 Aksaray -STANBUL BAOLU MHENDSLK BROSU Hatboyu Cad. Adal ilan Kat:4 No. 6/54 Bakrky -STANBUL Tlf :572 51 17 RPER MHENDSLK Altyol, Akel i Han No: 84 Kadky -STANBUL Tlf: 337 13 42 HACIHASANOLU MHENDSLK BROSU Muvakkit hane Cad. No : 30 Kadky - STANBUL Tlf: 337 10 38 TERMA MHENDSLK Karagl i Merkezi Kat: 5 Bro No: 254 Fndkzade -STANBUL Tlf: 525 98 92

25.2.1987

974

4.6.1987

1009

4.1.1987

1875

1104

10.6.1987

26.4.1987

1876

10.6.1987

1136

1877 31.5.1987

10.6.1987

MHENDS VE MAKNA DERGS CLT 26 SAYI 305 HAZRAN 1985

43

KARBON ELK* PASLANMAZ CELK Kresel vana ve armatrleri

CROMAKS MAMULLER
Flanl kresel vana
12 ve 3 Yollu Flanl ve Dili VANA LAR / a)Tam Geili b)Redksiyon Geili 2ND 16-ND 25 veND 40 serisi VANALAR 3FTTNGSLER (yaka-Nipel- DirsekRekor ve FLAN) 41/2-2 Dili-Flanl Emniyetventilleri ND 16-ND 64'e kadar zel imalat ( aksamalan paslanmaz elik) Tm mamullerimiz dkm olmayp Karbon eliinden ve paslanmaz elikten lenmektedir. Vanalanmzdakl KRE ve HAREKET ML paslanmaz elikten yaplmaktadr. Btn vana imalatmzda szdrmazhk eleman olarak TE:FL ON kullanlmaktadr MAMULLERMZ BR YIL GARANTLDR

ASA 150 Lbs

1/2 "tan 10" kadar pnmatik kumandal kresel vanalar 1) kresel Dik ve yatay alan EKVALFLER 2) Cr/Ni DN ve ASA Normuna uygun filtreler-ekvalfler 3)Cr^fi Dikili ve Dikisiz Borular 4) r/Ni Dikili ve Dikisiz Dirsekler

l)Polikim polimer Kimyasan A..'nin retimi TEFLON eitleri 2)PAKKENS Manometreleri 3 ) T ek n ik KAUUK (SEL) Hortumlar

Diil veya soketli Kresel vana

YAKA

uflur *!>! 304 **yi J1S nulm*d*n

_y v

RAKOR

HAKAN Is San. ve Tic. A.S.

Adres ST. MERKEZ:Necatibey cad. Arapolan sokak KotU Han No:17-18/Karaky PJ. Karaky 212Td:149 76 69-149 9784 UBE: ADANA: Kzlay Cad. (Hayat Hastanesi Kars)NuralhanNo:14/EP.K.:731Tel:10593-13538

TRBOMAKNALAR SANAY VE TCARET A..

Gl Teknik Kadrosu, Uzun malat Tecrbesi, Geni Tezgah Park ve Hertrl Aratrma-Gelitirme almalar ile Tarmsal Amal Sulama ve Yamurlama Pompalarn, Her byklkte -Sulama, -me suyu, -Kanalizasyon, -Sondaj, drenaj, -Yangn suyu ve -amur pompalarn, eitli viskozite ve kimyasal yapdaki svlar iin deiik scaklk ve basnta alabilen: -Proses, -Kazan besi, -Soutma suyu ve -Volmetrik pompalar, Pompa istasyonu, santral, kanalizasyon yamurlama - sulama - imesuyu tesisleri iin: Kelebek vana (motor ve elle kumandal), -ek valf, -Skme paras, -Vakum pompas vb. yardmc tehizatn, Ky Elektrifikasyonunda kullanlabilecek 1 megavvatt gce kadar su trbinlerini, imal ve tecrbe ederek; 1. DEVLET KURULULARININ, 2. BELEDYELERN, 3. SANAYCMZN, 4. MTEAHHTLERN VE 5. FTMZN, HZMETLERNE ARZ EDERZ. Mamullerimiz TS268 Uygunluk, TSE Kalite ve Yeterlilik belgelerini haizdir. Adres: Gmsy Cad. Hastane Yolu Maltepe-Topkap/STANBUL Tel : 576 76 51-52-53 (3 hat) Telex : 24585 edes tr Telgraf TURBOSAN-STANBUL

TURBO-NORM

T
TURBO.EP

TRBO.KAT.KOT.KUT

TRBO-AP

TRBO.EKS

mterilerine sunmaktadr

r" hidrolik yzyl aan bir srece Gate"

tf

baraj, Trkye de OymapTnar BarTnT t ' u ' ' a salanmas, Hindistanffi " S a t a r Z U h ' d r ' i k eki P m an,n uygulanmas, Heorbger in Dnya a S a k , S y e S n d e t 3 " ' ^ Tecrbe ve e

l n

en

b u y k sulam

Hoerbiger Hydraulics Trkiye'de Pentacom

MHENDSLK S MMESSLLK A. . * * 2 "'!"

