DNYADAN

TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

MEVSMLK G LETM AI (MGA)

Mays 2012

Trkiyenin tarmsal yaps, kk ve orta byklkte toprak sahiplii; kadnn cretsiz emei; cinsiyete dayal iblm; erkein uzun dnemli mevsimlik iilii; geimlik retim; yeniden retim sreleri olarak ortaya kmaktadr. Ayn ii yapan mevsimlik tarm iileri arasnda etnik, corafi ve cinsiyete gre cret farkllklar vardr ve bu durum ciddi bir ayrmclk yaratmaktadr. Alnan cretlerden araclara da belli bir pay verilmektedir. Mevsimlik tarm iilerinin yaadklar mutlak yoksulluk; barnma, eitim, salk gibi temel insan haklarnn kaybna neden olmaktadr. Mevsimlik iilik alannda hukuki anlamda temel sorun, konuya uygun ve uygulanabilir zel dzenlemeler kadar, toprak sahiplerinin de bir iveren olarak yasal ykmllklerinin farkna varmalarnn salanabilmesine odaklanmaktadr. Yoksulluk dngsnn krlmas iin mevsimlik tarm iilii sorununda ocuk boyutunun zel olarak ele alnmas, barnma, eitim, salk gibi temel hizmet alanlarnn ocuklarn ihtiyalar gz nne alnarak planlanmas gerekmektedir.

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

NDEKLER
Mevsimlik gezici tarm iileri ile ilgili genel bilgiler: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Mevsimlik i G letiim A (MGA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 alma Gruplar Durum zetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 lke Deneyimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Kanada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Amerika Birleik Devletleri (ABD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Gney Asya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Bat Bengal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Avrupa Birlii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Mevsimlik Tarm ilerinin Sosyal Haklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Mevsimlik Tarm ilerinin Yasal Haklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 (i) 4857 Sayl Kanunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 (ii) Borlar Kanunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 (iii) Babakanlk 2010/6 Sayl Genelge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 (iv) Tarm inde Arac Ynetmelii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 (v) 5510 Sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu . . 7 (vi) 3816 Sayl deme Gc Olmayan Vatandalarn Tedavi Giderlerinin Yeil Kart Verilerek Devlet Tarafndan Karlanmas Hakknda Kanun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 (vii) 2821 Sayl Sendikalar Kanunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 (viii) 2822 sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunu . . . . . . . . 8 (ix) Sal ve Gvenlii Kanun Tasar Tasla . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Mevsimlik Gezici Tarm ilerinin alma ve Sosyal Hayatlarnn yiletirilmesi Projesi (METP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Mevsimlik Tarm ilerinin Salk Sorunlar ve zm nerileri . . . . . . . . . . 9 (i) Yaam ortamnda yaplabilecek dzenlemeler . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 (ii) alma ortamnda yaplabilecek dzenlemeler . . . . . . . . . . . . . . . 10 Mevsimlik Tarm Emeinde Kadnlarn Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 ocuk Yoksulluu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Mevsimlik Tarm isi ocuklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 (i) Mevcut Durum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 (ii) rnek Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 (iii) Kurumsal Tedbirler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 (iv) neriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 METP Polatl Uygulamasnda ocuklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Tarm ileri Alannda rgtlenen Sendikalar, Sivil Toplum Kurulular . . . 14 Mevcut rgtllk Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 neriler, Beklentiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 KAYNAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 GENLETLM KAYNAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

Son yllara kadar tarm iiliinin geici bir i olarak grlmesi ve lke genelinde sendikal mcadelenin zayflamaya balamas nedeniyle tarmdaki igcnn byk bir ksm rgtsz kalmtr. Ancak, son yllarda mevcut sendikalar yerine tarm iilerinin almaya gittikleri farkl blgelerde dernekleme faaliyetleri, yerel rgtllk deneyimleri ortaya kmaya balamtr. Tarih boyunca emek g etmi veya ettirilmitir. nsanlk tarihinde binlerce yl zorla insanlar yerlerinden edilmi ve kle emei kullanlmtr. Ucuz insan gcn kullanmak her dnemde cazip olmu ve daha ucuza alacak grece yoksul igc, emek talep edilen blgelere gm veya gertilmitir. Gnmzde ulam, iletiim ve finansmann geldii gelikinlik dzeyi artk emein de dnya apnda bir hareketlilik kazanmasn salamtr. Ayn hareketlilik lke snrlar iinde de gzlenmektedir. Tarm teknolojisinin geliimi ve pazara ynelmesi rnlerin daha hzl ve uzmanlk isteyen biimde toplanmasn gerektirmektedir. Bu gereksinim lkemizde de mevsimlik gezici tarm iiliinin yaygnlamasna neden olmutur. Ancak resmi igc kaytlar iine sokulamam bu yaygn alma alan ve kalabalk igc olduka sorunlu bir alan olarak kendini gstermektedir. Mevsimlik gezici tarm iileri ile ilgili almalar yrtmek ve bir iletiim a oluturmak bu zorunluluktan kaynaklanmtr.

Trkiyede kuzey, gney ve bat Anadoludaki 48 ilde mevsimlik gezici tarm iileri almaktadr (UNFPA, 2012). Ortalama 4 ay alan mevsimlik gezici tarm iileri arlkla Karadeniz blgesinde fndk, Egede ya zeytin, ukurovada pamuk, Orta Anadoluda soan, ekerpancar, kays gibi rnlerin apa, toplama, kurutma ve serme ilemlerinde almaktadr. Bu enformel alma alannda mevsimlik gezici tarm iilerinin genel zellikleri gezicilik ve geicilik olarak nitelenebilir. nceleri geici bir i olarak deerlendirilen mevsimlik tarm iilii artk bir kesim iin asl meslek olmutur. Krsal ve kentsel yoksullarn oluturduu mevsimlik gezici tarm iilerinin hibir sosyal gvencesi yoktur. ilerin yaam ve alma koullarn genel olarak araclar belirler. Mevsimlik gezici tarm iisi ailelerin yarsndan fazlas iin araclar i bulur; iveren ile cret pazarl yapar; ulam dzenler ve cretlerinden komisyon alr. Ayn ii yapan mevsimlik tarm iileri arasnda etnik, corafi ve cinsiyete gre cret farkllklar vardr ve bu durum ciddi bir ayrmclk yaratmaktadr. Alnan cretlerden araclara da belli bir pay verilmekte, daha nce ihtiyalar nedeni ile alnan avanslar ve alma dneminde iilerden gider olarak tahsil edilen su, elektrik, kalacak yer, ulam gibi giderler de eklendiinde mevsim sonunda elde edilen gelir minimuma inmektedir. zellikle 1990l yllardan itibaren etnikleme ve sosyal dlama sreleri erevesinde yaanan sorunlar, Dou ve Gneydoudan Trkiyenin bat ve kuzey blgelerine almaya giden mevsimlik tarm iilerinin yaamlarnn bir parasdr. zellikle zorunlu g sonrasnda hazrlksz ve ani olarak bykehirlere ve yakn kentlere g etmek zorunda kalan kitleler gvencesiz, dk cretlerle almaya hazr bir igc haline gelmitir. Bu etnik igc tarm, inaat ve hizmet sektr iin nemli bir imkn haline gelirken dier taraftan Krt kkenli iilerin bat blgelerinin gnlk hayatlarnda grnrlemeleri ile etnik gerginliklerin artmas para-

Mevsimlik gezici tarm iileri ile ilgili genel bilgiler:

Trkiyenin tarmsal yaps zellikle emek sreleri asndan farkllklar gstermektedir. Tarmsal yap; kk ve orta byklkte toprak sahiplii; kadnn cretsiz emei; cinsiyete dayal iblm; erkein uzun dnemli mevsimlik iilii; geimlik retim; yeniden retim sreleri olarak ortaya kmaktadr. Mevsimlik tarm iileri olarak g eden ailelerin bir blm g ettikleri yerlerde toprak sahibi iken, bir ksm toprakszdr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl verilerine gre saylar 300.000 civarnda verilen mevsimlik gezici tarm iilerinin fiilen kayt dlar ve ocuklar ile birlikte en az bir milyonluk bir nfusu kapsad tahmin edilmektedir.

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

lellik gstermitir1. u ana kadar toplanan veriler ve yaplan gzlemler nda genel olarak emek piyasasnn kendi iinde homojen olmad, teki olarak grlen etnik gruplardan gelen iilerin (Krt; Arap; Roman; Grc kkenli gibi) nemli bir iktisadi imkn olarak ucuz igc biiminde grldkleri ve ayrca bu gruplarn sosyoekonomik sorunlar yannda etnikleme ve sosyal dlama sreleri nedeniyle iileme srecini daha dezavantajl koullarda yaad sylenebilir. Bu konuda kapsaml aratrmalar yaplmas ihtiyac ortadadr. Sonu olarak mevsimlik gezici tarm iilerinin balca sorunlar, ulam; barnma; beslenme; hijyen (temiz su ve tuvalet); alma koullar (gnde 12-13 saat alma); cret; i gvenlii, salk ve sosyal gvence eksiklii; ocuklarn eitimden kopmas; etnik ayrmclk ile karlamak ve dlanma olarak zetlenebilir.

MGA, mevsimlik ii g konusuyla ilgili akademisyenler, ilgili kamu, zel ve sivil toplum kurum/ rgt temsilcileri ve aratrmaclardan oluur. Katlmclar: Anadolu niversitesi, Ankara niversitesi, Boazii niversitesi, ukurova niversitesi, Hacettepe niversitesi, Harran niversitesi, stanbul niversitesi, stanbul Bilgi niversitesi, Kocaeli niversitesi, Mardin Artuklu niversitesi, Marmara niversitesi, Mersin niversitesi, Ortadou Teknik niversitesi, Otonom Barselona niversitesi, Samsun 19 Mays niversitesi, Siirt niversitesi. Dier kurumlar/katlmclar: BM Nfus Fonu (UNFPA), Diyarbakr Bykehir Belediyesi, Kalknma Atlyesi Kooperatifi, Mevsimlik Tarm ilerinin Haklarnn Korunmas ve Gelitirilmesi Dernei, Polatl Kaymakaml, arkeolog, i mfettii ve retmenler. An amalar yle zetlenebilir: Mevsimlik ii g konusunda var olan durum ile ilgili bilgi toplamak ve deerlendirme yapmak; Mevsimlik g eden iilerin ve ailelerinin yaad sorunlara dikkat ekerek, kamuoyu oluturmak; lgili tm taraflar (yerel, ulusal ve uluslararas kamu kurum ve kurulular, iverenler, ii ve iveren rgtleri, vb.) sorumluluklarn yerine getirmeye ve zm yollar aramaya armak; Bu alanda alanlar arasndaki iletiimi arttrmak ve gelitirebilecekleri ortak almalar desteklemek; Ksa ve orta vadede mevsimlik g eden iilerin ve ailelerinin yaad salk, gvenlik, ulam, barnma ve eitim sorunlarnn zmne ynelik sosyal politikalar nermek ve mevcut uygulamalar izlemek; Mevsimlik iilerin karar alma srelerine dhil olmasna ynelik almak ve buna ynelik rgtlenme faaliyetlerine destek olmaktr. MGA, kreselleen emek piyasas erevesinde mevsimlik g eden iilerin ve ailelerinin iinde bulunduklar koullar (ulam, barnma ve alma koullar) ve yaadklar sosyal dlanmay evrensel insan haklarnn ve yasal haklarn ihla-

