Zbirka Zadataka Iz Oet-1

1
V. Pajcin: ZBIRKA ZADATAKA ( SA PRIRUNIKOM ) IZ OSNOVA ELEKTROTEHNIKE I

S A D R A J :

E L E K T R O S T A T I K A

1. Osnovni pojmovi o elektricitetu i elektrinim osobinama materije. .... str. 3.
ZADACI.. 4.
2. Kulonov zakon i jaina elektrinog polja. . 5.
ZADACI. 7.
3. Elektrina indukcija. Fluks elektrinog polja. Gausova teorema i njena primena kod odreivanja
jaine elektrinog polja u sloenijim sluajevima .. 15.
ZADACI... 20.
4. Rad sila u elektrinom polju. Elektrini potencijal i elektrini napon. 23.
ZADACI 29.
5. Provodnik u elektrinom polju.. 37.
ZADACI 38.
6. Dielektrik u elektrinom polju.. 39.
ZADACI 41.
7. Elektrini kapacitet. Kapacitet kondenzatora. Vezivanje kondenzatora42.
ZADACI 47.
8. Energija, gustina i snaga kondenzatora. Dielektrina vrstoa kondenzatora.. 61.
ZADACI 63.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----

ELEKTROKINETIKA.

1. Osnovne veliine elektrinog kola. ..... 67.
1.1. Jaina, brzina i gustina elektrine struje ...67.
ZADACI 69.
1.2. Elektromotorna sila, elektrini napon i elektrino polje 71.
ZADACI 72.
1.3. Elektrini otpor i elektrina provodnost 73.
ZADACI 74.
2. Uticaj temperature na elektrini otpor... 77.
ZADACI 78.
3. Omov zakon. Dulov zakon. Elektrina energija i elektrina snaga. 81.
ZADACI 82.
4. Vezivanje otpora. Kirhofova pravila. 87.
ZADACI 90.
5. Osnovni pojmovi iz elektrinih merenja. Merenje elektrinog napona, struje, otpora i
Snage. Proirenje mernog domaaja voltmetra i ampermetra.............................................................. 108.
ZADACI.......................................................................................................................................... ..... 112.
6. Generatori. Naponski i strujni generatori. Pretvaranje naponskog generatora u strujni i obrnuto....... 115.
ZADACI................................................................................................................................... ............ 119.
7. Sloena kola. Metoda Kirhofovih pravila. Metoda konturnih struja. Metoda zajednikog napona.
Metoda pretvaranja generatora. Metoda superpozicije. Tevenenova metoda. Nortonova metoda...... 125.
ZADACI............................................................................................................................................... 129.
8. Metoda simetrinosti......................................................................................................... ................... 142.
ZADACI..................................................................................................................................... .......... 143.
9. Elektrina kola sa otpornicima i kondenzatorima.................................................................... ............ 145.
ZADACI....................................................................................................................... ........................ 146.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2


M A G N E T I Z A M

1. Jaina magnetnog polja ( ravan provodnik, torus, cevast navoj, navojak... )...................................... 151.
ZADACI....................................................................................................................... ....................... 155.
2. Magnetna indukcija. Odnos izmeu magnetne indukcije B i jaine magnetnog polja H.................... 160.
Karakteristike magneenja.................................................................................................... ................161.
3. Magnetni fluks............................................................................................................... ....................... 162.
ZADACI............................................................................................................................................... 163.
4. Elektromagnetna sila......................................................................................................... ................... 172.
ZADACI............................................................................................................................................... 176.
5. Elektrodinamika sila........................................................................................................ ................... 183.
ZADACI....................................................................................................................... ........................ 184.
6. Magnetna kola. Primena Kirhofovih pravila........................................................................................ 186.
ZADACI....................................................................................................................... ........................ 189.
7. Elektromagnetna indukcija................................................................................................................... 194.
ZADACI....................................................................................................................... ........................ 197.
8. Induktivnost kola. Samoindukcija i uzajamna indukcija...................................................................... 207.
ZADACI....................................................................................................................... ........................ 211.
9. Energija i sila magnetnog polja.............................................................................................. .............. 216.
ZADACI.......................................................................................... ......................................................218.
10. Magnetni histerezis i vrtlone struje........................................................................................ ............. 223.
ZADACI.......................................................................................................... ..................................... 225.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------

R E E N J A :

Reenja iz elektrostatike.................................................................................................... .......................... 227.
Reenja iz elektrokinetike............................................................................................................................ 277.
Reenja iz magnetizma........................................................................................................ ........................ 225.

DODATAK ( konstante, tabele, karakteristike magnetisanja... ) ............................................................ 365.

RAZNI ZADACI ( sa kolskih, regionalnih i republikih takmienja ) ................................................... 369.

3


E L E K T R O S T A T I K A

1. OSNOVNI POJMOVI O ELEKTRICITETU I ELEKTRINIM
OSOBINAMA MATERIJE

Odnos izmeu materije mase m i energije W odreen je sledeom relaciom :
W = mc
2
, gde je c brzina svetlosti
Masa elektrona, protona i neutrona iznosi:
m
e
= 9,10810
31
kg,
m
p
= 1,672410
27
kg,
m
n
= 1,6747 10
27
kg. ( m
p
= 1836m
e
)
Masa elektrona u stanju kretanja ( po teoriji relativiteta ) je:

2
1 |
.
|
\
|
=
c
v
m
m
eo
e
, gde je:

m
e
...... masa elektrona u stanju kretanja |kg|,
m
eo
.......masa elektrona u stanju mirovanja ( m
eo
= 9,10810
31
kg ) |kg|,
v...........brzina kretanja elektrona u odnosu na posmatraa |m/s| i
c...........brzina svetlosti u vakumu |m/s|

Naelektrisanje elektrona, protona i neutrona je jednako :
q
e
= 1,610
19
C,
q
p
= + 1,610
19
C,
q
n
= 0 C.
Gustina naelektrisanja:
Naelektrisanje moe da bude rasporeeno:
1. Povrinski : o = Q / S |C/m
2
|, gde je S povrina na kojoj je rasporeeno naelektrisanje Q,
2. Linijski : q = Q / l|C/m| , gde je l duina provodnika po kojoj je rasporeeno naelektrisanje Q, i
3. Zapreminski : = Q / V |C/m
3
|, gde je V zapremina po kojoj je rasporeena kol. naelektrisanja Q.

4


Z A D A C I:

1.1. Izraunati masu jednog atoma litijuma
3
Li
7
.

1.2. Za koliko je puta masa jednog atoma urana
92
U
238
vea od mase atoma helijuma
2
He
4
?

1.3. Bakarna kugla poluprenika 5 cm naelektrisana je koliinom naelektrisanja Q = 5 C.
Izraunati : a) koliki je broj slobodnih elektrona na kugli i
b) povrinsku gustinu naelektrisanja.

1.4. Aluminijski provodnik duine l = 50 cm i preseka S = 1,5 mm
2
naelektrisan je koliinom
naelektrisanja Q = 1 C ( kroz provodnik tee struja od 1 A u vremenu od 1 s ).
Izraunati : a) linijsku ( duinsku ) gustinu naelektrisanja.
b) zapreminsku gustinu naelektrisanja uz pretpostavku da su elektroni zapreminski ravnomerno
rasporeeni.

1.5. Koliko e iznositi masa elektrona ako pretpostavimo da je njegova brzina kretanja duplo manja od
brzine svetlosti ?

1.6. Kolika je ukupna koliina naelektrisanja svih protona koji se nalaze u 1 cm
3
nekog vrstog tela,
raunajui da je broj protona u jezgru atoma tog tela 50, a broj atoma u 1 m
3
neka iznosi priblino 10
29
.
Reenje prokomentarisati.

5


2. KULONOV ZAKON I JAINA ELEKTRINOG POLJA

2.1. KULONOV ZAKON

Sila koja deluje izmeu dva takasta naelektrisanja iznosi:

| | N
r
Q Q
F
r
2
0
2 1
4 c tc

=
gde je:
Q
1
, Q
2
koliine naelektrisanja |C|,
c
o
. dielektrina propustljivost ( konstanta ) vakuma |F/m|,
c
r
.. relativna dielektrina propustljivost,
r.. rastojanje izmeu naelektrianja |m| i
F .. sila kojom naelektrisanja deluju jedno na drugo |N|.
c.. apsolutna dielektrina konstanta ( propustljivost )

c = c
o
c
r
c
r
= c / c
o
; c
o
= 8,85410
12
|F/m| 1/ 4 t c
o
~ 910
9
|m/F|

Relativna dielektrina konstanta govori za koliko je puta sila izmeu dva naelektrisanja u vakuumu vea od
sile kad se naelektrisanja nau u nekoj drugoj sredini. Usled toga relativna dielektrina konstanta je neki broj
koji nema svoju jedinicu, a ona se moe izraziti i u procentualnom iznosu ( broju ). Ona iznosi:

Kako je 4tr
2
povrina lopte, F = Q
1
Q
2
/ c S , te je :
F ~ Q
1
i Q
2
( sila je proporcionalna koliinama naelektrisanja ),
F ~ 1/ S ( sila je obrnuto proporcionalna povrini lopte ).

| | N
r
Q Q
F
r
2
2 1
9
10 9
c

~
F
F
r
0
= c
6


2.2 ELEKTRINO POLJE

Elektrino polje je vektorska veliina, dakle, ima pravac, smer i intezitet. Smer je, dogovorom uzet, smer
putanje pozitivnog probnog naelektrisanja, ime je ujedno odreen i pravac polja.Da bi se odredila jaine
elektrinog polja u bilo kojoj taki u elektrinom polju, u tu taku se unese probno naelektrisanje
( jedinino pozitivno ) q
p
. Jaina elektrinog polja za svaku taku u elektrinom polju jednaka je F / q
p
.
Kako je F = Q q
p
/ 4 t c r
2
E = Q / 4 t c r
2
. Dakle, jaina polja je jednaka :

Jaina polja je srazmerna naelektrisanju Q, koje ini to polje, a obrnuto srazmerna kvadratu rastojanja r
( povrini lopte ). Da se primetiti da jaina polja ne zavisi od koloine naelektrisanja probnog naelektrisanja q
p
,
to znai da q
p
ima ulogu samo za definiciju jaine elektrinog pola. Ako je q
p
= + 1 C E = F, a samim tim
definicija jaine elektrinog polja postaje jednostavnija.

Kako je E = F / q F = E q, odnosno F
o
= E
o
q

E
E
F
F
r
0 0
= = c

Relativna dielektrina konstanta govori za koliko je puta jaina elektrinog polja u vakuumu jaa od jaine
polja u nekoj drugoj sredini. Za priblino raunajne jaine elektrinog polja koristi se sledea relacija:

(
=
m
V
r
Q
E
r
2
9
10 9
c

Ako jainu elektrinog polja u nekoj taki ine vie
naelektrisanja, kao na sl. 1, tada se za svako od tih
naelektrisanja odredi pojedinana jaina elektrinog polja
( E
1
, E
2
E
n
).
Rezultantno polje se dobije vektorskim zbirom, te je:

n E E E E + + + = ....... 2 1
(
=
m
V
r
Q
E
r
2
0
4 c tc

E
1

E
2

E
Q
1
+ Q
2

r
2

r
1

Sl.1.
7


Z A D A C I :

2.1. Dva jednaka takasta naelektrisanja Q
1
= Q
2
= 3,210
19
C nalaze se na meusobnom rastojanju od
510
12
cm u vakuumu. Odrediti pravac, smer i jntezitet sile koja deluje izmeu naelektrisanja.

2.2. Naelektrisanja Q
1
= 310
8
C i Q
2
= 610
9
C nalaze se u dva suprotna temena kvadrata stranice
a = 3 cm u vazduhu. Odrediti pravac, smer i intezitet sile izmeu datih naelektrisanja.

2.3. Dva naelektrisanja Q
1
= Q
2
= Q = 100 C nalaze se u vazduhu. Ako izmeu datih naelektrisanja deluje
sila od F = 910
7
N odrediti :
a) rastojanje izmeu naelektrisanja i
b) kolika bi bila sila izmeu istih naelektrisanja ako se ona nalaze na istom rastojanju ali u sredini ija je
relativna dielektrina konstanta jednaka c
r
= 4 ?

2.4. Na kom meusobnom rastojanju se nalaze dva takasta naelektrisanja ija su optereenja
Q
1
= 210
6
C i Q
2
= 410
6
C ako se nalaze u ulju ( c
r
= 2,5 ) i ako izmeu njih deluje sila od F = 0,9 N?

2.5. Rastojanje izmeu dve jednako naelektrisane kugle iznosi a. Tano na sredini izmeu naelektrisanih
kugli smeteno je probno naelektrisanje q. Odrediti silu na probno naelektrisanje ako su naelektrisanja kugli:
a) istoimena ( Q
1
= Q
2
= Q ) , b) suprotnih predznaka ( Q
1
pozitivno a Q
2
negativno )

2.6. etiri takasta naelektrisanja Q
1
= 4 nC , Q
2
= 6 nC , Q
3
= + 8 nC i Q
4
= + 10 nC nalaze se u
temenima kvadrata stranice a = 3\2 cm. U preseku dijagonala nalazi se takasto telo sa naelektrisanjem
q = + 1 nC. Koliko e iznositi sila koja deluje na takasto telo ?

2.7-. Dva takasta naelektrisanja Q
1
= 25 pC i nepoznato Q
2
nalaze se na rastojanju od a = 5 cm. Ako se
izmeu njih, na rastojanju x od naelektrisanja Q
1
ubaci takasto naelektrisanje q = 16 pC, na njega e delovati
rezultantna Kulonova sila koja je jednaka nuli. Odrediti iznos naelektrisanja Q
2
i poloaj take u kojoj se nalazi
takasto naelektrisanje q.

2.8.

2.9. Dva takasta naelektrisanja Q
1
= 0,6 C i Q
2
= 1 C privlae se u ulju silom od F = 0,215 N. Kolika e
biti sila izmeu tih naelektrisanja ako se ona premeste u vakuum i ako je izmeu naelektrisanja rastojanje od
10 cm?

2.10. Tri takasta naelektrisanja u vakuumu Q
1
= Q
3
= 10
7
C i Q
2
= 510
8
C lee na istom pravcu.
Naelektrisanje Q
2
se nalazi tano na sredini izmeu naelektrisanja Q
1
i Q
3
i to na rastojanju od po 10 cm.
Odrediti kolika je sila na svako od navedenih naelektrisanja.

2.11. Dve jako male kuglice nalaze se na rastojanju od 4m. Prva kuglica sadri viak od 10
9
elektrona dok
druga manjak od 210
9
elektrona. Kolikom e silom delovati kuglice jedna na drugu ako se nalaze u vakuumu?
ta e se promeniti ako bi iste kuglice preneli u destilovanu vodu ( c
r
= 81 ), uz isto rastojanje izmeu kuglica?

Dva usamljena takasta naelektrisanja Q
1
i Q
2
nalaze se na
jednokrakom trouglu ( sl.2.8. ) iji su kraci duine a = 5 cm
i b = 6 cm. Naelektrisanje Q
1
= 10 nC smeteno je u temenu
naspram osnovice, a Q
2
na sredini osnovice. Take A i B su
druga dva temena trougla. Izraunati naelektrisanje Q
2
ako na
njega deluje sila inteziteta F = 180 N sa smerom koji je
prikazan na slici.
Q
1

b
b
a
Sl.2.8.
Q
2

F
A - - B
8


2.12. Meusobno rastojanje r dva takasta naelektrisanja 210
5
C i 310
5
C moe proizvoljno da se
menja od 1 m do 6 m. Prikazati grafiki kako se menja sila uzajamnog delovajna naelektrisanja.

2.13. Dva takasta naelektrisanja nalaze se na rastojanju r. Ako se rastojanje izmeu njih smanji za
Ar = 50 cm, sila uzajamnog delovanja se uvea dva puta. Odrediti rastojanje r.

2.14. Dve lake male kuglice nalaze se u vazduhu na meusobnom rastojanju 30 cm i sadre jednake koliine
naelektrisanja od 1 C. Kolika je rezultantna sila kojom ove kuglice deluju na treu, ako je ona od obe kuglice
udaljena 10\3 cm? Naelektrisanje tree kuglice iznosi 2C.

2.15. Tri jednaka naelektrisanja od po 410
9
C rasporeena su u temena jednakostraninog trougla. Ako na
svako naelektrisanje deluje sila od 210
2
N, kolika je stranica trougla?

2.16.

2.17. Kuglica mase 0,4 g naelektrisana je koliinom naelektrisanja Q = 1010
9
C i obeena je o tanak
konac ( neprovodljiv ), tako da se nalazi vertikalno iznad druge nepokretne kuglice koja je postavljena na
izolatorski tap. Rastojanje izmeu centara kuglica je 40 cm. Ako se nepokretna kuglica naelektrie sa
Q' = 15010
9
C, kolika e biti sila zatezanja konca? Kuglice su smetene u vakuumu. Masa konca je
zanemarljiva.

2.18.Kuglica mase 0,5 g visi o tankom koncu. Kuglica je naelektrisana koliinom naelektrisanja
q
o
= 0,1 C. Ispod kuglice je postavljena na rastojanju 10 cm druga kuglica naelektrisanja q
1
= 0,1 C.
Za koliko rastojanje treba pomeriti donju kuglicu da se sila zatezanja smanji na polovinu?
( c
r
= 1, g ~ 10 m/s
2
).

2.19. Dve jednake male kuglice od kojih svaka ima masu 0,5 g obeene su lakim koncima jednakih duina
od po 25 cm o istu taku. Kada se kuglice naelektriu jednakim koliinama istoimenog naelektrisanja, odbiju se
tako da rastojanje meu njihovim centrima iznosi 4 cm. Ako se kuglice nalaze u vakuumu, odrediti
naelektrisanja kuglica.

2.20--. Dve vrlo male kuglice jednakih poluprenika naelektrisane su razliitim koliinama istoimenog
elektriciteta, tako da se na rastojanju od r = 2 cm odbijaju silom inteziteta 2 mN. Kada se kuglice dodirnu i
ponovo udalje na rastojanje r, sila kojom se odbijaju ima intezitet 2,25 mN. Odrediti koliine naelektrisanja
kuglica pre dodirivanja. Zadatak prokomentarisati. Kuglice su u vakumu.

2.21. U temenima kvadrata nalaze se naelektrisane kuglice q
1
= 2 nC, q
2
= 4 nC, q
3
= 2 nC i
q
4
= 4 nC. Ako je stranica kvadrata 20 cm, odrediti silu koja deluje na kuglicu koja je naelektrisana sa q
3
.
Kuglice se nalaze u vakuumu.

Dva naelektrisanja Q
1
i Q
2
nalaze se na rastojanu
a = 10 cm. Odrediti silu koja deluje na naelektrisanje Q
3

koje iznosi Q
3
= 210
9
C ako se ono postavi u taku A,
odnosno B ( sl.2.16. ). Take A i B su na rastojanju a i
od Q
1
i od Q
2
, a vrednosti naelektrisanja su :
a) Q
1
= Q
2
= Q
3
;
b) Q
1
= Q
3
= Q
2

-
-
a
a a
Q
1
Q
2

a a
B
A
Sl.2.16
.
9


2.22.

+

2.23. Dve jednake kuglice naelektrisanja 5 nC i 3 nC nalaze se na rastojanju d. Kuglice se dodirnu i
postave u poetne poloaje. Odrediti odnos inteziteta sila kojima kuglice deluju pre i posle dodirivanja.

2.24. U temenima A i B jednakostraninog trougla su dva jednaka pozitivna naelektrisanja, a u temenu C je
negativno naelektrisanje. Ako je F intezitet sile kojom Q
A
deluje na Q
C
, odrediti rezultantnu silu koja deluje na
Q
C
.

2.25-.

2.26. Data je metalna lopta poluprenika 1 cm. Koliko treba da bude naelektrisanje na lopti da bi intezitet
polja na povrini lopte iznosio E = 4,5 KV/mm? Prokomentarisati navedeni zadatak.

2.27. Dve provodne loptice istog poluprenika nalaze se na rastojanju d, i naelektrisane su koliinama
elektriciteta Q
1
i Q
2
. Loptice se zatim dodirnu kratkotrajno jedna o drugu i vrate u prvobitne poloaje. Izraunati
elektrostatiku silu u oba sluaja ako su:
a) naelektrisanja istog predznaka.
b) naelektrisanja suprotnog predznaka

2.28-.

2.29-. Dve veoma male kuglice istih masa m, vise u vazduhu, na koniima jednake duine l, zanemarljive
mase, koji su uvreni u zajedniku taku A. Kada se kuglice naelektriu istim koliinama elektricitete Q one
se odbiju tako da svaki koni gradi sa vertikalom ugao o (sl.4 ). Koliko iznosi masa tih kuglica?

etiri po modulu jednaka takasta naelektrisanja ,q, = 20 nC,
dva pozitivna, a dva negativna ( sl.2.22. ) , rasporeena su u
temenima kvadrata stranice a = 20 cm. Odrediti silu koja deluje
na naelektrisanje q
o
= 20 nC postavljeno u centru kvadrata.

Dve male kuglice, istog prenika i iste teine, vise o koniima
duine l = 10 cm. Kada se kuglicama dovede koliina elektriciteta
od 10
7
C, one se odbijaju jedna od druge, tako da svaki koni
ini sa vertikalom ugao od 30 ( sl.2.25. ).
Nai teinu kuglice.

Tri mala tela 1, 2 i 3 ija su naelektrisanja Q
1
= 20 nC,
Q
2
= 30 nC i Q
3
= 50 nC, nalaze se u vazduhu i
rasporeena su u temenima jednakokrakog trougla
( sl.2.28. ), pri emu je a = 6 m i b = 5 m.
Odrediti silu koja e delovati na tree telo.

-
+ q
o
a

Sl.2.22.
-
+ q
- + q
a
- -
q q
30 30
-
A
l
l
l
Sl.2.25.

3 Q
3

b
b
1 2
Q
1
Q
2

Sl.2.28.
10


2.30.

2.31.

2.32. Ako se u tri temena kvadrata stranice a nalaze tri pozitivna naelektrisanja istih vrednosti Q, a u
etvrtom temenu slobodan elektron q
e
, odrediti intezitet, pravac i smer delovanja sile na slobodan elektron, i to :
a) zanemarujui masu elektrona,
b) uzimajui u obzir masu elektrona ( Pretpostavka: jedna dijagonala kvadrata je normalna na zemlju ).

2.33. etiri takasta naelektrisanja Q
1
= 5 nC, Q
2
= 6 nC, Q
3
= + 8 nC i Q
4
= + 10 nC nalaze se u
temenima kvadrata stranice a = 3\2 cm. U preseku dijagonala nalazi se takasto telo sa naelektrisanjem
Q
o
= + 1 nC. Odrediti pravac, smer i intezitet sile koja deluje na takasto telo sa naelektrisanjem Q
o
.

2.34-. Izraunati koliki bi intezitet elektrinog polja bio potreban da bi telo mase 1 kg i naelektrisanja 10
8
C
lebdelo pod uticajem elektrine sile na gore i gravitacione sile na dole. Reenje prokomentarisati
(da li je reenje praktino mogue?).

2.35--. Dva takasta naelektrisanja Q
1
= 1,5 C i Q
2
= 4,2 C nalaze se u vazduhu u temenima 1 i 2
kvadrata, ija stranica iznosi a = 5 cm. Odrediti jainu elektrinog polja kojeg stvaraju ova dva naelektrisanja, i
to :
a) u slobodnim temenima 3 i 4,
b) u centru kvadrata.

2.36. Takasto naelektrisanje Q = 10
8
C nalazi se na rastojanju r = 1 m od take M. Nai jainu elektrinog
polja za datu taku M.

2.37. U taki M jaina elektrinog polja u vazduhu iznosi E
o
= 30 V/m, a u silikonskom ulju je E
u
= 12 V/m,
uz iste geometrijske konfiguracije. Koliko iznosi relativna dielektrina konstanta silikonskog ulja?

2.38. Kolika sila deluje na elektron koji se nalazi u elektrinom polju jaine E = 0,8 KV/m ? Gravitacionu
silu elektrona zanemariti.

2.39.

Intezitet elektrinog polja u taki A koja se nalazi izmeu
dva mala tela naelektrisana pozitivnim naelektrisanjima Q
1

i Q
2
je jednak nuli ( sl. 2.30. ). Ako je l
2
= 3l
1
, odrediti
koliki je odnos izmeu naelektrisanja Q
2
/ Q
1
?

U temenima pravilnog estougla stranice a nalaze se u
vazduhu tri pozitivna i tri negativna naelektrisanja istih
apsolutnih vrednosti Q, pri emu je njihov raspored
prikazan na sl.2.31. Koliki je intezitet elektrinog polja
u centru estougla ( taka A ) ?
-
A
+ Q
Q
+ Q Q
a
a
Q
+ Q
Sl.2.31.
a
Dva takasta naelektrisanja Q
1
= Q
2
= 0,2 nC nalaze se u vazduhu
u temenima kvadrata stranice a = 3 cm, i to Q
1
u temenu 2, a Q
2
u
temenu 4 ( sl.2.39. ).
Odrediti pravac, smer i intezitet elektrinog polja u temenu 3.

-
- 1 2
3
4

Sl.2.39.
a
a
-
-
-
l
1
l
2

A

Sl.2.30.
+ Q
1
+ Q
2

11


2.40.

2.41. Jaina elektrinog polja u taki M koja potie od naelektrisanja Q
1
= Q
2
= Q = 2 C iznosi
E
1
= E
2
= 510
6
V/m ( sl.9. zad. 2.40. ).Sredina je vazduh.Odrediti:
a) pravac i smer pojedinanih polja E
1
i E
2

b) intezitet, pravac i smer rezultantnog polja E
M

c) rastojanje izmeu naelektrisanja a.

2.42.

2.43.

2.44. Reiti predhodni zadatak, ako je vektor jaine elektrinog polja E'' za taku N kao na sl.2.43.

2.45.

2.46. Kako se odnose iznosi i predznaci naelektrisanja Q
1
i Q
2
, ako vektor jaine elektrinog polja E'' , kojeg
stvaraju navedena naelektrisanja u taki N ima smer koji je naznaen na sl.2.45.

1
= 210
10
C i Q
2
= 610
10
C
nalaze se u vazduhu u dva temena jednakostraninog trougla
( sl.2.40.), ako je a = 4 cm, odrediti jainu elektrinog polja u
taki M
Kako se odnose iznosi i predznaci takastih
naelektrisanja Q
1
i Q
2
, ako vektor jaine elektrinog
polja, koje stvaraju ova naelektrisanja u taki N ima
smer kao to je na sl.2.42.( Koje je naelektrisanje vee
i koje je pozitivno a koje negativno ).
Kako se odnose iznosi i predznaci
naelektrisanja Q
1
i Q
2
, ako vektor jaine
elektrinog polja E' , kojeg stvaraju ova
dva naelektrisanja u taki N, ima smer kao
to je prikazan na sl.2.43.
Kako se odnose iznosi i predznaci naelektrisanja Q
1

i Q
2
, ako vektor jaine elektrinog polja E', kojeg
stvaraju ova dva naelektrisanja u taki N ima smer
koji je naznaen na sl.2.45.
a
-
a
Q
1

Sl.2.40.
a
M
Q
2

-
N
E
45 45
Q
1
Q
2

Sl.2.42.
E
E'
-
N
Q
1
Q
2

Sl.2.43.
45 45
-
N
E'
E
Q
1
Q
2

Sl.2.45.
45 45
12


2.47.

2.48.

2.49.

2.50. U temenima osnovne pravilne etvorostrane piramide su naelektrisanja Q
1
= Q
2
=Q
3
=Q
4
= 20 pC.
Stranica osnovice piramide je a = 2 2 cm a bona ivica b je jednaka dijagonali osnovice ( b = a 2 ). Odredi
intezitet, pravac i smer elektrinog polja u vrhu piramide. ( Napomena: naelektrisanja su smetena u temenima
osnovice ).

2.51.

Takasto naelektrisanje + q nalazi se u
elektrinom polju dvaju takastih
naelektrisanja + Q i Q , kao to je prikazano
na sl.2.47. Odrediti smer sile koji se najvie
poklapa sa stvarnim smerom sile koji deluje na
takasto naelektrisanje + q.
Naelektrisanje Q
1
= 40 pC i Q
2
= 60 pC nalaze se u
vazduhu na meusobnom rastojanju od 10 cm,
prikazano na slici 2.48 .
Odrediti:
a) intezitet elektrinog polja u taki C ije je normalno
odstojanje od prave AB koja spaja sredita
naelektrisanja jednako polovini AB, tj.
CD = AD = BD = AB/2 = 5 cm.
b) Nai taku na pravoj AB u kojoj je jaina
elektrinog polja jednaka nuli.
Ako se u temenima pravougaonika ( sl.2.49 ) nalaze naelektrisanja
Q
B
= Q
D
= 12 nC, izraunati:
a) intezitet, pravac i smer elektrinog polja u temenu C
b) silu koja e delovati na slobodni elektron ako se on dovede u
teme A, odnosno u taku E gde se seku dujagonale pravougaonika.
Zanemariti gravitacionu silu elektrona.

Brojni podaci: a = 4 cm; b = 3 cm.
- + q
+ Q Q
Sl.2.47.
F
1

F
4

F
2

F
3

F
5

F
6

Q
1
Q
2

-
D
-

C
Sl.2.48.
A
B
A
B
C D
- E
-
-
Sl.2.49.
Q
2

Q
1

- A
b
a
Sl.2.51.
1
= 50 nC i Q
2
= + 20 nC
nalaze se u vazduhu u dva temena pravouglog trougla prema
slici 2.51.
Ako je a = 6 cm i b = 8 cm, odrediti intezitet, pravac i smer
delovanja jaine elektrinog polja u taki A.
13


2.52.

2.53. Koliki je intezitet i smer elektrinog polja ako u njemu lebdi kap ulja ija je masa m = 1,0210
12
g i
ako je ona naelektrisana sa 5 pozitivnih elementarnih naelektrisanja ( protona )?

2.54. Koliki je intezitet i smer elektrinog polja da bi slobodni elektron lebdeo u vazduhu?

2.55. Kolika je jaina elektrinog polja u taki koja se nalazi na sredini izmeu dve male naelektrisane
kuglice 15 C i 23 C? Rastojanje izmeu kuglica iznosi 20 cm.

2.56. Dva takasta naelektrisanja 1 C i 1,2 C nalaze se u vazduhu na rastojanju 2,4 m. Izraunati i
nacrtati u odgovarajuoj razmeri jaine elektrinog polja u takama A i B. Take se nalaze na dui koja
povezuje data naelektrisanja i udaljene su r
A

= 1 m i r
B
= 2 m od prvog naelektrisanja.

2.57.

1
= 12 nC i Q
2
= 12 nC nalaze se u vazduhu na rastojanju 10 cm.
Izraunati jainu elektrinog polja u taki koja je od svakog naelektrisanja udaljena 10 cm.

2.59.

2.60. Izmeu dve paralelne metalne ploe koje su u horizontalnom poloaju uspostavljeno je homogeno
elektrino polje jaine E = 3 KV/m ( gornja ploa je pozitivno naelektrisana ). U jednoj taki polja nalazi se
kuglica mase m = 0,2 g , koja je naelektrisana koliinom naelektrisanja q = 1 C. Kako e se kretati kuglica
ako je preputena sama sebi? Poetna brzina kuglice jednaka je nuli. Izmeu naelektrisanih ploa nalazi se
vazduh.

2.61. est jednakih takastih naelektrisanja q ravnomerno su rasporeena po krunici poluprenika r.
a) Odrediti jainu elektrinog polja u centru krunice,
b) Koliki e biti intezitet jaine elektrinog polja u centru krunice ako se na krunicu postavi
naelektrisanje q' = 2 C na sredini izmeu dva naelektrisanja.
Brojni podaci: q = 3 C , r = 20 cm , c
r
= 1.
Ako su, prema slici.2.52, Q
1
= 10 C, Q
2
= 20 C
i Q
3
= 50 C smeteni u temenima jednakostraninog
trougla stranice a = 20 cm, izraunati intezitet
elektrinog polja u taki A koja je ujedno teme
pravouglog trougla sa naelektrisanjima Q
2
i Q
3

Odrediti jainu elektrinog polja kojeg stvaraju dva takasta
naelektrisanja u takama A i B, prema sl.2.57. Rastojanje
izmeu naelektrisanja je 30 cm, udaljenost take A je 10 cm
od q
2
, a take B 10 cm od q
1
.
Brojni podaci: q
1
= 40 nC, q
2
= 20 nC, c
r
= 1.

- -

+ q
1

q
2

Sl.2.57
.
B A
etiri jednaka takasta naelektrisanja rasporeena su u temenima
kvadrata stranice a, prema sl.2.59. Odrediti jainu elektrinog polja u
taki A koja se nalazi na sredini stranice kvadrata. Naelektrisanja su
smetena u vazduhu i iznose po q = 10 nC a stranica kvadrata jednaka
je a = 10 cm.
Sl.2.59.

a
a
A
-
- A
a a
a
Q
1
Q
2

Q
3

Sl.2.52.
14


2.62.

2.63.

2.64. Dva takasta naelektrisanja nalaze se na meusobnom rastojanju a. Ako je prvo naelektrisanje
pozitivno a drugo negativno i ako je apsolutna vrednost prvog naelektrisanja dva puta vea od drugog
( Q
1
= 2 Q
2
), pronai najbliu taku u kojoj je jaina elektrinog polja jednaka nuli.

2.65. Tri takasta naelektrisanja nalaze se u temenima kvadrata. Pri kojim bi odnosima koliina
naelektrisanja i kojeg predznaka jaina elektrinog polja u slobodnom temenu bila jednaka nuli ?

1
= 5 nC i Q
2
= 15 nC nalaze se na meusobnom rastojanju
a = 20 cm. Odrediti ( najbliu ) taku u kojoj je jaina elektrinog polja jednaka nuli.

2.67. Ako je u provodniku uspostavljeno elektrino polje E , kakav e smer imati vektor srednje brzine
elektrona u provodniku, u odnosu na smer vektora E ?

2.68.

U taki A jaina elektrinog polja iznosi E
A
= 36 V/m, a u
taki B E
B
= 9 V/m, prema sl.2.62.
Odrediti jainu polja u taki C koja je na sredini rastojanja
izmeu taaka A i B
Tri mala naelektrisana tela ija su naelektrisanja:
Q
A
= 5 nC, Q
B
= 10 2 nC i Q
C
= 5 nC nalaze se u
vazduhu, u temenima kvadrata A , B i C, prema slici 2.63.
Stranica kvadrata je a = 2 m.
Izraunati intezitet elektrinog polja u temenu kvadrata D.

- B
- C
- A
Q
Sl.2.62.
- D Q
A

Q
B
Q
C

a
a
Sl.2.63.
-
-
-
2 Q
+ 2Q
+ Q
Sl.2.68.
Odrediti taku u ravni, prema slici 2.68, gde treba
postaviti naelektrisanje Q, da bi elektrostatiko polje
u centru krunice bilo jednako nuli.
Reenje, pored ucrtavanja navedenog naelektrisanja,
prokomentarisati.
15


3. ELEKTRINA INDUKCIJA, FLUKS ELEKTRINOG POLJA I
GAUSOVA TEOREMA

3.1. PROVODNIK U ELEKTRINOM POLJU. ELEKTRINA INDUKCIJA

Vektor elektrina indukcija ( dielektrinog pomaka ) se obeleava sa D , i smer ovog vektora se poklapa
sa smerom elektrinog polja. Intezitet vektora elektrine indukcije je srazmeran izdvojenoj koliini
naelektrisanja , a obrnuto srazmeran povrini. Dakle sledi:

(
=
2
m
C
S
Q
D

3.2. FLUKS ELEKTRINOG POLJA

Kako je skalarni proizvod : o = cos ES S E , sled zakljuak

Fluks je skalarna veliina koja zavisi od jaine polja E, veliine povrine S i ugla o izmeu normale na
povrinu i linija polja ( sl.3 ).
Fluks elektrinog polja,kao i fluks elektrine indukcije je lako odrediti ako su te linije ( tzv. E linije,
odnosno D linije ) meusobno paralelne, dakle, polje je homogeno. U protivnom proces je znatno sloeniji, pa
se u takvim sluajevima koristi Gausova teorema.

Ako se metalni provodnik, koji je nosioc slobodnih
naelektrisanjaelektrona, unese u elektrino polje, pod
njegovim uticajem, na krajevima provodnika doi e do
izdvajanja naelektrisanja ( polarizacije ), kao na sl.2.
Pojava izdvajanja naelektrisanja na krajevima provodnika
usled dejstva elektrinog polja naziva se elektrinom
indukcijom ( influencijom ).
Usled elektrine indukcije u elektrinom polju dolazi do
promene gustine elektrinih linija, samim tim menja se
jaina elektrinog polja, odnosno gustina elektrinog fluksa.
Elektrina indukcija, koja predstavlja gustou elektrinog
fluksa, je vektorska veliina ( kao i elektrino polje ).

+
+
+
+
+
Sl.2.

o = = + cos S E S E

gde je:
- ..... elektrini fluks ( fluks elektrinog polja ),
- E...... intezitet elektrinog polja,
- S ..... vektor iji je intezitet jednak povrini koja
obuhvata elektrine linije, a pravac mu se poklapa
sa normalom na povrinu S.
- o ..... ugao izmeu vektora E i vektora S.
S
E
o
S
Sl.3.
16


3.3. GAUSOVA TEOREMA. ODREIVANJE JAINE ELEKTRINOG POLJA

Navedeni izraz predstavlja sutinu Gausove teoreme. Da bi se ona matematiki dokazala, treba poznavati
integralni raun ( via matematika ).

3.3.1. JAINA ELEKTRINOG POLJA BESKONANE PRAVOLINIJSKE NITI ( PROVODNIKA )

Da bi se odredio ukupni fluks valjak se izdeli na elementarne povrine, pa se on izrauna za svaku od tih
povrina, te se to sve sabere. To se viom matematiko radi preko integrala ( sabiranje elementarnih celina ).
Konanim reenjem se dobije da je ukupni fluks jednak:

Iz navedene relacije sledi da je jaina elektrinog polja jednaka:

rh 2
Q
r 2
E
0 0
tc
=
tc
= | V/m |

gde je h duina provodnika (zamiljenog valjka).

Pomou Gausove teoreme moe se izraunati jaina
elektrinog polja kod sloenijih oblika ( to je u praksi najei
sluaj ). Isto tako ovom teoremom se moe odrediti jaina
elektrinog polja kod onih tela kod kojih je prisutna odreena
simetrija ( naelektrisana ravan, svera, prava nit, itd. ).Oko nekog
naelektrisanog tela ili skupine naelektrisanih tela ija je ukupna
koliina naelektrisanja jednaka Q ( sl.4. ) postoji jaina
elektrinog polja E. Fluks elektrinog polja kroz zatvorenu
povrinu S, koja obuhvata sva naelektrisana tela ukupnog
naelektrisanja Q, jednak je:

o
Q
c
= +

Ako linijsku ( podunu ) koliinu naelektrisanja (sl.5)
obeleimo sa , po niti ( zamiljeni valjak ) smetena
je ukupna koliina naelektrisanja koja je jednaka:
Q = h = Q / h
Na rastojanju r od niti vladae jaina elektrinog polja,
koju e mo odrediti koristei Gausovu teoremu, prema
kojoj je elektrini fluks jednak: + = Q / c
o
= h / c
o

= E t r h

h
Sl.5.
-
-
-
-
n
n
n
n
Sl.4.
oooooo
oooooo
Q
S
17


3.3.2. JAINA ELEKTRINOG POLJA KOJEG STVARAJU DVA PARALELNA PROVODNIKA

Ako se trai jaina elektrinog polja na pravcu koji spaja dva provodnika, tada e ukupna jaina elektrinog
polja biti jednaka:
1) razlici pojedinanih polja ( ako su provodnici istoimeno naelektrisani ) E = E
1
E
2
, jer su vektori na
istom pravcu i suprotnih predznaka,ili
2) zbiru pojedinanih polja ( provodnici raznoimeno naelektrisani ) E = E
1
+ E
2
, jer su vektori u ovom
sluaju na istom pravcu i istog smera.

3.3.3 KOAKSIJALNI ( CILINDRINI ) PROVODNIK

Za r
1
< r < r
2
a) Ako su naelektrisanja Q
1
i Q
2
istoimena E
1
= Q
1
/ 2c t r l , E
2
= 0, pa je

E
B
= Q
1
/ 2c t r l.

b) Ako su naelektrisanja raznoimena, tada je polje prisutno samo izmeu spoljanjeg i
unutranjeg provodnika ( kao kod dveju ravni kondenzatora ), pa je ukupno polje jednako zbiru
pojedinanih E
B
= E
1
+ E
2
, za |Q
1
| =|Q
2

1
B
r
Q
E
tc
=

I konano za r > r
2
, kod istoimenih naelektrisanja jaina polja jednaka je zbiru pojedinanih, pa ako su
pojedinana jednaka sledi da je:
E
C
= E
1
+ E
2
=
1
r
Q
tc
, odnosno

Kod raznoimenih naelektrisanja polja se oduzimaju i ako su ona jednaka rezultantno polje je E
C
= 0.

- - -
A C B
r
r
1

r
2

Q
2

Q
1

V
V'
V
Sl.7.
Svaki od provodnika u taki A stvara jainu elektrinog polja
koja je jednaka ( sl.6 ):
E
1A
= Q
1
/ 2ct r
1
l
1
; E
2A
= Q
2
/ 2ct r
2
l
2

Kako je elektrino polje vektorska veliina, sledi da je ukupna
jaina elektrinog polja za neku taku izmeu provodnika jednaka:

A A A E E E 2 1 + = , gde je:

- l
1
i l
2
..... duine provodnika,
- r
1
i r
2
.... udaljenost take od provodnika ,
- Q
1
, Q
2
ukupne kol. naelektrisanja svakog od provodnika.

d

sl.6.
E
E
1

E
2

A
r
1

r
2

1

2

Ako je r < r
1
( taka A, prema sl. 7), sledi da
je elektrino polje u tom sluaju jednako nuli,
jer je elektrino polje u provodniku,kao i u kugli
jednako nuli. Dakle ,

E
1
= E
2
= 0 E
A
= 0.

18


ZAKLJUAK !

Kod raznoimeno naelektrisanog cilindrinog provodnika polje je prisutno samo izmeu cilindara.
Kod istoimeno naelektrisanog cilindrinog provodnika polje je prisutno samo izvan spoljanjeg cilindra.

3.3.4. JAINA ELEKTRINOG POLJA NAELEKTRISANE RAVNI

Kako je usamljena naelektrisana ravan naelektrisana sa obe strane sledi da je povrinska gustina naelektrisanja
o jednaka: o = Q / 2S Q = o2 S.
Iz izraza za fluks elektrinog polja + = E S cos 0 = E S E = + / S
Prema Gausovoj teoremi ( + = Q / c
o
) E = Q / c
o
2 S = o / 2c
o

Vektor elektrine indukcije je normalan na ravan i u celom prostoru jednak je polovini gustine povrinskog
naelektrisanja,jer jedna polovina toga naelektrisanja stvara indukciju u prostoru u kojem se nalazi i ravan, te
sledi : D = o / 2 = Q / 2 S, za jednu stranu ravni.
Jaina elektrinog polja E jednaka je:

Na isti nain maemo izvesti da je jaina elektrinog polja izmeu dve paralelne ravne,istih koliina
naelektrisanja ali suprotnih predznaka, beskonanih povrina jednaka :

Moe se konstatovati da je jaina elektrinog polja ravni E srazmerna gustini naelektrisanja o ( odnosno
elektrinoj indukciji D ), odnosno, ona je jednaka ( homogena ) u svim takama svog prostora. Kod dveju
paralelnih ravni ( kondezator ) polje je prisutno samo izmeu tih ravni, dok izvan njih se uzajamna polja zbog
suprotnih smerova meusobno ponitavaju, dakle jednaka su nuli. Na isti nain se ponaa cilindrini provodnik .

3.3.5 ODNOS IZMEU VEKTORA E (Jaine elektrinog polja) I VEKTORA D (Elektrine indukcije)

Vektor gustine elektrine indukcije D i vektor jaine elektrinog polja E povezani su odreenom
konstantom, koja u stvari daje tzv. dielektrinu konstantu c .

Navedene relacije se uglavnom koriste u sloenijim sluajevima ( kod primena Gausove teoreme ).
Povrinska gustina naelektrisanja, koja se jo naziva i elektrina
indukcija, jednaka je: D = Q / S | C/m
2
|. Ova elektrina indukcija
( influencija ) je srazmerna sa koliinom naelektrisanja, samim tim i
sa jainom elektrinog polja. To znai, da je elektrina indukcija
( gustina naelektrisanja ), vektorska veliina, koja ima svoj pravac,
smer i intezitet ( kao i elektrino polje ). Grafiki prikaz elektrine
indukcije je isti kao i elektrinog polja, pravac i smer im se poklapa,
pa se umesto elektrinih linije ( E linija ) elektrino polje moe
predstaviti i tzv. D linijama, koje simbolizuju elektrinu indukciju
( gustinu naelektrisanja ), sl.8.
Sl.8.
Q
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
D D

E E
E =Q / 2 c S =D / c | V/m |
E =Q / c S =D / c | V /m |
E
D
= c
D = c E
c
D
E =
19


3.3.6. JAINA ELEKTRINOG POLJA KOD USAMLJENE KUGLE

tc
2
4r
Q
E = , gde je r udaljenost date take od centra provodnika.

Za dve koncentrine kugle jainu elektrinog polja odreujemo na slian nain kao kod cilindrinog
provodnika .

3.3.7. JAINA ELEKTRINOG POLJA IZMEU PROVODNIKA I RAVNE

Polja se sabiraju ako su naelektrisanja raznoimena, a oduzimaju kod istoimenih naelektrisanja.

Kod usamljene naelektrisane kugle ( sl.9 ) polje je simetrino, pa se ono
odreuje pomou izraza E = D / c. Kako je D = Q / S = Q / 4 r
2
t
| |
m
V
r 4
Q
E
2
t c
=
to je ve od ranije poznat izraz.Ako ukupno naelektrisanje koje je
rasporeeno po povrini kugle redukujemo ( prenesemo ) u sam centar
kugle, tada se ovakvo naelektrisanje moe nazvati takastim, jer je ono
sada smeteno u jednu taku. Na ovaj nain se moe doi do zakljuka da
e jaina elektrinog polja na povrini kugle biti ista bez obzira da li se to
naelektrisanje nalazi na povrini kugle ili je u samom centru kugle.
Analogno ovom zakljuku sledi i zakljuak da e jaina elektrinog polja
bilo koje take u prostoru biti jednaka takastom naelektrisanju, dakle,
naelektrisanje je redukovano u centar kugle ( taku ), pa sledi:
Kod raunanja elektrinog polja izmeu provodnika i ravne,slika 10,
umesto ravne uzme se drugi provodnik sa istom koliinom naelektrisanja
kao i ravan ( Q
2
), sa tom razlikom to je sada rastojanje izmeu provodnika
dva puta vee ( 2h ). To znai da ravan sada posmatramo kao ogledalo.
Za taku A sledi:
2 1
2
2
2
1
1
1
2
;
2
E E E
l r
Q
E
l r
Q
E
A
A A

+ = = =
t c t c

Postupak raunanja je potpuno isti kao i kod dva paralelna provodnika.
Na normali izmeu provodnika i ravne polja e se sabirati ili oduzimati,
na isti nain kao i kod dva provodnika, pa e polje za taku B biti jednako:

( ) l a h
Q
l a
Q
E E E
B B B
t c t c
= =
2 2 2
2 1
2 1

gde je l duina provodnika.

-
r
Sl.9.
+ Q
- B
h U
U'
Q
1

V'
- A
Q
2

V
Sl.10.
h
a
r
1

r
2

r
o
Q
2

20


Z A D A C I :

3.1. Dve paralelne ploe povrine S = 0,1 m
2
naelektrisane su : jedna sa Q
1
= 1 nC, a druga sa Q
2
= 1 nC.
Ako se ploe nalaze u vazduhu na rastojanju od 10 cm, izraunaj jainu elektrinog polja izmeu ploa.

3.2. Takasto naelektrisanje Q = 10
8
C nalazi se u vazduhu i udaljeno je od take A 1 m.. Izraunatu za
datu taku A elektrinu indukciju ( dielektrini pomak ) D
A
i jainu elektrinog polja E
A
.

3.3. U nekoj taki A jaina elektrinog polja iznosi E
A
= 100 V/m, a dielektrini pomak ( el. indukcija )
D
A
= 2,656210
9
C/m
2
. Izraunati relativnu dielektrinu konstantu c
r
ovog dielektrika, kao i naelektrisanje Q
koje je izazvalo ovo polje ako je naelektrisanje takasto i udaljeno od take A l = 0,5 m.

3.4. Na metalnoj kugli u vazduhu prenika d = 18 cm rasporeeno je naelektrisanje Q = 3,24t 10
12
C.
Odrediti elektrinu indukciju D
A
uz samu povrinu kugle kao i jainu elektrinog polja E uz povrinu kugle.

3.5. Tanki linijski provodnik krunog preseka ravnomerno je naelektrisan po jedinici svoje duine
naelektrisanjem 10
11
|C/cm| i nalazi se u vazduhu. Odrediti intezitet elektrinog polja u taki ije je normalno
odstojanje od ose provodnik 18 cm.

3.6. Data je sfera poluprenika r
1
= 10 mm. Polje na 10 cm od centra sfere je E = 100 V/m. Odrediti
optereenje ( koliinu naelektrisanja ) i povrinsku gustinu naelektrisanja na sferi.

3.7.Rastojanje izmeu elektroda ravnog kondezatora ( dveju ravni ) je d = 1 mm. Povrina ploa ( ravni)
je S = 50 cm
2
. Elektrino polje izmeu ploa iznosi E = 100. 000 V/m. Izraunati povrinsku gustinu
naelektrisanja kao i ukupnu koliinu naelektrisanja!

3.8**. Poluprenik neogranieno dugog pravolinijskog provodnika je R = 1 mm. Po kilometru duine
provodnika nalazi se optereenje od 10
7
C. Nai polje na povrini provodnika kao i na rastojanju 1 km od ose
provodnika!

3.9**. Na rastojanju r = 180 m od ose pravolinijskog cilindrinog provodnika poluprenika R = 1 mm
izmerena je jaina elektrinog polja E = 1 V/m. Izraunatu podunu ( linijsku ) koliinu elektriciteta na
provodniku kao i polje na povrini provodnika !

3.10. Nai jainu elektrinog polja u dielektriku izmeu dve paralelne beskonane ploe. Dielektrik se sastoji
iz staklene ploe ( c
r1
= 6 ) debljine d
1
= 3 mm i parafinske ploe ( c
r2
= 2 ) debljine d
2
= 3 mm. Povrinsko
naelektrisanje iznosi o = 310
10
C/cm
2
!

3.11.

3.12. Na takasto naelektrisanje 1 C, koje se nalazi u blizini ravnomerno naelektrisane ravne ploe, deluje
elektrostatika ( Kulonova ) sila 60 mN. Nai povrinsku gustinu naelektrisanja na ploi.
Metalna kugla ( sl.3.11. ) poluprenika R
1
= 5 cm obavijena je
slojem dielektrika sferinog oblika poluprenika R
2
= 10 cm.
Relativna dielektrina propustljivost ( konstanta ) dielektrika je
c
r
= 3. Na metalnoj kugli se nalazi koliina elektriciteta
Q = 100 pC. Izraunati:
a) D = f
1
( r ) | Elektrinu indukciju u zavisnosti od r |
b) E = f
2
( r ) | elektrino polje u zavisnosti od rastojanja r |.
Nacrtati odgovarajue dijagrame
Sl.3.11.
R
2

R
1

c
o
c
r

21


3.13. Dve koncentrine sferne povrine poluprenika 6 cm i 10 cm ravnomerno su naelektrisane koliinama
naelektrisanja 1 nC i 5 nC. Nai jainu polja u takama udaljenim 5 cm, 9 cm i 15 cm od centra sfera.

3.14.

3.15. Neprovodna kugla poluprenika R ravnomerno je zapreminski naelektrisana koliinom naelektrisanja
Q. Nacrtati gragik zavisnosti jaine elektrinog polja od udaljenosti r take od centra kugle, ako je ona u
vazduhu ( c
r
= 1 ).

3.16. Povrinska gustina naelektrisanja ravni je 1 C/m
2
. Koliki je fluks elektrinog polja kroz kvadratnu
povrinu stranice 10 cm ako je ravan kvadrata pod uglom 30 u odnosu na linije sile polja naelektrisane ravni ?

3.17*. Fluks jaine polja E kroz zatvorenu povrinu S je 100 Vm. Izraunati naelektrisanje koje povrina
obuhvata.

3.18**. Takasto naelektrisanje Q = 210
11
C nalazi se u preseku dijagonala kocke. Odrediti fluks vektora E
( elektrinog polja ) kroz jednu stranu kocke.

3.19**. Dve koncentrine sferne povri, jedna poluprenika a, druga poluprenika b naelektrisane su :
unutranja sfera sa Q
1
= 10
10
C, a spoljanja sa Q
2
= 510
10
C. Poluprenici sfera su a = 3 cm, a b = 5 cm.
Odrediti vektor jaine elektrinog polja u svim takama. Reenje predstaviti grafiki.

3.20. Elektrino polje potie od dve peralelne ravnomerno naelektrisane beskonane ravne povrine.
Povrinska gustina naelektrisanja na jednoj ravni je 1 nC/m
2
, a na drugoj 3 nC/m
2
. Nai jainu polja izmeu
ovih ravni, kao i izvan tog prostora.

3.21**.
.

Za ravnomerno naelektrisanu ravan, sa povrinskom gustinom
naelektrisanja o = 410
5
C/m
2
, uvrena je laka neistegljiva
nit na kojoj visi kiglica mase m = 1 g i naelektrisanja q = 1 nC
( sl.3.14 ).
Nai ugao o izmeu niti i ravni.

Dva koaksijalna uplja cilindra, prema sl.3.21,
optereena su koliinama naelektrisanja tako da je
spoljni opteteen sa + Q a unutranji sa Q
naelektrisanjem. Kolika je jaina elektrinog polja:
a) u samom centru cilindra ( taka A ),
b) izmeu cilindara ( taka B ) i
c) van cilindra ( taka C )
Brojni podaci: , Q , = 10 nC, r
1
= 10 cm, r
2
= 20 cm,
c
r
= 1 i h = 1 m.
Reenja obrazloiti.

- A
- B

r
2
h
Sl.3.21.
- C
r
1

-+ q ; m
o

+ o
Sl.3.14.
22


3.22. Ako je jaina elektrinog polja zemlje E
Z
= 222 V/m, izraunati koliinu naelektrisanja koja se
izdvoji ( indukuje ):
a) na ravnom horizontalnom limenom krovu povrine 20 m
2
,
b) na krovu iste povrine ali pod uglom od 30.

3.23.

E
S
-
Sl.3.23.
Flluks elektrinog polja kroz povrinu S jednak: = 200 Vm,pri
uglu od 90 izmeu povrine i linije homogenog elektrinog polja
E, kao na slici 3.23.
Koliki e biti taj fluks istog elektrinog polja ako povrina S ini
ugao od 60 u odnosu na linije elektrinog polja ?

23


4. RAD SILA U ELEKTRINOM POLJU.

ELEKTRINI POTENCIJAL I ELEKTRINI NAPON

4.1 R A D S I L A U E L E K T R I N O M P O L J U

Ista radnja treba da se utroi da bi se dato naelektrisanje iz take B ( van
elektrinog polja ) prenelo u taku A. Naravno ova radnja je suprotnog smera i ona nastaje usled neke spoljnje
sile. Zbir ovih radnji jednak je nuli.Na osnovu ovoga se moe izvui jedan veoma bitan zakljuak, koji ujedno
predstavlja zakon odranja energije koji glasi: Rad elektrinih sila pri prenoenju nekog naelektrisanja du
zatvorene putanje u elektrinom polju jednak je nuli. Ovaj zakon vai bez obzira kakva je putanja, bitno je
da je ona zatvorena ( petlja, kontura ili pravac ). Neko naelektrisanje miruje u elektrinom polju jedino u onom
sluaju ako se sile koje na njega deluju potiru ( sila elektrinog polja i spoljnja sila koja ga vraa ).
Ako je elektrino polje homogeno na naelektrisanje deluje sila koja je jednaka: F = QE .
Kod pomeranja naelektrisanja ono obavlja rad koji je jednak: AA = FAr , gde je :
AA. utroeni rad |J|
F sila koja deluje na naelektrisanje |N|
Ar. preeni put koje izvri dato naelektrisanje |m|.

4.2. E L E K T R I N I P O T E N C I J A L

Ukupna radnja jednaka je zbiru svih pojedinanih, pa sledi: A = E AA = E FAr = E EQAr |J|.
Ispitno ( probno ) naelektrisanje na svom putu dolazi u beskonaan broj taaka. Svaka od njih poseduje
odreeni stepen potencijalne energije. To je ona energija koja bi se utroila da bi se to naelektrisanje izbacilo iz
te take van domaaja polja ( energija polja), odnosno to je ona energija ( rad ) koja bi se utroila da bi se isto to
naelektrisanje izvan domaaja polja vratilo nazad u istu taku ( neka mehanika energija spolja ). Ovaj odnos
izmeu potencijalne energije za neku taku u elektrinom polju i koliine naelektrisanja se naziva
ELEKTRINIM POTENCIJALOM.
Dakle, za bilo koju taku u elektrinom polju elektrini potencijal je jednak:

Q
EQr
Q
W
V = = = E r |V|.

gde je V potencijal a njegova je jedinica volt |V|.
Iz navedenog se moe zakljuiti da je elektrini potencijal skalarna veliina, to nam daje mogunost da se
preko njega moe odrediti i elektrino polje ( koje je vektorska veliina ).
Relacija V = E r moe se koristiti kod homogenog elektrinog polja ( beskonane ravne ). Kod svih drugih
oblika elektrini potencijal se odreuje relacijom :

Ako se u elektrinom polju nae neko naelektrisano telo, tada e to
polje delovati na telo, usled ega se dato naelektrisano telo pomera.
Pravac kretanja naelektrisanog tela odgovara pravcu polja, a smer je isti
( pozitivno naelektrisano telo ), ili je suprotan ( negativno naelektrisano
telo ). Na ovaj nain naelektrisano telo obavlja odreeni rad ( kree se ),
to e rei da elektrino polje stvara odreunu radnju ako se u njegovom
prostoru nae neko naelektrisanje.
Dovoenjem nekog pozitivnog naelektrisanog tela u taku A ( sl.11 ),
elektrino polje e nastojati da ga izbaci iz svog prostora, dakle pomera
ga u taku B ( koja se nalazi u beskonanosti teorijski ).

- -

A
Sl.11.
B
24


V = } E d r ,

gde je } simbol za integral ( via matematika ).

Ako u prostoru imamo vie naelektrisanja, tada je ukupni potencijal bilo koje take jednak zbiru potencijala
kojeg svako od tih naelektrisanja stvara u toj taki ( vodei rauna o predznaku ):

V = V
1
+ V
2
+ .+ V
n

4.3. E L E K T R I N I N A P O N ( RAZLIKA POTENCIJALA )

Razlika elektrinih potencijala izmeu bilo koje dve take naziva se elektrinim naponom.
Dakle, napon izmeu taaka A i B jednak je U
AB
= V
A
V
B

Jedinica za elektrini napon je kao i za elektrini potencijal, tj. volt |V|.
Iz navedenih relacija se moe izvui ,vaan ,zakljuak da je elektrini rad srazmeran koliini naelektrisanja i
elektrinom naponu :

Kako je A = F r = E Q r = U Q U = E r
Odnosno
r
U
E = , gde je r rastojanje izmeu taaka izmeu kojih vlada napon.
Navedena relacija se koristi kod homogenog elektrinog polja, i iz nje je izvedena jedinica za jainu elektrinog
polja |V/m|.

Ako se u homogenom elektrinom polju nae
neko naelektrisanje Q ( sl.12 ), na nega e delovati
elektrino polje silom F.Kada se to naelektrisanje
nae u taki A, potencijalna enrgija te take biti e
jednaka: W
A
= V
A
Q, a u taki B: W
B
= V
B
Q.
Razlika izmeu ove dve energije predstavlja rad
koji se utroi da bi se to naelektrisanje prenelo iz
take A u taku B, tj.

A = W
A
W
B
= V
A
Q V
B
Q = ( V
A
V
B
)Q = UQ
A = Q U | J |
F
Sl.12.
A - B -
E
+
25


4.4. POTENCIJAL I JAINA ELEKTRINOG POLJA KOD SLOENIJIH SLUAJEVA

4.4.1. NAELEKTRISANA KUGLA

El. potencijal u prostoru van kugle jednak je:

Konano za r > r
o

| |.
4
V
r
Q
V
tc
=

Na sl.13 se vidi kako jaina elektrinog polja i elektrini potencijal zavise od udaljenosti posmatrane take od
centra naelektrisane kugle

4.4.2. DVE KONCENTRINE KUGLE

Kako u unutranjosti kugle nema naelektrisanja
( Q = 0 D = Q / S = 0 E = D / c = 0 ), jer se sva
naelektrisanja potiskuju ka povrine, pa je i jaina elektrinog
polja jednaka nuli.
Elektrino polje u prostoru van kugle ( r > r
0
) iznosi:

(
tc
=
m
V
r 4
Q
E
2
;
t
=
2
r 4
Q
D .

Elektrini potencijal u unutranjosti kugle jednak je
potencijalu na povrini, jer je potencijal skalarna veliina,
pa se on u centru kugle dobije ukupnim zbirom potencijala
kojeg stvaraju elementarna naelektrisanja sa povrine.
Dakle potencijal u kugli, kao i na njenoj povrini iznosi:
| | V r E
r 4
Q
dr
r 4
Q
Edr V
o
o
o
2
o
o
=
tc
=
tc
= =
} }

Ako imamo dve koncentrine, slika 14, kugle koje su
naelektrisane sa +Q i Q, tada je elektrino polje u
manjoj kugli jednako nulu.. Isti je sluaj u prostoru van
kugli, jer obe stvaraju istu jainu polja, pa se ona
meusobno potiru, jer su istog inteziteta.Elektrino polje
izmeu kugli ( r
2
> r > r
1
) jednako je polju unutranje
kugle, jer je polje spoljanje jednako nuli.
Dakle E = E
1

Napomena: Naelektrisanje Q je rasporeeno po povri
kugle sa poluprenikom r
2
, pa ono nema nikakvog
dejstva na samu unutranjost kugle ( nema indukcije ).
V= Er = [V]
r E
r
Q
dr
r
Q
dr E V = = = =
} }
tc tc 4 4
2

(
=
m
V
r
Q
E
tc
2
4
.
r
o

V
E
r
E;V
Sl.13.
r
r
2

r
1

+Q
E ; V
E
V
Sl.14.
Q
26


Potencijal u bilo kojoj taki izmeu obe kugle ( E
2
= 0 ) na udaljenosti r iznosi : V = V
1
+ ( V
2
)

( )
tc
=
tc
tc
=
2
2
2
rr 4
r r Q
r 4
Q
r 4
Q
V

Iz navedenih relacija sledi da je potencijal na povrini unutranje kugle jednak:

( )
tc
=
tc
tc
= '
2 1
1 2
2 1
r r 4
r r Q
r 4
Q
r 4
Q
V ,
a potencijal na spoljanjoj povrini kugle jednak je:
0
r 4
Q
r 4
Q
V
2 2
=
tc
tc
= ' '
Napon izmeu unutranje i spoljanje povrine jednak je potencijalu unutranje povrine, jer je :

U = V' V = V' 0 =
( )
tc
2 1
1 2
4 r r
r r Q

Iz izraza za elektrini napon moe se izraziti koliina naelektrisanja Q, koja iznosi:

Jaina elektrinog polja izmeu dve koncentrine kugle koje su prikljuene na napon U jednaka je:

( )
1 2
2
2 1
r r r
r Ur
E
=

Grafiki dijagram jaine elektrinog polja i elektrinog potencijala za dve koncentrine kugle u zavisnosti od
udaljenosti r od centra kugli dat je na slici 14.

4.4.3. USAMLJENI PROVODNIK ( NIT )

Jaina elektrinog polja kod pravolinijskog beskonanog provodnika ( vidi sliku 5 ) jednaka je:

l r 2
Q
E
t c
=
Koristei viu matematiku potencijal provodnika jednak je: V = } E dr
r ln
l 2
Q
r
dr
l 2
Q
r
dr
l 2
Q
dr
l r 2
Q
V
ct
=
ct
=
ct
=
t c
=
} } }
.
Konano,

l 2
r ln Q
V
ct
=

gde je ln r prirodni logaritam od r , a r je udaljenost take od osne simetrale ( centra )provodnika.

tc
=
tc
=
2
1 2
2 1
r 4
Q
E
r r
r r 4 U
Q
27


4.4.4 DVA PARALELNA PROVODNIKA

Jaina polja izmeu dva paralelna provodnika jednaka je:

2
2
1
1
2 1
lr 2
Q
lr 2
Q
E E E
ct
ct
= + =

Elektrini potencijal u nekoj taki izmeu dva provodnika jednak je: V = V
1
+ V
2

Ako je Q
1
> 0 , a Q
2
< 0 V = V
1
V
2
, pa je:
V = } E
1
dr
1
( } E
2
dr
2
) = Q
1
ln r
1
/ 2ctl ( Q
2
ln r
2
/ 2ctl ) = Q
2
ln r
2
/ 2ctl Q
1
ln r
1
/ 2ctl
Ako su apsolutne vrednosti naelektrisanja jednake ( ( Q
1
( = ( Q
2
( )

1
2
r
r
ln
l 2
Q
V
ct
=

Elektrini napon izmeu dva paralelna provodnika , sl.15, ( r
2
' = d r
o
; r
1
' = r
2
= r
o
i r
1
= d r
o
)

iznosi:

0
0
0
0
r d
r
ln
l 2
Q
r
r d
ln
l 2
Q
V V U
ct
ct
= ' ' ' =

0
0
0
0
r
r d
ln
l
Q
r
r d
ln 2
l 2
Q
U

ct
=
ct
=

4.4.5. CILINDRINI ( KOAKSIJALNI ) PROVODNIK

Jaina elektrinog polja izmeu dva cilindra kod cilindrinog provodnika jednaka je jaini polja unutranjeg
cilindra, ako su naelektrisanja raznoimena ( najei sluaj ). Dakle ( za ( Q
1
( = ( Q
2
( ; r
1
< r < r
2
)

l r 2
Q
E E
1
ct
= =

Elektrini potencijal u prostoru izmeu cilindera iznosi:
( )
|
|
.
|
\
|
ct

ct
= + =
l 2
r
ln Q
l 2
r
ln Q V V V
2
2 1

1
2
r
r
ln
l 2
Q
V
ct
=

+ Q
1
V'

d

Sl.15.
Q
2
V
r
o
r
o

28


Elektrini napon izmeu cilindrinih provodnika iznosi ( r' = r
1
; r = r
2
):

2
2
1
2
r
r
ln
l 2
Q
r
r
ln
l 2
Q
V V U
ct
ct
= ' ' ' =

1
2
r
r
ln
l 2
Q
U
ct
=

4.4.6. PROVODNIK I RAVAN

Jaina elektrinog polja izmeu provodnika i ravnine iznosi ( na normali r
1
= a ; r
2
= 2h a ; Q
1
= Q
2
):

( ) a h 2 la
Qh
E
ct
=

Elektrini napon ( r
2
' = 2h r
o
; r
1
' = r
o
; r
2
= r
o
; r
1
= 2h r
o
) :

'
=
ct
=
ct
ct
= ' ' ' = '
2
U
U
r
r h 2
ln
l
Q
r h 2
r
ln
l 2
Q
r
r h 2
ln
l 2
Q
V V U
0
0
0
0
0
0

0
0
r
r h 2
ln
l 2
Q
U

ct
=

29


Z A D A C I :

4.1. Koliki je potencijal take koja je udaljena r = 3 m od takastog naelektrisanja Q = 210
9
C u
vazduhu ?

4.2. Dva takasta optereenja Q
1
= 50 nC i Q
2
= 20 nC nalaze se u vazduhu na meusobnom rastojanju
od 20 cm. Izraunati:
a) potencijal take M koja se nalazi tano na sredini spojnice optereenja Q
1
i Q
2
;
b) rad potreban da se optereenje Q
1
prebaci u taku M.

4.3. Ako je potencijal take N, V
N
= 0, a potencijal take M, V
M
= 1 800 V, odrediti koliko je elektrino
optereenja Q, kada se za njegovo pomeranje iz take N do take M utroi rad od 4,5 10
5
J.

4.4. U kom odnosu trebaju da budu optereenja kugli Q
1
i Q
2
da bi povrinska gustina naelektrisanja obe
kugle bila jednaka, ako im je odnos poluprenika R
1
/R
2
= 4 ?

4.5.

1
= 4 nC i Q
2
= 3 nC nalaze se u vazduhu na meusobnom rastojanju od
10 cm. Izraunati rad potreban da se naelektrisanje Q = 1 nC prenese iz take nultog potencijala u taku koja se
nalazi tano na sredini spojnice ( pravca )izmeu optereenja Q
1
i Q
2
.

4.7.

1
= 5 nC i Q
2
= 10 nC nalaze se na meusobnom rastojanju r = 18 cm
( sl.4.7. ). Odrediti poloaj take M koja se nalazi na dui koja spaja naelektrisanja i ima nulti potencijal.

4.8.

U temenima pravougaonika u vazduhu nalaze se takasta
optereenja Q ( sl.4.5 ). Stranice pravougaonika iznose a = 8 cm,
b = 6 cm. Potencijal take A koja se nalazi na preseku dijagonala
jednak je V
A
= 1,2 KV. Koliko iznosi optereenje Q ?
Koja taka, prema slici 4.8, ima najvei potencijal,
ako se one nalaze u prostoru izmeu dve paralelne
ravne koje stvaraju homogeno elektrino polje
( ploast kondezator ) ?
b

A

a

Q Q
Q Q
Sl.4.5.
-

M

Q
2
Q
1

-
r
2
r
1

Sl.4.7.
-
+
-
-
-
-
b
e
c
d
a
Sl.4.8.

30


4.9.

4.10. U predhodnom zadatku pronai taku C iji je potencijal najmanji i taku D iji je potencijal jednak
nuli. Reenje prokomentarisati.

4.11. Za predhodni zadatak ustanoviti gde je potrebno utroiti najvei rad a gde najmanji da bi se neko
naelektrisanje prebacilo iz jedne take u drugu ( take su A;B;C i D ) . Uz reenja dati potrebna objanjenja, uz
potrebnu sliku ( povezati zadatak 4.9. i 4.10. ).

4.12. U polju usamljenog takastog naelektrisanja odabrane su dve take A i B na jednakim udaljenostima r
od centra naelektrisanja Q. Koliki je napon izmeu datih taaka, ako ugao izmeu linija sila (elektrinih linija),
koje spajaju te take iznosi 60, a dielektrik je vazduh? Dati kratak komentar.

4.13.

4.14.

4.15. U temenima pravougaonika u vazduhu nalaze se etiri ista takasta naelektrisanja Q. Ako su stranice
provougaonika a = 4 cm i b = 3 cm, odrediti kolika je koliina navedenih naelektrisanja ako ona u centru
pravougaonoka ( presek dijagonala ) stvaraju elektrini potencijal od 2,2 KV.

Napisati izraz za elektrini napon izmeu taaka A i B,
preko jaine elektrinog polja i geometrijskih dimenzija, koje su
prikazane na slici 4.9. Take se nalaze izmeu dve paralelne
ravne beskonanih povrina, na malom rastojanju .
Koliki je napon izmeu taaka M i N, prema sl.4.13, ako su
naelektrisanja Q
1
= 10 nC, Q
2
20 nC i Q
3
= 30 nC smetena u tri
temena kvadrata stranice a = 30 cm.Taka N ini etvrto teme
kvadrata, a taka M se nalazi tano na sredini stranice koja spaja
temena u kojima se nalazi naelektrisanje Q
1
i Q
3.
Sredina je
vazduh ( c
r
= 1 ).
sl.4.9.
r
1

r
2
r
3

-
A
+
- B

- -

-
-

a

a
N
Sl.4.13.
Q
2
Q
1

Q
1

M
-
1
= 50 nC i Q
2
= 20 nC,
nalaze se u vazduhu u dva temena pravouglog trougla,
kao na sl.4.14.
Ako je a = 6 cm i b = 8 cm odrediti potencijal take A
koja se nalazi u slobodnom temenu trougla.

a
b
-
Q
1

Q
2

Sl.4.14
.
31


4.16.

4.17.

4.18.

4.19.

U temenima jednakostraninog trougla stranice a, prema
slici 4.18, u vazduhu nalaze se naelektrisanja Q
1
, Q
2
i Q
3
.
Potencijal take A u odnosu na beskonanost je 0 V.
Ako su koliine naelektrisanja Q
1
= Q
2
= 1 pC, a stranica
a = 2 cm, izraunati napon izmeu taaka A i B koje se
nalaze tano na polovici stranica trougla.
U temenima jednakostraninog trougla u vazduhu
nalaze se tri takasta naelektrisanja Q
1
, Q
2
i Q
3
, kao na
sl.4.16.
Ako su stranice trougla a = 10 cm, a Q
2
= 210
11
C i
Q
3
= 410
11
C, izraunati koliinu naelektrisanja Q
1

tako da napon izmeu taaka A i B iznosi 1,8 KV.
Taka A je centar opisane krunice a taka B je na
polovini stranice koja spaja naelaktrisanja Q
1
i Q
2
.
Izraunati kolika je koliina naelektrisanja Q,
prema slici 4.17, ako pet istih takastih naelektrisanja
stvara elektrini potencijal u centru pravougaonika od
V
A
= 1,4 KV.
Naelektrisanja su u temenima pravougaonika,
odnosno jednokokrakog trougla ije su dimenzije:
a = 10 cm, b = 4 cm i c = 6 cm. Sredina je vazduh.
Tri takasta naelektrisanja Q
1,
Q
2
= 210
11
C i
Q
3
= 3 10
11
C nalaze se u temenima jednakostraninog
trougla stranice a = 10 cm, prema slici 47. Napon izmeu
taaka P
1
i P
2
iznosi U = 1,8 V.
Kolika je koliina naelektrisanja Q
1
?
-
-
P
1

P
2

90
90
a
a
Q
3

Q
1
Q
2

Sl.4.18.

-
-
A
B
a
a
Q
1
Q
2

a
Sl.4.16.
-
A
a
b
c c
Q Q
Q Q
Q
Sl.4.17.
-
- B
Q
3

a
A
Q
1

Q
2

a
Sl.4.19.
32


4.20.

4.21. Dve paralelne ravne ( ploast kondenzator ) optereene su koliinom elektriciteta Q = 20 nC. Obloge
ravni su kvadratnog oblika povrine 16 cm
2
, a dielektrik ima relativnu dielektrinu konstantu 30.
Rad koji izvri sila elektrinog polja pri pomeranju naelektrisanja q
p
= 0,1 pC sa jedne na drugu oblogu iznosi
6 pJ.
a) Izraunati napon na oblogama ravni i jainu elektrinog polja izmeu njih,
b) Koliki je potencijal take B na rastojanju l = 1 mm od pozitivne obloge iji je potencijal poznat i iznosi
12 V?

4.22.

4.23. Dve paralelne metalne ploe udaljene su meusobno 5 mm. Kolika je jaina elektrinog polja i gustina
elektrinog fluksa ako su ploe prikljuene na napon 220 V.

4.24. Ako jaina elektrinog polja zemlje iznosi 1,35 V/cm a poluprenik zemlje je 6 370 km, izraunati:
a) gustinu naelektrisanja na povrini zemlje,
b) ukupno naelektrisanje zemlje i
c) potencijal zemlje

4.25.

Tri usamljena takasta naelektrisanja
Q
1
= Q
2
= 20 nC i Q
3
, nalaze se u temenima
pravouglog trougla, prema sl.4.20. Rad sila
elektrinog polja pri premetanju probnog
naelektrisanja q
p
= 1 pC iz take A u taku B
jednak je nuli. Kolika sila deluje na probno
naelektrisanje kada se ono nae u taki A?
Nacrtati traeni vektor sile.
U vakuumu se nalazi usamljena kugla,sl.4.22, naelektrisana
koliinom naelektrisanja Q. Poluprenik kugle je r = 3 mm.
Pri pomeranju takastog naelektrisanja q
p
= 1 pC iz take A u
B izvri se rad od 270 pJ. Take su na rastojanju r
A
= 5 cm
odnosno r
B
= 2 cm od centra kugle.Koliki je napon U
AB

izmeu taaka A i B, naelektrisanje Q i potencijal kugle V?
Ako se u homogenom elektrinom polju jaine
180 V/m nalazi pravilan estougao sa takama
A;B;C;D;E i F, ije su stranice a = 5 cm,
izraunati napone izmeu taaka:
A i B; A i C; A i D; A i E i B i C.
Poloaj estougla u odnosu na linije elektrinog
polja prikazan je na slici 4.25.
r
4

r
3

-
A
Q
3

Q
1

Q
2

-
B
r
6
= 2 cm
r
5
= 4 cm
r
1
= 4 cm r
2
= 4 cm
Sl.4.20.
Q
- -
A
B
Sl.4.22
.
r
A
r
B

B
E
A
F
Sl.4.25.
D
E
-
C
- -
- -
-
33


4.26. Odrediti intezitet i smer elektrinog polja koje e naelektrisanu kuglu mase 10 g i naelektrisanja
Q = 10 nC pomeriti ka zemlji pod uglom: a) 45, b) 30 , c) 60.

4.27.

4.28. Ako je ukupno naelektrisanje zemlje Q
Z
= 10 C ( poluprenik zemlje iznosi 6 370 km ), izraunati:
a) potencijal zemlje,
b) jainu elektrinog polja na povrini zemlje i
c) gustinu elektrinog fluksa na povrini zemlje ( povrinsku gustinu naelektrisanja ).

4.29. Nai potencijal kugle radijusa R = 0,1 m ako je vrednost potencijala na rastojanju r = 10 m od njene
povrine jednak 20 V.

4.30. Kugla poluprenika 2 cm naelektrisana je negativno do potencijala 2 000 V. Odrediti masu svih
elektrona kojima je kugla naelektrisana ( c
r
= 1 ).

4.31. Metalna kugla poluprenika 5 cm nalazi se u vazduhu. Do kolikog potencijala sme da se naelektrie
kugla ako je jaina polja pri kojoj dolazi do proboja vazduha 3 KV/mm.

4.32. etiri jednaka takasta naelektrisanja od po 1 C smetena su u temena kvadrata stranice 40 cm. Koliki
je potencijal, a kolika jaina polja u centru kvadrata.

4.33. Izraunati rad koji se izvri premetanjem u vakuumu loptice koja je naelektrisana sa 5 nC iz take
udaljene 10 cm u taku udaljenu 4 cm od centra druge loptice naelektrisane sa 0,3 nC.

4.34. Nai jainu polja i potencijal u takama A i B koje su udaljene od naelektrisanja q = 150 nC za
r
A
= 5 cm i r
B
= 25 cm. Odrediti rad elektrinih sila koji se izvri pri pomeranju naelektrisanja q' = 10 nC iz
take A u taku B.

4.35. Na krajeve neprovodnih konaca jednakih duina 80 cm, obeenih u jednu taku, privrene su dve
kuglice od plute jednakih poluprenika od po 4 mm ( gustina plute je 0,2 g/cm
3
). Ako se kuglice naelektriu
podjednakim koliinama naelektrisanja, odbijaju se do rastojanja 10 cm. Odrediti:
a) jainu sile kojom se kuglice odbijaju;
b) koliinu naelektrisanja svake kuglice i
c) elektrini potencijal svake kuglice ( c
r
= 1 ).

Izraunati masu naelektrisane kugle koja se u
horizontalnom elektrinom polju kree pod uglom od 30
u odnosu na linije polja, prikazano na slici 4.27, ako je
jaina polja 10 KV/m, a naelektrisanje kugle 10C.
o
F
+
Sl.4.27.
E
34


4.36.

4.37. Na jednom malom telu sfernog oblika nalazi se koliina naelektrisanja 0,2 C. Odrediti potencijal u
takama: A koja je udaljena od centra sfere 3 m i B koja je od centra udaljena 8 m. Koliki se rad vri pri
pomeranju takastog naelektrisanja 0,5 mC iz take A u taku B ?

4.38.

4.39.

Takasto naelektrisanje od q
1
= 12 nC i q
2
= 12 nC
postavljena su na meusobnom rastojanju od
d = 10 cm, prema sici 4.36.
Izraunati:
a) jainu polja u takama A, B i C.
b) potencijal u takama A, B i C
c) potencijalnu energiju takastog naelektrisanja
q = 4 nC postavljenog u takama A, B i C
d) rad koji je potrebno izvriti da bi se
naelektrisanje q prenelo iz A u B; i iz C u A.
Takasto naelektrisanje 1C nalazi se na povrini
vode ( c
r
= 81 ), kao na slici 4.39. Koliki je potencijal
u takama A i B ako je r
A
= r
B
= 15 cm?
Q
2
A
B
Q
1

- -
-

4 cm
10 cm 10 cm
6 cm
4 cm
Sl.4.36.
C
Za koliki ugao e se otkloniti kuglica od staniola mase 0,4 g
obeena o svileni konac, ako je stavimo u horizontalno
homogeno polje jaine 10
5
V/m? Naelektrisanje kuglice je
4,910
9
C. Kolika je razlika potencijala taaka A i B ako je
duina konca 20 cm, vidi sliku 4.38.
m;q

B
- A
o
l
Sl.4.38.
+

-
A -
B -
r
r
Sl.4.39.
35


4.40.

4.41. Koliki rad treba izvriti da bi se naelektrisanje q = 3 C iz beskonanosti premestilo u taku na
rastojanju r = 20 cm od povrine metalne kugle poluprenika R = 4 cm? Potencijal kugle je 400 V.

4.42. Dve metalne kugle poluprenika r
1
= 10 cm i r
2
= 5 cm spojene su tankom provodnom icom. Ako na
obe kugle dovedemo ukupno naelektrisanje od 120 nC, koliko iznosi naelektrisanje svake od njih?

4.43.

4.44. Metalna kugla poluprenika R = 50 cm optereena je koliinom elektriciteta Q = 1210
8
C. Ako se
ova kugla spoji provodnikom sa neoptereenom metalnom kuglom poluprenika r = 10 cm, kolika e biti
povrinska gustina elektriciteta na kuglama? Zanemariti meusobni uticaj kugli.

4.45. Za predhodni zadatak odrediti jaine elektrinog polja na povrinama kugli, zanemarujui meusobni
uticaj kugli ( kugle beskonano udaljene ). Koliki je meusobni odnos izmeu jaina elektrinih polja E
1
i E
2

na povrinama kugli ?

4.46*.

4.47. Dva mala tela, jedno pozitivnog naelektrisanja Q, a drugo negativnog Q, nalaze se na rastojanju d.
Odrediti potencijal u okolini ova dva tela u odnosu na referentnu taku u beskonanosti (potencijal jednak
nuli). Da li postoji u blizini tela povr iji je potencijal jednak potencijalu referentne take? Koliki rad izvre
elektrine sile ako se rastojanje tela povea za dva puta, tj. na 2d?
Take A, B i C nalaze se u elektrinom polju
takastog naelektrisanja koje je negativno, sl.4.40.
a) Koliki rad treba izvriti da bi se neko naelektrisanje
premestilo iz take A u taku B?
b) Uporediti rad koji treba izvriti pri premetanju
naelektrisanja iz A u C sa radom pri premetanju iz
B u C.
Dva takasta naelektrisanja, jednaka po predznaku i
optereenju ( Q|, nalaze se na meusobnom rastojanju a. U
simetralnoj ravni, na rastojanju a od naelektrisanja, nalazi se
probno naelektrisanje Aq, prema sl.4.43.
Koliki rad treba da se utroi da bi probno naelektrisanje
dovelo u ravnoteno stanje ( poloaj u kojem na probno
naelektrisanje nee delovati sila )?
-
-
-
q
C
B
A
Sl.4.40.
a
a a
-
Aq
Sl.4.43
.
Q Q

R
2
R
1

Metalna kugla poluprenika R
1
= 5 cm obavijena je slojem
dielektrika sferinog oblika poluprenika R
2
= 10 cm, kao na
slici 4.46. Relativna dielektrina konstanta dielektrika iznosi
c
r
= 3. Na metalnoj kugli se nalazi koliina elektriciteta
Q = 100 pC. Odrediti zavisnost potencijala V u funkcije sa
rastojanjem r od centra kugle | V = f ( r ) |, i nacrtati
odgovarajui grafiki dijagram.

c
c
o
Sl.4.46.
36


4.48. etiri mala tela istih naelektrisanja Q = 0,5 nC nalaze se u temenima kvadrata stranice a = 2 cm.
Odrediti potencijal u preseku dijagonala kvadrata i potencijalnu razliku izmeu te take i sredita jedne od
stranica kvadrata. Koliki rad izvre elektrine sile pri pomeranju jednog tela od tih naelektrisanja do neke
veoma udaljene take?

4.49. Dva mala naelektrisana tela, naelektrisanja Q
1
= 3 nC i Q
2
= 1,5 nC, nalaze se na rastojanju
r = 5 cm. Odrediti potencijal u taki koja se nalazi na polovini rastojanja izmeu njih. Odrediti taku ili take na
pravoj koja prolazi kroz naelektrisana tela u kojoj je potencijal jednak nuli ( V = 0 ).

4.50. Dva takasta naelektrisanja nalaze se na meusobnom rastojanju od 15 cm. Merenjem je ustanovljeno
da je na udaljenosti od prvog naelektrisanja od 10 cm a od drugog 25 cm elektrini potencijal jednak nuli.
Odrediti koji je odnos izmeu naelektrisanja i njihov predznak.

1
= 5 nC i Q
2
= 10 nC nalaze se na meusobnom rastojanju od 15 cm.
Odrediti take u kojima je potencijal jednak nuli.

4.52**. Koliko elektrino polje deluje na samoj povrini manjeg valjka cilindrinog oblika ako su prenici
valjaka d
2
= 9 mm i d
1
6 mm, a na njih je prikljuen napon od U = 450 V?

4.53**. Izmeu dva koaksijalna metalna valjka u udaljenosti r = 2,2 mm od sredita valjaka dielektrini
pomak ( elektrina indukcija ) iznosi D
r
= 6 C/m
2
. Prenik manjeg valjka iznosi d
1
= 2 mm, a napon izmeu
valjaka je U = 800 V. Prostor izmeu valjaka ispunjen je porculanom ( c
r
= 5,5 ). Izraunati prenik veeg
valjka d
2
kao i maksimalnu jainu elektrinog polja E
m
koja vlada u porculanu.

4.54**. Kolika je jaina elektrinog polja E
A
u taki A koja se nalazi na jednakoj udaljenosti izmeu dvije
koncentrine kugle prenika R
1
= 10 mm i R
2
= 12 mm ako je izmeu kugli prikljuen napon od U = 363 V?

4.55**. Dve koncentrine kugle iji su prenici R
1
= 12 mm i R
2
= 18 mm ima jainu elektrinog polja na
povrini manje kugle E = 300 V/mm. Koliki je napon meu koncentrinim kuglama?

4.56.

a
a
a 2
- Q
1

Q
A
-
B
Sl.4.56.
Izraunati rad koji izvri spoljna sila pri premetanju tela
naelektrisonog takastim naelektrisanjem, iz take A u taku B,
prema slici 4.56.

Brojni podaci: Q = + 100 pC; Q
1
= + 1 pC; a = 30 cm
37


5. PROVODNIK U ELEKTRINOM POLJU

Ako se provodnik ubaci u elektrino polje u provodniku dolazi do preraspodele naelektrisanja. To traje kratko
vreme, da bi neposredno nakon toga dolo do ravnotenog stanja. Ravnoteno stanje nastaje kada su ispunjena
dva uslova, i to:
1) kada jaina elektrinog polja u provodniku postane jednaka nuli ( E = 0 )
2) kada tangencijalna komponenta elektrinog polja na povrini provodnika postane jednaka nuli
( E
T
= 0 ).
Viak naelektrisanja u provodniku se uvek rasporedi na njegovoj povrini, pa je prema Gausovoj teoremi jaina
elektrinog polja u provodniku jednaka nuli ( u provodniku nema naelektrisanja ). Dakle, elektrino polje
postoji samo van elektrinog provodnika.
Kako se na povrini provodnika izdvoji odreena koliina naelektrisanja, povrinska gustina naelektrisanja,
koja ujedno predstavlja elektrinu indukciju , jednaka je o = Q/S.
Sledi da je Q = oS, a iz Gausove teoreme = Q/c
o
= oS/c
o
.
Kako je elektrini fluks koji je jednak: = EScoso ( vidi fluks elektrinog polja ). Za o = 0
E = /S = ( oS/c
o
) / S = o / c
o
.
Na osnovu izvedene relacije odreuje se jaina elektrinog polja na povrini provodnika, koja je jednaka:

0
c
o
= E

pri emu je smer normale od provodnog tela ka vakuumu.
Elektrino polje u blizini provodnika zavisi samo od oblika povrine provodnika. U unutranjosti provodnika
elektrino polje je jednako nuli, bez obzira da li je provodnik pun ili upalj. Na osnovu ovoga se mogu zatiti
elektrini ureaji od prisustva elektrinog polja. To se postie metalnim oklopom, koji se naziva Faradejev
kavez.

Izmeu naelektrisanja provodnika i njegovog potencijala postoji stalna veza. Njihov odnos je stalan za odreeni
provodnik, i taj odnos se naziva kapacitivnou provodnika, koja se obeleava sa C.
Sledi da je kapacitet provodnika ( neka konstanta ), jednak:

| | F
V
Q
C =

Kondenzatorom nazivamo sistem koji je sainjen od dva provodna tela ( elektrode ) na kojima je rasporeena
ista koliina naelektrisanja, ali sa suprotnim predznacima. Izmeu naelektrisanja Q elektrode kondenzatora i
razlike potencijala na obema elektrodama postoji odreena veza. Njihov odnos je konstantan, a ta konstanta se
naziva kapacitetom kondenzatora, koji je jednak:

| | F
U
Q
V V
Q
C =
=
2 1
ija je jedinica farad.

38


Z A D A C I :

5.1. Provodna kuglica poluprenika 2 cm naelektrisana sa 30 nC dovede se u kontakt sa nenaelektrisanom
provodnom kuglicom poluprenika 3 cm. Nakon toga kuglice se razdvoje na veliko rastojanje. Izraunati
naelektrisanje i elektrini potencijal kuglica nakon njihovog razdvajanja.

5.2. Provodna kuglica poluprenika 3 cm naelektrisana sa 10
8
C spoji se dugakom provodnom icom sa
drugom provodnom kuglicom poluprenika 2 cm iji je potencijal jednak 9 KV. Odrediti:
a) potencijal prve kuglice pre spajanja sa drugom kuglicom,
b) naelektrisanje druge kuglice pre spajanja sa prvom,
c) naelektrisanje i potencijal svake od kuglica nakon njihovog spajanja,
d) energiju spojenih kuglica i
e) rad elektrinih sila nakon spajanja kuglica.

5.3. Naelektrisana provodna kuglica A poluprenika 2 cm spoji se sa nenaelektrisanom kuglicom B
poluprenika 3 cm. Nakon razdvajanja, energija kuglice B iznosi 0,4 J. Koliko je bilo naelektrisanje kuglice A
pre spajanja, ako je potencijal na nenaelektrisanoj kugli posle spajanja 485,6 KV ?

5.4. Metalna kugla poluprenika 10 cm, naelektrisana do potencijala 300 V, okrui se tankom provodnom
ljuskom ( oklopom ) poluprenika 15 cm. Koliki e biti potencijal kugle ako se ona dovede u kontakt sa
unutranjou ljuske ( kratko spoji )?

5.5. Metalna kugla poluprenika 10 cm i potencijala 600 V okrui se tankom koncentrinom provodnom
ljuskom poluprenika 20 cm. Koliki e biti potencijal kugle ako se ljuska uzemlji?

5.6. U uplju provodnu loptu se, kroz mali otvor, unese 20 malih tela od dielektrika, naelektrisanih trenjem
priblino istim naelektrisanjem Q = 10
10
C. Izraunati potencijal lopte ako je njen poluprenik a = 5 cm.

5.7. Koliko je naelektrisanje potrebno uneti u uplju provodnu loptu spoljanjeg poluprenika a = 10 cm da
bi intenzitet elektrinog polja na njenoj povri(ni) bio 30 KV/cm? ( najvea jaina el. polja koja nee izazvati
jonizaciju vazduha proboj ).

5.8. Svaka od 1000 jednakih kapljica vode, poluprenika r = 1 mm, dovedena je na potencijal od 100 V. Sve
su kapljice zatim sjedinjene u jednu veliku kap loptastog oblika. Koliki je potencijal velike kapi?
( U elektrinom polju voda se tretira kao provodnik .)

5.9. Mehur od sapunice, poluprenika R = 2 cm i debljine zida d = 10
4
cm, nalazi se na potencijalu
V = 1000 V. Odrediti potencijal loptice koja se dobije kada se mehur rasprsne, a sav mehur pretvori u kapljicu.

5.10--. U centar uplje nenaelektrisane provodne lopte, spoljanjeg poluprenika a = 10 cm, postavi se
naelektrisana provodna lopta poluprenika b = 1 cm i naelektrisanja Q = 2 pC. Izraunati potencijal male i
velike lopte za sledee vrednosti debljine zida d uplje lopte: d = 0 ( zanemarljiva debljina ), d = 1 cm i
d = 5 cm.

5.11-. Dve paralelne ravne provodne ploe povrine S = 0,05 m
2
naelektrisane su naelektrisanjem
Q
1
= 510
8
C i Q
2
= 510
8
C. Rastojanje ploa je D = 1 cm. Izraunati intezitet vektora jaine elektrinog
polja E u svim takama ako se izmeu ove dve ploe unese trea, nenaelektrisana provodna ploa debljine
d = 5 mm, na udaljenosti a = 2 mm od jedne od naelektrisanih ploa. ta e se dogoditi ako se ova trea ploa
uzemlji?

39


6. DIELEKTRIK U ELEKTRINOM POLJU

6.1. ELEKTRINI DIPOL

Ako se centri pozitivnog i negativnog naelektrisanja atoma ne poklapaju, tada atom ini elektrini dipol.
Osnovna karakteristika elektrinog dipola je moment dipola, koji iznosi:

gde je: Q koliina jednog od naelektrisanja dipola ( elektrona ili protona atoma )
r vektor rastojanja izmeu naelektrisanja ( centara elektrona i protona ). Dogovorom je uzeto da se za
smer vektor r uzme smer od negativnog ka pozitivnom naelektrisanju, pa na osnovu smera vektora r dobije se i
smer vektora momenta dipola p.

U praksi postoji i druga vrsta dielektrika kod kojih je atom ve polarizovan iako se ne nalazi u elektrinom
polju. Dakle, njihovi centri pozitivnog i negativnog naelektrisanja se ne poklapaju. Ovi dipoli su haotino
rasporeeni. Naravno, kada se ovi dielektrici nau u elektrinom polju dipoli se orjentiu u pravcu polja.
Vektorski zbir svih momenata dipola p u elementarnoj zapremini dV oko neke take A iznosi Ep.
Vektor jaine polarizacije P, za datu taku A iznosi:

P = Ep / dV.

Vektor P je u svakoj taki svoje zapremine srazmeran vektoru E, pa sledi:

P = k E .

gde koeficijent k predstavlja koeficijent polarizacije dielektrika.

U atomu ( ili molekuli ) dielektrika elektroni su u svakom
momentu simetrino rasporeeni oko jedne centralne take koja se
naziva centar negativnog naelektrisanja. Pozitivna naelektrisanja
( protoni ) su , takoe simetrino rasporeena oko svoga centra, koji
se naziva centar pozitivnog naelektrisanja. Centri ovih
naelektrisanja se poklapaju ( sl.16.)ako na atom ne deluje neko
strano elektrino polje. Ako se atom nae u elektrinom polju,
doi e do pomeranja i elektrona i protona u pravcu elektrinog
polja, a samim tim centri se vie ne poklapaju.
Na dipol koji se nalazi u elektrinom polju deluju sile
elektrinog polja koje ine spreg sila ( sl.17. ) M.
Spreg sila M iznosi:
M = Fr
o
= Frsin o = QErsin o = pEsin o.
Ovaj momenat nastoji da obrne dipol tako da vektori p i E
postanu kolinearni ( istog pravca i smera ).
r Q P =

-

Sl.16

E Q F =

E Q F =

Sl.17

o
r p
r
o

E
+ Q
Q
40


6.2. DIELEKTRIK U ELEKTRINOM POLJU

Rezultantno polje u dielektriku jednako je razlici polja vakuuma E
o
i polja dielektrika E
D
, jer su suprotnih
smerova ( vidi sl.18 ). Dakle,
E = E
o
E
D
.
Sledi zakljuak da e se polje izmeu dve ploe smanjiti ako izmeu njih unesemo dielektrik. To se moe
objasniti i time, to e naelektrisanja na povrini dielektrika da se kompenziraju ( ponitavaju ) sa delom
naelektrisanja na povrinama naelektrisanih ploa. Time je gustina naelektrisanja na povrinama ploa sada
smanjena, i ona iznosi o = o
o
o
D
E = o/c
o
= (o
o
o
D
) / c
o
,
Gde je o
o
gustina naelektrisanja ploa ( kada je sredina vakuum ), a
o
D
gustina naelektrisanja na povrini materijalnog dielektrika ( unet dielektrik ).
Vektor elektrinog pomeraja ( elektrine indukcije ), se definie relacijom:

P E D
o
+ =c , gde je prvi lan pomeraj u vakuumu a drugi u dielektriku.

Kod linearnih dielektrika vektor polarizacije P jednak je: , pa je

Koeficijent c
r
( 1 + x
e
) pokazuje za koliko se puta smanji jaina elektrinog polja ako umesto vakuuma
uzmemo neki drugi dielektrik. Ve od ranije je izvedena relacija c
r
= E
o
/ E E = E
o
/ c
r
.
Koficijent x
e
se struno naziva susceptibilnost dielektrika, koja govori za kolika je puta elektrina indukcija
kod materijalnog dielektrika vea od indukcije u vakuumu.

Dve paralelne ravne ploe velikih povrina stvaraju jainu
elektrinog polja u vakuumu koja je jednaka: E
o
= Q/c
o
S = o/c
o.
Ako u takvo elektrino polje unesemo neki materijalni dielektrik, u
njemu e doi do usmeravanja elektrinih dipolova. Dipoli e se
usmeriti u pravcu elektrinog polja, to za posledicu ima da se u
zapremini dielektrika naelektrisanja dipolova meusobno
ponitavaju. Na povrini dielektrika u pravcu elektrinog polja
izdvoje se pozitivna, odnosno negativna naelektrisanja. Usled toga
ova naelektrisanja stvaraju u dielektriku jainu polja dielektrika E
D
.
E x E k P
o e
= = c
( ) E E x E E x E D
r o e o o e o
= = + = + = c c c c c c 1
E
o

E
D

+

+
+
+
+
+
+

Sl.18
41


Z A D A C I :

6.1. Kuglica naelektrisanja 10 nC nalazi se u parafinu.
a) Kolika je jaina elektrinog polja u taki udaljenoj 5 cm od centra kugle? Relativna dielektrina konstanta
parafina iznosi c
r
= 2.
b) Kolika je koliina polarizovanih naelektrisanja na povrini parafina koji okruuje kuglicu?

6.2. Jaina polja polarizovane kuglice poluprenika 1 cm na rastojanju 4 cm od njenog centra iznosi 20 V/m.
Ta kuglica potopi se u ulje relativne dielektrine propustljivosti c
r
= 2,2. Nai povrinsku gustinu polarizovanih
naelektrisanja na dodirnoj povrini ulja i kuglice.

6.3. Naelektrisana kuglica poluprenika 0,5 cm potopljena je u tenost relativne dielektrine konstante
c
r
= 3. Gustina polarizovanih naelektrisanja na dodirnoj povrini tenosti sa kuglicom je 3nC/m
2
( rezultantna
gustina naelektrisanja ). Odrediti naelektrisanje kuglice.

6.4. Povrinska gustina naelektrisanja na ploama ravnog kondenzadora ( dve paralelne ravne ) je
0,2 C/ m
2
. Kolika je gustina polarizovanih naelektrisanja na parafinu kojim je ispunjen ceo kondenzator?
Relativna dielektrina propustljivost parafina je c
r
= 2.

6.5. Povrinska ( rezultantna zajednika ) gustina polarizovanih naelektrisanja dielektrika koji ispunjava
kondenzator ( dve ravni ) je 20 nC/m
2
.
a) Kolika je gustina naelektrisanja na ploama kondenzatora?
b) Kolika e biti jaina polja u kondenzatoru ako se dielektrik izvue iz njega?
Relativna propustljivost dielektrika iznosi 2,5.

6.6*. Dve ravne peralelne ploe su prikljuene na napon od U
o
= 12 V. Izmeu ploa se nalazi vazduh kao
dielektrik, i u njemu je ostvarena elektrina indukcija ( dielektrini pomak ) od D = 60 nC/m
2
.
Ako izmeu ploa ubacimo staklo, napon izmeu ploa opadne na U
S
= 1,5 V. Odrediti relativnu dielektrinu
konstantu stakla, jainu elektrinog polja pre ubacivanja stakla i nakon njegovog ubacivanja i rastojanje izmeu
ploa ( debljinu dielektrika ).

6.7. Jaina polja kod ploastog kondenzatora ( dve naelektrisane ravne ploe ) sa vazdunim dielektrikom je
E
o
. Kondenzator je prikljuen na napon U. Nakon toga, izmeu ploa se ubaci materijalni dielektrik nepoznate
relativne dielektrine konstante c
r
debljine d/2. .Ako je jaina polja u vazdunom delu, nakon ubacivanja
materijalnog dielektrika E
1
= 3E
o
/ 2, izraunati kolika je relativna dielektrina konstanta materijalnog
dielektrika.

6.8. Ploast kondenzator optereen je koliinom elektriciteta Q = 20 nC. Ploe kondenzatora su kvadratnog
oblika povrine 16 cm
2
, a dielektrik ima relativnu dielektrinu konstantu koja je jednaka c
r
= 30, a rastojanje
izmeu ploa iznosi 1,275 mm. Izraunati:
a) potreban rad koji treba da se izvri da bi se pozitivno naelektrisanje q
p
= 0,1 pC prenelo sa jedne ploe na
drugu. Koja je razlika u radu pri pomeranju q
p
sa pozitivne ploe na negativnu, i obrnuto.
b) napon na ploama kondenzatora i jainu elektrinog polja izmeu ploa.
c) Potencijal take A koja je udaljena 1 mm od pozitivne ploe ako je potencijal pozitivne ploe jednak
V
1
= 12 V.

42


7. ELEKTRINI KAPACITET.
KONDENZATORI. KAPACITET KONDENZATORA

7.1 ELEKTRINI KAPACITET ( KAPACITIVNOST )

Kapacitet svakog provodnika predstavlja jednu konstantu C koja govori o odnosu naelektrisanja toga
provodnika i njegovog potencijala ( vidi: PROVODNIK U ELEKTRINOM POLJU ).

| | F
V
Q
C =

KAPACITET PROVODNE KUGLE

Kako je kod kugle potencijal na njenoj povrini jednak: r
V
Q
C
r
Q
V ct
ct
4
4
= = = .
Iz navedene relacije sledi zakljuak da kapacitet ini jednu konstantu provodnika, koja ne zavisi od njegovog
optereenja i potencijala, ve kapacitet provodnika zavisi od vrste provodnika (ili dielektrika) i njegovih
dimenzija.
Za kuglu kapacitet iznosi :

C = 4 c r t |F| , gde je r poluprenik kugle.