HOERBGER FLUIDTECHNIK KG
Pri

E S t r . 70.

ankaya, Mesnevi Sokak 18/2, Ankara

, Telx 01-3087

Hoerbiger Ventilvverke dnyadaki bilinen tum pistonlu kompresr retici ve kullanclarna yzyl akn bir suredir emme ve basma valflern retmektedir. Pistonlu kompresrlerin performans ve verimlilii, zerindeki valflern kalitesine baldr. Yzyl akn tecrbeye dayanan tasarm ve hassas imalat Hoerbiger valflerinn kullanld kompresrlerde ekonomik alma ve yksek gvenilirlii salamaktadr. Kompresr valfler imalatnn yansra Hidrokarbon ileyen tesislerdeki Kesintisiz kapasite kontrol sistemi ve geri al regulasyonu uygulamalar ile bu tesislerde %30 civarnda enerji tasarrufu salanmaktadr. Bat Avrupa da tm kompresrlerde kullanlan bu sistemin. Trkiye'de de Enerji tasarrufuna verilen neme paralel olarak uygulanmasna Hoerbiger firmas tarafndan balanlacaktr Dunya'da yaylm 10'un zerinde imalat tesisleri, 28 lkedeki ofisten ve hemen hemen tm lkelerdeki temsilcilikleri vastasyla Hoerbiger tecrbesinden faydalanabilirsiniz Hoerbiger VenitlvverKe Trkiye'de Pentacom Mhendislik ve Mmessillik A tarafndan temsil edilmektedir.

Pneumatic

Pneumatc-basnl hava yolu ile istenilen ortamn kontrol, otomosyonu ve rasyonelletirilmesidir Hoerbiger Pneumatic bu amala kullanlan tum ekipman, tek paradan balayarak tum sisteme kadar enternasyonal servisle sunmaktadr Pneumatic donanmlarn gvenl ve servis mr kullanlan havann filtre ve yalamasna baldr Hoerbiger hava artlandrclar benzerleri arasnda dnya lideridir, Hoerbiger Pneumatic yeni tesislerin kurulmasnda, modernizasyon almalarnda yem ekipmanlarn tasarmnda ve tum sistemlerin otomasyona gemesinde mhendislik, tasarm retim, montaj, uygulama ve kullanma geite verilecek servislerle hizmetinizdedir Hoerbiger Pneumattc Trkiye'de Pentacom Mhendislik ve Mmessillik tarafndan temsil edilmektedir

OK UM. M A KIN A
Demir-elik, Pik ve elik Dkm, Bakr, Alminyum, Kurun ve dier metallerdeki alam elementlerinin analizi iin

SPECTROLAB
SPECTROLAB

Optik Emisyon Spektrometre

I SPECTROLAB ile, tm alam elementlerini yzde oranlan ile birlikte, 12 saniye iinde direk olarak ekranda grebilirsiniz. I SPECTROLAB scaklk deiimlerinden, tozdan ve titreimden etkilenmez. stendiinde, direk olarak iletmenin iine veya ocak mahalline monte edilir. I SPECTROLAB yeni teknolojidir, ekonomiktir. SPECTROLAB zmir Fuarnda 20 Austos - 10 Eyll tarihleri arasnda Bat Almanya Pavyonunda sergilenecektir. Trkiye Temsilcisi ve Teknik Servisi DKM-MAKNA Mhendislik ve Pazarlama Ltd. ti.

stiklal Cad. 104, P.K. 25 Gemlik Tel: JJ-JJU) 3054

(yZ511) 43W

Te ex:32494 sydm

OK UM. M AK N A

(blHLER)
Hangi Paray retiyorsunuz? Hangi Paray retmek istiyorsunuz? retim Kapasitenizi Artracakmsnz?

BIHLER OTOMAT PRESLER

ile URETEMEYECEGINIZ PARA YOKTUR

BIHLER Otomat Presleri zmir Fuarnda 20 Austos10 Eyll tarihleri arasnda Bat Almanya Pavyonunda sergilenecektir.
Trkiye Temsilcisi ve Teknik Servisi

DKM-MAKNA MheodhUk ve Pazariana Ltd. ii.

stiklal Cad. 104, P.K. 25 Gemlik Tel: J-JJJJj ]JJ

elex:32494 sydm

1400-2800 DEVRL SANTRFJ POMPALAR

ENDSTRDE TARIMDA HER TRL SU NAKLNDE

PASLANMAZ ELK ELK DKM (MEKANK SALMASTRALI TEFLON SALMASTRALI)

ZEL MALAT

UZUN MR HASSAS MALAT YKSEK RANDIMAN

MAS UZMAN KADROSUYLA HER TRL POMPA HTYACINIZ N EMRNZDEDR.

