www.teknolojikarastirmalar.

com

TEKNOLOJK
Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2007 (1) 1-8

ARATIRMALAR

Atk Besleme Sistemlerinin plik Sevk Hzlar zerine Etkisinin ncelenmesi

Murat KODALOLU Sleyman Demirel niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Tekstil Mhendislii, ISPARTA

zet Bu almada, bir hava jetli dokuma makinasnda, drum ve loop atk besleme sistemleri ile atk ipliinin azlk ierisinde, dokuma genilii boyunca atlmas (tp iinde) ve atknn bu yol boyunca hava ierisindeki davranna ynelik inceleme sunulmaktadr. Teorik yaklamlara veri taban olabilmesi iin ana jet ve tp sonundaki vakum tarafndan atk zerinde oluturulan kuvvetler ve bu kuvvetlerin yannda yer alan tanml katsaylar gsterilmitir. Ayrca drum ve loop iplik besleme sisteminin atk iplii hzna etkileri bulank mantkla kontrol edilmitir. Anahtar Kelimeler: Dokuma, Bulank Mantk, plik Hz.

1. Giri

Atk atma ileminde, atk iplii drum ve loop iplik besleme sistemleri ile ana jete sevk edilir. Bu ilem, her bir atk ipliine ideal derecede ivme vermek iin minimum hava tketimi ile maksimum iletim gcn salayacak ekilde tasarlanmtr. Hava jetli dokumada atk iplii, havann iplik zerinde oluturduu srtnme kuvveti ile tanmaktadr. Atknn ivmelenmesi ve tanmas iin gerekli olan kuvvetler hava fleleri tarafndan oluturulur. Bu kuvvetler, tanma ilemine kar koymaya alan diren kuvvetlerini yenmek zorundadrlar. Tayc eleman olan hava ve tanan eleman olan iplik zellikleri bu kuvvetlerin belirlenmesinde ve ortaya konulmasnda nemli rol oynarlar. Tayc hava ve tanan iplik tabi olarak kompleks zelliklere sahiptir. Bu nedenle tam anlamyla teorik bir model imdiye kadar literatrde mevcut deildir. Bu konunun aydnlatlmas ynndeki aratrmalar ve teorik almalar baz kabulleri iermektedir. Literatrde sistemin teorik anlamda zm Newtonun ikinci kanunu esasna dayandrlmakta, bununla birlikte sistemin kompleks oluundan dolay da birok kabuller yaplarak ilemler sadeletirilmektedir. Teorik almalara veri oluturacak olan gerek atk iplii, gerekse hava ile ilgili karakteristik zellikleri ve kuvvet katsaylarn bulabilmek iin de eitli bilgisayar uygulamalarna her zaman ihtiya duyulmutur.

Teknolojik Aratrmalar : TTED 2007 (1) 2007 (1) 1-8

Atk Besleme Sistemlerinin plik Sevk Hzlar zerine Etkisinin ncelenmesi

2. Drum plik Besleme Sistemi

Drum iplik besleme sisteminde besleyici olarak tambur bulunmaktadr. ekil 1de drum iplik besleme sistemi grlmektedir. Sistemde (a) plik bobini, (b) besleme tamburu, (g)iplik yoklayc, (h) ana jet ve (i) ipliktir.

ekil 1 Drum plik Besleme Sistemi [10] Drum iplik besleme sisteminin analizinde kullanlan model ekil 2de grlmektedir.

ekil 2 Drum plik Besleme Dinamik Analiz Sistemi [5]

3. Loop plik Besleme Sistemi

Loop iplik besleme sisteminde besleyici olarak yardmc jet bulunmaktadr. ekil 3te loop iplik besleme sistemi grlmektedir. Sistemde (a) plik bobini, (b) besleme tamburu, (c) (d) besleme silindirleri, (e) besleme jeti, (f) iplik deposu, (g) iplik yoklayc, (h) ana jet ve (i) ipliktir

Kodalolu, M.

Teknolojik Aratrmalar : TTED 2007 (1) 2007 (1) 1-8

ekil 3. Loop plik Besleme Sistemi [5] Loop iplik besleme sisteminin analizi iin kullanlan model ekil 4te gsterilmektedir.

ekil 4. Loop plik Besleme Dinamik Analiz Sistemi [5]

ekil 5. Loop plik Depolama Modelinin Analizi [5]

Teknolojik Aratrmalar : TTED 2007 (1) 2007 (1) 1-8

Atk Besleme Sistemlerinin plik Sevk Hzlar zerine Etkisinin ncelenmesi

ekil 5te loop iplik depolama modeli grlmektedir. lmek eklindeki ipliin U eklinde olduu ve ilmein sa kolundaki, hava akmyla yaratlan kuvvetin (Fa) klavuz tp iindeki iplik hareketini etkilemedii kabul edilir. [5,6]
4. Bulank Mantk Kural