7.2. KONDENZATORI

Kondenzator je sistem kojeg sainjavaju dva provodnika ( dve elektrode ) koja su razliito naelektrisana. sa
dielektrikom izmeu njih.Oni mogu biti prirodni ( dva provodnika, provodnik sa zemljom, dva oblaka, oblak sa
zemljom..) i vetaki. Kako u praksi uglavnom radimo samo sa vetakim kondenzatorima tada se za
kondenzador moe dati sledea definicija: kondenzator je ureaj koji se sastoji iz dva provodnika
( ploe ) koje su jednako naelektrisane ali sa suprotnim predznacima ( +Q i Q ).
Oblik kondenzatora moe biti razliit, no iz praktinih razloga ( zbog prorauna ) oni se izvode od ploa, pa se
po njima oni i nazivaju ploasti kondenzatori.

7.3. KAPACITIVNOST KONDENZATORA

Kapacitivnost kondenzatora je njegova sposobnost da primi odreenu koliinu naelektrisanja uz
odgovarajui napon. Za svaki kondenzator odnos izmeu skupljene koliine naelektrisanja Q i njegovog
napona U je konstantan. Ta konstanta se oznaava sa C koja predstavlja njegov kapacitet,koji je jednak:

| | F
U
Q
C =

43


7.3.1. KAPACITIVNOST PLOASTOG KONDENZATORA

7.3.2. KAPACITIVNOST VIEPLOASTOG KONDENZATORA

7.3.3. KONDENZATORI SA DVA DIELEKTRIKA

a) R e d n a v e z a

Dve paralelne ravne ( ploe ), slika 19, stvaraju homogeno
elektrino polje, koje je jednako:
E = Q / c S = U / d Q / U = c S / d = C.
Kapaciticnost ploastog kondenzatora iznosi:

| | F
d
S
d
S
C
r
c c c
0
= =
gde je :
- C kapacitivnost kondenzatora |F|,
- c.dielektrina konstanta |F/m| koja iznosi:
c = Cd / S |Fm/m
2
|,
- d. rastojanje ploa, tj. debljina dielektrika |m| i
- S.povrina ploa |m
2
|
Ako je napon U na ploama kondenzatora konstantan, sledi da
je i jaina polja E konstantna, jer je d = konst. Elektrina indukcija
u razliitim dielektricima ( sl.21 ) je razliita, pa sledi:
D
1
= c
1
E
1
, odnosno D
2
= c
2
E
2
.
Kako e na krajevima i jednog i drugog dielektrika ( redna veza )
doi do iste koliine izdvojenog naelektrisanja, sledi:
Q
1
= Q
2
D
1
= D
2
c
1
E
1
= c
2
E
2

1 r
2 r
1
2
2
1
E
E
c
c
=
c
c
=

Jaine polja u pojedinim dielektricima su obrnuto srazmerne
njihovim dielektrinim konstantama.
Sl.20.
c

S
d
+ U
Sl.19.
+ Q Q

Sl.21.
c
1 c
2

d
1
d
2

Kapacitet vieploastog kondenzatora, slika 20,
iznosi:
( ) | | F
d
S
1 n C c =

gde je:
- n..broj ploa
- ( n 1 ) . broj kondenzatora.
44


b) P a r a l e l n a v e z a

7.3.4. KAPACITIVNOST KONDENZATORA KOD NEHOMOGENOG ELEKTRINOG POLJA

a) K a p a c i t i v n o s t c i l i n d r i n o g p r o v o d n i k a

Kako je kod cilindrinog provodnika: =
tc
=
U
Q
C
r
r
ln
l 2
Q
U
1
2

gde je: r
2
poluprenik spoljanjeg dela cilindrinog provodnika,
r
1
. Poluprenik unutranjeg dela cilindrinog provodnika,
l.. duina cilindrinog provodnika
Napomena! vidi potencijal cilindrinog provodnika,

Iz navedenih relacija moe se izvesti i formula za jainu elektrinog polja koja je jednaka :

b) K a p a c i t i v n o s t d v a j u p a r a l e l n i h p r o v o d n i k a

Kako je kod dvaju paralelnih provodnika napon izmeu njih bio jednak:

=
ct
=
U
Q
C
r
r d
ln
l
Q
U
0
0

za d >> r
o

Kod paralelne veze dvaju dielektrika ( sl.22 ), na njegovim
krajevima je U = konst. E
1
= U/d; E
2
= U/d E
1
= E
2

D
1
/c
1
= D
2
/c
2

2 r
1 r
2
1
2
1
D
D
c
c
=
c
c
=

Kod paralelne veze dielektrika elektrine indukcije ( gustina
usmerenih dipolova izdvojenih naelektrisanja na krajevima
dielektrika ) pojedinanih dielektrika srazmerne su sa
njihovim dielektrinim konstantama.

1
2
r
r
ln
l 2
C
ct
=
1
2
1
r
r
ln r
U
E
=
o
o
r
r d
ln
l
C
ct
=
o
r
d
ln
l
C
ct
=

d
c
1
c
2
Sl.22.
45


c) K a p a c i t i v n o s t p r o v o d n i k a p r e m a z e m l j i

Napon izmeu provodnika i zemlje ( ravne ) jednak je:
0
0
r
r h 2
ln
l 2
Q
U

ct
=
( Napomena! Videti jainu elektrinog polja i elektrini napon kod provodnika i ravne ).
Uz pretpostavku da je 2h >> r
o
, to je u praksi redovit sluaj , kapacitet provodnika prema zemlji se rauna
sledeom relacijom:

7.3.5.VEZIVANJE KONDENZATORA

a) R e d n a v e z a

b) P a r a l e l n a v e z a

Kod redne veze kondenzatora, sl.23, optereenja
kondenzatora su jednaka ( Q
1
= Q
2
= Q
3
), a ukupni napon
jednak je zbiru pojedinanih ( U = U
1
+ U
2
+ U
3
),
Reciprona vrednost ekvivalentnog kapaciteta, kod
redne veze kondenzatora, jednaka je zbiru recipronih
vrednosti pojedinanih kapaciteta kondenzatora:

Kod paralelne veze naponi na kondenzatorima su jednaki, dok je
ukupna koliina optereenja kondenzatora jednaka zbiru pojedinanih,
slika 24, ( Q = Q
1
+ Q
2
+ Q
3
).

Ukupna, ekvivalentna, kapacitivnost paralelne veze kondenzatora,
jednaka je zbiru pojedinanih kapacitivnou kondenzatora:

C = C
1
+ C
2
+ + C
n

0
2
ln
2
r
h
l
C
ct
=

n
C C C C C
1 1 1 1 1
3 2 1
+ + + + =
C
1

C
2

C
3

U
Sl.24.
C
1
C
2
C
3

U
Sl.23.
46


c) T r a n s f o r m a c i j a t r o u g l a u z v e z d u i z v e z d e u t r o u g a o

Kod pretvaranja kondenzatora iz trougla u zvezdu, sl.25, kapacitivnost kondenzatora je jednaka:

3
2 1
2 1
C
C C
C C C
A

+ + = ;
2
3 1
3 1
C
C C
C C C
B

+ + = ;
1
3 2
3 2
C
C C
C C C
c

+ + =

Kod pretvaranja zvezde u trougao kapacitivnost novonastalih kondenzatora u trouglu iznose:

C B A
B A
C C C
C C
C
+ +

=
1
;
C B A
C A
C C C
C C
C
+ +

=
2
;
C B A
C B
C C C
C C
C
+ +

=
3

Prilikom pretvaranja kapaciteta iz jedne sprege ( veze ) u drugu, kapacitet izmeu taaka A i B, B i C i C i
A ne sme da se menja, tj. on mora biti isti i za jednu i za drugu vezu.

C
1
C
2

C
3

C
A

C
B
C
C

Sl.25.
B C
A
A
B C
47


Z A D A C I :

7.1. Ploasti kondenzator ima povrinu ploa S = 1250 cm
2
, a rastojanje izmeu ploa je d = 3 mm.
Izraunati kapacitivnost kondenzatora, ako je izmeu ploa: a) vazduh; b) mikanit ( c
r
= 5,2 ).

7.2. Ploasti kondenzator kapaciteta C = 1 nF prikljuen je na napon U = 2,4 KV. Polje kondenzatora je
E = 60 KV/cm. Izraunati koliinu elektriciteta na ploama kondenzatora, kao i rastojanje izmeu ploa.

7.3. ta e se dogoditi sa kapacitivnou i optereenjem kondenzatora ako se napon na njegovim krajevima:
a) povea dva puta; b) smanji dva puta.

7.4.

7.5. Dielektrik izmeu ploa kondenzatora ine dva sloja ije su relativne dielektrine konstante c
r1
= 2 i
c
r2
= 8. Kondenzator je prikljuen na napon U = 10 KV. Koliki je napon u slojevima dielektrika, ako su debljine
slojeva jednake ( d
1
= d
2
) ?

7.6. Kada se metalna sfera naelektrie sa Q = 2 nC, u takama na njenoj povrini dobije se jaina elektrinog
polja od E = 2 V/m. Kolika je kapacitivnost sfere?

7.7. Ploasti kondenzator od 15 nF napravljen je od metalnih ploa krunog oblika koje su u vazduhu
postavljene na rastojanju od 1 mm. Koliki je prenik ploa?

7.8. Nenaelektrisanom provodniku dovede se koliina naelektrisanja od Q = 2,410
5
C pri emu mu se
potencijal povea do 30 V. Koliki je kapacitet ovog provodnika.

7.9. Koliki je kapacitet sfernog provodnika poluprenika 10 cm, ako se on nalazi u vodi ( c
r
= 81 ).

7.10. Izraunati kapacitet Zemlje ako se ona smatra sferom iji je poluprenik R = 6 370 km.

7.11. Ploasti kondenzator ima kapacitet C = 5 F. Kolika je koliina naelektrisanja na svakoj ploi ako je
razlika potencijala izmeu ploa U = 1 000 V?

7.12. Kondenzator sa vazdunom izolacijom sastoji se od dve paralelne ploe i ima kapacitet od C = 60 pF.
Na njemu se nalazi naelektrisanje Q = 0,3 C. Odrediti napon izmeu ploa. Koliki e biti napon ako se ploe
razmaknu na dvostruko rastojanje od prvobitnog?

7.13. Kondenzator je napravljen od 100 listia staniola, povrine 10 12 cm
2
, odvojenih parafinisanim
papirom ( c
r
= 4 ) debljine 0,2 mm. Svi neparni listii su spojeni zajedno, a isto tako i parni. Koliki je kapacitet
tog kondenzatora?

7.14. Kako se promeni kapacitet ploastog kondenzatora pri c = konst. ,ako se razmak izmeu ploa povea
tri puta, a povrina ploa smanij dva puta?
Rastojanje izmeu ploa kondenzatora je d = 2 mm. Izmeu
ploa na rastojanju d
1
= 1,8 mm ubaena je dielektrina ploica
( c
r
= 6 ), tako da je deo izmeu obloga d
2
= 0,2 mm ispunjen
vazduhom( sl.7.4. ). Kondenzator je prikljuen na napon
U = 1,5 KV. Izraunati napon na svakon delu kondenzatora
( dielektrika ), kao i jainu elektrinog polja u njima.
d
Sl.7.4.
U
d
1
d
2

48


7.15. Kako e se promeniti kapacitet ploastog kondenzatora, pri c = konst. , ako se razmak izmeu ploa i
povrina ploa smanji dva puta?

7.16. Kako se menja kapacitet ploastog kondenzatora pri c = konst., ako se razmak izmeu ploa smanjio
dva puta, a povrina ploa poveala dva puta?

7.17. Koliku povrinu treba da imaju listovi od liskuna dielektrine konstante c
r
= 6,5; debljine 0,1 mm, da
bi se dobio ploast kondenzator kapaciteta C = 1 F?

7.18. Kolika treba da je debljina dielektrika od iste vode ( c
r
= 81 ) da bi se u kondenzatoru ije su povrine
elektroda ( ploa ) 10 m
2
imao kapacitet C = 4 F?

7.19.

7.20.

7.21. Obloge kondenzatora nalaze se na rastojanju l = 5 mm i imaju potencijale V
1
= 3 900 V i
V
2
= 9 100 V. Na kom e rastojanju od pozitivne ploe potencijal biti jednak V = 0? Koliki je kapacitet datog
kondenzatora i kolika mu je koliina naelektrisanja, ako je povrina ploa 100 cm
2
?

7.22. Ploast kondenzator za nominalni napon U = 10 KV ima dielektrik od dva sloja iste debljine
l
1
= l
2
= 2 mm, od kojih je jedan od hartije ( c
r1
= 2 ) a drugi od gume ( c
r2
= 6 ). Kako e se rasporediti naponi
po dielektricima?

7.23. Ploast kondenzator, napunjen je pod naponom 5 KV, ima elektrode S = 100 cm
2
i tri dielektrina
sloja relativne dielektrine konstante 2; 3 i 4 debljine 2; 1,5 i 1 mm. Odrediti kapacitet kondenzatora,
pojedinane napone i jainu polja za svaki pojedinani dielektrik?

7.24. Ako se rastojanje izmeu obloga kondenzatora povea za 20%, za koliko i kako e se promeniti
kapacitet kondenzatora?

7.25. Dve ravne ploe povrine S = 0,05 m
2
nalaze se na rastojanju od d = 1 cm. Izmeu ovih ploa unese
se trea ploa debljine d' = 5 mm, na rastojanju od jedne ploe od 2mm. Koliki je bio kapacitet pre, a koliki
posle prisustva tree ploe? Kako se promenilo elektrino polje?

Kondenzator kapaciteta 2 F nainjen je od dve kalajne
trake sa oparafinjenom hartijom izmeu ( c
r
= 4 ), debljine
0,1 mm, prema slici 7.19. Ako je irina trake 5 cm, kolika
treba da je duina trake, da bi se postigao navedeni kapacitet
kondenzatora?

Promenljivi kondenzator ima 6 pokretnih i 7 nepokretnih ploa i
vazduni sloj od 0,5 mm, izmeu svake dve ploe, koje imaju oblik
polukrugova poluprenika r = 10 cm. Koliki je najvei kapacitet a
koliki kada se pokretni deo zaokrene za 120. Ploe se polukruno
uvlae odnosno izvlae, kao to je prikazano na slici 7.20.
kal. traka

hartija
.
a
Sl.7.19.

r
120

r
Sl.7.20.
49


7.26. Vieploasti kondenzator obrazuje 9 ploa, ija je povrina jedne ploe 400 cm
2
, a rastojanje izmeu
njih je d = 3 mm. Ako je kondenzator potopljen u transformatorsko ulje ( c
r
= 2,3 ) izraunati ukupni kapacitet
kondenzatora i na koji maksimalni napon se on sme prikljuiti, ako je maksimalna jaina elektrinog polja koja
sme da optereti navedeni dielektrik E
m
= 150 KV/cm?

7.27.

7.28. Meuprostor izmeu dve koncentrine kugle ispunjen je dielektrikom relativne dielektrine konstante
c
r
= 4. Poluprenici kugli su r
1
= 20 cm i r
2
= 30 cm. Koliki napon U vlada izmeu kugli ako su one
naelektrisane sa Q = 0,6 C, a kapacitet kondenzatora iznosi C.

7.29. Kolika mora biti debljina izolacije koaksijalnog kabela d' ako je spoljanji prenik unutranjeg
provodnika d = 2 mm, a izolacija ima relativnu dielektrinu konstantu c
r
= 3,3 , a kapacitet po kilometru
iznosi C = 0,15 F?

7.30**. Telefonski provodnik poljskog telefona ima prenik d = 2 mm, a nalazi se h = 2 m iznad zemlje.
Koliki je kapacitet C toga provodnika prema zemlji ako je provodnik dugaak l = 2 km?

7.31**. Dalekovod sa dva provodnika preseka S = 16 mm
2
nalazi se na visokim stubovima tako da mu se
kapacitet prema zemlji moe zanemariti. Rastojanje izmeu provodnika iznosi d' = 2 m. Treba odrediti
kapacitet dalekovoda C po kilometru duine.

7.32**. Vod sa dva provodnika, poluprenika r
o
, daleko od zemlje, razmaknuta meusobno d', ima duinu
l = 100 m. Na koliki meusobni razmak d treba postaviti provodnike da bi kod duine provodnika l
2
= 300 m
kapacitet provodnika ostao isti? ( Kakav je odnos izmeu d' i d, uz pretpostavku da je d' i d >> r
o
).

7.33. Kako e se promeniti kapacitet ploastog kondenzatora ako linearno ( ravnomerno ) smanjujemo sve tri
dimenzije ( duinu i irinu ploa kao i rastojanje izmeu ploa )?

7.34**. Odrediti kapacitet 10 km dugog horizantalnog provodnika preseka 10 mm
2
visokog 4 m iznad
zemlje.

U dielektriku nekog ploastog kondenzatora, slika 7.27,
vlada jaina elektrinog polja E = 100 V/cm. Treba
odrediti razlike potencijala U
AB
, U
BC
i U
CA
izmeu taaka
A, B i C ( mere su date u mm ), kao i ukupni napon koji
vlada izmeu ploa kondenzatora.
- A
C -
- B
5
Sl.7.27.
40 5
50


7.35**.

U cilju pronalaenja mesta prekida telegrafskog provodnika prenika 2,5 mm , poloenog 6,5 m iznad
zemlje,( kao na sl. 7.35.) izmeren je nakon prekida njegov kapacitet u odnosu na zemlju i dobivena je vrednost
od 43 nF. Na kojoj udaljenosti od mesta merenja se nalazi mesto prekida?

7.36.

7.37. U ploast vazduni kondenzator ( ije su ploe povrine S na rstojanju d ) postavljena je provodna
ploa, paralelno sa ploama kondenzatora iste povrine, a debljine d' = d/3. Koliki e biti kapacitet
kondenzatora sa provodnom ploom?Obrazloiti kakva promena kapaciteta nastaje sa unoenjem navedene
metalne ploe.

7.38.

Kondenzator u vidu rolne, sa papirnim dielektrikom ( sl.7.36 ),
treba da ima kapacitivnost od 10 nF. Na raspolaganju imamo
aluminijske i dielektrine trake ( papir u ulju ) irine a = 3 cm.
Relativna dielektrina konstanta papirne trake je c
r
= 3,5 , a njena
debljina iznosi d = 0,05 mm.
Izraunati potrebnu duinu trake.
Data veza kondenzatora, prema sl.7.38, prikljuena je
na napon U = 80 V. Poznato je: C
1
= 30 F, C
2
= 70 F,
C
3
= 60 F, C
4
= 20 F i C
5
= 50 F.
Izraunati:
a) ekvivalentnu kapacitivnost veze,
b) napon U
5
na kondenzatoru kapacitivnosti C
5

l
2r
h
zemlja
Sl.7.35
.
A B

Sl.7.36.
C
1

C
2

C
5

C
3

C
4

U

Sl.7.38.
51


7.39.

7.40. Kondenzator kapaciteta C
1
= 3 nF i C
2
= 5 nF vezani su redno sa kondenzatorom C
3
i prikljueni na
napon U = 340 V. Ako je napon na kondenzatoru kapaciteta C
1
150 V, izraunati kapacitet kondenzatora C
3
.

1
i C
2
vezani su redno i prikljueni na napon U = 140 V. Ako je ukupno
optereenje veze Q = 2,4 mC, a odnos napona na kondenzatorima U
1
/ U
2
= 3 / 4, izraunati pojedinane
kapacitete na kondenzatorima C
1
i C
2
, kao i njihove napone U
1
i U
2
.

7.42.

7.43. U jednom kolu kapacitivnost C
1
= 450 pF, a treba je smanjiti na C
2
= 90 pF pomou jednog
kondenzatora ija je kapacitivnost C
3
. Kako e mo povezati navedeni kondenzator i kolika je njegova
kapacitivnost?

1
= 3 F i C
2
= 6F vezani su redno i prikljueni na napon U = 600 V. Koliku
kapacitivnost C
3
treba vezati paralelno kondenzatoru kapaciteta C
1
, da bi napon na kondenzatoru C
2
bio
U
2
= 360 V?

7.45. Dva jednaka ploasta kondenzatora vezana su redno. Razmak izmeu ploa kondenzatora je
d = 0,1 mm i ispunjen je vazduhom. Ako je ekvivalentna kapacitivnost 2 nF, izraunati povrine ploa od kojih
su nainjeni kondenzatori.

7.46. Dva kondenzatora kapaciteta C
1
= 3 F i C
2
= 7 F, predviena za napon U
1
= U
2
= 100 V, vezana su
na red na napon U = 200 V. Izraunati ekvivalentni kapacitet veze i pojedinane napone. Reenja
prokomentarisati.

7.47. Koje sve kapacitete moemo ostvariti sa tri kondenzatora iji su kapaciteti C
1
= 3F i
C
2
= C
3
= 2 F? Uz sva reenja prikazati odgovarajue eme.

7.48. Tri kondenzatora kapaciteta C
1
= 4F, C
2
= 5 F i C
3
nepoznate vrednosti vezani su na red. Koliki je
kapacitet nepoznatog kondenzatora ako je ekvivalentna kapacitivnost veze jednaka C = 1 F?

Ako je ekvivalentna kapacitivnost veze prema slici 7.39,
Ce = 1,92 F a pojedinane kapacitivnosti C
2
= 4 F,
C
3
= 6 F i C
4
= 8 F, odrediti kolika je kapacitivnost
prvog kondenzatora C
1
.
Meovita veza tri kondenzatora, sl.7.42, prikljuena je na
napon U = 200 V. Optereenje kondenzatora kapaciteta C
1

iznosi Q
1
= 0,6 mC. Ako je C
1
= 4 F, C
2
= 8 F, nai
kapacitet kondenzatora C
3
i napon na kondenzatoru C
1
U
1
.

C
2

C
1
C
4

C
3

Sl.7.39.

C
2

C
1

C
3

U
23

U
1

U
Sl.7.42.
52


7.49.

7.50. etiri kondenzatora iji se kapaciteti odnose C
1
:C
2
:C
3
:C
4
= 1:2:4:8 vezana su redno na napon
U = 1 500 V. a optereenje veze iznosi Q = 12 C. Odrediti pojedinane kapacitete u vezi.

7.51. Data su tri kondenzatora kapaciteta C
1
= 10 nF, C
2
= 20 nF i C
3
= 40 nF. Dozvoljeni napon za svaki
od ovih kondenzatora je U
d
= 1 000 V. Na koji napon se sme prikljuiti navedeni kondenzatori, ako ih
poveemo redno?

7.52. Promenljivi vazduni kondenzator C
1
moe da se menja C
min
= 20 pF do C
max
= 450 pF. Taj
kondenzator je vezan paralelno sa kondenzatorom ija je kapacitivnost C
2
= 80 pF. Njima na red spoji se
kondenzator kapaciteta C
3
= 240 pF. Na ukupnu vezu prikljuen je napon U = 480 V. Dozvoljeni napon za sve
kondenzatore je U
d
= 300 V. Odrediti u kojim granicama se sme menjati kapacitet prvog kondenzatora C
1
, a da
ne doe do proboja bilo kojeg od njih?

7.53.

Koliki e biti ekvivalentni kapacitet izmeu
taaka A i B, prema slici 7.49, ako je:
a) P
2
zatvoreno a P
1
, P
3
i P
4
otvoreno,
b) P
1
i P
3
zatvoreno a P
2
i P
4
otvoreno i
c) Odabrati po elji jednu od nenavedenih
mogunosti.
Data je veza kondenzatora prema sl.7.53. Na kondenzatore
je prikljuen napon U = 400 V Zadano je C
1
= 600 pF,
C
2
= 200 pF, C
3
= 600 pF, a merenjem je ustanovljen napon
izmeu taaka A i B U
AB
= 200 V i to da ja taka A veeg
potencijala od take B. Odrediti kapacitet kondenzatora C
4
i
napon U
13
koji e vladati na paralelnoj kombinaciji
kondenzatora C
1
i C
3
kada se zatvori sklopka S

P
1

C

P
2

C
P
4

Sl.7.49.
P
3

C C
C
C
- - B A
- -
+
C
1

C
2

A
S
U
Sl.7.53.
C
3

B
C
4

53


7.54.

1
= 2C
2
vezana su redno i prikljuena na napon U. Kakav je odnos
izmeu napona U
1
i U
2
?

7.56. Dva kondenzatora C
1
= 2C
2
vezana su paralelno na izvor iji je napon jednak U. Kako e se
rasporediti koliine naelektrisanja na kondenzatorima ( u kojem odnosu )?

7.57.

7.58.

7.59.

Data je veza triju kondenzatora C
1
= 40 pF, C
2
= C
3
= 60 pF,
prema slici 7.54. Napon izvora iznosi U = 1 000 V. U prvom
momentu dok kondenzatori nisu optereeni zatvara se sklopka S
1

dok je sklopka S
2
otvorena tako da su se opteretili ( naelektrisali )
kondenzatori C
1
i C
2
. Kada su se kondenzatori C
1
i C
2
opteretili
( napunili ) otvara se sklopka S
1
i zatvara S
2
. Treba odrediti napone
U
1
i U
2
na koje su se napunili kondenzatori C
1
i C
2
pre otvaranja
sklopke S
1
i zatvaranja S
2
te napone U
1
' i U
2
' nakon otvaranja S
1

i zatvaranja S
2
.
Na kondenzar C
1
sa optereenjem Q prikljui se neoptereen
kondenzator C
2
( C
1
= C
2
), slika 7.57.
Koliki je napon na kondenzatoru C
2
( ukljuena sklopka S ).
Take a i b nisu nigde prikljuene.
Na kondenzator C
1
, sa optereenjem Q prikljui se
drugi kondenzator C
2
= C
1
( zatvaranjem sklopke S ),
slika 7.58.
Kako e se promeniti napon na kondenzatoru C
1
?
Kondenzator C
1
prikljuen je na izvor konstantnog
napona U = konst, sl.7.59. Koliki e biti napon na
kondenzatoru C
1
nakon zatvaranja sklopke S?
C
1

S
2

Sl.7.54.
S
1

U
C
2
C
3

+
S
C
1
_

Sl.7.58.
C
2

C
2
U
2

S
U
C
1
U
1

Sl.7.59.
R

-
-
+
a
Q C
1

C
2

.
b
Sl.7.57.
54


7.60.

2
= 2C
1
vezana su redno i prikljuena na napon U. Kakav je odnos
njihovih optereenja ( kol. naelektrisanja )?

7.62.

7.63.

7.64. Jedan od dva kondenzatora ima kapacitivnost C
1
= 5 F. Merenjem je utvreno da je ukupno
optereenje pri paralalnoj vezi 4,5 puta vee od optereenja pri rednoj vezi tih kondenzatora. Kolika je
kapacitivnost drugog kondenzatora?

7.65.

Kondenzator C
1
prikljuen je na izvor konstantnog
napon U, sl.7.60 . Njemu se paralelno doda kondenzator
C
2
istog kapaciteta (C
1
= C
2
). Kako e se promeniti
optereenje celog kola u odnosu na optereenje Q
1
pre
prikljuenja C
2
?
Na dva jednaka kondenzatora prikljuena su dva
jednaka voltmetra ( sl.7.62). Pre zatvaranja dvopolne
sklopke voltmetri su pokazivali U
1
= 120 V; U
2
= 40 V.
ta e pokazati prvi voltmetar V
1
nakon zatvaranja
dvopolne sklopke?
Kondenzator C
1
, prema slici 7.63, ima optereenje Q.
Kako e se promeniti njegovo optereenje posle
zatvaranja sklopke S, ako je C
1
= C
2
?
Ako je prema slici 7.65 poznato: C
1
= 1 F, C
2
= 5 F,
C
3
= 2 F, C
4
= 3 F, C
5
= 4 F i napon U = 200 V,
izraunati:
a) ekvivalentnu kapacitivnost kola;
b) pojedinana optereenja i napone na svim
kondenzatorima;
c) Dali bi ova veza mogla da se odri, ako je
dozvoljeni napon za sve kondenzatore U
d
= 100 V
( vei napon dovodi do proboja kondenzatora ).
Odgovor postupno obrazloiti !

V
1
V
2

+
C
Sl.7.62.
+
C
S
+
Q _ C
1

Sl.7.63.
C
2

C
1

C
3

C
5

U
Sl.7.65.
Sl.87.
C
2

C
4

S
U

C
1
Q
1
C
2
Q
2

Sl.7.60.
55


7.66.

7.67. Dva kondenzatora nepoznate kapacitivnosti u rednoj vezi daju ekvivalentnu kapacitivnost od
C
r
= 6,16 F, a pri paralelnoj vezi C
p
= 25 F. Izraunati:
a) pojedinane kapacitivnosti kondenzatora,
b) odnose izmeu optereenja ( Q
1
/Q
2
) kondenzatora, za obe veze i
c) odnose izmeu pojedinanih napona ( U
1
/U
2
), za obe veze.

7.68.

7.69.

Ako je prema sl.7.66 poznato: C
1
= 3 F, C
2
= 4 F,
C
3
= 2 F, C
4
= 14/13 F i C
5
= 6 F, odrediti:
a ) ekvivalentnu kapacitivnost kola,
b) koliki je maksimalni dozvoljeni napon U
m
na koji
se moe prikljuiti kolo, ako je dozvoljeni napon za
pojedinane kondenzatore isti i on iznosi U
d
= 10 V.
( Vee vrednosti napona dovode do proboja
kondenzatora . )

Za kolo, prema slici 7.68, odrediti:
a) ekvivalentnu kapacitivnost C
e
,
b) napon U
4
na kondenzatoru kapacitivnosti C
4
i
c) optereenje Q
3
kondenzatora ija je kapacitivnost C
3

d) Da li ukupni napon sme da bude 200 V ako je
dozvoljeni napon za sve kondenzatore U
d
= 100 V. Odgovor
i eventualne posledice postupno obrazloiti.
Brojni podaci: C
1
= 4F, C
2
= 1 F, C
3
= 5 F, C
4
= 2 F,
C
5
= 3 F i U = 200 V.
Za navedenu sliku ( slika 7.69. ) postaviti izraze
za pojedinana naelektrisanja kondenzatora
( Q
1
, Q
2
i Q
3
), preko parametara na slici

C
1

C
5

C
4

U
Sl.7.66.
C
2
C
3

C
1

C
2

C
4

U
Sl.7.68.
C
3

C
5

C
1

E
R
1

C
2

Sl.7.69.
R
2

C
3

56


7.70.
.

7.71.

1
i C
2
, pri emu je C
1
= 2C
2
, istog nominalnog ( dozvoljenog )
napona U = 100 V vezana su redno. Na koju maksimalnu vrednost napona sme da se prikljui ova redna
veza kondenzatora?

7.73.

7.74.

Tri kondenzatora kapaciteta C
1
= 1 F, C
2
= 2 F i
C
3
= 3 F vezana su prema slici 7.71 i prikljuena na
konstantan napon U.
Kako e se promeniti naelektrisanje kondenzatora C
3

ako doe do proboja kondenzatora C
2
?
Za kolo na slici 93 nai promenu na kondenzatorima
kada se prekida prebaci iz poloaja 1 u poloaj 2
( AU
1
, AU
2
, AU
3
, AQ
1
, AQ
2
i AQ
3
? )

Brojni podaci:
U = 5 KV, C
1
= 2 F, C
2
= 3 F i C
3
= 6 F.
Posle zatvaranja prekidaa K, slika 7.74, izvor napona U
je dao kolu koliinu naelektrisanja Q = 44 C i
kondenzator C
3
se napunio tako da je napon na njegovim
krajevima
U
3
= 1,2 KV. Ako je C
1
= 10
4
pF i 2C
2
= 3C
3
i ako je
potencijal take A uzemljen ( V
A
= 0 ), izraunati:
a) potencijal taaka B i C
b) kapacitivnost kondenzatora C
2
i C
3
.
Koliki je ekvivalentni kapacitet
izmeu taaka A i B, prema slici 7.70.

U
C
3

C
2

C
1

Sl.7.71.

C
K
C
2
C
3

B
U C
1

A ( V
A
= 0 V )
o
Sl.7.74.
C
1

C
3

Sl.7.73.
U
1 2
- -
C
2

C
C
C
C

C
C
C

C
C
C
C C C
- - -
- - - -
- - - -
- - - - o
o
A
B
Sl.7.70.
57


7.75.

7.76. Koliko jednakih kondenzatora ( C = 32 nF ) treba vezati na red sa kondenzatorom kapaciteta 24 nF da
bi ekvivalentni kapacitet cele veze bio 6 nF?

7.77. Tri kondenzatora jednakih kapaciteta vezani su prvo redno, a zatim paralelno. Odrediti odnos
ekvivalentnih kapaciteta.

7.78. Pri rednoj vezi tri kondenzatora ekvivalentni kapacitet je 1 F, a pri paralelnoj vezi 11 F. Odrediti
kapacitete kondenzatora C
2
i C
3
ako je kapacitet C
1
= 2 F.

7.79.

7.80.

7.81-. Izmeu elektroda ravnog vazdunog kondenzatora koji je prikljuen na izvor napona U, a ije je
rastojanje izmeu elektroda ( ploa ) d, ubaci se ploa neke dielektrine materije debljine d/2. Ako se polje u
vazdunom delu kondenzatora povealo za 50% u odnosu na prvobitno polje, nai relativnu dielektrinu
konstantu ubaenog dielektrika.

Tri ploasta kondenzatora kapacitivnosti C
1
= 6 pF, C
2
= 3 pF,
C
3
= 2 pF, prikljuena su na napon U = 30 V, prema slici 7.75.
Nakon optereenja kondenzatora izvor se ukloni, pa se ploe
kondenzatora C
3
razmaknu na dva puta vee rastojanje.Odrediti:
a) optereenja i napone na svim kondenzatorima, pre razmicanja
ploa kondenzatora C
3
i
b) optereenja svih kondenzatora kao i napone na njima nakon
razmicanja ploa kondenzatora C
3

Odrediti razliku potencijala izmeu taaka
A i B u kolu prikazanom na slici 7.79.
Odrediti ekvivalentni kapacitet izmeu taaka
A i B za sistem kondenzatora prikazan na slici
7.80, ako je kapacitet svakog kondenzatora
jednak C

- - A
Sl.7.80.
B
3C
C

A
B
2C
-
-
U = 10 V

C
Sl.7.79.
+
C
1

C
3

C
2

U

7.75.
58


7.82-.

7.83-.

7.84-

7.85-.

Ravan vazduni kondenzator kapacitivnosti C
o
= 100 F
prikljuen je na napon U = 100 V.Kada se kondenzator
napunio izvor je iskljuen a izmeu ploa je, do polovine,
ubaena ploa od dielektrika relativne dielektrine
konstante c
r
= 4, kao na slici 7.82.
Kolika je potencijalna razlika izmeu ploa, posle
uvlaenja dielektrika
Za kolo, na slici 7.83, izraunati koliinu naelektrisanja
na kondenzatorima C
1
i C
2
, i to:
a) kada se prekida prebaci iz poloaja 1 u poloaj 2, i
b) kada se prekida vrati u poloaj 1 i ponovo prebaci u
poloaj 2.

Brojni podaci: U = 3 KV; C
1
= 5 F; C
2
= 10 F.
U kolu, prikazanom prema sl.7.84, prekida P je zatvoren. Po
uspostavljanju stacionarnog stanja ( kondenzatori napunjeni )
prekida P se otvara a kondenzator C
3
prebaci tako da se taka 1
prikljui u A a taka 2 u B. Nai novu raspodelu naelektrisanja i
napon izmeu taaka A i C.

Brojni podaci:
U = 300 V; C
1
= 5F; C
2
= 3 F; C
3
= 8 F; R = 2 KO.
Nai napone i koliine elektriciteta na svim
kondenzatorima, prema slici 7.85, kada se prekida P
prebaci iz poloaja a u poloaj b.

Brojni podaci:
U = 5 KV; C
1
= 10 F; C
2
= 15 F; C
3
= 30 F.
Sl.7.82.
C
2
C
3

C
1

U
- b
- a
Sl.7.85.
- -
1 2
C
1
U
Sl.7.83.
C
2

-
-
-
B
C
P A
R
U C
1

C
2

Sl.7.84.
C
3

59


7.86-.

7.87-.

7.88.

7.89. Dvanaest kondenzatora istih kapacitivnosti vezano je na ivice jedne kocke. Izraunati ekvivalentnu
kapacitivnost:
a) izmeu temena koja ine najveu dijagonalu.
b) izmeu temena manje dijagonale

Za kolo, predstavljeno na sici 7.86, izraunati:
a) ekvivalentnu kapacitivnost kola;
b) napone na svim kondenzatorima i
c) koliine naelektrisanja svih kondenzatora.

Brojni podaci:
U = 1 000 V; C
1
= C
2
= C
3
= 1 F; C
4
= 2 F; C
5
= 4 F.
Kondenzator se sastoji od dve elektrode ( ploe )
izmeu kojih se nalazi izolacioni sloj debljine
3 mm i relativne dielektrine konstante 4, prema
slici 7.87 a. Ako razmak izmeu elektroda bude
povean umetanjem jo jednog izolacionog sloja
( dielektrika ) debljine 5 mm ( sl.7.87 b ) a
merenjem je utvreno da je kapacitet tako
formiranog kondenzatora tri puta manji od
kapaciteta prvobitnog kondenzatora, izraunati
kolika je relativna dielektrina konstanta novog
( umetnutog ) dielektrika.
Koliki je ekvivalentni kapacitet izmeu
taaka A i B prema slici 7.88 ?

Brojni podaci: C = 10 F; C' = 25 F.
- -
-
C
2

B
A
U
Sl.7.86.
C
1
C
4

C
3

C
5
C
C
-
M
A - -
C'
C
-
N
Sl.7.88.
2C
B
2C
C
1

S
d
1

d
1

c
r1
C
2
c
r1
c
r2

S S S
d
2

Sl.7.87 b)

Sl.7.87 a)
60


7.90.

7.91. Ploasti kondenzator je predhodno naelektrisan pa se nakon toga napon baterije iskljui. ta e se
dogoditi sa naponom kondenzatora, ako se rastojanje izmeu elektroda smanji.

7.92.

7.93. Dva kondenzatora kapaciteta C = 40 pF vezana su redno i prikljuena na napon U = 100 V. Potom je
jedan kondenzator ispunjen dielektrikom relativne dielektrine konstante ( propustljivosti ) c
r
= 3. Koliko
iznosi koliina naelektrisanja koja je protekla kroz kolo posle unoenja dielektrika ?

7.94.

Dvanaest kondenzatora istih kapacitivnosti
vezani su izmeu taaka A i B, prema slici
7.90. Kolika e biti ekvivalentna kapacitivnost
datog sistema kondenzatora ?

-
- -
-

C
C
C

C
C

Sl.7.90.
C
C C
C
C C
C
- - -
o B
o A

o
o
C
1

C
4

C
3

C
2

A
B
Sl.7.92.
- -
- -
Odrediti ekvivalentni kapacitet C
AB
za kolo
prikazano na slici 7.92.

Brojni podaci:
C
1
= 2 nF; C
2
= 4 nF; C
3
= 7 nF; C
4
= 3 nF.
E
+
r
R
C 2C
Sl.7.94.
U
1
U
2
+ +
Koliko iznose naponi U
1
i U
2
na kondenzatorima C i 2C u
stacionarnom stanju , u kolu prema slici 7.94, ako pri kratkoj vezi
izvora ( napon punjenja ) struja u kolu poraste za tri puta.

Brojni podaci: E = 9 V.
61


8. ENERGIJA, GUSTINA I SNAGA KONDENZATORA .
DIELEKTRINA VRSTOA. SILA IZMEU PLOA KONDENZATORA

Prilikom punjenja kondenzatora ( S ukljueno prema slici 26 ) dolazi do polarizacije dielektrika, samim tim
napon na njegovim krajevima ( koji predstavlja napon kondenzatora ) postepeno raste. Punjenje je zavreno
kada napon kondenzatora dostigne vrednost napona na izvoru ( U = E ). Tada kaemo da je nastalo stacionarno
stanje ( u kolu se nita vie ne dogaa ). Tokom punjenja kondenzatora pored porasta napona na kondenzatoru
sa 0 na napon U linearno raste koliina naelektrisanja ( optereenje kondenzatora ) sa 0 na Q to je prikazano na
slici 27. Slino se dogaa kod pranjenja kondenzatora ( napon sa U pada na 0, a koliina naelektrisanja sa Q na
0 ). Dok se kondenzator puni elektrina energija koju daje izvor E se jednim delom pretvara u energiju
kondenzatora ( drugi deo ine gubici toplota ). Energija kondenzatora ( elektrinog polja elektrostatika
energija ), je na slici 27 predstavljena povrinom trougla ABC, a to je irafirani deo. Kako je ta povrina
jednaka: UQ/2, sledi:

| | J
UQ
W
2
=

gde je: W.. energija kondenzatora |J|,
U napon kondenzatora |V| i
Q optereenje kondenzatora ( koliina naelektrisanja ) |C|.
Navedena relacija se moe predstaviti i u sledeem obliku ( Q = U C ; U = Q / C ):

W = U
2
C / 2 ; W = Q
2
/ 2 C

Gde je C.. kapacitivnost kondenzatora |F|.

8.1. G U S T I N A E N E R G I J E

w = W / V = UQ/2V = EdQ / 2V. Kako je kod kondenzatora E = Q/cS Q= EcS
w = EdEcS/2V

(
=
3
2
2 m
J E
w
c

gde je w gustina energije u jedinici
3
m
J

C
+ E
Sl.26.
S
q ( t )
- -
- C
B
A
U
1
Q
1

Q
2

U
2

U
Q
u ( t )
Sl.27.
62


8.2. S N A G A K O D P R A N J E N J A K O N D E N Z A T O R A

| | W
t
W
P =

gde je P snaga pranjenja, a t vreme trajanja pranjenja.

8.3. S I L A I Z M E U P L O A K O N D E N Z A T O R A

Elektrino polje koje stvara jedna ploa kondenzatora jednaka je E = Q/2cS . Ovo polje deluje Kulonovom
silom na drugu ploa koja iznosi: F = EQ

S
Q
F
c 2
2
=

gde je F sila kojom ploe kondenyatora deluju jedna na drugu. Jedinica je N ( njutn )

8.4. D I E L E K T R I N A V R S T O A K O N D E N Z A T O R A

Dielektrina vrstoa je maksimalna jaina elektrinog polja koju kondenzator moe da izdri a da ne
doe do njegovog proboja.Jedinica je |V/m|. Dielektrina vrstoa je granino jednaka probojnom naponu,
te je ona jednaka:

| |
m
V
d
E
U
p
max
=

gde je:
U
p
. probojni napon ;
E
max
maksimalna jaina polja ( dielektrina vrstoa ) koju dielektrik moe da izdri

63


Z A D A C I :

8.1. Kondenzator kapaciteta C = 2 F napunjen je koliinom naelektrisanja, pri naponu U = 300 V. Kolika
je energija kondenzatora , koja se nagomilala u njegovom dielektriku?

8.2. Dimenzije ploastog kondenzatora su S =1210 cm
2
, a rastijanje izmeu ploa je d = 10 mm.
Kondenzator je optereen koliinom elektriciteta Q = 1,6 C. Izraunati energiju kondenzatora, i to:
a) kada je kao dielektrik uzet vazduh,
b) kada se kao dielektrik uzme materijal ija je relativna dielektrina konstanta jednaka c
r
= 5.

8.3. Napon U = 2,5 KV prikljuen je na ploasti kondenzator ija je kapacitivnost C , dielektrik vazduh, a
elektrostatika energija kondenzatora W = 125 mJ. Kada se kondenzator napuni, iskljui se napon U, a zatim,
ploe kondenzatora se primaknu na treinu od prvobitnog rastojanja. Izraunati:
a) novu vrednost kapacitivnosti kondenzatora ,
c) napon na krajevima kondenzatora i
d) promenu energije u odnosu na poetnu energiju kondenzatora.

8.4. Kondenzator kapaciteta C = 6 F opteretimo koliinom elektriciteta Q = 120 C. Nakon zavretka
optereenja ( punjenja ) iskljuimo izvor napajanja a ploe kondenzatora se razmaknu, pri emu se
kapacitivnost kondenzatora promeni na vrednost C
1
= 4 F a optereenje radvojenog kondenzatora ostaje
nepromenjena. Nai rad koji je izvrila elektrostatika sila prilikom udaljavanja ploa kondenzatora.

8.5. Kondenzator kapaciteta C = 0,02 F optereen je koliinom elektriciteta Q = 4 C. Zatim se ploe
razmaknu tako da se prvobitno rastojanje izmeu ploa udvostruilo. Izraunati:
a) energiju kondenzatora,
b) novu kapacitivnost kondenzatora,
c) novu vrednost energije kondenzatora i
d) promenu energije.

8.6. Ploast kondenzatotr povrine ploa S = 2400 cm
2
, rastojanja izmeu ploa d
1
= 5 mm, prikljuen je na
napon U
1
= 2 KV. Ako se posle toga izvor napajanja iskljui a rastojanje izmeu ploa udvostrui, odrediti kod
novonastalog kondenzatora: kapacitivnost, napon, elektrino polje i energiju ( optereenje je ostalo
nepromenjeno ). Dielektrik je vazduh.

8.7. Kondenzator kapaciteta C = 0,2 F prikljuen je na napon U = 500 V, a dielektrik je materijal ija je
relativna dielektrina konstanta c
r
= 5. Kada se kondenzator optereti koliinom elektriciteta Q, odvoji se od
napona U, pa se izvue dielektrik. Nai novu vrednost kapacitivnosti konsdenzatora, napon na njegovim
krajevima i elektrostatiku energiju.

8.8. Ploasti kondenzator sa vazduhom kao dielektrikom, kapaciteta C
1
= 200 pF prikljuen je na napon
U = 40 V. Kad se kondenzator opteretio koliinom elektriciteta Q
1
, izmeu ploa je unet novi dielektrik ija je
relativna dielektrina konstanta c
r
= 4, a kondenzator ostao prikljuen na isti napon. Nai novu vrednost
kapacitivnosti kondenzatora C
2
, koliine naelektrisanja Q
1
i Q
2
i elektrostatike energije u oba sluaja.

8.9. Kondenzatorska baterija koja se sastoji od pet jednakih kondenzatora jednakih kapaciteta C = 20 F
prikljuena je na napon U = 240 V. Kolika je energija baterije ( elektrinog polja ), ako su kondenzatori vezani:
a) redno
b) paralelno.

64


8.10.

8.11. Napunjenom ploastom kondenzatoru ( dielektrik vazduh ) iskljuenom od izvora razmak izmeu
ploa se udvostrui. Kako e se promeniti energija kondenzatora?

8.12. Kondenzator kapaciteta 50 F prikljuen je na napon od 200 V. Potom se paralelno sa datim
kondenzatorom vee drugi ( napon iskljuen ), predhodno neoptereen kondenzator kapaciteta 30 F, pri emu
je optereenje prvog kondenzatora jednako ukupnom optereenju paralelno vezanih kondenzatora. Odrediti:
a) napon na krajevima ove veze kondenzatora,
b) elektrostastiku energiju pre i posle prikljuenja drugog kondenzatora u elektrino kolo.

8.13. Kolika bi se energija dobila kada bi se kondenzator koji je napunjen koliinom naelektrisanja
Q = 6 mC na naponu U = 3 KV kratko spojio? Obrazloiti o kojoj je energiji re.

8.14. Prema slici 93 naponi i energije na kondenzatorima C
1
i C
3
su u odnosu: U
1
/ U
3
= 4 a
W
1
/ W
3
= 8. Ako je kapacitivnost C
3
= 40 nF, izraunati kapacitivnosti C
1
i C
2
.

8.15. Kondenzator je sastavljen od dve paralelne ploe, svaka povrine 60 cm
2
, na rastojanju 3 mm. Izmeu
ploa je bakelit relativne dielektrine konstante c
r
= 4. Napon na kondenzatoru je 500 V. Koliko se energije
oslobodi prilikom probijanja kondenzatora?

8.16. Kondenzator kapaciteta 20 pF napunjen je na naponu od 300V. Kolika se koliina toplote razvije pri
probijanju kondenzatora, ako se pretpostavi da se 80% energije kondenzatora pretvori u toplotu varnice?

8.17.

1
predhodno je optereen prikljuivanjem na stalni napon U. Odrediti:
a) napon U
1
na krajevima kondenzatora C
1
, kada se paralelno sa njim vee kondenzator kapaciteta C
2
, koji je
u neutralnom stanju ( neoptereen ),
b) elektrostatike energije oba kondenzatora posle paralelnog vezivanja kondenzatora .
Brojni podaci : C
1
= 2 F, C
2
= 4 F, U = 60 V.

U kolu na sl.8.10 naponi i energije kondenzatora
C
1
i C
2
su u odnosu U
1
/ U
2
= W
1
/ W
2
= 8.
Ako je C
2
= 10 F koliki su kapaciteti C
1
i C
2
?
Nai koliinu toplote koja se oslobodi pri spajanju
neuzenljenih ploa kondenzatora kapaciteta 2F i
0,5 F,prema sl.8.17. Razlika potencijala izmeu
gornje ploe kondenzatora i zemlje je za prvi
kondenzator 100 V , a za drugi 50 V.
C
1

C
2

C
3

U

Sl.8.10.

C
1

Zemlja
- -
V
1
V
2

C
2

Sl.8.17.
65


8.19.

8.20. Kondenzator kapacitivnosti C = 0,2F, prikljuen je na napon U = 500 V, i izmeu ploa ima
dielektrik relativne dielektrine konstante c
r
= 5. Ako se ovom kondenzatoru izvor iskljui, izvue dielektrik i
ploe priblie na treinu prvobitnog rastojanja odrediti napon na novom kondenzatoru, kao i prirataj
( promenu ) energije kondenzatora.

8.21. Ploasti kondenzator prikljuen je na napon U = 400 V. Kapacitivnost kondenzatora je C = 2 F.
Kada se kondenzator napunio izmeu njegovih ploa uvuen je dielektrik relativne dielektrine konstante
c
r
= 4, a kondenzator je i dalje ostao prikljuen na isti napon. Nai kapacitivnost u drugom sluaju kao i
optereenja i energije pre i posle uvlaenja dielektrika.

8.22. Ploast kondenzator, povrine ploa S = 70 70 cm
2
i meusobnog rastojanja d = 0,5 cm, prikljuen
je na napon U = 5 KV. Posle punjenja rastojanje se povea na d' = 1 cm, ne iskljuujui napon izvora. Nai
energiju kondenzatora , jainu elektrinog polja, kao i kapacitivnost u oba sluaja. Dielektrik je vazduh.

8.23. Ploast kondenzator ima povrinu ploa S = 400 cm
2
, razmak ploa d = 0,08 mm, a kapacitivnost
C = 0,01 F. Treba odrediti relativnu dielektrinu konstantu c
r
papira koji je upotrebljen kao dielektrik i
maksimalnu vrednost napona U
m
, koja se sme prikljuiti na kondenzator a da ne doe do njegovog proboja, ako
je dielektrina vrstoa papira E
m
= 10 KV/mm.

8.24. Ploast kondenzator sa etiri ploe, povrine svake ploe S = 4,8 cm
2
, kao dielektrik ima mikanit
( c
r
= 6 ), ija je dielektrina vrstoa E
m
= 100 KV/mm. Ako je maksimalni doputeni napon U
d
= 10 KV, treba
odrediti kapacitet C kondenzatora i razmak izmeu ploa kondenzatora d.

8.25. Ploast kondenzator sa dielektrikom ija je dielektrina vrstoa E
m
= 150 KV/mm ima debljinu
izolacije d = 0,8 mm. Koliki je maksimalni napon U
m
koji se sme prikljuiti na ovakav kondenzator?

8.26. Dva kondenzatora C
1
= 3 nF i C
2
= 4 nF vezana su redno na napon U = 1 200 V. Ako se
kondenzatoru C
2
doda paralelno kondenzator kapaciteta C
3
= 5 nF, dolazi do proboja kondenzatora C
1
. Koliki
je napon proboja U
1
kondenzatora C
1
?

8.27. Neki ploast kondenzator ima kao izolaciju uljni papir sa c
r
= 4, dielektrine vrstoe E
m
= 50 KV/cm
i debljine d
p
= 0,3 mm. Zbog proizvoake greke na jednom mestu je papir tanji, tj. d
p
' = 0,25 mm, a ostatak
od d
o
= 0,05 mm ispunjava vazduh ija je dielektrina vrstoa E
m
= 30 KV/cm. Treba odrediti maksimalni
napon U
m
koji se sme prikljuiti na taj kondenzator a da ne doe do proboja dielektrika i napon U
m
' koji bi se
mogao prikljuiti da nije dolo do fabrike greke.

8.28. Kapacitivnost ploastog kondenzatora iznosi 5F. Debljina dielektrika je 3 mm, dok je dielektrina
vrstoa 100 KV/cm. Odrediti:
a) radni ( dozvoljeni ) napon ako je koeficijent sigurnosti ( bezbedan rad ) 3,
b) energiju kondenzatora pri radnom naponu,
c) odnos energije kondenzatora u trenutku njegovog proboja prema energiji u radnom reimu.

Tri kondenzatora u neutralnom stanju ( neoptereena ),
vezana su na stalni napon U, prema sl.8.19. Kada se zatvori
prekida P kroz granu sa kondenzatorom C
1
protekne koliina
elektriciteta Q
1
. Odrediti kapacitet C
3
i elektrostatike
energije svih kondenzatora, kao i ukupnu energiju.

Brojni podaci: U = 20 V; C
1
= 6 F; C
2
= 2F; Q
1
= 60 C.

C
2
C
1

Q
1
C
3

U
+
Sl.8.19.
P

o o
A B
66


8.29. Kolika koliina toplote biva osloboena u kondenzatoru od 5F u kojem je nastupio proboj pri naponu
od 800 V?

8.30. Koliki kapacitet mora imati kondenzator koji pri naponu od 800 V treba da daje energiju od 100 Ws?

8.31. Ploasti kondenzator sa vazdunim dielektrikom sastoji se od dveju paralelnih elektroda ( ploa )
kvadratnog oblika ija je stranica jednaka 50 cm, sa razmakom 1 mm. Kondenzator je napunjen pri naponu od
250 V, nakon ega se napon punjenja odstrani. Koliki rad e obaviti kondenzator ( ili neka spoljna sila ) da bi se
razmak izmeu elektroda poveao na 3 mm?

8.32-. Izraunati najveu moguu gustinu energije u vazduhu ( dielektrina vrstoa vazduha je 3 KV/mm ).
Uporedi ovu gustinu energije sa gustinom hemijske energije smee nekog sagorljivog gasa i vazduha koja iznosi
oko 0,5 J / cm
3
.

8.33-. Povrina ploa vazdunog kondenzatora iznosi S = 100 cm
2
, a njihovo rastojanje je d = 1 cm. Kolika
je najvea mogua sila koja deluje na jednu od ploa kondenzatora i kojeg je smera ( E
mo
= 3 KV/mm)?

8.34. Nai elektrostatiku silu ( Kulonovu ) koja deluje na jednu od elektroda ploastog vazdunog
kondenzatora koji je prikljuen na izvor napona U = 150 V. Povrina jedne elektrode je 50 cm
2
a rastojanje
izmeu elektroda 2 mm.

8.35. Ploast vazduni kondenzator sa rastojanjem izmeu elektroda d i povrinom ploa S = 2 000 cm
2

ima povrinsku gustinu naelektrisanja na ploama o = 210
15
C/cm
2
. Koliki rad se izvri pri pomeranju jedne
ploe za rastojanje Ad = 0,5 mm?

8.36. Izolacija debljine 3 mm probijena je pri naponu od 120 KV. Kolika je dielektrina vrstoa probijenog
dielektrika?

8.37. Ploast kondenzator sa vazdunim dielektrikom, prikljuen je na napon U = 3 600 V. Pri kojem
razmaku ploa e doi do proboja vazduha ( dielektrina vrstoa vazduha je 3 KV/mm )?

8.38. Koliku najveu gustinu elektrostatike energije moe primiti liskun, ija je dielektrina vrstoa
E
m
= 150 KV/mm a relativna dielektrina konstanta c
r
= 8 ?

8.39. Ploast kondenzator sa staklenim dielektrikom ( E
m
= 25 KV/mm; c
r
= 7 ) ima jainu elektrinog polja
pet puta manju od probojne ( faktor sigurnosti 5 ). Koliko e iznositi gustina elektrostatike energije u staklu ?

8.40. Kondenzator kapaciteta C = 2 F napunjen je sa naponom U = 10 KV. Kolika je prosena snaga
kondenzatora ako se on isprazni za vreme od t = 1 ms ?

8.41. Kolika se prosena snaga P dobije ako se kondenzator kapaciteta C = 32 F napunjen koliinom
elektriciteta Q = 16 mC isprazni za vreme t = 0,1 s ? Kolika je pri tome osloboena energija ?

8.42.

U
C
1

C
2
C
3

Sl.8.42.
Koji od kondenzatora, prema slici 8.42, ima najveu
energiju ?

Brojni podaci: C
4
C
4
C
C
3 2
1
= = =
67


ELEKTROKINETIKA

1. OSNOVNE VELIINE ELEKTRINOG KOLA

1.1 ELEKTRINA STRUJA. JAINA, GUSTINA I BRZINA ELEKTRINE STRUJE.

JAINA ELEKTRINE STRUJE

Jaina elektrine struje ( I ) je ona koliina elektriciteta ( Q ) koja u jedinici vremena ( t ) protekne kroz
popreni presek provodnika, dakle :

( ) A
t
Q
I = jedinica je amper |A|.

BRZINA I GUSTINA ELEKTRINE STRUJE

V

Brzina elektrona ( koja se jo naziva driftovska brzina ) jednaka je: v = dl / dt dl = vdt , gde je:
dl preeni put elektrona ( naelektrisanja ), a dt. vreme za koje elektroni preu dl.
Svi elektroni koji su proli kroz povrinu S ( sl.1 ) za vreme dt, preli su put dl i nalaze se u zapremini V, koja
je jednaka: V = Sdl |m
3
|.
Ako je gustina slobodnih elektrona N , tada e ukupan broj slobodnih elektrona dn koji proe kroz povrinu
S, biti jednak:
dn = NV = NSdl = NSvdt ;
Ovaj broj slobodnih elektrona dovodi do ukupne koliine naelektrisanja koja je jednaka:

dQ = dnq
e
= NSvdtq
e ;

gde je q
e
naelektrisanje elektrona, ili nekog drugog elementernog naelektrisanja.
Jaina elektrine struje je:
I = dQ / dt = NSvq
e

Gustina elektrine struje iznosi:
J = I / S = Nvq
e

Ako se neki provodnik nae u elektrinom polju poduno,
du provodnika e usled dejstva elektrinog polja doi do
kretanja slobodnih elektrona. Brzina kojom se elektroni kreu
je srazmerna jaini elektrinog ( E ) polja i konstanti ( k ) koja
govori kakva je pokretljivost slobodnih elektrona. Dakle
brzina kretanja elektrona jednaka je:

v = k E

S
v
dl
Sl.1.
68


Na osnovu svega izvedenog za gustinu elektrine struje vae sledee relacije:

| |
2
m / A
S
I
J =

odnosno
| |
2
m
A
NvQ J = | |
s
m
NQ
J
v =

gde je: - J gustina elektrine struje ( A/m
2
) ,
- S..poprena povrina ( m
2
).
- I . jaina elektrine struje ( A ).
- Q. ukupna koliina naelektrisanja ( C ) ,
- v.. brzina kojom se kreu usmereni elektroni ( m/s ),
- N. koncentracija naelektrisanja / gustina elektrona / ( broj elektrona / m
3
),

69


Z A D A C I :

1.1.1 Koja koliina elektriciteta protekne kroz sijalicu koja svetli 2 h, ako je jaina struje I = 0,25 A?

1.1.2. Koliko e vremena proticati kroz prijemnik koliina elektriciteta od Q = 6 Ah pri stalnoj jaini struje
od 2 A?

1.1.3. Nai gustinu struje u provodniku krunog poprenog preseka, poluprenika r = 0,2 mm; sa strujom
stalne jaine I = 20 mA.

1.1.4. Akumulator je napunjen koliinom elektriciteta od Q = 15 Ah. Koliko dugo e se prazniti ako se
prazni strujom konstantne vrednosti od 200 mA?

1.1.5. a) Koliko elementarnih naelektrisanja proe kroz presek provodnika u 1 s pri stalnoj jaini struje od
I = 5 A?
b) Kolika je brzina kretanja elementarnih naelektrisanja u bakru ako je popreni presek bakarnog
provodnika 2,5 mm
2
, a broj slobodnih elektrona u svakom cm
3
iznosi N = 8,510
22
.

1.1.6. U provodniku krunog poprenog preseka prenika d = 0,06 mm postoji elektrina struja stalne jaine
od 40 mA.
a ) Kolika koliina elektriciteta protekne u jednom asu kroz popreni presek provodnika ?
b ) Kolika je gustina struje izraena u : A/ cm
2
, odnosno A / m
2
.

1.1.7. U jednom provodniku krunog poprenog preseka S postoji struja I stalne jaine. Za koliko procenata
veeg preseka mora da se uzme provodnik da bi gustina struje ostala ista ako se njen intezitet eli da povea za
3% ?

1.1.8. Kolika koliina elektriciteta protekne kroz neki provodnik ako se intezitet struje u tom provodniku
ravnomerno poveava od 0 A do 3 A za vreme od 10 s ?

1.1.9. Provodnik kroz koji prolazi struja od 50 A kombinovan je od ice poprenog preseka 10; 16
i 25 mm
2
. Kolika je gustina struje u svakom od ova tri provodnika ?

1.1.10. Na provodnik poprenog preseka od 4 mm
2
nastavlja se drugi iji je presek 2,5 mm
2
. Gustina struje
u prvom provodniku je J
1
= 6 A/mm
2
. Kolika je gustina struje J
2
u drugom provodniku ?

1.1.11. Kolika je jaina struje u provodniku ako kroz njegov popreni presek protekne koliina naelektrisanja
od 180 C svakog minuta ?

1.1.12. Kroz provodnik protie struja jaine 8A. Za koje vreme e kroz popreni presek tog provodnika
protei koliina naelektrisanja od 3 mC ?

1.1.13. Koliko elektrona treba svake sekunde da proe kroz popreni presek provodnika da bi struja u njemu
imala jainu od 10 A ?

1.1.14. Jaina struje u nekom provodniku iznosi 0,5 A. Koliko elektrona proe kroz popreni presek svakog
minuta ?

1.1.15. Reiti zadatak 1.1.8 grafiki.

1.1.16. Odrediti prosenu brzinu kretanja elektrona kroz provodnik prenika 2 mm ako kroz njega protie
struja jaine 2 A. U 1 cm
3
provodnika nalazi se 8,5 10
22
slobodnih elektrona.

70


1.1.17. Odrediti prosenu brzinu kretanja elektrona pri jaini struje od 5 A ako je prenik provodnika
2 mm, a koncentracija slobodnih elektrona je 8,610
28
/ m
3
.

1.1.18. Kroz bakarni provodnik, gde je koncentracija slobodnih elektrona 8,5 10
28
/ m
3
, kreu se elektroni
prosenom brzinom od 310
4
m/s. Kolika je gustina struje u provodniku ?

1.1.19. Izraunati srednju brzinu kretanja slobodnih elektrona u provodniku od bakra kroz koji protie struja
gustine J = 3 A/mm
2
. U bakru ima 8,510
28
slobodnih elektrona po m
3
. Kolika struja protie kroz provodnik
iji je prenik 1 mm, uz datu gustinu struje ?

1.1.20. Kroz prav homogen provodnik krunog poprenog preseka poluprenika r = 0,5 mm postoji struja
jaine I = 4 A. Izraunati gustinu struje u provodniku ( vektor gustine ).

1.1.21. Elektrode ploastog kondenzatora su potopljene u nesavren teni dielektrik. Izmerena vrednost
jaine struje kroz dielektrik kondenzator je I = 2,5 A. Ako je povrina ploa kondenzatora S = 150 cm
2
,
izraunati intenzitet vektora gustine struje u dielektriku izmeu ploa kondenzatora. Kakve su linije vektora
gustine struje izmeu ploa kondenzatora ?

1.1.22. U tenom dielektriku nalaze se ravnomerno raspodeljene naelektrisane estice. Koncentracija
naelektrisanih estica je N = 10
6
/ m
3
, a naelektrisanje svake od njih je Q = 10
16
C. Izraunati gustinu i jainu
struje koja se dobija ako se ova tenost kree brzinom v = 1,2 m /s kroz cev povrine poprenog preseka
S = 1 cm
2
. Da li je ova struja posledica elektrinog polja ?

1.1.23. Odrediti broj elektrona N koji u svakoj sekundi prou kroz popreni presek provodnika ako je u
provodniku jaina struje I = 1 A.

71


1.2. ELEKTROMOTORNA SILA. ELEKTRINI NAPON. ELEKTRINO POLJE

ELEKTROMOTORNA SILA

Elektroni koji se usmereno kreu u elektrinom polju, zbog svoje mase m i koliine naelektrisanja Q,
obavljaju odreeni rad A ( jer je izvesna masa preneta sa jednog mesta na drugo ). Ovo pomeranje nastaje usled
dejstva neke sile ( Kulonove ) F, na odreenom putu l, te je izvreni rad A jednak:
A = Fl |J|.
Na kretanje tih elektrona u elektrinom kolu deluje elektrini izvor ( generator ) svojom elektrinom silom.
Ukupan broj elektrona, samim tim i koliina naelektrisanja, kao i rad kojeg ti elektroni izvre zavisi od ove sile
izvora. Sila izvora, koja je elektrine prirode ( tera elektrinu struju kroz elektrino kolo ), predstavlja odnos
izmeu izvrenog rada i koliine naelektrisanja. Ova sila se naziva elektromotorna sila.
Elektromotorna sila ( E ) predstavlja silu izvora, pri kojoj e on izvriti neki rad ( A ) po jedininom
naelektrisanju ( Q ).
| | C / J
Q
A
E = jedinica je volt |V = J/C|.

Elektromotorna sila ( skraeno ems ) je razlika potencijala koju izvor ostvaruje na osnovu neke spoljanje sile
( neelektrine prirode ). Ona se javlja u izvoru usled konverzije ( pretvaranja ) neke neelektrine energije
( mehanike, hemijske ) u elektrinu.
Kako je oznaka za ems E, a to je i oznaka za jainu elektrinog polja, kod jaine elektrinog polja umesto
oznake E uzeti emo oznaku E'.( Kod oznaka je veliki problem, jer je mnogo vie veliina od broja slova. )

ELEKTRINI NAPON

Kod kretanja elektrona u elektrinom kolu oni troe odreeni deo elektrine energije ( obavljen je neki rad ),
kako bi savladali otpor na tom delu puta. Pri tome se njihova energija pretvara u neki drugi oblik energije
( toplota ), te energija elektrona postaje sve manja. Ovaj postepeni gubitak energije nije nita drugo nego
postepeno smanjenje elektromotorne sile uzdu elektrinog kola. Dakle, elektromotorna sila se rasporedi po
celom elektrinom kolu, odnosno, svi delovi elektrinog kola poseduju izvesni deo ems.
Deo elektromotorne sile koji deluje u nekom delu elektrinog kola naziva se elektrini napon.
Jedan deo elektromotorne sile izvora potroi se na savladavanje unutranjeg otpora izvora, pa u spoljanjem
delu kola deluje samo preostala ems. Taj deo ems. koji deluje u spoljanjem delu elektrinog kola naziva se
naponom generatora ( generator pri optereenju daje ovu potencijalnu razliku ). Ako je generator neoptereen
( prazan hod ), tada je napon generatora jednak elektromotornoj sili. Iz ovog se vidi da su ems generatora i
napon jedno te isto , pa je jedinica za napon kao i za elektromotornu silu volt |V|.

ELEKTRINO POLJE

U izvoru, usled +Q i Q polova, javlja se elektrino polje jaine E'. Ovo polje deluje na elektrone u samom
izvoru, koji se u njemu kreu pri zatvaranju elektrinog kola. Usled toga na elektrone deluje sila F koja je
jednaka: F = E'Q |N| ( Kulonova sila ).
Rad je jednak: A = Fl = E'Ql |J|.
Kako je elektromotorna sila jednaka E = A / Q A = EQ, te je:
E'Ql = EQ
| |
m
V
l
E
E
'
= | | V l E E
'
=

Iz ovoga se moe izvui zakljuak da e na elektrone u elektrinom kolu delovati jaina elektrinog polja E',
odnosno elektromotorna sila ( napon ) E po odreenoj duini ( put koji preu elektroni ) l .

72


Z A D A C I :

1.2.1. Koliki elektrini rad izvri izvor za vreme dok koliina elektriciteta od 10 Ah proe kroz zatvoreno
elektrino kolo, ako je napon na krajevima elektrinog izvora stalan i iznosi 5 V?

1.2.2. Pod kojim se naponom nalazi elektrini motor koji izvri rad od 110 KJ kada kroz njega proe
koliina naelektrisanja od 220 C ?

1.2.3. Elektrini generator iji je napon U' = 225 V napaja elektrinom energijom elektrini motor. Pad
potencijala u svakom provodniku iznosi 7,5 V. Koliki je napon na krajevima motora ?

1.2.4. Kolika je elektromotorna sila jednog generatora koji izvri rad od 120 J dok kroz njega, pri stalnoj
vrednosti struje, protekne koliina naelektrisanja od Q = 20 C ?

1.2.5. Generator ija je ems E = 1,2 V pretvori energiju od 1 000 J u elektrinu energiju pri odravanju
stalne jednosmerne struje u kolu. Kolika koliina naelektrisanja pri tome protekne kroz taj generator ?

1.2.6. Po prestanku procesa razdvajanja naelektrisanja u nekom elektrinom izvoru , gde je razmak izmeu
polova 5 cm, meu polovima je uspostavljeno homogeno elektrino polje jaine 34 V/m. Kolika je
elektromotorna sila tog izvora ?

1.2.7. U hemijskom izvoru se proizvede koliina naelektrisanja od 20 C, pri emu se 150 J hemijske
energije pretvori u elektrinu. Kolika je elektromotorna sila izvora ?

1.2.8. U izvoru se u elektrinu energiju pretvori 5 000 J, pri emu je elektromotorna sila izvora 100 V.
Kolika je proizvedena koliina naelektrisanja ?

1.2.9. Homogeni bakarni provodnik duine 100 m stavljen je pod napon od 5 V. Koliki je intenzitet
elektrinog polja u provodniku ?

1.2.10. Kolika je jaina elektrinog polja u telegrafskom vodu ako je radni napon 24 V a rastojanje radnih
stanica ( duina voda ) je 65 km ?

1.2.11. Kolika je jaina elektrinog polja u jednom kalemu ( navoju ) sa 10 000 navojaka i srednjeg prenika
od 6,5 cm, ako je kalem prikljuen na napon od 7,9 V ?

1.2.12-. Elektromotorna sila od 1 V deluje na duini od 1 m na elektron ( m
e
= 9,110
31
kg i
q
e
= 1,610
19
C ). Odrediti:
a) ubrzanje koje dobije elektron,
b) vreme u kome se elektronu ostvari navedeno ubrzanje izraunato pod a)

1.2.13-. Izmeu anode i katode jedne diode je razmak od 5 cm. Ako je na diodi prikljuen napon od 20 V,
izraunati:
a) jainu homogenog elektrinog polja izmeu elektroda,
b) silu kojom elektrino polje deluje na jedan elektron,
c) ubrzanje elektrona,
d) vreme za koje jedan elektron stigne sa katode na anodu,
e) brzinu elektrona pri dolasku na anodu i
f) energiju elektrona po dolasku na anodu.

73


1.3. ELEKTRINI OTPOR I ELEKTRINA PROVODNOST

ELEKTRINI OTPOR

Otpor koijim se provodnik suprostavlja prolasku elektrona naziva se elektrini otpor.

Elektrini otpor je jednak: | | O =
S
l
R jedinica je om |O|

Iz navedene relacije sledi: = RS / l |Om
2
/m = Om|. Kako iz praktinih razloga je u naoj struci za
presek provodnika usvojena jedinica mm
2
, tada je :

| | m / mm l / RS
2
O =

Ako je l = 1 m I S = 1 mm
2
= R. Zato se za kae da je to specifini elektrini otpor provodnika
jedininih dimenzija . Dakle, Specifini otpor provodnika ( ) je otpor provodnika duine 1 m i poprenog
preseka 1 mm
2
na temperaturi 20C.
Za bakar on iznosi 0,0175 |Omm
2
/m|, a za aluminijum 0,028 |Omm
2
/m|. Kako otpor, samim tim i specifini
elektrini otpor zavisi i od temperature tada se specifini elektrini otpor daje na odreenoj temperaturi ( 20C
ili 0 ), koja je najee sobna temperatura ( 20C ). Treba imati u vidu i da neistoe u metalu utiu na
otpornost, te navedeni podaci mogu u izvesnoj meri da se ne slau, no razlika je vrlo mala.
Specifini elektrini otpor za sve provodnike, kao i otpornike daje se u tabelama ( na kraju knjige ), koja se
koristi kod prorauna kako provodnika, tako i otpornika.
Napomena: Ako je presek provodnika dat u m
2
za spec. el. otpor koristiti jedinicu Om, a ako je za presek
provodnika data jedinica mm
2
za specifini el. otpor koristiti jedinicu Omm
2
/m.
1 Om
2
/m |Om| = 1 O10
6
mm
2
/m = 10
6
Omm
2
/m 1 Omm
2
/m = 10
6
Om .

ELEKTRINA PROVODNOST

Reciprona vrednost elektrinog otpora je elektrina provodnost ( G ).
Dakle,
G = 1 / R |S| jedinica je simens |S|.
Gde je :
R. elektrini otpor provodnika |O| , a
G. elektrina provodnost |S|.
Kako je G = 1 / R G = 1 / ( l / S) = S / l = ( 1/ )( S / l ) = S / l

| | S
l
S
G = | |
2
mm / Sm
S
l
G =

gde je ( = 1/ ) specifina elektrina provodnost.
Specifina elektrina provodnost ( ) provodnika je elektrina provodnost provodnika duine 1 m
poprenog preseka 1 mm
2
na temperaturi 20C.
Najbolji provodnici ( idui redom ) su: srebro sa 62,5; bakar sa 57,1; aluminijum sa 35,7 |Sm/mm
2
|.
S

l
Sl.2.
Elektrini otpor provodnika R ( sl.2 ), srazmeran je sa duinom
provodnika l a obrnuto srazmeran sa poprenom povrinom S.
Pored duine i preseka elektrini otpor jo zavisi i od vrste
materijala od kojeg je napravljen provodnik ( otpornik ).
74


Z A D A C I :

1.3.1. Provodnik od bakra ima presek S = 6 mm
2
i duinu l = 50 m. Koliki je otpor provodnika ?

1.3.2. ica od aluminijuma duine l = 28,5 m ima otpor R = 0,05 O. Koliki je presek ice ?

1.3.3. ica od nihroma ima prenik d = 0,3 mm I duinu l = 20 m, Koliki je otpor ice ako je
nih.
= 1.12 Omm
2
/m ?

1.3.4. Koliki treba da je prenik gvozdene ice duge 100 m da bi imala provodnost od 0,1925 S ?

1.3.5. Bakarno ue sastoji se od 19 ica prenika 1,8 mm. Koliki je otpor ueta po 1 km duine ?

1.3.6. Sijalica je udaljena od izvora 30 m i vezana bakarnim icama preseka S = 1,5 mm
2
. Koliki je otpor a
kolika provodnost ica ?

1.3.7. Koliki je otpor telegrafske linije ( dve ice ) prenika d = 3,6 mm i duine 10 km, ako je linija od
gvoa (
Fe
= 0,13 Omm
2
/m ).

1.3.8. Otpor provodnika duine l
1
= 300 m iznosi R
1
= 9 O. Kolika treba da je duina ovog provodnika da
bi mu otpor bio 75 O ?

1.3.9. Bakarnu icu duine l i preseka S = 6 mm
2
treba zameniti isto toliko dugom icom od aluminijuma,
iji otpori moraju biti isti. Koliki je presek ice od aluminijuma ?
(
Cu
= 0,0175 Omm
2
/m a
Al
= 0,028 Omm
2
/m )

1.3.10. Merenjem je ustanovljeno da ica ima sledee podatke: duina l = 30 m, prenik d = 2,785 mm i
elektrini otpor R = 0,14 O. Odrediti od kojeg je materijala ica ? ( izraunati spec. elektrinu otpornost )

1.3.11. Greja treba da ima otpor R = 100 O a na raspolaganju su nam provodnici od konstantana,
hromonikla i cekasa prenika d = 0,4 mm. Kolika je duina potrebna za svaki od ovih materijala ?
Spec el. otpor navedenih materijala ( idui redom ) je: 0,5 ; 1.1 ; i 1,4 Omm
2
/m.

1.3.12. Izraunati otpor C
u
trake pravougaonog preseka S = 12010 mm
2
i duine l = 10 m.

1.3.13. ica od kantala prenika d = 0,5 mm namotana je razmaknuto na izolacioni valjak spoljanjeg
prenika D = 4,9 cm, pa je tako nainjen navoj sa 100 navojaka. Koliki je otpor navoja ?

1.3.14. Sraunati otpor bakarne cevi duine l = 30 m unutranjeg prenika d
2
= 40 mm i debljine zida
d' = 5 mm.

1.3.15. Olovna kocka ija je osnova a = 1 cm, a otpor izmeu dveju paralelnih stranica je R = 0,20810
4
O.
Odrediti koje dimenzije S' i l' treba da ima ica izvuena iz kocke da bi otpor te ice bio
R' = 1 O ( = 0,208 Omm
2
/m; pretpostavka: temperatura nepromenjena, koliina materijala ista ).

1.3.16. Otpor ice krunog poprenog preseka je 10 O. Ako bi se duina ice poveala za 60% a prenik za
20%, nai novu vrednost otpora ( pod pretpostavkom da je temperatura ostala konstantna ).

1.3.17. Kako se odnose duine dvaju provodnika jednakih otpora ako im prenici stoje u odnosu
d
1
/d
2
= 2 ? Specifini elektrini otpori su:
1
= 1,7810
8
Om i
2
= 4,4510
9
Om.

75


1.3.18. Odrediti duinu l
1
manganske ice prenika d
1
, tako da ima istu otpornost kao bakarna ica duine
l
2
i prenika d
2
. Specifina elektrina otpornost manganske ice je
1
, a bakarne
2
.
Brojni podaci: d
1
= 0,5 mm; l
2
= 10 m ; d
2
= 0,1 mm ;
1
= 0,5 Omm
2
/m ;
2
= 0,0157 Omm
2
/m.

1.3.19. Provodnik nainjen od legure mangana, specifine elektrine otpornosti , ima duinu l i popreni
presek S. Odredi otpornost R provodnika koji se dobije ravnomernim izvlaenjem datog provodnika na duinu
koja je n puta od poetne duine.
Brojni podaci: l = 100 m ; S = 0,1 mm
2
; = 0,5 Omm
2
/m ; n = 3.

1.3.20. iani provodnik duine l
1
i prenika d
1
nainjen je od materijala specifine otpornosti .
Provodnik je podvrgnut operaciji izvlaenja tako da mu se prenik smanjio na d
2
. Pod pretpostavkom da se
prilikom operacije izvlaenja nije smanjila koliina metala i nije promenula temperatura, odrediti:
a) otpornost provodnika R
1
pre izvlaenja ice;
b) otpornost provodnika R
2
nakon njegovog izvlaenja i
c) duinu provodnika l
2
posle izvlaenja.
Brojni podaci: l
1
= 1 m ; d
1
= 2 mm ; = 0,48 Omm
2
/m ; d
2
= 0,08 mm.

1.3.21. Izraunati otpornost bakarne cevi, duine l, spoljnjeg prenika d
1
I unutranjeg prenika d
2
. Cevasti
provodnik je nainjen od materijala specifine otpornosti .
Brojni podaci : l = 3 m ; d
1
= 1,5 cm ; d
2
= 1,1 cm ; = 0,017 Omm
2
/m.

1.3.22.

1.3.23. Priblino izraunati otpornost izmeu preseka 1 i 2 trakastog provodnika specifine otpornosti
prikazanog na slici 1.3.23. Zbog ega se ova otpornost moe izraunati samo priblino.

1.3.24.

Data ploa, sl.1.3.22, izraena je od bakra specifine
otpornosti . Odrediti otpornosti R
1
, R
2
i R
3
ploice
za sve tri ose, ako su ispunjeni uslovi da se otpornost
moe raunati po obrascu za linijske provodnike.

Brojni podaci: a = 10 mm ; b = 4 mm ; c = 16 mm ;
= 0,016 Omm
2
/m.
Priblino izraunati otpornost izmedju preseka
1 i 2 koninog dela provodnika prikazanog na
sl. 1.3.24. ako je specifina otpornost
provodnika .
Sl.1.3.22.
R
3
R
1

R
2

b
a
c
c
a
b
d
1
2
Sl.1.3.23.
2d
1
2
2b
c

Sl.1.3.24.
76


1.3.25. Od ice od konstantana prenika d = 0,1 mm treba napraviti otpornik otpornosti jednake R = 40 O.
ica se mota na valjkasto jezgro od izolacionog materijala prenika D = 5 mm. Odrediti potrebnu duinu ice
od konstantana i duinu jezgra ako se ica mota na jezgro u jednom sloju, sa razmakom od 0,025 mm izmeu
susednih zavojaka .

1.3.26. Koji je odnos izmeu prenika d
1
i d
2
dva provodnika iste duine i istih otpornosti, napravljenih od
materijala ije su specifine otpornosti
1
i
2
?

77


2. UTICAJ TEMPERATURE NA ELEKTRINU OTPORNOST

Temperatura na elektrini otpor kod razliitih materijala ima sledei uticaj:
a) Porastom temperature raste specifina otpornost ( elik, bakar, i veina drugih metala ),
b) Pri promeni temperature specifina otpornost se ne menja ( konstantan, manganin, kantal ..i drugi ) i
c) Porastom temperature specifina otpornost se smanjuje ( staklo, grafit, silicijum i elektroliti ).

Ako specifinu otpornost na temperaturi u
o
oznaimo sa
o
a na temperaturi u sa , tada e kod promene
temperature od Au ( Au = u u
o
) doi do neke promene specifine otpornosti A. Ako se temperatura promeni
za 1C, tada e promena specifine elektrine otpornosti iznositi : A = o
o
.
Gde je o odreena konstanta koja pomnoena sa
o
daje promenu specifine otpornosti, pri promeni
temperature za 1C. Ova konstanta se naziva temperaturni koeficijent specifine otpornosti, i ona govori za
koliko e se promeniti specifina otpornost materijala ( provodnika ) ako mu se promeni ( povea )
temperatura za 1C.
Kod metala o ~ 0,004 a to znai da e kod njih pri porastu temperature za 1C porasti i specifina otpornost
za 0,004 puta, tj za 0,4% u odnosu na poetnu vrednost.
Za materijale pod takom a) o > 0 , za materijale pod takom b) o ~ 0 a za materijale pod takom c) o < 0.
Redovito se za poetnu temperaturu uzima sobna temperatura, tj. u
0
= 20 C ( ponegde i 0C ).
Ako je pri promeni temperature za 1C A = o
o
, tada e pri veoj promeni temperature linearno doi do
vee promene specifine otpornosti ( ovo uglavnom vai do 100 C ), pa za Au = u u
o

A = o( u u
o
)
o

Ukupna vrednost specifine otpornosti jednaka je zbiru poetne vrednosti
o
i prirataja A.
Konaan izraz za specifinu otpornost je:

gde je :
- u
o
poetna temperatura ( najee 20C ) | C ili K |,
- u . krajnja temperatura |C |,
-
o
specifina otpornost na temperaturi u
o
| Omm
2
/m |,
- ..specifina otpornost na temperaturi u i
- o temperaturni koeficijent ( sainilac ) | 1/C ili 1/K |.
Kako je iz navedene relacije /
o
= 1 + o ( u u
o
) (
o
) /
o
= o ( u u
o
) ` :

( )
o o
o
u u

= o jedinica |
C
1
C mm
mm
o o 2
2
=
O
O
|.

Ako se dimenzije provodnika sa promenom temperature ne menjaju ili pak neznatno menjaju, to je redovit
sluaj, tada se umesto specifine otpornosti moe prei na elektrinu otpornost, pa sledi:

R = R
o
|1 + o( u u
o
) | gde je R otpor na temperaturi u a R
o
na temperaturi u
o
.

Ako za poetnu temperaturu Q
o
imamo neku drugu, npr. u
p
, a za krajnju u
k
, tada se navedeni izraz pie:
R
k
= R
p
| 1 + o ( u
k
u
p
) | , gde je R
k
otpor na temperaturi u
k
a R
p
otpor na temperaturi u
p
.
Kod visokih temperatura ( iznad 100C ) te su promene znatno sloenije ( nisu linearne ),a to se prouava na
veem nivou, to nije za ovu zbirku.
Temperaturni koeficijenti odgovarajuih materijala se daje u tabelama ( na kraju zbirke ), na osnovu kojih se
moe vriti odgovarajui prorauni.
Smanjenjem temperature otpori provodnika se smanjuju, to na veoma niskim temperaturama moe dovesti
do vrednosti otpora koja je jednaka nuli. Za ovaj sluaj se kae da je provodnik postao superprovodan.
Temperature metala kod kojih provodnici postaju superprovodni je 273C ( to predstavlja apsolutnu nulu ).

=
o
| 1 + o( u u
o
) |
78


Z A D A C I :

2.1. Spirala grejaa na temperaturi u
o
= 20C ima otpornost od R
o
= 60 O. Kolika e biti otpornost spirale
na temperaturi od u = 250C, uz pretpostavku da se otpor linearno menja sa porastom temperature.
Spirala je nainjena od nikelina iji je temperaturni koeficijent o = 210
4
|1/C|.

2.2. Odrediti temperaturu lampe ija je nit od platine ( o = 2510
5
1/C ). Njena otpornost na temperaturi
od 15 C je 220 O, a na nepoznatoj temperaturi je 300 O.

2.3. Provodnik duine l = 1 km, poprenog preseka S = 4,15 mm
2
, nainjen je od materijala specifine
otpornosti na sobnoj temperaturi ( 20C )
o
= 0,0175 Omm
2
/m ( bakar ), a temperaturni koeficijent mu iznosi
o = 0,004 1/C.Izraunati otpornost provodnika na temperaturama : 50C ; 20C i 273C.

2.4. Namotaj elektrine maine ima na sobnoj temperaturi ( 20C ) specifinu otpornost
o
= 0,0175
Omm
2
/m. Tokom rada maine, specifina otpornost poraste na vrednost = 0,0217 Omm
2
/m, a temperaturni
koeficijent otpornosti iznosi o = 0,004 1/C. Kolika je radna temperatura maine ?

2.5. Namotaj od aluminijuma (
o
= 0,029 Omm
2
/m , o = 0,0039 1/C ), ima povrinu poprenog preseka
S = 1,5 mm
2
i otpornost od 65 O na temperaturi od 28C. Kolika je duina namotaja ?

2.6. Na temperaturi od 100C otpornost provodnika, iji je temperaturni koeficijent otpornosti
o = 0,004 1/C, iznosi 108 O. Izraunati otpor toga provodnika na temperaturi od 10C.

2.7. Sraunati specifinu otpornost aluminijskog provodnika na temperaturi 50C.(
o
= 0,028 Omm
2
/m,
o = 0,004 1/C )

2.8. Otpor elektrolita od sumporne kiseline H
2
SO
4
( 30% ) na sobnoj temperaturi iznosi 0,8 O. Koliki je ovaj
otpor na temperaturi od 40C? Temperaturni koeficijent sumporne kiseline je o = 0,02 1/C.

2.9. Sraunati specifinu otpornost ice od volframa na temperaturi u = 2 500 C . Koliko je puta ova
otpornost vea od otpornosti pri sobnoj temperaturi ? (
o
= 0,056 Omm
2
/m; o = 0,0045 1/C )

2.10. Koliki je otpor voda od aluminijuma ( dve ice ) duine 5 km i poprenog preseka S = 25 mm
2
kad se
pri radu zagreje na temperaturu od 40C? (
o
= 0,028 Omm
2
/m, o = 0,004 1/C )

2.11. Izraunati otpor telegrafske linije ( dve ice ) od elika (
o
= 0,15 Omm
2
/m, o = 0,005 1/C ) na
temperaturi 20C ako je prenik ise d = 4 mm a duina linije 10 km.

2.12. Otpor bakarne ice iznosi 237 O na sobnoj temperaturi. Kada se ica zagreje do neke temperature otpor
se povea za 71 O. Kolika je promena temperature? ( o = 0,004 1/C ).

2.13. Pri proraunu navoja od bakarne ice za elektrine maine uzet je specifini elektrini otpor od
= 0,02 Omm
2
/m. Za koju je radnu temperaturu predvien navedeni specifini otpor? (
o
= 0,0175 Omm
2
/m ,
o = 0,004 1/C )

2.14. Namotaj elektrinog motora od bakra ima pre poetka rada otpor R
o
= 0,2 O a po zavretku rada
R = 0,23 O. Do koje se temperature zagrejao namotaj? ( o = 0.004 O/ OC ).

2.15. Sijalica sa grafitnom niti ima radnu temperaturu u = 1 220 C. Ako je nit pre ukljuenja sijalice imala
otpor R
o
= 150 O pri sobnoj temperaturi ( 20 C ), koliki e biti otpor pri radnoj temperaturi u ?
( o = 0,0004 1/C )

79


2.16. Navoj nainjen od bakarne ice prenika d = 0,8 mm i duine l = 400 m potopljen je u uljnu posudu
ija je temperatura ( ulja ) u = 80 C. Ako je
o
= 57 Sm/mm
2
i o = 0,0038 1/C, treba odrediti otpor ice R
o

pre potapanja u ulje i otpor R nakon njegovog potapanja, ako je temperatura okoline 20 C.

2.17. Navoj transformatora pri sobnoj temperaturi ( 20 C ) ima otpornost R
o
= 2,1 O. Otpornost
transformatora u radnom pogonu pri nominalnom optereenju poraste na R = 2,54 O. Navoj je nainjen od
bakra iji je temperaturni koeficijent o = 0,0038 1/C. Kolika je radna ( srednja ) temperatura u navoja
transformatora u stalnom pogonu pri nominalnom optereenju ?

2.18. Spirala od nikelina ima temperaturu od u = 220 C i otpor R = 55 O. Koliki je otpor te spirale na
sobnoj temperaturu ( 20 C )? Temperaturni koeficijent nikelina iznosi o = 0,0002 1/C.

2.19. Otpor nekog elektrolita na temperaturi u = 24 C iznosi R = 27,69 O, a na temperaturi u
o
= 20 C
R
o
= 46,46 O. Nai temperaturni sainilac elektrolita o i specifinu provodnost ako je
o
= 0,226 S/cm .

2.20. Navoj od nepoznatog materijala ima temperaturni koeficijent o
1
= 0,001 1/C i otpor R
o1
= 5 O, a
navoj od bakarne ice iji je temperaturni koeficijent o
2
= 0,0039 1/C ima otpor R
o2
= 4 O ( oba otpora su
pri temperaturi od u
o
= 20 C ). Na kojoj e temperaturi u oba navoja imati isti otpor R i koliko on iznosi ?

2.21. Merenjem elektrinog otpora nekog provodnika na temperaturi u
1
= 15 C i u
2
= 90 C dobijene su
vrednosti R
1
= 25 O i R
2
= 32,4 O. Izraunati temperaturni koeficijent otpora o i otpor R na 0 C.

2.22. Volframska ica na temperaturi 0 C ima otpor R
o
. Na kojoj e temperaturi ova ica imati duplo vei
otpor ( R = 2 R
o
) ? Temperaturni koeficijent volframa iznosi o = 0,0048 1/C.

2.23. iani provodnik ima otpornost R
1
na temperaturi u
1
i R
2
na u
2
. Odrediti temperaturu u
3
na kojoj
e provodnik imati otpornost R
3
.
Brojni podaci: R
1
= 10 O; R
2
= 15 O; R
3
= 30 O; u
1
= 0 C; u
2
= 100 C.

2.24. Provodnik prenika d je izraen od legure ija je specifina otpornost
o
na temperaturi 0 C, a
temperaturni koeficijent je o. Otpornost provodnika je R

na temperaturi u. Odrediti duinu provodnika l.
Brojni podaci:
o
= 0,2536 Omm
2
/m; o = 0,0026 1/C; R = 12 O; u = 50 C; d = 2 mm.

2.25. iani provodnik ima otpornost R
1
na temperaturi u
1
, a R
2
na temperaturi u
2
. Odrediti temperaturni
koeficijent o.
Brojni podaci: R
1
= 85 O; u
1
= 15 C; R
2
= 102 O; u
2
= 65 C.

2.26-. Merenjem otpornosti R bakarnog provodnika sa promenom temperature u, dobijeni su sledei
rezultati:
u |C| 15 30 40 60 75
R|O| 19.6 20.9 21,6 23,1 24,4
Nacrtati dijagram otpornosti u funkciji temperature: R = f ( u ) i odrediti temperaturni koeficijent na osnovu
dijagrama ( Dali je on konstantan, a ako nije ustanoviti u kojem je temperaturnom opsegu najvei a u kojem
najmanji. ).

2.27. Koliki e biti odnos specifinih otpornosti bakarne ice (
1
/
2
) koja se nalazi prvo u pustinji na
temperaturi u
1
= 58 C a zatim na Antartiku na temperaturi u
2
= 88 C ? ( o
Cu
= 0,0039 1/C )

2.28. Za koliko se procenata promeni otpornost aluminijskog provodnika ako mu se temperatura povea za
50 C ? Temperaturni koeficijent aluminijuma iznosi o = 0,004 1/C.

80


2.29-. Merenjem je utvreno da otpornost kalema poraste sa 50 O na 58 O kada temperatura poraste sa
15 C na 55 C. Koliki je temperaturni koeficijent otpornosti materijala od kojeg je napravljen kalem pri
temperaturi 0 C ?

2.30-. Od dva otpornika, jedan je nainjen od tanke bakarne ice, a drugi od uglja. Kolike trebaju da budu
otpornosti ova dva otpornika ( tj. njihov zbir ) pa da otpornost njihove redne veze ne zavisi od temperature i
bude jednaka 250 O ? Pretpostaviti da su temperature otpornika iste. Temperaturni koeficijenti na temperaturi
0 C za date materijale iznose: o
Cu
= 0,00427 1/C, o
u
= 0,0008 1/C.

81


3. OMOV ZAKON. DULOV ZAKON. ELEKTRINA ENERGIJA I SNAGA

3.1. OMOV ZAKON

Om je ustanovio, da pri konstantnoj temperaturi, jaina elektrine struje I linearno zavisi od napona na
provodniku U i elektrine provodnosti provodnika G.
Dakle:
| | A
R
U
UG I = =

gde je: I . jaina struje |A|,
U . napon na provodniku ( otporniku ) |V|
G ..elektrina provodnost |S|
R ..elektrina otpornost |O|
Kako elektromotornu silu kod izvora ( generatora ) moemo posmatrati kao ukupni napon strujnog kola
( u praznom hodu E = U
o
), tada se Omov zakon moe predstaviti i u tzv. optom obliku :

I = EE / ER |A|
gde je:
- EE .. ukupan zbir svih elektromotornih sila u strujnom kolu ( EE = E
1
+ E
2
+ + E
n
)
- ER .. ukupan elektrini otpor u strujnom ( elektrinom ) kolu .

OMOV ZAKON U LOKALNOM OBLIKU

Iz Omovog zakona I = UG JS = UG ; jer je J = I / S.
Kako je G = S / l JS = US / l J = U / l = E
Izraz
J = E |A/m
2
| predstavlja Omov zakon u lokalnom obliku, gde je:
- J . Gustina struje ( A/m
2
)
- . Specifina elektrina provodnost ( Sm/mm
2
)
- E . Jaina elektrinog polja u linearnom provodniku ( V/m).

3.2. DULOV ZAKON

Dulov zakon govori o pretvorbi elektrine energije u toplotnu. Toplotna energija W ( koja je nastala iz
elektrine ) srazmerna je sa kvadratom struje I, vremenom trajanja procesa pretvaranja t i elektrinom
otporu R.
W = I
2
R t |J| jedinica je dul |J|.

Kako je snaga P izvreni rad u jedinici vremena sledi : P = I
2
R |W| jedinica vat |W|.

ili P = IIR = IU W = Pt = U I t |J = Ws|

Omov i Dulov zakon ine jednu celinu i oba se istovremeno primenjuju kod prijemnika kod kojih se elektrina
energija pretvara u toplotnu (1. termiki prijemnici, 2. sijalice, 3. provodnicigubici energije ).
Stepen korisnog dejstva ( iskorienja ) q , predstavlja odnos izmeu korisne snage P ( koju koristi
prijemnik ) i prouzvedene snage P' ( ukupne ) koja se dovodi kolu.

q = P / P' |nema jedinicu realan broj 0 < q < 1 , ili u %|.

82


Z A D A C I :

3.1.1 Kroz kalem od bakarne ice, preseka S = 0,6 mm
2
i duine l = 200 m, protie struja jaine 2 A. Koliki
je napon na krajevima kalema, ako je specifina otpornost = 0,018 Omm
2
/m ?

3.1.2. Izraunati potrebnu duinu provodnika od aluminijuma l ( = 0,029 Omm
2
/m ), poprenog preseka
S = 1,5 mm
2
, kada sa prikljuenjem napona od U = 12 V kroz provodnik tee struja od I = 8 A.

3.1.3. Napon na jednom otporniku je U = 5,5 V, a jaina struje kroz njega je 110 mA. Kolika je provodnost
tog provodnika ?

3.1.4. Na izvor napona U = 50 V prikljuen je potroa ija je provodnost G = 0,2 S. Kolika je jaina struje
I koja protie kroz potroa ?

3.1.5. Galvanski izvor ima elektromotornu silu E = 1,5 V i unutranju otpornost R
g
= 0,5 O. Ako kratko
spojimo krajeve galvanskog izvora , kolika e biti struja I
k
kratkog spoja ?

3.1.6. Kroz elektrino kolo protie struja jaine I = 5 A pri naponu U. Struja poraste na I
1
= 6 A kada se
napon povee na vrednost U
1
= 48 V. Koliki je bio napon U pri kojem je proticala struja I ?

3.1.7. Napon nekog izvora je U, a kroz kolo protie struja I. Ako napon poraste za AU = 30 V, struja
poraste na I
1
= 13 A. Ako je otpor kola R = 10 O, koliki je napon U i struja I ?

3.1.8. U jednom kolu nalazi se kalem od aluminijske ice prenika d = 0,5 mm i ukupne duine l = 100 m.
Kod napona izvora U = 142,7 V kalem nakon izvesnog vremena ostvari temperaturu u
1
= 60 C i uzima iz
mree struju I
1
= 8,62 A. Treba odrediti koja struja I
o
protie kroz kalem ako je on na sobnoj temperaturi
( 20 C ) ( = 0,028 Omm
2
/m; o = 0,004 1/C )

3.1.9. Kroz bakarni namotaj ( kalem ) pri temperaturi 20C protie struja od I = 10 A pri naponu od
U = 100 V. Nakon trajnog nominalnog optereenja namotaja pri istom naponu tee struja jaine I
1
= 9,2 A.
Za koliko je stepeni Au porasla temperatura namotaja i kolika je radna temperatura namotaja u
1
?

3.1.10. Odrediti struju I koja protie kroz kalem sa N = 500 navojaka bakarne ice prenika d = 0,2 mm.
Srednji prenik kalema je D = 8 cm. Temperaturni koeficijent bakra je o = 0,0037 1/C a specifina otpornost
o
= 0,0175 Omm
2

/m ( na 20 C ), a struja kod stalnog pogona kalema odrava temperaturu
na kalemu u
1
= 60 C. Kalem je prikljuen na napon U = 12,06 V.

3.1.11. Kroz navoj od bakarne ice, preseka S = 0,5 mm
2
i duine l = 150 m prolazi struja od 4 A. Koliki je
napon na krajevima navoja ?

3.1.12. Na udaljenosti od 100 m od generatora nalazi se elektrini motor ija struja iznosi I = 20 A i koji je
vezan bakarnim provodnicima ( dve ice ) preseka S = 10 mm
2
. Ako je napon generatora U' = 220 V koliki je
napon na krajevima motora U ?

3.1.13. Koliki bi morali biti preseci dovodnog i odvodnog provodnika iz predhodnog zadatka da bi pad
napona na provodnicima iznosio U
p
= 2,8 V ?

3.1.14. Udaljenost prijemnika od generatora iznosi 220 m, a struja prijemnika je 20 A. Vod se sastoji od dve
bakarne ice. Koliki mora biti presek svake ice pa da pad napona u njima ne bude vei od 10 V ?

3.1.15. Generator ija je ems E = 12 V pri stalnoj struji od 15 A puni akumulatorsku bateriju ija je kontra
ems E
k
= 9 V. Koliki je otpor celog kola ?

83


3.1.16.

3.1.17.

3.1.18. Elektromotorna sila generatora iznosi E = 250 V, njegova unutranja otpornost R
g
= 0,2 O a napon
na krajevima generatora iznosi U = 220 V. Odrediti:
a) nominalnu struju generatora,
b) struju kratkog spoja generatora.

3.1.19. Pri praznom hodu generatora izmeren je napon od 100 V na njegovim krajevima . Kada se prikljui
otpornost od 1 KO, napon padne na 50 V. Odrediti intezitet elektrine struje u oba sluaja kao i
elektromotornu silu generatora.

3.1.20. Neki prijemnik prima iz baterije, ija je ems E = 120 V, elektrinu struju od 80 mA. Ako je napon
na krajevima date baterije 110 V, odrediti:
a) unutranju otpornost baterije,
b) otpornost prijemnika.

3.1.21-. Da li je mogue izraunati unutranji otpor izvora jednosmerne struje, ako se izvri jedno merenje
ampermetrom i jedno merenje voltmetrom ? Odgovor detaljno prokomentarisati.

3.1.22-. Za polove generatora ems E i zanemarljivo male unutranje otpornosti, prikljuen je otpornik R, ija
se otpornost menja. Ako je struja u kolu I
1
, odnosno I
2
, na temperaturi u
1
odnosno u
2
, odrediti struju I
3
na
temperaturi u
3
i temperaturni koeficijent o za dati temperaturni opseg.
Brojni podaci: E = 6 V; I
1
= 1 A; I
2
= 0,85 A; u
1
= 0 C; u
2
= 40 C; u
3
= 80 C.

3.1.23-. iani provodnik, prenika d, prikljuen je na generator ems E, zanemarljivo male unutranje
otpornosti. Odrediti duinu provodnika l, ako je poznato da on prima snagu P na temperaturi u
2
.
Specifina otpornost materijala na temperaturi u
1
je
1
, a temperaturni koeficijent je o.
Brojni podaci: E = 6 V; d = 0,2 mm;
1
= 0,06 Omm
2
/m; u
1
= 20 C; u
2
= 60 C; o = 0,005 O/OC;
P = 60 W.

U kolu na sl.3.1.16. izmeren je napon na krajevima
izvora ( generatora ) i on iznosi U
1
= 20 V pri
otvorenom prekidau P, a pri zatvorenom prekidau
U
2
= 19 V. Koliki je unutranji otpor izvora R
g
?
Na slici 3.1.17. pri otvorenom prekidau P ampermetar
pokazuje jainu struje I
1
= 2,4 A a pri zatvorenom
prekidau P I
2
= 120 A. Ako je otpor potroaa R = 48 O,
koliki je unutranji otpor izvora R
g
?
+
R
g V
R = 10 O
Sl.3.1.16.
A
+
R
g
R
P
Sl.3.1.17.
84


3.2.1. U toku 2 sata proticanja struje jaine 80 mA kroz prijemnik, razvije se koliina toplote od
4 186 J. Kolika je otpornost, a kolika provodnost datog prijemnika ?

3.2.2. Specifina otpornost ianog otpornika je = 0,525 Omm
2
/m. Pri struji od 2 A u prijemniku se
razvije snaga ( Dulova ) od 28 W. Ako je poluprenik upotrebljene ice 0,5 mm, kolika je duina ice l?