Mevsimlik i G letiim A (MGA)

stanbul Bilgi niversitesi G almalar Uygulama ve Aratrma Merkezi, Trkiyede tarmda uzun sredir devam eden mevsimlik tarm iilii uygulamas ve bundan kaynaklanan ok boyutlu sosyal ve ekonomik sorunlarn varln deerlendirerek, mevsimlik gezici tarm iileri g olgusunun eitli boyutlarnn ilgili tm taraflarn katlaca bir iletiim a rgtleyerek ele alnmas ve politika nerileri gelitirilmesi amalaryla bir giriimde bulunmutur.
1 rnein; Kl, 1990larda anakkale, Konya, Adana, Mersin gibi illerde yapt grmelerde Krt iilerle yerli halk arasndaki basit srtmelerin byk etnik gerginliklere nasl dntn ve genellikle Krt iilerin jandarma, polis eliinde ileden karlmasyla bu gerginliklerin sonlandrldn tespit etmitir (1992). Daha yakn tarihli baka bir almada zmirli orta snflarla yaplan grmelerde, zorunlu g sonrasnda zmire yerleen Krt iilere ynelik olarak gelitirdikleri cahil, blc, ilkel gibi olumsuz sylem ve alglarn orta snf iinde olduka belirleyici olduu tespiti yaplyor (Saraolu, 2011). Zorunlu g sonrasnda tarmdaki emek piyasasna girerek yaamn srdrmeye alan iiler iin de benzer koullardan sz edilebilir. 2006 ylnda Sakarya Akyazda fndk toplayan iilerle yerli halktan kiiler arasnda balayan tartma bir anda binlerce kiinin, fndk iilerini lin etme giriimine dnmesiyle sonulanmtr (http://www.hurriyet.com.tr/gundem/5050096.asp). 2011 ylnda Eskiehirin Mihalk ilesinde yaanan baka bir olayda Dou ve Gneydou Anadoludan gelen Krt tarm iileri ile ile halk arasnda kiraz toplama meselesinden kan kavgann etnik gerginliklere dnmesiyle gmen iiler ileri bitmeden jandarma eliinde ileden karldn gstermitir (http://www.sondakika.com/haber-mihaliccikta-gerginlik-sonrasi-tahliye-2895000/). Durumu somutlatrmaya dair bu tarz rnekler oaltlabilir.

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

li olarak deerlendirir. Bu erevede MGA yukarda sralanan amalar iin alrken emek smrs; ocuk iilii ve etnik, blgesel ve dinsel ayrmcla kar; toplumsal cinsiyet temelli prensipler ile hareket eder. G almalar Uygulama ve Aratrma Merkezi web sitesinde (http://goc.bilgi.edu.tr) Mevsimlik i G letiim A (MGA) adyla a ile ilgili bilgileri ve eitli kaynak ve balantlar ieren bir blm oluturulmutur. Mevsimlik i G letiim A, Friedrich-EbertStiftung Dernei tarafndan desteklenen alt toplant gerekletirmitir. Mevsimlik tarm iilerinin altklar, yaadklar yerler de dikkate alnarak planlanan toplantlarn yer ve tarihleri yledir: 30 Haziran 2010 stanbul, 27 Eyll 2010 PolatlAnkara, 19 Mart 2011 anlurfa, 24 Haziran 2011 stanbul, 1 Ekim 2011 Eskiehir, 10 Mart 2012 Ankara. MGA, katlmclarn ilgi ve uzmanlklarna gre aada belirtilen alma Gruplarn oluturmutur: 1. lke Deneyimleri 2. 3. 4. 5. 6. 7. Hukuku ve Sosyal Haklar METP zleme Salk Toplumsal Cinsiyet ocuk Yoksulluu STK/i rgtleri

relerde mevsimlere bal olarak gerekleen emek g, igc arzyla talebi arasndaki an kapatlmasna ynelik hareketlilik olarak alglanmaktadr. Dnyada yaklak 90 milyon insann mevsimlik ilerde alabilme umuduyla ulusal snrlarn tesine getii grlmektedir. IOMun (Uluslararas G rgt) g konusunda artk yeni bir aa girildiini aklamas da bu srecin bir zeti olarak dnlmektedir. Kanada 1868 ylnda ngiltereden yetim ocuklarn almak iin getirilmesi anlamas ile balayan gmen ii kullanm, bu ocuklara vatandalk hakk verilmesinden sonra gnmzde Meksika, Barbados, Jamaika, Trinidad ve Tabago ve baz Dou Karayip lkelerinden gelen iiler ile salanmaktadr. Saylar 25-30 bin arasnda deien mevsimlik iilerin lkeye girilerini ve alma koullarn, SAWP (Seasonal Agricultural Worker Program-Mevsimlik Tarm isi Program) ve benzeri programlar dzenlemektedir. Buna gre tarmda alacak mevsimlik gmenler 18 yandan byk olmaldr. SAWPta ii cretlerinin yan sra 65 yan dolduran ve yeterli primi demi olan gmen iilerin emekli ayl, sakatlk durumunda zrl ayl ve lm durumunda da ailelerine lm ayl balanaca belirtilmektedir. Mevsimlik tarm iilerinin byk bir ksmnn (%80) SAWP kapsamnda lkeye getirilmesine ramen konuya ilikin aratrmalarda, salk imknlarndan yeteri kadar yararlanamama, toplumsal cinsiyet ayrmcl, uzun alma saatleri ve sosyal dlanma gibi ikyetlerin n plana kt belirtilmektedir. Amerika Birleik Devletleri (ABD) II. Dnya Savan takiben tarmda igc ann ortaya kmasyla 1943 ylnda Acil Tarm ileri Program yrrle girmitir. Bu programla birlikte, ou Meksikal olan mevsimlik iiler Amerikan tarmnn hasatlar olmulardr. ABD resmi kaytlarna gre tarmda ylda 2,5 milyon kii almakta, bunlarn yaklak 1,4 milyonunu gezici ve geici mevsimlik tarm iileri oluturmaktadr. Ancak, resmi olmayan rakamlara gre bu say 3 ila 5 milyon arasndadr. Bu iilerin gelir dzeyi ise 7,500- 10,000 $ arasnda deimektedir. ABDde meyve ve sebze bahelerinde mevsimlik olarak alacak olan gmen iiler Gmen ve Mevsimlik Tarm ileri Szlemesi ile korunmaktadr. Bu szlemede iilerin alma koullar ve cretleri mulk braklmtr.

Medya Takip; G Hareketleri Tespit ve Eitim zerine gruplar da oluturulmak istenmektedir. Mevcut durum zeti alma gruplarnda yer alan uzmanlarn ve aratrmaclarn kendi birikimleri erevesindeki deerlendirmeler sonucu olumutur

alma Gruplar Durum zetleri

lke Deneyimleri
Emek g, gelimi lkelerin igc ihtiyalarn resmi bir smr dzeni iinde yrtmelerini salarken gelimekte olan lkelerde de yoksulluk ve isizlikle mcadele edenlere bir umut kaps aralar gibi grnmektedir. zellikle tarmsal y-

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

Yaplan aratrmalarda iilerin yaad salk sorunlar ve alma koullarndaki olumsuzluklar n plana kmaktadr. Kt barnma koullar, tarmda kullanlan bcek ilalar ve kimyasallar, dil bilmemek, yoksulluk ve hareketlilik bu problemlerin ortaya kmasna zemin hazrlamaktadr. ABDde mevsimlik alan gmen iilerin ounun izinsiz olmas, tehlikeli ilerin kabul edilmesinde nemli bir rol oynamaktadr. Gney Asya Hindistan, Pakistan ve Bat Bengalde tarmda mevsimlik igc g 1970lerde tarmda dnmn ardndan younlamtr ve ihtiya duyulan igc lke iindeki geici glerle karlanmaktadr. Burada iilerle iverenler arasndaki alma ilikisi enformel olarak yrtlmektedir. Bat Bengal Baz blgelerinde pirin tarmnda kullanlan gmen emeinin tarihi ok eskilere dayanmakla birlikte son otuz yldr blgeler arasnda mevsimlik gte byk bir art olmutur. Sadece bir sezonda Barddhama adl blgeye 500.000 civarnda mevsimlik tarm iisinin geldii tahmin edilmektedir. Yirminci yzyln son eyreinde blgeler arasnda artan mevsimlik g, Trkiyedeki mevsimlik igc gnn oluturduu karlamalara benzer ekilde Mslmanlarla Hindular gibi, farkl etnik ve meknsal kimliklere sahip gruplar arasnda etkileimi artrmtr. Yine benzer ekilde iiler tehlikeli yolculuk deneyimlerine sahiptir. Baz iverenler iilere ulamak iin sardar ad verilen araclar kullanmaktadrlar. Avrupa Birlii Geici tarm iiliinin yaygn olduu ABde 500 bini yabanc olmak zere 4,5 milyon ii tarm sektrnde almaktadr. AB yesi spanya, Fransa ve talya gibi ye lkelerde tarmda alan geici iilerin saysnn dzenli alanlardan ok daha fazla olduu tahmin edilmektedir. rnein spanyann gneyinde 100 ile 130 bin arasnda yabanc ii meyve toplama ve seralarda kaak olarak almaktadr. Avrupada kaak ii altrma yannda ierii IMO (Uluslararas G Ofisi) tarafndan belirlenen ve alma sresi 6 ile 8 ay arasnda deien geici i szlemeleriyle dardan getirtilen iiler tarm sektrnde altrlmaktadr. Bu szlemenin temel amac tarmda almak zere gelen yabanc iilerin geldikleri lkede srekli kalmalarn engellemektir (Morice, 2005).

Avrupa lkelerinde de mevsimlik tarm iilerinin maruz kald tarm ilac zehirlenmeleri zerinde durulmaktadr. Uluslararas G Ofisinin 2006 ylnda konuyla ilgili hazrlad bir raporda iilerin alma koullar hakknda ok arpc tespitlerde bulunulmaktadr. (LHumanit, 31.07.2006). Mevsimlik tarm iileri pek ok lkede olduu gibi Avrupa lkelerinde de kt alma koullarna maruz braklmtr. Kt barnma koullar, dk cret ve uzun alma saatleri yannda yabanc mevsimlik iiler yerli halkn rk saldrlarna da maruz kalmaktadr. Avrupada gtr veya yevmiye ile alan hemen hemen tm yabanc mevsimlik tarm iileri, altklar lkedeki asgari cretin altnda bir cret almaktadr.

