ATOM BOMBASI NASIL YAPILDI?

Atom bombas yapmak iin 1942 ylnda ABDde nce uranyum zenginletirme tesisileri kuruldu ve ayr bir tesisteki nkleer reaktrlerde plutonyum retildi. Zenginletirilmi uranyumdan yaplan bomba Hiroshimaya, plutonyumdan yaplan ise Nagasakiye atld. Nkleer enerjinin nn aan bilimsel gelimeler Becquerel radyoaktiviteyi 1896da bulunca, bu konudaki almalar hzland. Irene Curie ve einin alminyumun nne yerletirdii radyumdan kan alfa paracklar, alminyum atomlarnn yapsn deitirmiti. Alminyum atomlar doada bulunmayan radyoaktif fosfora dnmt. Bu olaya yapay radyoaktivite ad verildi (1933). E. Fermi, uranyum atomuyla ntronu arptrnca ne oldu? Yapay radyoaktivitenin kefi talyan fiziki E. Fermiyi ok etkiledi. Ayn yl benzer deneyler yapmaya balad ama talyada radyumun gram 34.000 dolard. Radyum satn almak iin Roma niversitesinde bte yetersizdi. Fermi de radon gaz kullanmaya karar verdi. nk radon gaznn berilyum tozu ile karnca, ntron rettiini biliyordu. Ntron reten basit bir sistem yapt. Farkl maddeleri ntron kaynann nne koydu ve maddelerdeki deiiklikleri inceleyerek yeni bulular yapt. Ancak uranyumu ntron paracklar ile arptrnca, uranyum tuhaf sonular verdi. Uranyum normalin ok zerinde radyoaktiflik gsteriyordu. Uranyumun atom numaras 92dir. Fermi, uranyum atomuna arpan ntronun, o dnemde henz bilinmeyen 93 numaral elemente dntne inanyordu ama bu yanlt. Hitler Almanyas ve uranyumun paralanmas Uranyum atomlarna arpan ntronlarn 93 numaral elementi retmedii 1938de kantland. Alman kimyac O. Hahn ve Avusturyal fiziki L. Meitner uranyum atomlarnn ntronla arpma deneyini defalarca tekrarlad. Ancak uranyumun 93 numaral elemente dnmediini grdler. L. Meitner, Yahudi kkenli olduu iin 1938de Almanyadan svee kamak zorunda kald. Hahn deneylere devam etti ve uranyuma arpan ntronlarn, uranyum atomunu paraladn kefetti. Ancak fizikiler atomun paralandna inanmad ve hata yapldn iddia ettiler. L. Meitner, atomun paralandn Hahndan renince bunu tannm fiziki N. Bohra anlatt. Bohr atomun paralandna inand ve yeni bir deney nerdi. Meitner deneyi yapt ve blnen uranyum atomlarnn aa enerji kardn kantlad. Bohr o srada Einstein ile bulumak iin ABDye gitmiti. ABDli bilim adamlar Almanlarn atomu paraladn Bohrdan rendi.

Otto Hahn ve Lise Meitner ABDde atom bombas almasnn balamas E. Fermi 1938de Nobel dl kazanmt ama ynetimi elinde tutan Mussolini, onun dl almasna izin vermedi. Ei Yahudi kkenli olan Fermi, zaten Avrupadan kamak istiyordu. dl ald ve ABDye kat. Uranyum atomunun paralandn rendii srada ABDde Columbia niversitesinde idi ve eski hatasn anlad. Columbia niversitesinde uranyum atomlarn yava ntronlarla arptrmaya karar verdi. nk talyada iken yava ntronlarn daha etkili olduunu bulmutu. Ntron yavalatcs olarak grafit kulland ve uranyum atomlarn paralad. Paralanan atomlar yeni ntronlar da retiyordu. Bir ntron bir uranyum atomunu blnce eer iki ntron daha karsa bu iki ntron baka iki atomu bler ve drt ntron daha oluur. Bylece reaksiyon hzlanr ve bir zincirleme reaksiyon balatarak nkleer enerjiyi aa karabilir. Fermi byle dnmt. Bu amala grafit bloklar, ntron kayna ve uranyumdan oluan kk bir nkleer reaktr yapt. Sonular ok iyi kt.

Enrico Fermi Fermi, Almanyada atom bombas yaplabileceinden artk emindi. Durumu bozuk ngilizcesi ile bir generale anlatt ama nkleer fizik bilmeyen general konuyu anlayamad. Ferminin iki arkada Einstein ile konuyu grp yardm istedi. Einstein, durumu aklayan bir mektup hazrlayp getirmelerini istedi. Macar fiziki L. Szilard, bakan Roosevelte hitaben hazrlad mektupta Almanlarn atom bombas yapabileceini ve nlem alnmasn vurgulad. Einstein mektubu okudu ve 2 Austos 1939da altna imzasn att. Mektup elden bakan Roosevelte gnderildi.

Niels Bohr ve Albert Einstein

Dnyann ilk nkleer zincir reaksiyonu (2 Aralk 1942)

Roosevelt, Einsteinin mektubunu alnca uranyum komitesi adl bir kurulu grevlendirdi ve atom bombas almas resmen balad. Fermi, Chicago niversitesine geti ve oradaki nkleer fizik ekibiyle byk bir nkleer reaktr yapt. Nkleer reaktr, grafitten yaplm briket boyutunda bloklar arasna uranyum yaktlar yerletirilerek yapld. Reaktr, niversitedeki kk spor salonunu tavana kadar doldurmutu. Chicago Nkleer Reaktr, 2 Aralk 1942de kontroll olarak altrld ve dnyada ilk kez bir nkleer zincirleme reaksiyon gerekleti. Bomba yapma olasl daha da artt. ABDnin atom bombas projesi 1942de ordu tarafndan ele alnd ve Manhattan Projesi kod ad verildi. Projede alan 130.000 kii bugnk deerlerle 2 milyar dolar bteyle ylda atom bombasn retti. Atom bombasnn 1945te Japoyaya atlmas bir sre sonra tepkilere neden oldu. Ne yazk ki bu tepkiler baka lkelerin de nkleer silah yapmasn engelleyemedi. Haftaya: lk Atom Bombasn reten Gizli ehir Prof. Dr. Ural Akbulut ODT Kimya Blm