3.2.3. Lampa sa vlaknom od volframa predviena je za rad pri naponu U = 220 V i snazi P = 40 W. Kolika
je otpornost vlakna i jaina struje pri sobnoj temperaturi ( 20 C ), kao i na radnoj temperaturi koja oznosi
2 500 C? Temperaturni koeficijent volframa je o = 0,004 O/OC.

3.2.4. Dvoini vod od bakra duine l = 100 m, poprenog preseka S = 25 mm
2
spaja generator sa
prijemnikom koji radi pri naponu od 220 V i struji jaine 120 A. Izraunati:
a) snagu prijemnika,
b) gubitak snage i napon du voda ( pad napona ),
c) napon na krajevima generatora i snagu generatora.

3.2.5. Za vreme od 5 minuta greja poprene povrine S = 0,25 mm
2
oslobodi energiju W = 1 780 KJ, a
prikljuen je na napon od 220 V. Izraunati:
a) jainu struje koja prolazi kroz greja,
b) gustinu struje u grejau,
c) snagu grejaa.

3.2.6. Elektrina energija se pretvara u toplotnu brzinom od 100 J/s pri struji od 2 A. Koliki je otpor kola ?

3.2.7. Struja jaine 40 A napaja prijemnik za vreme od 3 sata i tom prilikom izvri rad od 1 440 KJ. Koliki
je napon na krajevima prijemnika ?

3.2.8. Sijalica je prikljuena na napon od 200 V i potroila je energiju od 0,06 KWh. Izraunati jainu struje
kroz sijalicu ako radi 1 sat, kao i otpor sijalice.

3.2.9. Motor, napajan strujom od 12,4 A, prikljuen je na napon od 120 V i daje snagu od 1,294 KW.
Izraunati stepen iskorienja motora.

3.2.10. Elektrina grejalica je prikljuena na napon U =220 V. Otpornost grejalice je R = 11 O.
a) Kolika je snaga grejalice ?
b) Koliki je izvreni rad ako grejalica radi 5 sati ?

3.2.11. Kroz elektrinu peglu protie struja I = 3,5 A za vreme od 50 minuta i oslobodi koliinu toplote od
1 575 KJ. Kolika je otpornost pegle ?

3.2.12. Kroz metalni provodnik otpora 10 O ravnomerno protekne naelektrisanje od 40 C u toku od 20
minuta. Kolika se koliina toplote pri tome oslobodi u provodniku ?

3.2.13. Kroz popreni presek gvozdene ice protekne 1810
25
elektrona za t = 6 s i pri tome se oslobodi
toplotna energija Q = 800 J ( W = Q ) Kolika je duina ove ice ako joj je popreni presek S = 2,5 mm
2
?

3.2.14. Kolika mora biti korisna snaga motora P
m
koji za t = 10 s podigne teret od F = 49,0510
3
N na
visinu l = 3 m ?

3.2.15. U kolu se nalaze generator i motor. Ampermetar pokazuje struju u kolu I = 15 A, a voltmetar napon
generatora U' = 230 V i napon motora U = 218 V. Kolika je snaga generatora,motora i snaga gubitaka u
provodnicima ?
3.2.16. Snaga instalisanih sijalica u stanu iznosi 400 W. Ako se uzme da jedna etvrtina sijalica proseno
svetli 5 h dnevno. Koliko e iznositi raun za naplatu utroene elektrine energije za ceo mesec, ako je cena
kotanja 1 KWh 3,5 dinara ?
85


3.2.17. Motor snage P = 5 KW i napona 110 V napaja se iz generatora napona od 120 V udaljenog 150 m.
Koliko iznosi presek provodnika ( dve ice ), ako je on od bakra ( = 0,0175 Omm
2
/m ) ?

3.2.18. Koliki je otpor hladnog vlakna od volframa sijalice od 200 W i 125 V ako se pri radu vlakno zagreje
na temperaturu od 2 600 C ? ( o = 0,0045 1/C )

3.2.19. Elektrini motor prima elektrinu snagu od 8 KW i ima etepen iskorienja q = 0,85. Kolika je
korisna snaga motora ?

3.2.20. Voltmetar je stalno prikljuen na 220 V. Ako je otpor voltmetra 10 000 O, kolika je njegova
potronja ( Dulovi gubici zagrevanje voltmetra ) za godinu dana ?

3.2.21. Bakarni vod ( dve ice ) duine 200 m i preseka 25 mm
2
napaja prijemnik ija je struja 120 A pri
naponu od 220 V. Koliki je napon na poetku voda, i kolika je snaga izvora ?

3.2.22. Koliko treba da se promeni popreni presek provodnika dvoinog voda da bi gubici ostali
nepromenjeni u sluaju kada se napon povea dva puta a snaga ostane ista ?

3.2.23. Greja napravljen od bakarnog provodnika prikljuen je na mreu konstantnog napona. Pet sekundi
posle prikljuenja na mreu snaga je iznosila P
1
a nakon 1 sata P
2
. Kakav je tih odnos snaga ?

3.2.24. Potrebno je napraviti greja koji kada se prikljui na mreu napona U = 220 V, zagreje dva litra vode
od 15 C na 100 C za 10 minuta. Stepen korisnog dejstva grejaa je q = 70 %. Na raspolaganju je ica od
hromonikla ( = 1,37 Omm
2
/m ) prenika d = 0,2 mm, koju treba spiralno namotati na izolacioni valjak.
Kolika je ukupna duina upotrebljene ice ?

3.2.25. Ako bi se greja iz predhodnog zadatka pravio od bakarne ice istog prenika kolika bi tada iznosila
duina potrebne ice ? Dati komentar, vezan za elektrine otpornike.

3.2.26. Prenos snage P = 100 MW treba da se obavi na rastojanju l = 100 km pomou dvoinog voda
napravljenog od materijala ija je specifina otpornost = 0,02 Omm
2
/m, uz maksimalni dozvoljeni gubitak
snage usled zagrevanja voda od AP = 10 %. Koliko treba da iznosi popreni presek provodnika voda u tom
sluaju ako je napon na poetku voda: a) 100 KV; b) 10 KV?

3.2.27. Kroz provodnik protekne 810
19
elektrona u toku 4 s. Za to vreme se u ici oslobodi koliina toplote
od 670 J. Koliki je otpor provodnika ?

3.2.28. U jednom provodniku otpora 150 O stalna struja za 40 min izvri rad od 36 MJ. Koliko elektrona u
svakoj sekundi proe kroz popreni presek provodnika ?

3.2.29. Usled preoptereenja gradske mree napona U = 220 V snaga grejaa opadne sa P
1
= 1 000 W na
P
2
= 800 W. Izraunati koliki je pad napona u mrei, predpostavljajui da otpor grejaa pri tome ostane isti.

3.2.30. Dalekovodom se prenosi snaga P = 1 MW pri naponu U = 6 KV. Otpor voda dalekovoda je
R = 3,6 O. Koliki je stepen korisnog dejstva prenosa dalekovoda ?

3.2.31. Pri kolikom naponu treba prenositi elektrinu energiju na rastojanje l = 10 km da bi pri gustini struje
J = 0,5 A/mm
2
gubici u provodnicima bili 1 % od predate snage. Specifini otpor provodnika iznosi
= 0,12 Om.

3.2.32-. Za vlakno sijalice snage P = 100 W, predviene za napon U = 220 V, koristi se 45 mg volframa.
Radna temperatura vlakna od volframa je 2 400 C, a specifina masa volframa
m
= 19,3 g/cm
3
.
Odrediti
potrebnu duinu i prenik vlakna.

86


3.2.33. U provodniku poprenog preseka S i duine l uspostavljeno je elektrino polje E i gustina struje
I. Izvesti izraz za koliinu toplote, u funkciji navedenih veliina, koja se oslobodi u ovom provodniku u jedinici
vremena.

3.2.34. etiri otpornika otpornosti R
1
= 4 O; R
2
= 3 O; R
3
= 2 O i R
1
= 1 O, veyana su tako da im je
ekvivalentna otpornost jednaka 1 O. Kolika je snaga na na otporniku R
1
P
1
ako je na drugom otporniku R
2

snaga P
2
= 27 W ?

87


4. VEZIVANJE OTPORA I KIRHOFOVA PRAVILA ( ZAKONI )

4.1. PRVI KIRHOFOV ZAKON

4.2 DRUGI KIRHOFOV ZAKON

Elektromotorna sila je sila koju stvara elektrini izvor. Zahvaljujui njoj kroz kolo protie struja, jer je ona
svojom potencijalnom razlikom ( koja se stvara na izvoru usled pretvaranja neke neelektrine veliine u
elektrinu ) omoguila usmereno kretanje elektrona ( od ka + , sa tim da je tehniki smer obrnut, tj. od + ka
) .Ona je istog smera kao i struja, pa se obeleava sa predznakom +.
Suprotno elektromotornoj sili postoji i kontraelektromotorna sila koja deluje suprotno od smera struje
( tehniki smer ) pa se ona obeleava sa predznakom . Kontraelektromotorna sila se javlja kod motora
( koji imaju suprotan proces rada ) , kao i kod izvora ( generatora ) koji se suprotno veu ( pogreno ) u odnosu
na smer struje.
Kako se elektrini otpori suprostavljaju prolasku elektrine struje, moemo konstantovati da e oni svojom
nekom silom da se suprostavljaju tom prolasku struje. Ta sila kojom se otpornik suprostavlja prolasku elektrine
struje naziva se elektrootporna sila. Elektrootporna sila je jednaka omskom padu napona, jer da bi se ova sila
savladala na datom otporniku mora da deluje odreeni napon ( pad napona ) koji je brojno jednak
elektrootpornoj sili ali suprotnog smera. To znai da je elektrootporna sila jednaka:
E
R
= IR = U
R
. Ona je takoe obeleena sa predznakom , jer se suprostavlja prolasku struje.

Opti je zakljuak, da je samo elektromotorna sila pozitivna ( istog je smera kao i struja ), dok su druge dve
negativne. Predznak + ili moe se odrediti i na osnovu potencijala, koji idui u smeru struje ili raste ili
opada za datu elektrinu silu. Ako potencijal raste idui u smeru struje sila je pozitivna, a ako opada sila je
negativna.
Konkretno za dato kolo na slici 4 sledi:

E
1
I R
1
+ E
2
I R
2
I R
3
E
3
I R
4
I R
5
I R
6
= 0

Prvi Kirhofov zakon govori o strujama u vornom
mestu ( sl.3 ). On glasi: Zbir svih struja koje ulaze u
jaedn vor jednak je zbiru svih struja koje iz njega
izlaze. To znai, za nau sliku:
I = I
1
+ I
2
+ I
3
ili I I
1
I
2
I
3
= 0.
to znai, da je algebarski zbir svih struja u vornom
mestu jednak 0, s tim da se struje koje ulaze u vor
ozunae sa + , a izlazne za predznakom
Da bi se drugi Kirhofov zakon mogao praktino
primenjivati u praksi treba pre toga poznavati
elektrine sile ( veliine ) koje teraju struju
(elektrone ) kroz elektrino kolo, slika 4, ili se pak
njoj suprostavljaju. To su:
1. elektromotorna sila E
2. kontraelektromotorna sila E
K
i
3. elektrootporna E
R

R
2

R
3

R
1

I
I
1

I
2

Sl.3.
I
3

+
+
I
R
1

E
1

R
6

R
5

Sl.4.
E
2
+
R
2

R
3

R
4

E
3

88


Navedeni izraz predstavlja drugi Kirhofov zakon, koji glasi: ZBIR SVIH ELEKTRINIH SILA U
ZATVORENOM KOLU ( KONTURI ) JEDNAK JE NULI, potujui njihove predznake.

Kako predhodnu jednainu moemo napisati:

( E
1
+ E
2
) E
3
= I R
1
+ I R
2
+ I R
3
+ I R
4
+ I R
5
+ I R
6

E
1
i E
2
.... predstavljaju elektromotorne sile ( potencijal raste idui u smeru struje ),
E
3
.... kontraelektromotorna sila ( potencijal opada idui u smeru struje )
IR
1
, IR
2
.... IR
6
.... elektrootporne sile tj. omski pad napona ( potencijal opada idui u smeru struje ).
Konano, drugi Kirhofov zakon se moe definisati i na sledei nain ( zadnji obrazac ), algebarski zbir svih
elektromotornih i kontraelektromotornih sila jednak je zbiru svih omskih padova napona u zatvorenoj
konturi ( petlji ), odnosno zatvorenom kolu.
Navedena definicija se moe matematiki napisati :

E E = EI R

4.2.VEZIVANJE OTPORA

R e d n a v e z a

Ako umesto E
1
, E
2
i E
3
u kolu prema slici 9 prikljuimo samo jedan izvor koji daje napon U, tada drugi
Kirhofov zakon za to kolo glasi:
U = I R
1
+ I R
2
+ I R
3
+ I R
4
+ I R
5
+ I R
6
/ : I U / I = R
1
+ R
2
+ R
3
+ R
4
+ R
5
+ R
6
.
Sledi, kod redne veze otpora ukupni ( ekvivalentni ) otpor je jednak zbiru pojedinanih :

a reciprona vrednost ekvivalentne provodnosti je jednaka zbiru reciprocnih vrednosti pojedinanih
provodnosti:

P a r a l e l n a v e z a

Prema prvom Kirhofovom zakonu, za sliku 8, sledi I = I
1
+ I
2
+ I
3
= U / R
1
+ U / R
2
+ U / R
3
/ : U
I / U = 1 / R
1
+ 1 / R
2
+ 1 / R
3

Dakle, kod paralelne veze, ukupna provodnost jednaka je zbiru pojedinanih provodnosti.

n
G G G G
1
....
1 1 1
2 1
+ + + =
n
R R R R + + + = ....
2 1

n
R R R R
1
....
1 1 1
2 1
+ + + =
n
G G G G + + + = ....
2 1

89


M e o v i t a v e z a , je kombinacija dveju predhodnih veza.

V e z a u t r o u g a o i v e z a u z v e z d u i n j i h o v a t r a n s f o r m a c i j a

Transformacija je potrebna, kako bi se nakon nje olakao postupak pri reavanju zadatka.
Kod transformacije ( pretvaranja ) veze otpora u zvezdu u vezu u trougao i obrnuto, slika 5, vai opte pravilo
da otpor izmeu stezaljki 1 - 2, 2 - 3 i 3 1 ostane konstantan za obe veze ( ovo vai i za ostale veze ).
Primenjujui ovo pravilo dolazi se do sledeih izraza, pomou kojih se direktno prelazi sa veze u trougao u vezu
u zvezdu i obrnuto.:

12
R =
1
R +
2
R +
3
2 1
R
R R

13 23 12
13 12
1
R R R
R R
R
+ +

=

23
R =
3 2
R R + +
1
3 2
R
R R

13 23 12
23 12
2
R R R
R R
R
+ +

=

2
3 1
3 1 13
R
R R
R R R

+ + =
13 23 12
23 13
3
R R R
R R
R
+ +

=

gde su:
- R
12,
R
23
, R
13
... otpori u trouglu, slika 5 a)
- R
1
, R
2
i R
3
... otpori u zvezdi, slika 5 b).

o o
o
1 2
3
R
12

R
13
R
23

-
- -
1 o o 2
o
3
R
3

R
1
R
2

-
Sl.5.
a)
b)
90


Z A D A C I :

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

4.6.

Koliki je ekvivalentni otpor, prema sl. 4.1 ?
Koliki je ekvivalentni otpor prema sl.4.2 ?
A o o B
R R
R R
Sl.4.1.
A o o B
R R
R R
Sl.4.2.
A o o B
R R
R R
Sl.4.3.
R R R
A o o B
Sl.4.4.
A o o B
R R R
Sl.4.5.
A o o B
R R R R
Sl.4.6.
91


4.7.

4.8.

4.9.

4.10.

Koliki je ekvivalentni otpor, izmeu
taaka A i B; na slici 4.7 ?
Kolika je ekvivalentna otpornost, prema
Slici 4.8, izmeu taaka:
a) A i C,
b) B i C i
c) A i B
Brojni podaci: R
1
= 1O; R
2
= 2 O; R
3
= 5 O;
R
4
= 6 O; R
5
= 3 O i R
6
= 4 O.
U kolu na slici 4.9. poznato je:
R
1
= 300 O; R
2
= 600 O; R
3
= 600 O;
R
4
= 180 O; R
5
= 200 O; R
6
= 400 O;
R
7
= 300 O.
Koliki je ekvivalentni otpor izmeu taaka
A i B, kada je:
a) P otvoren;
b) P zatvoren.
Ako se za take A i B grupe od 5 otpornika
prikazane na sl.19. prikljui otpornik otpornosti
R
4
, ekvivalentna otpornost izmeu taaka A i B
iznosi R
e
. Kolika e biti otpornost R
2
ako je:
R
1
= 9 O; R
4
= 2,2 O; R
e
= 1,716 O

R R
R R
A o o B
-
C
-
D
R
Sl.4.7.
o o
R
1
R
2

R
5

R
4
R
6

o
C
A B
R
3

Sl.4.8.

R
1

R
7

R
2

R
5

R
6

R
3
R
4

P
o o
Sl.4.9.
- A - - B
C
R
1

- D
R
1

R
2
R
1

R
4

R
1

Sl.4.10.
B A
92


4.11.

4.12. Kada se dva otpornika veu redno, njihova ekvivalentna otpornost jednaka je R = 40 O, a kada se veu
paralelno, onda je ekvivalentna otpornost jednaka R' = 10 O. Kolike su otpornosti ovih otpora ?

4.13.

4.14.

4.15.

etiri otpornika poznate otpornosti vezani su kao
to je prikazano na slici 4.11. Ako je ekvivalentna
otpornost izmeu taaka 1 i 2 R
12
, odrediti
nepoznatu otpornost R
5
.
Brojni podaci: R
1
= 2 O; R
3
= 100 O; R
4
= 40 O;
R
5
= 60 O; R
12
= 42,7 O.
Odrediti ekvivalentnu otpornost izmeu taaka
A i B prikazano na slici 4.13.
Brojni podaci: R
1
= R
2
= R
3
= 6 O;
R
4
= R
5
= R
6
= 2 O.
Dvanaest jednakih otpora otpornosti R vezani su
tako da ine stranicu jedne kocke, kao na slici 4.14.
Odrediti ekvivalentnu otpornost izmeu sledeih
temena kocke:
a) A i B;
b) A i C,
c) A i G.

Brojni podaci : R = 12 O.
Grupa od pet otpornika poznatih otpornosti,
vezana je prema slici 4.15.
Odrediti ekvivalentnu otpornost, i to:
a) izmeu taaka A i B;
b) izmeu taaka C i D.

Brojni podaci: R
1
= R
2
= 4 O; R
3
= R
4
= 6 O;
R
5
= 2 O.
R
5
R
6
R
1
R
3

R
4

Sl.4.11.

1 2
- -
C

R

R

R
F

G

E

R
R
H
R
R
R
D
A
Sl.4.14
.
R
B
R
1

R
2

D
A
C
Sl.4.15.
R
3

B
R
4

R
5

-
-
-
-
R
1

R
4

R
5

R
3

R
2

R
6

A - - B
Sl.4.13.
93


4.16.

4.17.

4.18.

4.19.

U kolu prikazanom na slici 4.17, poznate su sve
otpornosti. Kolika je otpornost izmeu taaka A i B ?

Brojni podaci:
R
1
= 3 O; R
2
= 2 O; R
3
= 1 O; R
4
= 1 O; R
5
= 5 O;
R
6
= 2 O; R
7
= 3 O; R
8
= 5 O.
Izraunati otpornost izmeu taaka A i B, na slici
4.18, ako je prekida P zatvoren, i ako je prekida P
otvoren.

Brojni podaci : R = 5 O.
Izraunati otpornost izmeu taaka A i B na slici
4.19, ako je prekida P otvoren, i ako je prekida P
zatvoren.

Brojni podaci: R
1
= 100 O; R
2
= 50 O; R
3
= 75 O;
R
4
= 120O.
R
2

R
1

R
3

R
4

P
A
B
Sl.4.19
.

R
R
-
R
R R
P
R R
B
A -
Sl.4.18.
Odrediti ekvivalentnu otpornost izmeu
taaka A i B za kolo prikazano na slici 4.16.

Brojni podaci:
R
1
= R
2
= 16 O; R
3
= R
4
= R
5
= 6 O;
R
6
= R
7
= 4 O.

- - o B A o
-
-
R
1

R
5

R
6

R
7

R
2

R
3

R
4

Sl.4.16.
Sl.4.17.
R
4

R
8

R
6
R
7

R
5

R
2
R
3

R
1

o A B o
94


4.20.

.

4.21. ta e pokazivat idealni instrumenti u prostom kolu na slici 4.21, ako se prekida postavi u sva tri
poloaja ?
Brojni podaci: E = 40,5 V; R
g
= 0,8 O; R
1
= 4,2 O; R
2
= 2,7 O; R
3
= 8,5 O

4.22.

4.23.

Kolo na slici 4.22 ima sledee podatke:
E
1
= 10 V; E
2
= 50 V; U = 10 V; R
1
= 5 O; R
2
= 10 O.
Odrediti struju u kolu, i to:
a) napon U ima vei potencijal u taki A u odnosu
na taku B
b) napon U ima vei potencijal u taki B u odnosu
na taku A.
Za kolo na slici 4.23. izraunati struju, i sve pojedinane
napone i pojedinane snage ( prikazane na slici ) i objasniti
zakon o odranju energije u datom kolu.

Brojni podaci:
E
1
= 48 V; E
2
= 24 V; R
g1
= 0,4 O; R
g2
= 0,2 O;
R
1
= 28 O; R
2
= 11,4 O.
Ako ampermetar na slici 4.20 pokazuje struju od I = 2,5 A,
koliki e biti njegov unutranji otpor R
A
?

Brojni podaci : R = 48 O; U = 230 V.

ta e pokazati ampermetar nakon ukljuenja prekidaa P?
A
-
R
P
U
R
A

A -
B
Sl.4.20.
- -
R
2

E
1

+
R
1

I
E
2

+
U
B A
Sl.4.22
.
R
1
R
2

U
R1
; P
R1
U
R2
; P
R2

E
1
; R
g1
E
2
; R
g2

+ +
U
g2
; P
g2
U
g1
; P
g1

Sl.4.23.

V
1

V
2

V
3

V
4

A
E;R
g

+
1 - - 3
- 2
P
R
2

R
3

Sl.4.21.
R
1

95


4.24.

4.25.

4.26.

4.27
.

Dato je kolo na sl.4.24. Nai unutranju otpornost R
g

generatora, ako je ems E = 40 V; otpornost potroaa
R = 17 O, a struja u kolu I = 2 A.

Nai struje u svim granama kola na slici 4.25, ako je
dato:
E = 75 V; R
1
= 3 O; R
2
= 15O; R
3
= 10O; R
4
= 6 O

Za kolo na slici 4.27. poznato je :
E
1
= 16 V; E
2
= 8 V; R
g1
= 8 O; R
g2
= 2 O;
R
1
= 6 O; R
2
= 20 O.
Odrediti potencijale taaka A, B i C u odnosu
na referentnu taku 0 ( zemlja masa ).

-

- -

C
+

R
g1

E
1

B
R
1

A
E
2

+
I
R
g2

R
2

0
Sl.4.27.

I
U
R
g

E
+
B

-
A
-
Sl.4.24.
R
-
-
- -

+
I
1

I
2

A
R
1
R
2

B D
E
I
3
I
4

R
3
R
4

I
C

Sl.4.25.
Za kolo na sl. 4.26. dati su sledei podaci:
R
g2
= R
g3
= R
g4
= 5 O; R
1
= R
2
= 20 O;
E
1
= 20 V; E
2
= 40 V; E
3
= 60 V; E
4
= 25 V.
Odrediti napone na svim otpornicima u
kolu, kao i potencijale u takama 2, 3 i 4 u
odnosu na taku 1 .

+
+
1
- - -
R
g2

E
2

+ 2
R
2

4
E
1

R
g3

R
1

R
g4

E
4

-
+

Sl.4.26.
E
3

3
-
-
96


4.28.

4.29.

4.30.

4.31.

Dato je kolo prema slici 4.28 ( Vitstonov most ).
Kada je kliza B u naznaenom poloaju poznate su
sledee vrednosti:
R
1
= 50 O; R
2
= 57,5 O; R
3
= 60 O; R
4
= 93 O;
R
i
= 17 O; R
g
= 90 O; E = 24 V;
Odrditi napon na galvanometru U
AB
, struju kroz
galvanometar I
g
te pad napona U
i
na otporu R
i
.
Za dato kolo prema slici 4.29, poznati su
sledei podaci:
R
1
= 2 O; R
2
= 2 O; R
3
= 2 O; R
4
= 17 O;
R
5
= 3 O; R
6
= 1 O; R
7
= 1 O; R
8
= 7 O i
napon izvora U = 25 V.
Odrediti sve struje u granama datog kola.
Kada na polove generatora ems E
i
i unutranje otpornosti
R
i
prikljuimo otpornike otpornosri R
1
i R
2
vezane na red,
kao na sl.4.30, u tako formiranom kolu protie struja I
1
.
Ako nakon toga na polove istog generatora prikljuimo
ove otpornike u paralelnoj vezi, kroz otpornik R
1
protie
struja I
1
(kao u predhodnoj vezi), dok je napon na
krajevima generatora tada jednak U. Odrediti ems E i
njegovu unutranju otpornost R
i
.

Brojni podaci: U = 10 V; R
1
= 5 O; R
2
= 10 O.
R
1
R
4
R
7
R
3
R
6

R
2
R
5
R
8

o o
U
Sl.4.29.
R
3
R
4

-
-
B

E
R
i

+
- -
Sl.4.28
.
A
g R
g

R
1
R
2

P
1
+
E
P
2

R

R R
R
1
Sl.4.31.
Za kolo prikazano na slici 4.31, odrediti takvu otpornost
R
1
da pri zatvorenom prekidau P
1
i otvorenom
prekidau P
2
u grani sa izvorom ems E bude isti
intenzitet elektrine struje kao i pri otvorenom prekidau
P
1
i zatvorenom prekidau P
2
. Koliki je intenzitet te
elektrine struje ?
Brojni podaci : E = 12 V; R = 10 O; a unutranji otpor
izvora je zanemarljiv.

R
1

E
i
;R
i

R
2

I
Sl.4.30.
+
97


4.32.

4.33.

4.34.

4.35. U kolu su ukljuene srebrna i aluminijumska ica jednakih duina i prenika. Koliki je odnos koliina
toplote koje se izdvajaju u tim icama kada su ice povezane:
a) redno ; b) paralelno ?
Specifine otpornosti ica su :
Ag
= 0,0147 Omm
2
/m;
Al
= 0,0263 Omm
2
/m.

4.36. Strujno kolo sastavljeno je od akumulatora i otpornika otpora 10 O. Ako na red sa otporom ukljuimo
voltmetar, on pokazuje istu vrednost kao kada ga ukljuimo paralelno otporu. Unutranji otpor voltmetra je 1
000 O. Odrediti unutranji otpor akumulatora.

U kolu prikazanom na slici 4.32 odrediti
napon izmeu taaka A i B i naznaiti
polaritet napona. Svi potrebni podaci su dati na
slici.
U kolu prema slici 4.33. poynato je:
R
1
= 4 O; R
2
= 2 O; R
3
= 6 O. U = 100 V
a) Odrediti otpor R
4
ako ampermetar pokazuje nulu.
b) Koliku jainu struje e pokazati ampermetat, ako se
zamene mesta ampermetra i izvora u datom kolu ?
Izraunati jaina struje koja protie kroz otpornik
R
2
, prema slici 4.34, ako je prikljueni napon na kolu
U = 10 V , a vrednost otpornika iznosi : R
1
= 5 O i
R
2
= 20 O

+
10 V
2 O
6 O
2 O
6 O
5 O

Sl.4.32.
- A
- -
C B
- D
2 O
A
o
U

R
1
R
3

R
2
R
4

o
Sl.4.33.
2R
1
2R
2

R
1
R
2

R
U

Sl.4.34.
o o
98


4.37.

4.38.

4.39.

4.40. Baterija ( izvor ) daje struju I
1
= 6 A ako je kratko spojena. Ako redno sa njom veemo otpor
otpornosti od 2 O, jaina struje je I
2
= 4 A. Koliki su unutranji otpor i elektromotorna sila izvora ?

4.41. Dva otpornika, otpornosti R
1
= 360 O i R
2
= 240 O, vezani su prvo paralelno a zatim redno na napon
U. Nai u oba sluaja, na kon otporniku je vea snaga i koliko puta.

4.42. Elektrini bojler ima dva grejaa. Kada je ukljuen jedan greja voda prokljua za 15 minuta, a kada
se ukljuen drugi za 30 minuta. Koliko je vremena potrebno da voda prokljua kada su ukljuena oba grejaa i
to:
a) redno vezana,
b) paralelno vezana ?

Elektromotorna sila generatora je E = 135 V, a njegova
unutranja otpornost 0,5 O. Kolike e vrednosti pokazivati
idealni voltmetri V
1
i V
2
u kolu prikazanom na slici 4.37,
ako su otpori R
1
= 2 O i R
2
= 20 O ?
Dva jednaka otpornika po 4 O vezana su paralelno i
prikljuena na izvor, pri emu voltmetar pokazuje 6 V,
Slika 4.38. Ako se iskljui jedan otpornik, voltmetar
pokazuje 8 V. Koliki su elektromotorna sila E i unutranji
otpornik izvora r ?
Voltmetar je idealan.

Kako e se promeniti vrednosti koje pokazuju
voltmetri V
1
, V
2
, i V
3
, prema slici 4.39, ako se kliza
koji klizi po kliznom otporniku R
1
pomeri ulevo ?
Voltmetri su idealni.
V
1

V
2

R
2

+ E
Sl.4.37
.
R
1

V
+
E ; r
R
1

R
2

Sl.4.38.
V
2
V
1

V
3

+
E
R
R
1

Sl.4.39.
99


4.43.

4.44.

4.45.
4.45.

4.46.

4.47. Za predhodni zadatak, sl.49, izraziti pad napona na unutranjem R
i
U
i
, preko parametara: E; R
i
i R.

4.48.

ta e pokazivati ampermetar, sl.4.43, posle
zatvaranja prekidaa P ako je pre zatvaranja
pokazivao 9 A ?
Napon koji je doveden ovom kolu je
konstantan
Pre zatvaranja prekidaa P, prema sl.4.44,
ampermetar je pokazivao 6A. ta e pokazati
ampermetar posle zatvaranja prekidaa, ako je
napon U konstantan za celo kolo.
Do zatvaranja sklopke P, sl.4.45,
ampermeter je merio 2 A. Koliku e
jainu struje izmeriti ampermetar nakon
zatvaranja sklopke P, ako se ukupni
napon kola ne menja ?
Za kolo na slici 4.46, zraziti napon U preko parametara
kola : E; R
1
i R.
Za kolo prema slici 4.48 poznato je:
E = 240 V; R
i
= 1 O; R = 50 O.
Paralelno otporu R prikljuen je idealni ampermetar ( R
A
= 0 )
Koju e vrednost pokazivati ampermetar ( kada se ukljui
prekida P ) ?.

A
R
i

R
P
+
E
Sl.4.48
.

A
R R
R R
- -
-
P
o o
Sl.4.43
.
- - - - o o A
P
R R R
Sl.4.44.
A

R
R R R
P

o o
- - - -
Sl.4.45.

U
+
R
i

R
E

-
-
Sl.4.46.
100


4.49.

4.50.

4.51.

4.52. Za predhodni zadarak napisati izraz za snagu gubitaka P
i
koja se troi u samom izvoru
( Dulovi gubici ). Potrebni parametri su: E; R
i
i R.

4.53. Zadani su parametri naponskog izvora, sl.53, ( E; R
i
) i otpor potroaa R. Preko navedenih
parametara napisati izraz sa stepen korisnog dejstva uzvora.

4.54. Koliki je stepen korisnog dejstva ( iskorienja ) kod naponskog generatora ako je unutranji otpor
izvora R
i
jednak otporu potroaa R ? Reenje analizirati uz dokaz ( odgovarajui izraz ).

4.55. Na slici 53 su dati parametri naponskog izvora ( E ; R
i
) i otpor potroaa R. Kod kojeg odnosa
veliina R
i
i R e stepen korisnog dejstva biti maksimalan (q = 1 ) ?

4.56. Dva jednaka iana otpora vezana su paralelno i prikljuena na izvor konstantnog napona. Jedan od
otpora ( nazovimo ga prvi ) postavljen je na prozorskoj dasci u toploj sobi, a drugi van prozora - na zimi.
Koji e od otpora imati veu snagu ? Reenje proanalizirati.

4.57. Dva jednaka iana otpora vezana su redno i prikljuena na izvor konstantnog napona. Jedan od otpora
( nazovimo ga prvim ) postavljen je na prozorskoj dasci u toploj sobi, a drugi van prozora na zimi. Koji od
otpora e imati veu snagu ? Reenje prokomentarisati.

Koju vrednost struje pokazuje idealni ampermetar, prema
slici 4.49, ako su dati sledei parametri: E, R
i
i R ?
Dva idealna ampermetra prikljuena su u elektrino
kolo prema slici 4.50. Koji je odnos njihovih pokazivanja ?
Potrebni parametri su obeleeni na slici.
Preko parametara naponskog izvora ( E i R
i
) i otpora
potroaa R, slika 4.51, napisati izraz za snagu P koja se
troi na potroau ija je otpornost jednaka R.

A
R
i

R
+
E

Sl.4.49.
A
2

R
R
i

+
E
A
1

I
2

I
1

Sl.4.50.

R
i

R
+
E

Sl.4.51.
101


4.58.

4.59.

4.60.

4.61.

Na slici 4.58 poznato je: I
1
= 3 A; I
2
= 2,4 A;
E
1
= 70 V; E
2
= 20 V; R
1
= 8 O; R
2
= 5 O.
Koliki je napon U
AB
?

Na slici 4.59 prikazan je deo sloenog kola.
Ako je dato: E
1
= 100 V; E
2
= 130 V; I = 8 A;
R
1
= 3 O; R
2
= 4 O; U
CA
= 70 V, izraunati
struje I
1
i I
2
, koristei jednaine koje
predstavljaju Kirhofova pravila.
Pet otpornika R
1
, R
2
, R
3
, R
4
; R
X
i izvor E
unutranje otpornosti R
i
vezani su prema sl.4.60.
Ako voltmetar pokazuje napon U
V
= U
4
= 110 V
izraunati:
a) napon izmeu taaka D i B U
DB
;
b) vrednost otpora R
X
;
c) ta e pokazati voltmetar ako pregori
otpornik R
1
?
Brojni podaci:
E = 127 V; R
i
= 2 O; R
1
= 70 O; R
2
= 120 O;
R
3
= 60 O; R
4
= 275 O.

o -
-
-
R
1

A
B
+
E
I
1

U
AB
E
+
R
2

.
I
2

Sl.4.58.

C
R
1

A
I
- -
-
+
E
1

R
2

I
1

+
E
2

I
2

Sl.4.59.
Sl.4.60.
R
2
R
3

E; R
i

+

R
X

I
R
1
R
4

V
I
2

I
3

I
1

-
-
-
C
D A
- B
I
4

102


4.61.

4.62.

4.63.

4.64.

Odrediti otpornost R tako da pri zatvorenom
prekidau P
1
i otvorenom prekidau P
2
jaina struje kroz
ampermetar ostane ista kao i kod otvorenog prekidaa P
1

i zatvorenog prekidaa P
2
, prema slici 4.61.

Brojni podaci: E = 10 V; r = 1,73 O.
Na izvor napona U = 63 V prikljueni su otpornici prema
slici 4.62. Jaina struje u otporniku R
2
je I
2
= 4 A, snaga na
otporniku R
3
je P
3
= 36 W, a R
4
= 2 O. Ukuona snaga kola je
P = 945 W. Navedeni podaci odgovaraju u neposrednom
ukljuivanju kola na izvor, tj. Pri temperaturi u
o
= 20 C, na
kojoj je R
1
= R
1o
= 3 O.
Posle izvesnog vremena R
1
se zagreje na temperaturu
u = 106 C ( o = 0,0039 1/C ). Ostali otpornici su od
materijala ija otpornost ne zavisi od temperature. Odrediti:
a) I
1
; I
3
; I
4
i U
BC
na poetku, pri temperaturi u
o
= 20 C;
b) R
3
i R
2
;
c) I
1
'; I
2
'; I
4
'; P
3
' i u kupnu snagu P na temperaturi
u = 106 C
Na kolo prema slici 4.63. dovedena je ems koja je
konstantna ( E = konst. ). Kako e se promeniti
naponi U
AB
i U
BC
ako se prekida P zatvori ?
Brojni podaci:
E = 72 V; R
1
= 2,5 kO; R
2
= 1,5 kO; R
3
= 1,5 kO
i R
4
= 1,5 kO.
U kolu na slici 4.64, snaga na otporniku R
2
iznosi P
2
.
Kolika je ems E i struje I
1
, I
2
i I
3
?

Brojni podaci:
E = 200 W; R
1
= 23 O; R
2
= 4,5 O; R = 8 O; r = 1 O.

R
2

I
2

I
3

I
4

B
R
3
; P
3

C
R
1

R
4

I
1

- - -
A
U
Sl.4.62
.
P
1

+
E
P
2

A
Sl.4.61.
r r
r
R
E
B
- - - A C
R
1
R
2

R
3

P
R
4

Sl.4.63.
r
R
+
E
I
2
I
1

R
2

R
1

I
Sl.4.64
103


4.65.

4.66.

4.67. Dva iana grejaa od nihroma prenika d = 0,5 mm treba tako projektovati da, vezani pojedinano i
paralelno i prikljueni na napon U = 220 V, mogu da daju snage: 500 W, 1000 W i 1500 W.
Radna temperatura grejaa u sva tri sluaja je priblino ista i iznosi 900 C. Kolike su potrebne duine ica za
oba grejaa ? (
nihroma
= 10010
8
Om; o
nihroma
= 0,0004 1/C na temperaturi 0C )

4.68. Odrediti potrebne duine ice od hromonikla koje daju, pri naponu U = 220 V, snage grejaa iznose:
1 500 W; 1 000 W i 500 W. Prenik ice je d = 0,6 mm, a radna temperatura 850 C. Koje sve ukupne snage
moemo dobiti raznim vezivanjem ( rednim, paralelnim, meovitim ) ova tri grejaa smatrajui da se otpornost
grejaa pri tome ne menja sa promenom temperature i da se cela veza prikljuuje na napon U = 220 V.
(
hromonikal
= 13710
8
Om ; o
hromonikal
= 210
7
1/C ~ 0 )

4.69.

Za kolo sa slike 4.65 poznate su sledee
vrednosti: R
g
= 0,8 O; I = 0,5 A; R
2
= 24 O;
R
3
= 10 O; R
4
= 15 O i snaga na otporu R
3

P
3
= 14,4 W.
Odrediti:
a) otpornost R
x
i ems izvora E;
b) snagu otpornika R
3
, P
3
kada se
iskljui prekida P.
Za dato kolo prikazano na slici 4.66 odrediti R
x
i
ems E, ako je:
R
1
= R
2
= 5 KO; R
3
= 1,5 KO; R
4
= 2 KO;
I
1
= 2,4 mA; I
3
= 1,6 mA.
Ako su nominalne snage, pri naponu U = 220 V za grejae prema slici
4.69. jednake: P
1
= P
3
= 100 W, a P
2
= 500 W, koje snage se dobiju ako
se na izvor prikljue sledei prikljuci:
a) 2 i 3; b) 1 i 3; c) 1 i 4; d) 3 i 4; e) 1 i 4 i istovremeno kratko
spoje 2 i 4; f)1 i 4 i istovremeno prespoje 1 i 3, i 2 i 4 ?
Smatrati da je, priblino, temperatura grejaa u svim sluajevima ista.

( Napomena: Ovakve veze grejaa koriste se kod elektrinih tednjaka. )
- -
Sl.4.69.
- - 1 2
R
1

R
2

R
3

4 3
+
I
2

R
2

I
I
3
I
4

E
U
34
R
4
R
3

I
E
R
X

R
g

P
+
Sl.4.65.
-
-
-
-

R
x

I
1
B
+
E
I
3

R
4

R
1
R
2
R
3

I
4

A
-
-

Sl.4.66.
104


4.70.

Maksimalna snaga svakog otpornika na slikama 4.70 a) i b) iznosi 48 W.
Kolike se maksimalne snage ( ukupne veze ) mogu ostvariti pomou navedenih veza ?

4.71.

4.72.

4.73. etiri otpornika istih otpornosti R = 10 O vezani su prema slici 4.73. i prikljueni na napon
U = 150 V. Odrediti pokazivanje idealnog voltmetra V
1
i idealnih ampermetara A
1
, A
2
, A
3
i A
4
kada je
prekida P:
a ) zatvoren,
b ) otvoren

Izraunati vrednost otpornika R
1
na slici 4.71, ako je:
U
CB
= 12 V; U
CD
= 10 V; R
2
= 4 O; R
3
= 2 O;
R
4
= 2 O.
U kolu na slici 4.72, napon izvora iznosi
U = 150 V.
Kolika su pokazivanja pojedinanih ampermetara
ako je otpor R = 30 O ?

R R
R R R
R
Sl.4.70 a) Sl.4.70 b)
A
2

A
1

A
3

A
4

U
R R R
o o
Sl.4.72.
- - -
-

A

R
2
R
3

C D
B
R
4

R
1

- C
Sl.4.71.
A
1

V
1

A
2
A
4
A
3

R
-
-
R R R
U
P

Sl.4.73.
105


4.74.
4.74.

4.75.

4.75. 4.76-.

4.77.

Za koju vrednost ems E u kolu na sl. 4.74. pri
zatvorenom prekidau P ne dolazi do skretanja
na ampermetru, ako je napon U = 50 V ?
Odrediti vrednost koju pokazuje ampermetar
zanemarljive unutranje otpornosti u kolu na slici
4.75, kod kojeg je:
E = 7,5 V; R
1
= 15 O; R
2
= R
3
= R
4
= 10 O.

Pri otvorenom prekidau P u kolu na sl. 4.76.
voltmetar pokazuje napon U
1
= 30 V. Kolika je
vrednost napona U
2
, koju e izmeriti voltmetar,
kada se zatvori prekida P ?
Kada se u kolu na slici 4.77 prikljuenom
na konstantan napon U, zatvori prekida P,
kako e nakon toga svetleti sijalice S
1
, S
2
i
S
3
? Reenje prokomentarisati ( koja e
sijalica svetleti jae a koja slabije i zato? )

-
A
R
-

+
E
P
R
g

R
U

Sl.4.74.
E A
+
R
1

R
2

R
4

Sl.4.75.
R
3

V
+
E
R
P
R R
R

-
-
Sl.4.76.

S
2

S
1

P
S
3
R

U
Sl.4.77.
-
- -
-

o
o
U
106


4.78.

4.79.

4.80.

4.81.

Na delu kola AB prikazanog na slici 4.78.
snaga koja se pretvara u toplotu ista je pri
otvorenom i pri zatvorenom prekidau.
Ako je R
1
= R
2
= R = 10 O, nai otpornost R
3
.
Za kolo na slici 4.79. poznato je:
R = 20 O; I = 0,05 A; q = 80 %.
Odrediti ems E i unutranji otpor izvora R
g
.
Pet otpornika ija je otpornost na temperaturi u
1

poznata vezani su kao na sl. 4.80. Izmeu taaka A i B
deluje stalni napon U. Otpornosti R
1
, R
2
;

R
3
i R
5
se ne
menjaju sa temperaturom, a temperaturni koeficijent
materijala od kojeg je nainjen R
4
je o. Na temperaturi
u
1
take C i D nisu na istom potencijalu. Odrediti
temperaturu u
2
na kojoj e take C i D biti na istom
potencijalu.
Na temperaturi u
1
= 20 C je: R
1
= 100 O; R
2
= 50 O;
R
3
= 48 O; R
4
= 20 O i o = 0,004 1/C.
R
1

+
E
- - A B
R
2

P

Sl.4.78.
R
3

R
g

2R
I
R R
R R R

+
E
Sl.4.79.
D
R
1
R
3

-
C
-
-
R
5

B -
A
R
2
R
4

U o o

Sl.4.80.

-
- -
-
R
1

R
2

R
1

R
2

Sl.4.81.
A o
B o
Odrediti ekvivalentni otpor izmeu taaka A i B,
prema slici 4.81, ako je R
1
= 800 O a R
2
= 200 O.
107


4.82. Odrediti ekvivalentnu otpornost izmeu taaka A i B, prema slici 4.82, ako je:
R
1
= 10 O; R
2
= 20 O; R
3
= 30 O; R
4
= 40 O i R
5
= 50 O.

4.83.

4.84. Odrediti potencijal take A, za kolo prema slici 4.84, ako je I
1
= 2 A i I
2
= 5 A.

4.85.

A o o B
- - - - - -
R
1
R
2
R
3
R
4
R
5

Sl.4.82.
V
+
5 V
3 O
1 O
10 V
+
1 O
2 O
Sl.4.83.
Koliki napon meri idealni voltmetar, za kolo
prema slici 4.83.
I
2

1 O
2 O
9 V
+
4 O
-
A
Sl.4.84.
4,5 V
+
2 O 1 O
4,5 V
+
I
1

-
I
S

0 o
o 2
o 3
- 1
E
+
R
2

I
2

R
1

I
1

Sl.4.85.
Odrediti napon U
10
na krajevima strujnog generatora u kolu
na slici 4.85.

Brojni podaci:
R
1
= 1 kO; R
2
= 2 kO; E = 6 V; I
S
= 5 mA
Potencijali taaka 2 i 3 u odnosu na taku 0 iznose:
V
2
= 7 V i V
3
= 17 V.
108


5. OSNOVNI POJMOVI IZ ELEKTRINIH MERENJA

5.1. MERENJE ELEKTRINE STRUJE ( AMPERMETAR )

PROIRENJE MERNOG DOMAAJA AMPERMETRA

Dakle,
I = I
A
+ I
S
= I
A
+ U
S
/ R
S
; U
S
= I|R
A
R
S
/ ( R
A
+ R
S
)| I = I
A
( R
A
+ R
S
) / R
S

A
S
S A
I
R
R R
I
+
=

m = ( R
A
+ R
S
) / R
S
R
S
= R
A
/ ( m 1 ) ;
A
I
I
m = .

I = m I
A

gde je:
R
A.
..... otpor ampermetra,
R
S
...... otpor anta ( otoke ),
I
A
....... struja koja prolazi kroz ampermetar,
I......... ukupna jaina struje
m...... konstanta koja govori za koliko puta je proiren merni domaaj ampermetra ( m = I / I
A
)

Elektrina struja se meri ampermetrom. On se vee redno
sa potroaem kojem merimo jainu struje, kao naslici.6.
Kako u kolu prilikom vezivanja ampermetra treba da ostane
nepromenjeno stanje ( nepromenjen otpor nepromenjena
struja),otpor ampermetra je vrlo mali ( R
A
<< R ).
Da bi ampermeter mogao meriti veu struju od
dozvoljene ( I
A
) paralelno mu se doda otpornik ( R
S
),
kroz koji e proticati deo struje ( I
S
), kao na slici 7.
Za ovaj deo struje je i povean merni domaaj
ampermetra, jer je ukupna struja ( koja je predmet
merenja ) jednaka zbiru ove dve.
Proirenje mernog domaaja se jo naziva antiranje,
a dodati paralelni otpornik naziva se otpor anta.

I
R
A
o o
U
Sl.6.
o
A
o
R R
A

I
A
R
S
I
S

I
Sl.7.
109


5.2. MERENJE ELEKTRINOG NAPONA ( VOLTMETAR )

PROIRENJE MERNOG DOMAAJA VOLTMETRA

gde je m konstanta koja govori za koliko puta se proiruje merni domaaj voltmetra.

Dalje sledi:
R
P
= R
V
U / U
V
R
V
= R
V
m R
V

( ) 1 m R R
V P
=

gde je: R
p
....... otpornost predotpornika
R
V ..........
otpornost voltmetra.
U..........ukupni napon koji je predmet merenja ( merni domaaj )
U
V
....... napon na voltmetru
m.......... konstanta proirenja mernog domaaja.
R
V
/ U
V
..... karakteristika voltmetra.

Napon se meri voltmetrom, koji se vee paralelno sa potroaem
iji napon elimo da izmerimo( sl.8 ). Od voltmetra se trai da mu
je unutranji otpornik to vei ( R
V
>> R ), kako se u kolu ne bi
menjala jaina struje prilikom ukljuenja i iskljuenja voltmetra,
odnosno da je ta promena zanemarljiva.Voltmetar meri napon na
svojim krajevima, no zbog paralelne veze to je i napon potroaa .
Voltmetar moe meriti vei napon od dozvoljenog , ako ispred njega
veemo jedan predotpornik ( sl.9 ) na kojem e se javiti odreeni pad
napona. Za ovaj pad napona poveava se ukupni napon, a samim tim
voltmetru je za taj iznos povean merni domaaj.

U = U
P
+ U
V
U
P
= U U
V
/: I
V
U / I
V
=( U U
V
) / I
V

R
P
= U / I
V
R
V
= R
V
( U / I
V
R
V
1 )

( )
V
V
V
P
U U
U
R
R = ;
V
U
U
m = ; U = m U
V

V
I
'
I
I
V

R
Sl.8.
R
V

Sl.9.
R U
I
V

R
S

V
I
R
V

U
S

U
V

o
o
-
-
110


5.3. MERENJE ELEKTRINOG OTPORA

UI METODA IU METODA

gde je: R..... tana vrednost otpornika,
R'....izmerana vrednost otpornika ( kolinik oitanja sa instrumenata ).
Slika a se koristi kod merenja vrlo velikih otpora ( R >> R
A
), kako bi se otpor ampermetra mogao zanemariti.
Slika b se koristi kod vrlo malih otpornika ( R
V
>> R ), kako bi bilo I
V
~ 0 ( I
V
<<

I ).

VITSTONOV MOST

Ako kroz galvanometar g ne protie struja ( sl. 11) sledi
da su take C i D na istom potencijalu ( V
C
= V
D
)
I
1
= I
2
; I
3
= I
4
; U
AC
= U
AD
; U
BC
= U
BD

I
1
R
1
= I
3
R
3
; I
2
R
2
= I
4
R
4

I
1
R
1
/ I
2
R
2
= I
3
R
3
/ I
4
R
4

4
3
2
1
R
R
R
R
= ..... uslov ravnotee mosta
Za sl.79. a) sledi:
R' = U' / I ; R = U / I = (U' U
A
) I
R = R' R
A

Apsolutna greka ( Ag ) iznosi :
A
g
= R' R = R
A
,
a relativna greka ( Rg ):
R
g
= Ag / R = R
A
/ R
Relativna greka u % iznosi :

| | % 100 =
R
R
R
A
g

Za sliku 79. b) sledi:
R' = U / I' ; R = U / I = U / ( I' I
V
)

V
R
U
I
U
R
=
'

Ag = U / ( I + I
V
) U /I ; I
V
/ I = R / R
V

( )
;
2
R R
R
R R I
UR
A
V V
g
+
=
+
=

| | % 100
+
=
R R
R
R
V
g

g
R
1
R
2

C
I
1

I
g
I
2

A B
I
3

R
3
R
4

I
4

- -
-
-
D
U
Sl.11.
A A
V V
I'
R
A

I
I
V

U'
R
V

U
R

I
V

I' R
A

I
R
V

R
U'
U

Sl.10. a) Sl.10. b)
- -
- -

111


Uslov ravnotee mosta se moe predstaviti i u sledeem obliku:

R
1
R
4
= R
2
R
3

Kada je ispunjen uslov ravnotee mosta, to znai da kroz dijagonalu CD ne protie nikakva struja. Vitstonov
most u praksi se koristi kod najpreciznijih merenja elektrinih otpornosti. Da bi se to moglo realizovati na
raspolaganju treba imati tri poznate otpornosti, galvanometar i izvor . Ti otpori su smeteni u jednu kutiju tzv.
kutija otpora , kako bi merenje bilo pojednostavljeno. Jedan od navedena tri otpornika mora biti i promenljiv,
kako bi se mogao most dovesti u ravnoteu. Ova metoda merenja je vrlo precizna zbog upotrebe galvanometra
( vrlo osetljiv instrument ).

5.5. MERENJE ELEKTRINE SNAGE

UI METODA IU METODA

gde je:
P'.... snaga izvora ;
P..... snaga potroaa ;
P
JV
, odnosno P
JA
...... gubici ( Dulova toplota ) na voltmetru, odnosno ampermetru
U' , I' ...... napon, odnosno struja izvora ; U; I .... napon, odnosno struja potroaa.
ZAKLJUAK!
Snaga izvora ( P' ) je vea od proizvoda napona i struje, koje oitamo sa instrumenata, za Dulove
gubitke na onom instrumentu koji je vezan do izvora.
Snaga potroaa ( P ) je manja od proizvoda napona i struje, koje oitamo sa instrumenata, za Dulove
gubitke na onom instrumentu koji je vezan do potroaa.

Ako se Dulovi gubici na instrumentima ne uzmu kao korekcija merenju, sledi da e navedeno merenje praviti
apsolutnu greku, koja je jednaka ovim gubicima ( toplota ).
Snaga se jo meri i vatmetrom ( direktna metoda ), a kako je vatmetar kombinacija naponskog i strujnog
kalema, sledi da su gubici na ovim kalemovima identini gubicima na ampermetru, odnosno voltmetru.

A A
V V
I' R
A
I
I' R
A

I
I
V
I
V

R ; P
R
V
U'
R ; P
U
R
V

U' U
Sl.12.a) Sl.12.b)
Snaga izvora, slika 12. a, je:

P' = U'I' = U' ( I
V
+ I )

P' = U'I + U'
2
/R
V
= U'I + P
JV

Snaga potroaa: P = U I = ( U' U
A
)I

JA A
2
P I ' U R I I ' U P = =
Snaga izvora,slika 12. b, je :

P = U'I' = ( U + U
A
) I'

JA A
2 ' '
P ' I U R ' I I U P + = + =

Snaga potroaa : P = U I = U ( I I
V
)

JV
V
2
P ' I U
R
U
' I U P = =
112


Z A D A C I :

5.1. Dat je voltmetar za merenje napona sa mernim opsegom ( domaajem ) 50 V i unutranjim otporom
R
V
= 800 O. Koliki otpor treba redno prikljuiti na voltmetar da bi on mogao meriti napon do 600 V ?

5.2. Ampermetar sa mernim opsegom do 1 A ima unutranju otpornost R
A
= 0,5 O. Odrediti otpor anta da
bi se ampermetrom moglo izmeriti struja jaine do 5 A.

5.3. Za merenje napona gradske mtee ( U = 220 V ) upotrebljena su dva voltmetra unutranjih otpora

R
V1
= 28 KO i R
V2
= 16 KO, svaki predvien za opseg od 150 V. Koliki e napon pokazivati svaki od
navedenih voltmetara ?

5.4. U kolu na slici 5.4 ( a,b i c ) vezani su isti ampermetri, voltmetri i otpori R. ta e pokazati
instrumenti, ako je E = 20 V ( zanemarljiv unutranji otpor ), R = 500 O, R
A
= 0,2 O , R
V
= 2 000 O.
Prokomentarisati date veze ( u odnosu na ispravnost, kao i u odnosu na unutranju otpornost.

5.5. Voltmetar ija je unutranja otpornost R
V
= 20 O, sa strujom I
V
= 5 mA, treba prikljuiti na red
otpornost takve vrednosti da on moe meriti napon do 250 V. Kolika je vrednost date otpornosti ?

5.6. Opseg merenja jednog ampermetra ija je otpornost R
A
= 10 O iznosi 10 mA. Upotrebom anta treba
poveati opseg merenja na 3 A. Kolika je otpornost datog anta ?

5.7.

5.8. Kolo ine izvor iji je napon U', potroa otpornosti R = 10 O, a na raspolaganju su ampermetar i
voltmetar. Povezati instrumente u kolo, pomou kojih treba izraunati otpornost R ( obe varijante ). Kolika e
biti apsolutna i relativna greka, ako je otpornost voltmetra R
V
= 40 KO, a ampermetra R
A
= 0,5 O ?

5.9. Kolika e biti snaga koju daje izvor P', a kolika je snaga koja se razvija na potroau P ija je otpornosti
R u predhodnom primeru ?Kolika je i ta predstavlja razlika navedenih snaga ? Navedenu razliku snaga
obrazloiti.

Ako je Vitstonov most, slika 5.7, u ravnotei,
odrediti otpornost R
X

Brojni podaci:
U = 2 V; I
3
= 2/35 A; R
2
= 30 O; R
4
= 15 O

A
A
V
V
A
V
+
E
+
E
+
E
R
R
R
Sl.5.4. a) Sl.5.4. b) Sl.5.4. c)
R
X R
2

R
3
R
4

g
o o
U
Sl.5.7.
I
3

113


5.10. Voltmetar je predvien za merenje napona od 3 V i ima unutranju otpornost R
V
= 400 O.
Nai otpornosti otpornika, prema sl.5.10, koji trebaju da omogue merni opseg od 15, 75, i 150 V?

.
5.11. Ampermetar ima unutranju otpornost R
A
= 10 O i opseg merenja do 1 A. Izraunati vrednost
otpornika koji treba vezati paralelno ampermetru ( ant ), da bi on mogao meriti jainu struje do 20 A.

5.12.

Na slici 5.12. je prikazana ema miliampermetra sa sledeim mernim opsezima: I
1
= 10 mA; I
2
= 30
mA; I
3
= 100 mA. Unutranja otpornost ampermetra je R
A
= 40 O, a kroz njega protie struja I
A
= 2 mA.
Izraunati otpornosti antova R
1
, R
2
i R
3
pomou kojih se postie eljeni merni opseg. Obrazloiti redosled
poloaja 1, 2 i 3. Da li je taj redosled mogao biti drugaiji ?

5.13. ta pokazuju instrumenti , prema slici 5.13. a) i b), ako je poznato:
R
A
= 20 mO; R
V
= 10 KO; E = 2 V; R
g
= 10 mO; R = 5 O. Kolika e biti relativna greka, za obe varijante ?
Obrazloiti primenu navedenih metoda ( za koje otpore se koja metoda primenjuje ? ).

V
R
3

R
V
150 V; 75 V;
R
2
R
1

15 V; 3 V; +
Sl.5.10.
- - - - -
A
I
A
R
A

R
3
R
2
R
1

I
2
I
1

-
- -
3 1
2
I
3

I
Sl.5.12.
R R
R
g
R
g

V V
A A
E
E
R
V
R
V

R
A
R
A

+
+

Sl.5.13. a) Sl.5.13. b)
114


5.14. Ampermetru iji je merni opseg 3 mA,slika 5.14 a) i b), unutranjeg otpora R
A
= 100 O proiriti opseg
tako da on moe meriti struju u pet mernih opsega, i to: I
1
= 15 mA; I
2
= 60 mA; I
3
= 150 mA; I
4
= 600 mA i
I
5
= 3 A. Koliki su otpori antova u obe varijente ( a i b ), i koja je varijanta praktinija ? Dati objanjenje.

5.15. Proiriti merni opseg voltmetru, koji ima merni napon U
V
= 500 mV i unutranji otpor R
V
= 2 kO,
tako da on ima pet merni opsega, i to: U
1
= 5 V; U
2
= 25 V; U
3
= 100 V; U
4
= 250 V i U
5
= 500 V.
Koliki e biti otpornici R
1
, R
2
, R
3
, R
4
i R
5
u obe varijante ( slika 5.15. a i b ) ?

5.16.

Nai vrednost struje koju e pokazivati ampermetar
na slici 5.16, ako je:
U = 48 V; R
1
= R
4
= 4 O; R
2
= R
3
= 2 O.
Unutranji otpor ampermetra zanemariti.

Kolika e biti otpornost R
X,

ako kod ukljuenja
prekidaa P most bude u ravnotei ( struja u
ampermetru bude jednaka nuli ) ?

R
1

R
2

R
3

R
4

R
5

-
-
-
-
-
-
1
2
3
4
5
I
1

I
2

I
3

I
4

I
5

I
mA
I
A

R
A
Sl.14. b)
mA
I
A
R
5
R
4
R
3
R
2
R
1

o
I
-
-
-
-
-
-
1
2
3
4
5
I
5

I
4

I
3

I
2

I
1

o
A B
Sl.14. a)
R
A

o
- -
- -
- -
R
1
R
2
R
3
R
4
R
5

V
R
V

-
o +
U
V

U
5

U
4

U
3

U
2

U
1
Sl.5.15. a)
V
o o o o o o
U
V
U
1
U
3
U
2
U
4
U
5

R
1
R
2
R
3
R
5
R
4

o
R
V

Sl.5.15. b)

R
2

A
+
R
X

R
1

P
R
3
R
4

U
U
+
Sl.5.16.
115


6. G E N E R A T O R I

6.1. NAPONSKI GENERATORI

Dakle, za R >> R
g
napon je konstantan, i ovakvi generatori se nazivaju naponski generatori.

Reimi rada naponskog generatora:
1. neoptereen generator ( prazan hod ) | E = U |
2. nominalno optereen generator | U = E I R
g
|
3. kratak spoj |E = I
k
R
g
I
k
= E / R
g
|

Stepen korisnosti |q| :

' P
P
= q ; gde je: P.. snaga potroaa ; P'..... snaga generatora.

Stepen korisnosti se kree od 0 do 1 ( 0 < q < 1 ), u procentima od 0 do 100 ( 0 < q 100% ).

( )
g g
R R
R
R R I
IR
E
U
EI
UI
P
P
+
=
+
= = = =
'
q

Maksimalna korisna snaga prijemnika ( P
m
) se ostvari kada je otpor prijemnika izjednaen sa otporom
generatora, tj. kada je

R
g
= R

Mana ovog reima rada je stepen korisnosti koji iznosi : q = 0,5.
To znai da 50% snage se koristi, dok preostalih 50% se utroi u samom generatoru ( na njegovom unutranjem
otporu u vidu toplote ). Kod generatora velikih snaga ( velika grejanja ) ovaj reim rada nije dozvoljen (
pregoreti e ), dok kod manjih generatora ( elektronika ) vetaki se stvara ovaj reim, jer su tu snage nekoliko
mW, dakle generatori rade bezbedno.

Parametri naponskog generatora ( sl.13 ) su : elektromotorna
sila E, unutranji otpor generatora R
g
i napon na njegovim
krajevima U ( izmeu taaka A i B ). Ukljuenjem potroaa
( prekidaa P ) u kolu e proticati elektrina struja I, koja iznosi:
I = E / ( R + R
g
) E = I ( R + R
g
)
E = I R + I R
g
= U + I R
g
U = E I R
g

Ako je R
g
<< R E ~ I R = U.
U ovom sluaju napon na krajevima generatora ne zavisi od
vrednosti otpora potroaa, kao ni od optereenja ( struje I ).
Da bi napon na krajevima generatora bio konstantan otpor
generatora treba da je zanemarljiv u odnosu na otpor potroaa.

+
A P
-
+
R
g

U
E
R
-
B

Sl.13.
116


VEZIVANJE NAPONSKIH GENERATORA

Redna veza

U = U
1
+ U
2
+ U
3
= ( E
1
I R
g1
) + ( E
2
I R
g2
) + ( E
3
I R
g3
) = ( E
1
+ E
2
+ E
3
) I ( R
g1
+ R
g2
+ R
g3
)
U = E I R
g
; gde je: E = E
1
+ E
2
+ + E
n
, a R
g
= R
g1
+ R
g2
+ + R
gn

Ako izraz: U = U
1
+ U
2
+ + U
n
pomnoimo sa strujom I U I = U
1
I + U
2
I + + U
n
I

P = P
1
+ P
2
+ + P
n

Ukupna snaga potroaa, kod redne veze ( sl.14 ), jednaka je zbiru pojedinanih snaga generatora.

Paralelna veza

Ako su generatori istih parametara ( E
1
= E
2
= = E
n
= E i R
g1
= R
g2
= = R
gn
= R
g
) R
ge
= R
g
/n ,
gde je n broj generatora. Ukupni napon jednak je pojedinanim, tj. U = U
1
= U
2
= = U
n
= E R
ge
I
Ukupna struja jednaka je zbiru pojedinanih ( sl.15 ): I = I
1
+ I
2
+ + I
n
= E / ( R
ge
+ R ) , gde je:
R....... otpor potroaa
Kako je najee E = E
1
= E
2
= = E
n
, odnosno R
g1
= R
g2
= = R
gn
, pa sledi:

1/ R
ge
= 1/ R
g1
+ 1/R
g2
+ + 1/R
gn
G
e
= G
1
+ G
2
+ ..... + G
n

Ako izraz: I = I
1
+ I
2
+ + I
n
, pomnoimo sa U U I = U I
1
+ U I
2
+ + U I
n

P = P
1
+ P
2
+ P
n

Dakle, i kod redne kao i kod paralelne veze ukupna snaga jednaka je zbiru pojedinanih snaga generatora.
Sledi zakljuak, da je po pitanju ukupne snage svejedno koju e mo vezu primeniti. Iz praktinih razloga,
kod generatora velikih snaga ( zbog eventualnih kvarova prekida ) primenjuje se paralelna veza.
Redna veza se primenjuje kada se eli poveati napon, struja im je ista ( optereenje isto ), dok se paralelna
veza koristi kod veih optereenja ( vea struja ), ali su svi generatori istog napona.

E
1

E
2
E
3
E
R
g
+
R
g3

+ + +
R
g1
R
g2

U
1
U
2
U
3

o o
U
+
U o o
Sl.14.

-
-
-
-
A A
R
g1
R
g2
R
g3
R
g

U U
+
E
1

+
E
2

+
E
3

+
E
B B

Sl.15.

117


6.2. STRUJNI GENERATOR

Kod naponskog generatora ( R
g
<< R ) na krajevima generatora treba da je to vei napon, i da on bude
konstantan. Ako se zanemari unutranji otpor generatora on je jednak ems ( U = E ).
Ako je R
g
>> R E = I ( R
g
+ R ) = I R
g
I = E / R
g
. Sledi zakljuak da je kod R
g
>> R, struja koju daje
generator konstantna, odnosno ona ne zavisi od spoljanjeg optereenja ( otpora R ), ve je u funkciji sa
unutranjim parametrima strujnog generatora ( E i R
g
).

Iz sl.16 I
S
= I
RS
+ I I = I
S
I
RS
;
Za R
S
= I
RS
= 0 I = I
S
, ovo je idealni strujni generator (idealni naponski generator je za R
g
= 0 ).
U praksi nema nita idealno, to znai da ovakvi generatori ne postoje. Zbog toga svi generatori se mogu
predstaviti i kao strujni i kao naponski. On e biti vie strujni ako mu je unutranji otpor vei, odnosno naponski
ako mu je unutranji otpor manji ( poredei ih sa otporom potroaa ). To dalje znai da se naponski generator
moe pretvoriti u strujni, i obrnuto.

6.3. PRETVARANJE NAPONSKOG GENERATORA U STRUJNI I OBRNUTO

Naponski generator Strujni generator

Ako jedan generator predstavimo, prvo kao naponski ( sl.17 a ), a zatim kao strujni ( sl.17 b) , logino je da
je unutranji otpor tih generatora isti. Iz ovoga sledi veoma vaan zakljuak kod pretvaranja jednog generatora u
drugi, a to je da im je unutranji otpor isti. Dakle,

R
g
= R
S

Ako kod naponskog generatora take A i B kratko spojimo, tada e kroz kolo da tee struja: I = I
K
= E / R
g
.
Ta struja mora biti ista i kod strujnog generatora, ako take A i B kratko spojimo, a to je ujedno struja koju daje
strujni generator I
S
. Iz ovoga sledi drugi veoma bitan zakljuak, a to je da struja strujnog generatora jednaka:
I
S
= E / R
g

E = I
S
R
g
.

Kod strujnog generatora osnovni su parametri struja I
S
i
unutranji otpor R
S
.
Za razliku od naponskog, kod strujnog generatora unutranji
otpor se na generator vee paralelno. To je zbog toga to e:
za R
S
= 0 I = 0 ( strujni generator nee davati nikakvu
struju, jer sva prolazi kratkom vezom kroz R
S
)
za R
S
( prekid R
S
) I
S
I ( prekida ukljuen
sl.16 ). Na osnovu ova dva primera vidi se zato je bitno da
je kod strujnog generatora R
S
>> R.

Osnovno pravilo kod svih pretvaranja
( otpora, kond. ... itd. ) je da se prilikom
toga u kolu ne promeni stanje. To znai
da naponi izmeu taaka A i B U, kao i
struje I moraju biti istih vrednosti za oba
generatora.

-
-
I

A
P
I
RS

I
S

R
S
R
B
Sl.16.
I

+ +
+
I
o o A A
I
RS
R
g

R
S

U
I
S

U
E
o o
B B
Sl.17.a) Sl.17.b)
118


Kod pretvaranja naponakog generatora u strujni koristiti izraze:

g
S
R
E
I =

Kod pretvaranja strujnog generatora u naponski, koristiti sledee izraze:

S g
R R =
S S
R I E =

Idealni generatori se ne mogu pretvarati jedan u drugi, jer unutranji otpori kod idealnih generatora ne mogu se
izjednaiti.
Pretvaranje generatora iz jednog oblika u drugi omoguuje reavanje sloenih kola, koja na ovaj nain se svode
na prosta kola.

R
S
= R
g

119


Z A D A C I :

6.1.

6.2. Generator ems E = 50 V i R
g
= 2 O vezan je na red sa otpornikom promenljive otpornosti R.
Nai snagu koja se razvija na ovom otporniku, ako je:
a) R = R
g
/ 2; b) R = R
g
; c) R = 2R
g
. Prokomentarisati dobijene rezultate ( u odnosu na q ).

6.3. Jedna baterija ima ems od E = 1,2 V i unutranji otpor R
g
= 0,5 O. Kolika je otpornost spoljanjeg
kola, ako njime protie struja od I = 0,8 A ?

6.4. Na izvor ems E = 100 V, unutranjeg otpora R
g
= 1 O, prikljuen je promenljivi otpornik otpornosti R.
Koliki je:
a) stepen korisnog dejstva sistema, ako je R = 0 i R = R
max
= 5 KO ?
b) napon na krajevima generatora u oba sluaja pod a) ?

6.5. etiri otpornika R
1
= 20 KO, R
2
= 10 KO, R
3
= 15 KO i R
4
= 25 KO vezani su redno na izvor ija je
ems E = 200 V i unutranje otpornosti R
g
= 5 KO. Odrediti:
a) snagu izvora P',
b) korisnu snagu sistema ( ukupnu ),
c) srepen iskorienja ( korisnog dejstva ) i
d) napon na krajevima generatora.

6.6. Dva otpornika, koji su paralelno vezani, R
1
= 800 O i R
2
= 400 O prikljuena su na generator ems
E = 100 V unutranjeg otpora R
g
= 10 O. Odrediti sve snage u kolu i stepen korisnog dejstva sistema.

6.7.
6.7. A

Na generator ija je ems E, a unutranja otpornost R
g
, prikljuen je
elektrini greja ija se otpornost R moe menjati ( sl.6.1. ).
a ) Kolika je otpornost grejaa kada se razvija najvea toplota i
koliki je tada stepen korisnog dejastva ovoga sistema ?
b ) Koliki je stepen korisnog dejstva ovog sistema ako se
otpornost grejaa povea n puta u odnosu na predhodni sluaj ?

Brojni podaci: E = 220 V; R
g
= 0,04 O; n = 2,5.

Dato je kolo prema sl.6.7.Kolika je struja koja
protie kroz otpornik R i kojeg je ona smera ?
Zadatak reiti pretvaranjem naponskog
generatora u strujni i obrnuto.

Brojni podaci :
E
1
= 9 V; E
2
= 4,5 V; R
g1
= 1 O; R
g2
= 1,5 O;
R = 6 O.

E;R
g

R
Sl.6.1.
-
-
B
R
g1
R
g2

R
+
E
1

+
E
2

Sl.6.7.

120


6.8.

6.9.

6.10.

6.11. Dva izvora E
1
i E
2
( E
2
> E
1
) vezana su redno i spojena sa otpornikom otpornosti R = 4 O, pri emu je
struja u kolu I = 2 A. Ako se na drugom izvoru zemenu polovi ( kontra spoji ) struja u kolu e iznositi
I' = 0,5 A. Kada je prikljuen samo prvi izvor i otpornik R jaina struje u kolu je I
1
= 1 A. Ako je u kolu drugi
izvor sa otporom R jaina struje iznosi I
2
= 1,5 A. Odrediti ems izvora E
1
, E
2
i unutranje otpore R
g1
i R
g2
.

6.12.

Pretvaranjem naponskog generatora u strujni i
obrnuto, slika 6.8, odrediti:
a) struju sa generatorom ems E
2
,
b) snagu generatora ems E
1
.

Brojni podaci:
E
1
= 15 V; E
2
= 12 V; R
g1
= 20 O; R
g2
= 10 O;
R = 50 O.
Kojom se brzinom elektrini rad pretvara u
toplotu u otporniku R
3
, ako je prema sl.6.9:
E
1
= E
2
=10 V; I
S
= 2 A; R
1
= R
2
= R
3
= 1 O?
( zadatak reiti pretvaranjem generatora )

Nai napon U na krajevima kola datog
prema sl. 6.10 ( a i b ), ako je:
I
S
= 0,1 A; G
S
= 1 mS; I = 90 mA.

Izraunati sve struje u kolu, prema sl.6.11, kao i
stepen korisnosti dejstva celog sistema, ako je:
R
1
= 20 O; R
2
= 4 O; R
3
= 30 O; E
1
= E
2
= 20 V;
i unutranji otpori r
1
= r
2
= 2 O.
+

E
1
;r
1

+

E
2
;r
2

R
1
R
2
R
3

Sl.6.11
..
B
A
-
R
g1
R
g2

R
+
E
1

+
E
2

-
Sl.6.8.
R
1
R
2
+ +

-
-
A
R
3

E
1

I
S

E
2

B
Sl.6.9.
+
-
I I
A - A
R
g

G
S
U
I
S

U
E
- B - B

Sl.6.10. b) Sl.6.10. a)
121


6.13.

6.14. Za krajeve generatora ems E i unutranje otpornosti r vezan je otpornik promenljive otpornosti R.
Odrediti zavisnost korisne snagu u odnosu na otpornost R | P = f ( R ) | . Nacrtati karakteristiku za navedenu
funkciju ( Napomena! Uzeti za R proizvoljno vrednosti, npr R
1
= 0,2 r; R
2
= r; R
3
= 5 r ... )
Kakav se zakljuak moe izvesti iz grafika ?

6.15. Za krajeve generatora ems E
1
i unutranje otpornosti r
1
= 6 O vezan je prijemnik kontraelektromotorne
sile E
2
i unutranje otpornosti r
2
= 4 O. Ukupna otpornost vodova koji spajaju generatore E
1
i E
2
iznosi
R = 10 O. Odrediti struju I, ems E
1
i E
2
, koeficijent korisnog dejstva q, koristan rad koji se obavi za vreme od 2
asa i snagu gubitaka. Snage generatora iznose P
1
'

= 80 W i P
2
' = 60 W.

6.16.

6.17.

6.18. Akumulator ems E = 12 V i unutranje otpornosti R
g
= 0,04 O napaja sijalicu snage P = 45 W.
Izraunati jainu struje u kolu i snagu gubitaka u samom akumulatoru (generatoru ).

6.19. U nedostatku preciznog voltmetra, merenje ems i unutranjeg otpora jednog generatora obavljeno je
pomou ampermetra i dva otpornika poznatih vrednosti, R
1
= 5 O i R
2
= 10 O. Otpornici su jedan po jedan bili
redno vezani sa generatorom i ampermetrom. Pri tome izmerene su jaine struja I
1
= 2,35 A i
I
2
= 1,18 A. Izraunati ems i unutranju otpornost generatora. Kolika je struja u kratkom spoju generatora ?

6.20. Generator ems E = 220 V i unutranje otpornosti R
g
= 2,1 O vezan je za prijemnik, nominalne snage
pri 220 V jednake P = 1,5 KW , pomou dve bakarne ice duine l = 200 m i prenika d = 2 mm.
Izraunati jainu struje kroz kolo, napon izmeu provodnika voda kod generatora i kod prijemnika i stvarnu
snagu prijemnika. Temperatura bakarnih ica je 20 C (
Cu
= 0,0175 Omm
2
/m ).

Generator, na sl.6.13, radi u reimu maksimalne
korisne snage. Dato je: I
1
= 6 mA; R
1
= 0,5 kO;
R
2
= R
4
= 6 kO; R
3
= 3 kO; R
5
= 0,1 kO.
a) zraunati struju I
3
,
b) Izraunati elektromotornu silu generatora E
i njegovu unutranju otpornost R
g
.
Prema sl.6.16, odrediti u kojem poloaju P
je stepen korisnog dejstva najvei ?
Brojni podaci: E = 10 V, R
1
= 100 O,
R
2
= R
3
= R
4
. Reenje obrazloiti.
Koliki su otpori R
2
(tj. R
3
i R
4
), ako se u
pol.2 ostvari maksimalna snaga sistema ?
Odrediti otpornost otpornika R
3
u kolu prema sl.6.17,
tako da snaga koja se u njemu razvije na osnovu
Dulovog efekta ( Dulova toplota ) ima maksimalnu
vrednost.
Brojni podaci: U = 100 V, R
1
= 6 O i R
2
= 8 O.
B
- -
-
-
A C
R
1
R
2

I
1

R
3

I
3

R
g

R
5

+
E
R
4

Sl.6.13.
R
1

-
-
-
R
2
R
3
R
4

2
3 1
P
E
+
Sl.6.16.
R
1

R
3
R
2
U
Sl.6.17.
o
o
122


6.21.

6.22. Odrediti otpornost R
4
, u kolu prema sl.6.21 ( predhodni zadatak ) tako da ukupna snaga Dulovih
gubitaka u otpornicima R
2
, R
3
i R
4
bude maksimalna. Kolika je snaga cele grupe ?
Brojni podaci:
isti kao u predhodnom zadatku ( sem R
4
).

6.23. Odrediti otpornost R
2
, u kolu prema sl.6.21. tako da ukupna snaga na otporima R
2
, R
3
i R
4
bude
maksimalna ( Dulova snaga ). Odrediti snagu: sistema, pojedinanih otpora, kao i snagu generatora.
Brojni podaci:
isti kao u zadatku 6.21. ( sem R
2
).

6.24. Generator ems E = 100 V i unutranje otpornosti R
g
= 2 O vezan je za promenljivi otpornik R, ija
se otpornost moe menjati od 0 do 1000 O. Nacrtati dijagram promene snage prijemnika, generatora i
gubitaka u generatoru u zavisnosti od vrednosti otpornosti R ( za navedeni opseg ). Sa kojom sve vrednou
otpornosti R moemo postii snagu prijemnika koja iznosi 80% od maksimalne snage. Kakav je rad ( koja
otpornost R ) povoljniji sa stanovita bezbednosti generatora ? Reenja obrazloiti.

6.25. Prijemnik snage P = 6 KW ( pri nominalnom naponu U = 220 V ) napaja se izvorom ems
E = 220 V i zanemarljive unutranje otpornosti preko bakarnog dvoinog voda duine l = 80 m. Izraunati
potreban presek provodnika voda tako da snaga prijemnika ne bude manja za vie od :
a) 1% ; b) 5% od nominalne

6.26. Paralelna veza dva otpornika, jednog otpornosti R, a drugog promenljive otpornosti R', vezana je za
idealni strujni generator jaine struje I
S
. Odrediti otpornost R' tako da njegova snaga bude maksimalna i
odrediti kolika je ta snaga.

6.27.

U kolu prikazanom na slici 6.21. izraunati jainu struje
kroz sve otpornike , napone izmeu krajeva svih otpornika,
snagu generatora i snage Dulovih gubitaka u svim
otpornicima.
Brojni podaci:
E = 110 V; R
g
= 0,5 O; R
1
= 25 O; R
2
= 10 O;
R
3
= 35 O; R
4
= 50 O.
Izraunati jainu struje kroz otpornike R
1
i R
2
na
sl.6.27, ako je E = 20 V; R
1
= 2 O; R
2
= 4 O i :
a) I
S
= 2 A
b) I
S
= 10 A
Za oba sluaja odrediti snage strujnog i naponskog
generatora.

-
-
R
1

I
1
I
3

R
g

R
2

I
2

R
4

R
3
E
+
Sl.6.21.
I
1

I
2
R
1

R
2

I
S

+
E
Sl.6.27.
123


6.28.

6.29.

6.30. Otpornik otpornosti prikljuen je na generator nepoznate ems E, unutranje otpornosti R
g
. Ako je
poznata korisna snaga P koju prima otpornik R, odrediti:
a) elektromotornu silu generatora E;
b) ukupnu korisnu snagu P
1
, ako se na red sa otpornikom R prikljui jo jedan otpornik iste otpornosti..
Brojni podaci: R = 5 O; P = 500 W; R
g
= 1 O;

6.31. Za polove generatora ems E i unutranje otpornosti R
g
, prikljuen je prijemnik promenljive otpornosti
R. Kada je otpornost prijemnika R
1
, korisna snaga je P
1
, a kada mu je otpornost podeena na R
2
, korisna snaga
je P
2
. Kolika je unutranja otpornost generatora ?
Brojni podaci: R
1
= 2 O; P
1
= 2 W; R
2
= 12 O; P
2
= 3 W.

6.32.

6.33.

U kolu na sl.6.28. izraunati:
a) maksimalnu snagu na promenljivom otporniku R
b) maksimalnu struju kroz promenljivi otpornik R

Brojni podaci: R
1
= R
2
= 10 O; I
S
= 2 A.
U lolu prikazanom na slici 6.29, odrediti
otpornik X tako da na njemu snaga bude
maksimalna.

Brojni podacvi: R = 10 O.
Dva generatora ems E
1
i E
2
i unutranjih
otpornosti R
1
i R
2
, vezani su paralelno prema
sl.6.32 a).Odrediti karakteristike ekvivalentnog
naponskog generatora ( E
e
i R
e
, sl.6.32 b )

Brojni podaci: E
1
= 12 V; E
2
= 6 V;
R
1
= R
2
= 2 O.

Dva otpornika otpornosti R
1
i R
2
prikljuena su na strujni
generator stalne struje I, prema slici 6.33.
Odrediti struje u granama sa otpornicima R
1
, odnosno R
2
.

Brojni podaci: I = 6 A; R
1
= 4 O; R
2
= 6 O.

R
1

R I
S
R
2

Sl.6.28.
o A o A
R
1
R
2
R
e

+ +

+
E
1

+
E
e

+
E
2

o B o B
Sl.6.32.a) Sl.6.32.b)
I
R
1
R
2

Sl.6.33.
-
- -
R
X
E
+
R
R R
Sl.6.29.
124


6.34.

6.35.

Dva strujna generatora, konstantnih struja I
1
i I
2
, i tri
otpornika R
3
, R
4
i R
5
vezani su u kolo prema slici 6.34.
Kolike su struje u granama sa otpornicima ?

Brojni podaci: I
1
= 4 A; I
2
= 6 A; R
3
= 10 O; R
4
= 4 O;
R
5
= 6 O.
U kolu prema slici 6.35, odrediti nepoznatu
otpornost R
3
tako da ona prima maksimalnu snagu.

Brojni podaci:
R
1
= 6 O; R
2
= 4 O; E
1
= 12 V; I = 10 A.
R
3

R
4
R
5

I
2
I
1

I
3

I
4

I
5

Sl.6.34
.
R
1
R
2

R
3

+
E
1

+
I
Sl.6.35.
125


7. SLOENA KOLA ( LINEARNE ELEKTRINE MREE )

Sloena elektrina kola, koja sadre provodnike ( vodove ) i potroae konstantne otpornosti, napajana sa vie
izvora predstavljaju linearne elektrine mree.
Sloena kola ( linearne elektrine mree ), koja su po pravila mnogo tea za reavanje od prostih kola, mogu se
reiti na vie naina. U praksi se najee koriste sledee metode:
7.1.metoda kirhofovih pravila,
7.2. metoda konturnih struja,
7.3. metoda zajednikog napona ( metoda potencijala vorova ),
7.4. metoda pretvaranja generatora,
7.5. metoda superpozicije,
7.6. metoda Tevenena,
7.7. metoda Nortona.

7.1. METODA KIRHOFOVIH PRAVILA

Ukupan broj jednaina jednak je broju grana, odnosno broju nepoznatih ( one nastaju primenom navedenog
postupka ). Reenjem sistema jednaina reen je dati zadatak.
U culju jednostavnijeg reenja zadatka esto se umesto eme ( slika 18 ) koristi graf date eme, koji je dat na
slici 19.

Ova metoda se primenjuje kod sloenih kola sa malim brojem grana , zbog broja jednaina.
Kako je najmanji broj jednaina 3 ( najmanje su prisutne dve konture tri grane ), sledi da se metoda
Kirhofovih pravila koristi kod najjednostavnijih sloenih kola.

Postupak primene metode:
1) Proizvoljno uzeti smerove struja( sl.18 ) u
granama( npr. sve tri ulaze u vor B, sl. 19. ),
2) Postaviti prema prvom Kirhofovom zakonu
jednaine (broj jednaina = broj vorova 1), sl.19,
3) Proizvoljno odabrati smer obilaska konture, sl.19,
4) Potujui smer obilaska konture postaviti
jednaine prema drugom Kirhofovom zakunu, iji
ukupan broj odgovara broju kontura (petlji).
Na osnovu navedenih postupaka sledi:
I
1
+ I
2
+ I
3
= 0 ...... ( I Kirh. pravilo )
E
1
I
1
R
1
E
2
+ I
2
R
2
= 0 ( II Kirh. pravilo )
I
2
R
2
+ E
2
+ I
3
R
3
E
3
= 0 ( II Kirh. pravilo )

-
-
A
I
1
I
2

R
1
R
2
R
3

I
2

+
E
1

+
E
2

+
E
3

B
Sl.18.
-
-
B
A
I
1
I
3

I
2

I II
Sl.19.
126


7.2. METODA KOMTURNIH STRUJA

Ova metoda se zasniva na postavljanju jednaina na osnovu drugog Kirhofovog pravila. Broj jednaina je
jednak broju kontura ( petlji ), to znai za sl.18, slede dve jednaine.
Da bi postavili potrebne jednaine za svaku konturu zamilja se po jedna struja, koja se naziva konturna struja.
Konturnoj struji dajemo proizvoljno smer ( ako je to smer kazaljke na satu, sl.20, to odgovara i smeru obilaska
kod predhodne metode ), i te struje obeleitmo sa I
A
, I
B
... I
n
( za sl.18, odnosno 20 I
A
i I
B
) . Na osnovu
smera konturnih struja obilazimo sve konture i postavljamo potrebne jednaine, primenjujui drugi Kirhofov
zakon.

Postupak primene kod metode konturnih struja:
1. Proizvoljno odrediti smer konturnih struja
2. Postaviti jednaine primenjujui II Kirhofov zakon
3. Odrediti struje po granama, iji smer predhodno proizvoljno odaberemo

Metoda konturnih struja je univerzalna metoda, to znai da je primenljiva u svim sloenim kolima. Njena
prednost u odnosu na metodu Kirhofovih pravila je manji broj sistema linearnih jednaina ( jednostavnije za
njihovo reenje ), naroito kod veeg broja grana.

7.3. METODA ZAJEDNIKOG NAPONA

Ova metoda je veoma praktina ako se vie generatora vee paralelno, tj. ako je vie grana spojeno izmeu
dva vora ( metoda vorova ), a samim tim na krajevima tih grana je isti napon ( zajedniki ).
Za sl.20 ( odnosno 18 ), napon izmeu vorova A i B, za date smerove ems i struja iznosi:

U
AB
= E
1
I
1
R
1
= E
2
I
2
R
2
= E
3
I
3
R
3
I
1
= ( E
1
U
AB
) G
1
;
I
2
= ( E
2
U
AB
) G
2
; gde je:
I
3
= ( E
3
U
AB
) G
3
. G
1
= 1/R
1
; G
2
= 1/R
2
; G
3
= 1/R
3
.
Kako je I
1
+ I
2
+ I
3
= 0
E
1
U
AB
) G
1
+ ( E
2
U
AB
) G
2
+ ( E
3
U
AB
) G
3

3 2 1
3 3 2 2 1 1
AB
G G G
G E G E G E
U
+ +
+ +
=
n 2 1
n n 2 2 1 1
AB
G G G
G E G E G E
U
+ + +
+ + +
=

Ako je jedna od ems suprotnog smera od nanaenog ( ona se ponaa kao kontraelektromotorna sila ), pa se
ispred nje pie predznak . Navedeni izraz odgovara za sluaj: I
1
+ I
2
+ + I
n
= 0, to znai da bi se on
koristio sve struje u granama treba usmeriti ka taki A.
Ovom metodom se sve struje reavaju primenom jedne jednaine sa jednom nepoznatom, to je ini veoma
praktinom ( brzo reenje zadatka ). Nedostatak ove metode je taj to se primenjuje kod sloenih kola koja
imaju samo dva vora. ( Mogua je primena i kod vie vorova, no u tom sluaju ona postaje znatno sloenija, a
samim tim postaje i nepraktina . )
E
1
I
A
R
1
( I
A
I
B
) R
2
E
2
= 0 ;
E
2
( I
B
I
A
) R
2
I
B
R
3
E
3
= 0
Sreivanjem navedenih jednaina sledi:
E
1
E
2
= I
A
( R
1
+ R
2
) I
B
R
2

E
2
E
3
= I
B
( R
2
+ R
3
) I
A
R
2

Reenjem ovog sistema jednaina slede vrednosti konturnih
struja, koje nam omoguuju reenja struja po granama. Da bi
odredili struje u granama proizvoljno im dajemo smer (Sl.112).
Sledi: I
1
= I
A;
I
2
= I
A
+ I
B
; I
3
= I
B

I
A
I
B

I
1
I
3

R
3

-
R
2

A
I
2

R
1

+
E
1

+
E
2

+
E
3

-
Sl.20.
B
127


7.4. METODA PRETVARANJA GENERATORA

Sloena kola se reavaju i pomou pretvaranja naponskog generatora u strujni i obrnuto. Ova metoda je ve
obraena kod pretvaranja generatora, gde se konstatovalo da pomou pretvaranja odgovarajuih generatora
sloena kola se transformiu u prosta, ime je i reenje zadatka postalo prosto.

7.5. METODA SUPERPOZICIJE

Metoda superpozicije je metoda pretpostavljenih ugaenih ems izvora.
Postupak pri reavanju je sledei:
1) Pretpostaviti da su u zadanom kolu sve ems sem jedne ugaene ( jednake nuli ),
2) Izraunati struje u svim granama na osnovu pretpostavljene ems, vodei rauna o njihovom smeru
( smer je dirigovan smerom pretpostavljene ems ),
3) Taku dva primeniti pojedinano za svaki izvor ( Ovako dobijene struje su samo fiktivne, tj one ne
postoje u datim granama. Broj fiktivnih struja jednak je broju ems u kolu ),
4) Algebarski sabrati fiktivne struje po granama ( vodei rauna o njihovom smeru ). Data reenja
predstavljaju stvarne struje u granama.

,:

Struje u granama, to ujedno predstavlja konano reenje, jednake su:

I
1
= I
1
' I
1
I
1
''' ; I
2
= I
2
'+ I
2
I
2
''' ; I
3
= I
3
' I
3
+ I
3
'''

Primenom navedenih taaka za sloeno kolo prema slici
21 ( isto kolo kao na sl. 18 ), nastaju fiktivna kola
prikazana na sl. 21 a), 21 b) i 21 c).

Kolo prema slici 21 ( a, b i c ) je prosto kolo, pa se u
njemu lako ree fiktivne struje ( I
1
', I
2
', I
3
', I
1
, I
2
,
I
3
, I
1
''', I
2
''' i I
3
''' ).

R
1
R
2

I
1

I
2

R
1
R
2
R
3

+
E
1

+
E
2

+
E
3

I
3
' I
1
'
I
3
''' I
1
''' I
3
I
1

I
2
' I
2

R
1
R
2
R
3
R
1
R
2
R
3
R
1
R
2
R
3

Sl.21.a)
+
E
1

+
E
2

+
E
3

I
2
'''
Sl.21.b) Sl.21.c)
I
3

Sl.21.
128


7.6. TEVENENOVA METODA

Ova metoda se najee koristi kod sloenih kola ( mrea ) kada treba odrediti struju samo u jednoj grani
kola. Elektrina mrea ( sloeno kolo ), u odnosu na bilo koja dva svoja prikljuka ponaa se kao naponski
generator ems E
T
. To znai da dato kolo izmeu navedenih taaka stvara odreeni napon, koji predstavlja napon
praznog hoda ( jer se odgovarajua grana iskljui ) i taj napon se naziva napon Tevenena E
T
. Ovaj napon
predstavlja ems naponskog generatora u praznom hodu, koji jo ima i svoj unutranji otpor, koji se naziva otpor
Tevenena R
T
. Kada se odredi E
T
i R
T
( parametri naponskog generatora za date take ) na taj Tevenenov
generator ponovo se vraa grana za koju treba odrediti jainu struje.

Postupak korienja Tevenenove teoreme ( primenimo na sl 111 ) :
Pretpostavimo da nam treba jaina struje u treoj grani.
2) Iskljuimo odgovarajuu granu ( treu ). Nakon ovog data slika izgleda kao na sl.114.
3) Izraunati napon Tevenena E
T

3) Izraunati otpor Tevenena R
T
. Ovaj otpor je jednak otporu izmei taaka A i B ( iskljuene
grane ). Kako je otpor generatora E
1
R
1
a generatora E
2
R
2
umesto ems E
1
i E
2
pretpostavljamo kratku vezu, a
ako u mrei imamo jo i strujni generator tada se on pri raunanju otpora Tevenena iskljui.
Dakle,
2 1
2 1
AB T
R R
R R
R R
+
= =
4) Vratiti iskljuenu granu na Tevenenov generator. Ovako nastaje slika 23.

Ako se za smer struje I
3
uzme suprotan od naznaenog, tada je:
I
3
= ( E
T
E
3
) / ( R
T
+ R
3
)

7.7 NORTONOVA METODA

Ova metoda je zasnovana na strujnom ( Nortonovom ) generatoru. Postupak je isti kao kod Tevenenovog
generatora, sa tom razlikom to sada umesto iskljuene grane inimo kratku vezu ( strujni generator ). Na ovaj
nain odredimo struju Nortonovog generatora I
N
. Otpor R
N
je otpor Nortonovog generatora i on je isti kao i
R
T.

Kako je kod pretvaranja naponskog generatora u strujni ( Tevenenova u Nortonov ): I
N
= E
T
/ R
T
; R
N
= R
T,
i
obrnuto: E
T
= I
N
R
N
; R
T
= R
N
.
Kada smo nali struju u grani koja je bila kratko spojena ( I
N
) i otpor izmeu taaka navedene grane, na iste te
take vraamo granu u predhodnom obliku, vodei rauna o polaritetu ( kao i kod Tevenena ). Data grana je
sada prikljuena na strujni ( Nortonov ) generator. Na osnovu ove veze reiti struju za datu granu.
Ovim je zadatak reen ( postupak analogan Tevenenovoj metodi ).
Za kolo na slici 22 izraunati napon izmeu taaka A i B. Voditi
rauna o polaritetu. Metoda je proizvoljna. Prema metodi
zajednikog napona napon je jednak:

2 1
2 2 1 1
AB T
G G
G E G E
U E
+
+
= =
Nakon navedenih taaka, i kola prema sl.23 sledi konano
reenje za struju u treoj grani, koja iznosi:

3 T
3 T
3
R R
E E
I
+
+
=

-
-
+
+ A
B
R
1
R
2

Sl.22.
+
E
2
E
1

-
A
-

B
I
3

R
T
R
3

+
E
T

+
E
3

Sl.23.
129


Z A D A C I :

7.1.

7.2.

7.3.

7.4.

Odrediti jainu struje u svim granama sloenog kola
( mree ) na slici 7.1 metodom Kirhofovih pravila.
Izraunati snage svih otpornika, kao i svih generatora.

Brojni podaci:
E
1
= 20 V; E
2
= E
3
= 10 V; R
1
= R
3
= 10 O; R
2
= 5 O.

Odrediti struje u svim granama kola, prema sl.7.2,
primenom Kirhofovih zakona, ako je:
E
1
= E
2
= 30 V; R
g1
= R
g2
= 1 O; R
1
= 4 O;
R
2
= 2 O i R
3
= 3 O.
Izraunati struje koje protiu kroz otpore, prema slici
7.3, snage generatora u kolu kao i snagu na otporniku
R
3
, koristei metodu Kirhofovih zakona.

Brojni podaci: U
AB
= 12 V; U
CD
= 5,6 V; R
1
= 4 O;
R
2
= 5 O; R
3
= 3 O.
Za kolo na sl.7.4 poznato je: E
1
= 15 V; E
2
= 12 V;
R
g1
= 20 O; R
g2
= 10 O; R = 50 O.
Izraunati, metodom Kirhofovih pravila :
a) snagu generatora ems E
1
;
b) struju kroz generator ems E
2

c) koliinu toplote koja se razvije na prijemniku
otpornosti R za vreme od 0,5 h.
+
E
3

R
1
R
2
R
3

+
E
1

+
E
2
Sl.7.1.
- -
- -
R
1
R
2

R
3

Sl.7.3.
A D
B C

+
E
1

+
E
2

R
g1
R
g2

Sl.7.4.
R

+

E
2

+

E
1

R
2
R
1

R
g1
R
g2

R
3

Sl.7.2.
130


7.5.

7.6.

7.7. Odrediti, metodom Kirhofovih pravila, koji od izvora daje a koji uzima energiju prema slici 7.6.
( zadatak 7.6. )
Brojni podaci : E
1
= 30 V; E
2
= 10 V; E
3
= 5 V; R
1
= 6 O; R
2
= 8 O; R
3
= 3 O.

7.8.

7.9. Reiti zadatak 7.1 metodom konturnih struja.

7.10. Zadatak 7.2 reiti metodom konturnih struja.


7.12. Metodom konturnih struja reiti zadatak 7.5.

7.13. Metodom konturnih struja reiti zadatak 7.6.


U kolu na sl.7.5 , metodom Kirhofovih pravila,
izraunati struje u granama i snagu na generatoru ems
E
2
.
Brojni podaci:
E
1
= 20 V; E
2
= 10 V; R
1
= R
3
= 1 O; R
2
= 5 O.
Metodom Kirhofovih pravila odrediti, prema sl.7.6,
koji od izvora daju, a koji uzimaju energiju.

Brojni podaci:
R
1
= 6 O; R
2
= 8 O; R
3
= 3 O; E
1
= 10 V; E
2
= 20 V;
E
3
= 30 V.

Zadano je, prema slici 7.8:
E
1
= E
4
= 60 V; E
2
= 30 V; E
3
= 10 V;
E
5
= 20 V; R
1
= R
3
= 10 O; R
2
= R
4
= 5 O.
Metodom Kirhofovih pravila odrediti napon
izmeu taaka A i B U
AB
.

R
1
R
2

R
3

+
E
1

+
E
2

Sl.7.5.

R
1
R
2
R
3

+
E
1

+
E
3

+
E
2

Sl.7.6.
A

+
E
5

R
3
R
4

U
AB

-
R
1
R
2

C
-
- -
+
E
1

+
E
2

B
E
4

+
E
3

+
D
o o
Sl.7.8.
131


7.15.

7.16.

7.17.

7.18.

Za mreu sa slike 7.15. izraunati jainu struje u
svim granama primenom metode konturnih struja.
Izraunati jainu struja u granama sa slike 7.16
metodom konturnih struja. Koliki je napon U
CB

izmeu taaka C i B ?
Za kolo na sl.7.17 poznato je:
R
g1
= R
g2
= R
g3
= 500 O; R
1
= 500 O; R
2
= 1 500 O;
R
3
= 6 500 O; E
1
= 5 V; E
2
= 2 V; I
3
= 2 mA.
Metodom konturnih struja izraunati:
a) ems E
3
,
b) ukupnu snagu generatora ems E
3
, njegovu
korisnu snagu , snagu njegovih gubitaka i njegov
stepen iskorienja
.
Za kolo na slici 7.18 poznato je:
R
1
= 2 O; R
2
= 3 O; R
3
= R
4
= 4 O;
E
1
= 10 V; E
5
= 14 V.
Metodom konturnih struja odrediti sve struje
u kolu.
+
3 O
5 V
+
I
1

2 O 4 O
I
6
I
5

+
3 V
I
4

2 O
4 V
I
2
I
3

Sl.7.15
.

A B
2 O
- -
1 O
3 O 4 O
2 A
+
- -
C D
Sl.7.16.
4 V

I
1
I
3

R
1
R
2
R
3

I
2

+
E
3
R
g3

E
2
R
g2

+
E
1
R
g1

+
Sl.7.17
.
R
4
+
R
1

+
E
1

R
3
R
2

E
5

Sl.7.18.
132


7.19.

7.20.

7.21.

7.22.

Izraunati jainu struje u svim granama mree
prikazane na slici 7.19. metodom konturnih struja.
Kolike su snage na svim otpornicima, a kolike u
generatorima ?
Brojni podaci: E
1
= 12 V; E
2
= 4 V; E
3
= 25 V;
E
4
= 6 V; R
1
= 0,1 O; R
2
= 0,2 O; R
3
= 0,1 O;
R
4
= 0,3 O; R
5
= 5 O; R
6
= 7 O.
U sloenom kolu prikazanom na slici 7.20 poznate
su sledee vrednosti:
E
1
= 12 V; E
2
= 6 V; I
S
= 0,52 A; I
2
= 1,72 A;
R
1
= 0,1 O; R
3
= 2,8 O; i R
4
= 2,2 O. Izraunati:
a) otpornost R
2
,
b) jainu struje u svim granama
c) snage svih otpornika i svih generatora.
Primeniti metodu konturnih struja.

Metodom konturnih struja izraunati jainu
struje u svim granama kola prema slici 7.21, kao
i snage svih otpornika i svih generatora.

Brojni podaci:
E
1
= 2 V; E
2
= 4 V; I
S1
= 2 mA; I
S2
= 5 mA;
R = 1 000 O.

Za sloeno kolo, prema sl.7.22, odrediti metodom
konturnih struja:
a) elektromotornu silu E
3
generatora u grani AB,
sa kojom e u toj grani struja biti jednaka nuli;
b) snage koje primaju otpornici R
1
i R
6
.

Brojni podaci: E
1
= 10 V; E
2
= 15 V;
R
1
= R
6
= 2 O; R
2
= R
4
= R
5
= 1 O; R
3
= 5 O.

R
1

R
5
R
6

R
2
R
3
R
4

Sl.7.19.
+
E
1

+
E
2

E
4

+
E
3

+
R
2

I
1

I
2

R
1

R
4

E
2

+
I
S
+
E
1

R
3

Sl.7.20
R
R
R
R
+
+

E
1

E
2

R R R R
I
S2
I
S1

Sl.7.21
.

+
E
1

R
2
R
4

R
6

A B
- -
E
3

+
R
1

R
3
R
5

E
2

+
Sl.7.22.
133


7.23.

7.24. Reiti zadatak 7.1 metodom zajednikog napona ( metoda vorova ).

7.25. Reiti zadatak 7.3 metodom zajednikog napona.

7.26. Metodom zajednikog napona reiti zadatak 7.4.

7.27. Primenom metode vorova ( zajednikog napona ) reiti zadatak 7.5.

7.28. Reiti zadatak 7.6 metodom zajednikog napona.

7.29.

7.30.

Poznate su sve ems i sve otpornosti u sloenom
kolu prikazanom na slici 7.23. Primenom metode
konturnih struja, odrediti snagu P koju generator sa
ems E predaje kolu.