Mevsimlik Tarm ilerinin Sosyal Haklar

Mevsimlik tarm iilerinin hak erevesinde deerlendirilmesi ortaya karanlk bir tablo sunar. Hukuki deerlendirme ksmnda geni bir ekilde akland gibi mevsimlik tarm iilerinin alma ilikilerinin yasal dzenlemesi olduka yetersizdir. Dolaysyla daha hak kavramn tanmlarken yazl hukukun salad koruma ve dzenlemeden bahsedebilmek iin elimizde fazla bir veri bulunmamaktadr. Mevsimlik tarm iilerinin hukuki dzenlemelerden uzak gerekleen alma yaamlar, alma zgrl ve hakk asndan deerlendirildiinde yaadklar yerlerde istihdam koullarnn yok denecek kadar az olmas ve mevsimlik tarm iisi olarak da iveren karsndaki savunmasz konumlar bu haktan bahsedilmesini zorlatrmaktadr. alma hakknn bu derece krlgan olmasyla, adil cret hakk ve sendikal haklardan son derece uzak olduu sylenebilir. 1996da kabul edilen Gzden Geirilmi Avrupa Sosyal artnda mevsimlik tarm iilerinin yaamlarna uyarlanabilecek baz haklar yle sralanabilir: Adil alma koullar, gvenli ve salkl alma koullar, ocuklarn ve genlerin korunmas hakk, sosyal refah hizmetlerinden yararlanma hakk, toplumsal dlanma ve yoksullua kar korunma hakk, i szlemesinin sona erdii durumlarda korunma hakk, alan gmen ve ailelerinin korunma ve yardm hakk (elik, 2005). Mevsimlik tarm iilerinin yaadklar mutlak yoksulluk; barnma, eitim, salk gibi temel insan haklarnn kaybna neden olmaktadr. Ayrca kamu hizmeti salayan kiilerin ilgisizlii, haklarn uygulanmasnn kt zerinde verilmesinden ok daha nemli olduunu gstermektedir.

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

Mevsimlik Tarm ilerinin Yasal Haklar

Mevsimlik tarm iileri ile ilgili zel bir yasa yoktur. Genel olarak Borlar Kanunu hkmlerinden ve 51 ve stnde ii altran iyerlerinde Kanunu hkmlerinden yararlanabilmektedirler. Mevsimlik tarm iilerinin ve ailelerinin yararlanabilecekleri mevzuat aada yer almaktadr. (i) 4857 Sayl Kanunu 51 ve daha fazla tarm iisi altran iyerleri Kanunu kapsamna alnmlardr. Kanununa gre, nitelii gerei 30 gnden az srecek olan iler sreksiz ilerdir. Sreksiz ilerde alan iilere ise Kanununun pek ok nemli maddesi uygulanmamaktadr. Yine de, 4857 sayl Kanununa gre belirlenen asgari cret, i szlemesiyle alan her ii iin geerli olarak belirlendiinden, yasal asgari cret mevsimlik gezici tarm iilerine de Kanunu kapsamna girsinler veya girmesinler uygulanacaktr. (ii) Borlar Kanunu Kanunu kapsamna girmelerine karn, sreksiz ilerde alan mevsimlik gezici tarm iilerine uygulanamayan Kanunu hkmleri yerine Borlar Kanununun hizmet szlemesini dzenleyen tm hkmleri uygulanacaktr. Halen, 818 sayl Borlar Kanunu yrrlkte bulunmaktadr. Ancak, Borlar Kanunu yeniden hazrlanmtr. 6098 sayl yeni Borlar Kanunu, 01.07.2012 tarihinde yrrle girecektir. Yeni Borlar Kanununa gre de, yllk cretli izne hak kazanlabilmesi iin, bir yl alma koulu bulunduundan, mevsimlik tarm iilerine yllk cretli izin hakk uygulanamayacaktr. (iii) Babakanlk 2010/6 Sayl Genelge Aile yeleri ile barnma ve erzaklaryla birlikte, i grmeye gelen gezici tarm iilerinin, bu zel durumlarndan kaynaklanan gereksinimlerini karlayacak hukuki dzenlemeler yasalarda bulunmamaktadr. Genelge, eksiklikleri, ilerlii, emniyet arlkl yanlar tartlr olmasna karn, mevsimlik tarm iilerinin gidecekleri yrelere ulamalarnda, barnmalarnda, ocuklarn eitimlerinde alnacak nlemleri ilgilendiren dzenlemeler yapmakta, merkezi ve yerel idarelere zel grevler yklemektedir. (iv) Tarm inde Arac Ynetmelii Mevsimlik gezici tarm iilerini ilgilendiren farkl

ve nemli bir konu da mevsimlik gezici tarm iilerine i, toprak sahiplerine (tarm iverenlerine) de ii bulmalar asndan nemli bir fonksiyona sahip araclar konusunda ortaya kmaktadr. Trkiye Kurumu, mevsimlik tarm iiliini kayt altna almak iin dzenleyici grevleri olan araclar ile ilgili Tarm inde Arac Ynetmeliini 2011 ylnda yrrle koymutur (Resmi Gazete: 27.05.2011/27593). Bu ynetmelikte, araclar, tescil ve belgeleme ilemleriyle kayt altna alnm ve ykmllkleri belirlenmitir. Ynetmelie gre, araclk faaliyetleri denetlenecek, araclk yaptklar iilerle ilgili olarak Kuruma rapor vereceklerdir. 16 Mart 2011 tarihine kadar onay alan arac says toplam 304 kii olarak ilan edilmitir. (v) 5510 Sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu Tarm ilerinde hizmet akdiyle sreksiz alanlara da (5510 sayl Kanunun ek 5. maddesi kapsamndaki sigortallar iin) 6111 sayl yasayla sigortalanabilme haklar tannmtr. Sreksiz ilerde alan iiler, sigortalandklar sre dnda kalan sre iin istee bal sigorta yaptrabileceklerdir. (vi) 3816 Sayl deme Gc Olmayan Vatandalarn Tedavi Giderlerinin Yeil Kart Verilerek Devlet Tarafndan Karlanmas Hakknda Kanun 6111 sayl Kanunla, 3816 sayl Kanunda yer alan mevsimlik gezici tarm iilerinin var olan yeil kartlarnn sigortalanmalar nedeniyle kaybedilmesi durumu engellenmitir. Yeni uygulamada yeil kart sahibi mevsimlik gezici tarm iilerinin yeil kartlar, sigortalandklarnda askya alnacak, sigortallk sona erdiinde ise baka bir ilem yaplmakszn yeil kartlar yeniden devreye girecektir. 01.01.2012 tarihinden itibaren genel salk sigortas uygulamasna geilmitir. Kii bana asgari cretin 1/3nden daha az geliri olanlarn genel salk sigorta primleri devlet tarafndan karlanacaktr. (vii) 2821 Sayl Sendikalar Kanunu Mevsimlik gezici tarm iileri, ister Kanunu isterse Borlar Kanununa tabi olarak alsnlar, i szlemesi ile altklarndan, Sendikalar Kanununa

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

gre, mevcut sendikalara ye olabilecekler, dier aranan koullar varsa sendika kurabilecekler, tm sendikal faaliyetlere katlabileceklerdir. (viii) 2822 sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunu i sendikalarna ye olabilen mevsimlik gezici tarm iileri, iyerlerinde toplu i szlemesi batlandnda toplu i szlemelerinden yararlanabileceklerdir. Ayrca, ye olmasalar bile toplu i szlemesi batlam sendikalara, dayanma aidat deyerek toplu i szlemesinden yararlanabileceklerdir. (ix) Sal ve Gvenlii Kanun Tasar Tasla Son gnlerde, yasalama srecine konulaca sylenen, henz TBMM komisyonlarna intikal etmemi sz konusu yasa tasars taslana gre, istisna tutulan yerler hari, tm iveren ve iyerleri yasa kapsamnda olacak ve iverenler, yasa tasars taslanda yer alan salk ve gvenlik nlemlerini almakla ykml olacaklardr. Yasa tasars taslann istisnalar blmnde, tarm iyerleri kapsam dnda braklmamtr. Bu nedenle, sz konusu taslak, bu alan kapsam dna karlmadan yasalarsa, mevsimsel olarak g eden tarm iilerinin alma alanlar ve onlar altran iverenler, bu yasa kapsamnda olacaklardr. Ancak, yasal mevzuatn uygulanmasnda sorunlu alanlardan biri olan tarm iyerlerinde, zellikle arlkl olarak g eden iiler tarafndan yrtlen mevsimlik tarm ilerinde sz konusu yasal dzenlemeyle salk ve gvenlik nlemlerinin srdrlebilir bir ekilde alnmaya balamasn beklemek yakn gelecekte sz konusu olamayacaktr. Yasa tasarsnn kapsam maddesine gre her ne kadar, tm iler ve iyerleri kapsama giriyor olsa da dzenlemenin genel olarak sanayi retimine ynelik olarak kurguland dnlmektedir. Sonuta, aileleri ve ocuklar iin olmasa da mevsimlik gezici tarm iilerinin kendileri asndan, alma koullar, dinlenme haklar, cret, alma sresi ile i sal ve gvenliine ilikin nlemler balamnda uygulanabilecek snrl da olsa hkmler bulunmaktadr. Ancak, iveren konumundaki toprak sahipleri, yasalarn kendilerine ykledii sorumluluklar hayata geirmediinden, tarmda i denetim dzeni kurulmadndan, baz sorumluluklar idari dzenleme-

lerle merkezi ve yerel ynetimlere verilebilmektedir. Dolaysyla yaygn ve etkin bir hizmetin domas glemektedir. Bu nedenle temel sorun, konuya uygun ve uygulanabilir zel dzenlemeler kadar, toprak sahiplerinin de bir iveren olarak yasal ykmllklerinin farkna varmalarnn salanabilmesine odaklanmaktadr.

Mevsimlik Gezici Tarm ilerinin alma ve Sosyal Hayatlarnn yiletirilmesi Projesi (METP)
Babakanlk tarafndan mevsimlik tarm iileri iin 2010 ylnda karlan genelge yoluyla METP bata olmak zere mevsimlik tarm iileri iin gerekletirilen eitli kamusal ve sivil toplum kurulular (STK) projeleri ile yerel koullar ve destek farklarna gre deien oranlarda mevsimlik tarm iilerine eitli destekler sunulmu ve sunulmaktadr. Bu destekler mutlaka ok yararldr, ancak organize olmayan ve yetersiz desteklerdir. Mevsimlik tarm iileri iin yaplacak aadaki almalarda mutlaka tarm iverenlerinin katks salanmaldr. Destekler ve iyiletirmeler, mevsimlik tarm iilerinin yerel istekleri ve ihtiyalar, blgesel ynetim destekleri alnarak ve aamal olarak yerine getirilmelidir. Organizasyon ile baznda kaymakamlk ynetiminde, araclar dhil kayt ve hizmet organizasyonu ile sekreterya ile tarm mdrlkleri, bte ve malzeme temini zel idare (kylere hizmet gtrme), salk hizmetleri toplum salk merkezleri, altyap (su, elektrik, atklar, tuvalet, banyo vb.) belediyeler ve ilgili kurulular, eitim ile milli eitim mdrlkleri tarafndan sunulmaldr. METP gibi kamusal ve STKnn yaptklar projelerin ynlendiricisi de ayn organizasyon olmal ve birbirinden habersiz ayn amala alan farkl kurum ve kurulularn gleri birletirilerek zaman ve kaynak tketiminin nne geilmelidir. Mevsimlik tarm iileri iin kamusal duyarllk artrlmal ve mevsimlik tarm iilerinin sorunlarnn toplumsal sorumlulukla yerine getirilmesi gerei, yazl-grsel basnda yer alan toplant ve kampanyalarla toplumsal paylam periyodik olarak yinelenmelidir. METP projelerinin neredeyse tamam iilerin almaya gittii illerden gelmektedir. Oysa iilerin

