Blm 8.

3- BOLEVZM / KOMNZM Komnizm, arlk Rusyann SSCBye geen dnemi yanstt iin ve devrimin oluumunda Rus entelijansiyasna yol gsterdii iin nemli bir yere sahiptir. Bu balamda devrime giden srete nemli olan birka noktaya deinmek gerekecek olursa bunlarn en nemlilerinden birinin sanayileme olduu sylenebilir. nk sanayinin gelimesiyle ehirlerin kalabalklamas yeni bir isi nfusunu ortaya karmtr. Bu endstrinin isi nfusu ise hi phesiz yetersiz toprak hissesini ebediyen terk eden ya da ks mevsimi geldiinde geimlik bir is arayan yoksul kyl kitlelerden olumu ve gelecekteki devrimci kadrolar kendiliinden beslenecek bir ortam bulmutur.1 i snfnn siyasi, iktisadi ve sosyal durumu 1900l yllara kadar deimeden kalmtr. nk gittike byyen burjuvazi karsnda savunmasz kalan, taleplerini dile getiremeyen, rgtlenme hakkndan yoksun kalan isiler maddi adan olduu kadar moral olarak da kt duruma dmlerdir. Bu ortamn getirdii ise yzyln sonuna doru net olarak belirginlemi olan iki gcn uzlamaz bir atma iinde birbirlerinin karsna dikilmi olmalardr. Bu glerden biri hkmdarlk etrafnda bir araya gelmi, imtiyaz sahibi (soylular, byk toprak sahipleri, askeri kast, yksek din adamlar zmresi) mutlakyetiler, dieri ise 18001900 yllar arasnda oluan ve zellikle rgenciler tarafndan henz rgtlenmeye balam, gen isileri kapsayan gen devrimcilerdi. Birbirine tezat bu iki gcn arasnda, orta snfa mensup akademisyenler, avukatlar, doktorlar, yazarlar vs. den oluan nc bir e ykseliyordu. rkek liberal bir hareket olarak gze arpan bu hareket ise Batclar temsil ediyor ve reformist bir dnce yapsn benimsiyorlard.2 Rusyann hzl bir ekilde sanayilemesinin ortaya kard bu yeni snflar (1905te baarsz olan ve 1917de baarl olan devrimleri ortaya karmtr.) 1905te orta snfn desteini alamam ve baarsz olmutur. Ancak ar, ksa zamanda birok siyasi zgrl vereceini ve idari grevlerde kendisine yardmc olsun diye Dumay toplantya aracan belirtmitir. 1914 ylna geldiimizde ise ar Akdenize ulama hayaliyle Rusyay I. Dnya Savana sokmu ve istikrarszl daha da arttrmtr. 1917de askerler cepheden kaarken halkn ardan honutsuzluu da hat safhaya ulamtr.3 Savan lkede yol at bunalm ve bu sralarda aa kan bir takm hkmet yolsuzluklar atmalar hat safhaya karm bylece sosyalist propagandann gelimesi salanmtr. Gerek isiler, gerek askeri birlikler ve gerekse aydnlar arasnda ilk kez Rusyann I. Dnya Savandan galip klmasnn ancak arln yklmas ve yeni bir siyasal rejimin inas ile mmkn olabilecei fikri hzla yaylmtr. Bundan dolay ar, merutiyetinin kalmad iktidardan devrimle indirilmitir.4 Bu kargaa ortamnda Bolevikler durumu kontrol altna alm ve byk lde eski arlk imparatorluunun snrlarn kontrol eden ok etnikli bir niteyi yeniden ina etmilerdir. Bylece uzun bir sanayileme srecinin ve zihinsel bir deiikliin ardndan Lenin Rusyada sosyalist bir devrimin hemen gerekleebilecei sonucuna varmtr. Lenin, Marksn enternasyonalizmine gndermede bulunarak ve Rusyann Bat Avrupa lkelerinin
1 2

Vsevelod Mikahailovi Eichenbaum, Rus Devrimleri, stanbul: Babil Yaynlar, 2000, s. 19 Vsevelod Mikahailovi Eichenbaum, Rus Devrimleri, stanbul: Babil Yaynlar, 2000, s. 20 3 Frat Purta, Rusya Federasyonu Ekseninde Bamsz Devletler Topluluu, Ankara: Platin Yaynlar, 2005, s. 248 4 lker Gkhan en, Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, (Yksek Lisans Tezi, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2003) s. 46

pek ou kadar gelimi olmasa da kapitalist ve emperyalist lkelerin oluturduklar zincirin en zayf halkasn oluturduunu ne srerek kendi durumunu savunmutur. Lenin bu halkann krlmas halinde tam anlamyla zincirleme bir tepki oluacan zira sanayilemi lkelerdeki isilerin Rus yoldalarnn eylemleri ve baarlar sayesinde devrimden esinlendiklerini savunmutur.