Brojni podaci: E = 200 V; E
1
= 100 V; R
1
= 10 O;
R
2
= R
3
= R
4
= 15 O; R
5
= R
6
= R
7
= 20 O.
Za koju e vrednost otpora R
3
, prema sl.7.29, napon
U
AB
izmeu taaka A i B biti jednak 20 V, ako je:
E
1
= 10 V; E
2
= 20 V; E
3
= 25 V;
R
1
= 5 O; R
2
= 10 O.
Zadatak reiti metodom zajednikog napona.
Kako se menja napon U
AB
izmeu taaka A i B, prema
sl.7.30, ako E
2
poraste na 2E
2
?

Brojni podaci: E
1
= 10 V; E
2
= 5 V; R
1
= R
2
= 1 O.

+
E
+
E
1

R
2

R
3
R
4

R
5
R
6

R
7

R
1

Sl.7.23.
-

A
+
E
1

+
E
2

+
E
3

R
1
R
3
R
2

B

Sl.7.29.
-
-
+

o A
R
1
R
2

o B
+
E
1

E
2

Sl.7.30.
134


7.31.

7.32.

7.33.

7.34.

Odrediti promenu struje I
o
, na slici 7.31, ako E
2

poraste za etiri puta. Zadatak reiti metodom
zajednikog napona.

Brojni podaci: E
1
= 24 V; E
2
= 6 V.
Koliki je napon na krajevima otpornika R
6

prema sl.7.32, ako su dati sledei podaci:
E
1
= 2 V; E
2
= E
4
= 8 V; E
3
= 4 V;
E
5
= 12 V; R
1
= R
4
= 0,5 O; R
2
= 1 O;
R
3
= R
5
= 2 O; R
6
= 0,25 O.

Zadano je, prema sl.7.33: R
1
= R
2
= 10 O; I
S
= 10 A.
Kod zamene polova ems E
1
, napon U
AB
se smanji za tri
puta, ali polaritet mu ostane nepromenjen. Kolika je
vrednost ems E ?

U kolu prema slici 7.34, pri ukljuenju prekidaa P
ukljui se strujni generator sa strujom I
S
= 5 |A.|
Odrediti promenu struje I
o
ako je ems E = 5R |V|.

+
2R
E
2

I
o

+
E
1

R R
Sl.7.31
.
R R

Sl.7.32.
R
1
R
2
R
3
R
4
R
5

R
6

E
1

+

E
2

+
+
E
5

+
E
3

E
4

+

-
B
R
1

I
S

R
2

+
E
1

-
A
Sl.7.33.
2R

P
+
E
R
I
o

I
S

R

Sl.7.34.
135


7.35.

7.36.

7.37.

7.38.

7.39. Zadatak 7.20 reiti metodom pretvaranja generatora ( naponski u strujni i obrnuto ).

Odrediti pri kojoj se vrednosti otpora R, prema
sl.7.35, na njemu troi maksimalna snaga.
Brojni podaci: R
1
= 20 O; R
2
= 50 O.

Za kolo na slici 7.36, poznato je:
E
1
= E
2
= 30 V; R
1
= R
2
= 1 O; R
3
= 4 O;
R
4
= 2 O i R
5
= 3 O.
Kolika je struja u otporniku R
5
?
Zadatak reiti metodom pretvaranja naponskog
u strujni generator i obrnuto.
Za kolo sa slike 7.37. dati su sledei podaci:
I
S
= 1 A; E
2
= 10 V; R
1
= 1 O; R
2
= 2 O i snaga
strujnog generatora P
S
= 13 W. Odrediti vrednosti
E
3
i I
2
, kao i njihove smerove. ( Da li je za I
2
smer
dobro odabran ? )
Primeniti metodu pretvaranja generatora.
U kolu sa slike 7.38 odrediti struju I, ako je
poznato:
R
1
= 100 O; R
2
= 200 O; R
3
= 300 O;
I
S1
= 10 mA; I
S2
= 15 mA; E
3
= 1 V.

R
1
R
2

R
I
S

+
E
1

Sl.7.35.

+
E
1

R
1

R
3

R
5

+
E
2

R
2

R
4

Sl.7.36.
+
E
2

R
1

E
3

R
2

I
2

I
S

Sl.7.37.
R
1
R
2

+
I
S1

R
3

I
I
S2

E
3

Sl.7.38.
136


7.40.

7.41. Zadatak 7.1. reiti metodom superpozicije.


7.43.

7.44.

7.45.

U kolu ( mrei ) prikazanom na slici 7.40.
poznato je:
I
S3
= 5 A; I
S4
= 4 A; I
S6
= 3 A; E
2
= 10 V;
E
5
= 20 V; R
1
= 3 O; R
2
= 2 O; R
3
= 10 O;
R
4
= 5 O; R
5
= 1 O i R
6
= 15 O.
Izraunati struje u svim granama kola i snage
svih otpornika i svih generatora.
Koristiti se kombinovanom metodom :
pretvaranje generatora ( strujnih u naponske ) i
metodom konturnih struja.
Za kolo, prema slici 7.43, nai struje kroz sve
grane.
Zadatak reiti metodom superpozicije.

Brojni podaci:
E
1
= 2 V: E
2
= 10 V; R
1
= 2 O; R
2
= 1 O;
R
3
= R
4
= 5 O; R
5
= 4O.
U kolu na slici 7.44. izraunati struje u svim
granama, primenom metode superpozicije.

Brojni podaci:
E
1
= 18 V; E
2
= 21 V; R
g1
= 1 O; R
g2
= 0 O;
R
1
= 2 O; R
2
= 9 O; R
3
= 6 O.
Prema slici 7.45. date su sledee vrednosti:
E
1
= 20 V; E
2
= 10 V; R
1
= 4 O; R
2
= 6 O;
R
3
= R
4
= 3 O; R
5
= 4 O; R
6
= 8 O.
Izraunati sve struje u granamam koristei
metodu superpozicije.
R
4

+
E
1

+
E
2

R
3
R
5

R
1

R
2

Sl.7.43
.3.
+
+
E
2
;R
g2

E
1
;R
g1

R
3

R
1
R
2

Sl.7.44
..

R
1
R
3

R
2

R
5

+
E
1

+
E
2

R
4

Sl.7.45.
R
6

R
3

R
5

+
I
S3
R
4

+
E
2

R
6
R
1

I
S6

I
S4
R
2

E
5

Sl.7.40.
137


7.46.


7.48.

7.49.

7.50.

Jedan naponski i jedan strujni generator vezani su
kao na slici 7.46. Odrediti struju I
1
koja prolazi kroz
otpornik R
1
i utvrditi njen smer ( da li je dobro
odabran ).
Brojni podaci: E = 6 V; R = 2 O; R
1
= 4 O; I
S
= 5 A.
Zadatak reiti:
a) metodom pretvaranja generatora
b) metodom superpozicije.

Zadano je, prema slici 7.48, E
1
= 50 V; E
2
= 70 V;
R
1
= 15 O; R
2
= 9 O.
Odrediti ems Tevenenovog generatora (ekvivalentnog
naponskog generatora ) E
T
.

Dato je, prema slici 7.49: E
1
= 54 V; R
1
= 9 O;
R
2
= 18 O; R
3
= 5 O; E
3
= 12 V.
Odrediti ems Tevenena E
T
, koja e delovati
izmeu taaka A i B
Odrediti Tevenenov napon E
T
izvora koji je
ekvivalentan zadanoj mree prema slici 7.50.
Brojni podaci:
R
1
= 4 O; R
2
= 16 O; R
3
= 7 O; R
4
= 18 O;
R = 0 O; E 50 V.
+
I
1

R
R
1
R
I
S

E
Sl.7.46
..

+
o A
R
1
R
2

+
E
2

E
1

o B
Sl.7.48.
E
T

R
3

-
-
+
+
E
3

A
R
1

R
2

E
1

E
T

B
Sl.7.49
..

R
o
o
R
2
R
1

E
+
R
4
R
3
E
T

Sl.7.50.
138


7.51.

7.52.

7.53.

7.54.

Poznato je, prema slici 7.51:
R = R
1
= 5O; R
2
= 2 O; R
3
= 10 O; R
4
= 3 O;
R
5
= 7 O; E = 90 V; E
1
= 110 V; E
2
= 15 V.
Koju e vrednost pokazivati idealni ampermatar ?
Zadatak reiti metodom Tevenena.

Za kolo prema slici 7.52. nai struju I
3

koja protie kroz otpornik otpornosti R
3
.

Brojni podaci:
R
1
= R
2
= R
3
= R
4
= R
5
= R
6
= 1 O;
E
1
= 10 V; E
2
= 4 V; E
3
= 2 V.
Tevenenovom metodom odrediti struju koja
protie kroz otpornik R
4
, prema slici 7.53.

Brojni podaci:
E
1
= 10 V; E
2
= 4 V; E
3
= 5 V; E
4
= 2 V;
R
1
= R
5
= 4 O; R
2
= R
4
= 6 O; R
3
= 3 O.
U kolu prikazanom na slici 7.54. otpornik R ima
promenljivu otpornost. Odrediti:
a) maksimalnu snagu na promenljivom otporniku,
b) maksimalnu struju kroz promenljivi otpornik.

Brojni podaci: E
1
= 5 V; E
2
= 3 V; E
3
= 5 V;
R
1
=

R
2
= R
3
= R
4
= R
5
= 1 O.
A
R
1
R
3

R
+
E
+
E
1

R
2

R
5
R
4

E
2

+
Sl.7.51.
B
R
4
R
2

R
3

A
+
E
1

R
5

R
6

E
2

+
E
3

+
- -
Sl.7.52.
R
1

R
2

+
R
1

R
5

E
1

E
4

+
E
2

+
R
3

E
3

+
Sl.7.53.
R
4

R

+
E
2

+
E
1

R
5

R
3
R
1

R
4
R
2

+
E
3

Sl.7.54.
139


7.55.

7.56.

7.57.

7.58.

Dato je kolo prema slici 7.55. Odrediti:
a) maksimalnu snagu na promenljivom otporniku R,
b) maksimalnu struju koja prolazi kroz otpornik R

Brojni podaci:
E
1
= 70 V; E
2
= 20 V; R
1
= 30 O; R
2
= 60 O.

Odrediti napon izmeu taaka C i D u kolu
prikazanom na slici 7.56.

Brojni podaci:
E = 10 V; R
1
= R
5
= R
6
= 2 O; R
2
= R
4
= 6 O;
R
3
= 5 O.
( Primeniti Tevenenovu metodu )
Odrediti vrednost otpornosti R u kolu
prikazanom na slici 7.57, tako da snaga koju on
prima bude maksimalna. Kolika je ta snaga ?

Brojni podaci :
E
1
= 120 V; E
2
= 80 V; R
1
= 2 O; R
2
= 4 O;
R
3
= 4 O; R
4
= R
7
= 10 O; R
5
= R
6
= 6 O.

Odrediti struju I
3
u otporniku R
3
, prema slici 7.58,
ako je:
a) prekida P otvoren
b) prekida P zatvoren.

Brojni podaci: E
1
= 12 V; E
2
= 24 V; R
1
= R
2
= 5 O;
R
3
= R
4
= R
5
= 15 O; R
6
= R
7
= 20 O; R
8
= 10 O.
( Zadatak reiti metodom Tevenena. )

R
1

R
+
E
1

+
E
2

R
2

Sl.7.55
.
R
4

R
5

R
2

- -
- -

A C
R
1

R
3

R
6
+
E
D
B
Sl.7.56.
R
3
R
4
R
5

R
+
E
1

+
E
2

R
6
R
7

R
2
R
1

Sl.7.57.
- -
- -

R
8

R
3

A B
+
E
2

R
5
R
4

+
E
1

P
R
2
R
1

R
6
R
7

C D
Sl.7.58.
140


7.59.

7.60.

7.61.

7.62. Zadatak 7.20 reiti metodom Tevenena.

7.63. Odrediti parametre Nortonovog generatora ( I
N
i R
N
) za zadatak 7.48.

7.64. Odrediti ekvivalentni Nortonov generator ( I
N
i R
N
) za zadatak 7.49.

7.65. Za zadatak 7.50. odrediti parametre ekvivalentnog Nortonovog generatora.

7.66. Reiti zadatak 7.59 koristei Nortonovu metodu.

7.67. Reiti zadatak 7.60 primenom Nortonove metode.

7.68. Zadatak 7.61 reiti koristei Nortonovu metodu.

Odrediti struju I
5
koja prolazi kroz otpornik R
5
,
prema slici 7.59, koristei metodu Tevenena.

Brojni podaci:
E = 2 V ( idealni naponski generator );
R
1
= 10 O; R
2
= 20 O; R
3
= 30 O; R
4
= 15 O;
R
5
= 40 O.
Odrediti pokazivanje ampermetra, prema slici 7.60,
ako je poznato:
U = 50 V; R
1
= 3 O; R
2
= 7 O; R
3
= 4 O; R
4
= 6 O;
R
A
= 0,5 O.

Otpornik oznaen sa X na sl.7.61 je promenljiv
njegov opseg promene iznosi od 0 O do 100 O.
a) Nacrtati zavisnost jaine struje kroz taj
otpornik | I
X
= f ( X ) |;
b) Snage generatora u funkcije njegove
otpornosti
Zadatak reiti kombinacijom metode Tevenena i
metode pretvaranja generatora.
Brojni podaci: I
S
= 1 A; E = 10 V; R = 50 O.

-
- -
-

R
1
R
2

B
C
I
5
R
5

A
R
2
R
4

D

+
Sl.7.59.
E
A
- -
R
1
R
2

R
A

R
3
R
4

U
+
Sl.7.60.

R
+
E
I
S

R
R
R X
R
E
+
Sl.7.61
.
141


7.69. Reiti zadatak 7.56 koristei se metodom Nortonovog generatora ( strujni generator ).

7.70. Zadatak 7.58 reiti pomou Nortonovog generatora.

142


8. METODA SIMETRINOSTI

Ako su kola ( sloena ili prosta ) simetrino optereena ( ravnomerno rasporeena ), tada se pri reavanju
takvih kola trae take u kolu koje su na istom potencijalu. Kada smo to odredili zadatak se dalje moe raditi na
dva naina, i to:
1) Sve take na istom potencijalu kratko spojimo ( otpor jednak nuli ), a otpore izmeu tih taaka
iskljuimo, i zadatak nastavimo da reavamo;
2) Isto kao pod 1) sa tom razlikom to izbacimo kratku vezu ( otpor beskonaan ).
Kako je svejedno koliki je otpor ( nula ili beskonano ) kojeg veeme izmeu taaka istog potencijala, kroz tu
granu nee tei nikakva struja ( nema napona na krajevima otpornika ), a samim time svejedno je koju emo
varijantu odabrati. Uzima se ona koja je sa stanovita reavanja zadatka jednostavnija ( praktinija ).

143


Z A D A C I :

8.1.

8.2.

8.3.

8.4.

1

Ako je prema slici 8.1, R = 10 O a R
1
= 20 O,
odrediti koliki je otpor izmeu taaka:
a) A i B b) C i D.
Koliko e iznositi otpor ako se otpor R
1
uvea za
pet puta ? Reenje prokomentarisati.

Na slici 8.2 spojeno je 9 otpornika sa
vrednostima prikazanim na slici. Odrediti
ekvivalentnu otpornost izmeu taaka:
a) A i C;
b) a i c;
c) A i a
Odrediti ekvivalentnu otpornost izmeu
taaka A i B u kolu prikazanom na slici 8.3,
ako su svi otpori jednaki i iznose po 10 O
Dvanaest otpornika od po 1 O ine ivice jedne
kocke, prema slici 8.4.
Izraunati ekvivalentnu otpornost izmeu sledeih
taaka:
a) A i B ( dva susedna temena );
b) A i C ( dva temena koja lee na kraoj dijagonali );
c) C i D ( dva temena koja lee na duoj dijagonali ).

Napomena! Primeniti metodu simetrinosti.
-
- -
-
R R
C
A R
1
B
2R 2R
D
Sl.8.1.

1O
o
o o
o
o o
b
a
2 O
A
C
1 O
1 O
1 O
1 O
c
1 O
2 O 2 O
Sl.8.2.
B

- -
R
R
R R R
R R
R R
R R
R
B A
Sl.8.3.
1
1
1
1
1
-
- -
-
-
-

D
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
A
B
Sl.8.4.
C
144


8.5.

8.6.

8.7

Izraunati ekvivalentnu otpornost izmeu taaka A i B,
prema slici 8.5, ako je : R
1
= 20 kO; R
2
= 10 kO.

Koristiti metodu simetrije.
Za kolo prema slici 8.6 ( kockasa dvanaest
otpora koji ine stranice kocke ), izraunati
ekvivalentnu otpornost izmeu taaka A i B.

Brojni podaci:
R
1
= 20 kO; R
2
= 10 kO ; R
3
= 30 kO.
Dvanaest otpora istih otpornosti vezano je
prema slici 8.7. Odrediti ekvivalentnu
otpornost izmeu taaka:
a) A i B;
b) A i C.
Brojni podaci: R = 5 O.

-
-
R
1

R
2

R
1

R
2

R
1

R
2

Sl.8.5.
A
B
-
-
R
3

R
2

R
1

B
A
Sl.8.6.
- -
-

R
R
C
B A
R R
R R R
R
R R R
R
Sl.8.7.
145


9. ELEKTRINA KOLA SA KONDENZATORIMA I OTPORNICIMA

Ako se u elektrinim kolima istovremeno nalaze kondenzatori i otpornici, pri reavanju takvih kola
kondenzatori se predhodno uklone ( kroz njih ne tee struja )i izrauna napon izmeu taaka na koje je
kondenzator bio prikljuen. Ovako izraunat napon predstavlja napon koji e vladati na kondenzatoru kada se
on ponovo vrati na svoje mesto.
Kada se kondenzatori nalaze u sloenim kolima, tada nee biti struje ni u jednoj grani kola u kojoj je vezan
kondenzator ( kolo u prekidu ). Podrazumeva se da e kondenzatori biti optereeni odreenom koliinom
naelektrisanja ( Q = U C ). Optereenja kondenzatora tretirati slino kao i struje kod otpornika.
To znai da e kod redne veze kondenzatora optereenja biti ista, a kod paralelne veze, ukupna koliina
naelektrisanja je jednaka zbiru pojedinanih, primeniti prvi Kirhofov zakon ( EQ = 0 ).
Kod redne veze kondenzatora ukupni napon je jednak zbiru pojedinanih, tj. primenjuje se drugi Kirhofov
zakon |EE = E ( Q/C ) |.
Postupak reavanja ovakvih kola je isti kao kod samih otpora, s tom razlikom to se za pad napona na
kondenzatoru rauna sa naponom koji iznosi:

| | V
C
Q
U
C
= ( I Q, odnosno R 1/C ).

Navedene konstatacije se odnose u onom sluaju kada je kondenzator napunjen, tj. on se nalazi u
stacionarnom stanju. Kako je vreme punjenja i pranjenja trenutno, sledi da su kondenzatori u elektrinim
kolima uglavnom u stacionarnom stanju. Proces punjenja i pranjenja je vrlo sloen ( prelazne pojave ), samim
tim to je predmet izuavanja na ozbiljnijem nivou ( vie i visoke institucije ).

146


Z A D A C I :

9.1.

9.2. Kondenzator kapacitivnosti C = 0,5 F vezan je za krajeve naponskog generatora ems E = 100 V, i
unutranjeg otpora R
g
= 1 O. Koliki je napon na krajevima prikljuenog kondenzatora ?

9.3. Izraunati energiju koju sadri kondenzator u predhodnom zadatku. O kojoj se energiji radi ?

9.4.

9.5.

ta pokazuje voltmetar V
2
, prema slici
9.1,ako jevoltmetar V
1
izmerio napon na
krajevima kondenzatora od U
C
= 24 V?
Pretpostavimo da je R = 10 O, i da su
voltmetri idealni.
Izraunati optereenje i energiju kondenzatora C
na slici 9.4 kada se zatvori prekida P i uspostavi
stacionarno stanje ( napuni kondenzator ).
Brojni podaci:
E = 1 000 V; R
g
= 8 O; I
S
= 0,2 A; R = 2 000 O;
C = 50 F.
Kolika su optereenja svih kondenzatora, prema
slici 9.5 ? Kako e se ta optereenja promeniti kada
se zatvori prekida P ?
Reenje obrazloiti.
Brojni podaci:
E = 100 V; R
g
= 10 O; C = 50 F.
V
1

V
2

- -
R

B A
C
Sl.9.1.
R
g

C

C C
C
P
E
+
Sl.9.5.
+
E
P
C
R
I
S

R
g

Sl.9.4.
147


9.6.

9.7.

9.8.

9.9.

Odrediti prema slici 9.6 optereenja sva tri
kondenzatora.
Brojni podaci: E = 100 V; R
1
= R
2
= 12 O;
C
1
= C
3
= 100 nF; C
2
= 25 nF.
Reenja obrazloiti.
Koliki je napon na kondenzatoru kapacitivnosti C u
kolu na slici 9.7 ? Kolika e biti koliina naelektrisa
na ploama kondenzatora ( optereenje ) ?
Brojni podaci:
E = 3,6 V; R
g
= 1 O; R
1
= 4 O; R
2
= 7 O; R
3
= 3 O;
C = 2 F
Dato je kolo prema slici 9.8. Ems izvora
je E = 10 V, a njegov unutranji otpor iznosi
R
g
= 2 O. Otpori otpornika su: R
1
= 5 O;
R
2
= 4 O; R
3
= 4 O. Kolika e koliina
elektriciteta protei kroz granu sa
kondenzatorom kada se ukljui prekida P
ako je njegov kapacitet C = 9,9 F ?
Kolika je ems izvora u kolu prema slici 9.9 ako je
poznato da je na kondenzatoru kapaciteta 2C koliina
naelektrisanja jednaka 3Q, a na kondenzatoru
kapaciteta C koliina naelektrisanja iznosi 2Q ?

R
2

C
2

C
1

R
1

C
3

+
E
Sl.9.6.
R
g

R
3

R
2

C
R
1

E
+
Sl.9.7.
R
2

- -
R
g

C
R
3

P
B A
E
+
Sl.9.8.
R
1

R
1

2C
C
R
2

E
+
Sl.9.9.
2R
1

148


9.10.

9.11.

9.12.

9.13.

Na slici 9.10 je prikazano RC kolo. Odrediti jainu
struje koju daje izvor u stacionarnom stanju ( napunjen
kondenzator ) i koliinu naelektrisanja na ploama
kondenzatora.
Brojni podaci su navedeni na slici.
Elektrino kolo prema sl.9.11 sadri: izvor, otpornik R = 50 O
i ploasti kondenzator ije ploe imaju povrinu S = 4 cm
2
.
Rastojanje izmeu ploa moe da se menja Ako se ploe priblie
do meusobnog kontakta u kolu tee struja I = 0,2 A.
Koliko e biti naelektrisanje Q na ploama ako se one razdvoje na
rastojanje d = 0,2 mm ? Unutranji otpor izvora je R
g
= 5 O, a
dielektrina konstanta vakuuma je c
o
= 8,5410
12
F/m.
Za kolo predstavljeno na slici 9.12, odrediti energiju
kondenzatora po uspostavljenom stacionarnom stanju
( zavren proces punjenja ).

Brojni podaci:
R
1
= 4 O; R
2
= 1,8 O; R
3
= 5 O; R
4
= 3,25 O;
R
5
= 11 O; E = 200 V; C = 100 F.
U kolu prema sl.9.13, prekida P je zatvoren.
Odrediti proteklu koliinu elektriciteta kroz
kondenzator C od trenutka otvaranja prekidaa P do
uspostavljanja stacionarnog stanja ( koliina
elektriciteta u stanju mirovanja ).
Brojni podaci:
E
1
= 10 V; E
2
= 5 V; R
1
= R
2
= R = 10 O;
C = 10 F
18 O

100 O

10 nF
2 O
600 V
+
P
Sl.9.10.
-
-
-
-
R
1

R

E
+
C
Sl.9.11.
+
C
R
2

B
C
R
5

A
R
4
R
3

D
E
P
Sl.9.12.
-
-
+
+
E
A
+
C
R
1

R
2

R
E
1

B
Sl.9.13.
P
149


9.14.

9.15. Neoptereen kondenzator kapacitivnosti C prikljuen je na krajeve strujnog generatora jaine struje I
S
i
unutranje otpornosti R
S
. Kolika je energija W
C
sadrana u kondenzatoru u stacionarnom stanju ?
Brojni podaci: I
S
= 15 A; R
S
= 100 O; C = 50F.

9.16.

9.17.

9.18. Reiti predhodni zadatak, uz pretpostavku da su take A i B kratko spojene ( V
A
= V
B
).

Za kolo prema slici 9.14, odrediti
protekle koliine naelektrisanja kroz
kondenzatore posle zatvaranja prekidaa P.

Brojni podaci:
E = 1 KV; C
1
= 2 F; C
2
= 3 F;
R = 50 O.
Kondenzator kapaciteta C = 0,5 F vezan je prvo
kratkotrajno na izvor ems E = 200V, pa u kolo prema sl.
9.16. Drugi kondenzator u kolu ima kapaciteta C
1
=2 F,
i nije bio prvobitno optereen. Odrediti energiju
sadranu u kolu pre i posle zatvaranja prekidaa.Da li ta
energija zavisi od otpornosti R? Da li nastala toplotna
energija zavisi od R ? ( R fiziki nije nikad jednak nuli )
etiri kondenzatora vezana su kao na slici 9.17.
Odrediti napone i koliine naelektrisanja na
kondenzatorima. Koliki je napon U
AB
izmei taaka
A i B ?

Brojni podaci:
E = 120 V; R
1
= 4 O; R
2
= 8 O; R
3
= 36 O;
C
1
= 40 F; C
2
= 60 F; C
3
= C
4
= 50 F.

R R
P
+
E
+
E
R C
2

C
1

R R
E
+
Sl.9.14.

R
P
C
1

Q
o

C
Sl.9.16.
R
1

R
2
C
1
C
3

R
3

- - A B
+
E
C
4
C
2

Sl.9.17.
150


9.19.

9.20.

Za kolo prikazano na slici 9.19, izraunati napon U
AB

izmeu taaka A i B, kada je nastupilo stacionarno stanje.

Brojni podaci:
E = 100V; R
g
= 0 O ( idealni nap. generator );

Za kolo na slici 9.20 izraunati:
a) sve struje;
b) optereenje kondenzatora Q;
c) korisnu snagu P koju daje generator ems E.

Brojni podaci:
E = 40 V; U
1
= 80 V; U
2
= 120 V; R
1
= 8 O;
R
2
= 10 O; R
3
= 8 O; R
4
= 2 O; R
g
= 2 O; C = 5 F.
R
3

E ; R
g

-
-
-
-

+
R
2

R
1

C
+
U
1

U
2

+
R
4

Sl.9.20.

Sl.9.19..
R

A
+
C 2C
2R
B
E
+
R
g

-
-
151


MAGNETIZAM

1. JAINA MAGNETNOG POLJA

a) JAINA MAGNETNOG POLJA OKO RAVNOG PROVODNIKA ( SPOLJA )

b) JAINA MAGNETNOG POLJA U UNUTRANJOSTI PROVODNIKA

| |
m
A
R 2
Ir
H
2
t
= ; gde je:

r.. udaljenost bilo koje take od centra provodnika u unutranjosti provodnika.
R..poluprenik provodnika

H

Jaina magnetnog polja kod ravnog provodnika, velike duine
(beskonane) odreuje se po BioSavarovom zakonu (Sl.1.)

;

gde je :
H..jaina magnetnog polja (A/m)
Ijaina struje (A)
2at...srednja duina magnetne linije koja prolazi kroz
datu taku (m)
arastojanje take od ravnog provodnika (m)

Bio Savarov zakon se moe primeniti kod onih ravnih provodnika kod kojih je duina
mnogo vea od udaljenosti take u kojoj se trai jaina magnetnog polja. Lako je iz
navedenog obrasca ustanoviti da je: I = 2atH, pa je proizvod jaine magnetnog polja
i duine magnetne linije konstantan, tj.
2atH = konst. ( Ha = konst.) uz stalnu struju u ravnom provodniku.
Ako u povrini pravolinijskog provodnika R
2
t zamislimo deo
povrine r
2
t ( Sl. 2.), tada e, pod uslovom iste gustine struje,
biti :

t
=
t
=
2
'
2
r
I
R
I
J

gde je: I'..deo ukupne struje obuhvaen povrinom r
2
t
J . Gustina struje (A/m
2
)

Iz navedenih relacija sledi:

2
2
R
r
I
' I
= ; odnosno I
R
r
I
2
2
'
= = 2trH
sledi konaan obrazac za dreivanje jaine magnetnog polja u unutranjosti provodnika :

.
1.1 R A V A N P R O V O D N I K

H

I

a

I
Sl. 1.
-
H

Sl.2.
-
R
r
| |
m
A
a 2
I
H
t
=

152


1.2. JAINA MAGNETNOG POLJA NAVOJA

a) Prstenast navoj ( TORUS )

Ako u neposrednoj blizini imamo nekoliko ravnih provodnika kroz koje protie elektrina struja, svaki
od tih provodnika stvara svoje magnetno polje. Ako su magnetne linije svih provodnika istovremeno
obuhvatile sve provodnike, tada e rezultantno polje biti jednako njihovom pojedinanom zbiru ( za iste
smerove struja ). Sila koja stvara magnetno polje naziva se MAGNETO-MOTORNA sila ( magnetopobudna
sila ili magnetni napon ). Ova sila je analogna elektromotornoj sili ( naponu ) u elektrinim kolima.

Za zatvorene magnetne linije koje obuhvataju istu struju vie puta , kao to je sluaj kod navoja,
Vredi izraz za magnetomotornu (mms) silu:

gde je N broj navojaka

Karakteristian primer zatvorene magnetne linije koja obuhvata istu struju vie puta je prstenast navoj
(torus), (prikazan na Sl. 5.)

r

Analizom navedenog izraza moe se zakljuiti da je
jaina magnetnog polja u samom centru provodnika
jednaka nuli, i da idui ka samoj povrini jaina
magnetnog polja linearno raste (Sl. 3.). Dakle, polje je
najae na samoj povrini provodnika, dok sa
udaljavanjem od same povrine ka vani polje opada
prema nuli po hiperboli.

Sl.3.
H = f ( r )
H
r
H = f ( r )
Sl.3.
Kako magnetne linije kod ravnog provodnika stvara iskljuivo elektrina
struja, tada se za magnetomotornu silu ( magnetopobudnu ) uzima struja
tog provodnika, pa je:
M= I, a samim tim jedinica je amper (A).
Ako je to polje rezultat vie pravolinijskih provodnika (Sl.4) tada je
magnetomotorna sila jednaka :
M = E I = I
1
+ I
2
+ + I
n
( isti smerovi struja ) .

M = U

= I N |A/m |
Jainu magnetnog polja navoja (samim tim i torusa ) moemo
porediti sa jainom elektrinog polja kod kondezatora ( E = U / d ),
te sledi:
| |
m
A
l
M
H =
gde je : H. jaina magnetnog polja torusa (A/m)
M = I N.magnetomotorna sila ( magnetni napon )
l..srednja duina magnetnih linija (m)
Konaan obrazac za jainu magnetnog polja torusa je:

| |
m
A
l
IN
H =

Sl. 4.
O O O O
l
C

N;I
Sl.5.
O O
153


gde je: lsrednja duina magnetnih linija, a ona je ujedno jednaka duini solenoida ako nema magnetnih
rasipanja i ako je ta duina mnogo vea od prenika navoja (a). U protivnom ako duina navoja nije mnogo
vea od prenika ( D<10a), tada se za srednju duinu magnetnih linija uzima dijagonala solenoida, pa je u tom
sluaju jaina magnetnog polja solenoida jednaka :

2 2
l a
IN
D
IN
H
+
= = |A/m|

Navedeni izraz ( Sl. 7. ) moe se matematiki dokazati ( via matematika ). Ako se trai jaina magnetnog polja
u samom centru solenoida, tada je o
1
= o
2
= o, pa je:.

o = cos
l
IN
H

Za solenoid kod kojeg je duina l mnogo vea od prenika a ( a zanemarljivo u odnosu na l ) ugao
o ~ 0
, pa predhodni izraz prelazi u oblik :

l
IN
H = , to potvrduje tanost predhodnog izraza.

b) Cevast navoj ( SOLENOID )

Ako cevast navoj zamislimo kao deo prstenastog navoja veoma
velikog prenika ( beskonaan ) tada, e taj deo navoja stvarati
proporcionalnu jainu magnetnog polja u odnosu na ceo torus, tj.

| |
m
A
l
IN
H =
OOOOOOOOO

a
D
l
Sl.6.
Sl. 7.
CCCCCCCCCCCC

-
o
2
) (o
1

A
l Kod tanijih prorauna jaina magnetnog polja za bilo koju taku
u solenoidu ( Sl. 7. ), npr. za taku A iznosi:

( )
2
cos
1
cos
2
1
l
IN
A
H o + o =

gde je: - H
A
. jaina magnetnog polja u taki A solenoida
- o
1
i o
2
uglovi kojeg ine krajnji navojci i
sredinja osa navojka u taki A
154


c) Navojak

Za navojak pravougaonog oblika ( etiri ravna provodnika ), duine stranica navojka nisu veoma velike u
odnosu na udaljenost centra provodnika od stranica ( a i b ). Kod ovakvog navojka, a samim tim i kod ravnih
provodnika manjih duina. jaina magnetnog polja u taci A ( Sl.9. ) za stranicu b iznosi :

( )
2 1 A
cos cos
2
1
a 2
I
H o + o
t
= , za o = o
2 1

o
t
= cos
a 2
I
H
A

gde je: o. ugao izmeu provodnika i pravca koji spaja datu taku (A).

Ako je provodnik veoma dug, tada ugao o ~ 0
, a samim tim dati izraz je jednak : H

A
= I / 2at,
to potvruje tanost predhodnog izraza ( Bio Savarov zakon ). To dalje znai, da kod pravougaonog navojka
jainu magnetnog polja izraunamo za etiri ravna provodnika manjih duina i to saberemo
Ako je to kvadrat jednostavno izraunamo jainu polja za jednu stranicu i mnoimo sa 4. Kod pravougaonika se
izrauna jaina polja za stranicu a i b pa to saberemo. Taj zbir, na kraju, mnoimo sa 2

Ako solenoidu skidamo navojak po navojak, na kraju emo
doi do jednog navojka , Sl. 8, kod kojeg se za srednju duinu
navojka uzima njegova dijagonala pa je :

| |
m
A
a
I
H = , jer je N = 1 a l = a.

a
Sl. 8.
H
I
b
-

o
1
)

( o
2
a
A;H
A
I
Sl.9.
155


ZADACI:

1.1 Izraunati jainu magnetnog polja na rastojanjima a = 1 , 2 i 5 cm od dugog pravolinijsko provodnika
kojim tee struja jaine I = 10 A.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

CH a
H

H
Sl. 1.3.

Odrediti intenzitet i smer magnetnog polja u taki M koja se
nalazi izmeu dva paralelna vrlo duga pravolinijska provodnika
( Sl. 1.2. ) kroz koje protiu struje I
1
i I
2
. Rastojanje izmeu
provodnika je d, a udaljenost take M od prvog provodnika je a.

Brojni podaci: I
1
= 10 A, I
2
= 20 A, d = 50 cm i a = 5 cm.

C.. simbol za ulaz ( u pravcu pogleda )
simbol izlaza ( prema nama ).

Kolika jaina struje protie kroz kruni provodnik, ako
je jaina polja u centru kruga poluprenika a = 10 cm,
H = 20 A/m. Odrediti smer struje, ako je pravac polja,
kao na slici 1.3,usmeren u pravcu pogleda.
Dat je vrlo dug provodnik sa strujom I, savijen pod
pravim uglom. Jaina magnetnog polja u taki M, iji
je poloaj u odnosu na provodnik dat na Sl. 1.4,
iznosi H = 600 A/m. Smer polja je dat na slici. Ako je
d = 14,1 cm, nai jainu i smer struje u provodniku.

Dva izolovana provodnika su ukrtena pod pravim
uglom ( Sl. 1.5.). Rezultantno polje u taki M iznosi
H = 200 A/m. Jaina struje u provodniku P je: I
1
= 50 A,
a taka M je udaljena od provodnika R b
1
=6 cm, a od
provodnika P b
2
= 8 cm (d = 10 cm).

Izraunati struju I
2

koja protie kroz provodnik R, i odrediti njen smer ako
je :
a) H
1
i H
2
u taki M istog smera
b) H
1
i H
2
u taki M suprotnog smera.

-

b
2

d
I
1

M
P
R
b
1

Sl.1.5..

O

M
a
d
I
1

I
2

Sl.1.2.

-
M
a
a
d
H

Sl.1.4.
156


1.6. Izraunati broj navojaka solenoida duine l = 15 cm, koji stvara polje jaine H = 3 000 A/m pri struji
jaine I = 0,5 A.

1.7. Kolika treba da bude jaina struje u kalemu duine l = 1 m, sa N = 40 navojaka, da bi u njemu jaina
magnetnog polja iznosila H = 2 A/m ?

1.8. Koliko navojaka treba da ima navoj da bi sa strujom od I = 3 A stvarao magnetomotornu silu od
M = 6000 A ?

1.9. Kolika je jaina magnetnog polja H u vazdunom meuprostoru nekog magneta, ako je duina
magnetnih linija koje prolaze kroz vazduh l = 8 mm, i ako izmeu polova vlada magnetni napon
U
= 400 A?

1.10. Kolika je magnetomotorna sila potrebna da se u homogenom polju duine 15 cm ima jaina magnetnog
polja od H = 2000 A/m?

1.11. Kolika je duina homogenog magnetnog polja ako magnetomotorna od M = 800 A stvara u njemu
jainu magnetnog polja od H = 2500 A/m?

1.12. Magnetomotorna sila od M = 235 A stvara jainu magnetnog polja H = 500 A/m u prstenaston navoju.
Koliki je srednji prenik prstena?

1.13. U sredini cevastog navoja sa N = 100 navojaka, dugog l = 12 cm, treba da postoji jaina magnetnog
polja H = 5000 A/m. Kolika je potrebna struja?

1.14. Solenoid prenika d = 20 mm i duine l = 12 cm, ima gust navoj ( jedan do drugog ) od bakarne ice
prenika d
1
= 0,4 mm ( sa izolacijom 0,6 mm ). Kolika je jaina magnetnog polja u sredini solenoida
kada se navoj prikljui na napon od U = 5.4 V?

1.15.

1.16. - Izraunati jainu magnetnog polja H kojeg stvara veoma dug pravolinijski provodnik, krunog
preseka prenika 35 mm, kroz koji protie struja od 350 A,u takama: A, B, C i D koje su udaljene od
sredita provodnika: r
A
= 5 mm, r
B
= 17,5 mm, r
C
= 30 mm i r
D
= 70 mm. Na osnovu dobijenih podataka
nacrtati dijagram zavisnosti H od r i dati odreeni komentar.

l
S
d
D
2

D
1

Sl.1.15
.
Prstenasti navoj sa jezgrom od kartona Sl. 1.15, ije
su dimenzije D
1
= 60 mm i D
2
= 50 mm ima gusto
namotan navoj ( jedan uz drugi ) sa N = 300 navojaka
od ice prenika d = 0,8 mm ( sa izolacijom ) kroz koji
protie struja od I = 1,5 A.
Izraunati jainu magnetnog polja, i obeleiti smer
struje I.

157


1.17.

1.18.

1.19. Ako kroz pravolinijski provodnik velike duine prenika R = 10 cm protie struja od I = 10 A, odrediti
u kojim e takama jaina magnetnog polja biti najjaa a u kojim najslabija i kojeg je intenziteta?

1.20.-

1.21.-

Kroz dva meusobno paralelna pravolinijska provodnika
beskonacnih duzina, proticu struje I
1
= 2 A i I
2
= 3 A u
suprotnim smerovima ( Sl.1.18. ). Ako je rastojanje izmeu
provodnika a = 5 cm, odrediti jacinu magnetnog polja u taki
A koja je udaljena od prvog provodnika b = 4 cm, a od
drugog c = 3 cm.
Napomena: duzine a, b i c ine jedan pravougli trougao.
C 30 cm
- -
15 cm
15 cm
A
B
Sl.1.17.
I I
Nai rezultantno magnetno polje analitiki
( raunski ) i grafiki ( razmera 1 cm = 1 A/m ) u
takama A i B, prema Sl. 1.17, ako kroz
provodnike protie struja od 15 A u suprotnim
smerovima.

I
1
I
2

a
-
r
1
r
2

A
b c

90
Sl.1.18.
Koaksijalnim provodnikom iji je presek dat na Sl.1.20. tee
struja jaine I.Kolika je jaina magnetnog polj na vanjskoj a
kolika na unutranjoj povrini provodnika, ako je provodnik
pravolinijski i veoma velike duine?

Brojni podaci: I = 25 A, r
1
= 7,5 cm a r
2
= 10 cm.

-
r
1

r
2

Sl.1.20
.
Dva duga ravna provodnika poluprenika R = 4 cm
su paralelna i kroz njih protiu iste struje I = 200 A
u istom smeru. Odrediti jainu magnetnog polja u
taki A ( r
A
=2 cm ) ako je rastojanje izmeu
sredita provodnika D = 10 cm ( Sl.1.21. ).

Sl.1.21
A
D
-
R
158


1.22.

1.23 - a ) Kolika je jaina magnetnog polja u sreditu navojka krunog oblika nainjenog od provodnika,
ako u njemu postoji stalna elektrina struja intenziteta I = 5 A i ako je prenik navojka d = 5 cm?
b ) Kolika je jaina magnetnog polja u taki koja lei na srednjoj normali na odstojanjua = 2,5 cm i
ako u njemu postoji struja stalnog intenziteta I = 5 A? Provodnik je u stvari isprueni navojak ( pod
takom a ).
c ) Koliki je odnos jaina magnetnih polja u predhodnim sluajevima ( pod a i pod b ), i
izvesti na osnovu toga odreeni zakljuak.

1.24 -

1.25. Dva paralelna pravolinijska provodnika velikih duina nalaze se na meusobnom rastojanju od 25 cm.
Ako kroz provodnike protiu struje I
1
= 10 A i I
2
=15 A, u istom smeru, odrediti taku u kojem e jaina
magnetnog polja biti jednaka nuli.

1.26..Reiti predhodni zadatak uz pretpostavku da su smerovi struja u provodnicima suprotni.
.
1.27. Na kojem se rastojanju nalaze dva pravolinijska paralelna provodnika velikih duina ako
njihove struje, I
1
= 10 A i I
2
= 25 A, stvaraju u taki A istu jainu magnetnog polja i istog smera
H
1
= H
2
= 100 A/m

1,28. Ponoviti predhodni zadatak uz pretpostavku da su jaine magnetnih polja H
1
i H
2
suprotnih smerova.

1.29.-

Oko kvadratnog zatvorenog kola sa strujom I = 3,14 A
obavijeno je kruno zatvoreno kolo sa strujom I
1
( Sl.1.24 ).
Smer struje u kvadratnom kolu naznaen je na slici. Kolika je
struja I
1
i u kome smeru ona tee da bi magnetna indukcija u
sreditu kruga O bila jednaka nuli?
Odrediti veliinu magnetomotorne sile po
konturi. Broj navojaka smer i jaina struje,
kao i pozitivni smer obilaska konture
(magnetne linije) naznaen je na Sl. 1.22.

CCCC

O
O
O

OOOO
N=5; I=10 A
N=5; I=1
A.
N=10; I=1 A
Sl.1.22.
Cilindrinim provodnikom tee struja od 20 A. Ako je poluprenik
upljine 5 cm, a spoljanji 10 cm, odrediti jaine magnetnih polja u
takama 0,A,B,C i D. Taka 0 je u stvari sredite (centar)
provodnika, a take A,B,C, i D su od centra udaljene po navedenom
redu 5, 10, 20 i 50 cm.
Na osnovu dobijenih rezultata nacrtati grafik H = f ( r ), koji
predstavlja zavisnost jaine magnetnog polja od rastojanja te take
u odnosu na centar. Dati komentar koji je zasnovan na grafikonu.
Presek provodnika dat je na Sl.1.29.
a
- -
- -
- O a
a
I
D C
A B
Sl.1.24
.
I
1

- O

Sl.1.29.
159


1.30.

1.31. - Odrediti intenzitet, pravac i smer jaine magnetnog polja u sreditu ravnostranog estougaonog
kola, kada je u kolu uspostavljena stuja I, smera kazaljke na satu. Stranica estougaonika je a, a kolo se nalazi u
vazduhu.
Brojni podaci: I = 50 A; a = 10 cm

1.32. -

1.33.- Struja jaine I = 20 A protie kroz vrlo dugaak pravolinijski provodnik savijen pod pravim uglom,
koji se nalazi u vazduhu. Izraunati jainu magnetnog polja u taki A koja se nalazi na simetrali pravog ugla,
udaljena od temena ugla 10 cm.

Kolo oblika kao na slici1.32, predstavlja jednakostranini trougao
oko koga je opisana krunica. U kolu krunog oblika uspostavljena
je struja I naznaenog smera. Odrediti intenzitet i smer struje I
1
u
kolu truoglastog oblika, da bi rezultantno magnetno polje u centru
bilo jednako nuli. Oba kola se nalaze u vazduhu.

Brojni podaci: I = 50 A;
Dva paralelna beskonano duga provodnika ( Sl.1.30.),
kroz koje protie ista struja jaine I = 200 A, ali sa
suprotnim smerovima, postavljeni su na meusobnom
rastojanju od 80 cm.
Nai jainu, pravac i smer magnetnog polja u taki A.

O

- A
40 cm
80 cm
Sl.1.30.
-
a a
a
I
Sl.1.32.
160


2. MAGNETNA INDUKCIJA

Pored intenziteta polja H ( vektora H ), koja predstavlja osnovnu karakteristiku magnetnog polja u nekoj
taki tog polja, uvedena je i veliina koja se naziva MAGNETNA INDUKCIJA. Ona se oznaava slovom B i
predstavlja vektorsku veliinu. To znai da se za svaku taku u magnetnom polju pored jaine polja H za tu
taku moe odrediti i njena magnetna indukcija B. Magnetno polje se moe predstaviti H linijama, kao i B
linijama. U vazduhu, izvan magneta, ovi su vektori kolinearni. U samom magnetu B linije nastavljaju svoju
neprekidnu putanju, dok H linije u samom magnetu imaju novi poetak ( prekidne su ). Kako je za praktine
potrebe bitno polje van magneta, sledi da B linije odreuju H linije i obrnuto . To znai, da je jaina magnetnog
polja i magnetna indukcija u odreenoj vezi.

2.1. ODNOS IZMEU B I H

2.1.1. Nemagnetni materijali

Kod nemagnetnih materijala je ovaj odnos u svakoj taki magnetnog polja konstantan i on iznosi:

| |
m
H
H
B
o
o
=

gde je: B..magnetna indukcija ( gustina magnetnih linija ) | T |
H
0
..jaina magnetnog polja nemagnetnog materijala ( vakuuma ) | A/m |

0
..magnetna propustljivost, permeabilnost ( permeabilitet ) | H/m |

2.1.2 Magnetni materijali ( feromagneti )

Kod magnetnih materijala odnos izmeu B i H zavisi kako od vrste magneta (jezgre ) tako i od stepena
njenog optereenja ( zasienja ). Taj odnos, koji nije stalan, iznosi:

| |
m
H
H
B
=

gde je:
..magnetna permeabilnost ( permeabilitet ) feromagnetnog materijala ( H/m ).
H.jaina magnetnog polja feromagnetnog materijala ( A/m )

Iz predhodnih relacija se moe doi do sledeeg izraza::

r
o
o
H
H
= =

gde je:
r
.. relativna magnetna permeabilnost, koja govori za koliko je jaina magnetnog polja neke
sredine smanjena u odnosu na vakuum.
Prema relativnoj magnetnoj permeabilnosti dele se materijali na:
a) dijamagneti (
r
< 1 ) / srebro, cink, bizmut/
b) paramagneti (
r
> ) /aluminijum, platina./
c) feromagneti (
r
>> 1) /gvoe, nikal, kobalt, njihove specijalne legure /

=
0

r
( H/m )

161


Jedinica apsolutne magnetne permeabilnosti ( ) i permeabilnosti vakuuma (
0
) je ( H/m ), dok relativna
magnetna permeabilnost (
r
) nema jedinicu, tj. ona je data relativnim brojem koji moe da se izrazi i u
procentima ( mnoei relativni broj sa 100 ).

Magnetna indukcija koju stvara elektrina struja koja protie kroz: ravan provodnik, solenoid, torus ili
navojak se odreuje na isti nain kao i jaina magnetnog polja. Dakle, mnoei jainu magnetnog polja sa
magnetnom permeabilnosu ( ) dobije se magnetna indukcija.

2.2 KARAKTERISTIKE MAGNETIZIRANJA B = f ( H )

Prema Sl.10. vidimo da je karakteristika magnetiziranja za nemagnetne materijale linearna, to znai da je
magnetna permeabilnost konstantna. Kako su ti pravci priblini vakuumu za karakteristiku svih nemagnetnih
materijala uzima se karakteristika vakuuma. Kod magnetnih materijala ta je karakteristika nelinearna. U
poetku je skoro linearna sa velikim porastom B ( velika strmina ), da bi dolo na kraju do magnetnog
zasienja. Iz karakteristike magnetiziranja feromagnetnih materijala moe se doi do zavisnosti magnetne
permeabilnosti u odnosu na magnetnu indukciju: = f ( B ).
Ova karakteristika je data na Sl. 11. Iz nje se vidi da magnetna permeabilnost raste sve dok naglo raste B, a
to znai do kolena karakteristike. Nakon toga, kada postepeno dolazi do magnetnog zasienja, magnetna
permeabilnost postepeno opada.
U specijalizovanim laboratorijama se snime karakteristike magnetiziranja, koje se nakon toga mogu
koristiti u proraunima pri reavanju zadataka ( razni prorauni ).Takve karakteristike su date u prilogu
zbirke ( na kraju ).

feromagneti
paramagneti
vakuum
dijamagneti
Sl.10.
B |T|
H |A/m|
|H/m|
B |T|
max
r
Sl.11.
162


3. MAGNETNI FLUKS

Magnetni fluks u je jednak skalarnom proizvodu vektora magnetne indukcije B i vektora S.

S B = u
Vektor S je brojano ( po intenzitetu ) jednak povrini S koja obuhvata magnetne linije ( fluks ), a njegov
smer odgovara smeru normale na povrinu S , tj. vektoru N ( vidi sliku 12 ). Za pozitivan smer obilaska se
uzima smer desnog zavrtnja ( Amperovo pravilo desne ruke ). Kako je o ugao izmeu vektora B i S, tada
predhodni obrazac se moe napisati i u sledeemobliku:

u = B S cos o

Za B S, sledi:

u = B S | Wb |

odnosno:

| | T
S
B
u
=

gde je:
u.magnetni fluks ( broj magnetnih linija ) (jedinica je veber |Wb| )
B.gustina magnetnih linija ( magnetna indukcija ) ( jedinica je tesla |T| ).

N
B
S
o
+
S

Sl.12.
163


ZADACI:

2.1. Kroz dva vrlo duga pravolinijska provodnika protiu struje I
1 =
2 A i I
2
= 3 A. Nai magnetnu
indukciju za taku A. Poloaj i rastojanje take u odnosu na provodnike date su na slici.2.1 ( a i b ). Provodnici
se nalaze u vazduhu.

2.2. Na torusu srednje duine l = 2t cm ravnomerno je namotano N = 1000 navojaka sa strujom I = 1 A.
Izraunati magnetnu indukciju B u torusu, ako je:
a) torus izraen od materijala ije je
r
= 100
b) torus izraen od kartona
c) torus izraen od livenog gvoa

2.3.

2.4. U unutranjosti navoja ima se jaina magnetnog polja H = 500 A/m. Kolika je magnetna indukcija u
vazduhu, a kolika kada se u navoj stavi magnetno jezgro relativne permeabilnosti
r
= 2400 ?

2.5. Prema karakteristici magnetiziranja za liveni elik za magnetnu indukciju B = 1 T potrebna je jaina
magnetnog polja od H = 600 A/m. Kolika je u tim sluaju relativna magnetna permeabilnost
r
?

2.6. Cevasti navoj duine l = 25 cm, sa N = 500 navojaka, ima jezgro od livenog gvoa. Kolika treba
da je struja I da bi se u jezgru imala magnetna indukcija od B = 1,2 T ?

2.7. Izraunaj jainu magnetnog polja i magnetnu indukciju vrlo dugog pravolinijskog provodnika kroz
koji protie struja I = 3,5 A na udaljenosti: a) 5 cm, b) 10 cm i c) 18 cm od sredita provodnika.

2.8. Kolika je jaina magnetnog polja koja u dinamo limu proizvede sledeu magnetnu indukciju:
a) 1,5 T; b) 1,2 T; c) 0,6 T; d) 0,2 T; e) 0,85 T i f) 1,22 T ?

2.9. Koliku magnetnu indukciju proizvede u livenom gvou magnetno polje sledeih jaina:
a) 143 A/cm, b) 183 A/cm i c) 975 A/m ?

2.10. Koliku jainu magnetnog polja i koliku relativnu magnetnu permeabilnost ima dinamo lim kod
sledeih magnetnih indukcija: a) 0,4 T; b) 0,8 T; c) 1,55 T; d) 1,8 T; i e) 2,3 T ?

Odrediti magnetnu indukciju B u torusu pravougaonog
preseka, ako je na torus ravnomerno namotano N
navojaka kroz koje protie struja I. Dimenzije torusa
date su na Sl. 2.3, a torus je nainjen od materijala ija je
relativna magnetna permeabilnost
r
= 100.

Brojni podaci:
N = 600; I = 10 A; r
1
= 20 cm; r
2
= 24 cm; h = 5 cm.
I
2

I
1

a
Sl.2.1. a)
O
a = 5 cm
b = 4 cm
c = 3 cm
- A
I
1

I
2

90
Sl.2.1. b)
r
1

r
2

Sl.2.3.
h
164


2.11. Kolika je relativna magnetna permeabilnost livenog gvoa za sledee jaine magnetnog polja:
a) 600 A/m; b) 1250 A/m; c) 1650 A/m; i d) 18000 A/m ?

2.12.- U provodniku, savijenom u navojak oblika ravnog kvadrata, ija je stranica 30 cm, postoji struja
stalne jaine od I = 250 A. Kolika je magnetna indukcija u sreditu navojka ? Sredina je vazduh.

2.13.

U torusu poluprenika r = 5 cm koji se napaja preko elektrinog kola na slici. 2.13, odrediti:
a) magnetomotornu silu M
b) jainu magnetnog polja H
c) magnetnu indukciju B kada je
r
= 2000.

2.14.

2.15.

Dva beskonacno duga pravolinijska provodnika
sa strujama I
1
= 10 A i I
2
= 15 A, nalaze se u
vazduhu na meusobnom rastojanju od 10 2 cm
( Sl. 2.14. ). Odrediti vektor magnetne indukcije za
tacku A koja je podjednako udaljena od oba
provodnika. Smer struja u provodnicima je isti
( ulaze ).
Dva stalna magneta stvaraju u taki A, prema
Sl. 2.15, magnetno polje nepoznate indukcije B.
Prvi magnet stvara u taki A polje indukcije B
1
,
a drugi B
2
. Magneti se nalaze u vazduhu.
Odrediti intenzitet i smer magnetne indukcije B.
Brojni podaci:
B
1
= 0,1 T, B
2
= 0,2 T, o = 30, | = 60.

Brojni podaci:
E
1
= 140 V; E
2
= 100 V;
R
1
= 20 O; R
2
= 10 O;
R
3
= 10 O; R
M
= 10 O;
N = 50 navojaka.
R
1

R
3

E
1

+

R
M

r
r
I
1

I
N
+

I
2

Sl.2.13.
I
2

E
2

R
2

O
O
10 2 cm
-
A
90
Sl.2.14.
o
A
90

I II
Sl.2.15.
|
B
1

B
2

N N
-
165


2.16.

2.17.

2.18. Na torusu je gusto i ravnomerno namotano N navojaka kroz koje protie struja I. Jezgro torusa je od
feromagnetnog materijala magnetne permeabilnosti
r
. Odrediti intenzitet magnetne indukcije B na srednjem
krugu torusa ako je poluprenik tog kruga a.
Brojni podaci:

r
= 1000, N = 100, I = 10 A, a = 10 cm.

2.19.-

Dva beskonano duga pravolinijska provodnika
sa strujama I
1
i I
2
u naznaenim smerovoma ,
prema slici 2.16, ukrtaju se pod pravim uglom.
Odrediti rezultantnu magnetnu indukciju B u
taki A na rastojanju a od take ukrtanja
provodnika. Provodnici se nalaze u vazduhu.

Brojni podaci:
I
1
= 100 A, I
2
= 50 A, a = 20 cm.

Dva beskonano duga pravolinijska provodnika sa
strujama I
1
i I
2
u naznaenim smerovima ukrtaju se
pod pravim uglom ( Sl. 2.17. ). Ako se provodnici
nalaze u vazduhu odrediti rezultantnu magnetnu
indukciju u taki A koja se nalazi na rastojanju a od
oba provodnika.

Brojni podaci:
I
1
= 100 A, I
2
= 200 A, a = 10 cm.
- - -
A B C
Kroz torusni namotaj, prikazan na slici 2.19,
postoji struja jaine I = 0,5 A. Izraunati intenzitet
vektora magnetne indukcije u takama A, B, i C .

Brojni podaci:
N = 2 500; a = 5 cm; b = 7,5 cm, c = 10 cm;
a torus je kvadratnog preseka S ( S = a h ), gde je
h = 5 cm.
I
2
- A
a
I
1

Sl.2.16.

Sl. 2.17.
a
a
I
2

I
1

- A
- - -
A
B
C
a
b
c

Sl.2.19.
166


2.20.-

2.21.- Na tanko torusno jezgro srednjeg poluprenika 10 cm ravnomerno je namotano N = 1000 zavojaka
ice. Jezgro je nainjeno od silicijum elika za koji je karakteristika ( kriva ) magnetiziranja data u Dodatku na
kraju knjige. Ako kroz namotaj postoji struja jaine I = 0,3 A, izraunati jainu magnetnog polja, intenzitet
vektora magnetne indukcije. Koji deo magnetne indukcije B u jezgru protie od Amperovih struja, a koji od
struje kroz kalem? Koji deo jaine magnetnog polja H potie od struje u namotaju, a koji od Amperovih struja u
jezgru ?

2.22.- Izraunati jainu magnetnog polja izmeu dve trake ( trakasti vod ), prema Sl. 33., ako kroz trake
protie struja I. Kako je b >> a magnetno polje izvan traka se moe zanemariti.Izraunati vektor magnetne
indukcije izmeu traka ( sredini koja se nalazi izmeu traka ), ako je relativna magnetna permeabilnost sredine
zmeu traka
r
= 100.
Brojni podaci: I = 50 A , a = 0,5 cm i b = 50 cm.

2.23.- Poznata je indukcija B
1
na rastojanju a
1
od ose ( sredita ) beskonano dugog pravolinijskog
provodnika. Nai indukciju B
2
, na rastojanju a
2
od ose.
Brojni podaci:
B
1
= 1 mT; a
1
= 1 m; a
2
= 1 km.

2.24
-
.

Dokazati da je intenzitet vektora magnetne
indukcije izmeu provodnika trakastog voda
prikazanog na slici 2.20 priblino jednak
B =
o
I / b.
Skicirati linije vektora B u poprenom preseku
voda. ( Napomena: b >> a )

Odrediti intenzitet, pravac i smer magnetne indukcije
koju u taki 0 stvara kolo prikazano na slici 2.24. Kolo
je sastavljeno od polukruga poluprenika a i polovine
estougaonika stranice a i nalazi se u vazduhu. U kolu je
uspostavljena struja I u oznaenom smeru.

Brojni podaci : I = 50 A; a = 10 cm.

a
a a
a
-
O
I
Sl.2.24.
b
a
I
I
Sl.2.20.
167


2.25
-
.

2.26
-
.

2.27. Dva kruna provodnika istih poluprenika R = 2 cm postavljena su u dve uzajamno normalne ravni
tako da im se centri meusobno poklapaju. Odrediti magnetnu indukciju u njihovim centrima ako kroz
provodnike protie struja jaine I
1
= I
2
= 5 A.

2.28. U kvadratnoj konturi, duine stranice a , koja se nalazi u vakuumu, postopji stalna jaina struje I.
Odrediti izraz za intezitet vektora magnetske indukcije B u centeru konture.

2.29. U pravougaonoj konturi, duine stranica a i b, postoji stalna jaina struje I. Kontura se nalazi u
vakuumu. Odrediti izraz za intezitet vektora magnetske indukcije B i njen smer u taki O koja se nalazi u
samom centru konture ( taka O i pravougaona kontura se nalaze u istoj ravni ).

2.30.

Dva provodnika neograniene duine postavljena su
paralelno na meusobnom rastojanju a. Provodnici su sa
jedne strane meusobno spojeni pravolinijskim
provodnikom, prema slici 2.25. Ako je u kolu uspostavljena
struja I u oznaenom smeru, odrediti intenzitet, pravac i
smer magnetne indukcije u tacki M, koja lei u ravni kola,
na rastojanju b od provodnika AB.

Brojni podaci: a = 10 cm;
2
3 a
b = ; I = 50 A.
Provodnik ograniene duine savijen je pod pravim
uglom, tako da je duina jednog kraka a, a drugog b,
prema slici. Provodnik se nalazi u vazduhu, a u njemu
je uspostavljena struja I u naznaenom smeru. Odrediti
intenzitet, pravac i smer magnetne indukcije koju ovaj
provodnik stvara u tacki M, ija je pozicija prikazana
na slici 2.26.

Brojni podaci: I = 25 A; a = 4 cm; b = 6 cm.
Provodna kontura, prema datoj slici 2.30, ima oblik
jednakokrakog pravouglog trougla, duine kateta a. Kontura
se nalazi u vakuumu, a u njoj postoji stalna struja jaine I.
Odrediti izraz za vektor magnetske indukcije B u taki A
( taka A se nalazi u istoj ravni sa crteom ).

a
I
-
Sl.2.25.
B'
A'
I
I
B A
M
b
I
-
M
2
b

a
b
Sl.2.26.
-
A
a
a
a
a
I
-
Sl.2.30.
168


2.31.

Provodna kontura, prikazana na slici 2.31, sastoji se od jednog
polukrunog dela, poluprenika a, i tri pravolinijska dela, duina a,
2a i a. U konturi postoji stalna jaina struje I, a sredina je vakuum.
Odrediti izraz za intezitet vektora magnetske indukcije B u taki O,
koja je centar polukruga.
-
O
a
a
I
Sl.2.31.
169


3.1. Na torus od gvoa preseka S = 1,5 cm
2
i srednje duine l = 40 cm namotano je N = 400 navojaka.
Izmerena je jaina struje u navojima od I = 40 mA, a magnetni fluks u torusu je u = 3 Wb. Izraunati:
a) magnetnu indukciju B
b) jainu magnetnog polja H
c) magnetni permeabilitet jezgra
d) relativnu magnetnu permeabilnost
r
jezgra

3.2. Dat je torus od livenog gvoa, duine srednje linije l = 0,6 m i poprenog preseka S = 20 cm
2
, sa
fluksom kroz torus u = 1,6 mWb. Na torusu je namotano N = 1000 navojaka. Izraunati:
b) jainu struje u navoju I
c) relativni magnetni permeabilitet gvoa
r

3.3. Magnetno kolo ima povrinu poprenog preseka S = 16 cm
2
, l = 48 cm, kroz N navojaka tee struja
I = 0,5 A i stvara magnetni fluks u = 1,6 mWb. Ako je magnetna permeabilnost datog kola = 310
3
H/m,
izraunati:
a) magnetnu indukciju
b) magnetomotornu silu
c) broj navojaka

3.4. Dat je torus povrine poprenog preseka S = 25 cm
2
. Spoljanji prenik torusa je d
1
= 30 cm, unutranji
d
2
= 25 cm. Na torusu je namotano N = 1000 navojaka kroz koje tee struja jaine I = 3,14 A. Koliki je fluks u
torusu?

3.5. Navoj u vakuumu, ije su dimenzije l = 25,12 cm, S = 4 cm
2
, ima magnetomotornu silu
M = 2000 A. Koliki je magnetni fluks navoja?

3.6. Prstenasti navoj u vazduhu ima popreni presek S = 2,8 cm
2
i srednju duinu l = 44 cm.
Kolika je magnetomotorna sila potrebna da bi se imao magnetni fluks od u = 810
7
Wb?

3.7. Prstenasti navoj u vazduhu sa N = 280 navojaka ima povrinu poprenog preseka S = 4 cm
2
,
a srednju duinu magnetnih linija l=40cm.Kolika je jaina struje potrebna da da bi se imao magnetni fluks od
u = 510
7
Wb ?

3.8. Kroz navoj u vakuumu, duine l = 15 cm i poprenog preseka S = 3 cm
2
protie struja od I = 3 A.
Koliki treba da je broj navojaka N da bi se u navoju imao magnetni fluks od u = 210
7
Wb?

3.9. Cilindrini navoj duine l = 20 cm i srednjeg prenika d' = 2,5 cm gusto je namotan ( jedan uz drugi )
sa N = 150 navojaka i nalazi se u vazduhu. Ako kroz navoj protie struja I = 2 A, kolika je jaina magnetnog
polja i magnetni fluks u navoju ?

3.10. Prstenasti navoj sa jezgrom od nemagnetnog materijala ima gusto namotani navoj od ice prenika
d = 1,6 mm ( sa izolacijom ), pri emu navojci sa unutranje strane prstena naleu jadan uz drugi. Dimenzije
prstena su: D
1
= 120 mm; D
2
= 85 mm. Sraunati jainu magnetnog polja i magnetni fluks ako je struja kroz
navoj I = 2,2 A.

3.11. Na prstenu od livenog gvoa, iji je srednji prenik D' = 25 cm, a presek okrugao i prenika
d= 2 cm, namotano je ravnomerno 800 navojaka. Ogledom je izmerena struja od I = 1 A, a magnetni fluks
u = 1 mWb. Sraunati magnetnu indukciju ( gustinu fluksa ) B i relativni magnetni permeabilitet
r
.

3.12. Prsten krunog preseka od silicijum elika, ije su dimenzije D' = 22 cm ( srednji prenik ); d = 2 cm,
namotan je ravnomerno sa N = 600 navojaka. Ako je struja I = 4 A, sraunati magnetni fluks u.

3.13. Za prsten od silicijum elikovih limova, ije su dimenzije kao u predhodnom zadatku, kolika treba da
bude jaina struje I da bi magnetni fluks bio u = 440 Wb ?
170


3.14.

3.15.

3.16.

3.17. Koliki je magnetni fluks u zadatku 1.15 ?

3.18. Jednoslojni kalem prenika 1,8 cm ima 12 navojaka po cm duine. Koliki prenik mora imati jedan
drugi kalem koji bi kod iste struje i sa 8 navojaka po cm duine ostvario isti magnetni fluks kao i prvi kalem ?

3.19. Kalem ima prenik 2,5 cm. Koliki prenik treba da ima jedan drugi kalem iste duine ako ovaj treba da
kod istog broja navojaka i dva puta manje struje, proizvede 20 jai magnetni fluks ?

3.20. Cilindrina prigunica prenika d = 20 mm i duine l
p
= 0,5 m nainjena je od bakarnog provodnika
duine l = 15,7 m i preseka S = 1 mm
2
. Prigunica je prikljuena na izvor jednosmerne struje ija je ems
E = 12 V, a unutranja otpornost 0,525 O. Koliki je magnetni fluks date prigunice? Napomena: specifina
elektrina otpornost bakra je 0,0175 Omm
2
/m. Sredina je vazduh.
Na prstenastu jezgru ( torus ) namotana su dva
kalema sa sledeim podacima: N
1
= 50; N
2
= 80, a
struje I
1
= 8 A, I
2
= 2 A, odrediti smer magnetnog
polja u jezgri,ako su smerovi struje kao na Sl. 3.14.
Kalem sa N = 1000 navojaka jednoliko
je namotan na feromagnetnu jezgru cije
su dimenzije: R
1
= 8 cm; R
2
= 12 cm;
h = 15 cm ( Sl. 3.15. ).
Magnetni fluks u jezgri iznosi u = 0, 025 Wb,
a relativna magnetna permeabilnost
r
2040.
Kolika je struja u kalemu?
Na torusnu jezgru krunog preseka , prema slici 3.16,
ravnomerno je namotan kalem sa N = 2 000 navojaka.
Kroz kalem tee struja I = 0,1 A. Ako su poluprenici
jezgre R
1
= 10 cm, R
2
= 12 cm a magnetna
permeabilnost
r
= 2000, izraunati koliki je magnetni
fluks u jezgri?
Sl.3.14.

I
2

N
2

N
1

I
1

-
R
1

R
2

Sl.3.16.
d
R
1

R
2

h
-
Sl.3.15.

171


3.21. Na tankom torusu, duine l = 50 cm i poprenog preseka S = 3 cm
2
, namotano je ravnomerno 1500
navojaka ice. Kroz namotaj protie struja jaine I = 600

172


4.ELEKTROMAGNETNA SILA

Kako je vektorski proizvod dva vektora ( B i l ) opet jedan vektor, iji je intenzitet jednak povrini tog
palalelograma kojeg oni ine a smer i pravac odgovara desnoj zavojnici, kao to je predstavljeno na slici 14,
( pravilo leve ruke ili pravilo tri prsta desne ruke), a samim tim i predhodni izraz je jednak:

Za B l

Smer se moe odrediti pravilom leve ruke ( Sl.13. ), koje glasi:
U dlan ulaze magnetne linije B , isprueni prsti pokazuju smer struje I , dok e palac pokazivati smer sile F .

Elektromagnetna sila se koristi kod elektromotora i kod mernih instrumenata.

Na provodnik kroz koji tee struja kada se on
nalazi u magnetnom polju, kao prema slici 13, deluje
elektromagnetna sila, koja je vektorska veliina.
Ona je jednaka:

Ovaj vektorski proizvod nam daje vektor F, koji je
jednoznano odreen, tj.odreenog pravca, smera i
intenziteta.
( ) l B I F =
F = I B l sin o
gde je: F elektromagnetna sila ( N )
I..jaina struje ( A )
B.magnetna indukcija ( T )
l..aktivna duina provodnika ( m )
o.ugao izmeu B i l ( )

( Napomena: B l = B l sin o ) ( Sl. 14. )
o)

l
B
F
Sl.14.
F = B I l | N |
N S
I
B
F
l
Sl.13.
1
O O
O

O O
O O
O O
O O
O
O

N
S
Sl.16.
-
O
2
Elektromotori ( kao i generatori ) se sastoje od rotora ( 1 ) i statora
( 2 ), to je prikazano na slici 16. Stator motora stvara magnetno polje,
u kojem se nalazi rotor. U lebovima rotora smeteni su navojci, kroz
koje protie struja ( dovedena preko etkica, ili se indukuje u
namotajima rotora ). Prolaskom struje kroz aktivni deo namotaja
rotora, na taj deo namotaja ( aktivni deo ) e delovati elektromagnetna
sila F
1
. Primenom pravila leve ruke ( ili neko drugo pravilo tri prsta
desne ruke ) dolazimo do zakljuka da e sve pojedinane sile na
pojedinane aktivne delove navojaka delovati tako da e se one
radijalno sabirati ( istog smera ). Usled toga ukupna sila F iznosi:

F = NF
1

gde je N ukupan broj aktivnih delova navojaka (ravnih provodnika).
173


Na rotor, koji se nalazi u magnetnom polju statora, deluje spreg sila, koji e ostvariti zakretanje motora. Ovaj
spreg sila stvara zakretni moment M, koji je srazmeran ukupnoj elektromagnetnoj sili F i kraku ( polupreniku
rotora ) r.
Dakle, zakretni momenat, kod elektromotora iznosi:

M = Fr

Na ovom principu, rade elektromotori ( asinhroni, kolektorski, indukcioni ).

Ukupni zakretni moment je jednak:
M = M
1
+ M
2
= F
1
d/2 + F
2
d/2 = 2Fd/2 = Fd (Nm).

Kako je kod instrumenata sa kretnim kalemom magnetno polje homogeno radijalno, pa sledi da je:

M= NBIldsino = k I

jer je: NBld=k, a o = 90.
Dakle,prema slici 17, zakretni momenat je srazmeran sa jainom struje. Na ovom principu rade
elektormagnetni instrumenti ( ampermetar, voltmetar, ommetar ) to nam i omoguuje merenje struje, napona i
otpora.

Ako se u magnetnom polju nae kalem pravougaonog oblika,
kao na slici 17, na njega e delovati elektromagnetna sila:

F = NBIlsino

gde je N broj aktivnih delova navojaka ( ravnih provodnika ).
Na taj kalem deluje zakretni moment ( strujni moment ) M
koji kalem rotira u jednu stranu ( pravilo leve ruke ) i on iznosi:

M = F d |Nm|

gde je: d prenik kalema ( krak ), slika 17.

OO
OO
OO
F
F
N;I
B
OO
F
F
-
d
Sl.17.
174


RAVNA STRUJNA KONTURA U MAGNETNOM POLJU

Kako je M = Fd = Fasin o = BIbasin o, a S = ab M = BISsin o
Za o = 90 moment je maksimalan, tj.

M
max
= BIS

Proizvod struje I i povrine njene konture S se naziva magnetni moment strujne konture m i on iznosi :

Na osnovu ovog izraza i moment sprega se moe pisati u obliku:

M = mBsino

ili u vektorskom obliku:

B m M =
m = IS ( Am
2
)
B
I F
1

F
2

F
3

F
4
Sl.18.
Ako se u magnetnom polju nae ravna strujna kontura,
ija je povrina narmalna na magnetno polje, kao prema
slici 18, tada e na stranice te konture delovati
elektromagnetna sila, ako konturom protie struja.
Koristei pravilo leve ruke ( ake ) odredomo pojedinane
sile ( F
1
, F
2
, F
3
i F
4
). Rezaltantna sila e biti jednaka
vektorskom zbiru pojedinanih sila, odnosno ona e biti
jednaka nuli ( 4 2 3 1 F F : F F = = ), jer je:
0 F F F F F 4 3 2 1 = + + + =
B
I
I
B
A
F
4

F
2

F
3

F
1

b
a
Sl.19.
Ako strujnu konturu sa slike 18 zarotiramo za naki ugao,
tada povrina strujne konture nije normalna na magnetnu
indukciju B. U tom sluaju e dve elektromagnetne sile da se
ponite, dok e druge dve da dovedu do rotiranja strujne
konture, tj. ostvariti e zakretni moment. Prema slici 19, sile
F
2
i F
4
se ponitavaju ( kao i na slici 18 ), dok e sile F
1
i
F
3
svojim smerom zarotirati konturu oko osovinice A B.
Na stranice b deluju elektromagnetne sile iji je intenzitet
jednak: F = BIb. Istovremeno deluje i zakretni moment
( moment sprega ) koji iznosi:
M = F
1
a/2sin o + F
3
a/2sino = Fasin o

M = Fd = Fasino

gde je o ugao izmeu vektora B i normale na konturu.

175


UTICAJ MAGNETNOG POLJA NA ELEMENTARNA NAELEKTRISANJA

Zapremina provodnika ( V ) jednaka je: V = l S , gde je l duina provodnika a S popreni presek.
Gustina struje u provodniku je:
S J I
S
I
J = = , te sledi:
Vektor I i vektor J su kolinearni pa je strelica sa I preneta na J.
Prostorna ( zapreminska ) gustina naelektrisanja iznosi: = dQ / dV, pa za provodnik konstantnog preseka
sledi: Sv
t
Sl
I Sl It Sl Q
m
C
Sl
Q
3
=
= = =
(
= , gde je v = l/t brzina proticanja naelektrisanja.

Mnoei navedeni izraz sa duinom l, sledi: Il = Svl = Qv F = BIl = BQv sin o.
Ako ukupno naelektrisanje Q zamenimo elementarnim naelektrisanjem q ( elektron ili proton ), sledi:

ili vektorski :

Na elementarno naelektrisanje pored magnetnog polja deluje i elektrino polje svojom silo F' = q E
Sledi da na elementarno naelektrisanje istovremeno deluju dve sile : magnetna F i elektrina F'.
Ukupna sila jednaka je zbiru ove dve, pa sledi:

Navedeni izraz predstavlja LORENCOVU SILU, jer je do njega prvi doao Lorenc.
Ako posmatramo dejstvo magnetne i elektrine sile na jedan elektron, tada se umesto elementarnog
naelektrisanja stavlja naelektrisanje elektrona ( q = e ), te sledi:

F = q v B sin o
B v Q F =

( ) ( ) ( ) ( ) V B J B J Sl B l S J B l I F = = = =
B v q E q ' F F r F + = + =
B v e E e r F =
176


Z A D A C I :

4.1. Izraunati elektromagnetnu silu koja deluje na provodnik duine l = 1 m koji se nalazi u magnetnom
polju indukcije B = 0,8 T, ako je jaina struje kroz provodnik I = 20 A. Provodnik i linije magnetnog polja
zaklapaju ugao o = 30.

4.2. U magnetnom polju indukcije B nalazi se provodnik duine l = 0,25 m, kroz koji tee struja I = 5 A. Na
provodnik, koji sa linijama magnetnog polja zaklapa ugao od 90, deluje sila F = 1 N.
Kolika je magnetna indukcija B ?

4.3. Kolika je duina provodnika sa strujom I = 1,3 A koji se nalazi u magnetnom polju indukcije
B = 0,5 T, ako na njega deluje sila F = 1,5 N. Provodnik je normalan na linije magnetnog polja.

4.4. Kolika je jaina struje u provodniku duine l = 0,4 m, koji se pod uglom od 60 nalazi u magnetnom
polju indukcije B = 1,2 T, i na koji deluje sila F = 0,5 N ?

4.5. Odrediti duinu provodnika kroz koji tee struja I = 0,8 A, koji sa linijama magnetne indukcije
B = 0,8 T zaklapa ugao od o = 45, ako na njega deluje sila F = 2 N.

4.6. Pod kojim uglom je postavljen provodnik u odnosu na linije magnetnog polja indukcije B = 1 T, ako
kroz njega protie struja I = 5 A i ako na provodnik deluje sila F = 1,5 N. Duina provodnika iznosi 60 cm.

4.7.

4.8. Navoj sa 200 navojaka nalazi se u homogenom magnetnom polju magnetne indukcije B = 0,05 T.
Duina aktivnog dela navoja iznosi l = 6 cm, a njegova irina a = 4,25 cm. Ako struja u navoju iznosi
I = 50 mA, sraunati momenat sprega sila ( zakretni momenat ) koji deluje na navoj kada se ovaj nalazi u
pravcu ose polova i kada se nalazi pod uglom od 45 prema ovoj osi.

4.9. U radijalnom magnetnom polju gustine ( magnetne indukcije ) B = 0,4 T nalazi se navoj koji se sastoji
od 200 navojaka i ima dimenzije 3020 mm . Koliki je momenat sprega kada je struja u navoju I = 5 mA ?

4.10. Po obimu indukta ( rotora ) prenika d = 20 cm nalazi se 500 provodnika ravnomerno rasporeenih po
lebovima. U svakom trenutku nalazi se 80 svih provodnika ispod polova magneta u homogenom radijalnom
magnetnom polju indukcije B = 1 T. Sraunati momenat sprega svih elektromagnetnih sila ako je duina jednog
provodnika l = 20 cm, a struja u provodnicima iznosi I = 20 A.

Provodnik, savijen kao na slici 4.7, nalazi se u
homogenom magnetnom polju magnetne indukcije
B = 1,2 T. Odrediti intenzitet, pravac i smer
elektromagnetne sile koja deluje na dati provodnik,
ako je jacina struje u provodniku I = 50 A datog
smera, a dimenzije provodnika: a =1,5 cm, b= 20 cm.

I
I
b b
a
Sl.4.7.
I
B
177


4.11.

4.12.

Brojni podaci:
l
1
=50 cm, l
2
= 1 m, I
1
= 20 A, B = 1 T ( izlaznog smera, ka posmatrau ).

4.13.-

4.14.

Prav provodnik duzine l, kroz koji protie struja jaine I,
lei u homogenom magnetnom polju indukcije B ( Sl. 4.11. ).
Pravac vektora B i pravac provodnika zaklapaju meusobno
ugao o. Odrediti intenzitet, pravac i smer elektromagnetne
sile F koja deluje na provodnik, i to :
a) o = 30, l = 0,5 m, I = 20 A, B = 0,5 T;
b) o = 90, l = 0,5 m, I = 20 A, B = 0,5 T
ta se deava kada struja u provodniku promeni svoj smer ?
Dva paralelna provodnika duzina l
1
i l
2
, kroz
koje protiu struje I
1
i I
2,
nalaze se u homogenom
magnetnom polju indukcije B ( Sl. 4.12. ). Intenzitet i
smer struje I
2
u provodniku duzine l
2
nisu poznati, ali
je poznato da se provodnici meusobno privlae
jednakim privlanim silama. Odrediti:
a) intenzitet, pravac i smer elektromagnetnih sila
koje deluju na provodnike ( zanemariti
meusobni uticaj magn. polja provodnika ) ;
b) intenzitet i smer struje I
2
.
Mlaz naelektrisanih estica kree se kroz homogeno
magnetno polje indukcije B brzinom v, pod uglom o u
odnosu na pravac vektora B. Odrediti intenzitet, pravac i
smer elektromagnetne sile ( Lorencove sile ) koja deluje
na jednu esticu ako je njeno naelektrisanje q ( Sl. 4.13. ).

Brojni podaci:
v = 210
7
m/s, B = 0,2 T, q = 3,2 10
19
C, o = 30
Strujna kontura pravougaonog oblika stranica a i b nalazi se u
homogenom magnetnom polju indukcije B
( Sl. 4.14. ). Ako je jaina struje u konturi I, odrediti:
a) intenzitet, pravac i smer elektromagnetnih sila koje
deluju na sve etiri stranice konture;
b) intenzitet, pravac i smer magnetnog momenta konture;
c) intenzitet momenta sprega.

Brojni podaci: a = 5 cm, b = 3 cm, B = 1 T, I = 10 A, o = 30.

F
1

a
b
b
I

F
1

Sl. 4.14.
B
a

B
o
I
l
Sl.4.11.
B

Sl.4.12.
I
1

l
1

l
2

Sl. 4.13.
o

B

v
F
178


4.15.

4.16.

4.17.

Strujna kontura oblika pravouglog trougla nalazi se u
homogenom magnetnom polju indukcije B ( Sl. 4.15. ).
Kroz kolo protie struja jaine I. Hipotenuza truogla je
normalna na pravac vektora B. Odrediti:
a) intenzitet, pravac i smer elektromagnetnih sila koje
deluju na stranice konture;
b) dati komentar dejstva sila na konturu.

Brojni podaci:
c = 10 cm; B = 1 T; I = 50 A; o = 30
Dve paralelne ine zanemarljive otpornosti na
meusobnom rastojanju a nalaze se u homogenom
magnetnom polju indukcije B ( Sl. 51. ). Na jedan
kraj ina vezan je generator jednosmerne ems E i
unutranje otpornosti R. Preko ina postavljen je
provodnik pod uglom o prema inama tako da ceo
sistem ini zatvoreno strujno kolo. Otpornost
provodnika na duini l izmeu ina iznosi R
p
.
Odrediti intenzitet, pravac i smer elektromagnetne
sile koja deluje na provodnik.

Brojni podaci:
a = 20 cm; B = 0,6 T; o = 30; E = 2 V; R = 2 O;
R
p
= 0,6 O.

Dve paralelne ine zanemarljive otpornosti na
meusobnom rastojanju a nalaze se u homogenom
magnetnom polju indukcije B ( Sl. 4.17. ). Na jedan kraj
ina vezan je jednosmerni generator ems E i unutranje
otpornosti R. Preko ina postavljen je savijen provodnik
otpornosti R
p
, ciji kraci zaklapaju meusobni ugao od
90. Ugao izmeu krakova provodnika i ina je o.
Odrediti intenzitet, pravac i smer elektromagnetnih sila
koje deluju na krakove provodnika.

Brojni podaci:
a = 30 cm; E = 2 V; R = 0,4 O; R
p
= 0,6 O; o = 45;
B = 0,8 T.
Sl. 4.15.
a
I
B
b
c
o
Sl. 4.16.
o
+
E
l
a
B
o
Sl. 4.17.
-
+
E
B
a
a/2
179


4.18.

4.19. Dva beskonano duga pravolinijska provodnika nalaze se na meusobnom rastojanju od 14.1 cm. Ako
kroz provodnike protiu struje I
1
= 10 A i I
2
= 15 A u istom smeru ( ka posmatrau) odrediti rezultantni vektor
elektromagnetne sile F koja deluje na trei provodnik, duine od 1 m sa strujom I
3
= 10 A, smetenog u taki
A koja je podjednako udaljena od oba provodnika ( I
1
i I
2
). Smer struje I
3
je suprotan strujama I
1
i I
2
.
( Provodnici se u stvari nalaze u temenima pravouglog trougla istih krakova, vidi Sl.29.).

4.20.

4.21. Provodnik kroz koji protie struja I = 6 A nalazi se pod uglom o u homogenom magnetnom polju
irine 3,5 cm, magnetne indukcije inteziteta 0,54 T. Kolika je sila kojom magnetno polje deluje na provodnik u
njegovom poprenom smeru ( normalan na polje ) ?

4.22. Rotor prenika 44 cm kod jednosmerne maine ima momenat zakretanja 147,15 Nm. Po njegovom
obimu smeteno je ispod polova 200 provodnika duine od po 20 cm. Kolika struja protie kroz provodnike ako
magnetna indukcija iznosi 0,72 T ?

4.23. Rotor elektrinog motora ima prenik 28 cm i 51 leb od kojih svaki sadri po 40 provodnika duine
17 cm. Polovina svih provodnika nalazi se u svakom momentu u magnetnom polju indukcije 0,7 T. Izraunati:
a) silu na rotor ( po njegovom obimu ),
b) zakretni momenat koji deluje na rotor .

U procepu izmeu polova magneta ( Sl. 4.18. )
postoji magnetni fluks intenziteta u = 480 Wb.
Dimenzije povrine polova su a= 6 cm; b = 8 cm.
U magnetnom polju nalazi se provodnik, kroz koji
protie struja, na koji deluje sila intenziteta
F = 24 mN. Smer delovanja sile prikazan je na
slici. Izraunati jainu i smer struje u provodniku.
Pravolinijski provodnik je duinom
l = CD = 8 cm u homogenom
magnetnom polju indukcije B = 1 T.
Na provodnik deluje elektromagnetna
sila F = 10 N, normalno na ravan
crtanja, smer ka posmatracu, Sl.4.20.
Provodnik je sastavni deo kola za koje
je poznato: E = 10 V; R
1
= R = 30 KO
R
2
= 10 KO. Naci:
a) jainu i smer struje u grani sa
naponskim generatorom E,
b) struju strujnog generatora I
s

a
b
Sl. 4.18..
F
I
s
E
R
2

A

-
30
-

+
R
R
1

-
C
D
F
B

Sl.4.20.
180


4.24.

4.25. U provodniku koji stoji normalno na pravac magnetnog polja postoji elektrina struja intenziteta
800 A. Magnetna indukcija iznosi 0,5 T. Odrediti elektromagnetnu silu po jednom metru duine provodnika.

4.26. Na provodnik postavljen normalno na magnetne linije sila sa strujom od 20 A, a ija duina iznosi
0,5 m, dejstvuje homogeno magnetno polje indukcije 1 T. Odrediti silu dejstva homogenog magnetnog polja.

4.27. U kojim granicama e se menjati sila koja dejstvuje na provodnik duine l = 0,3 m koji se nalazi u
homogenom magnetnom polju indukcije B = 1,5 T u raznim poloajima prema linijama koje pokazuju
magnetnu indukciju, a pri jaini elektrine struje I = 20 A u provodniku ?

4.28. Provodnik duine l = 20 cm nalazi se u homogenom magnetnom polju i poloen je normalno na pravac
linija koje pokazuju magnetnu indukciju. Ako u provodniku postoji elektrina struja od
I = 10 A na njega dejstvuje sila od F = 1 N:
a) odrediti magnetnu indukciju B
b) pri kojoj aktivnoj duini bi na provodnik delovala sila od F = 2 N ?
c) pri kojoj jaini struje, a pri prvobitnoj duini provodnika, sila opadne do F = 0,75 N ?

4.29.- Ram magnetno elektrinog galvanometra ima 30 navojaka i nalazi se u radijalnom magnetnom polju
indukcije B = 0,3 T. Odrediti kompenzacioni specifini momenat opruge ( protumomenat ), ako je visina rama
h = 4 cm, a irina b = 2 cm. Pri struji od 1 mA ram je nainio zaokret od 90.

4.30.-

4.31.

Pravougaoni navojak ( Sl. 4.24 ) lei u
homogenom magnetnom polju indukcije B = 1 T.
Ravan navojka je paralelna sa linijama polja a dua
strana je normalna na linije polja. Nai momenat
koji deluje na navojak ako kroz njega tee struja
I = 10 A. Koliki je momenat ako se navojak
postavi tako da njegove stranice zaklapaju ugao od
45 sa linijama polja.
etvorougaono zatvoreno kolo postavljeno je iznad neogranieno
dugog pravolinijskog provodnika koji lei horizontalno i kroz njega
protie struja I. Dve strane kola paralelne su provodniku. Blia strana
nalazi se na rastojanju c od provodnika. Strane kola su a i b. Kolo
se ne moe deformisati. Teina kola je G. Koji smer i koji intenzitet
treba da ima struja I
1
u etvorougaonom kolu ( Sl. 4.30. ) da bi ono
slobodno lebdelo na mestu gde je postavljeno. Kolo i provodnik su u
istoj ravni. Sredina je vazduh.
Brojni podaci: I = 100 A; a = 9 cm; b = 40 cm; c = 1 cm; G = 0,3 N.
Odrediti silu koja deluje na provodnik koji je smeten u
magnetnom polju indukcije B = 0,05 T ( Sl. 4.31. ). Kroz
provodnik protie struja od I = 10 A, a njegova duina u
magnetnom polju iznosi l = 20 cm.

I
l B

Sl.4.31.
c
I
Sl.4.30.
b
I
1

a
I
0,5 m
1 m
Sl.4.24.
181


4.32.

4.33.

4.34. Kuda se pomera bakarni tap AB iz predhodnog zadatka pod uslovom da su magnetni polovi zamenili
svoje mesto, kao i polovi izvora ( + sa )

4.35.

Tri provodnika ( Sl. 4.32. ) smetena su u istoj ravni i kroz
njh protie ista struja I = 100 A. Kojom elektromagnetnom
silom e delovati krajnja dva provodnika na srednji, ako je
rastojanje izmeu provodnika d = 10 cm, a aktivna duina
provodnika l = 1 m ?
U magnetnom polju permanentnog ( stalnog )
magneta obeen je bakarni tap AB, uravnoteen
tegom G , slika 4.33. Na koju stranu e se
pomeriti tap ako zatvorimo sklopku ( prekida )?
U polju permanentnog magneta obeen je metalni
tap AB, uravnoteen tegom G ( Sl. 4.35. ).
Na koju stranu se pomera tap ako se zatvori
sklopka?
l
I I I
d d
Sl.4.32
.
-
-
G
S N
B
A
R
Sl.4.35.
-
G
-
-
N S
E
+
A
B
Sl.4.33
.
-
182


4.36.

4.37. Reiti predhodni zadatak, uz pretpostavku da promenimo polaritet ems E ( zameniti + sa ).

4.38.

4.39. Koliki je obrtni momenat koji deluje na pravougaonu konturu ( Sl. 62. ) ije su dumenzije a = 20 cm,
b = 10 cm, kroz koju protie struja jaine I = 25 A, ako se ona nalazi u homogenom magnetnom polju indukcije
B = 1 T ? Vektor B je paralelan sa stranicom b.

4.40.

Provodnik AB, ija je aktivna duina
0,2 m, nalazi se u homogenom magnetnom
polju indukcije 0,1 T. Na provodnik je
prikljuena ems E = 120 V.
Ukupan otpor cele konture ( kola ) iznosi
2O. Kolika je masa tega G potrebna da bi
se ostvario stabilan poloaj provodnika ,
vidi sliku 4.36.
Odrediti obrtni ( zakretni ) momenat koji deluje na
petlju prema Sl. 4.38, ako se ona nalazi u homogenom
magnetnom polju indukcije B = 1 T. Smer vektora B je
ka posmatracu. Jaina struje u petlji iznosi I = 10 A, a
dimenzije petlje iznose a = 20 cm, b = 18 cm
Odrediti pravac, smer i intenzitet elektro-
magnetne sile F koja deluje na sve estice
prikazane na slici 4.40. ( koje se nalaze u
temenima kvadrata ). estice se kreu
brzinama istog intenziteta v u naznaenim
pravcima i smerovima u homogenom
magnetnom polju ije su linije paralelne osi y
i u smeru su te ose. Naelektrisanje svih
estica je isto i iznosi Q.
+
Sl. 4.36.
-
-
-
S
N
E
B
A G
b
a
Sl.4.38
.
I
B
z
y
x
-
-
- -
- -
- -
1
2 3
4
5
8
6 7
B
Sl.4.40.
183


5. ELEKTRODINAMIKA SILA

Sila kojom drugi provodnik svojim magnetnim poljem B
2
deluje na prvi provodnik kroz koji tee struja I
1
iznosi ( Sl. 20. ):
l I
a
I
10 2 l I B F
1
2
r
7
1 2 1
= =

,
Odnosno, prvi provodnik svojim magnetnim poljem B
1
deluje na drugi kroz koji tee struja I
2
silom:
. l I
a
I
10 2 l I B F
2
1
r
7
2 1 2
= =

Moe se iz navedenih relacija zakljuiti da je F
1
= F
2
, pa sledi:

gde je: - F..elektrodinamika sila izmeu dva provodnika kroz koje tee struja ( N )
- l...aktivna duina provodnika ( m )
- arastojanje izmeu provodnika ( m )
-
r
..relativna magnetna permeabilnost (propustljivost )
- I
1
i I
2
struje koje protiu kroz provodnike 1 i 2 ( A )

Iz navedenog obrasca daje se definicija jaine struje od 1 A

Kada je smer struja u provodnicima isti oni se privlae, i obrnuto, to se moe zakljuiti istim pravilima kao i
kod elektromagnetne sile ( pravilo leve ruke ).

Ako se u nepokretnom kalemu N
1
kroz koji protie struja I
1
nae kalem N
2
kroz koji protie struja I
2
izmeu
njih e delovati elektrodinamika sila F = 210
7
N
1
N
2
r
I
1
I
2
l / a

Prema slici 21 navoj N
2
je postavljen tako da se moe
zaokrenuti oko svoje ose ( osovinice ). Na taj navoj delovati
spreg sila koji navoj zakree u odreenom smeru.
Zakretni momenat iznoci:

M = F d | Nm |.

gde je: d = a sin o, odnosno - a ... prenik navoja N
2
.
Najvei je momenat za o = 90 d = a, a najmanja za o =
0 d = 0.
Na ovom principu rade elektrodinamiki instrumenti.

| | N I I
a
l
10 2 F
2 1 r
7
=

a
I
10 2 H B
1
r
7
1 1
= =

a
I
10 2 H B
2
r
7
2 2
= =

.
l
a

Sl. 20.
B
2

I
2
I
1

F
1
F
2

B
1

OOOOOOOOOOOO
B
1
D

O
O
B
2
N
1
;I
1

N
2
;I
2

d
F
F
Sl.21.
o
184


Z A D A C I :

5.1. Dva paralelna vrlo duga provodnika na meusobnom rastojanju d = 1 m nalaze se u vazduhu. Struje u
njima iznose I
1
= I
2
= 1 A. Kolika je jaina elektrodinamike sile i koji joj je smer ako su smerovi struja u
provodnicima : a) isti, b) suprotni ?

5.2. Na kom meusobnom rastojanju u vazduhu se nalaze dva vrlo duga provodnika kroz koje teku struje
I
1
= I
2
= 7 A, ako se na duinu provodnika l = 1,5 m odbijaju silom F = 2,510
6
N ?

5.3. Dva paralelna provodnika sa strujama od 1000 A nalaze se na rastojanju od a = 50 cm u vazduhu.
Kojom silom deluju provodnici jedan na drugi na duini od 1 m ?

5.4. Na kom se rastojanju nalaze dva paralelna provodnika u vazduhu kroz koje protie struja od I = 500 A,
ako je elektrodinamika sila izmeu njih F = 0,1 N/m ?

5.5. Sabirnice duine l = 10 m postavljene su na rastojanju a = 15 cm. Pri kratkom spoju struja u njima
iznosi I = 25 kA. Kojom se silom odbijaju sabirnice ?

5.6. Kroz dva paralelna provodnika u vazduhu, na rastojanju od 20 cm, prolaze struje I
1
= 2000 A i
I
2
= 1000 A u istom smeru. Kolikom se silom po metru duine provodnici privlae ?

5.7. Dva provodnika nalaze se na rastojanju od 5 cm i odbijaju se silom od F = 0,576 N/m.
Kolika je struja koja prolazi kroz provodnike ako je ona: a) ista ( I
1
= I
2
), b) I
1
= 3 I
2
?

5.8. Kroz nepokretni navoj sa N
1
= 200 navojaka ije su dimenzije l
1
= 10 cm i d
1
= 5 cm protie struja od
10 A. U njegovoj sredini nalazi se okvirni navoj sa N
2
= 100 navojaka ije su dimenzije l
2
= 4 cm i a = 4 cm,
u kojem je struja takoe 10 A. Koliki je momenat sprega elektrodinamikih sila
( zakretni momenat ) ako pokretni navoj svojom povrinom stoji u pravcu ose nepokretnog navoja
( fluksevi zatvaraju ugao od 90 ) ?

5.9.

5.10. Tri provodnika veoma duga i meusobno paralelna nalaze se u vazduhu i u istoj ravni ( SL. 61.) Ako su
struje u provodnicima I
2
= I
3
= 5000 A, a I
1
= 10 000 A i suprotnog smera od naznaenog, izraunati
elektrodinamiku silu na svaki od provodnika. Rastojanja izmeu njih je d = 125 mm, a aktivna duina 1m.

Tri provodnika nalaze se na rastojanju od d = 10 cm
i smetena su u istoj ravni , sl. 5.9. Ako kroz
provodnike protie ista struja I = 100 A odrediti
elektrodinamiku silu na svaki od provodnika, ako je
aktivna duina l = 1 m.

d
l
d
I
1

I
3

I
2

Sl.5.9.
185


5.11.

U magnetnom polju neogranienog pravolinijskog
provodnika sa strujom I
1
nalazi se pravougaona
kontura sa strujom I
2
, paralelna provodniku, sl. 5.11.
Pravougaona kontura se moe slobodno okretati oko
svoje ose O O'. Koliki je obrtni momenat i kojeg je
smera koji deluje na pravougaonu konturu ije su
dimenzije a b.
Brojni podaci:
I
1
= 100 A, I
2
= 10 A, a = 10 cm, b = 8 cm.
a
a
O
-
-
O'
b
Sl.5.11.
I
2

a
I
1

186


6. MAGNETNA KOLA

Magnetno kolo je kolo kroz koje protie magnetni fluks. Magnetna kola su analogna elektrinim pa se zbog
boljeg i jednostavnijeg razumevanja ona porede sa elektrinim kolima. to je el. struja u el. kolima to je
magnetni fluks u magnetnim kolima.

6.1. KAP HOPKINSONOV ZAKON ( OMOV ZAKON ZA MAGNETIZAM )

Kako ( analogno sa elektrinim kolom ) : I u ; E ( U ) M ( U
) ; R R
, sledi :

gde je: u .magnetni fluks ( Wb )
M..magnetomotorna sila ( magnetni napon ) ( A )
R
.magnetni otpor ( A/Wb )

Navedeni izraz predstavlja Kap Hopkinsonov zakon ili Omov zakon za magnetizam. Njega jo moemo pisati
i u sledeim relacijama:

Magnetno kolo ( Sl. 22. ) ine :
1. magnetomotorna sila M (izvor ) analogija sa ems E
u el. kolu:
2. sredina ( jezgra ) kroz koju se zatvara magnetni fluks,
koja ima svoju provodnost odnosno otpornost
analogija sa el provodnou odnosno otpornou u el.
kolu.

Poredei magnetno kolo sa elektrinim kolom dolazi se do
vanih zakona ( Omov, kirhofovi.)
l
S
u
Sl. 22.
N
I
= u
R
M

R
= M / u | A/Wb | i M = u R

| A |
187


6.2. MAGNETNI OTPOR I MAGNETNA PROVODNOST

Magnetni otpor, slino elektrinom, iznosi:

a magnetna provodnost ( A = 1 / R

) :

gde je: R
. magnetni otpor, a Amagnetna provodnosr ( A/Wb, odnosno Wb/A )

spec. magnetna otpornost, a .. spec. magnetna provodnost ( permeabilnost)

lsrednja duina magnetnih linija
S..poprena povrina, koja obuhvata magnetni fluks.

Magnetna provodnost se mnogo vie upotrebljava od magn. otpornosti, to nije bio sluaj kod el. kola. Samim
tim Kap Hopkinsonov zakon moemo pisati i u sledeem obliku:

u = M A, odnosno: Hl
l / S
BS
M =
u
= ; Kako je M ( U
) magnetni napon

Magnetni napon( magnetni pad napona ), tj magnetomotorna sila iznosi :

6.3. REDNA VEZA MAGNETNIH KOLA ( Drugo kirhofovo pravilo )

Opta relacija ( II kirhofovog zakona ) kod redne veze magnetnih otpora je:

M = uR
1
+ uR
2
+ + uR
n
= Hl
1
+ Hl
2
++ Hl
n

| |
Wb
A
S
l
R

=

| |
A
Wb
l
S
=

U
= H l | A |
Prema Sl. 23. magnetomotornu silu M stvara proizvod struje I i
broj navojaka N ( M = I N ). Kao i kod elektrinog kola, tako i
kod magnetnog, pri rednoj vezi otpora ukupn napon
( elektromotorna sila ) jednak je zbiru svih padova napona. To je
ujedno drugi Kirhofov zakon, koji se u ovom sluaju naziva
DRUGI KIRHOFOV ZAKON za magnetizam.
Prema drugon Kirhofovom zakonu sledi, za kolo na slici 23:

M = uR
1
+ uR
2
+ uR
3
+ uR
4
= U
1
+ U
2
+ U
3
+ U
4

ili:
M = Hl
1
+ Hl
2
+ Hl
3
+ Hl
4

l
2

l
3

l
4

l
1

N
I
Sl.23.
188


U praksi se esto nalazi vazduni procep u kojem je magnetni pad napona veoma velik ( velik magnetni otpor ),
i on iznosi: U
0
= uR
0
= H
0
l
o
= B
0
l
0
/
0
~ 800 000 B
0
l
0
. Naravno, kod redne veze fluks je isti za sve delove kola
( otpore ), kao i struja kod elektrinih kola.

6.4. PARALELNA VEZA ( RAZGRANATA ) MAGNETNIH KOLA
( Primena prvog i drugog kirhofovog pravila )

Na Sl. 24.a. je predstavljeno jedno magnetno kolo, dok Sl.24.b. predstavlja ekvivalentno elektrino kolo.
Nain kako je reavano elektrino kolo u elektrokinetici samo se prenese na magnetno kolo.
Sledi:
u
1
= u
2
+ u
3
... I
1
= I
2
+ I
3
I Kirhofovo pravilo
M
1
+ M
2
= u
1
R
1
+ u
2
R
2
E
1
+ E
2
= I
1
R
1
+ I
2
R
2
.II Kirh. pravilo
M
1
= u
1
R
1
+ u
3
( R
3
+ R
0
+ R
4
) E
1
= I
1
R
1
+ I
3
( R
3
+ R
0
+ R
4
).II Kirh. pravilo

ili: u
1
= u
2
+ u
3

M
1
+ M
2
= H
1
l
l
+ H
2
l
2

M
1
= H
1
l
1
+ H
3
l
3
+ H
0
l
0
+ H
4
l
4

Jaina magnetnog polja H
1
, H
2
..se redovito odreuje iz karakteristike magnetiziranja ( B = H ).

l
3
u
1

l
1

u
3

l
o
R
o

R
1

Sl.24.b.
R
3

I
3

R
4

R
2

E
2

+
I
2

E
1

I
1

+

l
4

I
1

N
2
N
1

u
2

I
2

l
2

Sl.24. a)
Kod najpreciznijih prorauna za srednju duinu magnetne linije
treba imati u vidu da magnetne linije u samim uglovima imaju
luno zatvaranje ( kruga ), vidi sliku 25.U tom sluaju taj deo
duine iznosi :
l
'
= 2dt / 4 ( vidi sliku 25 ) .