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

ikamet ettii illerin de onlara ynelik yerine getirmesi gerektii baz hizmetler, sorumluluklar vardr. Bunlar ksaca yle sralanabilir: 1) Mevsimlik gezici tarm iisi gnderen tm illerde mlki idare amirinin bakanlnda merkezdeki ve ilgili kurum, kurulu, ii ve arac temsilcilerinin katlm ile Mevsimlik Gezici Tarm ileri zleme Kurulu oluturulmaldr. 2) ilerin g dneminde (MartEyll aras) yolculuklarn gvenli ve salkl bir ekilde yaplabilmelerine ynelik olarak; g edecekleri yerler ile iilerin ikamet ettikleri iller arasnda ulam ile ilgili koordinasyon salanmal, trafik denetimleri artrlmal, ara ve trafik gvenliinin gerektirdii kontroller hassasiyetle ve sklkla yaplmaldr. 3) ilerin g dneminde (zellikle Mart Eyll aras) ihtiyaca gre tren seferleri artrlmal veya tahsis edilecek otobsler ile gruplar halinde yolculuk yapmalar salanmaldr. 4) Trkiye Kurumu l Mdrl ile ibirlii yaparak iiler ve ailelerine ilikin bir veri taban oluturulmaldr. 5) iler ve aileleri sosyal hizmetler kapsamnda bilgilendirilmeli, bunlara psikolojik destek verilmeli, i hukuku asndan hangi haklara sahip olduklar hatrlatlmaldr. 6) ilerin zorunlu retim andaki ocuklar ile ilgili olarak bunlarn eitimlerini devam ettirmelerine ynelik gerekli tm tedbirler alnmaldr. 7) alma mevsimi balamadan nce iilerin gittikleri illerin il koordinasyon kurullar ile temasa geerek, o illerde ihtiya duyulan ii says tespit edilmeli ve iiler bu ihtiyaca gre ynlendirilmelidir. 8) ilerin gittikleri illerden ok iilerin ikamet ettii illerin KUR mdrlkleri tarafndan tarmda i araclar belgelendirilmeli, belgesi olmayan i araclarnn ii gtrmeleri nlenmeli ve i araclar ile iverenler veya dorudan iiler ile iverenler arasnda szleme yaplmasnn salanmas iin gerekli tedbirler alnmal, vaki uyumazlklarda maduriyetlerin nne geilmelidir. 9) nceden belli olan rn rekolteleri dikkate alnarak yaplacak blgesel geici ii ihtiyac

tahminleri, yerel ynetimler ve araclarn organizasyonuyla daha rasyonal bir mevsimlik ii istihdamn salayabilir. METP kapsamnda 2010 yl itibari ile 23 ilin projesi kabul edilmi ve 44 milyon TL denek aktarlmtr. Projeler, Krehir, Uak, Yozgat, Ankara, anlurfa, Ordu, Kayseri, Nevehir, Adana, Konya, Karaman, Afyon, Isparta, Gaziantep, Balkesir, Dzce, Mersin, Malatya, Giresun, Kilis, Kahramanmara, Samsun ve Bursa illerinde uygulanmaya balamtr. 2010 ylnn ilk uygulama yl olmas nedeni ile btelerin byk bir ksm altyap faaliyetlerine harcanmtr (%68 barnma -adr, elektrik tesisi, ime suyu, seyyar du, seyyar tuvalet, mutfak, bulak ykama yeri ve zemin takviyesi). 2011-12 dneminde uygulanacak projeler iin 27,5 milyon TL ayrlm ve 18 ilin projeleri kabul edilmitir. Bu iller Hatay, anlurfa, Ankara, Yozgat, Nide, Manisa, Diyarbakr, Adana, Ordu, Karaman, Eskiehir, Amasya, Gaziantep, Afyonkarahisar, Tokat, Aksaray, Kayseri, Bursadr.

Mevsimlik Tarm ilerinin Salk Sorunlar ve zm nerileri

Mevsimlik tarm iilerinin barnak ile alma ortam, hijyenden ve salkl yaamdan ok uzaktr. Mevsimlik tarm iileri, ounlukla tarlalarda, altyaps olmayan adr ya da barakalarda elektrik, su, kanalizasyon, p toplama imknlar olmadan yaamaktadrlar. adrlar, genelde dar ve toprak zemin zerinde bulunurlar. Yaam ve alma ortamnda atk sularn ou zaman aa braklmas, salkl banyo ve tuvaletlerin olmamas, sivrisinek, fare, ylan, akrep, krkayak vb. bceklerin yaam ortamnda bulunmas, salksz ime ve kullanma suyu, saklanamayan ve korunamayan gdalar durumun ne kadar salksz olduunu ortaya koymaktadr. 12 saat almaktan ve gne altnda srekli kalmaktan kaynaklanan salk sorunlar da bu listeye eklenebilir. Bunun sonucunda, bir adr grubunda ocuklardan yetikinlere kadar herkesin hasta ve/veya rahatsz olduu grlmektedir. adr gruplarnn yerleim yeri olarak setii sulama kanallar ve anayollarn yaratt tehlikeler trafik kazalar, boulma, kanala dme vb. tehlikeler bu salksz durumun bir baka boyutudur. Mevsimlik tarm iileri dier yandan tarmda kullanlan kimyasallara da dorudan maruz kalan bir gruptur.

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

Mevsimlik tarm iilerinde en sk rastlanan salk sorunlar, halsizlik, yorgunluk, bel ars gibi kasiskelet sistemi yaknmalar; ishaller; solunum yolu enfeksiyonlar; yara, ban, egzama, uyuz, bit gibi cilt hastalklar; gne arpmas; ba ars; tarm ilalar ile zehirlenmeler; anksiyete, depresyon ve intihar giriimleri olarak belirlenmitir. Dier yandan iiler kentsel alanlara uzak yerlerde yaamalar nedeniyle salk hizmeti bata olmak zere eitim, sosyal hizmetler gibi kamu hizmetlerine eriememektedirler. Her 10 kiiden yaklak birinin kimlik numaras bulunmadndan aile hekimlerinde kaytlar yoktur ve yln ortalama 8 ay tarlalarda yaamalar nedeniyle temel salk hizmetlerine (ana-ocuk sal, bulac hastalklarn kontrol, salk eitimi vb.) eriememektedirler. Gebe ve bebek izlemi, alar gibi koruyucu salk hizmetlerinden corafi uzaklk nedeniyle yeterince yararlanmamaktadrlar. Aile hekimi olanlar ise, farkl illerde altklar iin bu sisteme istenilen dzeyde dhil olamamaktadrlar. Mevsimlik gezici tarm iisi tarlada veya yaam ortamnda bana gelebilecek herhangi bir kaza ya da rahatszlk karsnda kendi imknlaryla bir zm bulmak zorundadr. Mevsimlik tarm iilerinin ounun sosyal gvenlikleri yoktur. adr gruplarnda veya tarlalarda herhangi bir ecza dolab ve ilkyardm seti bulunmamaktadr. (i) Yaam ortamnda yaplabilecek dzenlemeler adrlara altyap ve hizmetin gtrlmesini kolaylatrmak iin adr gruplarnn dankl en aza indirilmelidir. adrlarn salamlatrlmas iin, saz-naylon iskelet yerine demir iskelet, konteynr vb. model almalar rnek alnarak yaplmaldr. adr zemini iyiletirilmeli, adr iinde toprakla balanty kesecek izolasyon yaplmaldr. adr gruplarnda, zellikle yrme yollarnda grlen amurun engellenmesi iin, yollara basite ta-mucur denmelidir. adr grubunun iindeki her adra itfaiye, ambulans ulam salanabilmelidir. Sulama kanallarnn evresinin tel, it gibi engelleyicilerle evrelenmesi ve uyarc levhalarn aslmas salanmaldr. Hijyenik ime, kullanma suyu ile tuvalet, banyo ve amarlk salanmaldr.

Sivrisinek, haere ve bcee kar belediye yetkililerinin adr gruplarnn evresini ve su birikintilerini ilalamas salanmaldr. Salk kurumlar bnyesinde gezici ekiplerle dzenli salk hizmeti (erken tan, a, reme sal, gebe, lousa izlemi, evre sal, salk eitimi-aklc ila kullanm, gda gvenlii, salkl beslenme) ve ruh sal almalar yaplmaldr. adr gruplarnda bir adet donanml ilkyardm dolab bulunmaldr. Toplant, eitim vb. amal sosyal ortam adr ile ocuk oyun adr ve/veya alan yaplmaldr. Dzenlenen yerleim yerleri geici zellikli olmal ama her yeniden kurulumunda yer ve kurulum ok ksa srede yaplabilecek uygunlukta olmaldr. Mevsimlik igc gnn youn olduu illerde veri taban oluturulmal ve g alan 48 ilin kullanmna alarak altyap almalarnn kolaylatrlmas salanmaldr. (ii) alma ortamnda yaplabilecek dzenlemeler alma saatleri, belirli saatlere snrlandrlmaldr. Gnde iki ya da kez dinlenme olana yaratlmaldr. Gnein etkisini azaltmak amacyla apka veya benzeri bir koruyucu kullanm yaygnlatrlmaldr. Mevsimlik tarm iisi olan herkesin sosyal gvenlik kapsamna girmesi salanmaldr. allan ile ulam gibi tarlaya gidigeliler de daha gvenli hale getirilmelidir. Mevsimlik tarm iileri ve ailelerinin, tarmda i kazalar ve tarm ilalarndan korunma eitimlerini almalar salanmaldr. Elci, avu vb. araclarn hepsinin kaytl olmas salanmaldr.

10

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

Mevsimlik Tarm Emeinde Kadnlarn Durumu

Genel olarak bakldnda krsal alanlarda yaayan kadnlar eitim olanaklarndan, toprak mlkiyetinden ve cretli emee ulamdan yoksundur. Krsal kesimde ev iinde alan kadnn, ev dnda yapt i; ev iinin bir uzants olarak grlmekte ve ekonomik faaliyet olarak deerlendirilmemektedir. Bu kadnlar cretsiz aile iisi statsnde alrken, toplumsal cinsiyete dayal iblmnn bir sonucu olarak evdeki kadn ve tarladaki rgat olarak tanmlanmaktadrlar. Fakat krsal yoksulluun en byk ahitleri olan kadnlarn yannda bu yoksulluktan en ok etkilenen ve insan onuruna yakmayacak artlarda almak zorunda kalan dier kadnlar da vardr. Mevsimlik kadn iiler de bu grubun en bata gelen temsilcilerindendir. Ailece g eden kadn ve erkek mevsimlik iiler arasnda g edilen yerdeki alma koullar nedeniyle cinsiyete dayal iblm daha da keskin hale gelmektedir. alma srecine ocuklar da dhil olduklar iin kadnlar, erkekler, kz ocuklar ve erkek ocuklar arasnda cret farkllklar olumaktadr. G edilen yerdeki zorlu toplumsal, ekonomik, evresel koullara ramen ailenin bakmndan, yemeinden, temizliinden kadnlar sorumludur. Mevsimlik tarm iisi kadnlarn bak alar, mevsimlik tarm iilii ile ilgili farkl bilgi retmek iin nemli bir kaynak oluturmaktadr. Dolaysyla, mevsimlik tarm iisi kadnlarn toplumsal, ekonomik, snfsal, etnik ve cinsiyetilikle ilgili deneyimleri, mevsimlik tarm iisi kadnlarn konumunu ortaya koyacaktr. Kadnlarn gcnn ortaya kmas ise ancak onlarn kendi azlarndan anlattklar ve yaadklar deneyimleri yazmakla mmkndr. Mevsimlik tarm iisi olarak g eden kadnlarn deneyimlerinin uzun vadede yaplacak almalarda ortaya karlmas bir zorunluluktur. Diyarbakr ilinde eitli saha ve ev ziyaretlerinde, ounluunu zorunlu gle gelenlerin oluturduu mahallelerde yaplan gzlem ve grup almalarna dayanarak edinilen izlenimler yledir: Mevsimlik gezici ve geici tarm iisi kadnlar emek youn tarm retim srecinde en zor koullarda ve farkl deneyimleri bir arada yaayan dezavantajl gruplarn banda gelmektedirler. Tarmla uraan ailelerde yaplacak iler konusunda erkek ve kadn asndan geleneklere da-