Bulank mantkla kontrol edilen denetleyiciler, tpk bir insann makine banda alma koullarn gzlemleyerek o makineyi kullanmasna benzer ekilde alrlar. Dolaysyla, tpk usta bir operatr gibi sistem kna bakarak, sistem giriini ayarlarlar. Burada iplik numaras ve tp boyu verilen giri iaretleri olarak bulank denetleyiciye gnderilir. Bulank mantk tabanl bir denetleyici genel olarak ksmdan oluur. Bunlar srasyla; bulanklatrc, kural atama tablosu ve durulatrcdr. Bulank denetleyiciye gnderilen ve gerek deerlere sahip olan iki giri iareti (iplik numaras ve tp boyu), ilk aamada bulanklatrc tarafndan bulank saylara dntrlr. Daha sonra bu bulank saylar kural atama tablosu tarafndan denetim iaretindeki deiimi temsil eden bulank sayy belirlemek amacyla kullanlrlar ve bulank karar verme ilemi sonucunda bir say elde edilir. Son aamada ise, denetim iaretindeki deiimi temsil eden bulank say, durulatrc tarafndan gerel sayya dntrlr ve denetim iaretinin bir nceki deerine eklenerek yeni denetim iareti belirlenir. Durulatrma ve kurallarn uygulanmas srasnda her bir bulank say grubunda ok sayda bulank kme kullanlarak bulank deikenler szel olarak temsil edilmilerdir. Bu szel deikenler ok az-ok fazla arasnda tanmlanmtr. Kullanlan bu szel deikenler iin yelik fonksiyonlar ekil 7, ekil 8 ve ekil 9'da gsterilmitir. Bulank ilemlerin yaplp bulank kararlarn verildii birimin temel elemanlar bulank kurallardr. Bu bulank kurallar eldeki bulank verilerden yeni bulank sonulara varlmasn salarlar. Herhangi bir rnekleme annda elde edilen iplik numaras, tp boyu ve iplik hz gerek deerleri, bulank kmelerde sahip olduklar yelik derecelerine bal olarak bulank saylara dntrlrler. Dntrme ilemi bulanklatrc tarafndan yaplr. plik numaras ve tp boyu hangi bulank kmede sfrdan farkl yelik derecesine sahipse o kmenin ya da kmelerin temsil ettii szel terimler ile ifade edilirler. Kurallar szel olarak, IF Tp Boyu Mf1 AND plik Numaras Mf1 THEN plik Hz Mf12 eklinde ifade edilir. Bu, sadece bir kuraldr. Eer birden fazla kural sz konusu ise bunlar birbirlerine ELSE veya ELSE F terimleri ile balanrlar. Yukardaki szel ifadelerden anlalaca gibi, her bir kural, iplik numaras ve tp boyunu temsil eden bulank kme kesiimleri ile iplik hzn temsil eden bulank kme arasndaki bulank ilikiyi tanmlamaktadr. Btn kurallar ilenip, her bir kurala ilikin bulank sonu elde edildikten sonra bu sonular durulatrlarak istenilen gerek sonu belirlenir. Durulatrma ilemi bulank denetleyicinin durulatrma biriminde gerekletirilir[4].

5. Uygulama

Literatrde eitli almalarda (ekil 6) loop ve drum iplik besleme sistemleri iin 17 tex numaradaki ipliin hz 4 ft yol boyunca teorik olarak hesaplanm ve grafikleri elde edilmitir (S. Adanur). Elde edilen bu deerler Fuzzy mantna aktarlarak bulanklatrlmtr. Bu bulanklatrma ileminde iplik numara aral (15-45) tex, iplik hz (15-45) m/s ve tp boyu 96 cm olarak alnmtr.

Kodalolu, M.

Teknolojik Aratrmalar : TTED 2007 (1) 2007 (1) 1-8

ekil 6 Loop ve Drum Sistemi in Elde Edilmi Teorik Deerler [5] Uygulamalar Matlab programnda hazrlanmtr. Veriler nda oluturulan giri yelik fonksiyon aralklar ekil 7 ve ekil 8de gsterilmitir.

1 Mf1 Mf2 Mf3

Mf4 Mf5

Mf6 Mf7

Mf8 Mf9 Mf10 Mf11

Mf12

0
ekil 7 Girie (Tp Boyuna) Ait yelik Fonksiyon Aral

Mf1

Mf2

Mf3

Mf4

Mf5

ekil 8 Girie (iplik Numarasna) Ait yelik Fonksiyon Aral Giri yelik fonksiyonlarna karlk bir de k yelik fonksiyon aral belirlemek gerekir. Bu fonksiyon ekil 9 da gsterilmitir.