Ovaj uticaj lunog magnetnog fluksa je samim tim vei to je
duina l' procentualno vea u odnosu na ukupnu duinu l.

d
l
l'
Sl.25.
189


Z A D A C I :

6.1. Homogeno magnetno kolo ima magnetnu otpornost od 510
6
A/Wb i magnetni fluks u kolu
4010
6
Wb. Koliki broj navojaka treba da ima namotaj, ako kroz navojke tee struja jaine 200 mA ?

6.2. Homogeno magnetno kolo ima popreni presek jezgra S = 1 cm
2
i N = 300 navojaka kroz koje tee
struja jaine I = 400 mA. Ako je magnetna indukcija B = 0,8 T, kolika je magnetna provodnost kola ?

6.3. Kalem je nainjen od N = 300 navojaka u vazduhu, duine l = 20 cm i povrine poprenog preseka
S = 2 cm
2
. Kolika jaina struje treba da tee kroz navojke da bi se imao magnetni fluks od
u = 3 10
6
Wb ?

6.4. Fluks magnetne indukcije kroz torus poprenog preseka povrine S = 4 cm
2
je u = 410
4
Wb.
Srednja duina torusa je l = 40 cm. Na torusu je namotano N = 250 navojaka. Torus je od magnetnog
materijala iji je magnetni permeabilitet = 0,6510
2
H/m. Izraunati jainu struje koja tee kroz kalem.
Koliki e biti magnetni fluks pri izraunatoj jaini struje, ako se na jezgri napravi vazduni procep od
l
0
= 1 mm? Za koliko bi trebalo povaati struju da bi fluks ostao nepromenjen ?

6.5. Duina srednje linije torusa od livenog gvoa je l = 50 cm. Na torusu je ravnomerno namotano
N = 80 navojaka. Izraunati potrebnu jainu struje magnetiziranja I, da bi jaina magnetnog polja u torusu bila
H = 1400 A/m ( u livenom F
e
) , ako je :
a) jezgro bez proreza,
b) jezgro sa prorezom irine l
0
= 4 mm i jainom polja u procepu H
0
= 30 000 A/m.

6.6.

6.7. Prsten od livenog gvoa srednjeg prenika D = 200 mm okruglog preseka d= 15 mm ( prenik),
raseen je na jednom mestu i ima vazduni meuprostor debljine 2 mm. Zanemarujui magnetno rasipanje,
sraunati potrebnu magnetomotornu silu da bi u kolu bio magnetni fluks od 0,1765 mWb.

Dato je kolo dimenzija kao na sl. 6.6.
Kolo je od transformatorskih limova, ija je
magnetna permeabilnost = 310
3
H/m, a
na njemu je namotano N navojaka sa
strujom I = 0,5 A, koja treba da ostvari
magnetni fluks od u = 1,6 10
3
Wb.
Odrediti potreban broj navojaka.
( Povrina S = 40 40 cm )

10
1 m
1,8 m
0,6 m
1,4 m
Sl. 6.6.
I
N
S
190


6.8.

6.9.

6.10.

Za kolo, prikazano na slici 6.8, sraunati
potrebnu magnetomotornu silu da bi magnetni
fluks bio u = 0,0001 Wb. Magnetno rasipanje
zanemarljivo. Kolika bi bila potrebna
magnetomotorna sila ako se na jezgru napravi
vazduni procep od 1 mm? Srednja duina
magnetnih linija za sva etiri matetijala je
ista.Precnik torusa iznosi D = 20 cm..
Prosto kolo od livenog elika, prema
slici 6.9, treba da ima magnetnu indukciju
u meugvou ( vazdunom prostoru ) od
B
o
= 1,2 T. Kolika je potrebna struja ako
je magnetno rasipanje 10 ? Ukupan broj
navojaka iznosi 222.
( dimenzije su date u mm )
Pravolinijski provodnik duine l
p
=5cm
sa strujom I
p
= 1 mA nalazi se u vazdunom
procepu magnetnog kola, prema sl. 6.10.
Dimenzije magnetnog kola su:
a = 10 cm, b = 8 cm, c = 1 cm, l
0
= 0,5 cm,
relativni magnetni permeabilitet jezgra je 300,
broj navojaka 2000, a struja u njemu je I = 1 A.
Odrediti:
a) magnetni fluks i indukciju u procepu
zanemarujui magnetno rasipanje i jainu
elektrinog polje provodnika;
b) intenzitet, pravac i smer elektromagnetne
sile koja deluje na provodnik, i
c) jainu magnetnog polja u jezgru i
vazdunom procepu.

b
a
a
l
0
Sl.6.10.
c
c
c
c
I
p
c

liveno gvoze

Sl.6.8.
liveni
elik
d = 2 cm
elini lim
D
dinamo
lim
0,25
Sl. 6.9.
30
150
25
100
25
50
25
25
95

100
b
I
191


6.11. Navoj jednoliko namotan na feromagnetnu jezgri ije su dimenzije R
1
= 8 cm, R
2
= 12 cm, h = 15 cm
(R
1
, R
2
.poluprenici, a hirina jezgre- torusa ), ima magnetni fluks u jezgri u = 0,025 Wb, kojeg u kolu
stvarau magnetni naponjezgri ( magnetomotorna sila ) M = 1000 A. Kolika je relativna magnetna permeabilnost
jezgre ?

6.12.

6.13. Tanko magnetno kolo nainjeno je u vidu torusnog jezgra srednjeg poluprenika R = 10 cm i povrine
poprenog preseka S = 1 cm
2
, a na jezgro je gusto namotano N = 500 navojaka ice. Jezgro je od
transformatorskog lima, za kojeg je kriva magnetisanja ( karakteristika magnetiziranja ) data u dotatku zbirke.
Izraunati magnetni fluks kroz magnetno kolo pri sledeim jainama struja:
I = 0,25 A; 0,5 A; 0,75 A; i 1 A

6.14. Ponoviti predhodni zadatak predpostavljajui da je torusno jezgro od:
a ) dinamo lima;
b) elinog lima

6.15.-

6.16.- Ponoviti predhodni zadatak uz predpostavku da je torusno jezgro od:
a) dinamo-lima
b) elinog lima

Nai struju kroz namotaj elektromagneta tako da sila
na provodnik u procepu, kroz koji tee struja I = 1 A,
iznosi F = 18 10
3
N. ( sl. 6.12. ). Duina procepa
iznosi l
0
= 1 mm, a gvozdenih delova l
1
= 10 cm i
l
2
= 30 cm. Preseci jezgra su kvadratni i iznose
S
1
= 2 2 cm
2
i S
2
= 3 2 cm
2
. Broj navojaka
iznosi N = 2000, a jezgra je od livenog elika ija je
kriva magneenja data na kraju zbirke.
Odrediti smer struje u namotaju ako elektromagnetna
sila pomera provodnik prema gore, a smer struje u
ravnom provodniku je ka posmatrau.
Magnetno kolo je u obliku debelog torusa prikazonog na
sl. 6.15. nainjeno je od transformatorskog lima ( kar. u
dodatku ). Dimenzije jezgra su a= 3 cm, b = 6 cm i
h = 3 cm, a oko jezgra je namotaj od N = 200 zavojaka.
Izraunati magnetni fluks kroz presek jezgra pri jaini
struje I = 0,2 A i I = 1 A. Fluks izraunati na dva naina:
1) delei jezgro na 5 slojeva i uzimajui srednju vrednost
magnetnog polja za svaki sloj
2) raunajui sa magnetnim poljem i indukcijom koji
odgovara srednjoj liniji torusa.
Sl. 6.12.
N
l
1

l
2

l
o

S
2

S
1

b
a
h
- -

Sl.6.15.
192


6.17.

6.18.

6.19. Koliko e iznositi magnetna indukcija u predhodnom zadatku ako se zanemari magnetni otpor jezgra, i
ako je N = 300 a I = 2 A ( magnetno rasipanje u procepu je 10 % ).

6.20. Feromagnetno jezgro povrine poprenog preseka S = 2 cm
2
i duine srednje linije l = 50 cm
nainjeno je od dinamo-lima ija je kar. magnetiziranja data na kraju knjige. Na jezgro je namotano N = 200
zavojaka, kroz koji protie struja jaine I. Kolo ima vazduni procep duine l
0
= 1 mm, u kojem je intezitet
vektora magnetne indukcije B
o
= 0,43 T Izraunati jacinu struje I koja protice kroz kalem, i to:
a) zanemarujui magnetno rasipanje u procepu ( S = S
0
),
b) ako je magnetno rasipanje u procepu 20%

6.21.

Odrediti jainu struje kroz namotaj kola prikazanog,
na slici 6.17, tako da magnetni fluks kroz kolo bude
u = 3,510
4
Wb. Deo kola u obliku H nainjen je od
livenog elika, a ravan deo od livenog gvoza
( kar. magn. na kraju knjige ).

Brojni podaci:
S
1
= 3 cm
2
; S
2
= 4 cm
2
; a
1
= 1,5 cm; a
2
= 2 cm;
b = 6 cm ; c = 6 cm i N = 100.
Odrediti broj zavojaka N
1
=N
2
=N jednog i
drugog namotaja prikazanog na Sl.6.18. tako
da indukcija u vazdunom procepu bude
B
0
=0,1T (magnetno rasipanje od 10%),
pri jaini struje kroz namotaje,koja iznosi:
I
1
=I
2
=I=1A. Jezgro je nainjeno od
transformatorskog lima (karakteristika magn.
na kraju knjige).Zadatak reiti na dva naina:
1.vodei rauna o magnetnom otporu jezgra
2.zanemarujui reluktansu (magnetni otpor )

Brojni podaci: a=10 cm; b=6 cm;
d
1
=d
2
=2 cm; S
1
=S
2
=S=4 cm
2
i l
0
=1 mm.

Magnetno kolo, prikazano na slici.6.21,
nainjeno je od dinamo-lima ( kar. magn. na
kraju knjige ). Dimenzije kola su: a = 6 cm;
b = 4 cm; d = 1 cm; S
1
= S
2
= S
3
= 1 cm
2
;
N
1
= 50; N
2
= 80; N
3
= 40. Predpostavljajui
da je I
2
= I
3
= 0 A, izraunati jainu struje I
1

koja u grani 3 prouzrokuje magnetni fluks od
50 Wb.
N
S
1

a
1
I
S
2

a
2
Sl.6.17.
c
b

d
1

d

l
0
a

S
2

Sl. 6.18.
b
a/2
I
2
I
1

N
2

N
1

S
1

d

d d
d
d
a
b N
2 N
1
I
2
S
Sl. 6.21.
N
3

I
3

I
1

a/2
193


6.22. Ako je u kolu iz predhodnog zadatka I
1
= I
2
= I
3
= 1 A, izraunati fluks kroz sve grane kola.

6.23.

Na tankom jezgru od feromagnetskog materijala, u magnetskom kolu, prema slici 6.23. a), ravnomerno i gusto
je namotano N = 1 000 navojaka tanke ice, ukupne otpornosti R = 50 O. Poznato je: l = 1 m, l
o
= 3,14 mm,
S = S
o
= 1 cm
2
i E = 150 V. Karakteristika prvog magnetiziranja ( uproena ) je data na slici 6.23. b).
Magnetsko rasipanje se moe zanemariti.
Odrediti jainu magnetskog polja u jezgru H i u vazdunom procepu H
o
.

6.24.

Dimenzije magnetskog kola, prikazanog na slici 6.24. a), su: S = 5 cm
2
, l = 250 mm i l
o
= 1 mm. Namotaj
na jezgru ima N = 500 zavojaka, a u tom namotaju postoji stalna struja jaine I = 5 A. Karakteristika
magnetisanja materijala od kojeg je nainjeno jezgro aproksimiranjem se svelo na dva pravolinijska dela, to je
dato na slici 6.24. b). Rasipni magnetski fluks se moe zanemariti.
Izraunati jainu magnetskog polja u jezgru i vazdunom procepu.

- -
P
E
+
N
R
S
l
l
o
S
o

Sl.6.23. a)
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
B|T|
0 10 20 30 40 50
H|A/cm|
Sl.6.23. b)
l
S
I
N
l
o

Sl.6.24. a)
B|T|
H|A/m| 0 1 000
1
Sl.6.24. b)
194


7. ELEKTROMAGNETNA INDUKCIJA

Faradej je 1831 ustanovio da se u provodniku koji se kree u magnetnom polju indukuje elektromotorna sila.
Ova pojava je i dobila naziv ELEKTROMAGNETNA INDUKCIJA, a elektromotorna sila koja se indukuje u
provodniku naziva se INDUKOVANA ELEKTROMOTORNA SILA.Ova indukovana elektromotorna sila
( ems ) nastaje na dva naina:
1) Pomeranjem provodnika u magnetnom polju, ili obrnuto ( provodnik miruje a polje se kree ),
2) Promenom magnetnog polja u vremenu ( miruje i provodnik i magnetno polje ).
Prva varijanta se naziva DINAMIKA ELEKTROMAGNETNA INDUKCIJA, dok druga STATIKA
ELEKTROMAGNETNA INDUKCIJA.

DINAMIKA ELEKTROMAGNETNA INDUKCIJA

Dakle,
e = Blvsino | V |

gde je: e indukovana ems u provodniku ( V )
B.magnetna indukcija ( T )
l.aktivna duina provodnika ( m )
v.brzina kretanja provodnika ( m/s )
ougao izmeu B i l ; B i v ; l i v.
odnosno,
e = B l v sin(ZBl) sin(ZBv) sin(Zlv),

za B l v e = E
m
= E = B l v ( v )

Navedeni izraz predstavlja prvi oblik elektromagnetne indukcije ( zakon prostorne promene magnetnog fluksa ).

Provodnik ( metal ) je nosilac slobodnih naelektrisanja, samim
tim i elementarnih. Na elementarna naelektrisanja koja se kreu u
magnetnom polju ( zajedno sa provodnikom ), sl.26, deluje sila :

F = BQvsin o,

to u stvari predstavlja tzv. Lorencovu silu. Ova sila prouzrokuje
pomeranje elektrona na jedan kraj provodnika, a protona na drugi
kraj. Na taj nain izmeu krajeva provodnika javlja se potencijalna
razlika ( napon ), koja indukuje elektrino polje u provodniku E
i
Kako je: F = E
i
Q, a E
i
= U
i
/d, sledi:

o =
o
= = = sin Blv l
Q
sin BQv
l
Q
F
l E U
i i

7.1
.

B
F
B
v
Sl.26.
E = B l v ( V )
195


7.2. OPTI IZRAZ ZA ODREIVANJE INDUKOVANE ELEKTROMOTORNE SILE

gde je: e.trenutna vrednost indukovane ems ( V )
du/dtbrzina promene fluksa ( Wb/s )
du =(u
1
- u
2
)..promena fluksa ( Wb )
dt =( t
2
t
1
)vreme trajanja promene fluksa ( s )

Iz navedenog se moe izvui zakljuak da e se u ravnom provodniku koji se pomera u magnetnom polju
indukovati ems, koja je srazmerna brzini promene fluksa, biti jednaka :

Ovaj izraz ujedno predstavlja zakon elektromagnetne indukcijezakon vremenske promene ( drugi oblik )
Ako petlja u sebi sadri vie ( N ) navojaka, tada e u svim navojcima da se indukuje ista ems sila, pa e
ukupna indukovana ems sila za navoj sa N navojaka iznositi:

Smer indukovane ems se najee odreuje :
a) PRAVILO DESNE RUKE: dlan-B, palac-v, ostali-E
b) TRI PRSTA LEVE RUKE; palac-B, kaiprst-v,
srednji-E.
Da se primetiti da je smer indukovane ems E (sl.27.)
suprotnog smera od smera sile F (sl.26.), a to samo
potvruje Lencov zakon, koji kae da je smer indukovane
struje (ems ) uvek takav da se svojim magnetnim poljem
suprostavlja uzroku svog nastanka.
Ako na jedan pravougaoni navojak postavimo ravan
provodnik ( neizolovani ), koji moe da klizi po navojku,
i to sve skupa postavimo normalno na linjie magnetnog
polja ( sl.28. ), pri pomeranju ravnog provodnika brzinom
v na putu dx, provodnik e presei magnetni fluks du.
Dakle, dolo je do promene fluksa:
du = B l dx
Ako izraz podelimo sa dt, sledi: du/dt = B l dx / dt.
Kako je dx/dt = v

e Blv
dt
d
= =
u

v
Sl.27.
E
B
| | V
dt
d
e
u
=

| | V
dt
d
N e
u
=

O
O
l
B
C
O
dx
x
v
B B
Sl.28
196


Izraz
dt
d
N e
u
= se moe pisati i u sledeem obliku:

dt
d
N
t t
N
t t
N e
1 2
1 2
1 2
2 1
u
=
u u
=
u u
=

Analizirajui izraz e = N du / dt, moe se doi do zakljuka, da pri porastu magnetnog fluksa (u
2
> u
1
),
indukovana ems e imati suprotan smer ( suprostavlja se tom porastu ), to je grafiki predstavljeno na slici 29.
Za linearnu promenu fluksa ( funkcija je pravac ), tada je indukovana ems konstantna ( ista promena fluksa ).

Ako fluks opada ( u
2
< u
1
), tada je indukovana ems istog smera kao i fluks ( spreava opadanje ). Pri
ravnomernom kretanju provodnika, fluks se linearno (ravnomerno ) menja sa porastom vremena, dok je
indukovana ems konstantna, to je grafiki prikazano na slici 30.

Za konstantan fluks ( u
1
=u
2
) tada je indukovana ems jednaka nuli, to je grafiki predstavljeno na slici 31.

|
t
e
t
0
0
Sl.29.
|
e
t
t
Sl.30.
0
0
|
t
e
t
0
0
Sl.31.
197


Z A D A C I :

7.1 Magnetna indukcija u kalemu od N = 150 navojaka poveala se sa 0,4 T na 0,6 T za 0,2 s. Nai
indukovanu ems, ako je povrina navojka 10 cm
2
.

7.2. Provodnik se kree u magnetnom polju indukcije B = 0,5 T brzinom v = 20 cm/s pod pravim uglom u
odnosu na linije magnetnog polja i u njemu se indukuje ems od 40 mV. Nai aktivnu duinu provodnika i
povrinu koju je provodnik preao ( prebrisao ) tokom kretanja u vremenu od 1 s.

7.3. Kalem od N = 1000 navojaka nalazi se u homogenom magnetnom polju iji magnetni fluks u navojku
iznosi u = 410
4
Wb. Izraunati indukovanu ems u kalemu ako fluks padne na nulu za vreme t = 0,02 s.

7.4.

7.5.

7.7. Provodnik aktivne duine l = 1,8 m kree se u magnetnom polju, normalno na linije polja, brzinom
v = 6 m/s i u njemu se indukuje ems E = 1.44 V.
Kolika je magnetna indukcija B ?

Dato je kolo na sl.7.4. Odrediti indukovanu ems
E u provodniku otpornosti R = 0,1 O koji se
konstantnom brzinom v = 20 cm/s kree du ina
ija je otpornost zanemarljiva. Rastojanje izmeu
ina iznosi d = 20 cm, a magnetna indukcija
B = 1,2 T, smera delovanja kao na slici ( u pravcu
pogleda ). Izraunati struju koja tee kroz kolo i
napon izmeu tacaka A i B, ako je:
E
1
= 2 V, R
1
= 0,2 O.
Pravolinijski provodnik duzine l = 40 cm ( sl.7.5. ) kree se
brzinom v = 20 m/s u homogenom magnetnom polju indukcije
B = 0,8 T. Pravac kretanja je normalan na provodnik, a smer
delovanja indukcije B dat je na slici. Izraunati indukovanu ems E
i odrediti smer njenog delovanja.
Provodnik a-a klizi po inama koje su na rastojanju
l = 1,2 m; zanemarljive otpornosti, a koje su na jednom
kraju zatvorene otpornikom otpornoscu R = 1 O u
homogenom magnetnom polju indukcije B = 1 T
( Sl.7.6. ) Brzina kojom se provodnik kree je konstantna
i iznosi 0,2 m/s, smer je dat na slici.
Otpornost provodnika koji klizi iznosi R
1
= 0,4 O.
Odrediti:
a) indukovanu ems u kolu,
b) jainu i smer struje u kolu,
c) snagu koja se razvija u kolu.

Sl.7.5.
B
l
v

7.6.

.

Sl.7.6.

R
v
a a'
B
a a'

A
B
v
Sl.7.4.
o
o
O B
R
1

E
1

+
d
198


7.8.

.

7.9. Provodnik duine 80 cm kree se brzinom 75 m/s normalno na linije magnetnog polja, usled ega se u
provodniku indukuje ems od 36 V. Kolika je magnetna indukcija polja B ?

7.10. Kojom se brzinom kree provodnik duine 100 cm normalno na magnetne linije polja magnetne
indukcije 0,8 T; ako se u njemu indukuje ems od 80 V ?

7.11. Okvirni navoj sa N= 20 navojaka okree se stalnom ugaonom brzinom. Ako promena magnetnog
fluksa kroz navoj iznosi du = 0,01 Wb za kratko vreme dt = 0,05 s; kolika je indukovana ems u navoju?

7.12. Pri okretanju navoja u magnetnom polju promena magnetnog fluksa kroz navoj iznosi du = 0,005 Wb
za kratko vreme dt = 0,1 s i pri tom se u njemu indukuje ems od e = 2 V. Koliko navojaka ima navoj?

7.13. Kolika je brzina promene magnetnog fluksa u navoju sa N = 200 navojaka ako se u njemu indukuje
elektromotorna sila od e = 0,5 V?

7.14.

Dve nepokretne ine meusobno paralelne, nalaze
se na rastojanju l = 1 m. ine su na jednom kraju
zatvorene otpornikom otpornou R = 0,1 O, otpor
ina zanemarljiv.ine se nalaze u magnetnom polju
indukcije B = 1,2 T, smera delovanja kao na sl.7.8.
ipka klizi du ina konstantnom brzinom
v = 20 m/s.
Izraunati mehaniku silu F
m
koja omoguuje
konstantnu brzinu kretana v. i odrediti njen smer.
Reenje analizirati
Na vremenskom dijagramu ( sl.7.14 )
prikazana je promena fluksa u konturi
( u zavisnosti sa vremenom t ). Izraunati i
nacrtati vremensku promenu indukovane
elektromotorne sile e u konturi, vodei
rauna o prikazanim vremenskim
intervalima.

B
R
v
l
Sl.7.8.
t |ms|
5 10 20 30 40 t |ms|
4
u |Wb|
2
0
2
4
e | |

Sl.7.14.
199


7.15. Zavisnost magnetnog fluksa od vremena, koji prolazi kroz jedan navojak prikazan je na sl.7.15 ( a, b,
c, d, e ). Nacrtati indukovanu ems u navojku u zavisnosti od vremena i izraunaj njenu maksimalnu vrednost.

7.16. Grafiki prikaz ems indukovane u strujnoj petlji u zavisnosti od vremena dat je na sl.7.16. (a,b,c,d):
Prikazati grafiki promenu magnetnog fluksa koji prolazi kroz strujnu petlju u zavisnosti od vremena i izraunaj
njegovu vrednost ako poetni magnetni fluks iznosi: 1) 0 Wb; 2) 0.01 Wb; 3) 0,004 Wb.

Sl.7.15. b)
0,5
t |s|
0,4
0
0,4
u |mWb|
1 0,2 0,6
0,15
0,6
0
t |s|
u |mWb|

Sl.7.15. a)
0,2
u |mWb|
0
1,2
1,2
t |s|
Sl.7.15. c)
Sl.7.15. d)

0,5 1,5
u |mWb|
u |mWb|
0,1 0,05
t |s| t |s|
0
0,2 0,1
0,5
0
Sl.7.15. e)
t |s|
0,4
0,2
0
25
25
e |mV|
t |s|
Sl.7.16. a)
0,1
0
10
10
0,05
e |mV
Sl.7.16. b)
t |s|
e |mV|
0
15
0,1 0,2
Sl.7.16. c)
0,06
0
30
30
t |s|
e |mV|
Sl.7.16. d)
0,03
200


7.17. Kroz petlju prema sl.7.17. prolazi magnetni fluks koji se menja, kako je prikazano na drugoj slici, u
zavisnosti sa vremenom. Prikazati grafiki dijagram promene indukovane ems e u odnosu na vreme t.

7.18.

7.19.

7.20. Magnetni fluks koji prolazi kroz jedan navojak u trenutku t=0 iznosi 0,005 Wb. Koliki e biti fluks
nakon jedne sekunde, ako se u navojku indukovala ems e = E = 20 mV konstantne vrednosti, a
magnetni fluks se poveavao?

7.21. U vremenu od 3 sekunde magnetni fluks u navojku je porastao od 0,15 Wb na 0,24 Wb. Koliko e
iznositi indukovana ems e u navojku ako se fluks poveavao linearno ( ravnomerno )?

7.22.

Prikazati grafiki promenu magnetnog
fluksa u zavisnosti od vremena t, ako je
promena indukovane ems kao na Sl.7.18.
( druga slika ).
Kroz petlju , prema sl.7.19. prolazi
promenljivi magnetni fluks, koji je grafiki
predstavljen u zavisnosti od vremena. Uz
dati pozitivni smer indukovane ems e
nacrtati njenu vremensku promenu
( grafiki dijagram ).
Odrediti indukovanu ems e u provodniku
koji se kree brzinom v = 20 m/s u
prikazanom smeru, sl.7.22. Magnetna
indukcija je B = 0.2 T, a duina l = 10 cm.
Sl.7.17.
e
u
u
t
1 2 3 4 5 6
e
u
0
t
2t 4t
t
e
Sl.7.18.
u
e
u
Sl.7.19
.
t
Sl.7.22.
v
l
S N

201


7.23. Pravougaoni kalem sa stranicama a i b i sa N navojaka, preseca ravnomerno brzinom v ( v B )
homogeno magnetno polje indukcije B. Normala povrine kalema obrazuje ugao o sa pravcem linija
magnetnog polja. Odrediti indukovanu ems i duinu trajanja njenog dejstva.
Brojni podaci: v = 2 m/s; B = 1,2 T; N = 200; a = 10 cm; b = 25 cm; o = 60.

7.24.

7.25. Kolika je jaina magnetnog polja ako galvanometar ( ampermetar ) unutranje otpornosti 10 O,
prikljuen na krajeve provodnika koji se kree brzinom od 4 cm/s, kroz polje irine 3 cm, pokazuje struju od
0,1 mA?

7.26. Kalem u obliku kvadrata sa stranicama od 5 cm i 50 navojaka okree se brzinom 250 obrtaja/minuti
u unutranjosti dugog cilindrinog kalema koji ima 8 navojaka na 1 cm duine i kroz koji protie struja od
6 A.Odrediti:
a) maksimalnu vrednost indukovane ems nakon svake ( polovine ) obrtaja;
b) koliki treba da je broj obrtaja kalema da bi maksimalna vrednost indukovane ems iznosila
10 mV?

7.27.

U homogenom magnetnom polju izmeu
polova N i S prikazanih na sl.7.24, indukcije
B = 1 T, kree se provodnik po paralelnim
inama smetenim na junom polu. Provodnik
se kree jednolikom brzinom v = 2 m/s. Kolo
je optereeno otporom otpornosti R = 0,15 O.
Odrediti:
a) ems koja se indukuje u aktivnom
provodniku ija je otpornost R
p
= 0,01 O i
duina l = 40 cm;
b) struju u kolu i snagu koja se u njemu
razvija kao i silu koja pokree provodnik;
c) struju, snagu i silu u sluaju kratke veze;

Otpornost ina je zanemarljiva.
Po inama, ije je meusobno rastojanje l, kree se
provodnik brzinom v ( sl.7.27.). ine lee upravo
( normalno) na magnetno polje indukcije B, a
zatvorene su otpornikom R. Nai struju I kroz kolo
kao i mehaniku silu, po intenzitetu i pravcu, da bi se
savladala sila reakcije.

Brojni podaci:
l = 0,5 m; v = 20 m/s; B = 1,2 T; R = 5 O.
Sl.7.27..
B
l
v
R

R
B
S
N
G
Sl.7.24.
202


7.28.

7.29-.

Odrediti:
a) elektromagnetnu silu F, koja deluje na provodnik i elektrino polje E
p
u njemu, ako je provodnik ukoen;
b) elektromagnetnu silu F' koja deluje na provodnik, ako se on usled dejstva spoljnih sila kree brzinom v, s
leva na desno i intenzitet elektrinog polja E
p
u tom slucaju.

Brojni podaci: a = 20 cm; E = 12 V; R = 4 O; r = 5 O/m; v = 10 m/s; B = 1,5 T.

7.30-.

.
Provodnik, koji vue teg nepoznate teine,
klizi konstantnom brzinom po inama u
homogenom magnetnom polju magnetne
indukcije B = 1 T, ije su linije normalne na
ravan crtea ( sl.7.28. ). Struja u provodniku
iznosi I = 5 A a rastojanje izmeu ina je
l = 0,5 m. Provodnik zaklapa sa inama
ugao o = 60.
Odrediti teinu tega kao i smer magnetnog
polja B.
Dve paralelne ine M i N, zanemarljive otpornosti i na
meusobnom rastojanju a, nalaze se u homogenom
magnetnom polju indukcije B. Na jedan kraj ina prikljuen
je otpornik R, a drugi kraj je slobodan. Provodnik, podune
otpornosti r, zaklapa prav ugao sa inama i klizi po njima
brzinom v, s levu na desnu stranu, prema sl.7.30. Vektor B
zaklapa ugao o sa ravni ina i ima smer od posmatraa ka
crteu. Odrediti snagu koju prima otpornik R.

Brojni podaci: a = 1,2 m; r = 0,5 O/m; B = 0,1 T;
R = 1,2 O; o = 30 ; v = 30 m/s.

E

B
+ +

R
M
N
Sl.7.29.
E
a
R
Dve paralelne ine M i N, prema slici 7.29,
zanemarljive otpornosti, koje su na meusobnom
rastojanju a, postavljene su u homogeno magnetno
polje indukcije B, koja je normalna na ravan koju
obrazuju ine i ima smer od creta ka posmatrau.
Na oba kraja ovih ina prikljuen je po jedan
generator ems E i unutranje otpornosti R.
Pravolinijski provodnik podune otpornosti r, lei
preko ina i sa njima zaklapa prav ugao. Otpornost
kontakta izmeu ina i provodnika je zanemarljiv.

l
G
C
+
I
o
O B
E
Sl.7.28.
o
B
N B

M
N
Ax
v
R a
Sl.7.30.
203


7.31. Provodnik u obliku kvadrata, ija je stranica 20 cm, postavljen je normalno na linije sila homogenog
magnetnog polja magnetne indukcije 0,1 T. Kolika e biti indukovana ems u provodniku ako jaina magnetnog
polja opadne ravnomerno za 50 % u toku vremena dt
1
= 10 ms, a u toku narednih dt
2
= 5 ms za 100 % ?
Nacrtati odgovarajui grafik zavisnosti magnetne indukcije i indukovane ems od vremena.

7.32. U nekom kolu se indukuje stalna ems od 15 V usled promene magnetnog fluksa.
a) Da li je ova promena magnetnog fluksa ravnomerna ? Odgovor obrazloiti.
b) Kolika je brzina promena magnetnog fluksa ?

7.33. Antena na automobilu dugaka je 1 m. Ako se on kree brzinom 100 km/h u smeru istok zapad,
odrediti indukovani napon na krajevima antene. Vertikalna komponenta magnetnog polja Zemlje je 16 A/m.

7.34. U homogenom magnetnom polju nalazi se navojak povrine 50 cm
2
. Normala na povrinu navojka
gradi ugao od 60 sa vektorom magnetne indukcije. Kolika se ems indukuje u navojku pri iskljuenju polja ako
je poetna magnetna indukcija 0,2 T i ona opadne do nule po linearnom zakonu za vreme od 0,02 s ?

7.35. Zavojnica prenika 4 cm nalazi se u homogenom magnetnom polju koje je paralelno sa osom
zavojnice. Brzina promene magnetne indukcije je 10
2
T/s. Zavojnica ima 1000 navojaka ( jednoslojno
namotanih ). Krajevi zavojnice spojeni su kondenzatorom od 10 F. Koliko je naelektrisanje na ploama
kondenzatora ?

7.36. Kvadrat stranice a nalazi se u homogenom magnetnom polju indukcije B, pri emu su linije sila
normalne na kvadrat. Odrediti indukovanu ems u kvadratu:
a) ako se on kree brzinom v u pravcu normalnom na vektor indukcije B;
b) ako se kvadrat obrne oko jedne svoje stranice za 90 za vreme t.

7.37. U homogenom magnetnom polju nalazi se kalem poluprenika r sa N navojaka. Pravac linija sila je
paralelan sa osom kalema. Krajevi kalema su spojeni. Kolika e koliina naelektrisanja protei kroz kalem ako
se on okrene za 180 ? Povrina poprenog preseka ice od kojeg je kalem je S, specifini elektrini otpor , a
magnetna indukcija B.

7.38. Kalem od 100 navojaka nalazi se u homogenom magnetnom polju indukcije 1 mT. Prenik jednog
navojka je 10 cm. Pravac magnetne indukcije je paralelan sa osom kalema. Magnetna indukcija ravnomerno
opadne na nulu za 1 ms. Kolika struja pri tome protie kroz kalem ako je povrina poprenog preseka ice
1mm
2
. a provodnik je od bakra (
Cu
= 0,0178 Omm
2
/m ) ?

7.39. Krajevi kalema sastavljenog od N = 1000 navojaka kratko su spojeni. Kalem je smeten u magnetno
polje pri emu su linije sila polja paralelne sa osom kalema. Povrina poprenog preseka kalema je S = 40 cm
2
,
a njegov otpor R = 160 O. Odrediti snagu Dulovih gubitaka ( pretvaranje elektrine energije u toplotnu ) ako
se magnetna indukcija ravnomerno menja brzinom od dB/dt = 1 mT/s.
7.40. Kalem od 1000 navojaka nalazi se u homogenom polju koje ima pravac du ose kalema. Povrina
poprenog preseka kalema je 4 cm
2
, a njegov otpor je 160 O. Kolika se snaga utroi na zagrevanje kalema ako
se magnetno polje ravnomerno menja brzinom od 8 A/ms ?

7.41. Provodnik u obliku pravougaonog rama nalazi se u homogenom magnetnom polju indukcije B. Pravac
vektora indukcije zaklapa sa ravni rama ugao od 60. Kraa stranica pravougaonika ima duinu l. Preko rama
klizi, paralelno stranici l, provodnik otpora R brzinom v. Izraunati struju koja protie kroz pokretni provodnik.
Otpor pravougaonog rama zanemariti.

204


7.42.

7.43.

7.44. U homogenom magnetnom polju indukcije 2 T ravnomerno rotira metalna ica duine 20 cm, oko
normalne ose koja prolazi kroz jedan njen kraj. Pravac ose je paralelan pravcu vektora magnetne indukcije.
Kolika e se indukovati ems na krajevima ice ako ona napravi 4 obrtaja u sekundi ?

7.45. U homogenom magnetnom polju jaine 800 A/m rotira metalni tap duine 30 cm stalnom ugaonom
brzinom od 50 rad/s. tap rotira oko ose koja je paralelna sa linijama sila magnetnog polja i prolazi kroz jedan
kraj tapa. Odrediti indukovani napon na krajevima tapa.

7.46. U homogenom magnetnom polju indukcije 2 T rotira u horizontalnoj ravni metalni tap duine 20 cm.
Osa rotacije je normalna na horizontalnu ravan, a pravac joj je paralelan sa linijama magnetnog polja i prolazi
kroz jedan kraj tapa. Koliki je intezitet brzine drugog kraja tapa ako se na njegovim krajevima indukuje
razlika potencijala od 0,5 V pri njegovom ravnomernom rotiranju ?

7.47-.

7.48-. a) Kolikom ugaonom brzinom treba da rotira ica iz predhodnog zadatka ako je jaina indukovane
struje 1 A ( uz isti preeni ugao , tj. 150 ) ?
b ) Za koje vreme e se ostvariti struja pod a) ?
c ) Kolika e struja biti u pokretnom provodniku nakon 2 s ?
d) Koji e ugao obuhvatati pokretna i nepokretna ica ako je u njima struja maksimalna a koji ako je
struja minimalna ? Odgovor obrazloiti.

U homogenom magnetnom polju nalazi se provodni pravougaoni
ram abcd pri emu su linije sila tog polja normalne na povrinu
rama, prema sl.7.42. Stranica bc duine l = 1 cm pomera se du
stranica ab i cd ( pri emu se ne prekida kontakt meu provodnicima
) brzinom v = 10 cm/s. Izmeu taaka a i d ukljuena je sijalica
otpora R
S
= 5 O. Kolikom silom treba delovati na stranicu bc da
njena brzina ostane kao pre ukljuenja sijalice? Indukcija magnetnog
polja je B = 1 mT, a otpor ostalih delova rama zanemariti.
U homogenom magnetnom polju indukcije B = 10
2
T u vertikalnoj
ravni su postavljena dva provodna tapa na rastojanju l = 50 cm.
tapovi su na vrhu spojeni ( sl.7.43.). Pravac vektora magnetne
indukcije je normalan na ravan koju obrazuju tapovi. Niz tapove
klizi bez trenja ( ali u stalnom elektrinom kontaktu sa tapovima )
ravan provodnik ab, stalnom brzinom v = 1 m/s. Masa provodnika je
m = 1 g. Odrediti otpor pokretnog provodnika ako je otpor ostalih
provodnika zanemarljiv ( g ~ 10 m/s
2
).
Od bakarne ice poprenog preseka 4 mm
2
napravljena je kruna
kontura poluprenika 0,2 m. Pravac homogenog magnetnog polja
indukcije 0,1 T normalan je na ravan krune konture ( sl.7.47.).
Centar ove konture spojen je pomou dva pravolinijska provodnika
od iste ice kao i kruna kontura sa periferijom konture. Jedna ica je
nepokretna, dok se druga obre stalnom ugaonom brzinom (5/12)t
rad/s. Ako se magnetno polje indukovane struje zanemari u odnosu
na spoljanje polje, odrediti intezitet struje kroz nepokretnu icu u
trenutku 2 s posle pokretanja pokretne ice. U poetnom trenutku
ugao izmeu nepokretne i pokretne ice je iznosio t/6. Za specifini
elektrini otpor bakra uzeti vrednost = 0,0172 Omm
2
/m.

v
a b
d
c

Sl.7.42.
B
o)
R
-
Sl.7.47.
e
B
O
C B
a b
Sl.7.43.
l
v
205


7.49.

7.50.

7.51.

7.52.

7.53. Proviodni tanak prsten obuhvata povrinu S = 100 cm
2
. Prsten je preseen na jednom mestui u taj
razrez je spojen kondenzator kapaciteta C = 10 F. Prsten je smeten u magnetno polje ije su linije normalne
na ravan prstena. Odrediti koliinu naelektrisanja na ploama kondenzatora ako se magnetna indukcija polja
ravnomerno menja brzinom dB/dt = 5 mT/s.

Dve paralelne ine lee u horizontalnoj ravni. Krajevi ina
spojeni su otpornicima od 1 O i 3 O. Rastojanje izmeu ina
je 30 cm. Po inama klizi ( bez trenja ) ravna metalna ica
brzinom 0,5 m/s ( sl.7.49. ). Kolo je smeteno u vertikalno
magnetno polje indukcije 0,02 T.
a ) Odrediti jainu struje u ici.
b ) Kolika e biti jaina struje u kolu ako pregori otpornik od
3 O ?

Otpor ice je 0,5 O, a otpor ina je zanemarljiv

tap OA otpora R i duine l klizi po polukrugu
zanemarljivo malog otpora ( sl.7.50. ). Kontura je smetena
u homogeno magnetno polje indukcije B. Ems izvora je E,
a njegov unutranji otpor je R
g
. Ugaona brzina tapa je e.
Odrediti:
a) jainu struje u tapu,
b) razliku potencijala na krajevima tapa,
c) pri kolikoj ugaonoj brzini e jaina struje u tapu biti
jednaka nuli ?
Kruni ram prenika 0,2 m i otpora 0,2 O napravljen je od tanke
metalne ice. Ram se nalazi u homogenom magnetnom polju
indukcije 410
4
T ( sl.7.51. ).
a) Kolika e koliina elektriciteta protei kroz ram ako se on
deformie u kvadratni ram ?
b) Kolika e koliina elektriciteta protei ako se kvadratni ram
izvue iz magnetnog polja ?
Pravougaoni provodni ram otpora 1O kree se
stalnom brzinom kroz oblast homogenog magnetnog
polja indukcije 0,5 T ( sl.7.52. ). Pri kojoj brzini v e
se u ramu izdvojiti koliina toplote od 1 mJ ako je:
l
1
= 0,1 m; l
2
= 0,05 m i l
3
> l
2
?
l
Sl.7.49.
B
v
3 O 1 O

e

O
E;R
g

-
-
Sl.7.50.
A B
+
B
B

B

Sl.7.51.

B
v

l
1

l
2 l
3

Sl.7.52.
206


7.54. U homogenom magnetnom polju indukcije B = 60 mT nalazi se kalem prenika d = 8 cm, koji ima
N= 80 navojaka bakarne ice preseka S
Cu
= 1 mm
2
. Kalem se obrne za o = 180 tokom dt = 0,2 s. Pre i posle
rotacije osa kalema je paralelna linijama sila magnetnog polja. Odrediti srednju vrednost indukovane ems u
kalemu i indukovanu koliinu naelektrisanja koja proe kroz kalem. Za specifini elektrini otpor bakra uzeti
vrednost
Cu
= 0,017 Omm
2
/m.

7.55. Zatvorena kontura u obliku rama povrine 50 cm
2
ravnomerno se obre u magnetnom polju pravei
14 obrtaja u sekundi. Odrediti maksimalnu vrednost indukovane ems u konturi ako je jaina magnetnog polja
1,5910
4
A/m.

7.56.

7.57.

7.58.

Po dvema paralelnim metalnim inama klizi bez trenja provodnik
mase m. Na jednom kraju ina vezan je nenaelektrisani kondenzator
kapaciteta C ( sl.7.56. ). ine su nagnute pod uglom o u odnosu na
horizontalnu ravan i nalaze se na rastojanju b jedna od druge. Sistem
je u vertikalnom magnetnom polju indukcije B. U poetku provodnik
se dri na rastojanju l od donjeg kraja ina. Odrediti vreme t za koje
puteni provodnik stigne do kraja ina. Koliku e brzinu imati
provodnik u tom trenutku ? Otpor sistema je zanemarljiv.
Metalna ploica dimenzija abc, pri emu je
b << a , c , kree se brzinom v u magnetnom polju
indukcije B, prikazano na slici 7.57.
a) Odrediti razliku potencijala izmeu bonih
povrina.
b) Odrediti povrinsku gustinu naelektrisanja na
bonim povrinama.
Pravolinijska ipka, duine a = 2 m, klizi bez trenja stalnom
brzinom v = 10 m/s po provodnim inama, pod dejstvom stalne
mehanike sile F
meh
= 10 N, kao to je prikazano na slici 7.58. ipka
je normalna na ine, a ceo sistem se nalazi u homogenom stalnom
magnetnom polju, nepoznate indukcije B, normalnom na ravan koju
obrazuje ipka i ine. Za ine je prikljuen realan naponski generator,
ems E = 10 V i unutranje otpornosti R = 2 O. Snaga Otpornosti
ipke i ina, kao i elektromotorna sila samoindukcije su zanemarljivo
mali. Izraunati:
a) intezitet magnetske indukcije B
b) snagu realnog naponskog generatora.
o
l

b
B
C
Sl.7.56.
a
c
b
Sl.7.57.
B
v
+
E
a
F
meh

v
R

Sl.7.58.
207


8. INDUKTIVNOST KOLA

8.1. SAMOINDUKCIJA

Svako elektrino kolo kroz koje protie struja nalazi se u magnetnom polju kojeg stvara ta struja. To znai
da provadnik ili kalem kroz koji protie struja nalazi se u svom sopstvenom magnetnom polju. Odnos izmeu
fluksa u i struje I koja stvara svoj fluks je za nemagnetne materijale ( ~
0
) konstantan, i taj odnos predstavlja
tzv. INDUKTIVNOST KOLA.
Dakle, induktivnost kola L jednaka je:

Ako je u pitanju neki kalem, tada je njegova induktivnost, koja se jo i naziva SAMOINDUKCIJA,
jednaka:

gde je: - N.broj navojaka,
- u.magnetni fluks ( Wb ),
- I..struja koja stvara fluks u ( A ).

Kako je, po Kap Hopkinsonovom zakonu u = M A = I N A L = N( INA/I ) = N
2
A
sledi:

to znai da koeficijent samoindukcije ( induktivnost ) zavisi od:
- kvadrata broja navojaka ( N
2
), i
- magnetne provodnosti (A).

Magnetna provodnost je jednaka A = S/l, pa je:

Izraz L = N u/ I, predstavlja statiku induktivnost kola. Analogno tome sledi dinamika induktivnost kola
koja iznosi:

gde je dI i du prirataj ( promena ) struje odnosno fluksa.
Kako promena fluksa izaziva indukovanu ems u svakom navoju doi e i do indukovane ems u vlastitom navoju
ako je njegov fluks promenjiv, te sledi :

gde je e
s
indukovana ems samoindukcije, a dI/dt brzina promene struje. Ostale veliine su poznate od ranije.

| | H
I
L
u
=

| | H
I
N L
u
=

L = N
2
A |H|
L = N
2
S/l
u =
u
= Nd LdI
dI
d
N L

| | V
dt
dI
L
dt
d
N e
S
=
u
=

208


8.2 UZAJAMNA INDUKCIJA ( MEUSOBNA INDUKTIVNOST )

Ako kroz dva navojka (konture) u neposrednoj blizini protiu struje I
1
i I
2
one e u njima stvarati svoje
flukseve u
11
, odnosno u
22
, kao to je prikazani na slici .32.

Ukupni fluks koji prolazi kroz prvi navojak iznosi:: u
1
= u
11
+ u
21
, a kroz drugi : u
2
= u
22
+ u
12
,

gde su:
- u
21
delovanje drugog navojka delom magn. polja na prvi;
- u
12
..delovanje prvog navojka delom magn. polja na drugi.
-
Sledi da je:

odnosno:

Ako bi postepeno udaljavali navojke fluksevi u
12
i u
21
bi se, takoe postepeno smanjivali ( istovremeno ),
sve dok oba ne postanu jednaka nuli, tj. meusobno jednaka ( L
12
= L
21
= 0 H ).
Ova zajednika vrednost tzv. uzajamnih flukseva dva kola predstavljaju zajedniku karakteristiku ta dva kola i
ona se naziva UZAJAMNA INDUKTIVNOST tih kola, ili koeficijent uzajamne induktivnosti tih kola.

Na osnovu navedenog sledi da je uzajamna induktivnost ( meusobna ) dvaju kola definisana izrazom:

Navedeni izrazi predstavljaju statiku induktivnost ( struja i fluksevi su konstantni ), dok kod promene
struje ( nastanka ili nestanka ) nastaje tzv. dinamika uzajamna induktivnost koja je jednaka:

CCC
C

OOO

u
12
u
21
u
11
u
22
N
1
N
2

Sl.32.
u
1
= L
1
I
1
+ L
21
I
2

u
2
= L
2
I
2
+ L
12
I
1

2
21
1
12
21 12
I I
L L
u
=
u
= =

| | H
2
dI
21
d
1
dI
12
d
21
L
12
L
u
=
u
= =

209


Ako umesto navojaka imamo dva kalema N
1
i N
2
, tada e prvi navojak svojom strujom I
1
koja stvara deo
fluksa u
12
u drugom kalemu N
2
proizvesti induktivnost L
12
, koja iznosi:

1
12
2 12
I
N L
u
= ,odnosno

Drugi kalem e svojom strujom I
2
i svojim delom fluksa u
21
proizvesti u prvom kalemu N
1
induktivnost L
21
,
koja je jednaka:

2
21
1 21
I
N L
u
=

Kako je: u
12
= N
1
I
1
A, a u
21
= N
2
I
2
A(Kap Hopkinsonov zakon)

Budui da indukovanu ems u jednom navojku stvara promena struje ( fluksa ) u drugom navojku, tada e
indukovana ems koja nastaje usled uzajamne induktivnosti L
m
iznositi:

to je rasipanje vee meusobna induktivnost je manja, tj. induktivna veza je slabija. Kod idealnog sluaja
koeficijent (sainilac) induktivne veze jednak je 1, a ako induktivnosti nema koeficijent je jednak 0.

Kada pomnoimo induktivnosti L
1
i L
2
L
1
L
2
= N
1
2
AN
2
2
A= (N
1
N
2
A)
2

2 1
L L

= N
1
N
2
A = L
m
, Navedena relacija vai za idealan sluaj ( nema magnetnog rasipanja).
tj. k = 1. Kako je u praksi prisutno magnetno rasipanje ( 0 s k s 1 )

Koeficijent meusobne induktivnosti je veoma teko
precizno izraunati.Najjednostavnija je varijanta kod
torusa ( sl.33. ), jer je tu srednja duina magnetnih linija
redovito i srednja duina torusa, a samim tim i presek
torusa je ujedno presek magnetnih linija. To znai da je
kod torusa lako izraunati magnetnu provodnost kola A
( A=S/l).
Kod nemagnetnih materijala (~
0
4t10
7
H/m) uzajamna
induktivnost je konstantna, tj. srazmerna je broju navojaka
N
1
.i N
2
, kao i magnetnoj provodnosti A. Kod idealnog
torusa (nema magnetnog rasipanja) dobije se najvea
meusobna induktivnost.
L
m
= L
12
= L
21
= N
1
N
2
A
dt
dI
L e
2
m 1 m
=
dt
dI
L e
1
m 2 m
=
2 1 m
L L k L =

2 1
m
L L
L
k
=

Sl.33.
N
2

N
1

210


Ako na torusu ( sl.33 ) imamo dva kalema ( ili vie ) koji su ravnomerno rasporeeni po celoj duini tako da
nema magnetnog rasipanja i ako je magnetna permeabilnost konstantna, tada je magnetna indukcija u torusu
jednaka:
B = B
1
B
2
= ( H
1
H
2
) = ( I
1
N
1
/l I
2
N
2
/l ),

Ako jo pretpostavimo da je struja I
1
= I
2
( navoji redno povezani ), sledi:

Znak plus je kada su magnetne linije u torusu istog smera, a znak minus za suprotan smer linija.
Rezultantni fluks kola iznosi:

;

Induktivnost jedinstvenog kola je:

L = u
r
/ I = ( N
1
N
2
)
2
S/l = N
1
2
S/l 2N
1
N
2
S/l + N
2
2
S/l

Konano:

L = L
1
+ L
2
+ 2L
m
isti smer magnetnih linija,
L = L
1
+ L
2
2L
m
..suprotan smer magnetnih linija.

To znai da bi kod idealnog kola ( k = 1 ), za L
1
= L
2
L = 4 L
1
za prvi sluaj, odnosno L = 0 za drugi sluaj.

( )
2 1
N N
l
I
B =

u
r
= B S ( N
1
N
2
)
L = L
1
+ L
2
2 L
m

211


Z A D A C I :

8.1. Elektrino zvono ima elektromagnet induktivnosti L = 1,2 H. Pri ukljuenju zvona struja poraste do
0,8 A za vreme od 0,025 s, a pri iskljuenju opadne na nulu za vreme od 0,05 s. Izraunati indukovanu ems
samoindukcije.

8.2. Izraunati ems samoindukcije u kolu induktivnosti L = 0,5 H, kada se u toku 0,05 s struja u kolu
povea sa 3 A na 3,5 A.

8.3. U kolu sa N = 300 navojaka u vremenskom intervalu dt = 0,2 s, fluks po navojku od vrednosti u
1
= 0
naraste do u
2
= 12 mWb. Izraunati ems samoindukcije kao i induktivnost namotaja, ako se za to vreme struja
poveala sa I
1
= 0 na I
2
= 0,5 A.

8.4. Namotaj od N = 100 navojaka ima induktivnost L = 60 mH. U vremenskom intervalu dt = 0,2 s, struja
u kalemu se sa I
1
= 0,4 A poveala na I
2
= 0,8 A. Izraunati:
a) ems samoindukcije u kolu,
b) promenu fluksa kroz kolo koju je izazvalo poveanje struje.

8.5. Izraunati induktivnost torusa poprenog preseka S na kome je ravnomerno namotano N navojaka.
Poluprenik srednje linije torusa je R, a torus je od kartona.
Dato je: R = 20 cm; S = 20 cm
2
; N = 100 navojaka.

8.6. Izraunati induktivnost L kalema sa N = 1000 navojaka koji se nalaze u vazduhu. Kroz navojke tee
struja I = 5 A i stvara fluks u = 5 Wb po navojku.

8.7. Odrediti induktivnost kalema od N = 1000 navojaka, ako se pri magnetomotornoj sili M = 6000 A
uspostavi fluks u = 4,5 mWb po navojku.

8.8 Dat je torus krunog poprenog preseka, poluprenika r, na kome je ravnomerno namotan provodnik
duine l
p
. Materijal od kojeg je nainjen torus ima
r
= 1200. Duina srednje linije torusa je l = 80 cm, a
njegova induktivnost L = 2 H. Izraunati duinu provodnika l
p
.

8.9. Torusni namotaj, iji je
r
= 1, ima povrinu poprenog preseka S = 4 cm
2
i duinu srednje linije
l = 40 cm. Torus je nainjen od N = 300 navojaka kroz koje prolazi ukupni magnetni fluks , koji iznosi,
u = 7 Wb. Kolika jaina struje tee kroz N namotaja torusa i kolika je induktivnost torusa?

8.10.

8.11. Dva kalema iste duine l = 40 cm i broja navojaka N = 1000, a razliitih poluprenika R
1
= 3 cm,
R
2
= 1,5 cm nalaze se u vazduhu postavljeni tako da im je koeficijenat sprege k =0,2. Kolika je meusobna
induktivnost?

8.12. Na solenoid duine l = 20 cm, namotano je N = 60 navojaka. Izraunati induktivnost solenoida L, ako
je relativna magnetna permeabilnost materijala od kojeg je solenoid napravljen jednaka
r
= 500, a povrina
poprenog preseka solenoida S = 3 cm
2
.

Na torusu pravougaonog preseka, dimenzije kao na
sl.8.10. namotano je N = 8000 navojaka. Kroz osu
torusa prolazi vrlo dug pravolinijski provodnik kroz
koji protie struja I
1
. Jezgro torusa je od kartona.
Izraunati meusobnu induktivnost L
m
provodnika i
namotaja torusa.
Brojni podaci: R
1
= 10 cm; R
2
= 12 cm; h = 4 cm

R
2

R
1

Sl.8.10.
h
212


8.13. Na istom jezgru poluprenika R, napravljenom od materijala ija je magnetna permeabilnost
r
= 200,
namotana su dva kalema: N
1
= 200 navojaka na duini l
1
= 10 cm i N
2
= 150 navojaka na duini l
2
= 8 cm.
Izraunati poluprenik jezgra, ako je meusobna induktivnost namotaja L
m
= 200 mH.

8.14. Dva induktivno spregnuta navojka nalaze se u vazduhu. Na red sa prvim navojkom, ija je povrina
2
i sopstvena induktivnost L
1
= 4 mH, vezan je generator stalne ems E = 10 V i
unutranje otpornosti generatora R
g
= 2 O. Otpornost namotaja prvog navojka je 8 O a struja kroz kalem stvara
magnetnu indukciju B = 1 T u ijem polju se nalazi i drugi navojak iste povrine poprenog preseka S.
Koeficijent sprege je k = 0,3.
Izraunati: a) meusobnu induktivnost kola,
c) sopstvenu induktivnost drugug navojka.

8.15. Izraunati induktivnost L solenoida sa N = 1000 navojaka ako se zna da je magnetomotorna sila
M = 6000 A, a magnetni fluks u kolu u = 4,5 mWb.

8.16. Odrediti induktivnost navoja sa N = 900 navojaka na kartonskom jezgru dimenzija d = 40 mm i
l = 200 mm, kao i indukovanu ems samoindukcije u njemu pri porastu struje od nule na 5 A za vreme od 0,25 s.

8.17. Koliki je broj navojaka N navoja i induktivnost L ako se u njemu za vreme od 0.01 s pri promeni
magnetnog fluksa od 1 mWb do 1,5 mWb i struje od 200 do 300 A indukuje ems samoindukcije od 10 V?

8.18. U jednom od dva magnetno spregnuta navoja uzajamne induktivnosti L
m
= 20 mH struja se
ravnomerno menja od 15 mA do nule za vreme od 1 s. Kolika je indukovana ems uzajamne indukcije za drugi
navoj?

8.19. Odrediti uzajamnu induktivnost dva magnetno vezana kola kada se u jednom navoju, pri ravnomernoj
brzini promene struje od 0,5 A/s, u drugom navoju javlja elektromotorna sila uzajamne indukcije od 2 V.

8.20. Odrediti uzajamnu induktivnost dva navoja namotana na elino jezgro (
r
= 1500 ) ako je prenik
jezgra d = 40 mm, duina l = 200 mm i broj navojaka N
1
= 100 i N
2
= 200.

8.21. Potrebno je napraviti solenoid koji treba da ima induktivnost L. Prenik solenoida je d, a duina l.
Odrediti potreban broj zavojaka kada je solenoid:
a) sa jezgrom od kartona (
r
~ 1 )
b) sa jezgrom od feromagnetnog materijala ija je relativna magnetna permeabilnost jednaka

r
= 1000.
Brojni podaci: L = 0,5 H; d = 2 cm; l = 20 cm.

8.22. Dva solenoida istih duina l i broja zavojaka N imaju prenike d
1
i d
2
i nalaze se u vazduhu. Ako je
poznata uzajamna indukcija L
12
, izraunaj koeficijent induktivne sprege k.
Brojni podaci: l = 40 cm; N = 1500 zavojaka; d
1
= 2 cm; d
2
= 4 cm; L
12
= 0,533 mH.

8.23. Na torus sa feromagnetnim jezgrom relativne magnetne permeabilnosti
r
gusto i ravnomerno su
namotana, jedan preko drugog, dva namotaja sa brojem zavojaka N
1
i N
2
. Poluprenik srednjeg kruga torusa je
a. Pod uslovom da nema magnetnog rasipanja odrediti broj zavojaka N
2
, tako da uzajamna induktivnost iznosi
L
12
. Prenik torusa je d.
Brojni podaci: L
12
= 1 mH; a = 10 cm; d = 1 cm;
r
= 500; N
1
= 1000 zavojaka.

8.24. Odrediti odnos induktivnosti L' torusa bez vazdunog procepa i induktivnosti L'' kada je na njemu
iseen procep irine l
0
. Unutranji poluprenik torusa je r
1
a spoljanji r
2
.
Brojni podaci: r
1
= 10 cm; r
2
= 12 cm; N = 500;
r
= 1000; l
0
= 1 mm;
0
= 4t10
7
H/m.

213


8.25. Dat je torus krunog poprenog preseka poluprenika r na kome je ravnomerno namotan provodnik
nepoznate duine l
p
. Materijal od kojeg je nainjen torus ima relativnu magnetnu permeabilnost
r
= 1200.
Duina srednje linije torusa je l = 80 cm, a njegova induktivnost L = 2 H. Naci duinu provodnika l
p
.

8.26.

8.27. Kalem sa 300 navojaka namotanih na jezgro od nemagnetnog materijala ima induktivnost od 10 mH.
Odrediti:
a) fluks proizveden strujom od 5 A;
b) indukovanu ems kada struja od 5 A promeni smer za 8 ms.

8.28. Glavni kalem ima 1500 navojaka a dugaak je 60 m. Ispitivani kalem ima 500 navojaka i povrinu
poprenog preseka 20 cm
2
a smeten je u sredini glavnog kalema. Izraunaj:
a) meusobnu induktivnost oba kalema L
m
i
b) indukovanu ems u ispitivanom kalemu ako brzina ravnomerne promene struje u glavnom kalemu
isnosi 250 A/s.

8.29. Izraunaj el. otpor i induktivnost jednog kalema srednjeg prenika 1 cm, duine 1 m sa 1000 navojaka
bakarne ice prenika 0,5 mm. Takoe odrediti kolika se ems indukuje u kalemu u momentu kada struja iznosi
1 A i menja se brzinom od 10000 A/s . Koliki e napon delovati na krajevima kalema ( sredina je vazduh ).

8.30. Kalem sa 1000 navojaka namotan je na jezgru preseka 20 cm
2
. Ako struja od 4 A proizvede magnetnu
indukciju od 1 T a struja od 9 A magnetnu indukciju od 1,4 T izraunati srednju vrednost induktivnosti
(samoindukcija ) kalema unutar navedenih strujnih granica kao i indukovanu ems ako struja u kalemu padne
ravnomerno sa 9 A na 4 A u vremenu od 0,05 s.

8.31. Dva identina kalema sa istim brojem navojaka od po 1000 navojaka lee u dve paralelne ravne tako da
koeficijenat induktivne sprege inosi k = 60%. U prvom kalemu struja od 5 A proizvede magnetni fluks od
0,05 mWb. Ako struja u prvom kalemu sa 6 A promeni svoj smer (- 6 A) u vremenu od 10 ms izraunati:
a) indukovanu ems u drugom kalemu e
2
,
b) meusobnu induktivnost oba kalema L
m
i
c) induktivnost pojedinanih kalemova L
1
odnosno L
2
.

8.32.- Kalem duine 100 cm i prenika 2 cm ima 500 navojaka nalazi se koaksijalno u drugom kalemu
duine 100 cm, prenika 6 cm a koji ima 1000 navojaka ( razliitih magnetnih otpora ) . Izraunati meusobnu
induktivnost kalemova kao i ukupnu induktivnost kola ako su kalemovi redno povezani i to tako da se:
a) fluksevi oba kalema potpomau (istog smera ) i
b) fluksevi kalemova suprostavljaju (suprotnih smerova ).

Za magnetno kolo na sl.8.26. poznato je r
s
= 9 cm,
povrina poprenog preseka torusa S = 3 cm
2
, vazduni
procep l
0
=3 mm i relativna magnetna permeabilnost
r
= 1000. U vazdunom procepu nalazi se navojak
kvadratnog oblika, stranice a = 1 cm, povrine normalne
na linije polja. U trenutku t = 0 struja I' kroz N namotaja
torusa iznosi I'= 2 A, pa za vreme dt = 0,1 s opadne
linearno do I''= 0 A, a torus razmagnetie. Pri tome se u
navojku indukuje elektromotorna sila e = 705 V. Nai:
0
' u procepu u trenutku t = 0;
b) broj navojaka torusa N i
c) induktivnost torusa.
-
r
S

Sl.8.26.
a
l
o

214


8.33. Dat je kalem ija je induktivnost L = 60 mH a elektrini otpor ice R = 8 O. Ako struja kroz kalem
raste brzinom od 1100 A/s odrediti napon na krajevima kalema u trenutku kada struja u kalemu iznosi 15 A.

8.34. U kratkospojenom navojku struja raste sa brzinom 10 A/s, i stvara magnetni fluks koji raste brzinom
0,5 Wb/s. Kolika je dinamika induktivnost navojka.

8.35. Kako se menja induktivnost kalema namotanog na jezgru, ako se broj navojaka povea za dva puta. a
struja u njemu smanji za dva puta, uz pretpostavku da je magnetna permeabilnost konstantna.

8.36.

8.37. Dva kalema sa 30 odnosno 600 navojaka namotana su jedan uz drugi na zatvorenu gvozdenu jezgru
duine 150 cm i poprenog preseka 100 cm
2
. Izraunati:
a) meusobnu induktivnost kalemova ako je relativna magnetna permeabilnost jezgre
r
= 2000.
b) indukovanu ems u drugom kalemu ako struja u prvom kalemu raste ravnomerno od 0 do 10 A u vremenu
od 10 ms.

8.38.- Srednji prenik elinog prstena iznosi 50 cm a magnetna indukcija u njemu iznosi 1 T koju je
proizvela jaina magnetnog polja jaine 40 A/cm. Ako je broj navojaka na prstenu 500 a njihov presek 20 cm
2

izraunati:
a) induktivnost L,
b) potrebnu struju i induktivnost za sluaj uvoenja vasdunog procepa duine 1 cm sa tim da magnetna
indukcija ostane nepromenjena. Zanemariti magnetno polje van jezgre kao i rasipanje u vazdunom
procepu.

8.39.- Namotaj prenika 3 cm, duine 100 cm sa 1000 navojaka smeten je koaksijalno unutar drugog
namotaja iste duine i broja navojaka ali prenika 6 cm. Izraunati priblino njihovu meusobnu induktivnost
kao i koeficijent njihove induktivne sprege ( povezanosti ).

8.40.- Koliki induktivitet L'' i L' imaju dva kalema istih magnetnih otpora ako su oni u rednoj vezi i ako su
im pojedinane induktivnosti 25 odnosno 44 mH a stepen induktivne povezanosti k = 1. Neka je
L'' ukupna induktivnost kada se fluksevi potpomau a L' kada se suprostavljaju.

8.41.- Induktivnost dvaju namotaja istih magnetnih otpora spojenih na red iznosi 0.6 H odnosno 0,1 H
(zavisno da li se fluksevi potpomau ili suprostavljaju ). Ako jedan od dva namotaja ima vlastitu induktivnost
0,2 H izraunati:
a) meusobnu induktivnost L
m
i
b) koeficijent magnetne povezanosti namotaja k.

Odrediti induktivnost namotaja koji je dat
na slici 8.36, ako je magnetna permeabilnost
jezgre = 10
3
H/m. Broj navojaka
N = 100. Dimenzije jezgre date su u
centimetrima. 4
5
14
19
Sl.8.36.
215


8.42.

8.43. Na tankom torusnom jezgru, duine srednje linije l i povrine poprenog preseka S, nainjenom od
feromagnetskog materijala relativne magnetske permeabilnosti
r
, ravnomerno i gusto su jedan preko drugoga
namotana dva namotaja, sa N
1
i N
2
zavojaka. Nacrtati ekvivalentnu elektrinu emu ovih spregnutih kola i
odrediti izraze za sopstvene i meusobne induktivnosti namotaja.

Na slici 8.42, prikazan je popreni presek dva vrlo dugaka
solenoida postavljenih koksijalno. Popreni preseci solenoida su
kruni, poluprenika a
1
, odnosno a
2
, duina solenoida je l, a broj
zavojaka N
1
i N
2
. Unutranjost prvog solenoida je isponjena
linearnim feromagnetskim materijalom, relativne magnetske
permeabilnosti
r
, a izmeu namotaja prvog i drugog solenoida,
kao i izvan drugog je vazduh. Odrediti izrazza koeficijent sprege
k ovih namotaja.

-
O
a
1

a
2

o

N
1

N
2

r

o
o
o
o
Sl.8.42.
216


9. ENERGIJA I SILE U MAGNETNOM POLJU

9.1 ENERGIJA MAGNETNOG POLJA

Ako navedeno pravilo pomnoimo sa idt sledi :
Uidt = i
2
Rdt + Lidi

gde je: Uidtenergija izvora,
i
2
Rdttoplotna energija usled otpornosti R ( Dulova energija ), i
Lidi.energija magnetnog polja.
Pri promenljivoj struji ( nastanak, nestanak ili naizmenina struja ) i ove energije su promenljive.
Kod porasta struje od 0 do I ( ukljuenjem prekidaa ) nastaje ( prirataj ) magnetna energija koja iznosi:

I
LI
2
W
m
= } Lidi =
0 2

Navedeni ( osnovni ) izraz se moe pisati i u sledeim oblicima : W
m
= ( I
2
Nu/I ) / 2 = INu / 2
I
2
Nu/I = INu = Mu = HlBS = HBV
W
m
= Mu / 2 = HlBS / 2 = HBV / 2

gde je: - W
m
. magnetna energija ( J )
- Hjaina magnetnog polja ( A/m )
- Bmagnetna indukcija ( T )
- Vzapremina / V = Sl / ( m
3
)
Magnetna energija po jedinici zapremine ( V= 1 m
3
) iznosi: W
m
' = W
m
/ V

ili

Svaki kalem u sebi sadri otpor R i induktivnost L.
Usled indukovane ems u kalemu ( kod promenljive
struje) u kalemu se javlja pored otpornika R jo i
dodatni otpor X
L
koji se naziva induktivni otpor. Prema
drugom kirhofovom pravilu sledi ( Sl.34 ):

U = u
R
+ u
L
= iR e
L
= iR + Ldi/dt

I
W
m
= } Lidi = LI
2
/2

0
I
} .odreeni integral ( via matematika )
0
| | J LI
2
1
W
2
m
=

| | J HBV
2
1
W
m
=

| |
3 m
m
J
BH
2
1
' W =

| |
3
2
m
m
J
2
B
' W
=

R
L
u
R u
L

Sl.34.
U
217


9.2. SILE U MAGNETNOM POLJU ( nosee sile magneta )

Sledi da je: B
2
Sl
0
/2
0
= Fl
0

Navedeni izraz predstavlja noseu silu magneta.

Moe se izvui zakljuak da nosiva sila magneta ne zavisi od rastojanja povrina ( l
0
).

Sila po jedinici povrine ( S = 1 m
2
) iznosi:

Kako je ~
t
=

5
7
10 4
10 4 2
1
2
1

odnosno,

Magnetna energija W
m
se pretvara u mehaniki rad ( kotva
se pomera na putu l
0
), sl.35. Kako je otpor vazdunog
procepa mnogo vei od otpora feromagneta ( R
0
>> R
Fe
), pa
je i magnetna energija u vazduhu mnogo vea od energije u
samom gvou ( magnetu ). Zbog toga se za magnetnu
energiju uzima energija koja je skoncentrisana u vazduhu.
Magnetna energija po zapremini je: W
m
= BHV/2 = B
2
V/2 ,
a u vazduhu: W
m
= B
2
Sl
0
/2
0.
Pri pomaku kotve utroi se mehanika energija: A
meh.
= Fl
0

F = B
2
S/2
o

l
o

Sl.35.
(
=
2
o
2
m
N
2
B
' F
F ~ 410
5
B
2
S
F' ~ 410
5
B
2

218


Z A D A C I :

9.1.1. Sraunati magnetnu energiju navoja bez jezgra sa N = 100 navojaka u kome se sa strujom od I = 5 A
stvorio magnetni fluks od u = 2 mWb.

9.1.2. Navoj bez jezgra otpora R = 2 O i induktivnosti L = 10 mH prikljuen je na izvor napona U = 20 V.
Kolika se ostvarila magnetna energija u navoju?

9.1.3. Kroz cevasti navoj u vazduhu sa N = 1600 navojaka, srednje duine magnetnih linija l = 200 cm i
2
prolazi struja od I = 50 A. Kolika je magnetna energija u navoju?

9.1.4. Sraunati gustinu magnetne energije oko pravog provodnika u taki udaljenoj 5 cm od ose provodnika,
u kome je struja I = 750 A.

9.1.5. Sraunati gustinu magnetne energije u sredini solenoida u vazduhu, duine l = 10 cm i prenika
d = 5 cm, koji ima 800 navojaka ako je struja u navoju 0,5 A.

9.1.6. Sraunati gustinu magnetne energije u sredini prstenastog navoja u vazduhu, poluprenika 10 cm,
prenika jednog navojka 2 cm, koji ima 500 navojaka ako je struja u navoju 0,5 A.

9.1.7. Sraunati gustinu magnetne energije u vazdunom procepu pri magnetnoj indukciji B = 1,175 T.

9.1.8. U kalemu je uspostavljena struja jaine I = 0,6 A. Kada struja za dt = 0,2 s opadne do nule, u kalemu
se javlja indukovana ems samoindukcije e
L
= 10 V. Koliko je iznosila magnetna energija u kalemu pre
smanjenja struje u njemu?

9.1.9. Za magnetno kolo, sa strujom I = 1,5 A i induktivnou L = 3 H, izraunati magnetnu energiju kola.

9.1. 10. Kalem je nainjen od N = 100 navojaka kroz koje tee struja jaine I = 2 A, koja kroz jedan
navojak kalema stvara fluks u
1
= 0,01 Wb. Odrediti magnetnu energiju kalema.

9.1. 11. Izraunati gustinu energije sadrane u torusu od gvoa povrine poprenog preseka S = 4 cm
2
,
duine srednje linije l = 40 cm i sa magnetnim fluksom u = 410
4
Wb, ako je na torusu namotano N = 250
navojaka kroz koje tee struja jaine I = 0,24 A, a magnetna permeabilnost gvoa je
Fe
= 0,6510
2
H/m.

9.1.12. Niskonaponski rele sastoji se od solenoida ija je induktivnost 0,276 H. Ispred solenoida se nalazi
gvozdena ipka sa oprugom. Kada se solenoid prikljui na odreeni napon u njegovim navojima postoji
elektrina struja od 3,52 A i usled toga ostvareno magnetno polje uvlai gvozdeno jezgro. Kada je jezgro
uvueno u navojcima struja opadne na 1,41 A, a induktivnost iznosi 0,78 H. Odrediti koliinu magnetne
energije za oba sluaja.

9.1. 13.

Na torusu prikazanom na sl.9.1.13, koji ima procep duine
b = 12 mm, ravnomerno je namotano 1600 navojaka tako da
nema magnetnog rasipanja. Prenik srednjeg kruga torusa je
d = 65 cm. irina preseka torusa je a = 2 cm, a visina preseka
iznosi c = 12 cm. Poznato je da pri struji od I = 12 A magnetna
energija iznosi W
m
= 0.38 J. Odrediti relativni magnetni
permeabilitet materijala od koga je izraen dati torus.
d

b
a
c
Sl.9.1.13.
219


9.1.14. Krunom navoju poveavamo dimenzije tako da mu se induktivnost povea za dva puta. Ako je
struja u navoju smanjena za dva puta kako se promenila energija magnetnog polja?

9.1.15.

9.1.16. Kolika energija je potrebna za formiranje magnetnog polja u prstenastom kalemu bez feromagnetne
jezgre, ako su dimenzije jezgre: srednji prenik kalema ( torusa ) 28 cm; srednji prenik navojka 6 cm; broj
navojaka 800. Kroz kalem protie struja od 3 A?

9.1.17. Kolika je energija sadrana u vazdunom procepu duine 1 mm, irine 20 mm i visine 27 mm, ako
magnetna indukcija iznosi 1,9 T?

9.1.18. Izraunaj duinu vazdunog procepa dimenzija 6050 mm ako u njemu , zanemarujui magnetno
rasipanje, treba da bude skoncentrisana energija od 8,6 Ws uz magnetnu indukciju od 1,2 T.

9.1.19. Dva torusna namotaja, induktivnosti L
1
= 3 mH i L
2
= 12 mH, iji je koeficijent sprege k = 1,
vezani su na red. Kolika se moe ostvariti energija magnetnog polja torusnih namotaja ako kroz njih protie ista
jaina struje od I = 2 A?

9.1.20. Na gvozdeni torus, prenika 25 cm i poprenog preseka 2,52 cm
2
, ravnomerno je namotano 314
navojaka ice. Kroz namotaj protie struja od I = 2 A. Odrediti gustinu energije magnetnog polja ako je u
gvozdenom jezgru prisutan magnetni fluks od u = 1,510
4
Wb. Kolika je relativna magnetna permeabilnost za
datu jezgru?

9.1.21. Tanko torusno feromagnetno jezgro nainjeno je od materijala koji se, priblino, moe okarakterisati
konstantnom magnetnom permeabilnou = 4000
0
. Srednji poluprenik jezgra je R = 10 cm, a povrina
poprenog preseka mu je S = 1 cm
2
. U namotaju od N = 500 navojaka oko jezgra, postoji struja jaine
I = 0,1 A. Izraunati energiju utroenu pri namagnetisanju jezgra ( gustinu magnetne energije ), kao i ukupnu
energiju magnetnog polja u jezgru.

9.1.22.

Odrediti energiju magnetnog polja dvaju redno spojenih
navoja, namotanih na zajedniku jezgru, prema Sl.9.1.15, ako
je:
L
1
= 2 mH; L
2
= 4 mH; L
m
= 1 mH i I = 1 A
Sopstvene induktivnosti dve spregnute konture, prikazane prema
slici 9.1.22, su L
1
= 1 mH i L
2
= 4 mH, a koeficijent induktivne
sprege je k = 0,5. U konturama postoje stalne struje jaina I
1
= 2 A
i I
2
= 1 A. Kolika je magnetska energija ovog sistema ?

L
1
L
2
L
m

Sl.9.1.15.
o
o
o
o
I
1

I
2

-
-
L
1
L
2

k
Sl.9.1.22
220


9.2.1.

9.2.2.

9.2.3.

S

9.2.4.

Kolika je sila noenja potkoviastog
elektromagneta, prema slici 9.2.1, ako struja u
njegovim navojima stvara magnetni fluks
gustine B = 1 T i ako jedna dodirna povrina
iznosi 1020 cm
2
?
Sraunati silu koja dri kotvu uz polove krunog
elektromagneta na slici 9.2.2, pri gustini magnetnog
fluksa B = 0,85 T, ako prenik krune povrsine S
1

iznosi 120 mm, a prenici prstenaste povrsine S
2

imaju 220 i 260 mm.
Elektromagnet u obliku ipke sainjen je od livenog
gvoza , prema slici 9.2.3, ima duinu l = 20 cm i presek
jezgre S = 44 cm
2
.
Odrediti silu kojom se moe podignuti teret ako kroz
namotaj sa N = 100 navojaka protie struja jaine I = 5 A.
Kruni elektromagnet od livenog elika,
prema slici 9.2.4, treba da nosi teret mase od
3 tone.
Koliki treba da je broj navojaka N ako je
struja u njemu I = 1,5 A?
Dimenzije su date u mm.
S/2 S/2
Sl.9.2.1.
S
2

S
1

S
2

magnetna jezgra
kotva
Sl.9.2.2.

S
Sl.9.2.3.
l
140
200
C 720
60
100 C400
60
60 60
100
Sl.9.2.4.
l
s

221


9.2.5.

9.2.6. Kolika magnetna energija vlada na ankeru jednog releja ako njegova poprena povrina polova iznosi
0,25 cm
2
a privlaen je silom od 3,43 N?

9.2.7. Na oba pola dimenzija 1518 mm jednog elektromagneta vlada magnetna indukcija od 0,64 T.
Kolikom e silom biti privuen polovima odgovarajui visei anker? Kolika e biti magnetna indukcija na
polovima ako je anker privuen silom od 117,72 N ?

9.2.8. Elektromagnet sa polnim nastavkom krunog poprenog preseka prenika 1,8 cm treba da razvije silu
od 24,525 N. Koliki je magnetni fluks i magnetna indukcija elektromagneta na krajevima polnih nastavaka?

9.2.9. Koliki je induktivitet releja sa 18000 navojaka koji kod struje od 30 mA razvija silu od 4.415 N?
Prenik polnog nastavka krunog oblika iznosi 1,75 cm.

9.2.10. Kako se menja privlana sila elektromagneta ako ( pri promenljivoj struji ) poveamo povrinu
polnih nastavaka za duplo, uz pretpostavku da je magnetni fluks ostao nepromenjen?

9.2.11.

9.2.12. Kalem od 3000 navojaka namotan je ravnomerno na torus od livenog elika, koji se sastoji iz dva
polukruna dela. Kalem se tako napaja da je potrebna sila od 98,1 N da dri obe polovine na rastojanju od
0,1 cm. Srednji prenik torusa je 50 cm a presek jezgra iznosi 4 cm
2
. Odrediti:
a) fluks u procepu izmeu dve polovine torusa
b) struju kroz namotaj i
c) induktivnost ( samoinduktivnost ) kalema pri gornjim uslovima.

Potkoviasti elektromagnet od livenog
elika ( sl.9.2.5 ) ima navoj sa 2300
navojaka.
Kolika je struja potrebna da bi on
privukao kotvu sa teretom mase 200 kg sa
daljine l
0
= 1 cm?
Kolika je struja potrebna da dri ovaj
teret?
Na torusu preseka S = 4 cm
2
, sl.9.2.11, koji se
sastoji iz dva dela jednake duine od kojih je
jedan od transformatorskog lima a drugi od
livenog elika, namotano je ravnomerno
N = 1000 navojaka . Da bi se odrale ove dve
polovine na rastojanju od l
0
= 1 mm potrebna je
sila od 117.72 N ( 12 kp ). Odrediti potrebnu
struju kroz namotaj, ako je prenik torusa
D = 30 cm, a karakteristike magnetiziranja za
date materijale su date na kraju knjige.
D
N
l
o

Sl.9.2.11.

40
80
120
l
0

40
60
40
40 120
Sl.9.2.5.
222


9.2.13.

9.2.14.

Odrediti noseu silu elektromagneta
postavljenog kao na sl.9.2.13, kada kroz namotaj
protie struja od I = 120 mA. Presek S
iznosi 4 cm
2
a srednja duina magnetnih linija je
l = 20 cm. Povrine naleganja su dobro obraene
tako da vazduni procep izmeu kotve i jezgra ne
postoji. Broj navojaka je N = 1000. Materijal
kotve i jezgre je od livenog elika

N S/2
S/2
S
S/2
l
Sl.9.2.13.
Pretpostaviti da su dimenzije elektromagneta i
kotve na sl.9.2.14 sledee: S = 100 cm
2
, l
1
= 50 cm,
l
2
= 20 cm. Ako je elektromagnet nainjen od dinamo
lima, za koji je karakteristika data na kraju knjige,
odrediti potreban broj navojaka i jainu struje kroz
njih da bi elektromagnet mogao da nosi ( ukljuujui
i teinu kotve ) 300 kp ( 1 kp = 9,81 N ), ako je
N = 100 navojaka.

S
S

l
o

l
1

N
Sl.9.2.14.
l
2

223


10. MAGNETNI HISTEREZIS I VRTLONE STRUJE

10.1. M A G N E T N I H I S T E R E Z I S

Kod histerezne petlje ( nastanka magnetiziranjarast H ) elektrina energija se jednim delom pretvara u
magnetnu ( pojava magnetnog polja ) a drugim delom u toplotnu ( sudaranje elektrona u magnetnoj jezgri ).
Slino se dogaa i kod razmagnetiziranja ( opadanje H ). Kako u praksi imamo naizmeninu struju, sledi da e u
svim feromagnetima koji se nalaze u magnetnom polju naizmenine struje doi do ovih pretvaranja energija.
Veoma je teko odrediti utroenu energiju ( magnetna i toplotna ) kod feromagneta ( gvoa ). Usled toga u
praksi se odreuje SNAGA GUBITAKA ( P
H
), koja se rauno prema empirijskoj ( kroz praksu utvrenoj )
relaciji:

gde je: P
H
.snaga gubitaka usled magnetnog histerezisa jedinica (W)
p
h
.specifina snaga gubitaka ( gubici pri m=1 kg; f=1 Hz; B
m
=1 T)..jedinica ( W/kgHzT
2
);
m.masa feromagneta ( gvoa ) jedinica ( kg )
B
m
maksimalna magnetna indukcija koju feromagnet poseduje jedinica ( T )
f..frekvencija ( Hz )

Poto je kod magnetnih kola u proraunima poznata zapremina ( povrina i srednja duina ) feromagneta, masa
se esto odreuje iz relacije:

gde je:

specifina masa, koja za gvoe iznosi 7800 kg/m
3
.

10.2 VRTLONE STRUJE

U svim metalnim delovima ( motori, generatori, transformatori..), koji se nalaze u promenljivom magnetnom
polju ( polje naizmenine struje ) indukovati e se ems, a samim tim i el struja. Vrtlone struje se zatvaraju
same u sebe ( Fuk fukove struje ) ime i ine zatvoreno strujno kolo. Usled pojave vrtlonih struja svi metalni
delovi se dodatno greju, pa se kod maine velikih struja ( transformatori ) o ovome mora posebno voditi rauna
kako ta toplota nebi proizvela neeljene posledice ( pregorevanja ).
Slino kao i kod magnetnog histerezisa i kod vrtlonih struja dolo se do empirijske formule po kojoj se
raunaju snage gibitaka ( toplota ) koja se javlja pojavom ovih struja, a ona glasi:

P
VS
= p
vs
m f
2
B
m
2
| W |

gde je: P
VS
.snaga gubitaka usled vrtlonih struja . jedinica ( W );
p
vs
. specifina snaga gubitaka ( za m =1 kg; f = 1 Hz; B
m
= 1 T )jedinica ( W/kgHz
2
T
2
).

Magnetni histerezis i vrtlone struje javljaju se istovremeno u metalnim kuitima koja se nalaze u
promenljivom magnetnom polju, pa su ukupni gubici u gvou ( feromagnetu ) jednaki:
P
H
= p
h
m f B
m
2
|W|
m = V = S
Fe
l |kg|
(
=
3
m
kg
V
m

224


Specifini gubici se pored frekvencije f = 1 Hz, daju i za frekvenciju od 50 Hz.
Specifini gubici zavise, kako od materijala, tako od dimenzija limova ( to se moe primetiti i u datoj tabeli).
Kod transformatora pomou limova i papirne izolacije izmeu njih u znaajnoj meri se smanjuju gubici usled
vrtlonih struja.

TABELA SPECIFINIH GUBITAKA USLED HISTEREZISA I VRTLONIH STRUJA

Materijal

Specifina
masa
|kg/m
3
|
Debljina
lima
|mm.|

p
h
|W/kgH
Z
T
2
|

p
vs

|W/kgH
Z
2
T
2
|

p
h50
|W/kg|

p
vs50

|W/kg|

p
fe50

|W/kg|
Normalni
dinamo lim
( sa C )
7800
7800
1,0
0,5
0,048
0,048
0,002
0,00048
2,4
2,4
5,000
1,200
7,400
3,600
Slabo legirani
dinamo lim
(sa S
i
)

7750

0,5

0,047

0,00026

2,35

0,650

3,000
Srednje legiani
dinamolim
(sa S
i
)

7650

0,5

0,038

0,00016

1,9

0,400

2,300
Jako legirani
dinamo lim
(sa S
i
)
7550
7550
0,5
0,35
0,0235
0,0235
0,00011
0,00005
1,175
1,175
0,275
0,125
1,450
1,300

Specifini gubici Specifini gubici u F
e
P
Fe
= P
H
+ P
VS

225


Z A D A C I :

10.1.

80

10.2.

S

10.3. Magnetno kolo, prema Sl.10.3, sastavljeno je od jako legiranih transformatorskih limova, debljine
0,35 mm, koji su razdvojeni hartijom koja zauzima 12% debljine ( zapremine ). Uestanost promene fluksa
iznosi f = 50 Hz u granicama od 9 mWb. Sraunati ukupne gubitke u magnetnoj jezgri.

S
2

Magnetno kolo sa strujnim transformatorom,
prema sl. 10.1, sainjeno je od dinamo limova
debljine 0,35 mm. Sraunati gubitke usled
histerezisa i vrtlonih struja, kao i ukupne
gubitke u feromagnetu ako je frekvencija
(uestanost ) f = 50 Hz, a fluks se menja u
granicama 0,5 mWb.
Dimenzije su date u milimetrima.
Magnetno kolo, prikazano na slici 10.2,
sainjeno je od srednje legiranog dinamo-lima,
debljine 0,5 mm, koji su odvojeni papirom i
zauzima 10% debljine ( zapremine ).
Frekvencija promene fluksa iznosi f = 50 Hz u
granicama 0,5 mWb. Sraunati ukupne
gubitke u dinamo-limu ( histerezis i vrtlone
struje ).

Dimenzije su date u mm.
Napomena:
Fluks u predstavlja
ukupni fluks, koji
prolazi kroz srednji
stubac ( na krajnjim
stubcima on se deli
na u
2
i u
3
)
Sl.10.1.
80
25
25
Sl.10.2.
30
140
30
20
25
60
20
S
2

S
1

Sl.10.3.
50
50
200
50
100
S
1

100 100 100 50
226


10.4.

10.5. Izraunati specifinu snagu gubitaka usled vrtlonih struja ( p
vs
) i magnetnog histerezisa ( p
h
) kao i
ukupnu snagu specifinih gubitaka ( p
Fe
) kod frekvencije od 50 Hz ako su kod maksimalne indukcije od 1,5 T
gubici u gvou na frekvenciji 42 Hz iznosili 69 W, a na frekvenciji 60 Hz 116 W.
Masa gvoa iznosi 10 kg.
NAPOMENA: Pogledati datu tabelu specifinih gubitaka.

Dato je magnetno kolo transformatora, debljine
lima d = 0,35 mm ( sl.10.4.). Aktivni presek jezgra
( bez hartije ) je S
Fe
= 2310
4
m
2
i na njega je
namotano N = 100 navojaka. Otpor ( omski )
namotaja je R = 1 O.
Ako je maksimalna vrednost fluksa u
m
= 2,57 mWb,
odrediti:
a) magnetomotornu silu za stvaranje datog fluksa
b) gubitke usled histerezisa i vrtlonih struja;
c) dulove gubitke u namotaju, ako kroz njih
protie struja od I = 0,9 A.
d) ukupne gubitke elektromagnetnog sistema

NAPOMENA ! Zanemariti magnetna rasipanja. Sl.10.4.
80
120
N
U
227


R E E N J A :
- E L E K T R O S T A T I K A -

1.1. ----- m = m
e
+ m
p
+ m
n
= 39,10810
31
+ 31,672410
27
+ ( 7 3 )1,674710
27
= 11,71910
27
kg.

1.2. ----- m
u
= 929,10810
31
+ 921,672410
27
+ ( 238 92 )1,674710
27
= 398,4510
27
kg.
m
He
= 29,10810
31
+ 21,672410
27
+ ( 4 2 )1,674710
27
= 6,69610
27
kg.
m
u
/ m
He
= 398,45 / 6,696 = 59,51.

1.3. ----- a) Q = nq
e
n = Q / q
e
= 5 / ( 1,610
19
) = 3,12510
19
elektrona.
b) o = Q / S = Q / r
2
t = 5 / ( 510
2
)
2
t = 636,94 C/m
2
.

1.4. ----- a) q = Q / l = 2 C/m; b) V = Sl = 0,7510
6
m
3
, = Q / V = 1 / 0,7510
6
= 1,333310
6
C/m
3
.

1.5. -----
( )
2
eo
e
c
v
1
m
m
= =
( )
2
31
2
1
1
10 81 , 9

= 10,52910
31
kg.

1.6. ----- 1 m
3
= 10
6
cm
3
1 cm
3
= 10
6
m
3
. Ukupan broj atoma u 1 cm
3
iznosi N = 10
29
10
6
= 10
23
.
Ukupan broj protona je 5010
23
, te je ukupna koliina naelektrisanja svih protona jednaka
q
pE
= 5010
23
1,610
19
= 8010
4
C. Ovo je ujedno i ukupna koliina naelektrisanja svih elektrona ali sa
suprotnim predznakom. Kako su protoni i elektroni u istom broju u svakom atomu, sledi da e vrsto telo
prema vani biti hemijski neutralno, tj. nenaelektrisano.

228


2.1. ----- 0,368 N; 2.2. ----- 910
4
N; 2.3. ----- 10
3
m; 2,2510
7
N; 2.4. ----- 0,178 m;

2.5. ----- a) F = F
1
F
2
= 0; F = F
1
+ F
2
= 2F
1
= 2F
2
= 2Qq / 4ct(a/2)
2
= 2Qq / cta
2
.

2.6. -----

2.7. -----

Isti je sluaj sa naelektrisanjem Q
2
, na koje pored sile F
12
deluje sila F
2
, koja je jednaka F
2
= 90Q
2
, ali
suprotnog smera od F
12
. Sila F
1
koja deluje izmeu Q
1
i q je istog inteziteta ali suprotnog smera sa silom F
2

koja deluje izmeu Q
2
i q. Ova sila je jednaka: F
2
= Q
2
q / 4ct( d x )
2
90Q
2
= Q
2
q / 4ct( d x )
2

( d x )
2
= q / 4ct90 = 1610
4
d x = 410
2
m x = 10
2
m = 1 cm.
F
1
= Qq / 4ctx
2
= 3610
9
N = F
2
= 90Q
2
Q
2
= F
2
/ 90 = 3610
9
/ 90 = 0,410
9
C = 40010
12
C = 400pC.
Traena reenja su: x = 1 cm i Q
2
= 400 pC.

2.8. ----- r
2
= b
2
( a/2 )
2
= 29,75 cm, F = Q
1
Q
2
/ 4ctr
2
Q
2
= F4ctr
2
/ Q
1
= 5,9510
9
C = 5,95 nC.

2.9. ----- F = Q
1
Q
2
/ 4c
o
c
r
tr
2
c
r
= Q
1
Q
2
/ 4c
o
tr
2
= 1,67 ; c
r
= F
o
/ F F
o
= c
r
F = 0,36 N.

2.10. -----

F
13
= F
31
= Q
1
Q
3
/ 4ctd
2
~ 910
9
Q
1
Q
3
/ 0,2
2
= 22510
5
N.
F
12
= F
21
= Q
1
Q
2
/ 4ct0,1
2
~ 910
9
Q
1
Q
2
/ 0,1
2
= 45010
5
N.
F
23
= F
32
= Q
2
Q
3
/ 4ct0,1
2
= 450 10
5
N.
F
1
= F
21
F
31
= 22510
5
N; F
2
= F
12
F
32
= 0 N; F
3
= F
23
F
13
= 22510
5
N.

2.11. ----- Q
1
= 10
9
1,610
19
= 1,610
10
C; Q
2
= 210
9
1,610
19
= 3,210
10
C.
F
o
= Q
1
Q
2
/ 4ctr
2
= 2,8810
11
N; c
r
= F
o
/ F F = F
o
/ c
r
= 2,8810
11
/ 81 = 0,03610
11
N.
Dakle, sila se smanjila za 81 puta.

2.12. ----- F = Q
1
Q
2
/ 4ctr
2
= 5,4 / r
2

za r
1
= 1 m F
1
= 5,4 N; za r
2
= 2 m F
2
= 1,35 N; za r
3
= 3 m F
3
= 0,6 N; .
za r
6
= 4 m F
6
= 0,15 N . itaocu nije problem da sam nacrta grafik F = f ( r ). Iz podataka ( kao i sa
grafika ) moe se konstatovati da sila F opada sa porastom rastojanja po paraboli ( kvadratno ).

2.13. ----- F
2
/ F
1
= r
1
2
/ r
2
2
= 2 r
1
2
= 2 r
2
2
r
1
= \2 r
2

r
1
= 50 + r
2
\2 r
2
= 50 + r
2
r
2
= 121,95 cm r = r
1
= 50 + r
2
= 171,95 cm.

d = a 2 = 6 cm d/2 = 0,3 cm;
F
1
= Q
1
q / 4ct(d/2)
2
= 410
5
N;
F
2
= Q
2
q / 4ct(d/2)
2
= 610
5
N;
F
3
= Q
3
q / 4ct(d/2)
2
= 810
5
N;
F
4
= Q
4
q / 4ct(d/2)
2
= 1010
5
N.
F
13
= F
1
+ F
3
= 1210
5
N; F
24
= F
2
+ F
4
= 1610
5
N.
F
2
= F
13
2
+ F
24
2
= 40010
10
F = 2010
5
N.
Sila izmeu Q
1
i Q
2
iznosi F
12
= F
21
= Q
1
Q
2
/ 4ctd
2

F
12
= F
21
= 90Q
2
|N|.
Da bi naelektrisanje Q
1
ostalo u stanju mirovanja sili F
21
se
suprostavlja sila F
1
( sila izmeu Q
1
i q ), koja je istog
inteziteta ali suprotnog smera. Dakle, F
1
= F
21
= 90Q
2
N.
d
-
x
q
F
21

Q
1

F
1

F
1
F
2
F
2
F
12

- -
- -
-
F
1

F
3

Q
2

F
2

F
4

+ Q
3

+ Q
4

+ Q
1

10 cm 10 cm
Q
1
+ Q
2

Q
3
F
31

F
21
F
12
F
23
F
32
F
13

229


2.14. -----

2.15. -----

( F
1
/2 )
2
= F
21
2
( F
21
/2 )
2
F
1
= 3 F
21
.
Sila izmeu dva naelektrisanja ( Q
1
i Q
2
, Q
2
i Q
3
odnosno Q
1
i Q
3
)
iznosi F
12
= F
23
= F
31
= F
1
/ 3 = 1,15610
2
N ( jednakostranini trougao ).
Kako je F
21
= Q
1
Q
2
/ 4c
o
ta
2
a
2
= 12,410
6
m
2
a = 3,5210
3
m = 3,52 mm

2.16. -----

.

cos o = 15 / 10 3 = 15 3 / 103 = 3 / 2 o = 30
Sile F
1
koju stvara prvo naelektrisanje na naelektrisanje q,
zatim sila F
2
koju stvara drugo naelektrisanje na q, kao i
rezultantna sila F ine jedan jednakostranini trougao, te
sledi: F
1
= F
2
= F = Q
1
q / 4ct(10\3)
2
10
4
= 0,6 N.

a) F
13
= F
23
= Q
1
Q
3
/ 4c
o
ta
2
= 3610
7
N.
F
3
= 3 F
13
= 62,2810
7
N.
F
A
= F
B
= 62,2810
7
N.
Ove dve sile su istog inteziteta i istog pravca, ali
suprotnog smera ( F
A
ima smer ka gore, a F
B
ka dole ).

b) Kako je drugo naelektrisanje negativno ( istog
inteziteta kao i Q
1
i Q
3
) sledi da e sila F
23
' biti istog
inteziteta kao i F
23
( Q
2
pozitivno ) ali suprotnog smera.
Sila izmeu prvog i treeg naelektrisanja ostaje ista kao
i u predhodnom sluaju. Sile F
13
' i F
23
' su pod uglom
120 , odnosno ove dve sile sa rezultantnom silom F
A
',
odnosno F
B
' zatvaraju jednakostranini trougao, pa
sledi:
F
A
' = F
B
' = F
13
= F
23
' = 3610
7
N.
Ova dva vektora su istog inteziteta i smera a paralelnih
pravaca ( pravac im je normalan na du AB).
F
1

F
F
2

F
2

60
60
60
30 30
60
Q
1

Q
2

30 cm
10\3 cm
30
30
120
F
21

F
31

F
31

F
1

60
F
31

F
21

F
1

Q
1
Q
2

Q
3

a
a a
-
-
F
A
F
23

F
13

F
23

F
A
'
F
23
'
Q
3

A
60
a
a a
a
B
F
23
F
13

F
23

F
B

F
B
'
F
23
'
60
F
13
Q
3

Q
1
Q
2

60 60
230


2.17. .....

2.18. -----

2.19. -----

2.20. ----- Pre dodirivanja izmeu kuglica vladala je odbojna sila F
1
= Q
1
Q
2
/ 4cta
2
= 210
3

Q
1
Q
2
= F
1
4cta
2
= 0,88910
16
C
2
.
Kada se kuglice dodirnu, zbog istih zapremina ( povrina ), naelektrisanja e se ravnomerno rasporediti po
njihovim povrinama, pa sledi da su im iste novonastale koliine naelektrisanja: Q
1
' = Q
2
' = Q'
Q'
2
= F'4cta
2
= 2,2510
3
12,568,85410
12
410
4
= 10
16
C
2
Q' = 10
8
C.
Ukupna koliina naelektrisanja je: Q = Q
1
+ Q
2
= Q
1
' + Q
2
' = 210
8
C.
Slede jednaine: Q
1
+ Q
2
= 210
8
, odnosno Q
1
Q
2
= 0,88910
16
Q
1
= 0,88910
16
/ Q
2

0,88910
16
/ Q
2
+ Q
2
= 210
8
/ Q
2
Q
2
2
210
8
Q
2
+ 0,88910
16
= 0.

( )
( )
2
10 889 , 0 4 10 2 10 2
Q
16
2
8 8
2
1
2

= = ( 210
8
0,66610
8
) / 2
Odbojna ( Kulonova ) sila izmeu naelektrisanja Q i Q' iznosi
F = QQ' / 4c
o
ta
2
= 8,437510
5
N.
Gravitaciona sila ( sila zemljine tee ) je G = mg = 0,410
3
9,81
G = 392,410
5
N. Kulonova i gravitaciona sila su suprotnih smerova
a istog pravca te one daju rezultantnu sulu koja iznosi
F
r
= G F = 383,9610
5
N u smeru gravitacione ( vee ).
Ovoj rezultantnoj sili se suprostavlja sila konca, koji dato naelektrisanje
dri u stabilnom poloaju. To znai da ja sila zatezanja konca jednaka
rezultantnoj sili ali suprotnog smera.
Dakle,
F
K
= F
r
F
K
= F
r
= 383,9610
5
N.
Kulonova sila izmeu datih naelektrisanja iznosi
F = q
o
q
1
/ 4c
o
ta
2
~ 910
9
q
o
q
1
/ a
2
= 910
3
N = 9 mN.
Rezultantna sila je jednaka F
r
= F + G = F + mg = 910
3
+ 0,510
3
9,81
F = 13,90510
3
N 13,905 mN. Ovo je ujedno sila zatezanja konca.
Da bi se sila zatezanja smanjila na polovinu, tj na F
r
' = F
r
/ 2 = 6,9525 mN
treba smanjiti Kulonovu silu sa F na F' tako to emo poveati rastojanje
izmeu naelektrisanja sa a na a'. Sada je F
r
' = F' + G F' = F
r
' G
F' = 6,952510
3
0,510
3
9,81 = 2,047510
3
N = 2,0475 mN.
Kako je F' = q
o
q
1
/ 4c
o
ta'
2
a'
2
= q
o
q
1
/ 4c
o
tF' = 4,39610
2
m
2

a' = 0,2097 m = 20,97 cm a' = a + Aa Aa = a' a = 10,97 cm.
Donju kuglicu treba udaljiti od gornje jo za 10,97 cm.
Na jednu kuglicu deluju istovremeno tri sile:
sila zemljine tee ( mg ), Kulonova sila ( F ) i sila zatezanja
konca ( F
z
). Konac o koji je kuglica obeena nalazi se u
istom pravcu rezultantne sile koju ini Kulonova i sila tee.
Vidimo sa slike ( zbog slinosti trouglova OAB o BCD ) da
je mg / F = x / r/2 F = mgr / 2x , gde je x
2
= l
2
( r/2 )
2

x = 24,92 cm F = 0,394 mN.
Iz Kulonove sile F = q
1
q
2
/ 4ctr
2
q
1
q
2
= F4ctr
2
= q
2

q
1
= q
2
= q = 8,37 nC.

- Q
- Q'
G
F
K
F
r

F
F
a
-
- + q
o
- q
o

F
Aa
a'
O
-

-

q
2
l x
F
z

q
1

r r
A
F
mg
C D
B
l
F
z

F
mg
- -
231


Q
2 (1)
= 1,333 10
8
C; Q
2 (2)
= 0,66710
8
C.
Q
1 (1)
= 210
8
Q
2 (1)
= 0,66710
8
C; Q
1 (2)
= 210
8
Q
2 (2)
= 1,33310
8
C.
Kuglice su predhodno bile naelektrisane sa koliinama naelektrisanja : Q
1
= 0,66710
8
C i Q
2
= 1,33310
8
C i
obrnuto. Naelektrisanja su istoimena ( kuglice su se odbijale ), to znai da su kuglice mogle biti naelektrisane i
sa 0,66710
8
C, odnosno 1,33310
8
C.