yal bir iblm vardr. Mevsimlik gezici ve geici tarm iisi kadnlar tarlalarda gnde 12-14 saat aras altktan sonra adr temizlii, su temini, ocuk ve yal bakm, yemek, bulak, vb. ilerle ilgilenmektedirler. Bylece mesaileri hi bitmemektedir. Kadn ve kz ocuklar asndan en byk sorunlardan biri banyo ve tuvalet sorunudur. Genellikle ii aileleri tuvaletlerini hemen adrlarnn yaknna yapmay tercih etmektedirler. Tuvaletlerin, genellikle adrn yaknndaki uygun bir alana belirli derinlikte ukur kazlmas ve bu ukurun etrafnn naylon ya da adr bezi ile kapatlmasndan ibaret olduu belirtilmitir. Banyo sorununun ise iki trl zldn ifade etmilerdir. Bir yntem adrn yanna tuvalete benzer ayr bir yap eklenmesi, dier yntem ise adr ierisinde banyo iin ayr bir alan ayrmaktr. zellikle kadnlar ve kz ocuklar adrn etrafnda bir banyo alan olsa bile adr iinde ykanma ihtiyacn duymaktadr. Yaplan grmelerde banyo ve tuvaletlerin hijyenden ok uzak bir halde olduu, zellikle tuvaletlerin eitli bulac hastalklarn adr alanlarnda grlebilmesine neden olduu ifade edilmitir. alma koullarndaki en problemli alanlardan birisi de cretlerdir. Mevsimlik tarm iilerinin cretleri konusunda lke apnda kabul grm bir sistem ve cret dengesi sz konu deildir. Bunun yan sra kadn, erkek ve ocuklarn arasnda cret dengesizlii grlmektedir. Kadnlar erkeklerle ayn ii yapmalarna ramen erkeklerden daha az cret almaktadrlar. Bu da her alanda olduu gibi cret konusunda da eitsizliin yaandn bizlere gstermektedir. cretle ilgili tm ilemler, i srecine aktif bir ekilde katlmalarna ramen, kadnlar dlanarak yaplmaktadr. Kadnlar, cretle ilgili olarak kendilerine bildirilen durumu deerlendirerek ii kabul edip etmemede snrl zgrle sahiptirler. Kadnlarn daha az cret almalarna ramen yeniden retim emeinden sorumlu olmalarndan kaynaklanan gnde yaklak 18 saatlik bir ignleri vardr. Bunun tarlada altklar ksmnda erkeklere gre daha az cret alrlar, adr alannda verdikleri emek ise cretsiz grnmez emek kategorisindedir. Diyarbakrdan Sakaryaya giden Krt iilerin (Austos 2009) -hem erkeklerin hem de kadnlarn- farkl beden kontrol mekanizmalarna ma-

11

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

ruz kaldklar grlmektedir. Hem kadn hem erkek iilerin kye gitmesi gayr resmi yollarla yasaklanmaktadr. Fakat kadn iiler hem Krt erkek iiler hem de Karadeniz halk tarafndan kontrol edilmekteler. Kadn iiler Karadenizde kaldklar sre iinde tarla ve adr alanndan dar kesinlikle kamamaktadrlar. Kadnlar, kk ocuklarna yeterince zaman ayramadklarn ve aile ierisinde eer bakma muhta bebek veya ocuk varsa bunlarn bakmnn kz ocuklar ya da beraberlerinde getirdikleri yallar (babaanne, anneanne) tarafndan stlenildiini belirtmilerdir. Mevsimlik iiler arasnda dezavantajl gruplardan biri de ocuklardr. ocuklar mevsimlik g sresi boyunca okullarndan ve altklar dzenlerinden ayr kalmaktadrlar. Birok kz ocuu mevsimlik g sonrasnda eitimden srekli koptuklarn ve memleketlerine dndklerinde okula devam etme ile ilgili aileleri tarafndan direnle karlatklarn ifade etmilerdir. Bu ekilde birok ocuk eitimden kopmutur. Hijyen koullarnn olmamas, zorlu yaam koullar, bulac hastalklar, yetersiz beslenme gibi etkenler en ok kadn ve ocuklar etkilemektedir. adr kentlerde ya da yaadklar yerlerde herhangi bir sosyal faaliyet alanlar yoktur. Gen kadn iilerin kimi zaman allan blgede yaayan erkekler, kimi zaman da ayn alanda alan erkek iiler tarafndan ounlukla tacize urad st kapal olarak dile getirilmitir. Kadnlar ve gen kzlarn, ilerin younluu, zorlu yaam koullar ve aresizliin de getirdii baskyla ou zaman depresif belirtiler gsterdikleri, ocuu olanlarn ocuklarna iddet uyguladklar ifade edilmitir.

Btn bu unsurlar gz nnde bulundurulduunda, mevsimlik gezici ve geici tarm igcne katlan ocuklarn durumunu anlamak ve deerlendirmek iin ocuk yoksulluu kavramsallatrmasndan konuya yaklamak nemlidir. Yoksulluun ocuklar zerindeki en nemli etkisi beslenme yetersizlii ve alktr. Barnma imkanlarnn yetersiz ya da kt oluu; temiz ime suyuna eriememe, yerleim alanlarnda sanitasyon sorunlarnn bulunmas ocuk yoksulluu kavramsallatrmasnda nemli bir dier boyutu oluturur. Ekonomik yoksulluun yan sra salk ve temel eitim haklarna eriememe ya da bu haklar yeterince kullanamama gibi yoksunlukla ilgili unsurlar yine ocuk yoksulluu tanmlamas ierisindedir. Trkiyenin taraf olduu nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ve ocuk Haklarna Dair Szlemede de vurguland zere, salk hakk ve temel eitim hakk cinsiyet fark gzetmeksizin her ocuun eit olarak yararlanmas gereken nemli vatandalk haklardr. ocuk yoksulluu kavramsallatrmasnn nemli bir dier boyutunu ise ocuk igc oluturur. ILOnun 1973 tarih ve 138 sayl Asgari Ya Szlemesi, ocuk iiliinin etkili biimde ortadan kaldrlmasn ngrr. (i) Mevcut Durum Mevsimlik tarm iiliinin en ar ve de sahipsiz iilerini ocuklar oluturur. Ancak sorunun boyutu saysal olarak bilinmemektedir. Sorunun arkasnda hane yoksulluu yer almaktadr ve aileler ocuk emeine tarmda mevsimlik g srecinde ihtiya duymaktadr. Toplumsal cinsiyete dayal farkllklar gz nnde bulundurulmamaktadr. Oysa kz ocuklar hem tarlada almakta, hem de hane ii retime katlmaktadr. Yetikin bir bireye gre ocuun mevcut koullarnn iyiletirilmesi zel aba ve uzun soluklu alma gerektirmektedir. Bu gruba ynelik politikalar yetersizdir. (ii) rnek Uygulamalar Mevsimlik Gezici Tarm ilerinin alma ve Yaam Koullarnn yiletirilmesi Projesi (METP) kapsamnda yrtlen almalar iller baznda uygulamalarda farkllklar iermektedir. Ordu ve anlurfa illerindeki METP projeleri barn-

ocuk Yoksulluu
Mevsimlik Tarm isi ocuklar
Trkiye tarmnda, az toprakl veya topraksz aileler ile kentlerdeki isiz ve yoksul ailelerin, geimlerini salayabilmek iin g edip mevsimlik igc olarak alt bilinmektedir. Bu ailelerde ocuklarn da eitimlerini yarda brakarak aileleriyle birlikte g etmeleri ve tarmdaki ar alma koullarna dhil olmalar, nemli bir ocuk hakk ihlalidir.

12

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

ma sorununu zmeye ynelik olarak yrtlmtr. ocuklarn ihtiyac olan eitim, salk, danmanlk hizmetleri beklenilen dzeyde sunulamamtr. ocuklar yoksulluk sarmalndan kurtaracak tedbirler alnmamaktadr. (iii) Kurumsal Tedbirler Mevsimlik Gezici Tarm ilerinin alma ve Sosyal Hayatlarnn yiletirilmesi Projesi, (METP) 24.03.2010 tarih ve 2010/6 sayl Babakanlk Genelgesi ile alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl tarafndan yrtlr. METP Projesi Valilikler ve l zel daresi Genel Sekreterliince uygulanmaya balamtr. (iv) neriler Mevsimlik tarm iiliindeki sorunun detayl saptanmas ve politika ncelii verilmesi iin Trkiye genelinde veriye ihtiya vardr. ncelikli olarak mevsimlik tarm iiliinin youn olduu illerde TK Blge Mdrlkleri ile iletiime geilerek bu alanda veri retilmesinin salanmas gerekmektedir. Yoksulluk dngsnn krlmas iin mevsimlik tarm iilii sorununda ocuk boyutunun zel olarak ele alnmas, barnma, eitim, salk gibi temel hizmet alanlarnn ocuklarn ihtiyalar gz nne alnarak planlanmas gerekmektedir. Mevsimlik tarm iiliindeki farklar gz nnde tutularak politikalar gelitirilmesine ihtiya vardr ve farkl koullar dnlerek her ocuk grubunun sorunlarn dikkate alan zmler retilmelidir. ocuk iiliinin yasal olmad ama ounlukla yoksulluk sorunundan kaynakl yaand da gz nnde bulundurularak aileyi madur etmeyecek ama ocuun da haklarn koruyacak uzlamac zmlerin retilmesi nemlidir. Bakanlklarn yaynladklar genelgelerin takipisi olmak nemlidir. 20 Nisan 2011 tarihinde yaynlanan Mevsimlik Gezici Tarm isi ocuklarnn Eitimleri konulu genelge, ocuklarn bulunduklar yerlerdeki eitime katlmalarna ynelik birok neri belirtmitir. ocuk igc yoksullukla mcadele stratejisidir. Dolaysyla ocua ynelik gelitirilecek her faaliyetin, planlanacak her almann ailenin koullar ve ierisinde bulunduu yoksulluk durumu dikkate alnarak kurgulanmas gerekmektedir. zetle, mevsimlik tarm iisi ocuklarn hem ocuk olmalarndan kaynakl ihtiyalarn, hem de yoksul bir ailenin mensubu olmalarndan dolay yaadklar sorunlar dikkate alan btncl almalara ihtiya vardr.