POMPA SANAY A..

MERKEZ: Necatibey Cad. No: 38 Karakylstanbul Tel: 149 41 75-145 59 34-149 88 81-144 27 15 FABRKA: Sultan iftlii, mraniye - stanbul

MAS

071 M SIZDIRMAZLIKTA KESN ZM

buhar ve srgl vanalar

STN TEKNOLOJ
TEFLON CONTALI % 100. SIZDIRMAZLIK UZUN MR

KULLANMA ALANLARI
KALORFER TESSLER SU TESSLER AKARYAKIT DEVRELER BUHAR TESSLER

makina ve armatr san. A..

MAS

MERKEZ: Necatibey Cad. Leblebici aban Sk. No: 22 Karaky - stanbul Tel: 144 44 14 -144 44 20 FABRKA: Sultan iftlii, mraniye - stanbul

VANA VE ARMATRLER

HOSTAFLON-(P.T.F.E)
-260 ila + 270 C

1/2" ten 20 e kadar flanl, dili ve soket balantl

KRESEL VANALAR

Karbon elik ve paslanmaz elikten imal edilmektedir.

EMNYET VALFLER (SAFETY VALVES)

YOLLU KRESEL VANALAR

1/2" tan 6" a kadar.

Flanl, dili ve soket balantl.

KRESEL EK VANALAR

i i <\<

AKI GSTERGELER
Basnca ve scakla dayankl.

|
o
Ot

I
L
L

MANONLAR
AISI304-316

NPELLER
AISI304-316

REKORLAR
AISI304-316

N
i A

10"ten 64"e kadar.

KELEBEK VANALAR

YAKALAR
AISI304-316

DRSEKLER
AISI304-316

ARGON KAYNAKLI PASLANMAZ BORU MALATI

APEKS MAKNA ENDSTRS A.. POLMSAN POLMER KMYA SAN. VE TC.A..

Merkez: Necatibey Cad. Alipaa Deirmen Sok. Olcay Han No:13 Karaky-istanbul Tel: 149 85 44 - 145 11 27 Fabrika: Oto Sanayi Sitesi Seilmi Sok. No: 8 4. Levent-istanbul Tel: 164 07 04 - 164 23 35

3
m
CM

JS

NAAT VE MADEN MAKNALARINDA ADA TEKNOLOJ

ENEL KIRICILAR

DARBE KIRICILAR

BANTLI KONVEYRLER

SPRAL KONVEYRLER

35 m /h TAM OTOMATK BETON SANTRAUARI PALETL BESLEYCLER TTREM BESLEYCLER

SEYYAR KONVEYRLER

16 m / h YARI OTOMATK BETON SANTRAUARI

NCE KUM YIKAYICILAR

E 5 U K O N elevatr-konveyr-makina sanvetic.a.
MERKEZ: Ali SamYen Cad. Muhaddisolu Han. No: 2 Kat: 6 Gayrettepe - STANBUL TEL: 66 91 53 - 66 58 44 FABRKA: Ayazma Mevkii Alemda Ky SKDAR

TEZGAHLARINDA

Tezgahlarmz, gerek kalite ve gerekse verim bakmndan amz teknolojisinin en son aamalarna uygun olarak retilmitir. En zengin eit Uygun fiyatlar Stoktan derhal teslim demede kolaylk Devaml bakm servisi

en zengin (eit
MOSKOVA - SSCB

inizin niteliine en uygun olan seebilmeniz iin

imalt programnda
Dik Silindir Rektifiye Tezgahlar

ift bal "t niversal ve Dik Freze Tezgahlar

35-5O-75 mm Radyal Matkap Tezghlar

Krank Talama Tezgh

CSEPEL - YASDA

60 TAKIMLI ve PALETL HASSAS LEME MERKEZ

(TECHNOIMPEXJ
CNC KONTROLL TAKIM TEZGHLARI

9 n CRT

ekran

el pozisyon ikaz

Skafas,

malafa

CSEPEL ve SZM YAPISI

MMESSL

TORNA TEZGHLARI
KARAKY, NECATBEY CAD. 90/A TEL. : 149 7310 STANBUL

TEKIMKEL
TCARET ANONIM VE SANAY IRKETI

TSE Kalite Belgeli

YAKACIK
ARMATRLER
imalat programmz:
Klinger Pistonlu Vanalar Klinger Ballostar Kresel Vanalar Klinger ek Vanalar Klinger Pislik Tutuculan Klinger Seviye Gstergeleri Klinger Manometre ve Kazan Drenaj Musluklar Klinger Kazan Blf Vanalar Schlumberger Sulama Hidrantlar Yakack Yangn Hidrantlar Armatrlerimiz, Klinger - Avusturya lisansyla modern entegre tesislerimizde kaliteli olarak retilmektedir. Klinger Armatrleri 14 lkede iml edilmekte ve btn dnyada kullanlmaktadr. Armatrlerimiz mkemmel ve uzun mrl szdrmazlk sistemi, kolay bakm ve szdrmazlk ringlerinin deitirilmesiyle yenilenme zelliinden dolay ekonomiktir, enerji tasarrufu salar, evreyi kirletmez. KLNGER - YAKACIK, mkemmel bir sat sonras servis ve vana seiminde danmanlk hizmeti de vermektedir. Katalog ve her trl ilave bilgi iin hizmetinizdeyiz.