2.21. ----- F
3
= 20,8810
7
N; 2.22. ----- F = 5110
5
N.

2.23. ----- Kada se kuglice dodirnu podjednako i istoimeno se naelektriu, pa je nakon toga njihovo
naelektrisanje jednako Q
1
' = Q
2
' = Q' = ( Q
1
+ Q
2
) / 2 = 10
9
C = 1 nC.
Pre dodira sila privlaenja je iznosila F = Q
1
Q
2
/ 4ctd
2

, a posle dodira F' = Q'
2
/ 4ctd
2

F / F' = Q
1
Q
2
/ Q'
2
= 1510
18
/ 110
18
= 15.
Dakla, F / F' = 15 / 1.

2.24. -----

2.25. -----

2.26. ----- Q = E4ctr
2
= 5010
9
C = 50 nC.
Navedena jaina elektrinog polja je najjaa na povrini naelektrisane kugle. Ova jaina elektrinog polja bi u
praksi dovela do proboja vazduha ( kroz vazduh bi proticala struja usmerena naelektrisanja ), jer se u vazduhu
moe ostvariti maksimalna jaina polja od 310
6
V/m.Dakle, sa stanovita prakse ovakav reim je neostvarljiv.

2.27. ----- Intezitet sile pre dodira je iznosio F = Q
1
Q
2
/ 4c
o
td
2
. Ova sila je odbojna ako ako su naelektrisanja
istoimena ( pod a ), odnosno, ona je privlana ako su naelektrisanja raznoimena ( pod b ).
Kada se kuglice dodirnu njihova novonastala naelektrisanja postaju istoimena i jednaka ( iste geometrijske
dimenzije ), pa je Q
1
' = Q
2
' = Q' = ( Q
1
+ Q
2
) / 2 . Sada e sila izmeu novih naelektrisanja biti odbojna ( i pod
a i pod b ) i ona iznosi F' = Q
1
'Q
2
' / 4c
o
td
2
= Q'
2
/ 4c
o
td
2
= |( Q
1
+ Q
2
) / 2 |
2
/ 4c
o
td
2
= ( Q
1
+ Q
2
)
2
/ 16c
o
td
2
.

|F
AC
| = |F
BC
| = |F |.
Kako sila F
AC
, F
BC
i rezultantna sila F
r
ine jednakokraki
trougao, sledi: ( F
r
/2 )
2
= F
2
( F/2 )
2
= ( 4F
2
F
2
) / 4
F
r
2
= 3 F
2
F
r
= 3 F
F
r
2
= F
2
+ ( mg )
2
;
F = ( 10
7
)
2
/ 4ct0,1
2
= 910
3
N = 9 mN.
Ako Kulonovu silu F produima do take C
( jo jednu duinu ) dobijamo jednakostranini
trougao BCD. Iz datog trougla sledi: F
r
= 2F
F
r
= 1810
3
N = 18 mN.
Iz Pitagorine teoreme sledi ( mg )
2
= F
r
2
F
2

m = 1,58910
3
kg ( g = 9,81 ).
Teina kuglice iznosi G = mg = 15,58810
3
N.
+ Q
B
+ Q
A
Q
C
F
AC F
BC
F
r

F/2
60 60
-
30
60 60
F
r

F
mg
60
30
mg
F
r

F
60 60
B
D
C -
-
- -
F
232


2.28. -----

2.29. -----

2.30. ----- Q
1
/ Q
2
= 9/1; 2.31. ----- E = Q / 2c
o
ta
2
.

2.32. ----- a)

F
13
= Q
1
Q
3
/ 4c
o
tb
2
= 36010
9
N = 360 nN.
F
23
= Q
2
Q
3
/ 4c
o
tb
2
= 54010
9
N = 540 nN.
sin ( o/2 ) = ( a/2 ) / b = 0,6 o/2 = 36,87
o = 73,74.
Primenom kosinusne teoreme:
F
2
= F
23
2
+ F
13
2
2F
13
F
23
cos o F = 55810
9
N.

Rezultantnu silu F moemo dobiti i na drugi nain ( druga
slika. Silu ( vektor ) F
13
razloiti na njegove komponente F
1A

i F
1B
( F
1A
, F
1B
i F
13
ine pravougli trougao ).
Kako je sin o = F
1B
/ F
13
F
1B
= F
13
sin o = 345,610
9
N,
Odnosno cos o = F
1A
/ F
13
F
1A
= F
13
cos o = 100,810
9
N.
Konano, F
2
= ( F
23
F
1A
)
2
+ F
1B
2
F = 55810
9
N.
Trouglovi ABC i CDE su slini, tj. trouglovi istih uglova a
proporcionalnih stranica, pa sledi: F / mg = ( a/2 ) / h = tg o
F = mg tg o m = F / gtg o = ( Q
2
/ 4c
o
ta
2
) / gtg o;
Kako je tg o = 1 / ctg o, sin o = ( a/2 ) / l a/2 = l sin o
a = 2lsin o.
Masa kuglica je m = Q
2
ctg o / 4c
o
ta
2
g
m = Q
2
ctg o / 4c
o
g4l
2
sin
2
o = Q
2
ctg o / 16c
o
tgl
2
sin o

E
1
= E
3
= Q / 4cta
2
, E
13
2
= E
1
2
+ E
3
2
E
13
= 2 E
1

E
13
= Q 2 / 4cta
2
; E
2
= Q / 4ct( a 2 )
2
= Q / 8cta
2
.
Kako je vektor E
13
i E
2
istog pravca i smera rezultantno polje
je jednako njihovom algebarskom zbiru.
Dakle, E
r
= E
13
+ E
2
= Q 2 / 4cta
2
+ Q / 8cta
2

E
r
= 3,82Q / 24cta
2
= 1,92Q / 4cta
2
= 1,92E
1
.
Pravac i smer se poklapa sa dijagonalom BD.
Elektron se u elektrinom polju kree u suprotnom smeru u
odnosu na smer polja, to znai da e na elektron delovari
Kulonova sila koja e elektron pomerati od take D ka taki B.
Intezitet te sile je jednak:
F = E
r
q
e
= 1,92E
1
q
e
= 1,921,610
19
E
1
= 3,07210
19
E
1
.

F
13

F
1B

o F
1A
F
23

F
Q
2
Q
1

1 2
a
b b
F
23

F
13

F
13

o
o/2
Q
3

3
-
E
1

E
3

E
2

E
13

E
r

F
q
e
D
C
A B
Q Q
Q
-
- -

-
-

A
l
h
F
C
a/
2

F
r

F
r
mg mg
E D
l
F
B
-
- -
o
o
o
233


b)

2.33. -----

2.34. ----- Elektrino polje treba da stvara Kulonovu ( elektrostatiku ) silu na naelektrisanje koja je jednaka
F = EQ = 10
8
E. Ova sila treba da se izjednai sa gravitacionom silom, ali suprotnog smera ( istog pravca ).
Dakle, F = mg = 19,81 = 9,81 N 9,81 = 10
8
E E = 9,8110
8
V/m.
Ako je naelektrisanje pozitivno elektrino polje na njega deluje silom iiji je smer isti kao i smer elektrinog
polja. To znai da smer elektrinog polja treba da je suprotan u odnosu na smer gravitacione sile, kako bi
naelektrisanje lebdila ( kada su te dve sile jednake ). U protivnom, ako je naelektrisanje negativno, ono e se u
elektrinom polju kretati suprotno od smera elektrinih linija, a to znai da bi negativno naelektrisanje lebdilo u
elektrinom polju smer linija polja mora biti isti kao i smer gravitacione sile.
Reenje je teorijske prirode, jer u praksi jaina elektrinog polja u vazduhu moe maksimalno dostii vrednost
do 310
6
V/m. Iznad ove vrednosti dolazi do proboja vazduha ( varnienje ).

2.35. ----- a)

Ako je dijagonala BD normalna na zemlju sila zemljine tee i
Kulonova sila F su istog pravca i smera, pa je rezultantna sila
jednaka F
r
= F + mg = 3,07210
19
E
1
+ 9,10810
31
9,81.
Intezitet sile F je ve odreen pod takom a), dok je sila
zemljine tee jednaka G = mg
Smer rezultantne sile F
r
je od temena D ka temenu B ( poklapa
se sa smerom zemljine tee ).
Ako je druga dijagonala AC normalna na zemlju ( ceo sistem
zaokrenemo za 90 ), tada e ugao izmeu Kulonove sile F i
sile tee biti od 90 . U tom sluaju rezultantna sila bi bila
jednaka F
r
2
= F
2
+ ( mg )
2

F
r
2
= F
2
+ ( mg )
2
.

r = a / 2 = 3 cm,
F
1
= Q
1
Q
o
/ 4ctr
2
= 510
5
N; F
2
= Q
2
Q
o
/ 4ctr
2
= 610
5
N;
F
3
= Q
3
Q
o
/ 4ctr
2
= 810
5
N; F
4
= Q
4
Q
o
/ 4ctr
2
= 1010
5
N.
F
13
= F
1
+ F
3
= 1310
5
N; F
24
= F
2
+ F
4
= 1610
5
N.
Prema Pitagorinoj teoremi F
2
= F
13
2
+ F
24
2
rezultantna sila F
iznosi F = 20,6210
5
N.
Pravac i smer sile dat je na slici.

E
1
= Q
1
/ 4c
o
t (a\2)
2
= 2,710
6
V/m = 2,7 KV/mm;
E
2
= Q
2
/ 4c
o
ta
2
= 15,1210
6
V/m = 15,12 KV/mm;
Pravac jaine polja E
1
se poklapa sa pravcom dijagonale
13, te se vektor E
1
moe razloiti na komponente E
1x
i E
1y
.
Vektori E
1x
, E
1y
i E
1
ine jednakokraki trougao u kojem je
E
1x
= E
1y
= E
1
/ \2 = 1,915 KV/mm.
Iz Pitagorine teoreme E
3
2
= E
1x
2
+ ( E
2
E
1y
)
2

E
3
= 13,34 KV/mm.
E
2
' = Q
2
/ 4c
o
t (a\2)
2
= 7,55 KV/mm;
E
1
' = Q
1
/ 4c
o
ta
2
= 5,4 KV/mm. Razlaganjem E
2
' na E
2x
' i
E
2y
' E
2x
' = E
2y
' = E
2
' / \2 = 5,36 KV/mm.
E
4
2
= E
2x
'
2
+ ( E
1
' E
2y
' )
2
E
4
= 5,79 KV/mm.
-
q
e

D
A C
B
Q
Q
Q
mg
F'
mg
F
+ Q
4

+ Q
3

Q
1
Q
2

-
Q
o

a
a
F
1

F
3

F
13

F
2
F
4

F
24

F
F
13

E
1
'
E
1y

4

1 2

a
a
E
1

E
2

- -
a
E
1

- -
+ Q
1
Q
2

E
2
'
E
4

E
2y
'
E
2x
'
E
2y
'
E
3

E
1x

E
1

3
234


b)

2.36. ----- 89,92 V/m; 2.37. ----- c
r
= 2,5; 2.38. ----- 1,2810
16
N;

2.39. -----

2.40. -----

2.41. ----- a) E
1
= E
2
= Q / 4c
o
ta
2
. Pravac i smer je isti kao u predhodnom zadatku ( dakle, poklapa se sa
stranicama ).
c) Vektor E
1
, E
2
i E
M
ine jednakokraki trougao, iz kojeg sledi E
M
= \3E
1
= 8,6610
6
V/m.
Pravac polja E
M
se poklapa sa visinom koja spaja teme M sa osnovom na kojoj se nalaze naelektrisanja Q
1
i Q
2
,
a smer je od take M ka gore .
c) Iz E
1
= Q / 4c
o
ta
2
a
2
= Q / 4c
o
tE
1
= 0,003597 a = 0,06 m = 6 cm.

2.42. ----- Q
1
> Q
2
, oba negativna; 2.43. ----- Q
2
> Q
1
, Q
1
pozitivno a Q
2
negativno naelektrisano

2.44. ----- Q
1
= Q
2
, oba negativna; 2.45. ----- Q
1
> Q
2
, Q
1
pozitivno a Q
2
negativno;

2.46. ----- Q
1
= Q
2
, Q
2
pozitivno a Q
1
negativno; 2.47. ----- Sila F
6
;
r = d / 2 = a\2 / 2 = 3,536 cm;
E
1
= Q
1
/ 4c
o
tr
2
= 10,810
6
V/m = 10,8 KV/mm;
E
2
= Q
2
/ 4c
o
tr
2
= 30,2110
6
V/m = 30,21 KV/mm;
o
2
= E
1
2
+ E
2
2

E
o
= 32,08 KV/mm.
Napomena! Sva ostvarena polja ( E
3
, E
4
i E
o
) su praktino
neostvarljiva, jer je maksimalna jaina magnetnog polja za
vazduh 3 KV/mm ( za E > 3 KV/mm nastaje proboj ).
Zadatak se mogao reiti i kosinusnom teoremom.
E
1
= Q
1
/ 4c
o
t (a\2)
2
= 999,15 V/m;
E
2
= Q
2
/ 4c
o
ta
2
= 1998,3 V/m;
Razlaganjem vektora E
1
na komponente E
1x
i E
1y
nastaje
jednakokraki trougao u kojem su kraci E
1x
i E
1y
jednakih
duina ( inteziteta ). Sledi, E
1x
= E
1y
= E
1
/ \2
E
1x
= E
1y
= 708,62 V/m;
Iz Pitagorine teoreme: E
3
2
= ( E
2
+ E
1y
)
2
+ E
1x
2

E
3
= 2798,13 V/m.

Uenicima se preporuuje da zadatak ree primenom
kosinusne teoreme ( E
3
2
= E
1
2
+ E
2
2
2E
1
E
2
cos (90 + 45).
E
1
= Q
1
/ 4c
o
ta
2
= 1 124 V/m; E
2
= Q
2
/ 4c
0
ta
2
= 3 372 V/m;
Razlaganjem vektora E
2
u njegove komponente E
2x
i E
2y

E
2x
= E
2
cos 60 = 1 686 V/m; E
2y
= E
2
sin 60 = 2 916,78 V/m;
M
2
= ( E
1
+ E
2x
)
2
+ E
2y
2

E
M
= 4 050,15 V/m.

Ili,pomou kosinusne teoreme:
E
M
2
= E
1
2
+ E
2
2
2E
1
E
2
cos120

E
2y
E
2x
60
E
M

E
2

E
1

60
M -
a
a
- -
+ Q
1

E
2

a
Q
2

Q
2
+ Q
1

1 2
-
r
O
E
1

E
2

E
o

a
a
- -
E
3

E
2

3
E
1x
a
a\2
1

Q
1

4
2
Q
2

a
E
1
E
1y
E
2

235


2.48. -----

2.49. ----- a) E
1
= Q / 4c
o
tb
2
= 119 897,3 V/m; E
2
= Q / 4c
o
ta
2
= 67 442,26 V/m;
C
2
= E
1
2
+ E
2
2
E
C
= 137 563,88 V/m ~ 13,7610
4
V/m.
E
1
' = Q / 4c
o
ta
2
= 67 442,26 V/m; E
2
' = Q / 4c
o
tb
2
= 119 897,3 V/m;
E
A
2
= E
1
'
2
+ E
2
'
2
E
A
= 137 563,88 V/m ~ 13,7610
4
V/m.
Take A i C imaju istu jainu elektrinog polja ( E
A
= E
C
= 13,7610
4
V/m ).
Ako u taku A postavimo elektron na njega e delovati elektrostatika sila ( sila elektrinog polja ) koja iznosi
F = Eq
e
= 13,7610
4
1,610
19
= 22,01610
15
N.
Kako se taka E nalazi podjednako udaljena od naelektrisanja Q
B
i Q
D
, koja su jednaka i istog predznaka,
sledi da e ova dva naelektrisanja stvarati istu jainu elektrinog polja, ali suprotnog smera. Rezultantno polje
za tu taku e biti jednako nuli. Dakle, E
E
= 0 V/m. Kako u taki E nema jaine elektrinog polja, sledi da u toj
taki nee biti nikakve sile na bilo koje naelektrisanje, a samim tim ni na elektron. Elektron e u taki E ostati u
stanju mirovanja ( uz pretpostavku da nema gravitacione sile ).

2.50. -----

Svako od naelektrisanja stvara istu jainu polja E
1
= E
2
= E
3
= E
4
= 112,5 V/m, iji pravac odgovara pravcu
bone ivice, a smer je ka odgovarajuem naelektrisanju. Kako je prvo i tree naelektrisanje pod uglom od 60
( take A, M i C su temena jednakostraninog trougla ), sledi da e ova dva naelektrisanja stvarati rezultantno
polje koje e imati pravac visine H, sa smerom ka preseku dijagonala. Rezultantno polje E
13
i polja E
1
i E
3
ine
jednakokraki trougao iz kojeg sledi da je E
13
= 3 E
1
= 3 112,5 V/m.
Isti je sluaj sa drugim i etvrtim naelektrisanjem, pa je E
24
= 3 E
2
= 3 112,5 V/m.
Kako je i polje E
24
u pravcu visine H i istog smera kao i E
13
, sledi da je ukupno rezultantno polje jednako
E = E
13
+ E
24
= 2 3 112,5 = 389,7 V/m.

2.51. ----- 8,6310
4
V/m.

a) E
1
= Q
1
/ 4c
o
tr
2
; r = 2 CD = 5\2 cm;
E
1
= 71,94 V/m; E
2
= Q
2
/ 4c
o
tr
2
= 107,91 V/m;
Iz E
2
= E
1
2
+ E
2
2
E = 129,69 V/m.
b) E
1
' = E
2
' Q
1
/ 4c
o
tx
2
= Q
2
/ 4c
o
t ( 10 x )
2

Q
2
/ Q
1
= ( 10 x )
2
/ x
2
= 1,5 ( 10 x ) / x = 1,225
x = 4,49 cm, y = 10 x = 5,51 cm.
Taka E, koja je udaljena od prvog naelektrisanja za 4,49 cm
a od drugog za 5,51 cm jaina elektrinog polja jednaka je nuli.
Kolike su pojedinane jaine elektrinog polja za taku E ?
b = a 2 = 410
2
m;
E
1
= Q / 4c
o
tb
2

E
1
= 112,5 V/m;
E
13
= 3 E
1

b 60
M
b
H
D C
-
Q
- -
A
Q
b

M
E
1

b 60
- -
A
E
13

Q
a
a
E
3

b
b
-
C
Q
B
Q
Q
D E

- -

45

- - A B
Q
1
Q
2

45
r r
E
2

E
x
E
1

- C
236


2.52. -----

h
2
= a
2
( a/2 )
2
= 300 cm
2
h = 10 3 cm.; d
2
= a
2
+ h
2
= 700 cm
2
d = 10 7 cm;
E
1
= Q
1
/ 4c
o
td
2
= 12,8510
5
V/m = 1,285 KV/mm;
E
2
= Q
2
/ 4c
o
th
2
= 59,9510
5
V/m = 5,995 KV/mm;
E
3
= Q
3
/ 4c
o
t ( a/2 )
2
= 449,6210
5
V/m = 44,962 KV/mm.
Ukupnu jainu polja dobijemo vektorskim zbirom pojedinanih. Da bi se to analitiki reilo vektor E
1
razloiti
na komponente E
1x
i E
1y
( pravougli trougao ).Kako je tg o = h / d = 0,655 o = 33,2.
E
1x
= E
1
cos o = 1,28510
6
0,655 = 1,07510
6
V/m = 1,075 KV/mm, odnosno
E
1y
= E
1
sin o = 1,28510
6
sin 33,2 = 0,70410
6
V/m = 0,704 KV/mm.
Konano, koristei Pitagorinu teoremu E
2
= ( E
3
+ E
1x
)
2
+ ( E
2
E
1y
)
2
, rezultantno polje je jednako
E = 44,20510
6
V/m = 44,205 KV/mm.

( NAPOMENA! Maksimalna jaina elektrinog polja koju vazduh moe da podnese a da ne doe do njegovog
proboja iznosi 3 KV/mm. To znai da bi E
2
, E
3
i E dovelo do probijanja vazduha, to e rei da su predhodna
reenja samo teoretskog karaktera. )

2.53. ----- F = G = mg = 1,0210
12
10
3
9,81 = 1010
5
N. Kako je elektrostatika sile jednaka F = EQ
E = F / Q = 1010
15
/ 51,610
19
= 1,2510
4
V/m = 12,5 KV/m. Smer elektrinog polja je od zemlje ka
naelektrisanju, dok je pravac normalan na zemlju.

2.54. ----- F = G = mg = 9,10810
31
9,81 = 89,3510
31
N.
E = F / q
e
= 89,3510
31
/ 1,610
19
= 55,8410
12
V/m. Da bi elektron lebdio na njega treba da deluje elektrino
polje elektrostatikom silom iji je intezitet jednak gravitacionoj sili, ali suprotnog smera. Kako se elektron
kree suprotno od smera elektrinog polja, sledi da smer elektrinog pola treba da bude u smeru gravitacione
sile ( elektrine linije su ka zemlji ).

2.55. ----- E = E
1
+ E
2
= Q
1
/ 4c
0
t ( a/2 )
2
+ Q
2
/ 4c
o
t ( a/2 )
2
= 34210
5
V/m. Smer ka negativnom
naelektrisanju.

2.56. ----- E
A
= E
A1
+ E
A2
= Q
1
/ 4c
o
tr
A
2
+ Q
2
/ 4c
o
t ( a r
A
)
2
= 14,510
3
V/m, odnosno
E
B
= E
B1
+ E
B2
= Q
1
/ 4c
o
tr
B
2
+ Q
2
/ 4c
o
t ( a r
B
)
2
= 69,7510
3
V/m.
Smer E
A
i E
B
je ka negativnom naelektrisanju. itaocu nije problem da to grafiki predstavi, koristei
odgovarajuu razmeru ( npr. 1 cm = 10
4
V/m ).

2.57. ----- E
A
= 15,7510
3
V/m; E
B
= 34,8810
3
V/m.

-

o)
E
3

E
o)

o
Q
3

E
1

A
E
2
E
1y |
E
1

E
23

E
2

E
1y
E
3

a
d
h
+ Q
1

a
E
1x
a
Q
2

E
1x
237


2.58. -----

2.59. -----

2.60. -----

2.61. -----

2.62. ----- E
A
= Q / 4c
o
tr
A
2
; E
B
= Q / 4c
o
tr
B
2
; E
A
/ E
B
= ( r
B
/ r
A
)
2
= 4 r
B
/ r
A
= 2 r
B
= 2r
A
; r
A
= r
B
/2.
E
C
/ E
B
= ( r
B
/ r
C
)
2
| r
B
/ ( r
B
+ r
A

) / 2 |
2
= | r
B
/ ( r
B
+ r
B
/ 2 ) / 2 |
2
= | 1 / ( 1 + 1/2 ) / 2 |
2
= ( 2 / ( 3/2 )
2

E
C
/ E
B
= 16/9 E
C
= E
B
16/9 = 16 V/m.
Taka A je tree teme jednakostraninog trougla, a samim
tim vektori E
1
i E
2
zatvaraju ugao od 120. Rezultantno
elektrino polje E je jednako vektorskom zbiru E
1
i E
2
. Ova tri
vektora ine jednakostranini trougao sa temenima A, B i C, pa
je njihov intezitet elektrinog polja meusobno jednak.
Dakle, E
1
= E
2
= E = Q
1
/ 4c
o
tr
2
= 10,810
3
V/m.
Smer i pravac je naznaen na slici.
Na kuglicu deluje elektrostatika sila koja iznosi F = EQ = 310
3
10
6

F = 310
3
N. Istovremeno na kuglicu deluje sila zemljine tee koja je
jednaka G = mg = 0,210
3
9,81 = 1,96210
3
N.
Kako su ove dve sile istog pravca i istog smera rezultantna sila je jednaka
njihovom zbiru, pa je F
r
= F + G = 4,96210
3
N.
Iz zakona dinamike F = ma a = F / m = 24,81 m/s
2
.
Kuglica se kree ravnomerno ubrzano prema donjoj ploi ( negativnoj )
ubrzanjem od a = 24,81 m/s
2
.
Svako od naelektrisanja stvara svoju jainu elektrinog polja
koja je jednaka E
1
= E
2
= E
3
= E
4
= E
5
= E
6
= Q / 4c
o
tr
2

E
1
= E
2
= E
3
= E
4
= E
5
= E
6
= 310
6
/ 48,85410
12
3,140,2
2
.
Kako je rezultantno polje u centru kruga jednako vektorskom
zbir pojedinanih polja, sledi da je u centru kruga jaina polja
jednaka nuli ( vektori istog inteziteta i pod istim uglom od 60)
Ako se na povrinu kruga dovede neko drugo naelektrisanje
( Q' ), tada e ono u centru kruga stvarati jainu polja koja je
jednaka E' = Q' / 4c
o
tr
2
= 4,510
5
V/m, jer su polja svih
predhodnih naelektrisanja meusobno ponitena.
tg o = a / ( a/2 ) = 2 o = arc tg 2 = 63,43;
o + | = 90 90 o = 26,57.
r
3
2
= r
4
2
= r = a
2
+ ( a/2 )
2
= 125 cm
2
r
3
= r
4
= r = 5 5 cm.
E
1
= E
2
= q / 4c
o
ta
2
. Kako su ova dva vektora na istom pravcu
a suprotnih smerova njihova rezultanta je E
12
= 0.
E
3
= E
4
= q / 4c
o
tr
2
= 7 193,84 V/m.
Povlaenjem visine sa kraja vektora E
4
na vektor E nastaje
pravougli trougao u kojem se vektor E deli na dve jednake
polovine. Ako povuenu visinu obeleimo sa E', sledi:
sin | = E' / E
4
E' = E
4
sin | = 3 217,74 V/m.
Iz Pitagorine teoreme ( E/2 )
2
= E
4
2
E'
2

E = 12 868,18 V/m.
-
r
r
E
1

E
E
2

A
B
C
a
a
E
4

E
3

E
E
3

E
1
E
2

-
o
|
r
3

r
4

q
1
q
2

q
3
q
4

Q
Q
Q
Q'
Q
Q
Q
-
-
-
- -
-
-
r
+ Q

F
mg

+
238


2.63. -----

2.64. -----

E
1
= E
2
Q
1
/ 4ctx
2
= Q
2
/ 4cty
2
( x / y )
2
= Q
1
/ Q
2
= 2 x / y = 2 x = 2 y.
x y = a 2 y y = a y = 2,42a, odnosno x = 3,42a
Jaina elektrinog polja jednaka je nuli u taki ( A ) koja se nalazi na istom pravcu na kojem se nalaze i
naelektrisanja Q
1
i Q
2
i koja je udaljena od prvog naelektrisanja ( veeg ) za 3,42a, a od drugog za 2,42a.

2.65. -----

NAPOMENA! Mogue su i druge varijante, no one su neto sloenije od navedenih.

2.66.

Traena taka ( A ) je udaljena od prvog naelektrisanja ( Q
1
) 27,32 cm a od drugog ( Q
2
) 47,32 cm i nalazi se
na istom pravcu sa navedenim naelektrisanjima.
E
A
= Q
A
/ 4c
o
ta
2
= 22,5 V/m;
E
B
= Q
B
/ 4c
o
t ( a 2 )
2
= 22,5 2 V/m,
E
C
= Q
C
/ 4c
o
ta
2
= 22,5 V/m;
Kako E
A
, E
B
ine jedan kvadrat u kojem je
dijagonala E
AC
, sledi:
E
AC
= E
A
2 = 22,5 2 V/m.
Vektori E
AC
i E
B
su stranice novog kvadrata u
kojem ja dijagonala jednaka E
D
, tj.
rezultantnoj jaini polja za taku D. Dakle,
E
D
= E
AC
2 = 45 V/m.
Pravac i smer rezultantnog polja se poklapa
sa pravcom i smerom E
A
.
Za Q
1
= Q
3
E
1
= E
3
E
13
= 2 E
1
.
Da bi rezultantno polje bilo jednako nuli drugo
naelektrisanje treba da stvara istu jainu elektrinog polja
kao rezultantno polje E
13
ali sa suprotnim smerom. To
praktino znai da su Q
1
i Q
3
istoimeno naelektrisani, dok je
Q
2
suprotnog predznaka u odnosu na Q
1
i Q
3
.
Kako je E
2
= Q
2
/ 4c
o
t( a 2 )
2
= E
13
= Q
1
2 / 4c
o
ta
2

Q
2
/ Q
1
= 2 2 ; Q
1
= Q
3
.
Prema slici, Q
1
i Q
3
su predstavljeni kao pozitivna
naelektrisanja, a Q
2
je negativno. Isti efekat je ( Er = 0 ) ako
se svim naelektrisanjima promeni predznak.
E
1
= E
2
Q
1
/ 4ctx
2
= Q
2
/ 4cty
2

( x / y )
2
= Q
1
/ Q
2
= 1/3 y = 3 x.
Kako je a = y x 3 x x = 20 cm
x = 27,32 cm, odnosno y = 47,32 cm.
- -
E
C

E
A

E
B

-
a
2 a

+ Q
B
Q
C
+ Q
A

A
B C
E
AC
45
45
E
AC
E
D
x
a
-
+ Q
1
Q
2

E
1
E
2
A
y
Q
1
Q
2

Q
3

a
a
-
E
1

E
3

E
13

E
2

y
a x
-
A
E
2
E
1

+ Q
1
Q
2

239


2.67. ..... suprotno od vektora E.

2.68. .....

2Q
-
-
-
2 Q
Q
E
2Q
E
Q
E'
E
Q\2
E'
E
r

-
Q
E
(Q)

Rezultantno polje E
r
e se ponititi ako naelektrisanje ( Q )
postavimo u taku prema datoj slici, jer e naelektrisanje ( Q )
stvarati istu jainu elektrinog polja i isti pravac kao i rezultantno
polje predhodna tri naelektrisanja. Kako su smerovi rezultantnog
polja i polja kojeg stvara uneto naelektrisanje ( Q ) suprotni,
tada se ova dva polja meusobno ponitavaju. U tom sluaju
jaina polja u centru krunice jednako je nuli.
240


3.1. ----- E = Q / c
o
S = 10
9
/ 8,85410
12
0,1 = 1 129,43 V/m.

3.2. ----- E = Q / 4c
o
tr
2
= 89,92 V/m; D = Q / S = c
o
E = 7,9610
10
C/m
2
.

3.3. ----- D = cE c = c
o
c
r
= D / E = 2,656210
11
c
r
= 2,656210
11
/ 8,85410
12
= 3;
D = Q / S Q = DS = 2,656210
9
4r
2
t = 8,3410
9
C.

3.4. ----- D = Q / S = 3,24t10
12
/ 40,09
2
t = 10
10
C/m
2
; E = D / c = 10
10
/ 8,85410
12
= 11,29 V/m.

3.5. ----- q = 10
11
C/cm = 10
11
/ 10
2
C/m = 10
9
C/m;
Kada se provodnik ( valjak ) razvije , tada je povrina jednaka S = 2rtl ( 2rt... obim valjka, a l... duina ).
Sledi, S = 23,130,181 = 1,13 m
2
.
za 1 m Q = 1 nC; D = Q / S = 10
9
/ 1,13 = 88510
12
C/m
2
E = D/c = 88510
12
/ 8,8510
12
= 100 V/m.

3.6. ----- Q = E4ctr
2
= 111,210
12
C; o = Q / S' = Q / 4r'
2
t = 111,210
12
/ 4(10
3
)
2
t = 8,85410
6
C/m
2
.

3.7. ----- E = Q / cS Q = EcS = 4,42710
9
C; o = Q / S = 4,42710
9
/ / 5010
4
= 8,85410
7
C/m
2
.

3.8. -----

3.9. ----- q = Q / l; D = c
o
E = 8,85410
12
1 = 8,85410
12
C/m
2
; D = Q / S Q = DS = D1rtl
Q = 1010
9
l | C |.
Poduna gustina je q = Q / l = 1010
9
l / l = 1010
9
|C/m|.
Jaina elektrinog polja na povrini provodnika je
E' = Q / c
o
S' = 1010
9
l / 8,85410
12
2Rtl = 10
4
/ 8,8543,14210
3
= 1,810
5
V/m.

3.10. -----

Za dielektrik sa staklom, jaina polja je E
S
= D / c
o
c
rs
= 310
6
/ 8,85410
12
6 = 56,4710
3
V/m;
a za parafin E
P
= D / c
o
c
rp
= 310
6
/ 8,85410
12
2 = 169,4 V/m.

Q = 10
7
C; D = Q / S
p
= Q'/2Rtl = 10
7
/ 210
3
t10
3
= 1,5910
8
C/m
2
;
E = D / c
o
= 1,5910
8
/ 8,85410
12
= 1 795,8 V/m.
Povrinska gustina ( indukcija ) na udaljenosti od r' = 10
3
m iznosi:
D' = Q / S' = Q / 2r'tl = 10
7
/ 210
3
3,1410
3
= 1,5910
14
C/m
2
;
Jaina elektrinog polja na udaljenosti r' je E' = D' / c
o
= 1,810
3
V/m.
o = Q / S = 310
10
C/cm
2
= 310
10
/ 10
4
C/m
2
= 310
6
C/m
2
;
Prva ravan stvara dielektrini pomak od D
1
= o / 2 , jer se
naelektrisanje rasporeuje sa obe strane, samim tim ono se deli na
dve jednake polovine.
Isti je sluaj sa drugom ravnom, tj. D
2
= o / 2.
Sledi, D
1
= D
2
, pa je ukupna indukcija izmeu obeju ravni jednaka
D = D
1
+ D
2
= o = 310
6
C/m
2
.
Jaina polja izmeu dveju paralelnih beskonanih ravni je E = D /
c
o
c
r
.
2R
l
d
1
d
2

c
1
c
2

241


3.11. ----- a) Elektrina indukcija ( intezitet vektora dielektrinog pomeraja ) je
D = Q / S = Q / 4tr
2
= 7,9710
12
/ r
2
|C/m
2
|. Iz navedene relacije, elektrina indukcija je obrnuto srazmerna sa
kvadratom rastojanja. To znai da sa porastzom r indukcija se smanjuje po kvadratnoj funkciji ( paraboli ).
b) Jaina elektrinog polja ( vektor elektrinog polja ) iznosi:
za R
1
s r s R
2
E
1
= D / c
1
= Q / 4c
o
c
r
tr
2
~ 910
9
Q / c
r
r
2
= 910
9
10
10
/ 3r
2
= 0,3 / r
2
V/m;
za R
2
s r E
2
= D / c
o
= Q / 4tc
o
r
2
= 910
9
Q / r
2
= 910
9
10
10
/ r
2
= 0,9 / r
2
V/m.
Jaina elektrinog polja je srazmerna sa kvadratom rastojanja ( udaljenost take od centra kugle ). Dakle,
jaina polja e opadati po paraboli ( kvadratno ) sa porastom rastojanja r. Kako su prisutne dve sredine ( sloj
oko kugle i vazduh ), zbog relativne dielektrine konstante jaina polja e u vazduhu da se pojaa za c
r
puta u
odnosu na dielektrik. Zbog navedenog, na vanjskoj povrini dielektrika (sa unutranje strane ), jaina polja je
tri puta manja od jaine polja na istom rastojanja ( sa vanjske strane dielektrik vazduh ).
Za r = R
2
= 0,05 m D = D
max
= 3,1810
9
C/m
2
; E = E
max
= 120 V/m;
Za r = R
1
= 0,1 m D
1
= 0,810
9
C/m
2
; E
1
' = 29,97 V/m; E
1
= E
1
'3 = 89,92 V/m.

3.12. ----- E = F / q = 6010
3
/ 10
6
= 60 000 V/m; E = Q / 2cS o = Q / S = 2cE = 1,0610
6
C/m
2
.

3.13. -----

3.14. -----

U unutranjosti sfere manjeg poluprenika jaina polja je
jednaka nuli ( oba naelektrisanja stvaraju jainu polja izvan
svoje sfere ). Dakle, u taki A jaina elektrinog polja
jednaka je nuli ( E
A
= 0 V/m ).
Za taku B, koja se nalazi izmeu dve sfere postoji jaina
elektrinog polja samo unutranje sfere ( vanjska sfera za tu
taku nema jainu polja ). Sledi E
B
= Q
1
/ 4c
o
b
2

E
B
= 1 100,2 V/m.
Taka C ima jainu polja koju stvaraju oba naelektrisanja.
Kako su vektori tih polja istog pravca a suprotnog smera,
jaina el. polja za datu taku iznosi. E
C
= E
C2
E
C1

E
C
= Q
2
/ 4ctc
2
Q
1
/ 4ctc
2
0 1 598,63 V/m, smer ka centru.

E = Q / 2cS = o / 2c = 410
5
/ 28,85410
12
= 2,2610
6
V/m.
F = Eq = 2,2610
3
N.
Kulonova sila F, sila zemljine tee mg i rezultantna sila F
r
ine
jedan pravougli trougao iz kojeg se lako izrauna ugao zakretanja
niti. On iznosi tg o = F / mg = 2,2610
3
/ 10
3
9,81 = 0,23
o = arc tg 0,23 = 12,97.

-
-
-
-
-
E |V/m|
120
89,92
29,97
E = f(r)
E = f(r)
D = f(r)
0,8
3,18
D |nC/m
2
|
0,05
0,1 r |m|
0,5 0,1
r |m|
-
-
B
R
2

R
1

b
a
- C
c
E
C2
E
C1
o
o
mg
+ o
F
r

mg
F
242


3.15. ----- Zapreminska gustina naelektrisanja kugle ( ravnomerno rasporeeno ) iznosi
= Q / V = Q / (4/3)R
3
t .
Na delu kugle poluprenika r ( 0 s r s R ), zapreminska gustina je = Q' / V' = Q' / (4/3)r
3
t, tj. ista je kao i na
celoj kugli. Dakle,
Q / (4/3)R
3
t = Q' / (4/3)r
3
t Q' = Qr
3
/ R
3
, gde je (4/3)R
3
t ukupna zapremina koja obuhvata ukupno
naelektrisanje Q, odnosno (4/3)r
3
t deo zapremine kugle koji obuhvata naelektrisanja Q'.
Jaina elektrinog polja za bilo koju taku u kugli, koja se nalazi na rastojanju r od centra, jednaka je
E = Q' / 4ctr
2
= (r
3
/R
3
)Q / 4ctr
2
= Qr / 4ctR
3
.
Kako je Q / 4ctR
3
konstantno, sledi : E = kr
Za r = 0 E = 0 V/m, za r = R E = Q / 4ctR
2
= E
max
.
U kugli polje se linearno poveava sa porastom rastojanja r od 0 ( centar kugle ) do maksimalne vrednosti
( na povrini kugle ).
Sa daljim porastom r polje se smanjuje, na isti nain kao kod povrinskog naelektrisanja, tj. po paraboli

3.16. -----

3.17. ----- Iz Gausovog zakona = Q/c
o
Q = c
o
= 1008,85410
12
= 8,85410
10
C.

3.18. ----- Ukupni fluks, prema Gausovom zakonu, je = Q/c
o
= 2,26 Vm. Kako kocka sa svojih est
stranica obuhvata ukupni fluks, sledi da e po svakoj stranici on iznositi ' = / 6 = 0,377 Vm.

3.19. ----- Za r < a E = 0 V/m, jer povr unutranje sfere ne obuhvata nikakva naelektrisanja, pa samim
tim prema Gausovoj teoremi i nema elektrinog fluksa, odnosno elektrinog polja.
Za a s r s b E = E
1
= Q
1
/ 4ctr
2
, jer spoljanja sfera nema u ovom delu elektrini fluks ( naelektrisanje se
rasporeuje sa spoljanje strane sfera ).
Za r = a = 3 cm E = E
1
= 999,14 V/m ( jaina polja na povrini unutranje sfere spolja ).
Za r = b = 5 cm E
1
= Q
1
/ 4c
o
tb
2
= 359,69 V/m. Ovde treba imati u vida da sa unutranje strane druge
sfere nema jaine el. polja druge sfere, te je ukupna jaina polja jednaka E = E
1
= 359,69 V/m. Na samoj
povrini druge sfere sa spoljanje strane javlja se jaina polja kojeg stvara drugo naelektrisanje i ono iznosi
E
2
= Q
2
/ 4c
o
tb
2
= 1 798,5 V/m. Rezultantno polje je na povrini druge sfere, spolja, jednako E = E
2
E
1

E = 1 438,9 V/m. Moe se konstatovati da je elektrino polje na vanjskoj sferi naglo poraslo sa 359,69
( unutranja strana ) na 1 438,9 V/m ( spoljanja strana sfere).
Ako je ravan kvadrata pod 30 u odnosu na linije elektrinog polja, tada e
njegova normala biti pod uglom od ( 90 30) 60 u odnosu na linije
elektrinog polja.
Ravan stvara jainu elektrinog polja E = D/c
o
= o/2c
o
= 10
6
/28,85410
12

E = 56 472 V/m.
Elektrini fluks u kvadratnom ramu je = EScos 60 = Ea
2
cos 60
= 282,36 Vm.
R
r |m|
E |V/m|
E = f ( r )
E
max
O
60
30
kvadrat
N
ravan
243


Za r > b E = E
2
E
1
= Q
2
/4c
o
tb
2
Q
1
/4c
o
tb
2
= ( Q
2
Q
1
) / 4c
o
tb
2
. U ovom prostoru porastom r jaina
elektrinog polja kvadratno opada ( po paraboli ). Na osnovu dobijenih podataka sledi grafiki dijagram

3.20. -----

3.21. ----- a) U unutranjem cilindru nema polja, jer on ne obuhvata naelektrisanja ( po Gausovom zakonu
nema ni elektrinog fluksa : = Q/c
o
, a samim tim ni elektrinog polja). Dakle, E
A
= 0 V/m.
b) U taki B postoji polje samo unutranjeg cilindra i ono iznosi E
B
= D
1
/c
o
= Q
1
/c
o
S
1
= Q
1
/c
o
2r
B
th
E
B
= 179,85/r
B
.
Za r
B
= r
1
E
B
= 1 798,5 V/m, a za r
B
= r
2
E
B
= 899,25 V/m (odnosno, 0 V/m ).
Treba imati u vidu da u unutranjosti vanjskog cilindra nema jaine elektrinog polja tog cilindra, to znai da
sa unutranje strane spoljnog cilindra ostaje polje samo unutranjeg cilindra., koje iznosi 899,25 V/m.
Na povrini vanjskog cilindra sa vanjske strane javlja se polje spoljnog cilindra ( Q
2
/ c2tr
B
h ), koje je istog
inteziteta kao i polje unutranjeg cilindra ali suprotnog smera. Usled toga nastaje rezultantno polje koje je
jednako nuli. Na osnovu navedene konstatacije sledi da polje na vanjskom cilindru sa vrednosti 899,25 V/m
( unutranji deo povrine ) odjednom pada na nulu ( spoljanji deo povrine ).
c) Van cilindara oba naelektrisanja stzvaraju istu jainu elektrinog polja ( isto Q i isto r ) ali suprotnih
smerova ( raznoimena naelektrisanja ), te je rezultantno polje jednako nuli. Dakle, E
C
= o V/m.

3.22. ----- a) E = D / c = Q / cS Q = EcS = 2228,85410
12
20 = 39,3110
9
C = 39,31 nC.
b) elektrini fluks iznosi +' = EScos 30 = 22220\3 / 2 = 3 845,15 Vm.
' = Q' / c
o
Q' = 'c
o
= 3 845,158,85410
12
= 34,0410
9
C = 34,04 nC.

Prva ravan stvara jainu elektrinog polja od
E
1
= o
1
/2c
o
= 56,47 V/m, a druga
E
2
= o
2
/2c
o
= 169,41 V/m.
Smer el. linija je od povrina ka beskonanosti.
Izmeu ravnih te su linije suprotnog smera, pa je
rezultantno polje u tom prostoru jednako:
E' = E
2
E
1
= 112,94 V/m, a smer kao E
2
.
Izvan ravni smerovi pojedinanih polja su isti, te
je rezultantno polje jednako njihovom zbiru, tj
E = E
1
+ E
2
= 225,88 V/m, sa smerom od ravnih ka
beskonanosti ( kao E
1
i E
2
).

+ o
1

E
2

- - -
E
+ o
2

E
2

E
1

E
2

E' E
E
1

E
1

500
359
a
1 500
1 000 -
-
-
b
E = f ( r ) E = f ( r )
r |m|

E|V/m|
244


3.23. .....

60
E
S
S S
90
30
( ) | |
| |
| | m V 3 100
2
3
200 30 cos S E
m V 200 S E
m V 200 0 cos S E S , E cos S E S E
1
= = = +
=
= = Z = = +

245


4.1. ----- 6 V.

4.2. -----a) V
M
= Q
1
/4ct(a/2) + Q
2
/4ct(a/2) = (Q
1
+ Q
2
)/4ct(a/2) = (50 20).10
9
/48,85410
12
3.140,1
V
M
=2 697,7 V.
b) Naelektrisanje Q
2
stvara potencijal u poetnoj taci ( mesto gde se nalazi Q
1
) V
p
= Q
2
/4cta
V
p
= 899,23 V, a u taci M V
M
= Q
2
/4ct(a/2) = 1 798,46 V.Usled ove potencijalne razlike naelektrisanje
Q
1
e da se pomeri iz poetne take u taku M, pri emu se izvri rad od A = ( V
p
V
M
)Q
1
= 44,961510
6
J.

4.3. ----- Q = 2,510
8
C.

4.4. ----- o = Q
1
/S
1
= Q
2
/S
2
Q
1
/R
1
2
t = Q
2
/R
2
2
t Q
1
/Q
2
= (R
1
/R
2
)
2
= 16.

4.5. ----- r
2
= (a/2)
2
+ (b/2)
2
r = 5 cm. V
A
= 4Q/4ctr = Q/ctr Q = V
A
ctr = 1,6710
9
C.

4.6. -----

4.7. ----- V
1
= Q
1
/4ctr
1
; V
2
= Q
2
/4ctr
2
; Q
1
/4ctr
1
= Q
2
/4ctr
2
Q
1
/Q
2
= r
1
/r
2
= 0,5 r
2
= 2r
1
.
r
1
+ r
2
= 18 cm ; r
1
+ 2r
1
= 18 cm r
1
= 6 cm, r
2
= 12 cm.

4.8. ----- taka a ( V
A
); 4.9. ----- U
AB
= Er
1
;

4.10. ----- Taka C se nalazi na povrini negativno naelektrisane ploe, a taka D tano na sredini izmeu
ploa ( potencijali su suprotnih predznaka a istog inteziteta, pa je rezultantni potencijal V
D
= V
D1
V
D2
= 0 ).

4.11. -----

4.12. -----

4.13. ----- V
N
= Q
1
/4cta + Q
2
/4cta + Q
3
/4ctd; gde je d = a 2 = 30 2 cm.
V
N
= 299,7 + 599,49 + 637,8 = 1 536,94 V.
r
2
2
= a
2
+ ( a/2 )
2
= 900 + 225 = 1 125 r
2
= 33,54 cm; V
M
= Q
1
/4ct(a/2) + Q
2
/4ctr
2
+ Q
3
/4ct(a/2)
V
M
= 1010
9
/4t8,85410
12
0,15 + 2010
9
/4t8,85410
12
0,3354 + 3010
9
/4t8,85410
12
0,15 = 599,49 +
536,21 + 1 798,46 = 2 934,16 V.

4.14. ----- V
A
= Q
1
/4ctb + Q
2
/4cta = 5010
9
/4t8,85410
12
0,08 + 2010
9
/4t8,85410
12
0,06
V
A
= 5 620,2 + 2 997,4 = 2 622,77 V.
V
A
= Q
1
/4ct(a/2) + Q
2
/4ct(a/2) = (Q
1
+ Q
2
)/4ct(a/2)
V
A
= (410
9
310
9
)/48,85410
12
t0,05 = 179,85 V.
A = ( V
A
V
B
)Q = 179,8510
9
J = 179,85 nJ.
Najvei rad se utroi pri prebacivanju naelektrisanja iz take A u
taku C ( najvea razlika potencijala ), i on iznosi :
A
AC
= ( V
A
V
C
)Q.
Najmanji rad se izvri pri prebacivanju naelektrisanja iz take D u
taku B ( najmanja razlika potencijala ), i on je jednak:
A
DB
= ( V
D
V
B
)Q.
Taka A i taka B je na istom potencijalu ( ista udaljenost od
centra naelektrisanog tela ), to znai da je njihova razlika
potencijale jednaka nuli. Dakle, U
AB
= 0 V, bez obzira pod kojim
su uglom te dve elektrine linije koje prolaze kroz date take.

a/
2

-

A

Q
2
Q
1

- - -
D B
-
A
C
60
Q
-
B
-
A
246


4.15. -----

4.16. ----- r
1
= r
2
= r
3
= r = a 3 /3 = 5,77 cm,
V
A
= ( Q
1
+ Q
2
+ Q
3
) / 4ctr = ( Q
1
+ 210
11
410
11
) / 43,148,85410
12
5,7710
2
= 1,5610
11
( Q
1
210
11
)
V
A
= 1,5610
11
Q
1
3,12.
r
1
' = r
2
' = a/2 = 5 cm, r
3
' = a 3 /2 = 8,66 cm V
B
= Q
1
/ 4ctr
1
' + Q
2
/ 4ctr
2
' + Q
3
/ 4ctr
3
'
V
B
= Q
1
10
12
/ 5,56 + 210
11
10
12
/ 5,56 410
11
10
12
/ 9,63 = 1,810
11
Q
1
+ 3,6 0,55 = 1,810
11
Q
1
0,55.
Kako je V
A
V
B
= 1 800 1,5610
11
Q
1
3,12 ( 1,810
11
0,55 ) = 0,2410
11
Q
1
2,57
1 797,43 = 0,2410
11
Q
1
Q
1
= 7 48910
11
C = 74,8910
9
C = 74,89 nC.

4.17. ----- r
1
= r
2
= r
3
= r
4
= r; r
2
= (a/2)
2
+ (b/2)
2
= 29 r = 3 3 = 5,39 cm,
r
5
= h + b/2; h
2
= c
2
(a/2)
2
= 11 h = 3,32 cm r
5
5,32 cm.
V
A
= ( Q/r
1
+ Q/r
2
+ Q/r
3
+ Q/r
4
+ Q/r
5
) / 4tc = ( Q/4tc )( 4/r + 1/r
5
) = 0,8410
12
Q Q = 1,6667 nC.

4.18. ----- Taka P
1
je podjednako udaljena od naelektrisanja, i to r
1
= r
2
= r
3
= r = a 3 /3 = 5,77 cm.
Potencijal take P
1
iznosi V
1
= ( Q
1
/r
1
+ Q
2
/r
2
+ Q
3
/r
3
) / 4ct.
Taka P
2
je udaljena od prvog i drugog naelektrisanja r
1
' = r
2
' = a/2 = 5 cm, a treeg r
3
' = a 3 /2 = 8,66 cm.
Potencijal take P
2
je V
2
= ( Q
1
/r
1
' + Q
2
/r
2
' + Q
3
/r
3
' ) / 4ct.
Kako je U = V
1
V
2
= 1,8 ( Q
1
/5,7710
2
+ 210
11
/5,7710
2
3 10
11
) / 43,148,85410
12

Q
1
/510
2
+ 210
11
/510
2
3 10
11
/8,6610
2
) / 43,148,85410
12
= 1,8 Q
1
= 3 10
11
C.

4.19. ----- r
1A
= r
2A
= a/2 = 1 cm = 10
2
m, r
3A
= h = a 3 /2 = 3 cm = 3 10
2
m
V
A
= ( Q
1
/r
1A
+ Q
2
/r
2A
+ Q
3
/r
3A
) / 4ct = 0 ( 210
12
/10
2
+ Q
3
/1,7310
2
) / 43,148,85410
12
= 0
Q
3
= 3,4610
12
C = 3,46 pC.
r
1B
= h = a 3 /2 = 3 cm, r
2B
= r
3B
= a/2 = 1 cm V
B
= ( Q
1
/r
1B
+ Q
2
/r
2B
+ Q
3
/r
3B
) / 4ct = 1,698 V
U
AB
= V
A
V
B
= 1,698 V.

4.20. -----

r
1
= r
2
= r
3
= r
4
= r; r
2
= (a/2)
2
+ (b/2)
2
= 6,25 r = 2,5 cm.
V
A
= Q/4ctr + Q/4ctr + Q/4ctr + Q/4ctr = Q/ctr
Q = V
A
ctr = 2,210
3
8,85410
12
3,132,510
2
= 152,9110
11
C
Q = 1,52910
9
C = 1,529 nC.
r
3
2
= r
2
2
+ x
2
r
3
= 7,21 cm; r
4
2
= ( r
1
+ r
2
)
2
+ r
5
2
r
4
= 8,94 cm.
A
AB
= U
AB
Q
p
= 0 U
AB
= 0 V V
A
= V
B

( Q
1
/r
1
+ Q
2
/r
2
+ Q
3
/r
3
) / 4ct = ( Q
1
/r
4
+ Q
2
/r
5
+ Q
3
/r
6
) / 4ct
Q
3
= 7,7610
9
C = 7,76 nC.
Prvo i drugo naelektrisanje stvaraju elektrostatiku silu istog
inteziteta ( F
1p
= F
2p
), ali suprotnog smera, pa se one meusobno
ponitavaju. Rezultantna sila je jednaka sili koju stvara tree
naelektrisanje i ona iznosi F
r
= F
3p
= Q
3
Q
p
/ 4ctr
3
2
= 1,3410
8
N.
Q Q
Q Q
a
b
-
a/2
b/2
A
r
r
-
Q
p

Q
2
Q
1

F
2P
F
1P
F
3P
= F
r

- B
r
3

Q
3

247


4.21. -----
.

4.22. ----- a ) A = U
AB
q
p
U
AB
= A / q
p
= 270 V.
b) U
AB
= V
A
V
B
Q / 4ctr
A
Q / 4ctr
B
= 270 Q = 10
9
C = 1 nC.
Potencijal kugle je V = Q / 4ctr = 10
9
/ 48,85410
12
3,14310
3
= 2 997 V.

4.23. ----- E = U/d = 4410
3
V/m; E = Q/cS = D/c D = cE = 8,85410
12
4410
3
= 389,5810
9
C/m
2
.

4.24. ----- a ) D = cE = c
o
c
r
E = 8,85410
12
1( 1,35/10
2
) = 11,9510
14
C/m
2
.
b ) E = Q/4ctr
2
Q = E4ctr
2
= 1,3510
2
48,85410
12
3,14(6 37010
3
)
2
= 609 175 C.
c ) V = Q/4ctr = 609 175/48,85410
12
3,146 37010
3
= 8,610
8
V = 860 MV.

4.25. ----- U
AB
= 0 V, jer je V
A
= V
B
| ili U
AB
= Eacos o = Eacos 90 = 0, gde je o Z izmeu a i E |.
U
AC
= U
BC
= Eacos o = 180510
2
cos 30 = 7,79 V;
U
AD
= Er
AD
cos o = U
AE
= Er
AE
= Ea 3 = 15,59 V, jer su take D i E na istom potencijalu ( V
D
= V
E
).

4.26. -----
a)

b)

c) E = mg/Qtg 60 = 5,6710
6
V/m. Pravac je horizontalan sa zemljom ( beskonano reenja ) a smer
nije bitan.

4.27. ----- tg o = mg/F' = mg/EQ m = EQtg o/g = 1010
3
1010
6
tg 30/9,81 = 5,8810
3
kg = 5,88 g.

4.28. ----- a) V = Q/4ctr = 14 116,6 V
b) E = Q/4ctr
2
= V/r = 2,2210
3
V/m = 2,22 mV/m.
c) o = Q/S = Q/4r
2
t = 10/4(6 37010
3
)
2
3,14 = 210
14
C/m
2
.

4.29. ----- V' = Q/4ctr Q = V'4ctr = 2048,85410
12
3,1410 = 2,2210
8
C;
V = Q/4ctR = 2,2210
8
/48,85410
12
3,140,1 = 2 000 V.

4.30. ----- Q = V4ctr = 4,44810
9
C. Kako je ukupno naelektrisanje jednako zbiru elementarnih, tj.
Q = nq
e
, sledi da je ukupan broj elektrona jednak n = Q/q
e
= 4,44810
9
/( 1,610
19
) = 2,7810
10
.
Ukupna masa elektrona je m
E
= nm
e
= 2,7810
10
9,10810
31
= 25,3210
21
kg = 2,53210
20
kg.

4.31. ----- 150 KV. 4.32. ----- E = 0 V/m, V = 127 550 V.

tg 45 = mg/F = 1 mg = F.
Kako je F = EQ EQ = mg
E = mg/Q = 1010
3
9,81/1010
9
= 9,8110
6
V/m.
Pravac polja je horizontalan sa povrinom zemlje, a smer nije bitan.
tg 30 = mg/F = mg/EQ E = mg/Qtg 30
E = 9,8110
6
/0,577 = 1710
6
V/m.
Pravac i smer isti kao i pod takom a).
A -
l
- B
a) A = Uq
p
U = A / q
p
= 60 V;
E = Q / c
o
c
r
S = 210
9
/ 8,85410
12
301610
4
= 47 060 V/m.
b) E = U / d d = U / E = 1,275 mm.
U
AB
= El = 47 060110
3
= 47,06 V.
U
AB
= V
A
V
B
= 47,06 12 V
B
= 47,06 V
B
= 35,06 V.

mg mg F
r

45
F E
mg
F
mg
F
r

30
248


4.33. ----- V
1
= Q
1
/4ctr
1
= 0,310
9
/48,85410
12
3,140,1 = 26,98 V;
V
2
= Q
2
/4ctr
2
= 0,310
9
/48,85410
12
3,14410
2
= 67,44 V.
Izvreni rad iznosi A = ( V
2
V
1
)Q
1
= 20210
9
J. ( Rad je uvek pozitivan )

4.34. ----- E
A
= 5,410
5
V/m; E
B
= 2,1610
4
V/m; V
A
= 27 KV; V
B
= 5,4 KV
A = ( V
A
V
B
)q' = 21610
6
J.

4.35. ----- Iz specifine gustine = m/V m = V = (4/3)r
3
t =|0,210
3
/(10
2
)
3
|4(410
3
)
3
3,14/3
m = 0,053 g, gde je: spec. gustina kuglica, m masa kuglica, V zapremina kuglice.

.

4.36. -----

V
C
= V
1C
+ V
2C
= Q
1
/4ct0,1 + Q
2
/4ct0,1 = 0 V.

c) W
PA
= V
A
q = 900410
9
= 3610
7
J; W
PB
= V
B
q = 7610
7
J; W
PC
= V
C
q = 0 J.
d) A
AB
= ( V
B
V
A
)q = ( 1 900 + 900 )410
9
= 11,210
6
J.
A
CA
= ( V
A
V
C
)q = 900410
9
= 3,610
6
J. Znak nam govori da bi navedeno naelektrisanje obavilo
rad od 3,610
6
J pri prebacivanju datog naelektrisanja iz take A u taku C. Kako se radi o utroenoj energiji
koja je potrebna da se obavi odreena radnja, smer te energije nije bitan, jer njen iznos ne zavisi od smera. To
znai da energiju ( rad ) posmatramo isto kao i potencijal, dakle skalarno.

4.37. ----- V
A
= q/4ctr
1
= 599,5 V; V
B
= q/4ctr
2
= 224,8 V;
A
AB
= (V
B
V
A
)q = (224,8 599,5)0,510
3
= 187,3510
3
J = 187,35 mJ A
BA
= 187,35 mJ.

a) G = mg = 0,05310
3
9,81 = 0,5210
3
N
sin o = 5/80 = 0,0625 o = 3,58.
tg o = F/G F = Gtg o = 0,5210
3
0,063 = 3,310
5
N.

b) F = Q
2
/4cta
2
Q
2
= F4cta
2
= 36,710
18
C
2

Q = 6,0610
9
C = 6,06 nC.

c) V
1
= V
2
= Q/4ctr = 6,0610
9
/48,85410
12
3,14410
3

V
1
= V
2
= 13 623 V.
a) E
A
= E
1A
+ E
2A
= Q
1
/4ct0,06
2
+ Q
2
/4ct0,04
2

E
A
= 97 416 V/m, sa smerom od take A ka nael. Q
2
.

E
B
= E
1B
E
2B
= Q
1
/4ct0,04
2
Q
2
/4ct0,14
2

E
B
= 61 937 V/m, smer se poklapa sa smerom E
1B
( od Q
1
)
E
1C
= E
2C
= Q/4ct0,1
2
= 10 791 V/m.
Kako vektori E
1C
, E
2C
i E
C
ine jedan jednakostranini
trougao, sledi: E
C
= E
1C
= E
2C
= 10 791 V/m, sa smerom
prikazanim na slici ( pravac paralelan pravcom Q
1
i Q
2
).

b) V
A
= V
1A
+ V
2A
= Q
1
/4ct0,06 + Q
2
/4ct0,04 =
1210
9
/4ct0,06 1210
9
/4ct0,04 = 900 V,
V
B
= V
1B
+ V
2B
= Q
1
/4ct0,04 + Q
2
/4ct0,14 = 1 900 V

o
80 cm

h
80 cm

5 cm 5 cm
G
F
F
r

o
o
G
Q
Q
- -
60
60
60
E
A
A
Q
2

Q
1

E
B
B
10 cm
10 cm
E
C2
E
C1

E
C
E
C1
60 60
60
-
C
249


4.38. -----

4.39. ----- V
A
= Q/4c
o
tr
A
= 6010
3
V = 60 KV; V
B
= Q/4c
o
c
r
r
B
= V
A
/c
r
= 6010
3
/81 = 741 V.

4.40. ----- a) V
A
= V
B
U
AB
= 0 A = U
AB
q = = 0 .
b) U
AC
= U
BC
, pa je A
AC
= U
AC
q, odnosno A
BC
= U
BC
q A
AC
= A
BC
. Isti se rad utroi, jer su
take A i B na istom potencijalu ( na istoj ekvipotencijalnoj liniji ).

4.41. ----- V = Q/4ctR Q = V4ctR = 40048,85410
12
3,14410
2
= 1,7810
9
C = 1,78 nC,
V
1
= Q/4ctr
1
= 1,7810
9
/48,85410
12
3,140,2 = 80 V.
A = ( V
1
V
2
)q = ( 80 0 )310
6
= 24010
6
J.

4.42. ----- V
1
= V
2
Q
1
/4ctr
1
= Q
2
/4ctr
2
Q
1
/Q
2
= r
1
/r
2
= 2 Q
1
= 2Q
1
.Ukupna koliina
naelektrisanja se razdeli na Q
1
i Q
2
, te je: Q
1
+ Q
2
= Q 2Q
2
+ Q
2
= 120 nC Q
2
= 40 nC; Q
1
= 80 nC.

4.43. -----

Prilikom pomeranja naelektrisanja Aq iz take A u taku B utroi se rad, koji je jednak A = ( V
A
V
B
)Aq
A = ( Q/2cta + Q/cta )Aq = ( Q/2cta + 2Q/2cta )Aq A = QAq / 2cta.

4.44. ----- V
1
= V
2
Q
1
/4ctR = Q
2
/4ctr Q
1
/Q
2
= R/r = 5 Q
1
= 5Q
2
.
Q
1
+ Q
2
= Q 5Q
2
+ Q
2
= 1210
8
C Q
2
= 210
8
C ; Q
1
= 1010
10
C.
Povrinske gustine su: o
1
= Q
1
/S
1
= Q
1
/4R
2
t = 3,1810
8
C/m
2
; o
2
= Q
2
/S
2
= o
2
/4r
2
t = 15,9210
8
C/m
2
.

4.45. ----- Intezitet elektrinog polja na povrinama kugli ( meusobno nezavisnih ) je:
na prvoj E
1
= Q
1
/4ctR
2
= 1010
8
/48,85410
12
3,140,5
2
= 3 596,9 V, na drugoj E
2
= Q
2
/4ctr
2
= 17 984,6 V/m.
E
1
/E
2
= |Q
1
/4ctR
2
| / |Q
2
/4ctr
2
| = (Q
1
/Q
2
)(r/R)
2
= (1010
8
/210
8
)(10/50)
2
= 5(1/5)
2
= 5/25 = 1/5.

Elektrostatika sila polja iznosi F = Eq = 10
5
4,910
9
= 4,910
4
N.
Gravitaciona sila je jednaka G = mg = 0,410
3
9,81 = 39,2410
4
N.
tg o = F/G = 0,125 o = arc tg 0,125 = 7.
Taka C je na istom potencijalu kao i taka A, pa se rastojanje od
take C do take B ( d ) odredi iz izraza sin o = d/l d = lsin o .
Napon U
AB
= U
CB
= Ed = Elsin o = 10
5
0,2sin 7 = 2 440 V.

Na sredini izmeu naelektrisanja, na istom pravcu,
( taka B ) jaina elektrinog polja jednaka je nuli.. To
znai da se iz te take nee pomerati naelektrisanje Aq
a samim tim u toj taki elektrostatika sila na probno
naelektrisanje jednaka je nuli.
Potencijal za taku B je V
B
= V
1B
+ V
2B

V
B
= Q/4ct(a/2) Q/4ct(a/2) = Q/cta, a take A
V
A
= V
1A
+ V
2A
= Q/4cta Q/4cta = Q/2cta
-
d
l
mg
F
r

F B
A
q
-
C
o
E
mg
-
-
A
a
-
B
Q
Q
a
E
1
E
2

250


4.46. ----- Da je metalna kugla bez okolnog dielektrika ona bi bila na potencijalu V
k
= Q/4ctR
1
= 18 V.
Zbog dielektrika ( c
r
= 3 ) na povrini metalne kugle sa vanjske strane potencijal se smanjuje. To znai da e
navedeni dielektrik na samoj povrini kugle izazvati izvesno smanjenje potencijala. Ako bi kugla umesto metala
(c
r
= 1 ) bila od navedenog dielektrika, tada bi na njenoj povrini potencijal bio jednak V
k
' = Q/4c
o
c
r
tR
1
= 6 V.
Za poterncijal kugle ( potencijal na njenoj povrini ) uzima se srednja vrednost potencijala kojeg stvara metalna
kugla i dielektrik. Dakle potencijal u samoj kugli iznosi V = ( V
k
+ V
k
' ) / 2 = 12 V ( za 0 s r s R
1
).

4.47. ----- Ako je taka za koju raunamo potencijal udaljena od naelektrisanja Q za a, a od Q za b,
potencijal te take je V = Q/4cta Q/4ctb = Q( 1/a 1/b ) /4ct. Ako ja a = b V = 0.
Potencijal V = 0 se nalazi na svim takama koje se nalaze na simetralnoj ravni koja spaja takasta
naelektrisanja Q i Q.
Ako naelektrisanje Q pomeri drugo naelektrisanje Q sa rastojanja d na rastojanje 2d ono e obaviti rad:
A = ( V' V )( Q ) = ( Q/4ct2d Q/4ctd )( Q ) = ( Q/8ctd 2Q/8ctd )( Q ) A = Q
2
/8ctd.

4.48. -----

Ako jedno od etiri naelektrisanja uzmemo kao pokretno i obeleimo ga sa q ( npr. q = Q
4
= Q ), tada e
preostala tri naelektrisanja u temenu gde se nalazi naelektrisanje q stvarati elektrini potencijal sa iznosom
V' = Q/4cta + Q/4cta 2 + Q/4cta = 2Q/4cta + Q/ 2 4cta = Q/2cta + Q/ 2 4cta = 449,6 + 159,44
V' = 609,04 V.
Izvreni rad je jednak A = ( V' 0 )q = 609,040,510
9
= 304,710
9
J.

Za r = R
2
sa spoljanje strane dielektrika ( c
r
= 1 )

potencijal je jednak V' = Q/4c
o
tR
2
= 9 V.
Dakle, potencijal na vanjskoj povrini dielektrika
( u vazduhu ) iznosi ) V.
Za r > R
2
Daljim poveanjem rastojanja r
potencijal sa 9 V pada ka nuli tangentno
( za r = V = 0 V ).
Taka A je podjednako udaljena od naelektrisanja, i to za
r
1
= r
2
= r
3
= r
4
= r = a/ 2 , jer je a = r 2 .
Potencijal take A ( u centru ) je V
A
= V
1A
+ V
2A
+ V
3A
+ V
4A
,
V
A
= 4Q/4ctr = Q/ctr = 1 272 V.
Taka B je udaljena od prvog i drugog naelektrisanja za r
1
' = r
2
'.
r
1
'
2
= a
2
+ (a/2)
2
= 5 cm
2
r
1
' = r
2
' = 5 cm = 2,24 cm.
A od treeg i etvrtog naelektrisanja r
3
' = r
4
= a/2 = 1 cm.
Potencijal take B je V
B
= V
1B
+ V
2B
+ V
3B
+ V
4B

V
B
= Q/4ctr
1
' + Q/4ctr
2
' + Q/4ctr
3
' = Q/4ctr
4
' = 200,7 + 200,7
+ 449,6 + 449,6 V
B
= 1 300,6 V.
Napon izmeu taaka A i B je U
AB
= V
A
V
B
= 28,6 V.
0,05
3
V = f(r)
0,1 r|m|
V |V|
12
9
6
0
-
r
1

r
2
r
3

r
4
' = a/2 r
3
'
a
a
-
B
Q
4

Q
3

Q
2
Q
1

A
r
1
'
r
2
'
251


4.49. -----

Taka A e biti na nultom potencijalu kada je V
1
' + V
2
' = V' = 0 Q
1
/4ctr
1
' + Q
2
/4ctr
2
' = 0
Q
1
/r
1
' = Q
2
/r
2
' r
1
'/r
2
' = Q
1
/Q
2
= 310
9
/1,510
9
= 2 r
1
' = 2r
2
'
Kako je r
1
' + r
2
' = 5 cm 2r
2
' + r
2
' = 5 r
2
' = 5/3 cm; r
1
' = 10/3 cm.
Potencijal e biti jednak nuli i u taki B ako je V
1
+ V
2
= V
B
= 0 Q
1
/4ctr
1
+ Q
2
/4ctr
2

r
1
/r
2
= 2 r
1
= 2r
2
. Taka B se nalazi iza naelektrisanja Q
1
i Q
2
i to sa one strane naelektrisanja koje je
manje ( manje rastojanje isti potencijali ), dakle blie naelektrisanju Q
2
.
Kako je u ovom sluaju r
1
= r
2
+ r 2r
2
= r
2
+ 5 r
2
= 5 cm; r
1
= 10 cm.
Da li postoji jo neka taka u okolini naelektrisanja u kojem je potencijal jednak nuli ?

4.50. -----

4.51. -----

4.52. -----

r
1
= d
1
/2 = 3 mm; r
2
= d
2
/2 = 4,5 mm.
U = ( Q/2ctl )ln ( r
2
/r
1
) Q = U2ctl / ln ( r
2
/r
1
) ;
E = E
1
= Q/2ctr
1
l = U / r
1
ln ( r
2
/r
1
)
E = 450 / 3ln 1,5 = 450 / 30,405 = 370,37 V/m.

Potencijal take koja se nalazi tano na sredini
izmeu Q
1
i Q
2
iznosi ( r
1
= r
2
= r/2 = 2,5 cm )
V = Q
1
/4ctr
1
+ Q
2
/4ctr
2
= ( Q
1
+ Q
2
)/4ct2,510
2

V = ( 3 + 1,5 )10
9
/48,85410
12
3,142,510
2

V = 539,55 V.
V
A
= 0 Q
1
/4ctr
1
+ Q
2
/4ctr
2
Q
1
/r
1
= Q
2
/r
2

Q
1
/Q
2
= r
1
/r
2
= 2/5 Q
2
/Q
1
= 5/2 = 2,5.
Kako je Q
1
/Q
2
negativan broj, pa sledi da naelektrisanja
moraju biti raznoimena ( jedno pozitivno a drugo
negativno i obrnuto ).
-
A
d
1
r
l
d
2

r
1
'
Q
1

r
1

r
2
'

Q
2

-
A
-
B
r
2

- - -
A
Q
1
Q
2

25 cm
10 cm 15 cm
Za V
A
= 0 V Q
1
/Q
2
= r
1
/r
2

r
2
/r
1
= Q
2
/Q
1
= 2 r
2
= 2r
1
.
Kako je r
1
+ r
2
= 15 cm
r
1
+2r
1
= 15 cm r
1
= 5 cm,
odnosno r
2
= 10 cm.
Za V
B
= 0 V Q
1
/r
1
' = Q
2
/r
2
'
r
2
'/r
1
' = Q
2
/Q
1
= 2 r
2
' = 2r
1
' .
r
1
' + 15 = r
2
' r
1
' + 15 = 2r
1
'
r
1
' = 15 cm; r
2
' = 30 cm.
NAPOMENA! Vidi zadatak 4.49.

15 cm

- - - -
B
Q
1

Q
2

A
r
1
'
r
1
r
2

r
2
'
252


4.53. ----- Jaina elektrinog polja za taku A ( vidi sliku u predhodnom zadatku ) je E = cD, jer je c = D/E.
Na rastojanju od 2,2 mm od centra koaksijalnog provodnika jaina polja je:
E = D/c
o
c
r
= 610
6
/8,85410
12
5,5 = 123 210,9 V/m.
Ovu jainu polja stvara samo unutranji provodnik ( valjak ), pa sledi: E = E
1
= D/c
o
c
r
= Q/Sc
o
c
r
= Q/c
o
c
r
2rtl.
Napon izmeu cilindrinih provodnika iznosi: U = ( Q/2ctl )ln r
2
/r
1
Q = U2ctl / ln ( r
2
/r
1
)
E = U / rln (r
2
/r
1
) r ln ( r
2
/r
1
) = U / E = 800 / 123 210,9 = 0,0065 ln ( r
2
/r
1
) = 0,0065 / 2,210
3
= 2,95.
r
2
/r
1
= 19,1 r
2
= 19,1r
1
= 19,110
3
m = 19,1 mm d
2
= 2r
1
= 38,2 mm.
Maksimalna jaina polja se nalazi na povrini unutranjeg provodnika, tj. kada ja r = r
1
. Ona je jednaka :
E
m
= U / r
1
ln (r
2
/r
1
) = 800 / 10
3
ln ( 19,110
3
/110
3
) = 800 / 10
3
2,95 = 271 186 V/m = 271,168 V/mm.

NAPOMENA! Prirodni logaritam od nekog broja se moe odrediti: 1) direktno na digitronu ( kalkulatoru ),
2) pomou logaritamskih tablica. Treba znati da pored prirodnog logaritma postoji i dekadski. Kod prirodnog je
osnova broj e koji je jednak: e = 2,71828, dok je kod dekadskog osnova 10. Kada treba da odredimo broj iz
kojeg se izraunao logaritam ( inverzna operacija ), postupak je inverzan ( unazad ). Pored direktnog
odreivanja vrednosti logaritma od nekog broja na kalkulatoru i obrnuto, treba poznavati i sledee matematike
operacije:
ln x = y ln
e
x = y a = e
x
.
Iste su operacije sa prelaskom na dekadski logaritam.
Navedene operacije govore da se logaritmovanje moe reiti i eksponencijalnim raunanjem.

4.54. -----

4.55. ----- r
1
= R
1
/2 = 6 mm; r
2
= R
2
/2 = 9 mm.
E = Ur
1
r
2
/ r
1
2
( r
2
r
1
) U = Er
1
2
( r
2
r
1
) / r
1
r
2
= 30010
3
(610
3
)
2
((9 6)10
3
)
2
/ 610
3
910
3
= 600 V.

4.56. -----

| |
| |
( ) ( ) | | | |. pJ 878 , 0 J 10 878 , 0 10 1 12 , 2 3 Q V V A
; V 3
10 854 , 8 56 , 12 3 , 0
10 100
a 4
Q
V
; V 12 , 2
10 854 , 8 56 , 12 2 3 , 0
10 100
2 a 4
Q
V
12 12
1 A B
12
12
B
12
12
A
= = = =
=

=
tc
=
=

=
tc
=

r
2
r
1

- A r
1
= R
1
/2 = 5 mm; r
2
= R
2
/2 = 6 mm; r = ( r
1
+ r
2
) / 2 = 5,5 mm
Jaina polja u datoj taki ( taka A; vidi sliku ) iznosi:
E = Ur
1
r
2
/ r
2
( r
2
r
1
) = 363510
3
610
3
/ 5,510
3
( 6 5 )10
3

E = 360 V/m.

253


5.1. ----- V
1
= V
2
Q
1
/4ctr
1
= Q
2
/4ctr
2
Q
1
/Q
2
= r
1
/r
2
= 2/3 Q
2
= 1,5Q
1

Ukupna koliina naelektrisanja nakon dodira se rasporedi na obe kuglice, pa je Q = Q
1
+ Q
2
= Q
1
+ 1,5Q
1

Q
1
= Q/2,5 = 12 nC; Q
2
= 18 nC.
V
1
= V
2
= Q
1
/4ctr
1
= 5 395,4 V.

5.2. ----- a) V
1
= Q
1
/4ctr
1
= 2 997,4 V; b) V
2
= Q
2
/4ctr
2
Q
2
= V
2
4ctr
2
= 210
8
C;
c) Nakon njihovog spajanja potencijali se izjednae, pa je V
1
' = V
2
' Q
1
'/Q
2
' = r
1
/r
2
Q
1
' = 1,5Q
2
'.
Ukupna koliina naelektrisanja je Q = Q
1
+ Q
2
= Q
1
' + Q
2
' 1,5Q
2
' + Q
2
' = 110
8
+ 210
8
= 310
8
C
Q
2
' = 1,210
8
C; Q
1
' = 1,810
8
C; V
1
' = V
2
' = V' = Q
1
'/4ctr
1
= 5 395,4 V.
d) Potencijalna energija je W
p
' = V'Q = V'( Q
1
' + Q
2
' ) = 5 395,4310
8
= 16,18610
5
J. Stvarna energija je
jednaka polovini potencijalne ( srednja vrednost ), pa je W' = W
p
'

/2 = QV'/2 = 8,0910
5
J.
e) Pre spajanja kuglica energija kuglica je bila W = V
1
Q
1
/2 + V
2
Q
2
/2 = 2 99710
8
/2 + 9000210
8
/2
W = 10,510
5
J.
Razlika izmeu poetne energije i energije na kraju predstavlja rad ( utroenu energiju ) elektrinih sila i on je
jednak A = W W' = 10,510
5
8,0910
5
= 2,4110
5
J.

5.3. ----- V
A
' = V
B
' Q
A
'/r
1
= Q
B
'/r
2
= 2/3 Q
B
' = 1,5Q
A
'.
Energije kuglica nakon razdvajanja je W
B
' = V
B
'Q
B
'/2 ; odnosno W
A
' = V
A
'Q
A
'/2 = V
B
'Q
B
'/21,5 = W
B
'/1,5
W
A
' = 0,4/1,5 = 0,267 J.
Ukupna energija je W' = W
A
' + W
B
' = 0,667 J.
Iz ukupne energije koja iznosi W' = V
A
'Q
A
'/2 + V
B
'Q
B
'/2 = V
A
'( Q
A
' + Q
B
' )/2 Q
A
' + Q
B
' = 2W'/V
A
'
Q
A
' + Q
B
' = 20,667/485,610
3
= 2,7510
6
C.
Kako su ova naelektrisanja nastala od naelektrisanja kuglice A , sledi: Q
A
= Q
A
' + Q
B
' = 2,7510
6
C = 2,75 C.

5.4. -----

5.5. -----

Kako je ljuska sa vanjske strane uzemljena, njeno e se naelektrisanje +q neutralisati sa zemljom ( bilo da
ono pree na zemlju, ili sa zemlje doe ista koliina naelektrisanja ali suprotnog predznaka na povrinu kugle ).
Dakle, sistem je ostao sa dva naelektrisanja, i to: sa Q ( na povrini metalne kugle ) i q ( na povrini ljuske sa
njene unutranje strane ).
Naelektrisanje q na povrini ljuske, a samim tim i u svim takama unutar nje stvara potencijal koji iznosi:
V' = q/4ctR = 6,6710
9
/48,85410
12
3,140,2 = 300 V.
Ukupni potencijal metalne kugle jednak je zbiru potencijala kojeg stvaraju u kugli oba naelektrisanja, te je:
V
K
= V + V' = 600 + ( 300 ) = 300 V, gde je V potencijal kugle bez ljuske koji iznosi 600 V.

Q = V4ctr = 30048,85410
12
3,140,1 = 3,3410
9
C = 3,34 nC.
Nakon dodira obe kugle se ponaaju kao jedan provodnik ( isti potencijal ).
Ukupna koliina naelektrisanja e se sada rasporediti samo po povrini
vanjske kugle, to znai da na unutranjoj kugli nema naelektrisanja. Sada e
naelektrisanje Q stvarati potencijal na povrini vanjske, koji je ujedno
jednak potencijalu u kugli a samim tim i potencijalu unutranje kugle od
V = Q/4ctR = 3,3410
9
/48,85410
12
3,140,15 = 200 V.
Metalna kugla stvara koliinu naelektrisanja pre okruenja oklopom od
Q = V4ctr = 60048,85410
12
3,140,1 = 6,6710
9
C = 6,67 nC.
Okruenjem metalne kugle provodnom ljuskom, naelektrisanje Q ( koje se
nalazi na povrini sa vanjske strane kugle ) svojim elektrinim poljem
indukuje istu koliinu naelektrisanja na oklopu, i to: sa njegove unutranje
strane q naelektrisanje, a sa vanjske +q naelektrisanje. Dakle, Q = q
1
.
Predhodno naelektrisanje Q indukuje sa unutranje strane ljuske
naelektrisanje q, da bi ono izazvalo indukciju naelektrisanja +q sa
spoljanje strane ljuske.
R
r

R
r
254


5.6. ----- Q
E
= 20Q = 2010
10
C; V = Q
E
/4cta = 2010
10
/48,85410
12
3,14510
2
= 359,69 V.

5.7. ----- E = Q/4cta
2
Q = E4cta
2
= (3010
3
/10
2
)48,85410
12
3,140,1
2
= 333,6210
8
C.
Da li je reenje praktino mogue imajui u vidu da se i u samoj kugli nalazi odreeni prostor ( vazduh ).

5.8. ----- Q
1
= V
1
4ctr
1
= 10048,85410
12
3,1410
3
= 11,1210
12
C = 11,12 pC.
Q
E
= 100011,1210
12
= 11,1210
9
C = 11,12 nC.
Novonastala kap ima ima 1000 puta veu zapreminu od jedne kapljice, pa je:
V = 1000V1 = 10
3
4r
3
t/3 = 10
3
4(10
3
)
3
3,14/3 = 4,19
6
m
3
.
Kako je V = 4R
3
t/3 R
3
= 3V /4t = 3 4,1910
6
/12,56 = 110
6
R = 10
2
m = 1 cm.
Potencijal velike kapi je V = Q
E
/4ctR = 11,1210
9
/48,85410
12
3,1410
2
= 1010
3
V = 10 KV.

5.9. ----- Zapremina sapunice je Vs = 4(R+d)
3
t/3 4R
3
t/3 = 4(210
2
+10
4
10
2
)
3
t/3 4(210
2
)
3
/3
Vs = 4(2 + 0,0001)
3
10
6
3,14/3 42
3
10
6
3,14/3 = 5,0210
9
m
3
.
Kada se sapunica pretvori u jednu kapljicu zapremina ostaje ista. Kako je zapremina kapljice VK = 4r'
3
t/3
r'
3
= 3VK /4t = 35,0210
9
/12,56 = 1,210
9
r' = 1,0610
3
m = 1,06 mm.
Kako je potencijal sapunice V = Q/4ct(R+d) Q = V4ct(R+d) = 10
3
48,85410
12
3,14( 210
2
+ 10
6
)
Q = 2,22510
9
C, to je ujedno naelektrisanje i sapunice i kapljice .
Potencijal kapljice iznosi V
K
= Q/4ctr' = 2,22510
9
/48,85410
12
3,141,0610
3
= 18 875 V = 18,875 KV.

5.10. ----- Mala naelektrisana lopta svojim naelektrisanjem Q ( sa spoljanje strane povrine ) stvara
radijalno elektrino polje. Usled toga na veoj ( spoljanjoj ) lopti dolazi do indukovanja ( elektrina indukcija )
naelektrisanja, i to : sa unutranje strane negativnog naelektrisanja q, a sa spoljanje strane +q .Apsolutne
vrednosti ovih naelektrisanja su jednake. Polje je prisutno izmeu dveju lopti, kao i sa spoljanje strane vee
lopte. Na potencijal i manje i vee lopte utie njeno naelektrisanje Q, zatim naelektrisanje q sa unutranje
strane vee lopte i +q sa vanjske strane vee lopte.
Potencijal na veoj lopti iznosi:
V
V
= Q/4cta q/4cta + q/4cta = Q/4cta = 210
12
/48,85410
12
3,140,1 = 0,18 V.
Oito je da potencijal na spoljanjoj lopti stvara naelektrisanje unutranje lopte, jer potencijal koji stvara q sa
unutranje strane lopte i +q sa spoljanje strane vee lopte se meusobno ponitava ( isto udaljenost od centra
lopte i ista koliina naelektrisanja ali suprotnih predznaka ). Ovo vai za sve sluajeve bez obzira za debljinu
zida d.
Dakle, potencijal vanjske lopte je za sva tri sluaja jednak V
V
= 0,18 V.
Potencijal unutranje lopte iznosi:
V
u
= Q/4ctb q/4ct(a d) + q/4cta. Prvi lan jednaine je posledica naelektrisanja manje lopte Q, drugi
posledica naelektrisanja vee lopte q sa unutranje strane i trei lan posledica naelektrisanja vee lopte +q sa
vanjske strane.
Za d = 0 V
u
' = 210
12
/48,85410
12
3,1410
2
= 1,8 V;
Za d = 1 cm
V
u
= 210
12
/48,85410
12
3,1410
2
210
12
/48,85410
12
3,14910
2
+ 210
12
/48,85410
12
3,140,1
V
u
= 1,8 0,2 + 0,18 = 1,78 V.
Za d = 5 cm V
u
''' = 1,8 210
12
/48,85410
12
3,14(10 5)10
2
+ 0,18 = 1,8 0,34 + 0,18 = 1,64 V.

255


5.11. -----

Napon izmeu naelektrisanih ploa pre unoenja provodne nenaelektrisane ploe je iznosio U = ED = 1129 V.
Unoenjem tree ploe napon se deli na dva pada napona ( sa leve i sa desne strane ).
Sa leve strane napon iznosi U
1
= Ea = 11,2910
4
210
3
= 225,8 V;
A sa desne strane U
2
= E( D a d ) = 11,2910
4
( 10 5 2 )10
3
= 338,7 V.
Izmeu naelektrisanih ploa sada je napon jednak U
12
= U
1
+ U
2
= 564,5 V; ili U
12
= E( D d ) = 564,5 V.
Kako trea ploa nema uticaja na elektrino polje, tada njenim uzemljenjem nita se ne menja u elektrinom
polju ( u treoj ploi nema elektrinog polja kako pre uzemljenja, tako i posle njenog uzemljenja ).

Pre unoenja provodne ploe jaina elektrinog polja je bila jednaka
E = Q/cS = 510
8
/8,85410
12
510
2
= 11,2910
4
V/m.
Unoenjem provodne ploe u elektrino polje na njoj se indukuje ista
koliina naelektrisanja koja je jednaka koliini naelektrisanja
naelektrisane ploe, ali suprotnih predznaka ( dejstvo elektrostatikih
sila ). Usled toga broj elektrinih linija ostaje nepromenjen, tj. jaina
elektrinog polja je ostala ista, dakle E = 11,2910
4
V/m.
U samoj nenaelektrisanoj ploi ( kao i na naelektrisanim ) nema jaine
elektrinog polja, slino elektrinom polju u naelektrisanoj provodnoj
kugli ( Faradejev kavez ).
+
+
+
+
+
+
+

+
+
+
+
+
+
+

D
a
d
256


6.1.

b) Koliina inukovanog naelektrisanja u dielektriku iznosi Q
d
= Q/c
r
= 510
9
C = 5 nC.
| ili E
d
= Q
d
/4c
o
tr
2
Q
d
= E
d
4c
o
tr
2
= 510
9
C |
| NAPOMENA! Ova dva naelektrisanja ( Q i Q
d
) se u dodirnoj povrini delomino meusobno ponite, te
ostane rezultantno naelektrisanje Q
r
, koje i stvara rezultantno polje E. Rezultantno naelektrisanje se nalazi na
dodirnoj povrini i ono iznosi Q
r
= Q Q
d
E = Q
r
/4c
o
tr
2
= ( Q Q
d
)/4c
o
tr
2
. Reenje je isto. |

6.2. ----- Kuglica stvara jainu polja u vakuumu E
o
= Q/4c
o
tr
2
Q = E
o
4c
o
tr
2
= 3,5610
12
= 3,56 pC.
Potapanjem kuglice u ulje dolazi do polarizacije ulja ( elektrina indukcija), pa se izdvoji koliina naelektrisanja
Q
d
koja stvara jainu polja: E
d
= Q
d
/4c
o
tr
2
= Q/4c
o
c
r
tr
2
= E
o
/c
r
= 20/2,2 = 9,09 V/m.
Rezultantno ( ukupno ) polje iznosi E = E
o
E
d
= 10.91 V/m.
Na dodirnoj ( zajednikoj ) povrini naelektrisanje Q
d
se neutralie sa isto tolikom koliinom naelektrisanja Q,
jer su suprotnog predznaka, te ostane rezultantno naelektrisanje koje iznosi Q
r
= Q Q
d
. Ovo rezultantno
naelektrisanje i stvara rezultantnu jainu polja, pa sledi:
E = Q
r
/4c
o
tr
2
Q
r
= E4c
o
tr
2
= 10,9148,85410
12
3,140,04
2
= 1,94110
12
C = 1,941 pC.
Povrinska gustina naelektrisanja ( rezultantno naelektrisanje) jednaka je:
o = Q
r
/S = Q
r
/4R
2
t = 1,94110
12
/40,01
2
3,14 = 1,54510
9
C/m
2
= 1,545 nC/m
2
.

6.3. ----- Rezultantna koliina naelektrisanja ( dodirna povrina ) iznosi ( o
r
= Q
r
/S ):
Q
r
= o
r
S = o
r
4r
2
t = 310
9
4(0,510
2
)
2
3,14 = 0,94210
12
C = 0,942 pC.
Jaina polja ( rezultantna ) je E = Q
r
/4c
o
tr
2
= 0,94210
12
/48,85410
12
3,14(0,510
2
)
2
= 338,83 V/m.
Kako je E = E
o
E
d
= E
o
E
o
/c
r
= Q/4c
o
tr
2
Q/4c
o
c
r
tr
2
= Q(1 1/c
r
) / 4c
o
tr
2
Q = E4c
o
tr
2
/(1 1/c
r
)
Q = E4c
o
tr
2
c
r
/ ( c
r
1 ) = 338,8348,85410
12
3,14(0,510
2
)
2
3 / ( 3 1 ) = 1,41310
12
C = 1,413 pC.

6.4. ----- o
o
= Q
o
/S Q
o
= o
o
S E
o
= Q
o
/c
o
S = o
o
/c
o
= 0,210
6
/8,85410
12
= 22 588,66 V/m.
Unoenjem parafina u kondenzator u parafinu ( dielektriku ) e doi do indukovanog naelektrisanja Q
d
koje e
stvarati svoje elektrino polje E
d
. El. polje parafina jednako je: E
d
= Q
d
/c
o
S = Q
o
/c
o
c
r
S = E
o
/c
r
= 11 294,33 V/m.
Gustina polarizovanog naelektrisanja na parafinu je o
d
= Q
d
/S = E
d
c
o
= 0,110
6
C/m
2
= 0,1 C/m
2
.

6.5. ----- a) Rezultantno polje je: E = E
o
E
d
Q/c
o
S = Q
o
/c
o
S Q
o
/c
o
c
r
S Q/S = Q
o
/S Q
o
/c
r
S
o = o
o
o
d
= o
o
o
o
/c
r
= o
o
( c
r
1 )/c
r
o
o
= oc
r
/ ( c
r
1 ) = 2010
9
2,5 / ( 2,5 1 ) = 33,3310
9
C/m
2
.
b) Kada se dielektrik izvue jaina polja iznosi: E
o
= o
o
/ c
o
= 33,3310
9
/ 8,85410
12
= 3 764,78 V/m.

6.6. ----- Jaina el. polja pre ubacivanja stakla je iznosila: E
o
= D / c
o
= 6010
9
/ 8,85410
12
= 6 776,6 V/m.
Ploe su na meusobnom rastojanju: d = U/E
o
= 12/6 776,6 = 1,7710
3
m = 1,77 mm.
Ubacivanjem stakla izmeu ploa jaina polja se smanji na vrednost: E' = U'/d = 1,5/1,7710
3
= 847,1 V/m.
Reletivna dielektrina konstanta stakla je: c
r
= E
o
/ E' = 6 776,6 / 847,1 = 8.

a) Jaina elektrinog polja u taki A ( rezultantno polje ) jednaka je razlici polja E
o

kojeg stvara naelektrisanje kuglice Q i polja E
D
kojeg ini indukovano naelektrisanje u
dielektriku ( parafinu ).
Da nema parafina polje bi bilo jednako
E
o
= Q/4c
o
tr
2
= 10.10
9
/48,85410
12
3,140,05
2
E
o
= 35 969,2 V/m.
Naelektrisanje kuglice e izazvati polarizaciju parafina ( dielektrini pomak dipolovi ),
a samim tim indukovana koliina naelektrisanja Q
d
( koja e biti uvek suprotnog smera u
odnosu na naelektrisanje Q ) u taki A stvara jainu elektrinog polja E
d
inteziteta:
E
d
= Q
D
/4c
o
tr
2
= Q/4c
o
c
r
tr
2
= E
o
/c
r
, jer je
c
r
= E
o
/E
d
= (Q/4c
o
tr
2
) / ( Q
d
/4c
o
tr
2
) = Q/Q
d
.

Dakle, jaina polja u taki A je E
A
= E
o
E
d
= E
o
E
o
/c
r
= 35 969,2 17 984,6
E = 17 984,6 V/m.
E
D

- A

+
E
D

E
o

E

257


6.7. -----

U = U
1
+ U
2
E
o
d = E
1
d
1
+ E
2
d
2
= 1,5E
o
d/2 + 1,5E
o
d/2c
r

1 = 0,75 + 0,75 / c
r
c
r
= 3.

6.8. ----- a) i b) A = Q
p
U; U = Ed = ( Q / c
o
c
r
S )d = 2010
9
1,27510
3
/ 8,85410
12
301610
4
= 60 V.
A = 600,110
12
= 610
12
J = 6 pJ.
Kada je naelektrisanje pozitivno, njega e pomerati elektrino polje od pozitivne ploe ka negativnoj, samim
tim to polje e obaviti rad od 6 pJ. Da bi se to isto naelektrisanje q
p
prenelo sa negativne na pozitivnu plou
treba na njega da deluje spoljna sila koja je vea od sile elektrinog polja. U ovom sluaju su prisutne dve sile:
sila elektrinog polja i spoljna sila. Te dve sile su suprotnog smera, pa je rezultanta jednaka njihovoj razlici.
Za isti utroeni rad spoljna sila treba da je dva puta vea od sile elektrinog polja, kako bi rezultanta ostala ista.
Kada bi odstranili uticaj elektrinog polja, tada bi se utroio isti rad ( ista sila ), pri pomeranu naelektrisanja od
negativne ploe ka pozitivnoj ( smer je suprotan ).
c) U = U
1
+ U
2
= Ed
1
+ Ed
2
; E = U / d = 60 / 1,27510
3
= 47 058,82 V/m.
U
1
= Ed
1
= 47,059 V;
Kako je U
1
= V
p
V
A
47,059 = 12 V
A
V
A
= 35,059 V.

Ubacivanjem materijalnog dielektrika u elektrinog polja nastaju dva
elektrina polja razliitog inteziteta. U vazduhu je jaina polja E
1
= 1,5E
o
,
to je dato u podatku. Za materijalni dielektrik jaina polja je jednaka:
E
2
= Q/c
o
c
r
S = E
1
/c
r
. ( NAPOMENA! Koliina naelektrisanja je ista za obe
sredine, bez obzira to je sada ona promenjena u odnosu na poetno stanje. )
Dakle, E
2
= E
1
/c
r
= 1,5E
o
/ c
r
.
Kako je U = E
o
d ( kond. bez materijalnog dielektrika ), odnosno :

c
r
= ? c
r
= 1
E
1
E
2

258


7.1. ----- a) 368,92 pF; b) 1 918,37 pF = 1,91837 nF.

7.2. ----- Q = 2,410
6
C; E = Q/c
o
S S = Q/c
o
E = 0,045 m
2
= 450 cm
2
; E = E/d d = U/E = 0,4 mm.

7.3. ----- a) Kapacitivnost C je ista ( ne zavisi od napona ), a optereenje Q se dva puta povea.
b) Kapacitivnost je ostala nepromenjena, dok se koliina naelektrisanja smanjila dva puta.

7.4. -----

7.5. ----- C
1
= c
o
c
r1
S/d
1
; C
2
= c
o
c
r2
S/d
2
; C
1
/ C
2
= c
r1
d
2
/ c
r2
d
1
= ( Q/U
1
) / ( Q/U
2
);
Za d
1
= d
2
U
2
/ U
1
= c
r1
/ c
r2
= 1/4 U
1
= 4U
2
.
U
1
+ U
2
= U 4U
2
+ U
2
= 10 KV U
2
= 2 KV; U
1
= 8 KV.

7.6. ----- E = Q/4ctr
2
r
2
= Q/4ctE = 9 r = 3 m; V = Q/4ctr = Er = 6 V; C = Q/V = 0,333 nC.

7.7. ----- C = c
o
S/d S = Cd/c
o
= 1,694 m
2
r
2
t = 1,694 r
2
= 0,54 m
2
r = 0,73 m = 73 cm.

7.8. ----- C = 0,8 F.

7.9. ----- C = Q/V = Q / ( Q/4ctr ) = 4c
o
c
r
tr = 48,85410
12
813,140,1 = 90010
12
F = 900 pF = 0,9 nF.

7.10. ----- C = 4ctR = 48,85410
12
3,146 37010
3
= 70810
6
F = 708 F.

7.11. ----- Q = UC = 50 mC.

7.12. ----- U = Q/C = 5 000 V = 5 KV; C = c
o
S/d, C
1
= c
o
S/d
1
, a kako je d
1
= 2d C/C
1
= d
1
/d = 2
C
1
= C/2 = 30 pF. Kako je U = Q/C i U
1
= Q/C
1
U
1
/U = C/C
1
= 2 U
1
= 2U = 10 KV..
Poveenjem rastojanja dva puta smanjuje se kapacitet kondenzatora dva puta ( C je obrnuto srazmerno sa d ),
dok se napon na kondenzatoru povea za dva puta ( U je srazmerno sa d ) .

7.13. ----- C = ( n 1 )c
o
c
r
S/d = 998,85410
12
412010
4
/0,210
3
= 2,110
7
F = 210 nF.

7.14. ----- C = cS/d, C
1
= cS
1
/d
1
. Za S
1
= S/2 i d
1
= 3d C
1
= ( cS/2 ) / 3d = cS/6d = ( cS/d ) / 6 = C/6.
Kapacitet e se smanjiti za est puta.

7.15. ----- C nepromenjen; 7.16. ----- C se povea za etiri puta.

7.17. ----- S = 1,74 m
2
; 7.18. ----- d = 1,79 mm; 7.19. ----- S = ab = 5,65 m
2
b = S/a = 112,94 m.

7.20. ----- S = r
2
t / 2 = 1,5710
2
m
2
,
Maksimalni kapacitet se dobije kada su pokretne ploe uvuene potpuno ( 100% ) u nepokretne. Tada je
C
max
= c
o
c
r
( n 1 )S / d = 8,85410
12
121,5710
2
/ 0,510
3
= 3,336210
9
F = 3,3362 nF.
Okretanjem pokretnih ploica za 120 aktivna povrina se smanji na treinu ( S' = S/3 ), samim tim i kapacitet
se srazmerno smanji. Dakle, C' = c
o
c
r
( n 1 )S' / d = C / 3 = 1,112 nC.

Izdvojena ( zajednika ) koliina naelektrisanja na povrinama obeju sredina je
ista ( redna veza kondenzatora ), i iznosi Q.
Kako je C
1
= Q/U
1
, C
2
= Q/U
2
C
1
/C
2
= U
2
/U
1
= ( c
o
c
r
S/d
1
) / ( c
o
S/d
2
)
U
2
= c
r
d
2
U
1
/ d
1
.
Ukupni napon je jednak U = U
1
+ U
2
= U
1
+ c
r
d
2
U
1
/d
1

1 500 = U
1
( 1 + 60,2/0,3 ) U
1
= 900 V; U
2
= 600 V.
Jaine elektrinog polja su:
za dielektrik sa c
r
= 6: E
1
= U
1
/d
1
= 900/1,810
3
= 50010
3
V/m = 0,5 KV/mm
za vazduh ( c
r
= 1 ): E
2
= U
2
/d
2
= 600/0,210
3
= 3 00010
3
V/m = 3 KV/mm.
d

Q
d
2
d
1

259


7.21. ----- E = U/l = ( 3 900 + 9 100 ) / 510
3
= 2 60010
3
V/m = 2,6 KV/mm.
E = U
1
/d
1
d
1
= U/E
1
; U
1
= V
1
0 = 3 900 V; d
1
= 3,910
3
/2,610
6
= 1,510
3
m = 1,5 mm.

7.22. ----- C
1
= c
o
c
r1
S/d
1
; C
2
= c
o
c
r2
S/d
2
; C
1
/C
2
= c
r1
d
2
/c
r2
d
1
= 22/62 = 1/3 = U
2
/U
1
U
1
= 3U
2
.
Kako je U
1
+ U
2
= U 3U
2
+ U
2
= 10 KV U
2
= 2,5 KV; U
1
= 7,5 KV.

7.23. ----- C
1
= c
o
c
r1
S/d
1
, C
2
= c
o
c
r2
S/d
2
, C
3
= c
o
c
r3
S/d
3
;
C
1
/C
2
= U
2
/U
1
= c
r1
d
2
/c
r2
d
1
= 0,5 U
2
= 0,5U
1
; C
1
/C
3
= U
3
/U
1
= c
r1
d
3
/c
r3
d
1
= 0,25 U
3
= 0,25U
1
.
Iz drugog Kir. zakona U
1
+ U
2
+ U
3
= U U
1
+ 0,5U
1
+ 0,25U
1
= 5 KV U
1
= 5/1,75 = 20/7 KV;
U
2
= 10/7 KV i U
3
= 5/7 KV.
Jaine polja su: E
1
= U
1
/d
1
= 10/7 KV/mm; E
2
= U
2
/d
2
= 10/10,5 KV/mm i E
3
= U
3
/d
3
= 5/7 KV/mm.
Koliina naelektrisanja kod redne veze je ista, pa je: Q
1
= Q
2
= Q
3
= Q. Kako je E
1
= Q
1
/c
o
c
r1
S
1

Q
1
= Q = E
1
c
o
c
r1
S = 2,52810
7
C.
Ukupni kapacitet kola iznosi: C = Q/U = 2,52810
7
/510
3
= 50,5910
12
F = 50,59 pF.
itaocu nije problem da izrauna pojedinane kapacitete ( C
1
= Q/U
1
; C
2
= Q/U
2
i C
3
= Q/U
3
).

7.24. ----- C = cS/d; C
1
= cS/d
1
; za d
1
= 1,2d C
1
= cS/1,2d = 0,833cS/d = 0,833C.
Promena kapaciteta iznosi AC = C
1
C = 0,833C C = 0,167C. Dakle, kapacitet se smanji za 16,7 %.

7.25. -----

7.26. ----- C = ( n 1 )c
o
c
r
S/d = 2,1710
9
F = 2,17 nF; E = U/d U
m
= E
m
d = ( 15010
3
/10
2
)310
3

U
m
= 4510
3
V = 45 KV.