METP Polatl Uygulamasnda ocuklar

Polatlda 20 yldr, tarmda alan mevsimlik iilerle tarmsal faaliyetler srmektedir. Tarm almalar, Polatlda Mays aynda balayp, Kasm aynn ortasna kadar devam etmektedir. METP uygulamas ncesinde bahsi geen tarihler arasnda gelen renci ocuklar takriben aylk sre eitimden uzak kalmaktaydlar. Eitimden uzak kalan rencilerin kayplarn ortadan kaldrmak amac ile 1774 sayl Kimlik Bildirim Kanununa dayanarak yerleke yerinde yaayan ocuklarn kaytlar alnp, gerekli grmeler yaplarak rencilerin eitime kazandrlmas gerekletirilmektedir 2010 ylndan itibaren METP kapsamnda balatlan almayla 2010 ylnda 214 renci, 2011 ylnda 298 renci eitim hizmetlerine kavuturulmutur. Eitime kavuturulan ocuklar ikamet illerine dndklerinde lke apnda yrtlen mfredat uygulamas sayesinde eitimde geri kalma endiesi tamadan tahsiline devam etmektedir. renci Mays aynda geldiinde e-okul kayt sistemi zerinden en yakn okula kayd yaplarak tamal ya da adr okul imknna kavuturulmaktadr. Mevsimlik gezici tarm iilerinin ocuklarnn yeterli eitim almalar amacyla: Tamal veya seyyar eitim olanaklarndan yararlandrlmalar, adr okul uygulamasndan yararlanlmas, Ak ilkretim eitimi sunulmas (okul andan km olanlara), YSP (Yl ierisinde sktrlm eitim uygulanmas) hizmetleri gerekletirilmektedir. Tamal Kapsamnda Hizmet Veren Okullar: Tarm letmesi ..O, Beylikpr ..O, Poyraz ..O, Hikmet Ulubay YBO, Karahamzal ..O, Yaar etinkaya ..O., Uzunbey ..O. Birinci kademe (1.-5. snflar) adr okulda eitim grrken ikinci kademe (6., 7. ve 8. snflar) eitim faaliyetlerini Polatl Kaymakaml tarafndan salanan servislerle ulatklar tamal olarak belirlenmi tama merkezlerinde srdrmlerdir. Ayrca rencilerin; kitap, defter, krtasiye, giyim ve yemek ihtiyalar da karlanmtr.

13

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

Tarm ileri Alannda rgtlenen Sendikalar, Sivil Toplum Kurulular

Trkiye genel olarak kendi topranda kk lekli retim yapan kyllerin arlkl olduu bir tarmsal yapya sahiptir. Buna ramen tarmda iileme zellikle 1980li yllardan itibaren ekonomik ve politik nedenlerle hz kazanm, tarm iisi altrlan tarmsal alanlar ve rnler olarak olduka genilemitir. Tarmda iilemenin ncelikle ortaya kt blgeler olan ukurova ve Bat Anadolu Blgesi yannda zellikle son 2030 ylda Karadeniz, Marmara, Anadolu gibi daha geni blgelerde fndk, meyve-sebze, patates, soan gibi birok rnn retiminde geici olarak altrlan iilere ihtiya duyulmaktadr. Kendi topranda alan kyl emeinin arlkl olduu tarmsal yapda mevsimlik ii kullanmnn yaygnlamas zellikle 1980 sonras dnemde kk kylle dayal tarmsal yapda nemli bir farkllamann yaandn gstermektedir. Tarmda uygulanan neoliberal politikalar, Dou ve Gneydou Anadolu Blgesinde yaanan zorunlu g sonras ortaya kan dnm, kyllerin nemli bir ksmn yoksullatrp tarm iileri haline getirirken orta ve geni lekli endstriyel tarm yapan toprak sahibi iftiler varln srdrmeye devam etmitir. Mevsimlik iilerin iinde bulunduu olumsuz yaam ve alma koullar tarmsal yapdaki bu eitsiz g ilikilerinden bamsz deildir. 1980 sonras mevsimlik tarm iiliinin nceki yllardan farkl olan bir dier zellii de tarmda ii olarak almann artk kalc hale gelmesidir. Byk bir ksm Dou ve Gneydou Anadolu kkenli olan mevsimlik iiler, i ve konut imknlarnn snrlarna gelmi olan bykehirlere g edememekte dier taraftan ekonomik skntlar ve askeri, politik gerginlikler nedeniyle yaadklar kr ve kentlerde de i imkn bulamamaktadrlar. Tarmda iilemenin ilk ortaya kt Osmanlnn son dnemlerinden bu yana Trkiye tarmnda mevsimlik ii says ve kullanld blgeler giderek artarken mevsimlik iiler igcnn en rgtsz kesimi olmaya devam etmektedir. Mevsimlik iiler genellikle olumsuz alma, barnma ve ulam sorunlaryla gndeme gelmekte btn bu sorunlarn arkasndaki en temel eksik olan temsiliyet, rgtlenme sorunu gzden kamaktadr. ilerin almaya gittikleri yerlerde dhil olduklar eitsiz g ilikileri iilerin alma ve yaam pratiklerinde olduka belirleyicidir. Tarm iileri cretler, alma

saatleri, barnma ve ulam sorunlar konusunda mlki amir bakanlnda dzenlenen blgenin ileri gelenlerinin katld toplantlara ve alnan kararlara katlm imkn bulamamaktadrlar. Komisyon toplantlarna zaman zaman iiler adna temsilci olarak katlan daybalar da ticari ilikilerini zedelemek endiesiyle iilerin yasal, hukuki haklar, yaam ve alma koullar konusunda etkili bir temsiliyet gsterememektedir.

Mevcut rgtllk Durumu

Son yllara kadar tarm iiliinin geici bir i olarak grlmesi ve lke genelinde sendikal mcadelenin zayflamaya balamas nedeniyle tarmdaki igcnn byk bir ksm rgtsz kalmtr. Ancak, son yllarda mevcut sendikalar yerine tarm iilerinin almaya gittikleri farkl blgelerde dernekleme faaliyetleri, yerel rgtllk deneyimleri ortaya kmaya balamtr. Emek piyasasnda enformel, sigortasz, gvencesiz alma rejimleri yaygnlarken mevcut sendikalarn igcnn kaytl olduu grece istikrarl alma koullarnn yerleik hale geldii zellikle kentlerde, kamuya ve zel sektre ait alanlarda rgtlendii grlmektedir. ifti-Sen, zm-Sen, Ttn-Sen gibi sendikalar kendi topranda kk lekli retim yapan kyller alannda rgtlenme almalar yapmaktadr. Kk lekli toprak sahibi kyllerin 1980li yllardan itibaren uygulanan neoliberal tarm politikalarndan uradklar kayplara bal sorunlar erevesinde alma yrtmektedirler. Bildiimiz kadaryla tarm iilerinin alma ve yaam koullar konusunda bir alma yrtmemektedirler. Tarm Orman Sendikas, Birleik Kamu Konfederasyonuna baldr. Tarm ve Ky leri, Orman Bakanl ve bal mdrlklerde rgtlenme faaliyeti yrtmektedir. Tarm Orkam Sen, KESK Konfederasyonuna baldr. Tarm, Orman, evre ve Hayvanclk kolunda faaliyet gsteren bakanlk ve mdrlklerde alan kamu alanlarn rgtleme faaliyeti yrtmektedir. Tarm , Trk- Konfederasyonuna baldr. Yukarda ad geen sendikalar gibi arlkl olarak tarm i kolundaki kamu kurumlarnda rgtlenmeye almaktadr. Tarm ve Kyileri Bakanl Tara Tekilat, Tarm letmeleri Genel Mdrl (TGEM)ne bal iftlikler ile zel sektre ait baz

14

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

iyerlerinde alan tarm iileri arasnda rgtldr. Sendika, iftliklerde geici olarak alan iilerin kadroya alnmasnda etkili bir mcadele yrtmtr. Sendikann internet sitesindeki bilgilere gre gemite kamuda alanlar yannda tarmsal alanlarda gezici olarak alan tarm iileri konusunda da almalar yrtmtr: Kamudaki belli bal tarm iletmelerinde ve zel sektrdeki yerleik baz iletmelerde rgtlenmeyi baaran TARIM, pamuk apalama ve toplama iinde alan yz binlerce gezici tarm iisinin sorunlarna da sahip kt. 1970lerin ikinci yarsnda, uluslararas rgt ve TRK- ile ibirlii yaplarak ukurova blgesindeki gezici iilerin daha iyi koullara kavuturulmas iin alma yrtld. Aileleriyle birlikte blgeye gelen ve son derece salksz koullarda alan ve barnan bu iiler iin iki ii barna ina edildi; onlara salk hizmeti gtrld. Adana ubemizin aktif olarak yrtt almalar srasnda eli ad verilen tarm araclarnn ve iilerin sendikaya ye kayd yapldysa da, rgtlenme almasn 1980 sonrasnda srdrme olana kalmad. (http:// www.tarimis.org.tr/index.php?p=tarihce). Turgutlu Gndelik iler Dernei, 2003te kurulmutur. Bugn yaklak 500 yesi bulunmaktadr. Manisaya her yl almaya gelen yaklak 30 bin tarm iisinin alma ve yaam koullarn iyiletirmek iin mcadele vermektedir. anlurfa Baziki iler Dernei; Dernek Bakan Recep Smbl, byk bir ksm karpuz toplama iinde alan mevsimlik tarm iilerinin eit ve dzenli alabilmesi ve iiler arasndaki dayanmay salamak amacyla yaptklar eylemin ardndan dernei kurduklarn dile getirmektedir. Dernek evre kylerle beraber 32 kyde rgtldr. Dernek tarm iilerinin alma koullarn iyiletirmeyi ve iileri bir at altnda toplamay amalamaktadr. Dernek kurulma sreci hakknda bilgi veren Smbl, 2008 ylnda karpuz toplama ii iin kylerine dardan gelen iilerle evre kylerdeki iiler arasndaki gerginlikler sonucunda sorunun bu ekilde alamayacan dnerek rgtlenme karar aldklarn belirtmektedir. (http://www.evrensel.net/v2/haber. php?haber_id=54890) Adana Tarm ileri Sendikas Giriimi; ubat 2005te Adanada sendikalar, meslek odalar ve retim yelerinin destek verdii Tarm ileri Kurultay srecinde gelimitir. Kurultayda sendika kurma ve blten karma karar alnmtr.