YAKACIK MAKNA FABRKASI Dkm Valf Sanayi ve Ticaret A..

irket Merkezi Kemeralt Cad. Bankalar Han K.5 Karaky-istanbul Tel: 145 46 2 0 - 149 34 42 149 91 05 - 144 93 67 Telex: 23129 ymftr. Fabrika: Ankara Asfalt st Kartal - istanbul Tel: 353 63 63 - 64 Maaza: Necatibey Cad. Karantina Sok. No. 7 Karaky-istanbul Tel: 144 33 71 Ankara irtibat BOrotu: Necatibey Cad. Elgn Sok. Sedef Han K. 2 No. 5-6 Tel: 30 23 75 - 30 46 36 zmir irtibat Brosu: Alsancak Atatrk Cad. No. 374/3 Tel: 21 72 08

retimini Uluslararas standartlara gre yapar Ucuzluk uruna kalitesinden dn vermez stelik, tm rnlerinin kalitesine "Garanti Belgesi" verir Sat ncesinde ve sonrasnda uzman kadrosu ile cretsiz "Teknik Servis" sunar Ayrca "Teknik Yaynlar" ile de elik standardizasyonuna katkda bulunur Bu nedenlerle tm eitlerini dnya pazarlarna da kolaylkla ihra etmektedir

yksek vasfl ve alaml elikler retir

Alamsz Makina Yap elikleri (malat elikleri) Alaml Makina Yap elikleri (Sementasyon, Islah elikleri) Otomat elikleri Yay elikleri Alamsz Takm elikleri (Karbon, su elikleri) Alaml Takm elikleri (Ya elikleri)
Thyssen Edelstahlwerke A.G. (TEW) lisans ile retilir.

AnsiLceuK
"Ar Sanayimizin Temel Ta"

Genel Mdrlk: Bykdere Cad. 121/6-7 Gayrettepe-stanbul Tel: 1675560 (5 hat) 1675965 Tlx: 26101 ACEL TR Fabrika: Gemi Ky Mevkii, Orhangazi-Bursa Tel: 9-2561/1343, 1344.1388

Kolay tanma, Sessiz alma, Yksek verim ve her tip Elektrodu Yakabilmek iin

Yeni

1
KAYNAK REDRESORU
Kaynak akm ayar sahas (Kademesiz) En byk kaynak akm (% 35 DKO*) Anma kaynak akm (% 60 DKO*) Srekli kaynak akm (%100 DKO*) En byk bota alma gerilimi Ykte alma gerilimi Kaynak kablosu
* Devrede kalma oran
I

(A) 40-250 (A) 250 (A) 200 (A) 150 (V) 63 (V) 20-30 (mm2) 35 (V) 380

ebeke Gerilimi (3 Faz, 50 Hz)

OERLIKON KAYNAK ELEKTRODLARI ve SANAY A.. FABRKA: Yeni Londra Asfalt rpc Sokak No 25 Topkap STANBUL TEL: 75 16 40(4Hat SATI: Tersane Caddesi Nafe Sokak No 3 Karakoy-ISTANBUL P.K.:10 TELG: OERLIKON-ISTANBUL TLX: 24481 OER TR TEL: 155 0/ 80

A Bizi , Bizi tanyanlara jt

i
Otomatik kontrola ilikin sorunlarnzn zm yeri Pefek'fir.
Trk Standardlar Enstits Kalite Belgeli ONTROL ve nl HONEYVVELL sistemleri'yle Yalnz sattan nce deil, sat sonras da eksilmeden devam eden mhendislik hizmetleriyle Montaj ve iletme garantisiyle... Geni yedek para ve bakm olanaklaryla...

sorumluluunuzu paylaan uzman kurulutur.

Uzmanlk Alanlar Iklmlendrme kontrol ve enerji optimzasyonu sistemleri Yangn alarm: ve gvenlik kontrol sistemleri Yangn sndrme sistemleri Bina otomasyonu

petek

4otomatik kontrol ontrol

R12 - R 22 -- R 502 FREON^ R 22^R 502 .