7.27. ----- U
AB
= 0; U
BC
= Er
BC
= ( 100/10
2
)4010
3
= 400 V; U
CA
= U
AC
= U
BC
= 400 V;
U = Er = 10 000( 5 + 40 + 5 )10
3
= 1050 = 500 V.

7.28. ----- Kod koncentrinih kugli, koje su naelektrisane sa Q i Q naelektrisanjem, napon izmeu
povrina vee i manje kugle jednak je potencijalu manje kugle ( potencijal vee kugle jednak nuli ).
Dakle, U = V' V = V' = Q( r
2
r
1
) / 4ctr
1
r
2
.
Kako je kapacitet : C = Q/U C = 4 c
o
c
r
t r
1
r
2
/ ( r
2
r
1
) ... Vidi potencijal koncentrinih kugli.
C = 48,85410
12
43,142010
2
3010
2
/ ( 3010
2
2010
2
) = 26710
12
F = 267 pF.
Konano, napon je jednak: U = Q/C = 0,610
6
/ 26710
12
= 2 247,2 V = 2,2472 KV.

7.29. ----- Napon kod koaksijalnog provodnika jednak je U = ( Q / 2ctl ) ln ( r
2
/r
1
). Kako je C = Q/U
C = 2 c
o
c
r
t l / ln ( r
2
/ r
1
) ln ( r
2
/r
1
) = 2c
o
c
r
tl / C = 28,85410
12
3,33,1410
3
/ 0,1510
6
= 1,223
r
2
/r
1
= 3,4 r
2
= 3,4r
1
= 3,4 mm. Debljina izolacije iznosi d' = r
2
r
1
= ( 3,4 1 ) mm = 2,4 mm.

|NAPOMENA! Odreivanje prirodnog logaritma od nekog broja se direktno rauna na kalkulatoru ( digitronu ).
Isti je sluaj kod inverzne radnje, tj. kada se zna logaritam od nekog broja a treba odrediti taj broj ( inverzni
postupak ). Pored digitrona reenje se moe odrediti pomou logaritamskih tablica.
Pored prirodnog logaritma postoji i dekadski logaritam. Prirodni logaritam ima bazu e = 2,71828, dok
dekadski bazu 10. Osnovne jednaine su: ln
e
a = x a = e
x
; odnosno, log
10
b = y b = 10
y
.
Postupak raunanja dekadskog logaritma je isti kao i prirodnog.
Za na primer sledi r
2
/ r
1
= e
x
r
2
/ r
1
= 2,71828
1,223
= 3,4 .
Pre ubacivanja tree ploe kapacitet je iznosio: C = c
o
S/d = 44,27 pF.
Ubacivanjem tree ploe duina elektrinih linija se prepolovi, tj rastojanje
izmeu ploa iznosi d' = 10 5 = 5 mm ( u metalnoj ploi nema elektrinog
polja Faradejev kavez ), pa je kapacitet. C' = c
o
S/d' = 2C = 88,54 pF.
Zadatak se moe reiti i preko redne veze dvaju kondenzatora, jer provodna
ploa pravi kondenzatore: C
1
= c
o
S/d
1
= 221,35 pF i C
2
= c
o
S/d
2
= 147,57 pF.
C = C
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
) = 88,54 pF.
Elektrino polje u vazduhu se nee promeniti, jer je E
o
= Q / c
o
S,
dakle ne zavisi od duine elektrinih linija.

2
d = 10 mm
5
3
260


7.30. ----- C = 2ctl / ln ( 2h/r
o
) = 28,85410
12
3,14210
3
/ ln ( 22/10
3
) = 111,2110
9
/ ln 4 000
C = 111,2110
9
/ 8,294 = 13,410
9
F = 13,4 nF.

7.31. ----- C = ctl / ln |( d r
o
) / r
o
|; S = r
o
2
t r
o
2
= S / t = 1610
6
/3,14 = 5,0910
6
m
2

r
o
= 2,2610
3
m = 2,26 mm.
C = 8,85410
12
3,1410
3
/ ln | ( 2 2,2610
3
) / 2,2610
3
| = 27,810
9
/ ln 883,96 = 27,810
9
/6,784
C = 4,09610
9
F = 4,096 nF.

7.32. ----- Za d >> r
o
C = c t l / ln ( d / r
o
)
;
C
1
= ctl
1
/ ln ( d'/r
o
); C
2
= ctl
2
/ ln ( d/r
o
).
Kako je C
1
= C
2
ctl
1
/ ln ( d'/r
o
) = ctl
2
/ ln ( d/r
o
) l
1
/ ln ( d'/r
o
) = l
2
/ ln ( d/r
o
)
100 ln ( d'/r
o
) = 300 ln ( d/r
o
) ln ( d'/r
o
) = 3 ln ( d/r
o
) ln ( d'/r
o
) = ln ( d/r
o
)
3
d'/r
o
= ( d/r
o
)
3

d' / d
3
= r
o
/ r
o
3
d' / d
3
= 1 / r
o
2
.

7.33. ----- C = cS/d = cab / d ; C
1
= c| ( a/k )( b/k )| / ( d/k ) = cab / kd = C / k.
Kapacitet se smanjio za k puta , gde je k broj koji govori za koliko su se puta poveale sve tri dimenzije.

7.34. ----- C = 2ctl / ln ( 2h/r
o
) ; S = r
o
2
t r
o
2
= S/t r
o
= 1,785 mm.
C = 28,85410
12
3,141010
3
/ ln ( 24 / 1,78510
3
) = 556,0310
9
/ ln 4 482 = 556,0310
9
/ 8,41
C = 66,1210
9
F = 66,12 nF.

7.35. ----- r = 2r / 2 = 1,25 mm ; C = 2ctl / ln ( 2h/r
o
) l = Cln ( 2h/r
o
) / 2ct
l = 4310
9
ln ( 26,5/1,2510
3
) / 28,85410
12
3,14 = 4310
9
ln 10 400 / 6,288,85410
12

l = 4310
3
9,25 / 6,288,854 = 7,15310
3
m = 7,153 km.

7.36. ----- Kapacitivnost smotanog kondenzatora je priblino dva puta vea od razvijenog. To je zbog toga
to prilikom namotavanja aluminijskih traka u rolnu obe trake se moraju izolovati ( sa dve papirne trake ), kako
bi se izbegla meusobna kratka veza. Usled toga, traka A i traka B ine jedan kondenzator, a istovremeno traka
B ini sa trakom A drugi kondenzator. Na ovaj nain je aktivna povrina kondenzatora duplo vea ( paralelna
veza dvaju kondenzatora ).
Dakle, kapacitet namotane rolne iznosi: C = 2c
o
c
r
S/d S = Cd / 2c
o
c
r
= 1010
9
0,0510
3
/ 28,85410
12
t
S = 0,0081 m
2
S = al l = S/a = 0,0081/310
2
= 0,27 m = 27 cm.

7.37. ----- Ubacivanjem provodne ploe u kondenzator rastojanje izmeu ploa se smanji na duinu:
d' = d d
p
C' = cS/d' = cS/ ( d d/3 ) = cS / ( 3d d )/3 = 3cS / 2d = (3/2)cS/d = 1,5C.
Unoenjem metalne ploe kapacitet se povea za 50% ( 1,5 puta ). Jaina elektrinog polja je ostala ista.( vidi
zadatak 7.25 ).

7.38. ----- a) C
e
= C
4
+ ( C
1
+ C
2
+ C
3
)C
5
/ ( C
1
+ C
2
+ C
3
+ C
5
) = 58,1 F;
b) Q
5
= Q
1235
= UC
1235
= 3,04810
3
C; U
5
= Q
1235
/ C
5
= 3,04810
3
/ 50 = 60,96 V.

7.39. ----- 1/C = 1/C
1
+ 1/C
23
+ 1/C
4
1/C
1
= 1/1,92 1/10 1/8 = 568/1 920 C
1
= 3,38 F.

7.40. ----- 1/C = 1/C
1
+ 1/C
2
+ 1/C
3
; Q = Q
1
= U
1
C
1
= 150310
9
= 45010
9
C = 450 nC;
C = Q/U 1/C = U/Q = 340/45010
9
= 3410
9
/45
3410
9
/45 = 1/310
9
+ 1/510
9
+ 1/C
3
1/C
3
= ( 34/45 1/3 1/5 )10
9
= 10
9
( 34 15 9 ) / 45
1/C
3
= 1010
9
/ 45 C
3
= 45 / 1010
9
= 4,510
9
F = 4,5 nF.

7.41. ----- U
1
= (3/4)U
2
= 0,75U
2
. Kako je U
1
+ U
2
= U 0,75U
2
+ U
2
= 140 U
2
= 80 V; U
1
= 60 V.
Kapaciteti iznose: C
1
= Q/U
1
= 4010
6
F = 40 F; C
2
= Q/U
2
= 3010
6
F = 30 F.

7.42. ----- U
1
= Q
1
/C
1
= 150 V; U
2
= U
3
= U U
1
= 50 V; Q
2
= U
2
C
2
= 40010
6
C = 400 C.
Q
1
= Q
2
+ Q
3
Q
3
= 20010
6
C = 200 C; C
3
= Q
3
/U
3
= 410
6
F = 4 F.

261


7.43. ----- Kondenzatori moraju biti u rednoj vezi.
C
2
= C
1
C
3
/ ( C
1
+ C
3
) = 450C
1
/ ( 450 + C
1
) = 90 C
1
= 112,5 pF.

7.44. -----

7.45. ----- S = 4,5210
2
m
2
= 452 cm
2
.

7.46. ----- C = 2,1 F; U
1
= 140 V; U
2
= 60 V. Napon U
1
je vei od 100 V, te se zbog toga ova veza ne sme
prikljuiti na napon od 200 V, kako ne bi dolo do proboja prvog kondenzatora, a nakon toga i drugog.

7.47. ----- Kondenzatori mogu da se veu pojedinano. U tom sluaju imamo dve mogunosti, tj. kapacitet
od 3 F ili od 2 F.
Redna veza:
a) C
1
i C
2
C
12
= 1,2 F; b) C
2
i C
3
C
23
= 1 F i c) C
1
, C
2
i C
3
C
123
= 0,75 F.
Paralelna veza:
a) C
1
i C
2
C
12
= 5 F; b) C
2
i C
3
C
23
= 4 F i c) C
1
, C
2
i C
3
C
123
= 7 F.
Meovita veza: C
1
i C
2
u rednoj vezi i njima paralelno C
3
C
e
= 3,2 F.
itaocu se preporuuje da po vlastitom izboru odabere jo neku kombinaciju u meovitoj vezi. Za sve ove
kombinacije italac e veoma lako nacrtati odgovarajuu emu.

7.48. ----- C
3
= 20/11 |F|.

7.49. ----- a) C
e
= 2CC / ( 2C + C ) = 2C/3; b) C
e
= 2C2C / ( 2C + 2C ) = C;
c) Za sve zatvorene prekidae C
e
= 3C3C / ( 3C + 3C ) = 3C/2.

7.50. ----- C
1
: C
4
= U
4
: U
1
= 1:8 U
1
= 8U
4
; C
2
: C
4
= U
4
: U
2
= 2:8 U
2
= 4U
4

C
3
: C
4
= U
4
: U
3
= 4:8 U
3
= 2U
4

Kako je U
1
+ U
2
+ U
3
+ U
4
= U 8U
4
+ 4U
4
+ 2U
4
+ U
4
= U 15U
4
= 1 500 U
4
= 100 V
U
1
= 800 V; U
2
= 400 V; U
3
= 200 V.
Kapaciteti kondenzatora iznose:
C
1
= Q/U
1
= 15 nF; C
2
= Q/U
2
= 30 nF; C
3
= Q/U
3
= 60 nF i C
4
= Q/U
4
= 120 nF.

7.51. ----- C
1
: C
2
: C
3
= 10 : 20 : 40 = U
3
: U
2
: U
1

U
3
: U
1
= 10 : 40 U
1
= 4U
3
; U
2
: U
1
= 2 :4 U
1
= 2U
2
.
Iz navedenih relacija vidimo da je napon U
1
najvei, a to znai da e kondenzator kapaciteta C
1
biti u
najveoj opasnosti ( ako doe do proboja prvo bi on probio ). Usled toga na njemu je dozvoljen maksimalni
napon od U
1
= U
d
= 1 000 V. U tom sluaju ostali naponi imaju sledee vrednosti: U
2
= 500 V i U
3
= 250 V.
Ukupni napon na koji se sme prikljuiti ova veza iznosi:
U = U
1
+ U
2
+ U
3
= 1 000 + 500 + 250 = 1 750 V.

U
1
= U
3
= U
13
= U U
2
= 240 V.
Q = Q
2
= U
2
C
2
= 360610
6
= 2 16010
6
C = 2 160 C.
Q
1
= U
1
C
1
= 240310
6
= 72010
6
C = 720 C.
Q = Q
1
+ Q
3
Q
3
= Q Q
1
= 1 44010
6
C = 1 440 C.
C
3
= Q
3
/U
3
= 1 44010
6
/ 240 = 610
6
F = 6 F.
C
2

C
1

C
3

U
2

U = 600 V
262


7.52. .....

Za ( C
1
= C
max
): U
3
= 300 V; U
1
= U
2
= 180 V Q
12
= Q = Q
3
= U
3
C
3
= 72 nC; Q
2
= U
2
C
2
= 14,4 nC
Q
1
= Q Q
2
= 57,6 nC. Iz Q
1
= U
1
C
1
C
1
= C
max
= Q
1
/U
1
= 320 pC.
Za ( C
1
= C
min
): U
1
' = U
2
' = 300 V; U
3
' = 180 V Q
2
' = U
2
'C
2
= 24 nC; Q' = Q
3
' = U
3
'C
3
= 43,2 nC
Q
1
' = Q' Q
2
' = 19,2 nC. Kapacitet C
1
iznosi: C
1
' = C
min
= Q
1
'/U
1
' = 19,210
9
/ 300 = 64 pF.
Kondenzator C
1
se sme menjati u opsegu od 64 pF do 320 pF, tj: 64 pF s C
1
s 320 pF.

4.53. ----- Kada je S otvoreno:

Kada je S zatvoreno: C
13
= C
1
+ C
3
= 1 200 pF; C
24
= C
2
+ C
4
= 2 000 pF.
C
e
' = C
13
C
24
/ ( C
13
+ C
24
) = 750 pF.
Ukupna koliina naelektrisanja jednaka je Q' = UC
e
' = 40075010
12
= 30010
9
C = 300 nC.
U
13
' = Q'/C
13
= 30010
9
/ 1 20010
12
= 250 V.

7.54. ----- S
1
zatvoreno; S
2
otvoreno :
C
1
: C
2
= U
2
: U
1
= 40 : 60 U
2
/U
1
= 4/6 U
1
= 1,5U
2
;
U
1
+ U
2
= U 1,5U
2
+ U
2
= 1 000 U
2
= 400 V, U
1
= 600 V.
S
1
otvoreno; S
2
zatvoreno :
Q'
2
= U
2
C
2
= 24 nC. Kako su C
2
i C
3
sada jedini u vezi ( paralelna veza ) ukupna koliina naelektrisanja se se
rasporedi na Q
2
' i Q
3
'. Poto je C
2
= C
3
Q
2
' = Q
3
' = Q'
2
/2 = 12 nC.
Naponi su jednaki: U
2
' = U
3
' = Q
2
'/C
2
= 1210
9
/ 6010
12
= 200 V.

7.55. ----- U
1
: U
2
= C
2
: C
1
= 1 : 2 U
2
= 2U
1
. 7.56. ----- Q
1
: Q
2
= C
1
: C
2
= 2 Q
1
= 2Q
2
.

7.57. ----- Kolo nije zatvoreno ( C
2
je neoptereen ), pa je Q
2
= 0 U
2
= 0.

7.58. ----- C
1
i C
2
ine paralelnu vezu, pa je U
1
' = U
2
'. Ukupna koliina naelektrisanja se raspodeli na
pojedinane, tj. na Q
1
' i Q
2
'. Poto su kapaciteti meusobno jednaki ( C
1
= C
2
) i koliine naelektrisanja na
njima e biti jednake ( jer je U
1
' = U
2
' ). Dakle, Q
1
' = Q
2
' = Q/2 U
1
' = U
2
' = Q
1
'/C
1
= Q/2C
1
= U
1
/2.
Napon na kondenzatoru C
1
nakon ukljuivanja sklopke S opadne na polovinu svoje vrednosti ( za dva puta ).

7.59. ----- Pre zatvaranja sklopke S naponi U
1
je bio jednak ukupnom naponu ( nema pada napona na
otporniku R nema struje u kolu ). Nakon zatvaranja sklopke S, grana sa kondenzatorom C
1
je i dalje u istom
reimu rada ( isti napon mree U ). Takoe i na kondenzatoru C
2
vlada napon U. Dakle: U = U
1
, pre ukljuenja
S, a posle ukljuenja sklopke S: U = U
1
= U
2
. Napon U
1
je ostao nepromenjen.

7.60. ---- Pre ukljuenja sklopke S: Q = Q
1
= = UC
1
; a nakon ukljuenja S: Q' = U( C
1
+ C
2
) = 2UC
1
= 2Q.
Ukupna koliina naelektrisanja se poveala za dva puta.

Poveanjem kapaciteta C
1
poveava se kapacitet paralelne veze (C
12
),
Kako je C
12
: C
3
= U
3
: U
12
, napon na paralelnoj vezi ( U
12
) opada. To
znai da e pri maksimalnom C
1
napon biti najmanji, odnosno napon na
C
3
je najvei, jer je U
12
+ U
3
= U. Dakle, u ovom sluaju ( C
1
= C
max
):
U
3
= U
d
= 300 V; U
12
= U
1
= U
2
= U U
3
= 180 V.
Obrnuto, smanjivanjem C
1
, smanjuje se C
12
, a to dovodi do porasta U
12
.
Za C
1
= C
min
U
12
= U
1
= U
2
= U
d
= 300 V; U
3
= U U
12
= 180 V.
Q
1
= Q
2
= UC
12
= UC
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
) = 60 nC.
U
1
= Q
1
/C
1
= 100 V; U
2
= Q
2
/C
2
= 300 V.
U
AB
+ U
1
U
3
= 0 U
3
= U
AB
+ U
1
= 300 V.
U
3
+ U
4
= U U
4
= U U
3
0 100 V.
Q
4
= Q
3
= U
3
C
3
= 180 nC; C
4
= Q
4
/U
4
= 1 800 pF = 1,8 nF.
o o
A B
U
AB
+
+ +
C
1
C
2
U
1
U
2

C
1

C
3

C
2

U
263


7.61. ---- Poto su kondenzatori u rednoj vezi ista im je koliina naelektrisanja, pa je: Q
1
: Q
2
= 1 ( Q
1
= Q
2
).

7.62. ----- Pre zatvaranja sklopke: Q
1
= U
1
C = 120C; Q
2
= U
2
C = 40C.
Zatvaranjem sklopke, kondenzatori su u paralelnoj vezi. Ukupna koliina naelektrisanja sada iznosi:
Q' = Q
1
+ Q
2
= 160C.
Ukupni napon je: U
1
' = U
2
' = Q'/C
e
= Q'/2C
1
= 160C/2C = 80 V.

7.63. ----- Pre zatvaranja sklopke S koliina naelektrisanja je iznosila: Q = Q
1
. Nakon zatvaranja sklopke S
C
1
i C
2
su u paralelnoj vezi ( isti su im naponi ), pa e se ukupna koliina naelektrisanja Q rasporediti na oba
kondenzatora, i to: Q
1
' = Q
2
' = Q/2 ( jer je C
1
= C
2
). Dakle, optereenje kondenzatora kapaciteta C
1
, nakon
zatvaranja sklopke S, se smanji za dva puta ( 50% ).

7.64. ----- Q = UC
e
Kod paralelne veze: Q
p
= U( C
1
+ C
2
), dok je kod redne: Q
r
= UC
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
).
Q
p
: Q
r
= U( C
1
+ C
2
) : UC
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
) = 4,5 C
1
+ C
2
= 4,5C
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
)
( C
1
+ C
2
)
2
= 4,5C
1
C
2
( 5 + C
2
)
2
= 4,55C
2
C
2
2
+ 10C
2
+ 25 22,5C
2
= 0 C
2
2
12,5C
2
+ 25 = 0.
Reenjem kvadratne jednaine: C
2
2
12,5C
2
+ 25 = 0
( )
1 2
25 1 4 5 , 12 5 , 12
C
2
2
1
2

=
C
2 (1)
= 10 F; C
2 (2)
= 2,5 F.

NAPOMENA! Kvadratna jednaina uvek ima dva reenja. Ona se reava pomou sledee relacije (mada moe i
na drugi nain ): ax
2
+ bx + c = 0
a 2
c a 4 b b
x
2
2
1

= ........ reenja kvadratne jednaine.
Za jedno reenje umesto znaka uzima se predznak + a za drugo reenje predznak .

7.65. ----- a) C
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
) = 5/6 F; C
34
= C
3
C
4
/ ( C
3
+ C
4
) = 6/5 F.
C
1234
= C
12
+ C
34
= 61/30 F; C
e
= C
1234
C
5
/ ( C
1234
+ C
5
) = 244/181 F ~ 1,348 F.
b) Q = Q
5
= UC
e
= 269,6110
6
C = 269,61 C; U
5
= Q
5
/C
5
= 67,403 V; U
1234
= U U
5
= 132,597 V;
Q
1
= Q
2
= U
1234
C
12
= 110,497 10
6
C = 110,497 C; Q
3
= Q
4
= U
1234
C
34
= 159,11610
6
C = 159,116 C;
U
1
= Q
1
/C
1
= 110,497 V; U
2
= Q
2
/C
2
= 22,099 V; U
3
= Q
3
/C
3
= 79,558 V;

U
4
= Q
4
/C
4
= 53,039 V;
c) Poto je U
1
> 100 V, doi e do proboja C
1
. Nakon njegovog proboja, nastaje novo kolo ( omesto C
1

napraviti kratku vezu ) ija je ekvivalentna kapacitivnost jednaka C
e
'.
C
234
' = C
2
+ C
34
= 6,210
6
F = 6,2 F; C
e
' = C
5
C
234
' / ( C
5
+ C
234
' ) = 2,431 F.
Koliine naelektrisanja, u ovom trenutku, su jednake:
Q' = Q
5
' = UC
e
' = 486,27510
6
C = 486,275 C; U
5
' = Q
5
'/C
5
= 121,569 V; U
12
' = U
34
' = U
1234
' = 78,431 V.
Kako je U
5
' > 100 V, dolazi do proboja C
5
. Nakon proboja C
5
, novi ekvivalentni kapacitet veze iznosi:
C
e
= C
234
' = 6,2 F. Na kondenzatoru C
2
sada e delovati napon izvora, pa je U
2
= U = 200 V.
Koliine naelektrisanja su: Q
34
= Q
3
= Q
4
= UC
34
= 24010
6
C = 240 C.
Naponi na C
3
i C
4
su jednaki: U
3
= Q
3
/C
3
= 120 V; odnosno, U
4
= Q
4
/C
4
= 80 V.
Zbog toga to su naponi U
2
i U
3
vei od 100 V dolazi do istovremenog proboja oba ova kondenzatora.
Na kraju je ostao samo kondenzator kapaciteta C
4
na kojem e sada vladati napon od U
4
''' = U = 200 V, to
e proizvesti i njegovo probijanje.

7.66. ----- a) C
e
= 1,5 F;
b) C
1234
: C
5
= U
5
: U
1234
= 2 : 6 U
1234
= 3U
5
.
4
je ujedno napon na ekvivalentnoj vezi C
1
, C
2
, C
3
i C
4
, tj. U
4
= U
1234
. Ovaj napon je
jednak: U
4
= U
1
+ U
2
+ U
3
= 3U
5
. Iz ovog izraza vidi se da je napon U
4
najvei, a samim tim kondenzator sa
kapacitetom C
4
je u najveoj opasnosti po pitanju njegovog proboja. Usled toga, za U
4
se uzima maksimalno
dozvoljeni napon, te je: U
4
= U
d
= 10 V. Poto je U
4
= 3U
5
U
5
= U
4
/3 = 10/3 V.
Ukupni napon na koji se sme prikljuiti data veza je :
U = U
1234
+ U
5
= 10 + 10/3 = 40/3 V.

264


7.67. ----- a) C
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
) = 6,16 F; C
1
+ C
2
= 25 F C
1
C
2
/25 = 6,16 C
1
= 154/C
2
.
Uvrtavanjem C
1
u jednainu C
1
+ C
2
= 25 i njenim daljim sreivanjem dobije se kvadratna jednaina:
C
2
2
25C
2
+ 154 = 0. Reenjem ove kvadratne jednaine ( videti zadatak 7.64. ) nastaju sledea dva reenja:
C
2 (1)
= 14 F C
1(1)
= 25 C
2(1)
= 11 F.... prvo reenje, i
C
2(2)
= 11 F C
1(2)
= 25 C
2(2)
= 14 F... drugo reenje.
Iz oba ova reenja se vidi da je kapacitet jednog kondenzatora 11 F, a drugog 14 F ( nije bitno koji je C
1
a
koji C
2
).
b) kod redne veze: Q
1
: Q
2
= 1, jer je Q
1
= Q
2
= Q
kod paralelne veze ( U
1
= U
2
= U ): Q
1
= Q
2
= UC
1
: UC
2
= C
1
: C
2
Q
1
: Q
2
= 11 : 14.
c) za rednu vezu: U
1
: U
2
= Q/C
1
: Q/C
2
= C
2
: C
1
U
1
: U
2
= 14 : 11;
za paralelnu vezu ( U
1
= U
2
): U
1
: U
2
= 1.

7.68. ----- a) C
23
= C
2
C
3
/ ( C
2
+ C
3
) = 5/6 F; C
45
= C
4
C
5
/ ( C
4
+ C
5
) = 6/5 F.
C
2345
= C
23
+ C
45
= 61/30 F; C
e
= C
1
C
2345
/ ( C
1
+ C
2345
) = 244/181 F = 1,348 F.
b) Q = UC
e
= 269,61 C; U
2345
= Q/C
2345
= 132,295 V;
Q
4
= Q
5
= Q
45
= U
2345
C
45
= 158,754 C; U
4
= Q
4
/C
4
= 79,377 V.
c) Q
2
= Q
3
= Q
23
= U
2345
C
23
= 110,246 C.
d) U
1
= Q/C
1
= 67,403 V; U
2
= Q
2
/C
2
= 110,246 V; U
3
= Q
3
/C
3
= 22,049 V;
U
4
= Q
4
/C
4
= 79,377 V; U
5
= Q
5
/C
5
= 52,918 V.
Dolazi do proboja C
2
, jer je U
2
> 100 V. Ako umesto C
2
nainimo kratku vezu ( proboj ), ekvivalentni
kapacitet nove veze e iznositi: C
e
' = C
1
( C
3
+ C
45
) / ( C
1
+ C
3
+ C
45
) = 2,431 F.
Ukupna koliina naelektrisanja u ovom sluaju je: Q' = UC
e
' = 486,275 F. Napon na prvom kondenzatoru
sada je: U
1
' = Q'/C
1
= 121,569 V. Kako je napon na prvom kondenzatoru vei od 100 V ( U
1
' > 100 V ) on e
proizvesti proboj kondenzatora kapaciteta C
1
( dok je U
345
' = U U
1
' < 100 V ).
Nakon proboja i C
1
( predhodno je probio C
2
), ekvivalentna kapacitivnost iznosi: C = C
3
+ C
45
= 6,2 F.
U ovom trenutku napon na kondenzatoru kapaciteta C
3
jednak je ukupnom naponu, dakle, U
3
= U = 200 V.
Optereenja etvrtog i petog kondenzatora su: Q
4
= Q
5
= Q
45
= UC
45
= 240 C. Naponi na tim
kondenzatorima su: U
4
= Q
4
/C
4
= 120 V; odnosno U
5
= Q
5
/C
5
= 80 V.
Zbog napona U
3
i U
4
koji su vei od 100 V ( U
3
, U
4
> 100 V ) nakon proboja C
2
i C
1
, istovremeno
probijaju kondenzatori kapaciteta C
3
i C
4
.
Na kraju je ostaje kondenzator C
5
, na kojem sada deluje napon, U
5
''' = U = 200 V, koji e i njega probiti.

7.69. ----- Na otporu R
1
i R
2
nema napona ( pada napona ), jer u stacionarnom stanju kroz kolo ne tee
nikakva koliina naelektrisanja ( samim tim ni elektrina struja ). Otpore moemo izostaviti i umesto njih
nainiti kratku vezu ( U
R1
= U
R2
= 0 ), a to znai da su C
2
i C
3
paralelno vezani. Na C
2
i C
3
deluje napon izvora,
pa je njihova koliina naelektrisanja jednaka:
Q
2
= EC
2
; Q
3
= EC
3
; dok je Q
1
= 0C
1
= 0.

7.70. -----

7.71. ----- Pre proboja kapacitet je iznosio: C = ( C
1
+ C
2
)C
3
/ ( C
1
+ C
2
+ C
3
) = 1,5 F.
Koliina naelektrisanja na C
3
jednaka je

ukupnoj koliini naelektrisanja: Q
3
= Q = UC = 1,510
6
U.
Nakon proboja C
2
ekvivalentni kapacitet je: C' = C
1
C
3
/ ( C
1
+ C
3
) = 0,75 F.
Koliina naelektrisanja na C
3
ujedno i ukupna koliina naelektrisanja je: Q
3
' = Q' = UC' = 0,7510
6
U.
Kako je Q
3
' / Q
3
= 0,7510
6
U / 1,510
6
U = Q
3
' = Q
3
/2
Promena koliine naelektrisanja je: AQ = Q
3
' Q
3
= Q
3
/2 Q
3
= Q
3
/2 = 0,5 Q
3
.
Dakle, koliina naelektrisanja Q
3
opadne za dva puta ( 50 % ).

C
AB
= C( C + C + C + C ) / ( C + C + C + C + C )
C
AB
= 4C/5 = 0,8 C.
o
o
A
B
C C C C
C
265


7.72. ----- C
1
: C
2
= 2 = U
2
: U
1
U
2
= 2U
1
U
1
= U
2
/2.
Kako je napon U
2
vei od napona U
1
, kritian je kondenzator sa kapacitetom C
2
. Zbog toga se za U
2
uzima
maksimalno dozvoljena vrednost, tj U
2
= U
d
= 100 V. Sledi, U
1
= U
2
/2 = 50 V.
Ukupni napon na ovoj rednoj vezi maksimalno moe da iznosi: U
m
= U
1
+ U
2
= 150 V.

7.73. ----- Kada je prekida u poloaju 1, sledi:
1/C = 1/C
1
+ 1/C
2
+ 1/C
3
C = 1F; Q
1
= Q
2
= Q
3
= Q = UC
e
= 510
3
C = 5 mC.
Naponi na kondenzatorima su: U
1
= Q
1
/C
1
= 2,5 KV; U
2
= Q
2
/C
2
= 5/3 KV; U
3
= Q
3
/C
3
= 5/6 KV.
Prebacivanjem prekidaa u poloaj 2, sledi:
C
1
i C
2
su u paralelnoj vezi, dok je C
3
ostao samostalan ( svi kondenzatori su iskljueni od napona U ).
Kondenzator sa kapacitetom C
3
je zadrao svoju koliinu naelektrisanja, tj. Q
3
' = Q
3
= 5 mC.

Prebacivanjem prekidaa iz poloaja 1 u poloaj 2 , nastaju sledee promene napona:
AU
1
= U
1
' U
1
= 0 2,5 = 2,5 KV ( napon opao na nulu );
AU
2
= U
2
' U
2
= 0 5/3 = 5/3 KV (napon opao na nulu );
AU
3
= U
3
' U
3
= 0, jer na ovom kondenzatoru nema promene napona ( ostala je ista koliina naelektrisanja ).
Promene naelektrisanja su: AQ
1
= Q
1
' Q
1
= 5 mC; AQ = Q
2
' Q
2
= 5 mC i AQ
3
= Q
3
' Q
3
= 0.

7.74. ----- a) C
2
: C
3
= 3 : 2 = U
3
: U
2
U
3
= 1,5U
2
U
2
= U
3
/1,5 = 1 200/1,5 = 800 V.
U
1
= U
BA
= V
B
V
A
= = 2 000 V = 2 KV. Taka B je na najveem potencijalu, pa je: U
2
= U
BC
= V
B
V
C

U
2
= 800 V V
B
800 = V
C
V
C
= 1 200 V. ( U = U
1
= U
2
+ U
3
800 + 1 200 = 2 000 V ).
b) Koliine naelektrisanja su: Q
1
= U
1
C
1
= 20 C; Q = Q
1
+ Q
2
Q
2
= Q
3
= Q Q
1
= 24 C.
Kapaciteti kondenzatora iznose: C
2
= Q
2
/U
2
= 30 nF; C
3
= Q
3
/U
3
= 20 nF;

7.75. ----- a) Q
1
= Q
2
= UC
12
= UC
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
) = 6010
12
C = 60 pC; Q
3
= UC
3
= 6010
12
C = 60 pC.
U
1
= Q
1
/C
1
= 10 V; U
2
= Q
2
/C
2
= 20 V; U
3
= U = 30 V.

b)

Ukupna koliina naelektrisanja iznosi: Q' = Q
12
' + Q
3
' = 120 pF 2Q
3
' + Q
3
' = 120
Q
3
' = 40 pF, odnosno Q
1
' = Q
2
' = Q
12
' = 80 pF.
Pojedinani naponi na kondenzatorima sada iznose:
U
1
' = Q
1
'/C
1
= 40/3 V; U
2
' = Q
2
'/C
2
= 80/3 V; U
3
' = Q
3
'/C
3
' = 40 V.

7.76. ----- C'24 / ( C' + 24 ) = 6 24C' = 6C' + 624 C' = 8 nF.
Kod redne veze kondenzatora istih kapaciteta, sledi: 1/C' = 1/C + 1/C + ... + 1/C = ( 1 + 1 + ..... + 1 ) / C
C' = C / ( 1 + 1 + .... + 1 ) = C/n; gde je n broj kondenzatora u rednoj vezi.
Dakle, C' = C/n n = C/C' = 32/8 = 4 kondenzatora.

7.77. ----- C
R
= C/3; C
p
= 3C; C
R
/C
P
= ( C/3 ) / 3C = 1/9.
Kondenzatori C
1
i C
2
ine rezultantno polje koje iznosi:
Q
12
' = Q
1
Q
2
= 0, jer su Q
1
i Q
2
istog inteziteta ali suprotnih
predznaka.
Naponi na C
1
i C
2
su: U
1
' = U
2
' = 0 V.

C
12
= C
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
) = 210
12
F = 2 pF;
C
3
' = c S / d' = c S / 2d = C
3
/2 = 110
12
F = 1 pF.
Kako su C
12
i C
3
' u paralelnoj vezi ( U
12
= U
3
' ),
sledi da je ukupna koliina naelektrisanja jednaka:
Q' = Q
12
+ Q
3
= 120 pC. Ova koliina naelektrisanja
se rasporedi na C
12
i C
3
' u sledeoj razmeri:
Q
12
' : Q
3
' = C
12
: C
3
' = 2 Q
12
' = 2Q
3
'

C
3
'
C
1

C
2

C
3
'
C
12

+
+
+
C
2
C
1

266


7.78. ----- 1/C
R
= 1/C
1
+ 1/C
2
+ 1/C
3
= 1/1 = 1; C
P
= C
1
+ C
2
+ C
3
= 11;
1/C
2
+ 1/C
3
= 1 1/2 = ; C
2
+ C
3
= 11 2 = 9;
( C
2
+ C
3
) / C
2
C
3
= 1/2 C
2
C
3
= 2( C
2
+ C
3
) C
2
C
3
= 29 = 18 C
2
= 18/C
3

18/C
3
+ C
3
= 9 C
3
2
9C
3
+ 18 = 0.
Reenjem kvadratne jednaine dobiju se dva reenja, i to: prvo C
3(1)
= 6 F i drugo C
3(2)
= 3 F.
Na osnovu dobijenih reenja sledi reenje drugog kondenzatora C
2
= 9 C
3
, pa tako nastaju dva reenja:
C
2(1)
= 9 6 = 3 F, odnosno C
2(2)
= 9 3 = 6 F.
Dakle, jedan kondenzator ima kapacitet od 6 F, a drugi od 3 F, i obrnuto ( nije bitno koji je prvi a koji drugi
kondenzator ).

7.79. -----

7.80. ----- C
e
= 11/5 C.

7.81. ----- Pre ubacivanja dielektrika kapacitet i jaina polja su iznosili: C
o
= c
o
S/d; E
o
= Q/c
o
S = U/d.
Nakon ubacivanja dielektrika, nastaju dva kondenzatora u rednoj vezi ( u vazduhu i u dielektriku ), iji kapacitet
iznosi: u vazduhu C
o
' = c
o
S/d
o
' = c
o
S / ( d/2 ) = 2c
o
S/d = 2C
o
, a u dielektriku C
d
= c
o
c
r
S / ( d/2 ) = 2c
r
C
o
.
Ekvivalentni kapacitet je: C' = C
o
'C
d
/ ( C
o
' + C
d
) = 2C
o
2c
r
C
o
/ ( 2C
o
+ 2c
r
C
o
) = 4c
r
C
o
2
/ 2C
o
( 1 + c
r
)
C' = 2c
r
C
o
/ ( c
r
+ 1 ).

7.82. ----- Koliina naelektrisanja na ploama kondenzatora je: Q
o
= UC
o
= 10
2
C, i ona e ostati ista i kada
se izvor odstrani. Unoenjem dielektrika u kondenzator nastaju dva kondenzatora, i to:
kondenzator sa vazdunim dielektrikom: C
1
= c
o
S
o
/d = ( 1/2)c
o
S/d = C
o
/2 = 50 F ( S
o
= S/2 ), i
kondenzator sa materijalnim dielektrikom: C
2
= c
o
c
r
S
o
/d = c
r
C
1
= 200 F.
Ovi kondenzatori su u paralelnoj vezi ( ista razlika potencijala ), pa je ukupni kapacitet jednak:
C' = C
1
+ C
2
= 250 F.
Napon na ploama kondenzatora je: U' = Q/C' = Q
o
/C' = 10
2
/25010
6
= 40 V.

7.83. ----- P u pol. 1:
Q
1
= UC
1
= 310
3
510
6
= 1510
3
C = 15 mC.
a) Prebacivanjem prekidaa iz poloaja 1 u poloaj 2 koliina naelektrisanja Q
1
e se rasporediti na C
1
i C
2
(
koji su u paralelnoj vezi ), u sledeoj razmeri: Q
1
' : Q
2
' = U'C
1
: U'C
2
= C
1
: C
2
= 5 : 10 Q
2
' = 2Q
1
'.
Poto je Q = Q
1
' + Q
2
' Q
1
' + 2Q
1
' = 15 mC Q
1
' = 5 mC; Q
2
' = 10 mC.

U
1
: U
2
= C : 2C U
2
= 2U
1
; U
4
: U
3
= 3C : C U
4
= 3U
3
.
U
1
+ U
2
= U U
1
+ 2U
1
= 10 V U
1
= 10/3 V, odnosno
U
4
+ U
3
= U 3U
3
+ U
3
= 10 V U
3
= 2,5 V.
U
AB
+ U
1
U
3
= 0 ... ( Prvi kirhofov zakon ).
U
AB
= U
3
U
1
= 2,5 10/3 = 25/30 V U
BA
= 25/30 V.
Koliina naelektrisanja pre ubacivanja dielektrika je iznosila:
Q
o
= UC
o
, a posle unoenja dielektrika: Q' = UC' ( Q = Q
o
' = Q
d
).
Jaina polja u kondenzatoru je:
pre ubacivanja dielektrika : E
o
= Q/c
o
S,
posle unoenja dielektrika ( u vazdunom delu ): E
o
' = Q
o
'/c
o
S.
Kako je E
o
' : E
o
= Q
o
' : Q = UC' : UC
o
= C' : C
o
= 2c
r
C
o
/ ( c
r
+ 1 ) : C
o

E
o
' : E
o
= 2c
r
: ( c
r
+ 1 ) = 1,5 2c
r
= 1,5c
r
+ 1,5 c
r
= 3.

d/
2

d
c
r

d/
2
2C C
2C C
U = 10 V
-
-
B
A
+
+
+
U
1

U
3

U
2

U
4

267


b) Vraanjem prekidaa ponovo u poloaj 1, na kondenzatoru kapaciteta C
1
ostaje ista koliina optereenja:
Q
1
= Q
1
= 15 mC ( Q
1
= UC
1
), koju uspostavlja napon na tom kondenzatoru ( napon izvora ).
Ponovnim prebacivanjem prekidaa u poloaj 2, kondenzatori su u paralelnoj vezi i imaju ukupnu koliinu
naelektrisanja koja je jednaka zbiru koliina naelektrisanja koja se nalaze na pojedinanim kondenzatorima, tj:
Q
E
= Q
1
+ Q
2
' = 15 + 10 = 25 mC. Ova ukupna koliina naelektrisanja e se rasporediti na kondenzatore C
1
i
C
2
uz sledeu razmeru: Q
1
''' : Q
2
''' = C
1
: C
2
= 5 : 10 Q
2
''' = 2Q
1
''' Q
1
''' + 2Q
1
''' = 25 mC
Q
1
''' 25/3 mC; Q
2
''' = 50/3 mC.

7.84. -----

Iskljuenjem prekidaa i prebacivanjem C
3
na take A i B, nastaje sledea slika:

7.85. ----- Kada je prekida bio u poloaju a: Q
1
= Q = UC
1
= 50 mC.
Prebacivanjem prekidaa iz poloaja a u poloaj b dolazi do novog kola u kojem je C
1
( kao izvor ) paralelno
vezan na rednu vezu C
2
i C
3
. Ukupna koliina naelektrisanja od 50 mC e se rasporediti na kondenzatore C
1
i
C
23
u odnosu : Q
1
' : Q
23
' = C
1
: C
23
= 10 : 1530 / ( 15 + 30 ) = 1 Q
1
' = Q
23
'.
Ukupna koliina naelektrisanja pokriva i novu raspodelu, pa je: Q
1
' + Q
23
' = Q 2Q
1
' = 50 mC
Q
1
' = 25 mC; Q
2
' = Q
3
' = Q
23
' = 25 mC.

7.86. -----

b ) i c ) Q = UC
e
= 1 478 C = 1,478 mC; U
p
= Q / C
p
= 507,21 V;
Q
4
= Q
13
= U
p
C
134
= 608,65 C; Q
5
= Q
23
= U
p
C
235
= 869,5 C; U
4
= Q
4
/C
4
= 304,325 V;
U
5
= Q
5
/C
5
217,375 V.

Kada je kolo zatvoreno, ekvivalentni kapacitet iznosi:
C
e
= ( C
2
+ C
3
)C
1
/ ( C
2
+ C
3
+ C
1
) = 115 / ( 11 + 5 ) = 3,4375 F.
Pri stacionarnom stanju nema struje u kolu ( otporniku ), odnosno koliine
naelektrisanja su u stanju mirovanja ( statina ). Kako na otporniku nema
napona ( U
R
= IR = 0 ), umesto njega moemo nacrtati kratku vezu ( npr.
osigura ).
Ukupna koliina naelektrisanja je : Q = Q
1
= UC
e
= 1,03125 mC.
Napon na paralelnoj vezi C
2
i C
3
je U
23
= Q / C
23
= 1,0312510
3
/ 1110
6

U
23
= 93,75 V Q
2
= U
23
C
2
= 281,25 C; Q
3
= U
23
C
3
= 750 C.

C
1
i C
3
su u paralelnoj vezi, pa je ukupna koliina naelektrisanja sada na
njima: Q
13
' = Q
1
+ Q
3
= 1 781,25 C. Ova koliina naelektrisanja e se
rasporediti na C
2
i C
3
u u sledeoj proporciji: Q
1
' : Q
3
' = C
1
: C
3
= 5/8
Q
1
' = 0,625Q
3
'. Poto je Q
13
' = Q
1
' + Q
3
' 0,625Q
3
' + Q
3
' = 1 781,25 C
Q
3
' = 1 096,15 C; Q
1
' = 685,1 C.
Naelektrisanje na drugom kondenzatoru ( C
2
) je ostalo nepromenjeno, tj:
Q
2
' = Q
2
= 281,25 C.
Naponi iznose: U
13
' = U
1
' = U
3
' = Q
1
'C
1
= 137 V; U
2
' = U
2
= Q
2
/C
2
= 94 V.
Napon izmeu taaka A i C je : U
AC
' = U
13
' + U
2
' = 231 V.

a ) Kondenzatore C
1
, C
2
i C
3
pretvoriti u zvezdu:
C
12
= C
1
+ C
2
+ C
1
C
2
/C
3
= 1 + 1 + 1/1 = 3 F.
C
23
= C
31
= C
12
= 3 F.
C
134
= C
13
C
4
/ ( C
13
+ C
4
) = 1,2 F;
C
235
= C
23
C
5
/ ( C
23
+ C
5
) = 12/7 F;
C
p
= C
134
+ C
235
= 2,914 F;
C
e
= C
12
C
p
/ ( C
12
+ C
p
) = 1,478 F.

U
R
C
1

C
2
C
3

+
- A
-
-
B
C
+ +
- 1
- 2
C
1
C
3

+ +
- 1
-
A
-
B
- C
C
2

o o

- -
-
-
D
C
12

+
+
+
C
13
C
4

+
+
C
23
C
5

+
B
C
A
U
268


U
DB
U
4
+ U
5
= 0 U
DB
= U
3
= 86,95 V; Q
3
= U
3
C
3
= 86,95 C; Q
1
= Q
3
+ Q
4
= 695,6 C;
Q
2
+ Q
3
= Q
5
Q
2
= Q
5
Q
3
= 782,55 C; U
3
= Q
3
/C
3
= 86,95 V; U
1
= Q
1
/C
1
= 695,6 V i
U
2
= Q
2
/C
2
= 782,55 V.

7.87. ----- Pre ubacivanja drugog dielektrika kapacitet kondenzatora je iznosio C
1
, a nakon ubacivanja
drugog dielektrika kapacitet je: C
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
).
Kako je C
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
) ) = (1/3)C
1
C
2
/ ( C
1
+ C
2
) = 1/3 C
1
+ C
2
= 3C
2
C
1
= 2C
2
C
1
/C
2
= 2.
C
1
= c
o
c
r1
S/d
1
; C
2
= c
o
c
r2
S/d
2
.
C
1
: C
2
= c
o
c
r1
S/d
1
: c
o
c
r2
S/d
2
c
r1
d
2
: c
r2
d
1
= 2 2c
r2
d
1
= c
r1
d
2

c
r2
= c
r1
d
2
/ 2d
1
= 4510
3
/ 2310
3
= 20 / 6 = 3,333.

7.88. ----- Take M i N su na istom potencijalu, jer zbog simetrije isti su padovi napona na C , odnosno na
2C. Dakle, napon izmeu taaka M i N je jednak nuli, pa je sasvim svejedno koliki je kapacitet koji se prikljui
na ove dve take ( na C' naema nikakvog optereenja ). Zbog toga umesto C' moemo uzeti kratku vezu ili ga
potpuno iskljuiti iz kola ( C' nema uticaja na kolo ). Ako C' iskljuimo iz kola, kapacitet e iznositi:
C
e
= C2C / ( C + 2C ) + C2C / ( C + 2C ) = 2C / 3 + 2C / 3 = 4C / 3 = 40 / 3 F.
itaocu se preporuuje da rei zadatak tako to e umesto C' napraviti kratku vezu.

7.89. ----- Datu kocku moemo nacrtati u vidu sledeeg kola ( mree ):

a) C
AG
= C
e
= ?
Zbog simetrinog optereenja take B; F i D su na
istom potencijalu ( V
B
= V
A
= V
D
). Isti je sluaj sa
takama C, E i H ( V
C
= V
E
= V
H
).
Izmeu taaka A i B (F i D) spojeni su kondenzatori
kapaciteta C
1
, C
2
i C
5
( paralelna veza ).
Izmeu taaka B ( F i D ) i C ( E i H ) vezani su
kondenzatori kapaciteta C
3
, C
4
, C
6
, C
7
, C
8
i C
12

( paralelno ).
Izmeu taaka C ( E i H ) i G vezani su
kondenzatori kapaciteta C
9
, C
10
i C
11
( paralelno ).
Na osnovu ovoga umesto navedene eme ( sl.7.89. )
se moe predstaviti ekvivalentnom slikom (sl.7.89.a ).

1/C
e
= 1/3C + 1/6C + 1/3C
1/C
e
= ( 2 + 1 + 2 ) / 6C = 5 / 6C

C
e
= C
AG
= 6C/5 = 1,2C.
- -
- -
- -
- -
C
8

D C
C
6

H
C
9

C
10

G
C
5
C
7

C
11

C
12

C
4

C
1

E F
C
3

C
2

A B
Sl.7.89.
- - - -
A
C
1

C
2

C
3

B;F;D
C
12

C
8

C
7

C
6

C
4

C
3

C;E;H
C
11

C
10

C
9

G
Sl.7.89.a)
269


b) C
e
' = C
AC
. U ovom sluaju zbog simetrije ( vidi sliku 7.89. ) take D, B, H i E su na istom potencijalu.
To znai da kondenzatore vezane izmeu tih taaka moemo izbaciti ( nemaju nikakvog uticaja ). Kada to
uradimo dobije se slika 7.89. b.

7.90. ----- Ako take istog potencijala kratko spojimo ( odredimo na osnovu simetrije ) zadata slika se moe
transformisati u sl.7.90.

C
AC
= C/2 + C/3 + C/2 = 3C/6 + 3C/6 + 2C/6
C
e
' = C
AC
= 4C/3.
C
13
= C
1
+ C
3
= 2C;
C
2468
= C
2
+ C
4
+ C
6
+ C
8
= 4C;
C
57911
= C
5
+ C
7
+ C
9
+ C
11
= 4C;
C
1012
= C
10
+ C
12
= 2C;
1/C
e
= 1/2C + 1/4C + 1/4C + 1/2C
1/C
e
= ( 2 + 1 + 1 + 2 ) / 4C = 3/2C
C
e
= 2C/3.

A

C o o
C/2
C/2
C/2
C/2
C C
-
-
-
-
A
C
1

C
2

C
4

F
C
5
C
7
C
11

- E
C
12

- G H
C
9

C
8

D
-
C
C
10

-
B
Sl.7.89.b)

o o B A
C
13
C
57911
C
2468
C
1012
o B
o
A
- -
- - -
- -
C
1
C
2

C
3
C
4
C
5

C
6
C
7

C
8
C
9
C
10

C
11
C
12

Sl.7.90.
270


7.91. ----- d k
S
d Q
d
S
Q
C
Q
U =
c

=
c
= = Napon e se linearno smanjiti sa smanjenjem rastojanja d.

7.92. ----- C
1
,, C
2
C
12
= C
1
+ C
2
= 6 |nF| ; C
12
je redno sa C
4
| | nF 2
C C
C C
C
4 12
4 2 1
124
=
+
= ;
C
124
,, C
3
C
AB
= C
124
+ C
3
= 9 |nF|.

7.93. -----

Nakon unoenja dielektrika u kolu ( na kondenzatorima ) se nalazi koliina naelektrisanja koja je jednaka:
| | | | nC 3 C 10 3 10 30 100 ' C U ' Q
9 12
e
= = = =

.
Kroz kolo e, nakon unoenja dielektrika, protei koliina naelektrisanja koja je jednaka razlici koliine
naelektrisanja na poetku ( pre unoenja dielektrika ) i na kraju ( posle unoenja dielektrika ). Ona je jednaka:
AQ = Q' Q = 1 |nC|.

7.94. ----- Pre kratke veze:
r R
E
I
+
= .
Kada se E kratko spoji ukupna struja sada je jednaka struji kratkospojenog generatora i iznosi:

r 3
E
I I 3
r
E
I ' I
KS
= = = = .
Kako je: E = IR + Ir ( iz prve jednaine ) napon na otporniku R iznosi:
U
R
= IR = E Ir = E E
3
2
3
E
E r
r 3
E
= = .
C 2
Q
C 2
Q
U ,.....
C
Q
C
Q
U
C 2
2
C
1
= = = = , jer je kod redne veze kondenzatora isto optereenje ( Q
C
= Q
2C
)
| |
| |. V 4
E 9
4
U 2 U
V 2 E
9
2
U U 3 U U E
3
2
U
U 2 U 2
C 2
Q
C
Q
U
U
2 1
2 2 2 1 R
2 1
2
1
= = =
= = = + = =
= = =

U
C C
+
o o
Q Q
Pre unoenja dielektrika:
| | | | nC 2 10 20 100 C U Q pF 20
C C
C C
C
12
e e
= = = =
+
=

o o
C
1
C
U +
Q' Q'
Posle unoenja dielektrika:
| |
( )
| | pF 30
4
40 3
1
C
1 C
C
C C
C C
C C
C C
' C
pF 120 40 3 C
d
S
C
r
r
r
2
r
r
r
1
1
e
r r o 1
=
=
+ c
c
=
+ c
c
=
+ c
c
=
+
=
= = c = c c =

271


8.1. ----- 90 mJ.

8.2. ----- a) C = c
o
S/d = 10,624810
12
F = 10,6248 pF;
U = Q/C = 150,5910
3
V = 150,59 KV; W = QU/2 = 120,7610
3
J = 120,76 mJ.
b) C' = c
o
c
r
S/d = 510,624810
12
= 53,12410
12
F = 53,124 pF;
U = Q/C' = 30,118210
3
V = 30,1182 KV; W = QU/2 = 24,09510
3
J = 24,095 mJ.

8.3. ----- W = QU/2 Q = 2W/U = 212510
3
/2,510
3
= 10010
6
C = 100 C;
C = Q/U = 0,0410
6
F = 0,04 F = 40 nF; C : C
1
= cS/d : cS/d
1
= d
1
: d;
a) C : C
1
= d
1
: d = d/3 : d = 1/3 C
1
= 3C = 30,0410
6
= 0,1210
6
F = 0,12 F = 120 nF;
b) U
1
= Q/C
1
= 10010
6
/0,1210
6
= 833,33 V;
c) W
1
= QU
1
/2 = 41,6710
3
J = 41,67 mJ.
Promena energije iznosi: AW = W
1
= W = 83,33 mJ. Dakle, energija je opala za 83,33 mJ.

8.4. ----- U = Q/C = 20 V; U
1
= Q/C
1
= 30 V; W = QU/2 = 1,210
3
J; W
1
= QU
1
/2 = 1,810
3
J = 1,8 mJ.
Promena energije je: AW = W
1
W = 0,610
3
J = 0,6 mJ.
Poto je energija kondenzatora porasla neka spoljanja sila je morala izvriti odreenu radnju ( A = 0,6 mJ )
na osnovu koje je pribliilo ploe kondenzatora na d/3.

8.5. ----- U = Q/C = 200 V;
a) W = QU/2 = 40010
6
J = 400 J;
b) C' = cS/d' = cS/2d = C/2 = 0,01 F. Koliina naelektrisanja je ostala ista, pa sledi: U' = Q/C' = 400 V;
c) W' = QU'/2 = 80010
6
J = 800 J;
d) AW = W' W = 40010
6
J = 400 J.

8.6. ----- C
1
= c
o
S/d
1
= 424,99210
12
F = 424,992 pF; Q
1
= U
1
C
1
= 849,98410
9
C = 849,984 nC;
Nakon udvostruenog rastojanja kapacitet iznosi: C
2
= c
o
S/2d = C
1
/2 = 212,49610
12
F = 212,496 pF;
Sada je napon na C
2
: U
2
= Q/C
2
= 4 000 V = 4 KV ( koliina naelektrisanja je u oba sluaja ista );
Jaina polja kod C
2
iznosi: E
2
= U
2
/d
2
= 4 000/2510
3
= 410
5
V/m = 0,4 KV/mm;
Energija kondenzatora C
2
je: W
2
= U
2
Q/2 = 1 67010
6
J = 1,6710
3
J = 1,67 mJ.

8.7. ----- C = c
o
c
r
S/d = 0,210
6
F = 0,2 F; C
o
= c
o
S/d = C/c
r
= 0,210
6
/5 = 0,0410
6
F = 0,04 F.
Kako je koliina naelektrisanja ostala ista, sledi: Q = UC = U
o
C
o
U
o
= UC/C
o
= Uc
r
= 5005 = 2 500 V;
W
o
= QU
o
/2 = U
o
2
C/2 = 12510
3
J = 125 mJ.

8.8. ----- Q
1
= U
1
C
1
= 810
9
C = 8 nC; W
1
= Q
1
U
1
/2 = 16010
9
J = 160 nJ;
Unoenjem materijalnog dielektrika kapacitet iznosi: C
2
= c
o
c
r
S/d = c
r
C
1
= 800 pF;
Poto je napon ostao nepromenjen, U
1
= U
2
= U = 40 V Q
2
= U
2
C
2
= 3210
9
C = 32 nC;
W
2
= Q
2
U
2
/2 = 64010
9
J = 640 nJ.

8.9. ----- a) C
e
= C/5 = 4 F; W = QU/2 = U
2
C
e
/2 = 115,210
3
J = 115,2 mJ;
b) C
e
' = 5C = 100 F; W' = U
2
C
e
'/2 = = 2,88 J.

8.10. ----- W
1
: W
2
= U
1
2
C
1
/2 : U
2
2
C
2
/2 = U
1
2
C
1
: U
2
2
C
2
= 8 U
1
2
C
1
= 8U
2
2
C
2
(U
1
/U
2
)
2
= 8C
2
/C
1

8C
2
/C
1
= 2
2
C
2
/C
1
= 4/8 C
1
= 2C
2
= 210 F = 20 F.
Q = Q
1
= U
1
C
1
= Q
23
= U
23
( C
2
+ C
3
) . Kako je U
23
= U
2
= U
3
U
1
: U
2
= Q
1
/C
1
: Q
23
/ ( C
2
+ C
3
) = 2
( C
2
+ C
3
) : C
1
= 2 C
2
+ C
3
= 2C
1
C
3
= 2C
1
C
2
= 220 10 = 30 F.

272


8.11. ----- W = QU/2 = Q
2
/2C; W' = Q
2
/2C'; W' : W = = Q
2
/2C' : Q
2
/2C = C : C' ;
C : C' = cS/d : cS/d' = d' : d; W' : W = d' : d = 2 W' = 2W.
Energija kondenzatora se povea za dva puta.
( NAPOMENA! Poveanjem rastojanja izmeu ploa kondenzatora uz stalnu koliinu naelektrisanja, tj stalnu
jainu polja: E = Q/c
o
S ,

napon srazmerno raste, jer je U = Ed ).

8.12. -----
a) Q = UC = 10 mC. Kako je kod paralelne veze ( napon iskljuen i vezan C
2
) C
e
= C
1
+ C
2
= 80 F.
Sada je napon na kondenzatorima: U' = Q/C
e
= 125 V.
b) Pre vezivanja C
2
: W
1
= QU/2 = 1 J; nakon vezivanja C
2
: W
2
= QU'/2 = 0,625 J.

8.13. ----- Energija sa kojom raspoloe kondenzator iznosi: W = QU/2 = 4,5 J. Sva ova energija se u vidu
toplote utroi na proboj kondenzatora. To znai da je tokom proboja energija kondenzatora sa 4,5 J pala na 0.

8.14. ----- C
1
= 20 nF; C
2
= 40 nF ( videti zadatak 8.10. ).

8.15. ----- C = c
o
c
r
S/d = 70,83210
12
F = 70,832 pF.
Energija kondenzatora je: W = QU/2 = U
2
C/2 = 8,8510
6
J = 8,85 J. Prilikom proboja ova energija se sva
pretvori u toplotnu energiju ( varnica ).

8.16. ----- W = U
2
C/2 = 0,910
6
J = 0,6 J.

8.17. -----

Ukupna koliina naelektrisanja je. Q' = Q
1
Q
2
= 17510
6
C = 175 C ( Q
1
i Q
2
su suprotnih smerova ).
Napon na kondenzatorima nakon spajanja neuzemljenih ploa je: U
1
' = U
2
' = U' = Q'/C
e
' = 70 V.
Ukupna energija sada iznosi: W' = Q'U'/2 = 6,12510
3
J = 6,125 mJ.
Razlika izmeu energija kondenzatora na poetku ( pre spajanja neuzemljenih ploa ) i na kraju predstavlja
koliinu toplote koja se oslobodi prilikom spajanja neuzemljenih ploa ( gornjih ) kondenzatora. Ona je
jednaka: W
J
= W W' = 10,625 6,125 = 4,5 mJ.

8.18. ----- a) Q
1
= UC
1
= 12010
6
C = 120 C. Kako je Q
1
ukupna koliina naelektrisanja i kod paralelne
veze, sledi: U' = Q'/C
e
' = Q
1
/ ( C
1
+ C
2
) = 12010
6
/ ( 2 + 4 )10
6
= 20 V.
b) W
1
= Q
1
'U1'/2 = U
1
'
2
C
1
/2 = 40010
6
J = 0,4 mJ; W
2
' = U
2
'
2
C
2
/2 = 80010
6
J = 0,8 mJ.

8.19. ----- C
e
= Q/Q = Q
1
/U = 6010
6
/20 = 310
6
F = 3 F;
C
e
= C
1
( C
2
+ C
3
) / ( C
1
+ C
2
+ C
3
) = 3 C
1
( C
2
+ C
3
) = 3 ( C
1
+ C
2
+ C
3

6 ( 2 + C
3
) = 3( 6 + 2 + C
3
) C
3
= 410
6
F = 4 F;
U
1
= Q
1
/C
1
= 10 V; U
23
= U U
1
= 10 V; Q
2
= U
2
C
2
= 2010
6
C = 20 C; Q
3
= U
3
C
3
= 4010
6
C = 40 C;
Energije iznose: W
1
= Q
1
U
1
/2 = 30010
6
J = 300 J; W
2
= Q
2
U
2
/2 = 10010
6
J = 100 J;
W
3
= Q
3
U
3
/2 = 20010
6
J = 200 J.
Ukupna energija iznosi: W = W
1
+ W
2
+ W
3
= 600 J ( ili: W = QU/2 , to se ostavlja itaocu da proveri ).

Pre spajanja gornjih ploa energija svakog od kondenzatora je iznosila:
W
1o
= Q
1
U
1
/2 = U
1
2
C
1
= 100
2
210
6
= 10
2
J = 10 mJ;
W
2o
= Q
2
U
2
/2 = U
2
2
C
2
= 50
2
0,510
6
/2 = 62510
6
J = 0,625 mJ;
Ukupna energija je jednaka zbiru energija svih kondenzatora, bez obzira
na vezu i kojeg su smera naelektrisanja, pa je :
W
o
= W
1o
+ W
2o
= 10,625 mJ.
Koliine naelektrisanja su iznosile ( pre spajanja neuzemljenih ploa ):
Q
1
= U
1
C
1
= 20010
6
C = 200 C; Q
2
= U
2
C
2
= 2510
6
C = 25 C.
Nakon spajanja gornjih ploa ( neuzemljenih ), kondenzatori su
paralelno vezani, pa je: C
e
' = C
1
+ C
2
C
e
' = 2,510
6
F = 2,5 F.

Q
1

Q
2

+
+
o o
V
1
V
2

+
273


8.20.----- C = c
o
c
r
S/d = c
r
C
o
C
o
= C/c
r
= 0,210
6
/5 = 0,0410
6
F = 0,04 F. Kapacitet kondenzatora bez
materijalnog dielektrika iznosi C
o
= 0,04 F. Pribliivanjem ploa kondenzatora na udaljenost d' = d/3
kapacitet se menja i on sada iznosi: C
o
' = c
o
S/d' = c
o
S / (d/3) = 3c
o
S/d = 30,0410
6
= 0,1210
6
F = 0,12 F.
Energija kondenzatora na poetku je iznosila: W = U
2
C/2 = 2510
3
J = 25 mJ,
a na kraju: W' = Q'U'/2.
Koliina naelektrisanja, koja ostaje ista ( sa dielektrikom i bez njega ) jednaka je: Q = UC
Q = Q' = 500 0,210
6
= 10010
6
C = 100 C.
Napon nakon izvlaenja dielektrika i primicanja ploa iznosi: U' = Q'/C' = 10010
6
/0,1210
6
= 833,33 V.
Energija kondenzatora, na kraju, je jednaka: W ' = Q'U' = 10010
6
833,33 = 41,66710
3
J = 41,667 mJ.
Promena energije iznosi: AW = W' W = 16,667. Kako je krajnja energija vea od poetne, sledi da je neka
sila spolja izvrila odreeni rad ( energiju ) na osnovu koje je izvreno pomeranje ploe . To poveanje energije
u stvari je rad koji se utroi da bi se te ploe pribliile na rastojanje d/3.

8.21. ----- Pre uvlaenja dielektrika koliina naelektrisanja je iznosila: Q = UC = 80010
6
C = 800 C, a
energija kondenzatora : W = QU/2 = 16010
3
J = 160 mJ.
Posle uvlaenja dielektrika povea se kapacitet, i on iznosi: C' = c
o
c
r
S/d = c
r
C
o
= 4210
6
= 810
6
F = 8 F.
Kako je napon ostao isti, koliina naelektrisanja se povea i sada iznosi: Q' = UC' = 3 20010
6
C = 3 200 C.
Nakon uvlaenja dielektrika energija kondenzatora je: W' = Q'U/2 = 64010
3
J = 640 mJ.

8.22. ----- Na poetku: C = c
o
S/d = 867,710
12
F = 867,7 pF; W = U
2
C/2 = 10,8510
3
J = 10,85 mJ;
E = U/d = 10
6
V/m = 1 KV/mm.
Na kraju: C' = c
o
S/d' = c
o
S/2d; jer je d' =2d C' = C/2 = 433,8510
6
F = 433,85 F;
W' = U
2
C'/2 = W
1
/2 = 5,42510
3
J = 5,425 mJ; E' = U/d' = U/2d = E/2 = 0,510
6
V/m = 0,5 KV/mm.

8.23. ----- U
m
= E
m
d = 1010
6
0,0810
3
= 800 V; C = c
o
c
r
S/d c
r
= Cd / c
o
S = 2,26.

8.24. ----- E
m
= U
m
/d d = U
m
/E
m
= 0,1 mm; C = ( n 1 )c
o
c
r
S/d = 38,85410
12
64,810
4
/0,110
3

C = 764,9910
12
F = 764,99 pF.

8.25. ----- U
m
= E
m
d = 12010
3
V = 120 KV.

8.26. ----- Vezivanjem C
3
paralelno na C
2
ekvivalentna kapacitivnost iznosi:
C
e
' = C
1
( C
2
+ C
3
) / ( C
1
+ C
2
+ C
3
) = 3( 4 + 5 ) / ( 3 + 4 + 5 ) = 2,25 nF.
Ukupna koliina naelektrisanja iznosi: Q' = UC
e
' = 2,710
6
C = 2,7 C. Napon na kondenzatoru C
1
sada
iznosi: U
1
' = Q'/C
1
= 900 V. Ovaj napon ( U
1
' = 900 V ) je proizveo proboj kondenzatora C
1
.

8.27. ----- Da nema fabrike greke dizvoljeni napon bi iznosio: U
d
= E
m
d = 5010
5
0,310
3
= 1 500 V.
Zbog navedene greke ( manje rastojanje ) napon na papiru iznosi: U
p
' = E
m
d
p
' = 5010
5
0,2510
3
= 1 250 V.
Zbog dveju sredina ( papir i vazduh ) koje su sloene redno, imamo dve jaine elektrinog polja, i to:
za vazduh: E
mo
= Q/c
o
S; i papir: E
mp
' = Q/c
o
c
r
S ( zbog redne veze koliina naelektrisanja je jednaka ).
Delei navedena dva polja, sledi: E
mo
: E
mp
' = c
r
E
mp
' = E
mo
/ c
r
= 310
6
/4 = 0,7510
6
V/m.
Sada je napon na papiru ( sa grekom ) U
p
' = E
mp
'd
p
' = 0,7510
6
0,2510
3
= 187,5 V.
Napon na vazdunom delu kondenzatora iznosi: U
o
' = E
mo
d
o
= 310
6
0,0510
3
= 150 V.
Ukupni napon, koji se sme prikljuiti na ovakav kondenzator iznosi:
U
d
' = U
p
' + U
o
' = 337,5 V.
Da se izvui zakljuak da je napon vazdunom delu kondenzatora U
o
' taj koji uslovljava ukupni napon. Napon
U
o
' ne sme biti vei od 150 V, jer bi se vazduni deo kondenzatora probio ( javlja se varnienje ), to nije sluaj
sa naponom U
p
'.

8.28. ----- a) U
m
= E
m
d = 3010
3
V = 30 KV; k = U
m
/U
d
U
d
= U
m
/3 = 1010
3
V = 10 KV;
b) W = U
2
C/2 = ( 1010
3
)
2
510
6
/ 2 = 250 J;
c) W
m
= U
m
2
C/2 = ( 3010
3
)
2
510
6
/ 2 = 2 250 J; W
m
: W = 2 250 : 250 = 9.

274


8.29. ----- W = U
2
C/2 = 1,6 J.

8.30. ----- W = U
2
C / 2 C = 2W/U
2
= 2100 / 800
2
= 31310
6
F = 313 F.

8.31. -----

Rad koji se utroi da bi se ploe nale na rastojanju d
2
( d
2
= 3d
1
) je jednak razlici izmeu krajnje i poetne
energije kondenzatora. Njega obavlja neka spoljanja sila, i jednak je:
A = W
2
W
1
= 138,35310
6
J = 138,353 J.

8.32. ----- Gustina energije je : w = W/V = cE
2
/2 ( vidi gustinu energije )
w = 8,85410
12
( 310
6
)
2
/ 2 = 39,843 J/m
3
.
Kako je gustine hemijske energije date smee w
S
= 0,5 J/cm
3
= 0,5 J / (10
2
)
3
m
3
= 0,510
6
J/m
3
.
w
S
/ w = 12 550. Dakle gustina energija date smee je za 12 550 puta vea od maksimalne gustine energije koju
moe da sadri vazduh.

8.33. ----- E = Q/c
o
S Q = Ec
o
S = 265,6210
C = 265,62 nC;
Sila izmeu ploa kondenzatora iznosi: F = Q
2
/ 2c
o
S = ( 265,6210
9
)
2
/ 2 8,85410
12
10010
4
= 0,39843 N.
Ova sila je privlana jer su ploe raznoimeno naelektrisane.

8.34. ----- E = U / d = 7510
3
V/m; E = Q / c
o
S Q = Ec
o
S = 3,320310
9
C = 3,3203 nC;
F = Q
2
/ 2c
o
S = 1,24510
4
N.

8.35. ----- Izvreni rad se moe odrediti na dva naina: 1. razlikom energija; 2. Kulonovom silom ( A = Fs ).
Poto je E = Q / c
o
S = o / S o = Q / S Q = oS = | 210
15
/ ( 10
2
)
2
|2 00010
4
= 410
12
C = 4 pC;
F = Q
2
/ 2c
o
S = ( 410
12
)
2
/ 28,85410
12
2 00010
4
= 4,51810
12
N = 4,518 pN,
Sila F pri pomeranju jedne ploe na putu Ad ( duina ) utroi rad, koji iznosi::
A = FAd = 4,51810
12
0,510
3
= 2,25910
15
J.

8.36. ----- E
d
= U
m
/ d = 4010
6
V/m = 40 KV/mm.

8.37. ----- d = U
m
/ E
d
= 1,2 mm.

8.38. ----- w
m
= cE
m
2
/2 = 8,85410
12
8(15010
6
)
2
/2 = 8,8544150
2
= 796,8610
3
J/m
3
= 796,86 kJ/m
3
.

8.39. ----- E = E
m
/ k = 2510
6
/5 = 510
6
V/m; w = cE
2
/ 2 = c
o
c
r
E
2
/ 2 = 774,725 J/m
3
.

8.40. ----- W = QU / 2 = 100 J; P = W / t = 100 / 10
3
= 100 000 W = 100 KW.

8.41. ----- W = QU / 2 = Q
2
/ 2C = 4 J; P = W / t = 4 / 0,1 = 40 W.

S' = 5050 cm
2
= 2510
2
cm
2
= 2510
2
m
2
= 0,25 m
2
.
Na poetku kapacitet kondenzatora je iznosio:
C
1
= c
o
S/d
1
= 2,213510
9
F.
Koliina naelektrisanja je: Q = UC
1
= 553,37510
9
C = 553,375
nC. Ova koliina naelektrisanja je ista i kada se napon iskljui a
ploe kondenzatora udalje na d
2
. U ovom sluaju kapacitet iznosi:
C
2
= c
o
S/d
2
= c
o
S/3d = C
1
/3 C
2
= 0,737810
9
F.
Na samom poetku energija kondenzatora je bila:
W
1
= QU
1
/2 = 69,17210
6
J; a na kraju:
W
2
= QU
2
/2 = Q
2
/2C = 207,52510
6
J.
d
2

d
1

275


8.42. ----- C
2
= C
3
= 4C U
2
= U
3
=
2
U
; ( U = U
2
+ U
3
); U
1
= U.

C U
2
1
W W W
C U
2
1
C 4
2
U
2
1
C U
2
1
U Q
2
1
W
; C U
2
1
C 4
2
U
2
1
C U
2
1
U Q
2
1
W
C U
2
1
C U
2
1
U Q
2
1
W
2
3 2 1
2
2
3
2
3 3 3 3
2
2
2
2
2 2 2 2
2
1
2
1 1 1 1
= = =
= |
.
|
\
|
= = =
= |
.
|
\
|
= = =
= = =

ODGOVOR: Energija na svim kondenzatorima je jednaka.

276


277


R E E N J A :
- E L E K T R O K I N E T I K A -

1.1.1.----- 1 800 C; 1.1.2. ----- 3 h; 1.1.3. ----- 1610
4
A/m
2
; 1.1.4. ----- 75 h;

1.1.5. a) Q = It = 5 C; Q = nq
e
n = Q/q
e
= 5/1,610
19
= 3,12510
19
elektrona.
b) v = J/NQ = J/Nq
e
= I/SNq
e
= 5/2,510
2
8,510
22
1,610
19
= 5/340 = 0,0147 |cm/s|.

1.1.6.----- a) 144 C; b) 1,41510
4
KA/m
2
.

1.1.7. I'= 1,03 I ; J = I/S; J' = I'/S' J'/J = (I'/S')/(I/S), Kako je J = J' I'/S' = I/S S' = I'S/I
S' = 1,03I/S = 1,03S. Presek treba da se povea za 1,03 puta, tj za 3%.

1.1.8. ----- Q = It/2 = 310/2 = 15 C. Pogledaj zadatak 1.1.15.

1.1.9. ----- 5 A/mm
2
; 3,125 A/mm
2
; 2 A/mm
2
; 1.1.10. ----- 9,6 A/mm
2
; 1.1.11. ----- 3 A;

1.1.12. ----- 375 s; 1.1.13. ----- N = It/q n = N/t = I/q = 6,2510
19
elektrona/s.

1.1.14. ----- N = 187510
17
;

1.1.15. -----

1.1.16. ----- S = (d/2)
2
t = 3,14 mm
2
= 3,1410
2
cm
2
, v = I/SNq
e

v = 2 |A| / 3,1410
2
|cm
2
|8,510
22
|cm
3
| 1,610
19
|As| = 0,0047 |cm/s| = 4,710
3
|cm/s|.

1.1.17. ----- v = 1,1610
4
m/s.

1.1.18. ----- v = J/NQ J = vNQ = vNq
e
= 310
4
|ms
1
|8,510
28
|m
3
|1,610
19
|As| = 40,810
5
|A/m
2
|.

1.1.19. ----- J = vNQ v = J/NQ = 2,210
4
|m/s| I = JS = 2,36 |A|.

1.1.20. ----- J = I / S = I / a
2
t = 5,0910
6
|A/m
2
|.

1.1.21. ----- Vektor gustine elektrine struje u dielektriku je konstantan, a intezitet ovoga vektora iznosi:
J = I / S = 1,6710
4
A/m
2
. Linije vektora gustine elektrine struje su normalne na ploe ( elektrode )
kondenzatora ( jer su to i linije elektrinog polja ).

1.1.22. ----- v = J/NQ J = vNQ = 1,2|ms
1
|10
6
|m
3
| 10
16
|As| = 1,210
10
|Am
2
| ,
I = JS = 1,210
10
|Am
2
|110
4
|m
2
| = 1,210
14
|A| .

1.1.23. ----- N = 6,2510
18
elektrona.
Pri stalnoj struji I koliina naelektrisanja iznosi : Q = It. Kada
bi ta struja bila konstantno 3 A koliina naelektrisanja bi iznosila
310 = 30 C ( povrina pravougaonika ABCD ). Kako se struja
menja linearno po pravcu AC ( od 0 do 3A), ukupna koliina
naelektrisanja jednaka je povrini trougla ABC, koja je jednaka
polovini povrine pravougaonika ABCD . To je ista koliina
naelektrisanja koju bi istvarila struja od 1,5 A ( srednja vrednost )
u vremenu 10 s. Dakle, koliina naelektrisanja ( povrina
irafiranog trougla ) iznosi: Q = It/2 = 310/2 = 15 C.
t |s|
- -
3
-
D
- C
A 10
B
I |A|
278


1.2.1. ----- 1 800 C; 1.2.2. ----- 500 V; 1.2.3. ----- 210 V; 1.2.4. ----- 6 V; 1.2.5. ----- 833,33 C;

1.2.6. ----- 1,7 V; 1.2.7. ----- E = W/Q = 7,5 V; 1.2.8. ----- 50 C; 1.2.9. ----- 0,05 V/m;

1.2.10. ----- 0,37 mV/m; 1.2.11. ----- 38,7 10
6
V/cm;

1.2.12. ----- a) F = Eq
e
= m
e
a a = F/m
e
= Eq
e
/m
e
= (U/l) (q
e
/m
e
) = 11,610
19
/9,110
31

a = 0,175810
12
m/s
2
;
b) l = at
2
/ 2 t
2
= 2l / a = 11,37710
12
t = 3,37310
6
s ,
Elektron dobija ubrzanje trenutno.

1.2.13. ----- a) E = U/d = 400 V/m;
b) F = Eq
e
= 4001,610
19
= 0,6410
16
N;
c) F = m
e
a a = F/m
e
= 0,6410
16
/9,1110
31
= 0,710
14
m/s
2

e) v
1
= 0; Uq
e
= m
e
v
2
2
/2 v
2
2
= 2q
e
U/m
e
= 21,610
19
20/9,1110
31
= 7,0310
12

v
2
= 2,6510
6
m/s;
d) v
2
= at t = v
2
/a = 2,6510
6
/0,710
14
= 3,7910
8
s;
f) W = m
e
v
2
2
/2 = 9,1110
31
7,0310
12
/2 = 32,02 J

1.3.1. ----- 0,1458 O; 1.3.2. ----- 15,96 mm
2
; 1.3.3. ----- 320 O;

1.3.4. ----- R = l/S = 1/G S = Gl = 0,19251000,13 = 2,5025 mm
2
= r
2
t r
2
= S/t
r
2
= 2,5025/3,14 = 0,797 r = 0,893 mm d = 2r = 20,893 = 1,785 mm;

1.3.5. ----- 0,3626 O; 1.3.6. ----- 0,7 O, 1,428 S; 1.3.7. ----- 255 O; 1.3.8. ----- 2,5 km;

1.3.9. ----- 9,65 mm
2
; 1.3.10. ----- 0,0284 Omm
2
/m, dakle, radi se o aluminijumu;

1.3.11. ----- l
kon
= 25 m; l
hrom
= 11,36 m; l
cek
= 8,92 m; 1.3.12. ----- 0,14610
3
O;

1.3.13. ----- S = d
2
t/4 = 0,5
2
3,14/4 = 0,196 mm
2
,
l = Ndt = 1004,910
2
3,14 = 15,386 m;
R = l/S = 1,4515,386/0,196 = 113,825 O;

1.3.14. -----

S = ( d
2
+ 2d' )
2
t / 4 d
2
2
t / 4 = 1962,5 1256 = 706,5 mm
2
,
R = l/S = 0,017530 / 706,5 = 0,000743 O = 74310
6
O;
d'
d
2

279


1.3.15. -----

Povrina S' iznosi : S' = d'
2
t / 4 d'
2
= 4S' / t = 0,581 d' = 0,762 mm r' = d'/2 = 0,381 mm.
Konana reenja su: l' = 2,192 m; S' = 0,456 mm
2
; d' = 0,762 mm; r' = 0,381 mm.

1.3.16. ----- 11 O;

1.3.17. ----R
1
= R
2

1
l
1
/S
1
=
2
l
2
/S
2
l
2
/l
1
=
1
S
2
/
2
S
1
=
1
(d
2
/2)
2
t /
2
(d
1
/2)
2
t =
1
d
2
2
/
2
d
1
2
= 1;

1.3.18. ---
1
l
1
/S
1
=
2
l
2
/S
2
l
1
=
2
S
1
l
2
/
1
S
2
=
2
l
2
d
1
2
/
1
d
2
2
= 0,0175100,5
2
/ 0,50,1
2
= 7,85 m;

1.3.19. --- l' = 3l = 300 m, R = l'/S' = nl / S'. Kako je zapremina ista , sledi: V = S'l' = Sl
S' = Sl/l' = 1000,1/300 = 0,1/3 R = 0,5300 / (0,1/3) = 4 500 O = 4,5 KO;

1.3.20. --- a) R
1
= l
1
/S
1
= 0,481/1
2
t = 0,153 O,
b) R
2
= l
2
/S
2
, Kako je zapremina ista, sledi: S
2
l
2
= S
1
l
1
l
2
= S
1
l
1
/S
2
= 1
2
t/0,04
2
t
l
2
= 625 m, pa je R
2
= 0,48625/0,04
2
t = 59 713,38 O,
c) l
2
= 625 m, to je ve izraunato pod b);

1.3.21. ----- S = S
1
S
2
= d
1
2
t/4 d
2
2
t/4 = 176,625 94,985 = 81,64 mm
2

R = l/S = 0,0173/81,64 = 0,000625 O = 62510
6
O;

1.3.22. ----- R
1
= 6,410
6
O, R
2
= 2,510
6
O, R
3
= 0,410
6
O;

1.3.23. ----- R ~ l / S ~ l / (S
1
+ S
2
)/2 ~ 2c / (a + b)d;

1.3.24. ----- R = l/S ~ c / |(d
2
+ b
2
)t/2| ~ 2c / ( d
2
+ b
2
)t;

1.3.25. -----
k
= 0,49 Omm
2
/m ( iz tabele ),
R = l/S l = RS/l = 400,05
2
t / 0,49 = 0,641 m = 641 mm,
Kako je obim jednog navojka jednak Dt = 15,7 mm, ukupni broj navojaka je:
N = l / Dt = 641 / 15,7 = 41 navojak.
Ukupna duina kalema iznosi: l
k
= ( d + 0,025 )N = = ( 0,025 + 0,1 )41 = 5,125 mm.
Duina jezgra mora biti vea od duine kalema ( l
j
> 5,125 mm ), kako bi se kalem mogao namotati
( smestiti na jezgru ). Pored kalema, na jezgru mora ostati izvesni prostor kako bi se moglo izvesti prikljuenje
na sam kalem ( tzv. prikljuci izvodi ).

1.3.26. ----- d
1
/d
2
=
2
1
;

R = l/S = a / aa = / a = Ra = 0,20810
4
110
2

= 0,20810
6
Om = 0,208 Omm
2
/m ( Napomena! l je u m a S u m
2
),
R' = l'/S' l'/S' = R'/ = 1|O| / 0,20810
6
|Om| = 4,80710
6
m
1
;
l' = 4,80710
6
|m
1
|S |m
2
| ; V = S'l' = ( 10
2
m )
3
= 10
6
m
3

S'( 4,80710
6
S' ) = 10
6
m
3
S'
2
= 10
6
/ 4,80710
6
= 0,20810
12

S' = 0,45610
6
|m
2
| = 0,456 |mm
2
|;
l' = 4,80710
6
S' = 4,80710
6
0,45610
6
= 2,192 m;
a

a
a
280


2.1. ----- 62,76 O; 2.2. ----- ( 1 455 C + 15 C ) = 1 470 C; 2.3. ----- R
20
= 4,22 O, R
50
= 4,73 O,
R
(20)
= 3,54 O; 2.4. ----- Au = 60 C, u
1
= 80 C; 2.5. ----- 3 260 m; 2.6. ----- 79,4 O;

2.7. ----- 0,03136 Omm
2
/m; 2.8. ----- 0,48 O; 2.9. ----- = 0,68 Omm
2
/m ( ~ 12
o
);

2.10. ----- 12,096 O; 2.11. ----- R
1
= 238,85 O, R = 191,08 O; 2.12. ----- Au = 75 C;

2.13. ----- u
2
= 55,7 C; 2.14. ----- u
2
= 57,5 C; 2.15. ----- 78 O; 2.16. ----- 13,97 O, 17,16 O;

2.17. ----- 75,1 C; 2.18. ----- 52,88 O; 2.19. ----- 0.101 1/C, 0,379 S/cm;

2.20. ----- R = R
01
( 1 + o
1
Au ) = R
02
( 1 + o
2
Au ) 5( 1 + 0,001Au ) = 4( 1 + 0,0039Au )
Au = 94,34 C Au = u u
o
u = Au + u
o
= 94,34 + 20 = 114,34 C
R = R
01
( 1 + oAu ) = 5( 1 + 0,00194,34 ) = 5,47 O;

2.21. ----- R
2
= R
1
( 1 + oAu ) o =
u A
1
R
1
R
2
R
= ( 32,4 25 ) / 25(90 15) = 0,0039 1/C,
R
o
= R
1
| 1 + o( u
o
u
1
)| = 25| 1 + 0,0039(15)| = 23,54 O;

2.22. ----- R = R
o
| 1 + o ( u u
o
) = R
o
( 1 + ou ), jer je u
o
= 0 C,
2R
o
= R
o
( 1 + ou
o
) 2 = 1 + ou ou = 1 u = 208,33 C;

2.23. ----- R
2
= R
1
| 1 + o( u
2
u
1
)| o = ( R
2
R
1
) / R
1
( u
2
u
1
) = 0,005 1/C,
R
3
= R
1
| 1 + o ( u
3
u
1
) u
3
u
1
= ( R
3
R
1
) / oR
1
= 400 u
3
= 400 + u
1
= 400 C;

2.24. ----- R
o
= R / ( 1 + oAu ) = 10,62 O, R
o
= l/S l = R
o
S/ = 132,5 m;

2.25. ----- 0,004 1/C;

2.26. -----

Oito je, na osnovu dijagrama, da temperaturni koeficijent nije konstantan, jer dijagram nije u jednom pravcu.
- Za temperaturnu razliku: 30 15 = 15C AR = 20,9 19,6 = 1,3 O. To znai da je po 1C ta promena
1,3/15 = 0,0867 O.
Na isti nain se odredi promena otpora za preostale promene temperatura, pa se dobije:
- za temperaturnu promenu od 30C na 40C AR = (21,6 20,9) / 10 = 0,07 O.
-od 40C do 60C AR = ( 23,1 21,6)/20 = 0,075O.
I konano od 60C do 75C otpor se promeni za AR = (24,4 23,1 ) / 15 = 0,0867 O
23
21
19
18
-
-
-
-
-
10 80 60 40 20 70 50 30 u |C|
20
22
24
R |O|
R = f ( u)
0
281


Na osnovu navedenog vidimo da je najvea promena otpora po 1 C u temperaturnom opsegu od 15 do 30 C,
kao i od 60 do 75 C ( 0,0867 ), pa je u ovom opsegu i najvei temperaturni koeficijent ( nagib pravca najvei ).
Najmanji temperaturni koeficijent je u temperaturnom opsegu od 30 do 40 C , jer je tu promena otpora po 1 C
najmanja ( 0,07 ), samim tim i nagib pravca najmanji .

2.27. -----
1
=
o
|1+o(u
1
u )|,
2
=
o
|1+o(u
2
u
o
)|
1
/
2
= |1+o(u
1
u
o
)| / |1+o(u
2
u
o
)|
Uzimajui za u
o
sobnu temperaturu ( 20 C ) sledi :
1
/
2
= 1,984;

2.28. ----- Povea se za 20 %;

2.29. ----- R
1
= R
o
|1+o( u
1
u
o
)| 50 = R
o
( 1+o15 ),
R
2
= R
o
|1+o(u
2
u
o
)| 58 = R
0
(1+ o55 ),
Reenjem ovih dveju jednaina sa dve nepoznate ( R
o
i o ) sledi reenje: o = 0,0043 1/C;

2.30. ----- R = R
1o
( 1+ o
1
Au ) + R
2o
( 1+ o
2
Au ), o
1
= o
Cu
, a o
2
= o
u

Da bi ukupni otpor ostao konstantan ( 250 O ), tada se uticaj temperature kompenzira ( ponitava ). To
znai da se istovremeno bakarnom otporniku porastom temperature otpor poveava, a ugljenom otporniku otpor
smanjuje. Ove promene su jednake, pa sledi:
R
1o
o
1
Au + R
2o
o
2
Au = 0 R = R
1o
+ R
2o
= 250 O;
R
1o
o
1
= R
2o
o
2
0.00427R
1o
= 0,0008R
2o
R
20
= 5,3375R
1o
R
1o
+ 5,3375R
20
= 250
Konana reenja su R
10
= R
Cuo
= 39,45 O i R
2o
= R
uo
= 210,55 O;

282


3.1.1. ----- 12 V; 3.1.2. ----- 77,59 m; 3.1.3. ----- 210
2
S; 3.1.4. ----- 10 A; 3.1.5. ----- 3 A;

3.1.6.----- 40 V;

3.1.7. ----- R = U/I = U
1
/I
1
= (U + AU)/(I + AI) = (U + RAI)/(I + AI),
AU = RAI AI = AU/R = 30/10 = 3 A, I
1
= I + AI I = I
1
AI = 13 3 = 10 A,
U = IR = 1010 = 100 V;

3.1.8. ----- R
1
= U/I
1
= 142,7/8,62 = 16,55 A,
R
1
= R
o
|1+o(u
1
u
o
)| R
o
= 14,27 O, I
o
= U/R
o
= 142,7 /14,27 = 10 A;

3.1.9. ----- R
o
= U/I = 100/10 = 10 O, R
1
= U/I
1
= 100/9,2 = 10,87 O,
R
1
= R
o
|1 + o(u
1
u
o
)| Au = u
1
u
o
= 22,31 C u
1
= 22,31 + u
o
= 42,31 C;

3.1.10. ----- Obim jednog navojka iznosi l
o
= Dt = 8t. Ukupna duina kalema je jednaka l = Nl
o

l = 5008t = 4000t cm = 40t m, Kako je povrina S
o
= d
2
t/4 = 0,2
2
t/4 = 10
2
t mm
2

R
o
=
o
l/S = 0,017540t/0,01t = 70 O,
R
1
= R
o
|1+o(u
1
u
o
)| = 70|1+0,0037(60 40)| = 80,36 O
I = U/R = 12,06/80,36 = 0,15 A = 150 mA;

3.1.11. ----- 21 V; 3.1.12. ----- 213 V;

3.1.13. ----- R
p
= U
p
/I = 2,8/20 = 0,14 O , R
p
= l/S S = l/R
p
= 0,0175200 / 0,14 = 35 mm
2
;

3.1.14. ----- S = 15,4 mm
2
, a kako je standard 16 mm
2
uzima se presek S
Cu
= 16 mm
2
.

3.1.15. ----- U = E E
K
= 12 9 = 3 V R = U / I = 3 / 15 = 0,2 O.

3.1.16. ------R
e
= R
g
+ R, kada je P ukljuen
R
e
= U
i
/ I = 20 / 1,9 = 10,526 O, R = U
2
/ I I = U
2
/ R = 19 / 10 = 1,9 A
R
g
= R
e
R = 0,526 O ;

3.1.17. ----- Kada je P ukljuen I
2
= I
KS
= E / R
g
= 120 A E = 120R
g
,
a kada je P iskljuen E = I
1
( R
g
+ R ) 120 R
g
= 2,4( R
g
+ R ) R
g
= 0,98 O.

3.1.18. ----- a) Pad napona na generatoru iznosi : U
g
= E U = 250 220 = 30 V. Kako je U
g
= IR
g

I = U
g
/ R
g
= 30 / 0,2 = 150 A;
b) I
KS
= E / R
g
= 250 / 0,2 = 1 250 A.

3.1.19. ----- Pri praznom hodu I = 0, a izmereni napon od 100 V je ujedno ems generatora ( E
i
= 100 V).
Kako je pri ukljuenju otpornika od 1 KO napon pao na 50 V sledi da je preostalih 50 V otpalo na taj
isti otpornik. U tom sluaju struja u kolu e iznositi ( Omov zakon ) I = U/R = 50/1000 = 50 mA.

3.1.20. ----- a) 125 O, b) 1 375 O.

3.1.21. ----- Da. To e se postii tako to se izmeri ems E izvora i struja kratkog spoja I
KS
( kada je u kolu
prikljuen samo otpor izvora R
i
). Ems E izmeriti voltmetrom u reimu praznog hoda ( potroa iskljuen ).
Nakon toga , izvor kratko spojimo preko idealnog ampermetra, ime se meri struja kratkog spoja izvora.
Kako je u reimu kratkog spoja uzvora u kolu bio prisutan samo otpor izvora R
i
sledi: R
i
= E / I
KS
.

3.1.22. ----- R
1
= E / I
1
= 6 / 1 = 6 O, R
2
= E / I
2
= 6 / 0,85 = 7,06 O,
R
2
= R
1
| 1 + o ( u
2
u
1
)| o = ( R
2
R
1
) / R
1
( u
2
u
1
) = ( 7,06 6 ) / 6( 40 0 )
o = 0,0044 1/C R
3
= R
1
| 1 + o( u
3
u
1
)| = 6| 1 + 0,0044( 80 0 )| = 8,112 O
I
3
= E / R
3
= 6 / 8,112 = 0,74 A.
283


3.1.23. ----- P = E I
2
I
2
= P / E = 60 / 6 = 10 A, R
2
= E / I
2
= 6 / 10 = 0,6 O;
R
2
= R
1
| 1 + o( u
2
u
1
)| R
1
= 0,5 O ; R
1
=
1
l / S l = R
1
S /
1
; S = d
2
t / 4
S = 0,2
2
t / 4 = 0,0314 mm
2
; l = 0,50,0314 / 0,06 = 0,262 m = 262 mm

3.2.1. ----- 90,84 O, 0,011 S; 3.2.2. ----- 10,47 m;

3.2.3. ----- P = UI = U
2
/ R R = U
2
/ P = 220
2
/ 40 = 1 210 O,
Kako je R = R
o
| 1 + o( u u
o
)| R
o
= 110,8 O,
Jaine struje iznose: I = P / U = 40 / 220 = 0,18 A, odnosno I
o
= U / R
o
= 220 / 110,8 = 1,99 A.
Iz dobivenih reenja sledi da je struja na sobnoj temperaturi I
o
jedanaest puta vea od struje na radnoj
temperaturi I ( I
o
/ I ~ 11 ).

3.2.4. ----- a) P = 26,4 KW ; b) AU = 17 V ; c) U = 237 V ; P = 28,45 KW ;

3.2.5. ----- a) 27 A ; b) 108 A/mm
2
; c) 8,15 O ; 5 832 W ;

3.2.6. ----- 25 O; 3.2.7. ----- 3,33 V; 3.2.8. ----- 300 mA; 666,67 O ; 3.2.9. ----- q = 87% ;

3.2.10. ----- 4,4 KW; 22 KW ; 3.2.11. ----- 42,86 O ;

3.2.12. ----- I = Q/t ; W = I
2
Rt = (Q/t)
2
Rt = Q
2
R/t = 40
2
10 / 2060 = 13,333 J ;

3.2.13. ----- Q = nq
e
= 1810
25
1,610
19
= 28,810
6
C; W = I
2
Rt = Q
2
R / t R = Wt / Q
2

R = 8006 / (28,810
6
)
2
= 5,78710
12
O ,
R =
Fe
l / S l = RS /
Fe
= 5,78710
12
2,5 / 0,0853 = 169,6110
12
m ;

3.2.14. ----- A = Fl = 49,0510
3
3 = 147,1510
3
J ;
A = P
m
t P
m
= A / t = 147,1510
3
/ 10 = 14 715 W ;

3.2.15. ----- P
g
= 3 450 W; P
m
= 3 270 W; P
p
= 180 W ; 3.2.16. ----- 7 dinara ;

3.2.17. ----- iznad 23,86 mm
2
( standard 25 mm
2
); 3.2.18. ----- 6,195 O;

3.2.19. ---- P
k
= qP = 6,8 KW; 3.2.20. ----42,3984 KWh; 3.2.21.--- U = 253,6 V; P
iz
= 30,432 KW;

3.2.22. ----- P = UI = U
2
/ R ; P' = U'
2
/ R' ; U' = 2U
Kako je P = P' U
2
/ R = (2U)
2
/ R' R' / R = 4U
2
/ U
2
= 4 R' = 4R
l / S' = 4l / S S' S / 4. Dakle, povrina treba da se smanji etiri puta.

3.2.23. ----- P
1
= U
2
/ R
1
; P
2
= U
2
/ R
2
P
1
/ P
2
= R
2
/ R
1
> 1. Kako je otpor R
2
vei od otpora R
1
, jer
on nakon jednog sata vie zagrejao, pa je snaga na otporniku R
1
vea od snage na otporniku R
2
( P
1
> P
2
).

3.2.24. ----- Koliina toplote vode iznosi: Q = mc(u
2
u
1
) = 24 184( 100 15 ) = 711,28 KJ , gde je c
specifina koliina toplote koja za vodu iznosi c = 4,184 KJ/kgC = 4 184 J/kgC. Kako je toplotna energija
nastala iz elektrine, sledi da je elektrina energija, koja je pretvorena u toplotnu jednaka W = Q.
Stepen korisnog dejstva jednak je q = W / W' W' = W / q = 711,28 / 0,7 = 1 016,11 KJ. Iz ukupne energije
mree W' ( W' = I
2
Rt = U
2
t/R ) izraunamo otpor ice, i on iznosi :
R = U
2
t / W' = 220
2
1060 / 1 016 110 = 28,57958 O. I na kroju ( R = l / S ) odredimu ukupnu duinu
upotrebljene ice koja iznosi l = RS /
Hr
= 28,579580.2
2
t / 41,37 = 0,655 metara.

284


3.2.25. ----- R = 28,57958 O =
Cu
l
Cu
/ S l
Cu
= RS /
Cu
= 28,579580,2
2
t / 40,0175 = 51,28 m
l
Cu
/ l
Hr
= 51,28 / 0,655 = 78,29. Sledi zakljuak, da bi ostvarili isti otpor bakarnom icom ona treba da je dua
od ice izraene od hromonikla za 78,29 puta. Iz praktinih, kao i ekonomskih razloga otpornici se izvode od
onih materijala ija je specifina otpornost to vea ( hromonikal, konstantan .... ).

3.2.26. ----- a) P' = P + AP = P + 0,1P = 1,1P = 1,1100 = 110 MW
I = P / U = 10010
6
/ 10010
3
= 1 000 A R = U / I = 10010
3
/ 1 000 = 100 O; AR = 10%R, jer su snage
( Dulovi gubitci ) srazmerni sa otpornostima u rednoj vezi ( iste struje ).
AR = 0,1100 = 10 O = R
p
( R
p
je otpor provodnika ). R
p
= 2l/S S = 2l/R = 400 mm
2
= 40010
6
m
2

c) I = P / U = 10010
6
/ 10
4
= 10 KA, R = U / I = 10 000 / 10 000 = 1 O;
R
p
= 0,1R = 0,1 O = 2l / S' S' = 2l / R = 210
2
20010
3
/ 0,1 = 410
4
mm
2
= 0,04 m
2
.

3.2.27. ---- I = q / t = nq
e
/ t R = Qt / (nq
e
)
2
= 16,36 O. ( Vidi zadatak 3.2.13. gde je Q kol. toplote).

3.2.28. ----- Za 40 min W = I
2
Rt = Q
2
R / t Q = 2410
3
C.
Za 1 s Q
1
= Q / 4060 = 10 C. Kako je Q
1
= nq
e
n = Q
1
/ q
e
= 10 / 1,610
19
= 6,2510
19
.
Dakle, za 1 s protei e 6,2510
19
elektrona, a za 40 min ( 4060 s ) 6,2510
19
4060 = 1510
22
elektrona.

3.2.29. ----- P
1
= U
1
2
/ R R = U
1
2
/ P
1
= 48,4 O; U
2
2
= P
2
R = 38 720 U
2
= 196,77 V;
AU = U U
2
= 23,23 V.

3.2.30. ----- Dalekovod daje snagu od 1 MW pri naponu od 6 KV, pa je struja koja tee kroz kolo
jednaka I = P / U = 10
6
/ 610
3
= 10
3
/6 A.
Potroa e dobiti snagu ( korisna snaga ) P
k
= P AP, tj. Razliku snage mree i Dulovih gubitaka na
dalekovodu ( AP ). Kako je AP = I
2
R
p
= (10
3
/6)
2
3,6 = 10
5
W P
k
= 10
6
10
5
= 900 000 W = 0,9 MW.
Stepen korisnosti iznosi q = P
k
/ P = 900 000 / 1 000 000 = 0,9 ( odnosno 90 % ).

3.2.31. ----- Snaga koju treba preneti iznosi P = UI = UJS ( jer je J = I/S I = JS ).
Prilikom prenosa snage jedan njen deo se izgubi usled otpora provodnika, i taj deo gubitaka iznosi
AP = 0,01P = = I
2
R
p
= (JS)
2
2l / S = 0,01UI = 0,01UJS = J
2
S2l.
Ako izraz 0,01UJS = J
2
S2l podelimo sa JS 0,01U = 2Jl U = 200Jl.

3.2.32. ----- Spec. el. otpor volframa na temperaturi od 2 400 C iznosi: =
o
| 1 + o( u u
o
)|
= 0,05( 1 + 0,0052382 380 ) = 0,6733 Omm
2
/m (
o
i o oitano iz tabele na kraju zbirke ).
Otpornost zagrejane sijalice iznosi ( P = U
2
/R ) R = U
2
/P = 484 O.
Masa volframa m iznosi: m =
m
V, gde je
m
specifina masa volframa a V je zapremina utroenog vlakna.
Dakle, masa iznosi: m =
m
V =
m
Sl Sl = m /
m
= 4510
3
|g| / 19,3|g/cm
3
| = 2,3310
3
cm
3
.
Sledi S = 2,3310
3
10
6
/ l = 2,3310
9
/ l , a kako je otpor R = l / S, a presek S = d
2
t / 4
R = l / (2,3310
9
/l) = l
2
10
9
/2,33 l
2
= 2,33R / 10
9
= 2,33484 / 0,673310
6
10
9
= 1,675
l = 1,294 m.
( NAPOMENA: Kako je Sl u m
3
( dakle S u m
2
a l u m )specifini elektrini otpor treba izraziti u Om, jer
je = RS/l |Om
2
/m = Om|.)
S = 2,3310
9
/ 1,294 = 1,810
9
= 0,1810
8
m
2
= d
2
t / 4 d
2
= 40,1810
8
/t = 0,22910
8

d = 0,47910
4
m = 0,0478 mm.

3.2.33. ----- P = ( ) l E S J
S J
l E
S J
I
U
JS R I
t
Rt I
t
W
2 2 2 2
2
=
= = = = |W|.