Adana Tarm ileri Kurultay, 1 ubat 2005te Adanada dzenlenmitir. Kurultaya Adana Tarm ileri ve Elileri Dernei, Ziraatlar Dernei, Kadirli Tarm ilerini Koruma ve Dayanma Dernei, ukurova Tarm Araclar Dernei, Ziraat Mhendisleri Odas, naat Mhendisleri Odas, Eitim-Sen, ESM Sendikas, Haber-Sen, EMEP, DEHAP, Halkevleri, ESP, mahalle muhtarlar ve ukurova niversitesinden retim yeleri katlmtr. Tarm iilerinin sorunlarnn ve zm yollarnn tartld kurultayda iiler sunumlarn Krte olarak gerekletirmilerdir. Kurultayda iilerin ulam, g, kayt dlk, dk cretler, barnma, eitim, ayrmclk, i sal, i araclar gibi sorunlar tartlm, bu sorunlarn zm iin rgtl bir yapnn ilk adm olarak Tarm ileri Temsil Heyeti oluturulmutur (http://www.sendika.org/ yazi.php?yazi_no=1693). Adyaman Mevsimlik iler Dernei, her yl yaklak 20-30 bin aras mevsimlik ii gnderen Adyamanda 2004te kurulan dernein bakanln kendisi de eski bir dayba olan Mehmet Grbz yapmaktadr. 500e yakn yesi vardr. zellikle Malatyaya kays toplamaya giden iilerin cretlerini iyiletirme ve ii gtren daybalarn kayt altna alma konusunda almalar yapmaktadr. Mevsimlik Tarm ilerinin Haklarnn Korunmas ve Gelitirilmesi Dernei, Kadnlarn ve Kz ocuklarnn nsan Haklarnn Korunmas ve Gelitirilmesi Ortak Program erevesinde uygulamaya konulan Sabanc Vakf Hibe Program 2007 tarafndan desteklenen, Harran niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal tarafndan hazrlanan ve anlurfa Valilii, anlurfa Belediyesi ibirlii ile yrtlen Mevsimlik Tarm isi Kadnlarn ve ocuklarnn Gezici Salk Hizmeti Yoluyla Salk Hakknn Korunmas ve Gelitirilmesi Projesi sonrasnda kurulmutur. Mevsimlik iilerin sorunlarnn kamuoyuna duyurulmas, iilerin yaam ve alma koullarnda iyiletirmeye dnk hizmet modelleri gelitirilmesi ve kamu hizmetlerine entegre edilmesi, dayanma alar kurulmas ve bilimsel etkinlikler dzenlenmesi dernein temel faaliyetleri arasndadr. Samsun Tarm ileri Dernei, 2010 ylnda kurulmutur. Dernein amalar; blgelerdeki her ilde (Samsun-Tokat-Hatay-Osmaniye) toplama-istifleme-ambalajlama ilerinde kayt d olarak alan gndeliki tarm iilerini, kayt ve sosyal gvence altna almak amacyla bir dernek kurmak ve he-

15

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

def blgelerdeki tarm iilerini kurulan derneklere ye yaparak rgtlenmelerini salamak; blgelerde kayt d ve mesleki yeterlilik belgesi olmadan alan gndeliki tarm iilerinin bilgi ve becerilerini mesleki eitim yoluyla gelitirerek belgelendirmek; meslek kurulular ve STKlar vastasyla tarm iiliinin bir meslek kapsam ierisine alnmas konusunda kamuoyu oluturmak, olarak belirtilmektedir (http://www.samsun-tarisder.org/index.php/ projelerimiz).

neriler, Beklentiler
Grld gibi son yllarda Trkiyede mevsimlik ii altrlan alanlar geniledike bu alanlarda alan iilerin dernekleme abalarnda da art grlmektedir. Derneklerin byk bir ksm son 10 yl iinde kurulmutur. Farkl yerellerde kurulan bu derneklerle koordineli almalar yrtmek ve eitli kurumlar bir araya getirmeye alan giriimlerle ibirlii yapmak mevsimlik iilerin bizzat kendi seslerinin daha duyulur olmasn salayacaktr. ilerin almaya gittikleri blgelerde tarm iileriyle ilgili kararlarn alnd kaymakamlar bakanlnda toplanan izleme kurullarnda iilerin kendi temsilcilerini bulundurabilmeleri konusunda almalar yrtmek faydal olacaktr. Konu ile ilgili dernek ve sendikalarn temsilcilerinin bir araya gelerek mevsimlik tarm iilerinin uradklar her trl ayrmclk ve hakszlklara kar karak haklarn savunacak bir platform oluturmalarnda yarar grlmektedir. Ortak bir platform oluumunun iilerin her trl sorununa zm getirmede daha etkin olabilecei gibi iilerin sorunlarna hem yetkililerin hem kamuoyunun dikkatini daha gl bir ekilde ekebilecektir.

16

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

KAYNAKA
elik, Aziz (2005). Avrupa Sosyal art ve Trkiyenin ekinceleri, Trk- Dergisi, Say 366, 91-98. Kl, engn (1992). Biz ve Onlar: Trkiyede Etnik Ayrmclk. stanbul: Metis Yaynlar. Kitle rgtleri Koordinasyonu (2007). Kitle rgtleri Koordinasyonu 8. Bulumas Blteni, stanbul, 6-7 Ekim 2007. LHumanit, 31.07.2006. Morice, Alain (2005). Les Saisonniers Agricoles en Provence: Un Systme de Main-duvre iinde Les Journes dtudes du Gisti, 17-26. Saraolu, Cenk (2011). ehir, Orta Snf ve Krtler. stanbul: letiim Yaynlar. UNFPA (2012). Mevsimlik Tarm ilerinin htiyalarnn Belirlenmesi Aratrmas, (baskda). http://www.evrensel.net/v2/haber.php?haber_id=54890 http://www.metider.org.tr/site/Default.asp?bs=2 http://www.samsun-tarisder.org/index.php/projelerimiz http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=1693 http://www.tarimis.org.tr/index.php?p=tarihce

Brass, T. (1997). Immobilised Workers, Footloose Theory, The Journal of Peasant Studies, 24 (4): 337-358. Brass, T. (2010). At Their Perfect Command? The Struggle of/(over) Post-Emancipation Rural Labour, The Journal of Peasant Studies, 28(3):155-177. Brovia, C. (2007). Foggia: Lhbergement des Saisonniers Prend Des Allures de Ghetto, Programmes Echanges et Partenariats, 9-10. Brovia, C. (2008), Sous la Frule des Caporali: Les Saisonniers de la Tomate dans les Pouilles, iinde Alain Morice, Bndicte Michalon (der.), tudes Rurales: Travailleurs Saisonniers dans lAgriculture Europenne, 182, 153-168. etinkaya, . (2008). Farm Labor Intermediaries In Seasonal Agricultural Work in Adana-ukurova, yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ortadou Teknik niversitesi, Sosyoloji Anabilim Dal. etinkaya, . ve Bke, A. (2009). Emek Youn Tarmsal retimin Mecburlar Ordusu: Trkiyede Gezici Mevsimlik Tarm iileri, Doudan, Say: 12. Dayolu, M. ve Gndz-Hogr, A. (2010). Trkiyede ocuk ilii ile Mcadelede zlenen Strateji ve Yntemler: IPEC Deneyimi, iinde Kemal nal (der.), Trkiyede ocuk Emei, Ankara: topya Yaynevi. Dcosse, F. (2008). La Sant des Travailleurs Agricoles Migrants: Un Objet Politique? , iinde Alain Morice, Bndicte Michalon (der.), tudes Rurales: Travailleurs Saisonniers dans lAgriculture Europenne, 182, 103119. Diyarbakr Sanayi Odas (1999). GAP Blgesinde Arazi Mlkiyet Yaps, iinde Oya Baydar (der.), 75 Ylda Kylerden ehirlere, stanbul: Tarih Vakf, 80-83. Duruiz, D. (2011). Seasonal Agricultural Workers in Manisa: Materialization of Labor, Bodies and Places Through Everyday Encounters, yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Boazii niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Eitim-Sen (2007), Mevsimlik Tarm ilii Nedeni le Eitimine Ara Veren lkretim rencileri Aratrmas, Ankara. Fliche, B. (2006). Le Nomade, le Saisonnier et le Migrantune Culture de la Mobilit en Anatolie Centrale?, tudes Rurales. Florinca, A.M., C. Brovia, E. Hellio (2008), Programmes Echanges et Partenariats http://emi-cfd.com/echanges-partenariats7/IMG/pdf_CDR_ agriculture.pdf Foeken, D. ve Tellegen, N. (1997). Proletarianisation, Land, Income and Living Conditions of Farm Labourers in Kenya, The Journal of Peasant Studies, 24 (4): 296-313. Gegin, E. (2009). Ankara-Polatl rneinde ve Sosyal Dlanma Asndan Tarm ilii, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 1(1), 3-35. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/49/1148/13473. pdf Glubuk B., E. Karabyk, F. Tanr (2003). Tarm Kesiminde En Kt Biimde alan ocuk ilii Temel Aratrmas (Adana li-Karata lesinde Pamuk Hasadnda alan ocuklar rnei) Raporu, Ankara. Gndz-Hogr, A. (2006). Trkiye Romanlarnn/ingenelerinin Mevcut Durum Analizi (Roma Population in Turkey). UNICEF.

GENLETLM KAYNAKA
Abdelali-Martini M., Goldey P., vd. (2010). Towards a Feminization of Agricultural Labour in Northwest Syria, The Journal of Peasant Studies, 30(2): 71-94. Akbyk, N. (2008). Trkiyede Tarm Kesiminde gc Piyasalarnn Yaps, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (7): 220-238. Akay, A. (1999). Toprak Aalndan Kapitalist letmecilie Trkiye Tarmnda Byk Toprakl letmeler, iinde Oya Baydar (der.), 75 Ylda Kylerden ehirlere, stanbul: Tarih Vakf, 115-131. Altnpak, T. ve Glubuk, B. (2004). Ankara li Polatl lesinde Gezici Kadn Tarm ilerinin alma ve Yaam Koullar, Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Tarm Bilimleri Dergisi, Cilt 10, Say 1, 59-66. Anonim, (2011). TMMOB Adana Mimarlar Odas. ukurova Blgesi Mevsimlik Tarm ilerine Yaam Alan Tasarm Ulusal renci Mimari Fikir Yarmas Projeleri. Anonim (2010). Mevsimlik Tarm ilerinin Salk Sorunlar ve Barnma Koullar: Yeniehir/ardak rnei, Bursa Tabip Odas http://www.bto.org. tr/sunular/mevsimliktarim%20iscilerinin%20barinma%20kosullari.pdf Anonim, (2007). Mevsimlik Tarm ilii Nedeni ile Eitimine Ara Veren lkretim rencileri Aratrmas, Eitim-Sen. Aysu, A.Azabn Dier Ad: Mevsimlik ilik http://www.uzumsen.org/index2.php?option=com_content&do_ pdf=1&id=119 Berlan, J. P. (1986). Agriculture et Migration, REMI, 9-32.