Soutma gruplar Su soutucular(Water ehiller) Air Conditioner Souk hava depolar Klima sistemleri Soutma cihaz ve malzemeleri

UTMADA NC w
Merkez ve Fabrika : Bayman Caddesi No : 4 4. Levent - STANBUL Tel : 169 64 46 -164 22 39 -168 61 46 Maaza : Necatibey Cad. No : 118 Karaky - STANBUL Tel : 149 57 01 -149 72 60

R12 R22 R502 FREON R12 R22 R502

WP Kauuk enjeksiyon presleri GSP tipi, her ihtiyaca cevap veren dikey ve yatay dizaynlarda.
Ak kutusu, contalar, krkler, byk hacimli kalpl paralar, apkalar, yataklar, diyaframlar, merdaneler, hortum ve vanalar gibi snai lastik kalplama paralan ve metal takviyeli lastik malzemelerin ekonomik olarak imalat, her imalatnn ihtiyacna cevap verecek eitli byklkleri mevcut olan denenmi makina sistemlerini gerektirir. Ksacas, en geni kapasite aralklaryla, ksa ve uzun almalar iin uygun, almada en yksek gvenilirlik, problemsiz ve srekli performans veren kauuk enjeksiyon makinalar.

GSP tipi en yeni enjeksiyon preslerinde ekonomik olarak kauuk kalplanmas 1600 ve 2500 kNlik iki byklkte olan yeni GSP-H yatay dizayn pres baz lastik paralarn imalt iin cazip bir teklif olabilir. Bu yatay dzenlemenin stnl odur ki ilem sralamas byk lde otomatie balanabilir: Uygun ekillerdeki paralar GSP-H presinden kolayca kartlabilir ve sonuta retim daha da ekonomik hale getirilebilir. 1600-6300 kN arasnda deien kilitleme kuvvetine sahip drt byklkteki GSPV dikey dizayn kauuk enjeksiyon presleri karmak ve zor lastik paralarn ve metal takviyeli lastiklerin imalt iin dnlmtr. VVP'nin V tipi kauuk enjeksiyon presleri alttan veya stten enjeksiyon imknlar gibi nemli zellikleri daima tamaktadr. Bu makinay ok amal yapar ve ok deiik uygulamalar iin uygun klar Bo ara zamanlan ve para boaltma zamanlarn mmkn mertebede azaltmak zere WP eitli yardmc tehizat sunabilmektedir.

Yeni kauuk enek^yon presi GSP 250 H yatay dizayn (2500 kN kilitleme kuvveti), otomatik olarak kalptan alma zelliiyle.

Kullancya salanan yarar: rnein, bir sonraki enjeksiyon yaplrken bir nceki imalt kalb pres dna alarak boaltabilmek imkn, ki bu GSP-v makinalarnda retimi nemli lde artrr.

LJ Kompakt dizayn (az yer kaplar). D Kullanm kolayl D Kauuk karmnn mkemmel emilip alnmas. D Yksek besleme hassasiyeti. Byk enjeksiyon hacmi (tipe ve bykle bal olarak 1-6.4 t arasnda). G Byk enjeksiyon kapasitesi. Hassas kontrol ve tekrarl retimde salanan hassasiyet. D Plastifiye (besleme) nitesinin ve enjeksiyon silindirinin ayr olarak stlp soutulmas. [ J Istc plakalarda dzgn s dalm. ' J Enerji tasarruflu hidrolik sistem (deiken pompalama hacmi ve basnc). IJ Otomatik olarak kontrol edilen koruyucu kafes dzeni. G Kolay iletme ve kolay

GSP 400 V Kauuk enjeksiyon presi, dikey dizayn (4000 kN kilitleme kuvveti), karmak ve zor paralarn imalt iin.

GSP sisteminin stnlkleri GSPV (dikey) ve GSP-H (yatay) sistemlerin her ikisi de VVP'nin geleneksel yksek imalt ve kalite * standartlarndadr. Bu demektir ki: Maksimum mr ve yksek verim alma faktr. Bunlar randmanl almay belirleyen zelliklerdir. Kullanc daha baka stnlklerden de yararlanr:

VVERNER&PFLEIDERER bakm.
Postfach 30 12 20 D-7000 Stuttgart 30 Tel: (0711)89 561 Tlx: 723131-14 wps d TRKYE GENEL TEMSLCS WP Kauuk enjeksiyon preslerinin stnlklerinden yararlann ve daha fazla bilgi iin ekinmeden bize bavurun.

dalla a.*.
Necatibey Cad. 151 Karaky/STANBUL-TURKEY Tel: 143 18 6 6 - 143 41 67 Tlx: 22 261 s tr.