Komnist Lider Vladimir Ilyich Lenin Leninin egemenlii ele geirme srecine baktmzda Marksizmin ana sezgisini tek bir cmlede tanmlayan Komnist manifestodaki su nl cmle dikkat ekmektedir.imdiye kadar var olmu btn toplumlarn tarihi, snf mcadelelerinin tarihidir. Bu durumun farknda olan Lenin ve Bolevikler ideolojik ve misyoner bir politika takip etmiler ve ulus-st bir anlay toplumda tutunumu salamak iin bir ara haline getirmilerdir. Bu balamda sosyalist kimlik, st kimlik olarak gelitirilmi bylece Rus ulusunun sembolleri, deerleri ve gelenekleri, yani toplumun geleneksel kalplar ve yeni gelimekte olan modern sivil toplum kurumlar bastrlrken, Marksist ideolojinin deer ve sembolleri n plana karlmtr. Bu paralelde ulus-st Sovyet kimliini yaratabilmek iin, siyasal g ideoloji ve endoktrinasyon etkili bir ekilde kullanlmtr.5 Bu kimlik krlmasnn fikir alnts ise Engelsin 1847deki ifadelerinde kendini gstermektedir. Bir araya gelen insanlarn milliyetleri Bu birlik altnda erimeye zorlanacak ve bylelikle temelinin, yani zel mlkiyetin ortadan kalkmasyla yok olacak snflar ve tabakalama gibi milliyetlerde kaybolacaktr.6

Zeynep Da, Kimlik, Milliyetilik ve D politika Rusyann Dnm, stanbul: Boyut Kitaplar, 2002, s. 8182 6 Ernest Gellner, Milliyetilie Bakmak, stanbul, letiim Yaynlar, 1998. s. 24

Friedrich Engels Bolevikler, Proletarya dayanmasnn ulus devlete duyulan geleneksel ballk hissinin tesinde geleceini ne sren bir enternasyonallik iddias ile ortaya ktlar. Zira Marksizme gre, Proletarya dayanmas ulusal duygular ve vatan sevgisi gibi kavramlarn nne gemeliydi: ilerleyen aamalarda sosyalist bir yaklamla uluslar gerei yok olacak ve karar alma mekanizmalar ve yetkileri bir merkezde toplanacakt. Bu dnce dorultusunda hareket eden Lenin devrimin ilk yllarnda halklarn kendi kaderini tayin etmeleri ve siyasal birlikten kendi isteiyle ayrlma ilkelerinin en bata gelen haklarndan olduunu dnyordu. nk Marksn teki uluslar bastran bir ulus hibir zaman zgr olamaz sznden hareketle Rus ulusuyla teki milliyetler arasnda eitlik salamaya alyor ve Halklar Hapishanesinden Sovyet eitiliine ulamay amalyordu.7 Bylece Bolevikler Byk Rusya ovenizmine dayanmayan ve eski arlk imparatorluunun halklar arasnda yeni bir iliki sekli olumay amalayan bir politika izliyorlard. Boleviklerin yapmak istedikleri ise yeni bir insan tipi bir baka deyile yeni bir Sovyet insan yaratmakt.8 Devrimin ilk yllarnda bu ekilde tanmlanan Bolevik kimlik, sosyalist ideolojiyi bir homojenletirme arac olarak kullanm ve farkl uluslararasnda Sovyet st kimliini tesise ynelmitir. Bu hedefi gerekletirebilmek iin ise milliyetler politikas uygulamaya konmutur. Stalin Sovyetler Birliinde ulusal kimliin tesisini ksaca biimde ulusal zde Sosyalist diye zetlemitir. Bu formlasyon erevesinde ulusal kimliklerin Sovyet st kimlii iinde eritilecei politikalar gelitirilmi, ulusal kimlikler yerine isi snfnn enternasyonal haklar ve dayanmas sylemi n plana kartlmtr.9 Sosyalizmin Rusyada ulat baarnn nemli nedenlerden biri de kutsal stnln kaybedilmesiyle ortaya kan sekler aalk duygusunun dourduu yeni stnlk araynda aramak gerekmektedir. Kutsal ideallerin Hristiyanlk adna canl tutulduu gnlerde Rusya, gerek Hristiyanln dayana ve savunucusu olduunu savunurken SSCB sonras gelitirilen sylemle Rusya, tm dnya isilerinin koruyucusu ve savunucusu haline geldi.10 Bylece SSCB dneminde halkn artk inancn yitirdii aidiyetlerin (din, ar v.b) yerini yenileri alm ve halk yeni bir kimlikle bir arada tutulmaya allmtr.11
7 8