17

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

Gndz-Hogr, A. (2007). Trkiyede Nfus Kaydna Ynelik htiya Analizi (Need Assessment Project for Lack of Birth Registration in Turkey). UNICEF. Gndz-Hogr, A. (2010). Trkiyede Krsal Kadnn Toplumsal Konumu: Blgesel Eitsizlikler, Yasal Mdahaleler ve Ksmi Kazanmlar, Ko niversitesi Toplumsal Cinsiyet Konferans Kitab, stanbul: Ko niversitesi Yayn. Grsoy, . B. (2010). Bir Yaam Biimi Olarak Sosyal Dlanma: Trkiyede Mevsimlik Tarm ileri iinde Aye Bura (der.), Snftan Snfa, stanbul: letiim Yaynlar, 33-65. Hellio, E. (2007). Espagne: En Andalousie, On Importe des Femmes Pour Exporter des Fraises, Programmes Echanges et Partenariats, 5-6. Hellio, E. (2008), Importer des femmes pour exporter des Fraises (Huelva), iinde Alain Morice, Bndicte Michalon (der.), tudes Rurales: Travailleurs Saisonniers dans lAgriculture Europenne, 182, 185-199. Hoggart, K. ve Mendoza, C. (1999). African Immigrant Workers in Spanish Agriculture, Sociologia Ruralis, 39(4): 538-562. Idem (2005). Brevet du Vivant: Progrs ou Crime?, Tiers-Monde, 46(181), 207-221. ILO (2002). Unprotected Labour: What Role for Unions in the Informal Economy?, Labour Education 2002/2, No. 127. Kafaolu, A. B. (2001). Tarm: Bolluk iinde Yoksulluk. stanbul: Kaynak. Kaleci, H. (2007). Mevsimlik Tarm ilerinin Sosyolojik Analizi: Eskiehir rnei yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Anadolu niversitesi, Sosyoloji Anabilim Dal. Kandel, W.A. ve Donato, K.M. (2009). Does Unauthorized Status Reduce Exposure to Pesticides?: Evidence From the National Agricultural Workers Survey, Work and Occupations, 36(4): 367-399. Karabyk, E. ve Gndz-Hogr, A. (2003). Adana-Karata lesinde Tarmda En Kt Biimdeki ocuk iliinin Sonlandrlmasna Ynelik Eylem Plan. ILO-IPEC. Karacan, A. R. (1991). Tarm Kesiminde Geici Tarm iilerinin alma Koullar, cret Sistemleri ve alanlarn Sosyal Gvenlikleri zerine Bir Aratrma: Manisa rnei. stanbul: Friedrich Ebert Vakf Yaynlar. Kaya, A. (2009). Trkiyede Gler Btnleme mi Geri Dn m?. stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar. Kayk, S. (2009). Trkiyede Krsal Alan Ynetimi. stanbul: Sosyal Aratrmalar Vakf. Kray M. (1999). Sosyo-Ekonomik Hayatn Deien Dzeni: Drt Kyn Monografik Karlatrlmas, iinde Oya Baydar (der.), 75 Ylda Kyden ehirlere, stanbul: Tarih Vakf, 151-162. Koruk, . ve imek, Z. (2010). Gebe Mevsimlik Tarm isi Olan ve Olmayan Kadnlarda Tetanoz Alama Durumu ve likili Dier Faktrler, Trkiye Halk Sal Dergisi, 8(3): 165-175. Koruk, I., Simsek, Z., Tekin, Koruk S., Doni, N., Grses, G. (2010). Intestinal Parasites, Nutritional Status and Physchomotor Development Delay in Migratory Farm Workers Children, Child Care Health Development, 2010 Jul 14. Labrianidis, L. ve Sykas, T. (2009). Migrants, Economic Mobility and

Socio-Economic Change in Rural Areas: The Case of Greece, European Urban and Regional Studies, 16(3): 237-256. Lordolu, K. ve Erder Kksal, S. (1993). Geleneksel raklktan ocuk Emeine: Bir Alan Aratrmas, stanbul: Friedrich Ebert Vakf Yayn. Lordolu, K. ve zkaplan, N. (2003). alma ktisad. stanbul: Der Yaynlar. Lordolu, K. (2005). Trkiyede Yabanclarn Kaak almas ve Bu almaya likin Bir Aratrma, Toplum ve Bilim Dergisi, Say 101. Lordolu, K. (2006). Trkiye gc Piyasalar (Durum Raporu). SMMMO Yayn, Say 56. Lordolu, K. ve Selamolu, A. (2006). Katlm Srecinde AB ve Trkiyede gc ve stihdamn Grnm. Ankara: Belediye- Yayn. Lordolu, K. ve Demirdizen evik, D. (2007). Kocaeli gc Piyasalar ve Durum Analizi. Ankara: ILO Yayn. Lordolu, K. (2007). alma Hayatmzda Yeni Yabanclar: Bir Aratrmann Baz Sonular ve Deerlendirmeler iinde Aylan Ar (der.), Yabanc Kaak ilik, stanbul: Derin Yaynlar, 83-127. Lordolu, K. (2008). Auslandische Arbeitnehmer als Teil der Trkischen Arbeitswelt iinde Barbara Pusch, Thomas Wilkoszewski (der.), Facetten intornationaler Migration in die Trkei: Gesellschaftliche Rahmenbedingungen und persnliche Lebenswelten, Wrzburg: Ergon Verlag, 69-86. Lordolu, K. (2008). Travailleurs Etrangers dans le Secteurs du Tourisme Turc iinde Marie M. Sarlet, Altay Mano (der.), Tourisme et Diversits Facteurs de Dveloppement, Paris: L Harmattan, 119-127. Lordolu, K., H.M. Ay, . Aslan (2008). The Relation between Undecleared Employmentand Financial Burden on Employment in Turkey, Serbian Journal of Management, 3(2), 189-198. Lordolu, K. (2010). Trkiyede alma Hayatnn Bir Paras Olarak Yabanc alanlar iinde Barbara Pusch, Thomas Wilkoszewski (der.), Trkiyeye Uluslararas G: Toplumsal Koullar, Bireysel Yaamlar, stanbul: Kitap Yaynevi, 89-111. Lordolu, K. (2011). Eskiehir gc Piyasas Analiz almas. stanbul: MG Danmanlk ve Trkiye Kurumu (MG danmanlk ile birlikte). Makal, A. (2001). Trkiyede 1950-1965 Dneminde Tarm Kesiminde gc ve cretli Emee likin Gelimeler, Ankara niversitesi SBF Dergisi, 56(3): 104-140. Martin P. (2002). Mexican Workers and U.S. Agriculture: The Revolving Door, International Migration Review, 36 (4): 1124-1142. Nalbantolu, R. (1948). Trkiyede Ziraat ilerinin Durumu, timai Siyaset Konferans 1. Kitap, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Yaynlar, 16-31. Nuholu, . (2003). Gazap Fndklar, Express Dergisi, Say 31, 26-40. Oral, N. (2006). Trkiye Tarmnda Kapitalizm ve Snflar. Ankara: Ziraat Mhendisleri Odas. zbek, A. (2007). New Actors of New Poverty: The Other Children of ukurova, yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ortadou Teknik niversitesi, Sosyoloji Anabilim Dal.

18

MEVSMLK G LETM AI (MGA) | TARIMDA MEVSMLK G TRKYE DURUM ZET

zbekmezci, . ve Sahil, S. (2004). Mevsimlik Tarm ilerinin Sosyal, Ekonomik ve Barnma Sorunlarnn Analizi, Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, 19(3): 261-274. zbekmezci, . ve Sahil, S. (2004). ukurova Yresindeki Mevsimlik Tarm ilerinin Yerleim Dokular ve Yaam niteleri Gazi niversitesi Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi Dergisi, 19(4): 375-391. Pelek, D. (2010). Seasonal Migrant Workers in Agriculture: The Cases of Ordu and Polatl yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Boazii niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Enstits. Pena, A. A. (2009). Locational Choices of the Legal and Illegal: The Case of Mexican Agricultural Workers in the U.S., International Migration Review, 43(4): 850-880. Preibisch, K. (2010). Pick-Your-Own Labor: Migrant Workers and Flexibility in Canadian Agriculture, International Migration Review, 44(2): 404-441. Rogalry, B. (2006). Intensification of Work-Place Regime in British Agriculture, Sussex Migration Working Paper, Say 36. Rye, J.F. ve Andrzejewska, J. (2010). The Structural Disempowerment of Eastern European Migrant Farm Workers in Norwegian Agriculture, Journal of Rural Studies, 26: 41-51. Simsek, Z. ve Koruk, . (2011). The Effects of Migratory Seasonal Farmwork on Psychomotor Development and Growth Among Children Ages 0-5 Years in Southeastern Anatolia, Turkish Journal of Public Health, 29(3): 157-165. Simsek, Z., Koruk, I., Doni, N.Y. (2012). An Operational Study on Implementation of Mobile Primary Healthcare Services for Seasonal Migratory Farmworkers, Turkey, Maternal and Child Health Journal. Sirman-Eralp, N. (1988). Pamuk letmelerinde Aile letmeleri, iinde evket Pamuk, Zafer Toprak (der.), Trkiyede Tarmsal Yaplar, Yurt Yaynlar. Stoluk, Z., F. Tanr, N. Sava, H. Demirhindi, M. Akbaba (2004). Mevsimlik Tarm ilerinin Salk Durumlarnn Deerlendirilmesi, Mesleki Salk ve Gvenlik Dergisi, 34-38. eker, Murat (1986). Trkiyede Tarm ilerinin Toplumsal Btnlemesi. Deiim Yaynlar. imek, Z. ve Koruk, . (2009). ocuk iliinin En Kt Biimlerinden Biri: Mevsimlik Gebe Tarm ilii, alma Ortam, Temmuz-Austos 2009. imek, Z. (2010). Mevsimlik Tarm ilerine Gezici Salk Hizmeti, 13. Ulusal Halk Sal Kongresi 18-22 Ekim 2010 zmir, Bildiri zetleri Kitab, 219-227. imek, Z. ve Krmztoprak, E. (2010). Mevsimlik Gebe Tarm isi Genlerin Salkl Yaam Bilgi ve Davranlarna Akran Eitiminin Etkisi, I. Ulusal Nfus Bilim Kongresi 7-10 Ekim 2010 Ankara, Geniletilmi Bildiri zet Kitab, 80-85. Tanr, F. (2012). Adanada Mevsimlik Tarm iliinin Sorunlar, I. Tarm Sal ve Gvenlii Sempozyumu yaynlanmam bildiri, anlurfa. Tanr, F., S. Can, S. Gkkoyun, A. zbek, R. Kozan, K. Kertmen, M. Akbaba (2006). Adana-Karatata Mevsimlik Tarmdaki ocuk iliinin Eitime Ynlendirmeyle Sona Erdirilmesi: lk Sonular, X. Ulusal

Halk Sal Kongresi, Kongre Kitab, 131-132, Van. Tekeli, . ve Erder, L. (1978). Yerleme Yapsnn Uyum Sreci Olarak Gler. Ankara: Hacettepe niversitesi Yaynlar. Kurban, D., D. Ykseker, A.B. elik, T. nalan, A.T. Aker (2006). Zorunlu G le Yzlemek: Trkiyede Yerinden Edilme Sonras Vatandaln nas. stanbul: TESEV Yaynlar. TSK (2007), Dnyada ve Trkiyede alan ocuklar, Yayn no. 281, Haziran 2007, http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=2447 Toprak, Z. (1997). Cumhuriyetin lk Yllarnda Adanada Amele Buhran ve Amele Talimatnamesi Toplumsal Tarih, 41: 7-13. Ulukan, U. (2009). Trkiye Tarmnda Yapsal Dnm ve Szlemeli iftilik: Bursa rnei. stanbul: Sosyal Aratrmalar Vakf ktisadi letmesi. U.S. Department of Labors Bureau of International Labor Affairs (2010), U.S. Department of Labors 2009 Findings on the Worst Forms of Child Labor. http://www.dol.gov/ilab/programs/ocft/ pdf/2009OCFTreport.pdf Yldrak, N., B. Glubuk, S. Gn, E. Olhan, M. Kl (2002). Trkiyede Gezici ve Geici Kadn Tarm ilerinin alma ve Yaam Koullar ve Sorunlar. Uluslararas alma rgt Trkiye Temsilcilii. www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/publ/kadintarim.pdf Yldrak, N., B. Glubuk, S. Gn, E. Olhan, M. Kl (2003). Trkiyede Gezici ve Geici Kadn Tarm ilerinin alma ve Yaam Koullar ve Sorunlar. Ankara: Tarm- Sendikas Yaynlar.

19

Knye
Friedrich-Ebert-Stiftung Cihannma Mahallesi Mehmet Ali Bey Sk. 12/D5 34353 Beikta-Istanbul Trkiye Tel: +90 212 310 82 37 contact@festr.org www.festr.org Sorumlu : Michael Meier FES Trkei, 2012