04-1586/2 WP-Rubbet tectnolosy

ELKON KONVEYR RULOLARI

60 - 89 -108 -114 -133 APLARINDA SER RETM DN 22107 NORMLARINA UYGUN KONVEYR RULOLARI VE RULO STASYONLARI

BAND KONVEYR SSTEMLER - TELESKOPK KONVEYRLER - ELEVATRLER PLASTK KOVALI Z ELEVATRLER - PLASTK PALETL KONVEYRLER HELEZON KONVEYRLER HER ET KONVEYR EKPMANLARI

ELKON KMR KIRICILARI

TEK TANBURLU PRMER KMR KIRICILAR FT TANBURLU KMR KIRICILAR U TANBURLU FT KADEMEL KMR KIRICILAR HALKA EKLl KMR KIRICILAR MPAKT KOK KMR KIRICILAR (KOKPAKTR)

ELKON SEYYAR YIKAMA VE

SSTEM

VARGELL BESLEYCLER TTREML BESLEYCLER SERBEST TTREML ELEKLER YATAY Fi FKI FR

MERKEZ: (Managing Center)Ali SamiYen Cad. Muhaddisolu Han. No: 2 Kat: 6 Gayrettepe STANBUL TELM66 91 53 -166 58 44 ^ _ _ _ FABRKA: (Factory) Ayazma Mevkii Alemda Ky SKDAR

ELKON

Kazan Seviye Otomatiklerinden Sonra

Presostat Cihazlarnn da lk malats olmaktan Gurur Duyuyoruz

Seviye l ve Kontrol Cihazlar malatmz Tip : LNG Tip : MC D

l 1

1
r
1

Reflex cam h ND 16 ve ND25 Bes ayn standart boyda

Cva kontakh, Krkl. Pis sularda dahi tutukluk yapmayan mekanizma YIL GARANTL

Basn Kontrol Cihazlar imalatmz

W.

Hassas basn kontrol gerektiren '''JS'^ft buhar-ya ve su ""v^rT. - ^ ^ devrelerinde

Kompresr ve Hidroto'lar iin

I i I

1 1

: V

I
Tip : RL
Diferans Ayar

Ayar Snn

Tip : PSU
PSU 4 : 1 - 4 bar PSU 9 : 2.5 9.5 bar PSU 15 7- 15 bar

I
I
m

RL 1 12: RL 116: RL 5

0.1-1.1 bar 0.03 0 16 bar 1-10 bar 0 2 16 bar 4 17 bar i t har

Genel bilgi iin: Servoteknik Koli. ti. "Teknolojisini kendi retir ve daima en kalitelisini imal eder"

I
I

Necatibey Cad. Arapolan Sk. Takent Han. No: 501 Karaky-STANBUL

Tel: 149 72 85 149 55 15

LOAD CELL'LI ENDSTRYEL TARTI SSTEMLER

DOZAJ KANTARI REAKTR KANTARI VN KANTARI KAMYON KANTARI DKME MAL KANTARI PLATFORM KANTARI
KMYA SANAYNDE GEREKLETRLM BR REAKTR KANTARI

TORBALAMA SSTEMLER BANT KANTARI DOZAJ BANT KANTARI BGBAC KANTARI KOMPLE TESS DZAYN ve GEREKLETRME
MENTO SANAYNDE GEREKLERLM BR DOZAJ BANT KANTARI

Bror steyiniz

SAFMAKSAF Makina Sanayi ve Ticaret A.. Altunizade Toprak Sokak No:38 skdar- st. Tel: 333 38 47

BUHAR-SU-AKARYAKIT TESSATLARINIZIN HER TRL MALZEME HTYACINDA

RKnUR
endstri malzemeleri sanayi ve ticaret Itd. ti.

KALTEL MALZEME SRATL ve BLGL HZMET SATILA BTMEYEN SERVS TEKNK SORUNURINIZA YARDIMCI OLARAK

HZMETNZDE
KAZANLAR
Buhar - Kaynarsu - Scaksu

DRT ve U YOLLU VANALAR POMPALAR

Kalorifer Sirklasyon ve Santrifj tip

ISITMA APAREYLER
Radyatr - Konvektr - Eanjr

SAMSON
l ve ayar elemanlar

KOMPRESR HDROFOR

ISI KONTROL CHAZLARI

B Alman C E N T R f l

VANALAR SMEL
Surgulu vanalar

- <
SEVYE KONTROL
:

'

Her tip tank ve akkan iin

KLNGER B h r ua
Merkez: Mumhane Cad. Gmhalka sok No.1 Karaky-ISTANBUL UDe Tel : 143 79 86-145 18 06-149 64 61 Gazalar Cad No 69, BURSA Telex. 23404 KATX 24683 TXX AKNUR Tel : 145 45

ZOLASYON MALZEMELER
Cam yn - izopor - Perlit

RKnUR

endstri malzemeleri sanayi ve ticaret Itd. ti.