Erhan Bykaknc(der.), Deien Dnyada Rusya ve Ukrayna, Ankara: Phoenix Yaynevi s. 7 A. Sevin zcan, Bir Sovyet Miras Rus Aznlklar, stanbul: Kre yaynlar, 2005, s. 8. 9 Zeynep Da, Kimlik, Milliyetilik ve D politika Rusyann Dnm, stanbul: Boyut Kitaplar, 2002, s. 82 10 hsan omak(ed.), Rusya Stratejik Aratrmalar1, stanbul: Tasam Yaynlar, 2006, s. 104 11 Zeynep Da, Kimlik, Milliyetilik ve D politika Rusyann Dnm, stanbul: Boyut Kitaplar, 2002, s. 85

Stalinle beraber krlma yaayan enternasyonal Bolevik kimlik, II. Dnya savann getirdii kargaa ortamnda kendini Rus ulusal motifleriyle deitirmek zorunda kalm ve savatan zaferle ayrlan Stalin Rus halknn savataki byk baarsn bahane ederek Rus kimliini n plana karmay tercih etmitir. Bylece Ruslarn tarihsel misyon fikri II. Dnya savanda zirveye ulam ve tm dnyann Rus halknn nclnde kurtarlaca sylenmitir. Ksaca Sovyet ideolojisi tarihsel Rus mesyanizmiyle II. Dnya sava sonras btnletirilmitir. Bu btnleme sonucu Marksizm ideolojisi Rus Mesih inancyla iftletirilmi, Marksizm Rus artlarna uydurulmu ve Ruslatrlmtr. Bylece Proletaryann misyonuna bal olan Marksizmin Mesih dncesi, Rus Mesih dncesiyle birletirilmi ve onunla zdeletirilmitir.

Karl Marks Rus Komnist devriminde bir proletarya deneyimi hkim deildi bunun yerine proletarya dncesi, proletarya mitosu vard. Rus devrimi gerek bir evrensel Mesih devrimiydi; devrim dnyaya selameti, baskdan kurtuluu getirecekti. Geri en byk basky oluturdu ve her trl zgrl ortadan kaldrd, fakat bu en byk amaca ulamada sadece geici bir arat, bunu inancna samimiyette yapt Rus Komnizmi, Rus Mesih inancna geri dntr. nk Komnist dnce, burjuvann karanln sndrecek doudan ykselen bir k olduu iddiasndadr.12 Sosyalizmin Rusyadaki zaferinin, zerinde durulmas gerekmektedir. Sosyalizmin Rusyada ulat baarnn nedenleri arasnda kutsal stnln kaybedilmesiyle ortaya kan sekler aalk duygusunun dourduu yeni stnlk arayn da katmak gerekmektedir. Kutsal ideallerin Hristiyanlk adna canl tutulduu gnlerde Rusya gerek Hristiyanln dayana ve koruyucusu olduunu savunurken SSCB sonras gelitirilen sylemle tm dnya isilerinin koruyucusu ve savunucusu olma vasfn kazand. Ayrca komnizm, Rus tarihinde yeni bir sayfa tekil etmekteydi. Komnizm Rusyaya gerekten ok pahalya mal oldu. Milyonlarca insan kaybnn yan sra, asrlar boyunca birikmi olan Rus kltrnn ve dini deerlerinin yok olma tehlikesiyle kar karya kalmasna yol at. Ayrca sadece
12

Erol Gka ve Murat Ylmaz (haz.), Avrasya Uygarln Yeni Yolu, stanbul: Kzlelma Yaynlar, 1998, s 26

Ruslarn deil dnya yzeyindeki pek ok milletin byk faturalar demesine sebep oldu. arln emperyalizm ve smrgecilii, komnist SSCB ile artarak ve iddetlenerek devam etti. deolojiler ve ynetimler deimiti. Fakat istila, smrge ve zulm deimemiti. Rusya yeni smrge politikas olarak komnizmi kullanmaya balamt. Bu yeni ideoloji ile de Ruslar genilemelerini devam ettirdiler. Dou Avrupa lkelerinin tamamn, Baltk lkelerini, Balkan lkelerinin pek ounu II. Dnya sava akabinde kendilerine mal ettiler. Ayrca pek ok devleti de eitli derecelerde etkileri altna aldlar.13 1917 sonras Rusyada hkim olan bu sylem SSCBnin dalmas ve birliin ideolojik dayanaklarnn cazibe merkezi olmas vasfn kaybetmesiyle Rusyada kkenleri eskiye dayanan birok tartma yeniden gndeme geldi. Ancak tartmalarn taraflarn oluturan bu dnce akmlarnn hemen hepsinde Rusyann kutsallnn bundan sonra hangi ideallerle ayakta tutulaca konusu nemli bir yer tutmaktadr.14

13

Abdullah Demir, Tarihten Gnmze Rus Yaylmacl ve Yeni Kurulan Cumhuriyetler, stanbul: tken Yaynlar, 1998, s. 26 14 hsan omak(ed.), Rusya Stratejik Aratrmalar1, stanbul: Tasam Yaynlar, 2006, s. 105