Teknolojik Aratrmalar : TTED 2007 (1) 2007 (1) 1-8

Atk Besleme Sistemlerinin plik Sevk Hzlar zerine Etkisinin ncelenmesi

1 Mf1 Mf2 Mf3 Mf4 Mf5 Mf6 Mf7 Mf8 Mf9 Mf10 Mf11 Mf12 Mf13 Mf14 Mf15 Mf16 Mf17 Mf18 Mf19 Mf20 Mf21 Mf22 Mf23 Mf24

ekil 9 ka (iplik hzna) Ait yelik Fonksiyon Aral Matlab programnda bu almaya ait bulank mantk giri ve k yelik fonksiyonlar arasndaki iliki giri fonksiyonlarnn deerleri iin drum ve loop iplik besleme sistemi iin k fonksiyon deerleri ekil 10-11 de gsterilmitir.

ekil 10 Drum plik Besleme Sistemi k Fonksiyon Deerleri

Kodalolu, M.

Teknolojik Aratrmalar : TTED 2007 (1) 2007 (1) 1-8

ekil 11 Loop plik Besleme Sistemi k Fonksiyon Deerleri

Yukarda drum iplik beslemede bahsedilen tambur sisteminde, besleyici tambur iplik samna yardmc olsa da ipliin ortalama gerilimi yksektir. Drum iplik beslemede ipliin kontrol gvenli ve toplam atk atma sresi de loop sistemine gre uzundur.[5] Her ne kadar drum iplik beslemede ki ilk hzlanma loop iplik besleme sistemi ile ayn gibi grlse de loop iplik besleme sistemi srtnmenin dk olmasndan dolay iplie daha yksek hz kazandrmaktadr. Loop iplik besleme sisteminde gerilim yksek olsa da ortalama gerilim bakmndan drum iplik besleme sistemine gre gerilim daha dktr. Bulanklatrma sonucunda ortalama atk hz, iplik numarasna gre loop iplik besleme sistemi iin daha yksek bir hz dalm gsterirken drum iplik besleme sistemi iin ayns sz konusu deildir.
6. Sonu

Bu almada, hava jetli dokuma makinelerinde atk ipliinin havann iplik zerinde oluturduu srtnme kuvveti ile tanmasnda, atk ipliinin hareketi incelenerek veriler elde edilmitir. Sistemde tayc olarak kullanlan hava ve tanan eleman olan iplik tabii olarak kompleks zelliklere sahiptir. Bu kompleks zelliklerden atk ipliinin numaras ve iplik besleme tipine gre atk iplii hznn karakteristiindeki deiim bulank mantk ile zlerek teorik hesaplamalarda elde edilen deerlere uyumluluu gsterilmitir. plik ve makine zellikleri ile dokuma makinesinde atk iplii hzndaki deiimi gstererek gerek denemelere gei yapmadan nce, malzeme ve zaman tasarrufu ynnden verilen bir atk iplii iin atknn optimum bir ekilde tanmasn gerekletirecek makine parametrelerinin tespitine yardmc olacaktr. Bu sayede istenilen artlar altnda atk hznn davrann izlemek suretiyle optimizasyon asndan iyi sonu verecek yaklamlar elde edilebilecektir.
Kaynaklar

1. 2. 3. 4.

L.A Zadeh, Fuzzy Sets, Information and Control 8, 338-353, (1965) L.A. Zadeh, Fuzzy Sets As A Basis For A Theory Of Possibility, pp 3-10 ,(l978) Z.en, Mhendislikte Bulank (Fuzzy) Modelleme lkeleri Ders Notlar, stanbul (1999) Kodalolu, M., Dayk, M., Hava Jetli Dokumada plik Tipinin Bkm Kayb zerine Etkisinin ncelenmesi Tekstil Teknoloji Dergisi Eyll (2002). 5. Adanur, S. Dynamic Analysis of Single Nozzle Air-jet Filling Insertion, PhD Thesis, NCSU, 1989.

Teknolojik Aratrmalar : TTED 2007 (1) 2007 (1) 1-8

Atk Besleme Sistemlerinin plik Sevk Hzlar zerine Etkisinin ncelenmesi

6. Batra, S. K. , Ghosh, T. K. ,and Zeidman, M. , Dynamic Analysis of Yarn in Ring Spinning :An Integrated Approach , NCSU, Marh 1987. 7. Bueche , F. J. , Indroduction to Physics for Scinentists and Engineers , MacGraw-Hill, 1975. 8. Fehlberg, E. ,Low-Order Classical Runge-Kutta Formulas with Stepsize Control, NASA TR R-315. 9. Kissling , U. , Experimental and Theoretical Analysis of Weft Insertion by Air-jet, Melliand Textilberichte. February 1985. 10. Kohlhaas , O. Investigations on Weft Storage Systems ,Melliand Textilberichte, November 1979.