Spttttknik
garantisiyle imaledilen

kazan besleme cihaz

buhar kazanlarnzn masm salar
tnoHATlt tamum ELEHAHM UCAMT Ve SAHAI A. ist mMAkiAf Jtcmr re smr * s

tam otomatik

Necatibey Caddesi 68 ve 74 Karaky STANBUL TU: (1) 144 24 88- 144 94 13 1438317- 149 6050 Telex: 22347 pyas tr

Modern ar 114

Ulus - ANKARA Tlf: (41) 116334-11 7684 1244 68 Telex:44 224 pner tr
* PASNER YATIRIMLAR A.3.'ne baSl kurululardr.

gLEKTRO-HDROLK POLP KEPELER

0,25 M'den - 4,' m3>e kadar kapal hacim. 13 ayr boyut. Hidrolik donanm firmamz imali. Yedek para ve servis garantisi, zel amal Hidrolik kepe imali

AKSIYAL PISTONLU LHIDROLIK POMPALAR/MOTORLAR

EEF Serisi Eik eksen, sabit debili. Eik eksen, basnca bal otomatik kontroll ve elle kumandal deiken debili. MPR Serisi Sabit debili. Elle kumandal deiken debiii.

[HIDROLIK NITELER

~]

Her trl hidrolik santraller. Valf bloklar. Hidrolik varyatrler zel amal hidrolik silindirler

[HIDROLIK VALFLER

Solenoid kumandal yn kontrol valfleri. Basn kontrol valfleri. Debi ayar valfleri Kumandal ek valfler.

"1

ELEKSN

SANAY MAKNALARI ve RNLER MALATI ve TCARET A.. Merkez : Tersane Caddesi Nafe Sokak No: 3 Karaky-STANBULTel:155 07 81 Sat Maazas: Peremli Sok. No: UKaraky - stanbul Tel: 149 28 36 149 48 81 Fabrika: Yeni Londra Asfalt, rpc Sok. No:12 Topkap-STANBUL Tel: 575 16 41

komputer oda/an. elektrik pano odalar. telefon kablo ve odalar. elektronik cihaz mahalleri. ktphane ve arivler. ve dier nemli tesislerde

IKABLECEK YANGIN've ATLAMALARDA

yangn sndrmek yetmiyorsa,

HALON1301
bastrma sistemi

canllarn ve hassas cihazlarn zarar grmesini engeller ve yangn bastrr

lima

Trkiye Mmessili

FENWALINCORPORATED
Merkez: Ruhi Badadi Sok. 1 Balmumcu-lstanbul Tel: 167 1172(3 hat) Telex: 26 1 26 Foas TR. Ankara ubesi: Gniz sok. 4412 Kavakldere- Ankara Tel: 283160 (2 hat}Telex: 42 6 60 FormTR. zmir ubesi: ehitler cad. 88 Alsancak-lzmir Tel: 21 91 61 (2 hat) Fabrika: stanbul Karayolu 20 Km. Susuz KyO-Ankara Tel: 43 16 10 (2hat)

NEY KM RETR? KM KMDR, NE RETR?

| BUGNE KADAR HAZIRLANMI EN KAPSAMLI REFERANS KTABI TURKE VE NGLZCE JORJNAL KAYNAKLI BLG jTASNF EDLM 1900 FARKLI RN JBELL BR RN RETEN MALATILARIN KOLAYLIKLA TESBT 1600 MALATI FRMA HAKKINDA AYRINTILI BLG
TRKYE MAKNA MALATILARI REHBER'n Bankamz adresine gelerek ELDEN veya POSTA ile temin edebilirsiniz. Posta ile temin iin ltfen aadaki sipari formunu doldurup, Trkiye i Bankas istanbul Kabata ubesi'ndeki 1803 No'lu hesabmza yollayacanz havalenin makbuzu ile birlikte adresimize gnderiniz.

rK---Beheri iin 9000,- TL. olmak zere ve havale makbuzu iliikte gnderilmitir. Ism Firma Adres

Ltfen

adet

TRKYE MAKNA MALATILARI REHBER

isim ve adresimize postalaynz. TL. Trkiye i Bankas, istanbul Kabata ubesi 1803 No'lu hesabnza yollanm

mza

Tel. Tarih

TRKYE SINA KALKINMA BANKASI A..

Meclisi M e b u s a n C a d . No:137, Fndkl, stanbul Telefon: (1) 143 13 60 Teleks: 2 4 3 4 4 ' t s k b tr

Elektronik l, kayt ve kontrolda

9 v e n l

"rlslm

Scaklk Basn Seviye Zaman Rutubet Arlk Hz Debi

Analg kontrol cihazlar Analog zaman rleleri Saysal l ve kontrol cihazlar Kayt cihazlar Saysal gstergeli tarayclar Laboratuvar cihazlar Servo motor ve Triak srcler Elektronik eviriciler Alarm niteleri Programl kontrol cihazlar Termokupl ve Rezistanstermometreler Kompensasyon kablolar

* Sistem mhendislii hizmeti veriyoruz.

Elimko Elektronik, malat ve Kontrol Ticaret Ltd. ti. Gniz Sok. No: 18 Kavakldere / ANKARA Telefon: 9 (41) 26 84 69 - 26 47 05 - 26 89 71 / Telgraf: Elimko

Elimhn

Yatrn ttud ve Planlamalar ihracat, thalat Mavirlii Pazarlama, Organizasyon Know-How ve Lisans Temini

PLAN ETD MAVRLK TCARET A.

FABRKALARDA MALTHANELERDE SPOR SALONLARINDA SERG SALONLARINDA BYK HACML VE YKSEK TAVANLI BNALARDA OFS VE BROLARDA
RADYASYON ISI PLAKALARI N KULLANILAN ISI LETCLER: Scak su 90/70 C Kzgn su 150C kadar Buhar 6 At Kzgn ya 150 C kadar

RADYASYON ISI PLAKALARI

KONFORLUDUR: Isy, gne gibi radyasyon yolu ile homojen bir ekilde yayar. EKONOMKTR: Yakttan ve s santral maliyetinden tasarruf salar. (Konveksiyon, vantilatr veya s apareyler ile alan sistemlere nazaran %15-20 daha ucuzdur.) MEKANDAN KAZANDIRIR: alma alanlarnn tavanna dendiinden yer kaplamaz, zellikle fabrikalarda makina yerleimini kolaylatrr. UYGULAMASI KOLAYDIR: Yksek tavanl yerlerde (30 m.1 ye kadar) kolayca monte edilir. UCUZDUR: Normal ykseklikteki bir fabrika hol iin montajl fiyat, geleneksel kalorifer tesisat maliyetine eittir

PEM

PLAN-ETD-MAVRLK TCARET A

Buyukdere Cad Hac Bekir Ap No 93 Kat 5 Mecidiyeky-STANBUL Tel: 172 49 78 -172 49 79 Teleks 26441 pem tr

MHENDSLK HZMETLER DANIMANLIK ENDSTR MHENDSL MTEAHHTLK

Konusunda dnyann uzman ismiyle...

Inaitipsu sourma Kuleleri

ibirliinde eyrek asr
Referanslarmz, ileri teknolojimizin gstergesidir: Akdeniz Gbre, Etibank, Lassa, Asil elik, Petkim, Trakya Cam, Ereli Demir-elik, Nasa, Tat Konserve, Antbirlik, olakolu Metalrji, Mersin Soda, Anadolu Cam, Kromsan, Koruma Tarm, Filament, Sasa ve dier byk sanayi kurulular

ALMUT

I ^^^M ALARKO SINA OERELER ^ H MALAT VE MMESSLLK A.B. Alarko Holding A.'nin bir kuntlu?udur. Bykdere Cad. No.41 Ayazaa-istanbul Tel: 176 23 60/15 Hat

Yaktnz ne olursa olsun, kazannz Condor olmal

Bat Alman STANDARDKESSEL Lisans ile

Kmr ve dier kat yaktlar iin yksek basnl buhar, kzgn su, s kazanlar ve komple s-buhar santralleri. Kmr ve dier kat yaktlarda %85'e kadar varan, fuel-oilde %90' aan yksek randman. Stokerli - n yanma hcreli ve zgaral akkan yatakl olmak zere 3 yakma sistemi ile alev/duman ve su borulu kazanlarn imalatnda istenilen kapasite ve basnca eriilmektedir. Fizibilite ve tevik iin gerekli etd tarafmzdan yaplmaktadr.

DEMR, KAZAN ve MAKNA SANAY A.

GENEL MDRLK VE FABRKA Kartal Dura Gaziemir-ZMR Tel: 276200-Teleks: 52397 blnb.tr FENN MALZEME SATI VE TEKNK SERVS Akdeniz Cad 5/C ZMR Tel: 255718 - 252566 STANBUL RTBAT BROSU Palanduz Han No.7 Setst Kabata/STANBUL Tel: 1434973 -Teleks: 24104 Dyo.tr

Istma Havalandrma Iklimlendirme Bina otomasyonu Yangn alarm

Gvenlik kontrol SSTEMLERNDE

GVENCES LE

ALARKO

JgHNSON (LANDS&GYR) CONTRLS Penn Firmalarnn ileri teknolojileri.

ALMT
Merkez: Alarko Merkezi Bykdere cad. Maslak Meydan No: 41 Ayazaa-sanbul Tel: 176 23 60(15 Hat) Telex: 26 402 Alar-Tr. 26 395 Almu-Tr. Sat Merkezi: Necatibey Cad. No: 84 Karaky - stanbul Tel: 145 70 95 (4 Hat) Telex: 23 303 Alfm-Tr. Ankara ubesi: Atatrk Bulvar No: 165 Kzlay - Ankara Tel: 25 75 25 (5 Hat) Telex: 42 383 Aa-Tr.

ALARKO SINA GERELER MALAT ve MMESSLLK A..

zmir ubesi: Cumhuriyet Bulvar No: 42 ZMR Tel: 14 57 41 - 13 29 97 Telex: 52 313 Asi-Tr.

A dana ubesi: Gazi Paa Bulvar Yunus Bey Ap. 9/1 Adana Tel: 23 718 Telex: 62 323 Alad Tr.

*ALARKO HOLDNG A..'n/n kuruluudur