285


3.2.34. -----

o o
U
+
R
1
R
3

R
2

R
4

I
1

I
3

I
24

| |, A 3
3
27
R
P
I R I P
2
2
24 2
2
24 2
= = = =
U = I
24
( R
2
+ R
4
) = 34 = 12 V
I
1
= U/R
1
= 3 |A|.
P
1
= I
1
2
R
1
= 3
2
4 = 36 |W|
286


4.1. ----- R; 4.2. ----- R; 4.3. ----- 0; 4.4. ----- R/3 ( jer su svi otpori vezani paralelno );

4.5. ----- R; 4.6. ----- 4R/3;

4.7. ----- Ako na take A i B prikljuimo neki napon U
AB
, tada e na otpornicima doi do napona U
AC
, U
AD
,
U
BC
, U
BD
i U
CD
. Napon izmeu taaka C i D iznosi: U
CD
= U
AD
U
AC
= ( V
A
V
D
) ( V
A
V
C
)
U
CD
= V
C
V
D
= 0,jer su naponi U
AC
i U
AD
istog iznosa ( jednaki otpori jednake struje ). Zbog toga kroz
granu (dijagonalu) CD nee proticati struja, to znai da otpornik u toj dijagonali nema nikakvog uticaja.
Ovakvo kolo ( most ) se nalazi u ravnotei . Most e biti u ravnotei kada je na jednoj dijagonali prikljuen
napon ( npr. dijagonala AB ) a u drugoj dijagonali nema elektrine struje ( u ovom sluaju dijagonala CD ).
Ako otpornik iz dijagonale CD izbacimo ( jer njegova vrednost nema nikakva uticaja ), sledi da je ukupni otpor
izmeu A i B jednak:
R
AB
= ( R + R )( R + R ) / ( R + R + R + R ) = R.
Zadatak se moe reiti i metodom transformacije, to se preporuuje itaocu.

4.8. ----- a) 2 O; b) 7,22 O; c) 7,247 O; 4.9. ----- a) 740 O; b) 580 O;

4.10. -----

Pretvaranjem trougla otpora vezanih izmeu taaka B C i D u otpore vezane u zvezdu nastaje druga slika u
kojoj je otpor R' jednak: R' = R
1
R
1
/ ( R
1
+R
1
+R
1
) = R
1
/ 3 = 3 O .

4.11. ----- 18 O;

4.12. --- R
1
+ R
2
= 40, R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = 10 R
1
R
2
= 10( R
1
+ R
2
) = 1040 = 400 R
1
= 400 / R
2

( 400 / R
2
) + R
2
= 40 /R
2
R
2
2
40R
2
+ 400 = 0.

Reenjem kvadratne jednaine ( ax
2
+ bx + c = 0
a 2
ac 4 b b
x
2
2 / 1

= ) , sledi

R
2(1/2)
= ( 40 400 4 40
2
) / 2 = ( 40 + 0 ) / 2 = 20 ( Dakle R
2 1
= R
2 2
= R
2
= 20 O.
Kako kvadratna jednaina ima dva reenja, za prvo reenje umesto predznakaznaka uzeti predznak
+ , a za drugo reenje predznak . Za ovaj zadatak oba su reenja ista, te sledi da je otpor R
2
= 20 O
R
1
= 400 / R
2
= 400 / 20 = 20 O.

4.13. ----- R
AB
= 2 O;
R
x
= ( R
1
+R' )( R
2
+R' ) / ( R
1
+R'+R
2
+R' ) = ( 12R
2
+36 ) / ( 15+R
2
)
R
AB
= ( R
x
+R' )R
4
/ ( R
x
+R'+R
4
)
( R
x
+R' )R
4
= R
e
( R
x
+R'+R
4
) ( R
x
+3 )2,2 = 1,716( R
x
+3+2,2 )
R
x
= 4,8 O.
( 12R
2
+36 ) / ( 15+ R
2
) = 4,8 R
2
= 5 O.

R
1

-
-
D
D
D
R
1

R
1

R
4

R
1
R
2
R'
R
4

- -
R
1

R'
D
R
2

A
C

R'
B
A B
-
-

R
x

R'
R
4

A o o B
287


4.14. ----- Zadanu kocku otpora moemo razviti u sledeu mreu otpora ( pogled odozgo ):

R

a)
Ako mreu kocke prema slici 4.14 preseemo jednom simetralnom ravni, tako da je dele na dve jednake
polovine, tada e etiri otpornika iz etiri stranice da se podele na dve iste polovine. Na taj nain nastaje slika
4.14. a). Kako su krajevi ovih polovina otpora na istom potencijalu ( princim simetrinosti ), tada ih moemo
kratko prespojiti, pa nakon toga izraunati ukupni otpor izmeu taaka A i X. Da bi to mogli izraunati
predhodno jedan od trougla otpora treba pretvoriti u zvezdu. Kada se to rei dobije se otpornost
R
AX
= ( 7/24 )R = 3,5 O.
Kako je na ovu polovinu redno spojena druga polovina kocke ukupna otpornost kocke izmeu taaka A i B
( krajevi jedne ivice ) iznosi: R
AB
= 2R
AX
= ( 7/12 )R = 7 O.

Ovo se moe reiti i tako to e mo umesto otpora u ivici AB i ivici HG zamisliti dva paralelno vezana
otpora od 24 O, pa te ivice podeliti na dve polovine. Na taj nain, sa razvijanjem preseene kocke, nastaje
sledea mrea.

-
-
-
-
- -
R/2
-
-
-
-
R R
C D
R
R
R
R/2
R
G H
R/2
R R R R R R
R
R/2
F E

R
R
A X
B A
Sl.4.14.
Sl.4.14. a)
- -
R'
R R
2R
B' A'
- -
R
2R
2R
G' H'
H' G'
4R 2R
R R
R R

R

R R
A' B'
A' B' B'
A'
- -
R' = 4RR / ( 4R + R ) = (4/5)R = 412 / 5 = 48 / 5 O
R
A'B'
= 2R( R' + 2R ) / ( 2R + R' + 2R ) = 24( 48/5 + 24 ) / ( 24 + 48/5 + 24 )
R
A'B'
= 24( 48/5 + 120/5 ) / ( 48 + 48/5 ) = ( 24168/5 ) / ( 240/5 + 48/5 )
R
A'B'
= 24168 /288 = 14 O
Spajanjem druge polovine kocke, te dve polovine se veu na iste take ( AB )
a to znai otpori su u paralelnoj vezi, pa je ukupni otpor izmeu taaka A i B
jednak:
R
AB
= R
A'B'
R
A'B'
/ ( R
A'B'
+R
A'B'
) = 7 O.
Dakle ( u obe varijante ) sledi da je otpornost na krajevima ivice kocke ije ivice
imaju istu otpornost iznosi:
R
AB
= ( 7/12 )R
288


b)
Da bi odredili otpornost po kraoj dijagonali kocke ( R
AC
) predhodno odrediti koja su temena kocke na
istom potencijalu, pa te take jednostavno kratko prespojiti. Po principu simetrinosti, kada se na take AC
prikljui napon, tada su take B i D na istom potencijalu. To isto vai za take F i H, te se slika 4.14. moe
transformisati u sliku 4.14. b) , odnosno 4.14. c)

D

Dakle R
6
i R
9
, R
4
i R
7
, R
5
i R
12
, R
1
i R
8
su u paralelnim vezama te je: R
69
= R
47
= R
5 12
= R
18
= R / 2 = 6 O.
( R
5
i R
12
su jednim krajem vezani na taku A a drugim na taku B odnosno D koje su na istom potencijalu.
Isti je sluaj sa otporom R
1
i R
8
koji su vezani na taku C i B odnosno D. ). Sledi nova ema koja ima sledei
izgled:

c)
Na osnovu simetrije, ako na temena kocke AG ( vea dijagonala ) dovedemo napon U, tada e take BED biti
na istom potencijalu, a to isto vai i za take CFH. Kratkim prespajanjem taaka istog potencijala sl.4.14 se
transformie u sliku 4.14. d)

4.15. ----- R
AB
= 5 O; R
CD
= 1,41 O; 4.16. ----- R
AB
= 7 O ( metoda simetrinosti ili transformacije );

R
12
-

-
-

-
F
H G
R
1

R
2

R
3

R
4

R
6

R
7

R
9

R
10
R
11

R
6
R
4

R
7

- E
H G
-
-
-
-
R
11

C
R
8

R
2

R
1

R
12

- -
-
E
A
B
-
R
5

R
8

A
B
C
D
R
3

R
5

- - F -
R
9

R
10
Sl.4.14.b) Sl.4.14.c)
-
H;F
R
2
R
11

R
69
R
47

G E
R
3

R
5 12
R
18

- - -
C
A
B;D
R
10

R
2 11
= R /2 = 6 O
Po principu simetrinosti taka H;F i BD je na istom potencijalu,
pa se ova grana ( dijagonala ) moe izbaciti iz mree ( vidi zad.
4.7. ), pa sledi da je otpor izmeu temena krae dijagonale kocke
( iste vrednosti otpora ) jednak:
( ) ( )

+
=
+ + + + +
+ + + +
=
R R 3
R R 3
18
R
512
R
3
R
47
R
69
R
10
R
18
R
512
R
3
R
47
R
69
R
10
R
AC
R
( ) | | O = = 9 R
4
3
AC
R
- - - -
G
CFH BED
A

- -
A G
R/3 R/6 R/3
Sl.4.14. d)
R
AG
= R/3 + R/6 + R/3 = (5/6)R = 10 O.
289


4.17. ----- Transformisati otpore u trouglu R
3
, R
5
i R
7
, te umesto njih nastaju otpori:
R
57
= R
5
R
7
/ (R
3
+R
5
+R
7
) =5/3 O; R
35
= R
3
R
5
/ (R
3
+R
5
+R
7
) = 5/9 O; R
37
= R
3
R
7
/ (R
3
+R
5
+R
7
) = 1/3 O;
Nakon toga sledi: R
6 57
= R
6
+R
57
= 11/3 O; R
2 35
= R
2
+R
35
= 23/9 O.
Data slika sada ima sledei izgled:

4.18.
P UKLJUEN P ISKLJUEN

Kada je prekida ukljuen sledi: R
AB
= R/2 + R( R/2 + 2R ) / ( R + R/2 + 2R ) = 6,071 O ( sl. 4.18. a. )
Kada se prekida uklui, nastaje slika 4.18. b), i zbog simetrinosti mree, taka C i taka D je na istom
potencijalu, pa se otpornik koji je vezan izmeu tih taaka moe iskljuiti ( nema nikakvog uticaja ). U tom
sluaju otpor izmeu taaka A i B iznosi:
R
AB
= 2R4R / ( 2R + 4R ) = 20/3 O.

4.19. ----- Pri otvorenom prekidau: R
AB
= 158,9 O; a pri zatvorenom prekidau: R
AB
= 49 O.

4.20. ----- R
A
= 44 O; I = 5,23 A;

4.21.
P u poloaju 1:
Ampermetar meri: I = E / ( R
g
+R
1
+R
2
+R
3
) = 2,5 A;
Voltimetri mere: V
1
----- U
1
= I
1
(R
1
+R
2
+R
3
) = 38,5 V; V
2
----- U
2
= I
1
R
1
= 10,5 V;
V
3
----- U
3
= I
1
R
2
= 6,75 V; V
4
= I
1
R
3
= 21,25 V;
P u poloaju 2:
Ampermetar pokazuje: I
2
= E / (R
g
+R
1
+R
v3
+R
3
), a kako je R
v3
beskonano I
2
= 0 A;
Izvor ( generator ) radi u praznom hodu, te je pokazivanje voltmetra V
1
jednako E , tj. U
1
' = 40,5 V.
Ostzali voltmetri mere nulu ( U
2
' = U
3
' = U
4
' = 0 V );
P u poloaju 3:
Ampermetar meri: I
3
= E / ( R
g
+R
1
+R
3
) = 3 A
Voltmetri mere: V
1
----- U
1
= I
3
( R
1
+R
3
) = 38,1 V; V
2
----- U
2
= I
3
R
1
= 12,6 V;
Otpore R
4
, R
6 57
i R
2 35
pretvoriti u zvezdu ( u otpore R
x
, R
y
i
R
z
). Nakon ove transformacije slede sledee otpornosti:
R
x
= R
4
R
6 57
/ ( R
4
+ R
6 57
+ R
2 35
) = 0,508 O;
R
y
= R
6 57
R
2 35
/ ( R
4
+ R
6 57
+ R
2 35
) = 1,298 O;
R
z
= R
4
R
2 35
/ ( R
4
+ R
6 57
+ R
2 35
) = 0,354 O.
Daljim reavanjem ove uproene mree dobije se ekvivalentni
otpor izmeu taaka A i B, koji iznosi:

R
AB
= 1,049 O.
R
8

R
6 57

R
2 35
R
y
R
z
R
1

- -
B
A
R
73
R
4

R
x

Sl.4.18. a) Sl.4.18. b)

- -
- -
R R
A
B
R D C R R
R R
A
R
C
R
R R
R
R R
B
D
290


V
3
----- U
3
= 0 V ( Sva struja protie kratkom vezom kroz voltmetar ne protie, a samim tim nema pomeranja
kretnog mehanizma, odnosno kazaljke. ); V
4
----- U
4
= I
3
R
3
= 25,5 V.

4.22. ----- a) I = ( UE
1
E
2
) / ( R
1
+R
2
) = 10/3 A; b) I = (UE
1
E
2
) / ( R
1
+R
2
) = 14/3 A.

4.23. ----- I = ( E
1
E
2
) / ( R
g1
+R
g2
+R
1
+R
2
) = 0,6 A, i njen se smer poklapa sa smerom ems E
1
;
U
g1
= IR
g1
= 0,24 V; U
g2
= IR
g2
= 0,12 V; U
R1
= IR
1
= 16,8 V; U
R2
= IR
2
= 6,84 V;
Snage na otpornicima iznose: P
R1
= I
2
R
1
= 10,08 W; P
R2
= I
2
R
2
= 4,104 W;
Snage koju daju izvori su jednake: P
1
' = E
1
I = 28,8 W; P
2
' = E
2
I = 14,4 W,
Dulovi gubitci u samom izvoru su: P
g1
= I
2
R
g1
= 0,144 W; P
g2
= I
2
R
g2
= 0,072 W;
Ukupna snaga koju daju izvori iznosi: P
E
' = ( E
1
E
2
)I = P
1
' P
2
' = 14,4 W ( Kako su izvori suprotnih
smerova oni daju rezultantnu ems E
R
= E
1
E
2
, a samim tim i njihove snage se meusobno oduzimaju. );
Ukupna snaga koju daju generatori mora da pokrije ukupnu snagu koja e se rasporediti na sve potroae (
otpornike ) ukljuujui i unutranje Dulove gubitke u generatorima.Dakle, sledi:
P
E
' = P
1
' P
2
' = P
g1
+ P
g2
+ P
R1
+ P
R2
14,4 = 0,144 + 0,072 + 10,08 + 4,104 14,4 = 14,4 .Ovo reenje
potvruje tanost zadatka.

4.24. ----- 3 O; 4.25. ----- I = 12 A; I
1
= 10 A; I
2
= 2 A; I
3
= 4,5 A; I
4
= 7,5 A;

4.26. ----- I = (E
1
+E
2
+E
3
) / ( R
1
+R
2
+R
g2
+R
g3
+R
g4
) = 105/55 = 1,91 |A|.
U
R1
= U
R2
= IR
1
= IR
2
= 38,2 V; U
Rg2
= U
Rg3
= U
Rg4
= IR
g2
= 9,55 V;
Kako struja tee od veeg potencijala ka manjem, te sledi da su take 2, 3 i 4 na veem potencijalu od take 1,
koja je na nultom potencijalu. Potencijal taaka 2, 3 i 4 je ujedno napon izmeu tih taaka i take 1, te je:
V
2
= U
21
U
21
E
1
= 0 V
2
= U
21
= 20 V; V
3
= U
31
U
31
IR
2
E
1
= 0 V
3
= U
31
= E
1
+IR
2
= 58,2 V;
V
4
= U
41
U
41
IR
g2
+E
2
IR
2
E
1
=0 V
4
= U
41
= 27,75 V.

4.27. ----- I = ( E
1
+E
2
) / ( R
g1
+R
g2
+R
1
+R
2
) = 0,667 A; V
A
= U
AO
= 6,67 V; V
B
= 2,66 V; V
C
= 13,34 V.

4.28. ----- Ako otpore iz trougla R
1
, R
g
i R
3
pretvorimo u zvezdu, dobijemo sledee vrednosti otpora:
R
1g
= R
1
R
g
/ ( R
1
+R
g
+R
3
) = 22,5 O; R
13
= R
1
R
3
/ ( R
1
+R
g
+R
3
) = 15 O; R
3g
= R
3
R
g
/ ( R
1
+R
g
+R
3
) = 27 O;
Ukupni otpor kola iznosi: R = 80 O, te ukupna struja je jednaka: I = E / R = 0,3 A.
Kako je: U
AB
I
2
R
2
+ I
4
R
4
= 0, treba predhodno izraunati struje I
2
i I
4
kako bi odredili traeni napon U
AB
.
Reenja struja su: I
2
= 0,18 A, a I
4
= 0,12 A U
AB
= 0,81 V I
g
= U
AB
/R
g
= 0,009 A; U
i
= IR
i
= 5,1 V.

4.29. ----- Trougao otpora R
1
, R
2
i R
3
, kao i R
6
, R
7
i R
8
pretvoriti u zvezdu otpora. Otpori pretvoreni u zvezdu
imaju sledee vrednosti: R
12
= R
23
= R
31
= 2/3 O, odnosno R
67
= 1/9 O, R
78
= 7/9 O i R
68
=7/9 O.
Nakon toga izraunati ekvivalentni otpor kola, i on iznosi: R
e
= 5 O.
Uz pretpostavku da je taka A na veem potencijalu od take B slede sledee vrednosti struja:
I
1
= 2 A; I
2
= 3 A; I
3
= 1 A ( sa smerom prema dole ); I
4
= 1 A; I
5
= 4 A; I
6
= 3 A ( smer prema gore );
I
7
= 4 A; I
8
= 1 A.

4.30. -----

+ +

4.31. --Da bi ukupna struja ostala ista, ukupni otpor mora bitti isti, te je: R
1
= R+(R+R
1
)R/(R+R
1
+R)
R
1
= 10 + (10 + R
1
) / (20 + R
1
) R
1
2
= 300 R
1
= 10\3 = 17,3 O I = E / R
1
= 0,693 A

U = I
1
R
1
I
1
= U / R
1
= 10/5 = 2 A,
I
2
= U / R
2
= 10/10 = 1 A,
I = I
1
+I
2
= 3 A
E = I
1
(R
i
+R
1
+R
2
)=I| R
i
+R
1
R
2
/(R
1
+R
2
)|
2(R
i
+5+10) = 3|R
i
+105/(10+5)|
R
i
= 20 O E = 70 V:
E;R
i

R
2

I
1

R
1
R
i

I
1

R
1

I
I
2

R
2

E
291


4.32. ----- Trougao otpora ABC pretvoriti u zvezdu. Nakon toga izraunati ekvivalentni otpor, ije je
konano reenje R
e
= 5,9 O. Struja iznosi: I = E/R = 1,69 A. Napon U
AB
= 2,1 V U
BA
= 2,1 V, to govori da
je taka B na veem potencijalu od take A za 2,1 V.

4.33. ----- a) R
4
= R
2
R
3
/ R
1
= 3 O; b) isto nulu, jer kada je most u ravnotei dijagonale se mogu zameniti,
odnosno izvor i galvanometar. ( Uslov ravnotee mosta: R
1
R
4
= R
2
R
3
).

4-34. ----- Otpor R nema nikakvog znaaja, jer je nastala ravnotea mosta ( simetrino kolo ). Dakle, na
krajevima otpora R nema razlike potencijala, pa se on moe i iskljuiti iz kola. Kada se on izbaci iz kola, sledi:
I = E / ( R
1
+ R
2
) = 10/25 = 0,4 A.

4.35. ----- Kod redne veze W
Ag
/ W
Al
= I
2
R
Ag
t / I
2
R
Al
t = R
Ag
/ R
Al
=
Ag
/
Al
= 0,56.
Kod paralelne veze W
Ag
/ W
Al
= ( U
2
/R
Ag
)t / (U
2
/R
Al
)t = R
Al
/ R
Ag
=
Al
/
Ag
= 1,79.

4.36. -----

4.37. ----- U
1
= 132 V; U
2
= 120 V; 4.38. -----E = 12 V; r = 2 O;

4.39. ----- V
1
i V
3
manju a V
2
veu vrednost; 4.40. ----- r = 4 O; E = I
1
r = 24 V;

4.41. ----- kod paralelne veze P
2
= 1,5P
1
; kod redne veze P
1
= 1,5P
2
;

4.42. ----- Prokljuala voda u oba sluaja ima istu koliinu toplote, pa sledi:
P
1
t
1
= P
2
t
2
t
2
/ t
1
= P
1
/ P
2
= 2 P
1
= 2P
2
; P
1
= U
2
/ R
1
; P
2
= U
2
/ R
2
U
2
/ R
1
= 2 U
2
/ R
2

R
2
= 2R
1
.
Kod redne veze otpornika: R
r
= R
1
+ R
2
= R
1
+ 2R
1
= 3R
1
, pa je snaga jednaka P
r
= U
2
/ R
r
= U
2
/3R
1
= P
1
/3,
to znai da je kod redne veze ukupna snaga manja od snage prvog grejaa za tri puta.
Kod paralelne veze ukupni otpor iznosi: R
p
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = R
1
2R
1
/ ( R
1
+ 2R
1
) = 2/3 R
1

P
p
= U
2
/ R
p
= U
2
/ (2/3)R
1
= (3/2)U
2
/ R
1
= 1,5P
1
. Snaga kod paralelne veze je vea od snage prvog grejaa za
1,5 puta. Kako je koliina toplote ista ( voda kljua ), sledi:
P
p
t
p
= P
1
t
1
1,5P
1
t
p
= P
1
t
1
t
p
= t
1
/ 1,5 = 15/1,5 = 10 minuta.

4.43. ----- 13,5 A; 4.44. -----18 A; 4.45. ----- 3 A; 4.46. ----- U = ER / ( R + R
i
);

4.47. ----- U
i
= ER
i
/ ( R + R
i
); 4.48. ----- 240 A; 4.49. ----- E / R
i
; 4.50. ----- I
1
/ I
2
= 1;

4.51. ----- E
2
R / ( R + R
i
)
2
; 4.52. ----- E
2
R
i
/ ( R + R
i
)
2
; 4.53. ----- R / ( R + R
i
); 4.54. ----- 0,5;

4.55. ----- R >> R
i
( R
i
~ 0 ) R
i
/ R ~ 0; 4.56. ----- DRUGI, jer je njegova struja vea;

4.57. ----- PRVI, jer je njegova otpornost vea ( struje su iste ); 4.58. ----- U
AB
= 86 V;

Struja voltmetra je ista ( pravi isto
pomeranje kazaljke ), pa sledi:
E = I
V
(R
g
+R
V
+R) = I|R
g
+RR
V
/ (R+R
V
)|
I
V
(R
g
+1010) = I(R
g
+10000/1010)
I = I
V
+I
R
= I
V
+I
V
R
V
/ R=I
V
(R
V
+R)/R
I = 101I
V

I
V
( R
g
+ 1 010 ) = 101I
V
( R
g
+ 1 000/101 )
R
g
+ 1 010 = 101R
g
+ 1 000
R
g
= 0,1 O.
V
V

R
V

I
R I
V
R
R E;R
g
E;R
g

R
V

+ +

I
V I
292


4.59. ---- Ako pretpostavimo da se smer struja I
1
i I
2
poklapa sa smerom ems u datim granama (E
1
i E
2
),
tada, prema kirhofovim pravilima slede jednaine: I
1
+ I
2
+ I = 0, odnosno ( za V
C
> V
A
)
U
CA
I
1
R
1
+ E
1
+ I
2
R
2
E
2
= 0 . Uvrtavanjem datih podataka nastaju sledee dve jednaine sa dve
nepoznate: I
1
+ I
2
+ 8 = 0 ; i 4 I
2
3 I
1
+ 40 = 0. Reenjem sistema navedenih jednaina dobiju se reenja:
I
1
= 64/7 A, to e rei da ona tee od take B ka C; I
2
= 8/7 A , sa smerom od take A ka B.

4.60. -----

4.61. ----- P
1
ZATVORENO, P
2
OTVORENO: R
e
= R,
P
1
OTVORENO, P
2
ZATVORENO: R
e
= r + r ( r + R ) / ( r + r + R ).
Da bi struja ostala ista otpor u oba sluaja mora biti isti, pa sledi:
R = r + r ( r + R ) / ( r + r + R ) R = r\3 = 3 O.

4.62. ----- a) I
1
= 15 A; I
3
= 2 A; I
4
= 9 A; U
BC
= 18 V;
b) R
3
= 9 O; R
2
= 4,5 O;
c) I
1
' = 12,1 A; I
2
' = 3,23 A; I
4
' = 7.26 A; P
3
' = 23,43 W; P' = 762,3 W.

4.63. ----- Za P ISKLJUENO: I
1
= I
2
= E / ( R
1
+ R
2
) = 18 mA; U
1
= IR
1
= 45 V; U
2
= IR
2
= 27 V;
P UKLJUENO: R
e
' = R
1
R
3
/ ( R
1
+ R
3
) + R
2
R
4
/ ( R
2
+ R
4
) = 1,6875 O I' = E / R
e
' = 42,667 mA;
U
13
' = I'R
13
= 40 V; U
24
' = I'R
24
= 32 V; U
1
' = U
13
' = 40 V; U
2
' = U
24
' = 32 V;
AU
1
= U
1
U
1
' = 45 40 = 5 |V|; AU
2
= U
2
U
2
' = 27 32 = 5 |V|.

4.64. ----- I
1
= 1,3 A; I
2
= 6,67 A; I = 7,97 A; E = U
12
+ I ( R + r ) = 101,73 |V|.

4.65. ----- a) R
x
= 120 O; E = 62 V; b) P
3
' = 14,58 W.

4.66. ----- R
x
= 1 000 O; E = 8,4 V; 4.67. ----- l
1
= 13,98 m; l
2
= 6,99 m.

4.68. ----- P
1
= U
2
/ R
1
R
1
= U
2
/ P
1
= 32,27 O; R
2
= U
2
/ P
2
= 48,4 O i R
3
= U
2
/ P
3
= 96,8 O;
Iz R = R
o
( 1 + oAu ) R
o1
= R
1
/ ( 1 + oAu ) = 32,27 / ( 1 + 210
7
850 ) = 32,26 O;
R
o2
= 48,4 / ( 1 + 210
7
850 ) = 48,39 O; R
o3
= 96,8 / ( 1 + 210
7
850 ) = 98,78 O.
Moe se izvui zakljuak da je promena otpora neznatna sa promenom temperature ( o ~ 0 ). To znai da se
otpor u ovom opsegu nije menjao, a to praktino znai da je temperaturni sainilac isti i na 850 C kao i na
temperaturi 0 C.
S = d
2
t / 4 = 0,6
2
t / 4 = 0,2826 mm
2
; R = l / S l
1
= R
o1
S / = 32,26 0,2826 / 1,37 = 6,65 m;
l
2
= R
o2
S / = 10,52 m; l
3
= R
o3
S / = 21,47 m.
Najmanja snaga se postigne sa rednom vezom grejaa (najmanja jaina struje): R
R
= R
1
+ R
2
+ R
3

R
R
= 177,47 O P
R
= U
2
/ R
R
= 220
2
/ 177,47 = 272,72 W;
Kod paralelne veze ukupna snaga jednaka je zbiru pojedinanih ( snaga je najvea ):
P
P
= P
1
+ P
2
+ P
3
= 3 000 W.
Ako poveemo R
1
i R
2
paralelno i na tu vezu redno R
3
R
e
= R
3
+ R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = 116,16 O
P
e
= U
2
/ R
e
= 416,67 W.
itaocu se preporuuje da izrauna snagu za neku drugu kombinaciju, i sve te snage poredati po veliini
( idui od manje vrednosti ka veoj ). Zato je snaga kod paralelne veze najvea?
a) R
123
= R
1
+ R
2
R
3
/ ( R
2
+ R
3
) = 110 O; I
4
= U
4
/ R
4
= 0,4 O;
I
1
R
123
= I
4
R
4
I
1
= I
4
R
4
/ R
123
= 1 A; I = I
1
+ I
4
= 1,4 A;
U
DB
I
1
R
1
+ I
4
R
4
= 0 U
DB
= 40 V U
BD
= 40 V; dakle, taka B je
za 40 V na veem potencijalu od take D.

b) R
e
= E / I = 127/1,4 = 90,71 O; Kako je
R
e
= R
i
+ R
x
+ R
123
R
4
/ ( R
123
+ R
4
) = 2 + R
x
+ 110275 / ( 110 + 275 )
R
x
= R
e
2 110275 / 385 = 90,71 2 78,57 = 10,4 |O|

c) I' = E / ( R
1
+ R
x
+ R
4
) = 0,44 A U
4
= I'R
4
= 121,6 V.
I

R
123

R
x

-
-
R
4

+
E,R
i

C
I
4
A I
1

293


4.69. ----- a) 250 W; b) 333 W; c) 500 W; d) 1000 W; e) 1500 W; f) 2500 W.

4.70. -----

a)

b)

4.71. ----- U
CB
= V
C
V
B
; U
CD
= V
C
V
D
;
U
CB
U
CD
= V
C
V
B
( V
C
V
D
) = V
D
V
B
= U
DB
U
DB
= 12 10 = 2 V I
2
= U
DB
/ R
4
= U
4
/ R
4

I
2
= 1 A U
AD
= I
2
R
2
= 4 V;
U
AB
= U
1
= I
2
( R
2
+ R
4
) = 6 V; U
CB
I
3
R
3
I
1
R
1
= 0 U
CB
I
3
R
3
U
AB
= 0 I
3
R
3
= U
CB
U
AB

I
3
R
3
= 12 6 = 6 V I
3
= 6/2 = 3 A; Kako je I
3
= I
1
+ I
2
I
1
= 2 A R
1
= U
AB
/ I
1
= 6/2 = = 3 O.

4.72. ----- Prvi ampermetar pokazuje 5 A, drugi i trei 10 A a etvrti 15 A.

4.73. ----- a) I
1
= 15 A; I
2
= I
3
= I
4
= 0 A; U
1
= 0 V; b) I
1
= 11,25 A; I
2
= I
3
= I
4
3,75 A; U
1
= 37,5 V.

4.74. ----- Kako je struja grane sa ampermetrom jednaka nulu u oba sluaja, sledi da ems E nema nikakvog
uticaja na struju u preostalom delu kola, koja je ostala ista ( I = U/2R ). Na prvom otporniku je prisutan napon
U/2 i on je isti u oba sluaja, jer je i struja ista. To znai da je ta vrednost ems E ve prisutna na prvom
otporniku i ona iznosi E = U/2 = 25 V. Za ovakav sluaj se moe rei da je dolo do kompenzacije date ems E.
Ovako rade kompenzatori ( meri vrednost kompenzovanog napona ems E ).

4.75. ----- 0,75 A.

4.76. -----
P ISKLJUEN:

P UKLJUEN:

R
3
= 2R
12
, jer je R
12
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = R / 2;
P
3
= 2P
1
; Kako je I
3
= I
12
P
3
= 48 W; P
12
= 24 W;
P
1
= P
2
= 12 W;
Ukupna snaga sistema je: P = P
1
+ P
2
+ P
3
= 72 W.
R
3
= R; R
12
= R
1
+ R
2
= 2R;
P
3
= U
2
/ R
3
= U
2
/ R; P
12
= U
2
/ R
12
= U
2
/ 2R;
P
3
/ P
12
= 2R / R = 2 P
3
= 2P
12

P
3
= 48 W; P
12
= 24 W P
1
= P
2
= 12 W;
Ukupna snaga sistema je: P' = P
1
+ P
2
+ P
3
= 72 W.
R
e
= R + R2R / ( R + 2R ) = 5R/3;
E = IR
e

I
1
= 60/R; I
2
= 60/2R;
I = I
1
+ I
2
= 60/R + 60/2R = 90/R
E = ( 90/R )(5R/3 ) = 150 V:
R
e
= R + RR / ( R + R ) = 3R/2;
I = E / R
e
= 150 / ( 3R/2) = 100/R;
I
2
= I/2 = 50/R
U
V
= I
2
R = (50/R)R = 50 V.

R
2

R
1
R
2

R
3

R
1

R
3

I
R
R

R
I
1

I
2

+
30 V
30 V
E
R
R

R R
I
1

+
E
I
2

I
294


4.77. ----- Ukljuenjem P S
3
je u paralelnoj vezi sa otporom R. Otpor ove paralelne veze postaje manji, a to
dovodi do pada napona na sijalivi S
3
, te e ona slabije da svetli.
Kroz sijalicu S
2
protie vea struja, jer je sada njoj u rednoj vezi S
3
i otpor R ( manja vrednost ). Posledica je
jaa svetlost sijalice S
2
.
S
1
e da svetli istom jainom, jer se nalazi na istom naponu, bez obzira u kojem je poloaju prekida.

4.78. ----- P isklj.: P = I
1
2
R
1
= | E / ( R
3
+ R
1
)|
2
R
1
; P uklj: P' = I
12
2
R
12
= | E / ( R
3
+ R
12
)|
2
R
12
.
| E
2
/ ( R
3
+ R

)
2
|R = | E
2
/ ( R
3
+ R/2 )
2
|R/2 R
3
= |R( \2 1 )| / ( 2 \2 ) = 4,1/ 0,59 = 6,95 |O|.
Vidi reenje zadatka 21 ( Razni zadaci ) na kraju ove knjige.

4.79. -----

Kako je u zadatku struja bila negativnog predznaka, sledi da je ona suprotnog smera od naznaenog, to je i
prikazano na slici. Kako je stepen korisnog dejstva jednak: q = I
2
R / I
2
( R + R
g
) = R / ( R + R
g
) = 0,8
R

= 0,8R + 0,8 R
g
R
g
= 0,2R/0,8 = R/4 = 5 O E = I( R + R
g
) = 5 V.

4.80. ----- Uslov ravnotee mosta je: R
1
/ R
2
= R
3
/ R
4
' R
4
' = R
2
R
3
/ R
1
= 24 O;
R
4
' = R
4
| 1 + o( u
2
u
1
)| Au = u
2
u
1
= ( R
4
' R
4
) / R
4
o = ( 24 20 ) / 0,00420 = 50 C
u
2
= Au + u
1
= 70 C.

4.81. -----

4.82. -----

4.83. ----- | | A 25 , 1
1 1 2 3 5
5 10
I =
+ + + +
+
= , jer je R
V
= ( I
V
= 0 ) U
V
= ( 2 + 5 )I = 8,75 V.

4.84. ----- V
A
+ 4 I
2
+ 9 + 2 I
2
+ 1I
2
4,5 + 1 I
1
+ 2 I
1
4,5 = 0 V
A
= I
1
( 1 + 2 ) I
2
( 4 + 2 + 1 )
V
A
= 23 ( 5 )7 = 29 |V|.

2R
R R
R R
R
0,1A
A
0,05 A
0,05 A
0,2 A
R
g

2R
R
g

R
R
g

0,2 A
2R 0,1 A
0,1 A

E
+
0,2 A

E
+
E
+
A o o B
R
1
R
1

R
2
R
2

| |. 320
200 800
200 800
2 R
R R
R R
2
R R
R R
R R
R R
R
AB
2 1
2 1
2 1
2 1
2 1
2 1
AB
O =
+
=
+
+
+
=

A o o B
R
1
R
5

R
2
R
4

R
3

- - -
-
| |
| | | |. 71 , 14
53
780
9
260
30
9
260
30
R R
R R
R
9
260
9
200 60
9
200
3
20
R
50 40
50 40
20 10
20 10
R R
R R
R R
R R
R
1245 3
1245 3
AB
1245
4 5
4 5
2 1
2 1
1245
O ~ O =
+
=
+
=
O =
+
= + =
+
+
=
+
+
+
=

295


4.85. ----- U
23
= V
2
V
3
= 10 V; U
23
I
1
R
1
I
2
R
2
+ E = 0; I
S
+ I
1
= I
2

U
23
= I
1
R
1
+ ( I
1
+ I
S
)R
2
E = I
1
( R
1
+ R
2
) + I
S
R
2
E
| | | | mA 2 A 10 2
10 2 10 1
10 5 10 2 6 10
R R
R I E U
I
3
3 3
3 3
2 1
2 S 23
1
= =
+
+
=
+
+
=

; I
2
= 7 mA.
U
20
I
1
R
1
U
10
= 0 U
10
= U
20
I
1
R
1
= 7 210
3
110
3
= 9 |V|.

296


5.1. ----- 8800 O 5.2. ----- 0,125 O; 5.3. ----- U
1
= 140 V; U
2
= 80 V;

5.4. ----- Sl.5.4. a) I
A
= E / ( R
A
+ R
V
) = 200/2000,2 = 0,00999 A U
V
= I
A
R
V
= 19,98 V;
Voltmetar meri priblino jednak napon koji je jednak naponu na otporniku R, a to znai da je on ispravno
povezan. Kako kroz otpornik protie struja I = E / R = 20/500 = 0,04 A, sledi da je ampermetar neispravno
vezan, jer je njegova struja znatno manja od struje otpornika.
Sl.5.4. b) I = E / R
e
= E / | R
A
+ R
V
R/( R
V
+ R )| = 200/400,2 I
A
~ 0,05 A;
U
V
= I
A
| RR
V
/ ( R + R
V
)| = 19,99 V.
Oba instrumenta su ispravno povezana. Napon kojeg pokazuje voltmetar je ujedno i napon potroaa
( paralelna veza ). Ampermetar e pokazati struju I
A
= I + I
V
, tj. veu struju od struje potroaa za struju I
V
.
Sl.5.4. c) I
A
= E / ( R
A
+ R ) = 20/500,2 = 0,03998 A; U
V
= E = 20 V.
Ampermetar meri stvarnu struju otpornika R, dok voltmetar meri ukupni napon ( ems E ). Napon na potroau
( otporniku R ) je manji od napona kojeg meri voltmetar za pad napona na ampermetru.
Iz ovoga primera se moe izvui zakljuak, da se ampermetar vee redno sa potroaem. Da bi greka bila to
manja od ampermetra se zahteva da mu je unutranji otpor to manji ( R
A
<< R ), kako bi struja bila
nepromenjena ( ista pre i posle spajanja ampermetra ).
Voltmetar se vee paralelno sa potroaem, a njegov unutranji otpor treba da je to vei ( R
V
>> R ), kako bi
struja potroaa, samim i tim i napon, ostala nepromenjena.
Idealni ampermetar je onaj ampermetar iji je unutranji otpor jednak nuli, a idealni voltmetar je onaj
voltmetar iji je unutranji otpor jednak beskonano. U praksi nema idealnih ampermetara i voltmetara.

5.5. ----- 49,98 KO; 5.6. ----- 0,033 O; 5.7. ----- 40 O;

5.8. ----- Za ampermetar ispred voltmetra Apsolutna greka ( A
g
) = R
2
/ ( R + R
V
) = 0,0025 O,
Relativna greka ( R
g
) =|A
g
/ R|100 |%| = 0,025 %.
Za voltmetar ispred ampermetra: Apsolutna greka = R
A
= 0,5 O,
Relativna greka = (A
g
/R)100 = 5 %.
( NAPOMENA! Pogledaj merenje elektrinog otpora UI metodom. )

5.9. ----- Za ampermetar ispred voltmetra: P' = U'I' = I'( U + I'R
A
) = UI' + I'
2
R
A
= UI' + P
JA

P = UI = U( I' I
V
) = UI' U
2
/R
V
= UI' P
JV
; AP = P' P = P
JA
+ P
JV
, gde je: U.. napon na voltmetru,
I.. struja ampermetra, P'... snaga izvora, P... snaga potroaa, P
JA
... Dulovi gubici na ampermetru i
P
JV
... Dulovi gubici na voltmetru ( zagrevanje instrumenata ).
Za voltmetar ispred ampermetra: P' = U'I' = U'( I + I
V
) = U'( I + U'/R
V
) = U'I + U'
2
/R
V
= U'I + P
JV
;
P = UI = ( U' IR
A
)I = U'I I
2
R
A
= U'I P
JA
; AP = P' P = P
JV
+ P
JA
.
Dakle, navedena razlika snaga se potroi na Dulove gubitke na ampermetru i voltmetru.
( NAPOMENA! Pogledaj merenje snage UI metodom. )

5.10. ----- R
1
= ( R
V
/ U
V
)( U
1
U
V
) = ( 400/3 )( 15 3 ) = 1 600 O;
R
1
+ R
2
= ( R
V
/ U
V
)( U
2
U
V
) = ( 400/3 )72 = 9 600 O R
2
= 9 600 R
1
= 8 000 O;
R
1
+ R
2
+ R
3
= ( R
V
/ U
V
)( U
3
U
V
) R
3
= 10 000 O.
( NAPOMENA! Vidi merenje snage UI metodom.)

5.11. ----- R
S
= 0,526 O.

5.12. ----- Kada je P u poloaju 1 ( otpor anta je najvei struja otoke najmanja ), pa se u ovom sluaju
meri struja I
1
= 10 mA ( najmanji merni opseg ).
m
1
= I
1
/ I
A
= 5 R
S
= R
1
+ R
2
+ R
3
= R
A
/ ( m
1
1 ) = 10 O;
P u poloaju 2 ( meri domaaj I
2
):
I
A
( R
A
+ R
1
) = ( I
2
I
A
)( R
2
+ R
3
) , a kako je R
1
+ R
2
+ R
3
= 10 R
2
+ R
3
= 10 R
1

I
A
( R
A
+ R
1
) = ( I
2
I
A
)( 10 R
1
) 210
3
( 40 + R
1
) = ( 30 2 )10
3
( 10 R
1
) R
1
= 20/3 O;
P u pol. 3. ( merni domaaj I
3
):
I
A
( R
A
+ R
1
+ R
2
) = ( I
3
I
A
)R
3
. Iz R
1
+ R
2
+ R
3
= 10 R
1
+ R
2
= 10 R
3

I
A
( R
A
+ 10 R
3
) = ( I
3
I
A
) R
3
R
3
= 1 O ; R
2
= 10 R
1
R
3
= 7/3 O.
297


5.13. -----
Sl. 5.13. a) Ampermetar meri: I' = E / R
e
; Kako je R
e
= R
g
+ R
A
+ R
V
R / ( R
V
+ R ) = 5,0275 O
I
A
= I' = 2/5,0275 = 0,3979 A; U
V
= U = I'|R
V
R / ( R
V
+ R )| = 1,988 V; R' = U
V
/ I
A
= 4,9975 O;
Aps. greka = AR = R' R = 0,0025 O; Rel. greka = ( AR / R )100 % = 0,05 %.
Sl. 5.13. b) R
e
' = R
g
+ ( R
A
+ R )R
V
/ ( R
A
+ R + R
V
) = 5,0275 O I' = E / R
e
' = 0,3978 A;
U
V
= E I'R
g
= 1,99602 V; I
A
= U
V
/ ( R
A
+ R ) = 0,3976 A;
R' = U
V
/ I
A
= 5,02 O; AR = R' R = 5,02 5 = 0,02 O, a Rel. greka = ( AR / R )100 % = 0,4 %.
Slika pod a) se koristi za veoma velike otpore ( R >>R
A
), a pod b) za veoma male otpore ( R << R
V
).

5.14. ----- Sl.5.14. a)
P u pol. 1( najmanji opseg): m
1
= I
1
/ I
A
= 5 R
S
= R
1
+ R
2
+ R
3
+ R
4
+ R
5
= 100/ ( 5 1 ) = 25 O;
P u pol. 2: I
A
( R
A
+ R
1
) = ( I
2
I
A
)( R
2
+ R
3
+ R
4
+ R
5
). Kako je R
2
+ R
3
+ R
4
+ R
5
= 25 R
1

I
A
( R
A
+ R
1
) = ( I
2
I
A
)( 25 R
1
) R
1
= 18,75 O.
P u pol. 3: I
A
( R
A
+ R
1
+ R
2
) = ( I
3
I
A
)( R
3
+ R
4
+ R
5
); R
3
+ R
4
+ R
5
= 25 R
1
R
2

I
A
( R
A
+ R
1
+ R
2
) = ( I
3
I
A
)( 25 R
1
R
2
) R
2
= 3,75 O.
P u pol. 4: I
A
( R
A
+ R
1
+ R
2
+ R
3
) = ( I
4
I
1
)( R
4
+ R
5
) ; R
4
+ R
5
= 25 R
1
R
2
R
3

I
A
( R
A
+ R
1
+ R
2
+ R
3
) = ( I
4
I
A
)( 25 R
1
R
2
R
3
) R
3
= 1,875 O.
P u pol. 5: I
A
( R
A
+ R
1
+ R
2
+ R
3
+ R
4
) = ( I
5
I
A
)R
5
; R
1
+ R
2
+ R
3
+ R
4
= 25 R
5

I
A
( R
A
+ 25 R
5
) = ( I
5
I
A
)R
5
R
5
= 0,125 O; R
4
= 25 R
1
R
2
R
3
R
5
= 0,5 O.

Sl.5.14. b)
m
1
= I
1
/ I
A
= 5; m
2
= I
2
/ I
A
= 20; m
3
= I
3
/ I
A
= 50; m
4
= I
4
/ I
A
= 200; m
5
= I
5
/ I
A
= 1000;
R
1
= R
A
/ ( m
1
1 ) = 25 O; R
2
= R
A
/ ( m
2
1 ) = 5,263 O; R
3
= R
A
/ ( m
3
1 ) = 2,041 O;
R
4
= R
A
/ ( m
4
1 ) = 0,503 O i R
5
= R
A
/ ( m
5
1 ) = 0,1001 O.
Ako bi kod druge varijante dolo do prekida bilo kojeg otpora u antu ( pregori ), ili je neispravan preklopnik
P, sva bi struja protekla kroz ampermetar, a to bi u praksi dovelo do njegovog pregorevanja.
Zbog toga se koristi prva varijanta, jer kod nje bi navedeni kvar izazvao prekid celog kola, a samim tim kroz
ampermetar nee proticati struja ( nee pregoreti ).

5.15. ----- Sl.5.15. a)
R
1
= ( R
V
/ U
V
)( U
1
U
V
) = 18 KO; R
1
+ R
2
= ( R
V
/ U
V
)( U
2
U
V
) = 98 KO R
2
= 80 KO;
R
1
+ R
2
+ R
3
= ( R
V
/ U
V
)(U
3
U
V
) = 398 KO R
3
= 300 KO;
R
1
+ R
2
+ R
3
+ R
4
= ( R
V
/ U
V
)( U
4
U
V
) = 998 KO R
4
= 600 KO;
R
1
+ R
2
+ R
3
+ R
4
+ R
5
= ( R
V
/ U
V
)( U
5
U
V
) = 1 998 KO R
5
= 1 000 KO.
NAPOMENA! Iz navedenih relacija se moe izvesti opta formula, kojom se moe direktno izraunati
otpornost predotpornika. Ona glasi: R
n
= ( R
V
/ U
V
)( U
n
U
n 1
). Svi otpori u predhodnom mernom opsegu
se mogu tretirati kao unutranji otpor voltmetra, a za napon voltmetra sada se uzima napon koji se moe
prikljuiti na predhodnu vezu, tj. U
n 1
. Reenja su ista.
Sl.88. b)
R
1
= ( R
V
/ U
V
)( U
1
U
V
) = 18 KO; R
2
= ( R
V
/ U
V
)( U
2
U
V
) = 98 KO;
R
3
= ( R
V
/ U
V
)( U
3
U
V
) = 380 KO; R
4
= ( R
V
/ U
V
)( U
4
U
V
) = 998 KO;
R
5
= ( R
V
/ U
V
)( U
5
U
V
) = 1 998 KO.
Moe se zakljuiti da se rednom vezom mogu postii vei merni domaaji, jer se otpori meusobno dodaju
( sabiraju ). Ako pogledamo pol. 5 vidimo da kod paralelne veze treba nam jedan otpornik otpornosti 1 998 KO,
dok kod redne veze ukupan zbir svih pet otpornika daje tu vrednost. Iz navedenog razloga neto je praktinija
redna veza ( slika pod a ), ali ne u toj meri kao to je sluaj kod ampermetra.
Kod voltmetra su u upotrebi obe varijante.

298


5.16. -----

U kljuenjem prekidaa prva grana ima otpornost: R
1
' = R
1
R
x
/ ( R
1
+ R
x
).
Uslov ravnotee mosta ( I
A
= 0 ) je: R
1
'/ R
2
= R
3
/ R
4
R
1
' = 1 O 4R
x
= 4 + R
x
R
x
= 4/3 O.

R
13
= R
1
R
3
/ ( R
1
+ R
3
) = 4/3 O;
R
24
= R
2
R
4
/ ( R
2
+ R
4
) = 4/3 O;
R
e
= R
13
+ R
24
= 8/3 O I = U / R
e
= 18 A;
U
13
= IR
13
= 24 V; U
24
= IR
24
= 24 V;
I
1
= U
1
/ R
1
= 6 A; I
2
= U
2
/ R
2
= 12 A;
I
3
= U
3
/ R
3
= 12 A; I
4
= U
4
/ R
4
= 6 A;
I
1
= I
A
+ I
2
I
A
= I
1
I
2
= 6 A ( suprotan smer ).
I
A

R
1
R
2

R
3
R
4
I
1
I
2

299


6.1. ----- a) R = 0,04 O; q = 50 %; b) 71,4 %.

6.2. ----- a) P = I
2
R = | E / ( R + R
g
)|
2
R = 277,78 W q = R / ( R + R
g
) = 1/3 = 0,333 ( 33,3 % );
b) P = I
2
R = | E / ( R + R
g
)|
2
R = 312,5 W q = R / ( R + R
g
) = 2/4 = 0,5 ( 50 % );
c) P = I
2
R = | E / ( R + R
g
)|
2
R = 277,78 W q = R / ( R + R
g
) = 4/6 = 0,667 ( 66,7 % ).
Vidima da je najvei stepen korisnog dejstva pod takom c). Sledi zakljuak, da je stepen korisnog dejstva
vei, to je otpor potroaa R vei. Zbog toga se kod naponskih generatora trai da je R
g
<< R.
to se tie korisne snage potroaa, ona je ista pod a) i pod c), ali je povoljnija varijanta pod c) , jer je tu
optereenje generatora ( snaga ) manje ( manji su Dulovi gubici u generatoru njegovo zagrevanje ).
Najvea je snaga potroaa pod takom b), no tu je stepen korisnog dejstva 50 %, to znai da je ostala
polovina utroena na zagrevanje generatora ( Dulovi gubici ).

6.3. ----- R = R
e
R
g
= 1 O.

6.4. ----- a) q = R / ( R + R
g
) q
1
= 0 ( 0 % ); q
2
= 0,9998 ( 99,98 % )
b) U = IR; za R = 0 U = 0 ( kratka veza ); za R = 5 000 O
I = E / ( R + R
g
) = 0.019996 A U = IR = 99,98 V ( a moglo je: q = U / E U = qE = 0,9998100 ).
6.5. ----- R
1234
= R
1
+ R
2
+ R
3
+ R
4
= 70 KO; R
e
= R
g
+ R
1234
= 75 KO;
a) P' = EI = E
2
/ R = 200
2
/ 7510
3
= 533,33 mW;
b) P = I
2
R
1234
= ( E / R
e
)
2
R
1234
= ( 200 / 75 000 )
2
70 000 = 497,78 mW;
c) q = P / P' = 0,9333 ( 93,33 % );
d) U = IR
1234
= ( 200 / 75 000 ) 70 000 = 186,67 V.

6.6. ----- R
12
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = 266,67 O; I = E / ( R
12
+ R
g
) = 0,36 A;
U
12
= U
1
= U
2
= IR
12
= 96,39 V; P' = EI = 36 W; P
1
= U
1
2
/ R
1
= 11,61 W; P
2
= U
2
2
/ R
2
= 23,23 W;
P
g
' = I
2
R
g
= 1,296 W; q = P / P' = ( P
1
+ P
2
) / P' = 0,9678 ( 96,78 % ).

6.7. -----

6.8. ----- a) I
2
= 0,0529 A; b) P
1
= 2,65 W.

I
S1
= E
1
/R
g1
= 9 A; I
S2
= E
2
/R
g2
= 3A; I
S
= I
S1
+ I
S2
= 12 A.
R
S
= R
g1
R
g2
/ ( R
g1
+ R
g2
) = 0,6 O.
U
AB
= I
S
R
S
R / ( R
S
+ R ) = 6,55 V,
I = U / R = 1,09 A, iji je smer od take A ka B.
B
R
g1
R

R
g2

I
S1
-
A
I
S1
I
S2
R
g1

R
g2

I
S
R
S
R
-
-
-
I
R
I
S2
A
B

300


6.9. ----- Snaga je izvreni rad u jedinici vremena ( P = W / t ) , a to je ujedno brzina elektrinog rada. To
znai, da se trai u zadatku snaga na otporniku R
3
. Najlakiji je put pretvoriti naponske generatore E
1
i E
2
u
strujne I
S1

i I
S2
:

I
S1
= E
1
/ R
1
= 10 A; I
S2
= E
2
/ R
2
= 10 A;
I
S
= I
S1
+ I
S2
I
S
= 18 A ( I
S1
i I
S2
su istog smera, tj taka A im je na veem potencijalu, dok je I
S
suprotnog
smera, odnosno, taka B je na veem potencijalu);
U
AB
= I
S
R
S
'R / ( R
S
' + R ) = 6 V; I
3
= U
AB
/ R
3
= 6 A; P
3
= I
3
2
R
3
= 36 W.

6.10. ----- R
S
= R
g
= 1 / G
S
= 1/10
3
= 1 000 O; E = I
S
R
S
= 100 V; U = E IR
g
= 10 V.

6.11. ----- ( E
2
+ E
1
) / ( R + R
g1
+ R
g2
) = 2 A E
1
+ E
2
= 2( R + R
g1
+ R
g2
);
( E
2
+ E
1
) / ( R + R
g1
+ R
g2
) = 0,5 A E
1
E
2
= 0,5( R + R
g1
+ R
g2
);
E
1
/ ( R + R
g1
) = 1 E
1
= ( R + R
g1
) ; E
2
/ (R + R
g2
) = 1,5 E
2
= 1,5( R + R
g2
);
E
1
+ E
2
= 4 + R
g1
+ 6 + 1,5R
g2
= 10 + R
g1
+ 1,5R
g2
= 2( R + R
g1
+ R
g2
) ;
E
1
E
2
= 4 + R
g1
6 1,5R
g2
= 2 + R
g1
1,5R
g2
= 0,5( R + R
g1
+ R
g2
) ;
10 + R
g1
+ R
g2
= 2( 4 + R
g1
+ R
g2
) R
g1
+ 0,5R
g2
= 2;
2 + R
g1
1,5R
g2
= 0,5( 4 + R
g1
+ R
g2
) R
g2
= 1,5R
g1
.
Reenjem ovih jednaina nastaju reenja: R
g1
= 1,143 O i R
2
= 1,714 O
E
1
= ( 4 + R
g1
)1 = 5,143 V; E
2
= 1,5( 4 + R
g2
) = 8,571 V.

6.12. ----- I
1
= 0,75 A; I
2
= 3,75 A; I
3
= 0,5 A; q = 0,75 ( 75 % ).

6.13. ----- Otpori R
2
, R
3
i R
4
su u paralelnoj vezi, te je: 1/R
234
= 1/R
2
+ 1/R
3
= 1 /R
4
R
234
= 1,5 KO,
R
1234
= R
1
+ R
234
= 2 KO; R
12345
= R
5
R
1234
/ ( R
5
+ R
1234
) = 95,2 O; R
g
= R
12345
= 95,2 O.
U
BC
= I
1
R
234
= 1 500610
3
= 6 V.
Kako su otpori R
2
, R
3
i R
4
u paralelnoj vezi, sledi: a) I
3
= U
BC
/ R
3
= 3 mA;
b) U
AB
= I
1
R
1234
= 12 V; I
5
= U
AB
/ R
5
= 120 mA; I = I
1
+ I
2
= 126 mA; E = I( R
g
+ R
1234
) = 24 V.

6.14. ----- Za R = 0,2r P = I
2
R = |E / ( R + r )|
2
R = E
2
R / 1,25
2
= 0,2rE
2
/ 1,25
2
;
Za R = 0 O P = 0 W; Za R = 0,1r P = I
2
R = |E / ( R + r )|
2
R = 0,083E
2
/ r;
P' = EI = EE / 1,1r = 0,909 E
2
/ r q = P / P' = 83 / 909 = 0,0913 ( 9,13 % ).
Za R = 0,5 r I = E / 1,5 r P = I
2
R = ( E / 1,5 r )
2
0,5 r = 0,222E
2
/ r;
P' = EI = 0,667E
2
/ r q = P / P' = 222 / 667 = 0,3328 ( 33,28 % )
Za R = r I = E / 2 r P = I
2
R = 0,25E
2
/ r; P' = EI = 0,5E
2
/r; q = P / P' = 0,5 ( 50 % );
Za R = 10 r I = E / 11 r P = I
2
R = 0,083E
2
/ r; P' = EI = 0,091E
2
/ r; q = P / P' = 0,912 ( 91,2 % ).

Pri porastu R od 0 do r korisna snaga P raste od 0 do maksimalne snage ( P
max
). Stepen korisnog dejstva raste
od 0 do 50 %iznosi 50 % ( Za q = 50 % P = 0,5 P' = P
max
. ). Nakon toga, pri porastu otpora R korisna snaga
opada, dok stepen korisnog dejstva raste. Sa poveanjem stepena korisnog dejstva manji su Dulovi gubici u
generatoru, a samim tim manje je optereenje generatora. Zbog toga se kod naponskih generatora i trai to vei
stepen korisnog dejstva ( R
g
<< R ).

A
-
-
I
S1

I
S

I
S2
B
-
-
I
S
'

A
R
3
R
S
' R
2
R
3
R
1

B
301


6.15. -----

6.16. ----- Stepen korisnog dejstva se poveavasa porastom otpora ( vidi zad. 6.14. ), a to znai da e stepen
korisnog dejstva biti najvei kada je prekida u poloaju 1.
Ako se u pol. 2 ostvari maksimalna snaga, sledi: R
3
+ R
4
= R
1
. Kako je R
3
= R
4
2R
3
= 100
R
3
= R
4
= 50 O. Otpornik R
2
u ovom sluaju nema nikakvog uticaja ( iskljuen iz kola ).

6.17. -----

Pretvaranjem naponskog generatora u strujne nastaju navedene slike, a samim tim sledi:
I
S
= U / R
1
= 100/6 A; R
12
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = 24/7 O R
3
= R
12
= 24/7 = 3,43 O.

6.18. ----- Otpor generatora je veoma mali ( R
g
= 0,04 O ) u odnosu na otpor sijalice ( R ), pa se on moe
zanemariti ( R >> R
g
). . Iz izraza za snagu kola: P = I
2
R = | E / ( R + R
g
) |
2
R ~ E
2
/ R
R ~ E
2
/ P ~ 3,2 O I = E / ( R + R
g
) ~ 12 / 3,2 = 3,75 A ; P
g
= I
2
R
g
= 0,5625 W;
NAPOMENA! Za tano reenje postupak je sledei:
P = | E / ( R + R
g
) |
2
R 45 = |12
2
/ ( R + 0,04 )
2
|R 45 R
2
140,4 R + 0,072 = 0.

R
1/2
= | 140,4 072 , 0 45 4
2
4 , 140 | / 245 = ( 140,4 140,45 ) / 90.
Sledi: R
1
= ( 140,4 + 140,45 ) / 90 = 3,12 O ; R
2
= ( 140,4 140,25 ) / 90 < 0 ( Kako je ovo reenje negativno,
ono realno ne postoji, ve ostaje samo prvo reenje ).
Oito je, da je ovo drugo reenje priblino jednako predhodnom, jer je R
g
zanemarljivo ( R >> R
g
).

6.19. ----- E = I
1
( R
1
+ r ) = I
2
( R
2
+ r ) 2,35( 5 + r ) = 1,18( 10 + r ) r = 0,043 O;
E = 2,35( 0,043 + 5 ) = 11,85 V ; I
KS
= E / R
g
= 275,58 A.

Snaga izvora je: P' = ( E
1
E
2
)I = P
1
P
2
= 80 60 = 20 W;
P' = I
2
R
e
= I
2
( r
1
+ r
2
) I
2
= E / ( r
1
+ r
2
) = 1 I = 1 A;
P
1
= E
1
I E
1
= P
1
/ I = 80 V; E
2
= P
2
/ I = 60 V.
Kako je prvi izvor vee snage, on se ponaa kao generator, dok
drugi se ponaa kao prijemnik ( E
2
je kontra ems ). Zbog toga
je stepen korisnog dejstva kola: q = P
1
/ P
2
= 0,75 ( 75 % ).
Korisni rad kola je: W
2
= P
2
t = 6023 600 = 432 000 J.
Ukupni gubici kola: P
g
= I
2
( R + r
1
+ r
2
) = 20 W.
-
-
P
max
0,22P'
P = f ( R )
0,5 r r
R |O|
P |W|
0,5P'

r
2
r
1
+
E
2
+
E
1

R
1

R
2
R
3

U

I
S
R
1
R
2
R
3

U
R
12

R
3

302


6.20. ----- S = d
2
t / 4 = 3,14 mm
2
; R
Cu
=
Cu
l / S = 2,229 O;
P = U
2
/ R
p
R
p
= U
2
/ P = 220
2
/ 1500 = 32,27 O ; I = E / ( R
g
+ R
+ R
p
) = 220 / 36,6 = 6,01 A;
Napon na kraju generatora je: U = E I R
g
= 207,19 V; a na kraju prijemnika: U
p
= I R
p
= 193,94 V;
Stvarna snaga prijemnika je: P
p
= U
p
I = 193,94 6,01 = 1 165,6 W.

6.21. ----- R
e
= R
1
+ R
g
+ ( R
2
+ R
3
)R
4
/ ( R
2
+ R
3
+ R
4
) = 49,18 O;
I
1
= E / R
e
= 2,24 A; U
4
= I
1
R
234
= 2,2423,68 = 52,96 V; I
2
= U
4
/ ( R
2
+ R
3
) = 1,18 A;
I
3
= U
4
/ R
4
= 1,06 A; U
Rg
= I
1
R
g
= 1.12 V; U
1
= I
1
R
1
= 56 V; U
2
= I
2
R
2
= 11,8 V; U
3
= I
2
R
3
= 41,3 V;
P
Rg
= I
1
2
R
g
= 2,51 W; P
R1
= I
1
2
R
1
= 125,44 W; P
R2
= I
2
2
R
2
= 13,924 W; P
R3
= I
2
2
R
3
= 48,73 W;
P
R4
= I
3
2
R
4
= 56,18 W.

6.22. ----- R
g
+ R
1
= ( R
2
+ R
3
)R
4
/ ( R
2
+ R
3
+ R
4
) 25,5 = 45 R
4
/ ( 45 + R
4
) R
4
= 58,85 O;
I
1
= E / R
e
= E / ( R
1
+ R
g
+ R
234
) = 110 / 25,522 = 2,16 A; P = EI
1
= 237,25 W.

6.23. ----- R
g
+ R
1
= ( R
2
+ R
3
)R
4
/ ( R
2
+ R
3
+ R
4
) R
2
= 17,04 O
I
1
= E / 2( R
g
+ R
1
) = 2,16 A; P = EI
1
= 237,25 W; U
4
= I
1
R
234
= 55,08 V; I
3
= U
4
/ R
3
= 1,1 A;
I
2
= I
1
I
3
= 1,06 A; P
Rg
= I
1
2
R
g
= 2,33 W; P
R1
= I
1
2
R
1
= 116,64 W; P
R2
= I
2
2
R
2
= 19,15 W;
P
R3
= I
2
2
R
3
= = 39,35 W; P
R4
= I
3
2
R
4
= 60,5 W. Na osnovu dobijenih snaga, sledi ( bilans snaga ):
P = P
Rg
+ P
R1
+ P
R2
+ P
R3
+ P
R4
237,25 = 2,33 + 116,64 + 19,15 + 39,35 + 60,5 ( T .. tano ).

6.24. ----- Za R = 0 O I = E / R
g
= 50 A; P' = EI = 5 000 W; P
Rg
= I
2
R
g
= 5 000 W; P
R
= I
2
R = 0 W;
Dakle, P
Rg
= P'= % 000 W, dok je stepen korisnog dejstva jednak: q = P / P' = 0 ( 0 % ).
Za R = R
g
= 2 O I = E / ( R + R
g
) = 25 A; P' = EI = 2 500 W; P
Rg
= I
2
R
g
= 1 250 W;
P
R
= I
2
R = 1 250 W: P
R
= P
Rg
= P' / 2 q = P / P' = 0,5 ( 50 % ).
Za R = 4R
g
= 8 O I = 10 A; P' = 1 000 W; P
Rg
= 200 W; P
R
= 800 W; q = 0,8 ( 80 % ).
Za R = 1 000 O I = 0,0998 A; P' = 9,98 W; P
Rg
= 0,02 W; P
R
= 9,96 W; q = 0,998 ( 99,8 % ).
Kada je otpor R = 4 R
g
q = 80 % , jer je q = I
2
R / I
2
( R + R
g
) = R / ( R + R
g
) = 4 R
g
/ 5 R
g
= 0,8.
itaocu se preporuuje, da na osnovu dobijenih podataka nacrta grafiki dijagram: P', P
Rg
, P
R
= f ( R ).
Ova reenja dovode do zakljuka : Poveanjem iskorienja ( q ) , smanjuje se optereenje generatora
( Manja proizvedena snaga generatora, manji Dulovi gubici u samom generatoru, kao i korisna snaga
potroaa. ). Ovakav reim nastaje kada ja R >> R
g
. Nedostatak ovakvog reima je mala korisna snaga, pa se
zbog toga koriste i varijante sa manjim iskorienjem, ali veom korisnom snagom. Kod generatora manjih
snaga esto se koristi reim rada sa R = R
g
( q = 50 % ). Kod generatora veih snaga stepen iskorienja mora
biti mnogo vei, kako bi se izbeglo njegovo pregorevanje ( preveliko optereenje ).

6.25. ----- Otpor prijemnika iznosi: R = U
2
/ P = 8,07 O, ( jer je P = I
2
R = U
2
R R = U
2
/ P );
a) P' = 0,99P = 5 940 W; P' = |E / ( R
V
+ R )|
2
R 220
2
/ ( R
V
+ 8,07 )
2
= 5 940 R
V
= 0,04 O;
R
V
= l / S S = l / R
V
= 63,52 mm
2
S = d
2
t / 4 d = 9 mm.
b) P' = 0,956 000 = 5 700 W. Postupak reavanja isti kao pod a). Konano reenje je d = 4,1 mm.

6.26. -----

Ako otpor R tretiramo kao otpor strujnog generatora ( R
S
= R ),
ovaj strujni generator pretvorimo u naponski. Kada to uradimo
sledi da je otpor naponskog generatora jednak otporu strujnog,
odnosno R
g
= R
S
= R R' = R
g
= R.
Snaga ( maksimalna ) na otporniku R' iznosi :
P = I'
2
R' = ( I
S
/ 2 )
2
R = I
S
2
R / 4 .
I
S

R R'
I'
303


6.27. -----

b) Postupak isti kao i pod a). Konano reenje je: I
1
= 3,33 A; I
2
= 6,67 A; P
S
= 266,7 W; P
E
= 66,7 W.

itaocu se preporuuje da izrauna snagu na otporima R
1
i R
2
. Da li je zadovoljen zakon o odranju
energije? Odgovor obrazloiti.

6.28. ----- Pretvoriti strujni generator u naponski. Kako struja I
S
protie i kroz otpornik R
1
, ovaj otpor se
moe eliminisati iz kola ( R
1
= 0 ), jer cela grana ini struju I
S
( struja strujnog generatora ). Usled toga, za otpor
strujnog generatora sada se uzima otpor R
2
. Nakon pretvaranja strujnog generatora u naponski, otpor naponskog
generatora jednak je: R
g
= R
S
= R = 10 O.
Pri R = R
g
= R
2
, nastaje maksimalna snaga na otporniku R
2
. Za R
2
= R I
R
= I
R2
= I
S
/ 2 = 1 A.
Konano, maksimalna snaga iznosi : P
Rmax
= I
R
2
R = 10 W.
b) Struja kroz R e biti maksimalna kada je ovaj otpornik najmanji, tj. kada je on jednak nuli ( R = 0 ).
U ovom sluaju struja I
S
e sva proi kroz kratku vezu ( otpor R ), pa ona iznosi: I
max
= I
S
= 2 A.

6.29. -----

Pretvarajui naponski generator u strujni, a zatim strujni generator u naponski, nastaju navedene eme.
Maksimalna snaga na otporniku X e se javiti kada je: X = R/2 + R/2 = R = 10 O.

6.30. ----- P = I
2
R I = 10 A; a) E = I( R + R
g
) = 60 V;
b) I' = E / ( 2R + R
g
) = = 60/11 A; P' = I'
2
( R + R ) = 297,52 W.

6.31. ----- P
1
= I
1
2
R
1
= | E / ( R
1
+ R
g
) |
2
R
1
; P
2
= I
2
2
R
2
= | E / ( R
2
+ R
g
) |
2
R
2
;
2 = |E
2
/ ( 2 + R
g
)
2
|2 E = 2 + R
g
; 3 = |E
2
/ ( 12 + R
g
)
2
12 E = 6 + R
g
/2
2 + R
g
= 6 + R
g
/2 R
g
= 8 O; E = 10 V.

6.32. ----- Naponske generatore E
1
i E
2
pretvoriti u strujne: I
S1
= E
1
/ R
1
= 6 A; I
S2
= E
2
/ R
2
= 3 A.
R
S1
= R
S2
= R
1
= R
2
= 2 O. Izraunati ekvivalentni strujni generator: I
S
= I
S1
+ I
S2
= 9 A;
R
S
= R
S1
R
S2
/ ( R
S1
+ R
S2
) = 1 O.
Ekvivalentni strujni generator pretvoriti u ekvivalentni naponski generator: R
g
= R
S
= 1 O; E = I
S
R
S
= 9 V.

6.33. ----- I
1
/ I
2
= R
2
/ R
1
= 6/4 I
1
= 1,5 I
2
; I = I
1
+ I
2
I
1
= 3,6 A; I
2
= 2,4 A.

6.34. ----- I
4
= 5 A; I
3
= 1 A; I
5
= 5 A.

6.35. ----- Umesto otpornika R
2
uzeti R
2
= 0, jer ta grana daje struju I
S
= I = 10 Ai ona se tretira kao strujni
generator, sa strujom I
S
. Nakon toga naponski generator pretvoriti u strujni, pa sledi:
I
1
' = E / R
1
= 12/6 = 2 A.
Ekvivalentni strujni generator je jednak: I
S
= I
1
' + I = 2 + 10 = 12 A; a R
S
= R
1
= 6 O.
a) Kada strujni generator pretvorimo u naponski, sledi:
R' = R
2
= 4 O; E' = I
S
R
2
= 8 V; I
1
= ( E' E ) / ( R' + R )
I
1
= 2 A; Kako je I
S
= I
1
+ I
2
I
2
= I
S
I
1
= 4 A;
Snaga strujnog generatora je: P
S
= U
S
I
S
= U
2
I
S
= I
2
R
2
I
S

P
S
= 32 W,
a naponskog: P
E
= EI
1
= 202 = 40 W.

I
1

R' R
1
+ +
E' E
X

I
S

R X

I
S
X

R/2
+
E
R/2
R/2 R/2 R/2
R
304


Ekvivalentni strujni generator pretvoriti u naponski. Sledi:
E = I
S
R
S
= 72 V; a R
g
= R
S
= 6 O.
Maksimalna snaga na otporniku R
3
se javlja kada je R
3
= R
g
= 6 O.

305


7.1. -----

7.2. -----

7.3. -----

Snage generatora su: P
1
' = U
AB
I
1
= 28,8 W; P
2
' = U
CD
I
2
= 8,96 W.
Snage na otpornicima su: P
R1
= I
1
2
R
1
= 23,04 W; P
R2
= I
2
2
R
2
= 12,8 W; P
R3
= I
3
2
R
3
= 1,92 W.
( P
1
' + P
2
' = 37,76 W P
R1
+ P
R2
+ P
R3
= 37,76 W.... to potvruje zakon o odranju energije. )

7.4. -----

R

I
1
+ I
2
+ I
3
= 0
E
1
I
1
R
1
+ I
2
R
2
E
2
= 0
E
2
I
2
R
2
+ I
3
R
3
E
3
= 0
Reenjem sistema linearnih jednaina slede reenja:
I
1
= 0,75 A; I
2
= 0,5 A; I
3
= 0,25 A. Snage genaratora
su: P
1
' = E
1
I
1
= 15 W; P
2
' = E
2
I
2
= 5 W ( prima energiju );
P
3
' = E
3
I
3
= 2,5 W ( prima energiju potroa );
Snage otpornika su: P
R1
= I
1
2
R
1
= 5,625 W;
P
R2
= I
2
2
R
2
= 1,25 W; P
R3
= I
3
2
R
3
= 0,625 W.
I
4
+ I
3
I
2
= 0
I
1
I
3
I
5
= 0
I
4
R
2
E
1
+ I
2
R
2
= 0
E
2
I
1
R
g1
I
3
R
3
I
2
R
g2
+ E
1
= 0
E
2
+ I
5
R
1
+ I
1
R
g1
= 0
Reenjem navedenog sistema jednaina
dobiju se sledea reenja struja u granama:
I
1
= 13,88 A; I
2
= 16,57 A; I
3
= 9,85 A;
I
4
= 6,72 A; I
5
= 4,03 A.
I
1
= I
2
+ I
3

U
AB
I
1
R
1
I
3
R
3
= 0
U
CD
+ I
3
R
3
I
2
R
2
= 0
Reenjem sistema jednaina slede reenja struja po
granama:
I
1
= 2,4 A; I
2
= 1,6 A; I
3
= 0,8 A.
I
1
+ I
2
+ I
3
= 0 I
1
+ I
2
+ I
3
= 0
E
1
E
2
+ I
2
R
g2
I
1
R
g1
= 0 3 + 10 I
2
20 I
1
= 0
I
2
R
g2
+ E
2
+ IR = 0 12 10 I
2
+ 50 I = 0
Reenjem sistema jednaina sledi:
I
1
= 0,179 A; I
2
= 0,053 A; I = 0,229 A.
a) P
1
' = E
1
I
1
= 2,685 W; b) I
2
= 0,053 A;
c) W
R
= I
2
Rt = 4 719,69 J.
+
U
CD
+

U
AB
R
3

I
3
R
1
R
2

I
2

I II
I
1

I
1
I
2
I

E
2

R
g2

I II
+ +
E
1

R
g1

E
1

R
1

I II
E
1

I
1
I
3
R
2
I
2
R
3

+ +
E
2

E
3
+

R
1

I
5

E
1

+
+
I
1

R
2

R
g2

I
4

I
2

R
3

R
g1

I
3

I II
III
E
2

306


7.5. -----

7.6. -----

7.7. ----- Kako je kolo isto kao i u zad. 7.6. postupak reavanja je isti ( samim tim iste su i jednaine ).
Uvrtavanjem podataka iz zadatka 7.7. u jednaine iz zad. 7.6. dobiju se sledea reenja:
I
1
= 2,89 A; I
2
= 0,33 A; I
3
= 2,56 A. Reenja govore da prvi izvor sa ems E
1
daje energiju, dok druga dva
uzimaju energiju ( ponaaju se kao potroai ).

7.8. -----

7.9. ----- Reenje u zad. 7.1; 7.10. ----- Reenje u zad. 7.2; 7.11. ----- Reenje u zadatku 7.4.

7.12. ----- Videti reenje u reenju zad. 7.5; 7.13. ----- Reenje u zad. 7.6. 7.14. ----- Reenje u zad. 7.8.

7.15. -----

I
1

I
1
+ I
2
+ I
3
= 0 I
1
+ I
2
+ I
3
= 0
E
1
I
1
R
1
+ I
3
R
3
= 0 20 I
1
+ I
3
= 0
I
3
R
3
+ I
2
R
2
E
2
= 0 10 I
3
+ 5 I
2
= 0

Daljim reavanjem jednaina nastaju sledea reenja:
I
1
= 10 A; I
2
= 0 A; I
3
= 10 A.
Snaga na drugom generatoru je: P
2
' = E
2
I
2
= 0 W.
I
1
+ I
2
+ I
3
= 0
E
1
I
1
R
1
+ I
2
R
2
E
2
= 0
E
2
I
2
R
2
+ I
3
R
3
E
3
= 0
Reenjem navedenog sistema jednaina dobiju se sledea
reenja: I
1
= 2,11 A; I
2
= 0,33 A; I
3
= 2,44 A.
Izvor sa ems E
3
daje energiju, jer je struja pozitivna
( u smeru E
3
). Druga dva izvora uzimaju energiju, jer su struje
suprotnih smerova od njihovih ems ( kontra ems potroai )
Za prvu konturu: I
1
R
1
+ E
1
E
5
I
1
R
3
E
3
= 0
10 I
1
+ 60 20 10 I
1
10 = 0 I
1
= 1,5 A.
Za drugu konturu: E
2
I
2
R
2
E
4
I
2
R
4
+ E
5
= 0
I
2
= 1 A. Kako je I
1
+ I
3
= I
2
I
3
= I
2
I
1
= 2 A.
Uspostaviti konturu ( i napisati jednainu prema II Kirh.
zak. ) idui od take B ka A ( potencijal raste ) preko
prve i druge grane (ili preko tree i etvrte ).

U
AB
I
1
R
1
+ E
1
+ E
2
I
2
R
2
= 0 U
AB
= 80 V
Prema formiranim konturama slede jednaine:
5 = I
A
( 3 + 2 + 4 ) I
B
4 I
C
2 9 I
A
4 I
B
2 I
C
= 5
3 = I
B
( 4 + 2 ) I
A
4 I
C
2 4 I
A
+ 6 I
B
2 I
C
= 3
4 = I
C
( 2 + 2 ) I
A
2 I
B
2 2 I
A
2 I
B
+ 4 I
C
0 4
Daljim reenjem sistema jednaina dobiju se konturne struje
koje iznose: I
A
= 0,667 A; I
B
= 1,667 A; I
C
= 2,167 A.
Struje po granama su jednake: I
1
= I
A
= 0,667 A;
I
2
= I
B
= 1,667 A; I
3
= I
C
= 2,167 A; I
4
= I
C
I
B
= 0,5 A;
I
5
= I
A
I
B
= 1 A; I
6
= I
C
I
A
= 1,5 A.
I II
I
2

I
1

I
3

- -

A

I
2
E
1
E
2

R
2
R
1

+ +
I
3
I
1

B
+
E
5
+
+
R
4
R
3

+
E
4
E
3

U
AB
I

I
2

I
3

I
1

II
I
5

I
4

I
A
I
B
I
C

I
6

I
3
I
2

307


7.16. -----

7.17. -----

( NAPOMENA! Korisnu snagu ne moemo traiti na otporniku R
3
, jer se u kolu pored njega nalazi i
drugi otpori u sloenoj vezi. Dakle; P
K3
nije jednako sa I
3
2
R
3
)
Stepen korisnog dejstva je: q
3
= P
K3
/ P
3
' = 34 / 36 = 0,9444 ( 94,44 % ).

7.18. -----

7.19. -----

Snage generatora su:
P
1
' = E
1
I
1
= 372,78 W; P
2
' = E
2
I
2
= 97,872 W; P
3
' = E
3
I
3
= 226,875 W; P
4
' = E
4
I
4
= 14,868 W.

Strujni generator pretvoren u naponski daje nove
parametri ( E' i R' ), koji iznose: E' = 24 = 8 V i R' = 4 O.
Na osnovu novonastale slike slede konturne jednaine:
4 = I
A
( 1 + 3 ) I
B
3 4 I
A
3 I
B
= 4
8 = I
B
( 3 + 2 + 4 ) I
A
3 3 I
A
+ 9 I
B
= 8
Reenjem jednaina slede konturne struje : I
A
= 0,444 A;
I
B
= 0,741 A. Struje po granama su: I
1
= I
A
= 0,444 A;
I
2
= I
B
I
A
= 1,185 A; I
3
= I
B
= 0,741 A.

U
CB
3I
2
+ 2I
3
= 0 U
CB
= 5,038 V.
I
1
I
3

I
2

I
A
I
B

Konturne jednaine su:
E
1
+ E
2
= I
A
( R
g1
+ R
1
+ R
g2
+ R
2
) I
B
( R
g2
+ R
2
)
E
2
E
3
= I
B
( R
g2
+ R
2
+ R
g3
+ R
3
) I
A
( R
g2
+ R
2
)
Kako je I
B
= I
3
I
B
= 210
3
A
7 = 3 000 I
A
2 000( 210
3
) I
A
= 110
3
A = 1 mA.
a) Unoenjem I
A
i I
B
u drugu jednainu sledi E
3
= 18 V.
b) Snaga gen ems E
3
je: P
3
' = E
3
I
3
= 36 mW,
Snaga Dulovih u generatoru ems E
3
je: P
Rg3
= I
3
2
R
g3
= 2 mW.
Korisna snaga generatora ems iznosi: P
K3
= P
3
' P
Rg3
= 36 2
P
K3
= 34 mW.

E
5
= I
A
( R
2
+ R
4
) I
C
R
4
14 = 7 I
A
4 I
C

E
1
E
5
= I
B
( R
1
+ R
3
) I
C
R
3
4 = 6 I
B
4 I
C

0 = I
C
( R
3
+ R
4
) I
A
R
4
I
B
R
3
0 = 4 I
A
4 I
B
+ 8 I
C
Reenja datih jednaina ( konturnih struja ) su:
I
A
= 3 A; I
B
= 0,5 A; I
C
= 1,75 A.
Struje po granama iznose:
I
1
= I
B
= 0,5 A; I
2
= I
A
= 3 A; I
3
= I
C
I
B
= 1,25 A;
I
4
= I
A
I
C
= 1,25 A; I
5
= I
A
I
B
= 2,5 A;
I
6
= I
C
= 1,75 A

E
1
E
2
= I
A
( R
1
+ R
2
) I
B
R
2

E
2
+ E
3
= I
B
( R
2
+ R
5
+ R
3
) I
A
R
2
I
C
R
3

E
3
+ E
4
= I
C
( R
3
+ R
6
+ R
4
) I
B
R
3
Reenja konturnih struja su: I
A
= 31,065 A; I
B
= 6,597 A;
I
C
= 2,478 A. Struje po granama su: I
1
= I
A
= 31,065 A;
I
2
= I
B
I
A
= 24,468 A; I
3
= I
C
I
B
= 9,075 A;
I
4
= I
C
= 2,478 A; I
5
= I
B
= 6,597 A;
I
6
= I
B
= 6,597 A.

-
-
-
A
C
+
I
A
I
B

I
1
B I
3

2
1 R'
I
2

3
+ +
4
E'
I
5

I
6

I
A

I
1
I
2
I
3
I
4

I
B
I
C
I
1

I
5

I
4

I
A

I
B

I
3

I
6

I
2

I
C
308


Snaga na otpornicima iznose:
P
R1
= I
1
2
R
1
= 96,503 W; P
R2
= I
2
2
R
2
= 119,737 W; P
R3
= I
3
2
R
3
= 8,236 W; P
R4
= I
4
2
R
4
= 1,842 W;
P
R5
= I
5
2
R
5
= 217,602 W; P
R6
= I
4
2
R
6
= 42,983 W.
( NAPOMENA! P
1
' + P
3
' = P
2
' + P
4
+ P
R1
+ P
R2
+ P
R3
+ P
R4
+ P
R5
+ P
R6
. Zato je drugi i etvrti generator
potroa? )

7.20. -----

c) Snage generatora: P
1
' = E
1
I
1
= 14,4 W; P
2
' = E
2
I
3
= 26,7 W; P
S
' = U
S
I
S
= ( E
1
I
1
R
1
)I
S
= 6,178 W.
Snage otpornika: P
R1
= I
1
2
R
1
= 0,144 W; P
R2
= I
2
2
R
2
= 22,47 W; P
R3
= I
5
2
R
3
= 8,284 W;
P
R4
= I
4
2
R
4
= 16,36 W.
Proveriti zakon o odranju snaga ( nergija ). Da li je EP' ( snage generatora ) = E P
R
( snage otpornika )?

7.21. -----

0 = 4 000 I
E
1 000( I
A
+ I
B
+ I
C
+ I
D
) = 4 000 I
E
1 0002I
E
= 2 000 I
E
I
E
= 0.
6 + 1 000 I
E
= 2 000 I
B
I
B
= 3 mA.
Kako je: I
S1
= I
D
I
A
I
A
= I
D
I
S1
; odnosno: I
S2
= I
C
I
D
I
C
= I
D
+ I
S2

Za I
E
= 0 2I
E
= 0 = I
A
+ I
B
+ I
C
+ I
D
I
D
I
S1
+ I
B
+ I
D
+ I
S2
+ I
D
= 0 3 I
D
2 + ( 3 ) + 5 = 0
I
D
= 0 A; I
A
= 0 2 = 2 mA; I
C
= 0 + I
S2
= 5 mA.
Konano, struje po granama iznose:
I
1
= I
A
= 2 mA; I
2
= I
B
= 3 mA; I
3
= I
C
= 5 mA; I
4
= I
D
= 0 A; I
5
= I
E
I
A
= 2 mA;
I
6
= I
E
I
B
= 3 mA; I
7
= I
E
I
B
= 5 mA; I
8
= I
E
I
D
= 0 A.
Napone na krajevima strujnog generatora moemo izraunati iz prve i tree jednaine. Njihova reenja su:
U
S1
= 6 V; odnosno, U
S2
= 6 V.
Snage na krajevima generatora iznose:
P
E1
= E
1
I
1
= 2 mW; P
E2
= E
2
I
2
= 32 mW; P
S1
= U
S1
I
S1
= 12 mW; P
S2
= U
S2
I
S2
= 30 mW.
Snage na otpornicima su:
P
R1
= I
1
2
R
1
= 4 mW; P
R2
= I
2
2
R
2
= 9 mW; P
R3
= I
3
2
R = 25 mW; P
R4
= I
4
2
R = 0 W; P
R5
= I
5
2
R = 4 mW;
P
R6
= I
6
2
R = 9 mW; P
R7
= I
7
2
R = 25 mW; P
R8
= I
8
2
R = 0 W.
italac neka proveri zakon o odranju energije ( snage ). Da li je ukupni zbir snaga koje daju generatori
jednak zbiru svih snaga koje se troe na otpornicima ( potroaima )?

I
B
= I
2
= 1,72 A; I
S
= I
B
I
A
I
A
= I
B
I
S
= 1,2 A.
I
1
= I
A
= 1,2 A; I
4
= E
2
/ R
4
= 2,727 A I
C
= I
B
;
I
C
= 2,727 A; I
3
= I
B
I
C
= 4,447 A; I
5
= I
B
= 1,72 A
a) E
1
I
1
R
1
I
2
R
2
+ I
4
R
4
I
5
R
3
= 0 R
2
= 7,595 O.
b) I
1
= 1,2 A; I
3
= 4,447 A; I
4
= 2,727 A;
I
5
1,72 A.
E
1
U
S1
= I
A
( R + R ) I
E
R ......... ( 1 )
E
1
E
2
= I
B
( R + R ) I
E
R ............( 2 )
E
2
+ U
S2
= I
C
( R + R ) I
E
R ...........( 3 )
U
S1
U
S2
= I
D
( R + R ) I
E
R ..........( 4 )
0 = I
E
( R + R + R + R ) I
A
R I
B
R I
C
R I
D
R
4 + U
S2
= 2 000 I
C
1 000 I
E

U
S1
U
S2
= 2 000 I
D
1 000 I
E
4 + U
S1
= 2 000 I
C
+ 2 000 I
D
2 000 I
E

2 U
S1
= 2 000 I
A
1 000 I
E
6 = 2 000 I
A
+ 2 000 I
C
+ 2 000 I
D
3 000 I
E

6 = 2 000 I
B
1 000 I
E
0 = 2 000( I
A
+ I
B
+ I
C
+ I
D
) 4 000 I
E

I
A
+ I
B
+ I
C
+ I
D
= 2I
E

Uvrtavanjem ove jednakosti u zadnju ( 5 ) sledi:
I
2

I
5
I
3

I
S

I
A

I
4
I
1

I
B
I
C
I
2
I
E2
I
E1

I
6

I
8

I
4

I
A

I
B

I
C

I
D
I
E

I
3

I
7

I
5

I
1
I
S1

I
S2
309


7.22. -----

Daljim sreivanjem jednaina slede reenja: I
A
= 1,5 A; I
B
= 2 A; I
B
= I
C
= 2 A; E
3
= 11,5 V.
a) E
3
= 11,5 V;
b) Struje po granama iznose: I
1
= I
A
= 1,5 A; I
2
= I
B
I
A
= 0,5 A; I
3
= I
C
I
A

I
4
= I
D
I
B
= 1 A; I
5
= I
D
I
C
= 1 A; I
6
= I
D
= 1 A.
Snage na otporima R
1
i R
6
su: P
R1
= I
1
2
R
1
= 4,5 W; P
R6
= I
6
2
R
6
= 2 W.

7.23. -----

7.24. ----- vidi zad. 7.1; 7.25. ----- vidi zad. 7.3; 7.26. ----- vidi zad. 7.4;

7.27. ----- vidi zad. 7.5; 7.28. ----- vidi zad. 7.6;

7.29. ----- G
1
= 1/R
1
= 0,25 S; G
2
= 1/R
2
= 0,1 S; U
AB
= ( E
1
G
1
+ E
2
G
2
+ E
3
G
3
) / ( G
1
+ G
2
+ G
3
)
20 = ( 100,2 + 200,1 + 25G
3
) / ( 0,1 + 0,2 + G
3
) G
3
= 0,4 S R
3
= 1 / G
3
= 2,5 O.

7.30. ----- G
1
= G
2
= 1/R = 1 S; U
AB
= ( E
1
G
1
E
2
G
2
) / ( G
1
+ G
2
) = 2,5 V;
U
AB
' = ( E
1
E
2
' ) / ( G
1
+ G
2
) = ( 10 25 ) / 2 = 0 V. Napon opadne za 2,5 V ( padne sa 2,5 V na 0 V ).

7.31. ----- G
1
= 1/2R = G
2
= G
3
= G; U
o
= ( E
1
G
1
E
2
G
2
) / ( G
1
+ G
2
) = G( E
1
E
2
) / 3G = 18 V;
U
o
' = ( E
1
G
1
E
2
'G
2
) / ( G
1
+ G
2
) = G( E
1
E
2
' ) / 3G = ( E
1
4E
2
) / 3 = ( 24 46 ) / 3 = 0 V
I
o
= U
o
/ 2R; I
o
' = U
o
' / 2R = 0 A; AI
o
= I
o
I
o
' = I
o
. Dakle, struja padne sa vrednosti I
o
na nulu.

7.32. ----- 2V.

0 = I
A
( R
1
+ R
2
+ R
3
) I
B
R
2
I
C
R
3
.... ( 1 )
E
3
E
1
= I
B
( R
2
+ R
4
) I
A
R
2
I
D
R
4
....( 2 )
E
2
E
3
= I
C
( R
3
+ R
5
) I
A
R
3
I
D
R
5
.....( 3 )
0 = I
D
( R
4
+ R
5
+ R
6
) I
B
R
4
I
C
R
5
...... ( 4 )
Kako je I
B
I
C
= 0 I
B
= I
C

0 = 8 I
A
6 I
B

10 = I
A
+ 2I
B
I
D
E
3

15 = 5I
A
+ 6I
B
I
D
+ E
3

0 = 2I
B
+ 4I
D
I
B
= 2I
D
E = I
A
( R
3
+ R
5
) I
B
R
3
I
D
R
5
............... ( 1 )
0 = I
B
( R
2
+ R
4
+ R
3
) I
A
R
3
I
C
R
4
................( 2 )
E
1
= I
c
( R
4
+ R
1
+ R
6
) I
B
R
4
I
D
R
6
.............. ( 3 )
0 = I
D
( R
5
+ R
6
+ R
7
) I
A
R
5
I
C
R
6
...............( 4 )
200 = 35 I
A
15 I
B
20 I
D
0 = 15 I
A
+ 45 I
B
15 I
C

100 = 15 I
B
+ 45 I
C
20 I
D

0 = 20 I
A
20 I
C
+ 60 I
D
Daljim reavanjem navedenog sistema jednaina
dobije se za prvu konturu vrednost struje:
I
A
= 12,208 A.
Ovo je i vrednost struje generatora ems E ( I = I
A
), pa
je snaga navedenog generatora :
P = E I = 2 441,6 W.
I
1
I
2
I
4

I
E2
I
3
I
5

I
E1
I
A

I
B

I
C

I
D

I
6

I
2

I
7

I
A
I
B

I
C

I
D
I
1

I
I
5

I
6

310


7.33. -----

7.34. -----

7.35. ----- Struja strujnog generatora I
S
protie i kroz otpor R
2
, pa se ova cela grana moe tretirati kao strujna
grana ( idealni strujni generator ).
Otpornik R je jednak ukupnom otporu preostalog dela kola ( kako bi snaga bila maksimalna ), pa sledi:
R = R
1
.
( NAPOMENA! Kod raunanja ukupnog otpora kola u kojem se nalaze strujni i naponski generatori nestaju
parametri E i I
S
( ostaju R
g
i R
S
)

. Umesto E napraviti kratku vezu ( ostaje u kolu R
g
), a I
s
iskljuiti , tj. tu granu
prekinuti ( ostaje otpor R
S
).

7.36. ----- 9,85 A.

7.37. -----

7.38. -----

G
1
= G
2
= G = 1/R
1
= 0,1 S; E' = I
S
R
2
= 100 V;
U
AB
= ( E'G
2
E
1
G
1
) / ( G
1
+ G
2
) = 0,1( 100 E
1
) / 20,1
U
AB
= 50 0,5 E
1
;
U
AB
' = ( E'G
2
+ E
1
G
1
) / ( G
1
+ G
2
) = 50 + 0,5 E
1
;
Kako je U
AB
' = U
AB
/ 3 U
AB
= 3U
AB
'
50 0,5 E
1
= 3( 50 + 0,5 E
1
) E
1
= 50 V.
I
o
= E / 4R = 5R / 4R = 1,25 A;
Kada je P UKLJUEN , nastaje strujni generator koji nakon
pretvaranja u naponski daje novu sliku, te sledi:
E' = I
S
R = 5R; I' = ( E' E )/4R = 0 V U
AB
= E' = E = 0 V.
Prikljuenjem otpora R na take AB, tj. vraajui naponski
generator u strujni, kroz taj e proticati struja: I
o
' = U
AB
/ R
I
o
' 5 A; AI = I
o
' I
o
= 3,75 A. Struja je porasla za 3,75 A.
Ili : I
o
' / I
o
= 4 I
o
' = 4I
o
. Dakle, struja se poveala 4 puta.

U
S
= P
S
/ I
S
= 13 V.
U
S
I
S
R
1
E
3
= 0 E
3
= U
S
I
S
R
1
= 12 V
( pol oznaen na slici ).
E
3
E
2
+ I
2
R
2
= 0 I
2
R
2
= E
2
E
3
= 2 V
I
2
= 2 / R = 1 A.
Smer struje I
2
je suprotan od naznaenog.
E
3
+ I
3
R
3
I
2
R
2
= 0;
I
S1
= I
2
+ I
3
I
2
= I
S1
I
3

E
3
+ I
3
R
3
( I
S1
I
3
)R
2
= 0
1 + 300I
3
0,01R
2
+ I
3
R
2
= 0 I
3
= 0,002 A;
I
2
= 0,01 0,002 = 0,008 A = 8 mA;
I
2
= I
S2
+ I I = I
2
I
S2
= 8 15 = 7 mA.

A
-
-

+
E'
B
R
2
R
1

+
E
1
-
-

B
A 2R
R
+
E
+
E'
R

+
R
1

+
E
2

E
3
R
2

I
2

U
S
+
I
S
R
1

I
3

R
2

I
2

R
3

I
I
S2
I
S1
+
E
3

311


7.39. ----- Reenje u zad. 7.20;

7.40. -----

Pretvarajui strujne generatore I
S3
, I
S4
i I
S6
u naponske E
3
; E
4
i E
6
nastaje nova slika sa sledeim ( novim
parametrima ): E
3
= I
S3
R
3
= 50 V; E
4
= I
S4
R
4
= 20 V; E
6
= I
S6
R
6
= 45 V.
Koristei metodu konturnih struja nastaju jednaine ( druga slika ):
E
2
= I
A
( R
1
+ R
2
) I
B
R
2
10 = 5 I
A
2 I
B

E
2
E
3
E
4
= I
B
( R
2
+ R
3
+ R
4
) I
A
R
2
I
C
R
4
60 = 2 I
A
+ 17 I
B
5 I
C

E
5
+ E
4
E
6
= I
C
( R
4
+ R
5
+ R
6
) I
B
R
4
45 = 5 I
B
+ 21 I
c
Reenjem navedenog sistema jednaina nastaju reenja konturnih struja koja iznose:
I
A
= 3,991 A; I
B
= 4,978 A; I
C
= 3,328 A.
Struje po granama su: I
1
= I
A
= 3,991 A; I
2
= I
B
I
A
= 0,987 A; I
5
= I
6
' = I
C
= 3,328 A;
I
4
' = I
C
I
B
= 1,65 A; I
3
' = I
B
= 4,978 A; I
5
= I
6
+ I
S6
I
6
= I
5
I
S6
= 0,328 A;
I
3
' = I
S3
+ I
3
I
3
= I
3
' I
S3
= 0,022 A; I
4
' = I
4
+ I
S4
I
4
= I
4
' I
S4
= 2,35 A.
P
R1
= I
1
2
R
1
= 47,784 W; P
R2
= I
2
2
R
2
= 1,948 W; P
R3
= I
3
2
R
3
= 0,005 W; P
R4
= I
4
2
R
4
= 27,613 W;
P
R5
= I
5
2
R
5
= 11,076 W; P
R6
= I
6
2
R
6
= 1,614 W;
P
E2
= E
2
I
2
= 9,87 W ( prima energiju, jer su E
2
i I
2
suprotnih smerova ); P
E5
= E
5
I
5
= 66,56 W;
P
S3
= U
S3
I
S3
= I
3
R
3
I
S3
= 1,1 W; P
S4
= U
S4
I
S4
= I
4
R
4
I
S4
= 47 W; P
S6
= U
S6
I
S6
= I
6
R
6
I
S6
= 14,76 W
Kako su U
S6
( zbog struje I
6
, koja odreuje polaritet U
S6
)

i I
S6
suprotnih smerova ovaj generator prima
energiju (potroa ).
Proveriti zakon o odranju energije ( snage ).

7.41. ----- vidi reenje u zad. 7.1; 7.42. ----- vidi reenje u zad.7.29;

7.43. -----

+
I
4

E
2

R
3
R
5

R
1
R
2
I
3
I
5

Sl. b)
R
4
R
4

Sl. a)

R
4

I
2
' I
1
' I
2
I
1

I
4
'
+
E
1

+
E
2

+
E
1
I
4
R
3
R
5

R
3
R
5

I
3
' I
5
'
R
1
R
2
R
1

I
3
I
5

R
2

I
2
I
1

R
3
R
5

+
E
2

R
1
R
2

I
3
I
5

I
4

R
5

E
5

R
3

I
2

I
C
I
B

R
4

R
4

R
5

I
S3
I
3

R
3

I
6

+
E
2

I
2

I
1

R
6

I
S6
I
S4
I
4

R
1

R
2

+
I
5

I
1
I
3
'
+
E
3

E
6

+
I
A
I
6
'
E
5

I
4
'
+
E
4

+
E
2

R
1

R
6

I
5
'
+
R
2

312


Kada je prisutna samo ems E
1
nastaj sl. a), pa sledi:
R
25
' = R
2
R
5
/ ( R
2
+ R
5
) = 0,8 O; R
425
' = R
4
+ R
25
' = 5,8 O; R
3425
' = R
3
R
425
' / ( R
3
+ R
425
' ) = 2,685 O;
R
e
' = R
1
+ R
3425
' = 4,685 O.
I
1
' = E
1
/ R
e
' = 0,427 A; U
3
' = I
1
'R
3425
' = 1,146 V; I
3
' = U
3
' / R
3
= 0,229 A; I
1
' = I
3
' + I
4
' I
4
' = 0,198 A;
U
5
' = I
4
'R
25
' = 0,158 V; I
5
' = U
5
' / R
5
= 0,04 A; I
2
' = I
4
' I
5
' = 0,158 A.
Kada je prisutna samo ems E
2
nastaje sl. b), pa sledi:
R
13
= R
1
R
3
/ ( R
1
+ R
3
) = 1,429 O; R
413
= R
4
+ R
13
= 6,429 O;
R
5431
= R
5
R
413
/ ( R
5
+ R
413
) = 2,466 O; R
e
= R
2
+ R
5431
= 3,466 O.
I
2
= E
2
/ R
e
= 2,885 A; U
5
= I
2
R
5431
7,115 V; I
5
= U
5
/ R
5
= 1,779 A; I
4
= I
2
I
5
= 1,106 A;
U
13
= I
4
R
13
= 1,581 V; I
3
= U
13
/ R
3
= 0,316 A; I
1
= U
13
R
1
= 0,791 A.
Ponovnim udruivanjem ems E
1
i E
2
nastaje izvorna slika, iz koje slede konana reenja :
I
1
= I
1
' I
1
= 0,364 A; I
2
= I
2
I
2
' = 2,727 A; I
3
= I
3
' + I
3
= 0,545 A; I
4
= I
4
' I
4
= 0,908 A;
I
5
= I
5
' + I
5
= 1,819 A. ( NAPOMENA! Voditi rauna o smerovima struja ).

7.44. ----- I
1
= 4 A ( prema dole ); I
2
= 3 A ( smer prema gore ); I
3
= 1 A ( smer prema gore ).

7.45. -----

7.46. ----- I
1
= 0,4 A. Smer je dobro odreen; 7.47. ----- Reenje u zadatku 7.31.

7.48. -----

Pretvaranjem naponskih generatora u strujne i obrnuto, nastaju navedene eme iz kojih sledi:
I
S1
= E
1
/ R
1
= 50/15 A; I
S2
= E
2
/ R
2
= 70/9 A; I
S
= I
S2
I
S1
= 40/9 A; R
12
= R
T
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
)
R
T
= 5,625 O; E
T
= I
S
R
12
= 25 V.

7.49. -----

Pretvarajui naponski generator u strujni i obrnuto sledi:
I
S
= E
1
/ R
1
= 6 A; R
12
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = 6 O; E' = I
S
R
12
= 36 V.
Obilazei konturu u naznaenom smeru ( druga slika ), sledi: E
T
+ E
3
E' = 0 E
T
= E' E
3
= 24 V.
( Napomena! Kako je kontura u prekidu u njoj nema struje a samim tim i omskih padova napona. )

I
1
= 2,6875 A; I
2
= 0,5 A; I
3
= 0,375 A;
I
4
= 0,375 A; I
5
= 2,3125 A; I
6
= 0,875 A.
Smerovi struja su dati prema slici.

I
1
I
3

I
5
I
2

I
6

I
4

-
-
R
T
+
E
T
R
1
R
2

I
S
R
2

R
1

I
S2
I
S1
-
-
-
-
R
3
R
3

A A
+

+
E
3

E
3

R
12

E
T

E
T R
1
R
2

+
E'
B
B
I
S
313


7.50. -----

7.51. -----

Otpor Tevenena ( R
AB
= R
T
) nai e mo tako to e mo predhodno trougao otpora R, R
1
i R
3
pretvoriti u
zvezdu otpora R
A
, R
C
i R
D
.
R
A
= R
1
R
3
/(R
1
+ R
3
+ R) = 2,5 O; R
C
= R
1
R /(R
1
+ R
3
+ R) = 1,25 O; R
D
= R
3
R /(R
1
+ R
3
+ R) = 2,5 O.

7.52. ----- Iskljuenjem otpora R
3
izmeu taaka A i B izmeu tih taaka delovati e napon U
AB
, koji e
odgovarati naponu Tevenena. On iznosi E
T
= U
AB
= 1 V ( primeniti metodu konturnih struja ).
Otpor Tevenena je R
T
= R
AB
= 1 O.
Vraajui otpor R
3
nazad, sledi: I
3
= E
T
/ ( R
T
+ R
3
) = 0,5 A.

7.53. ----- Struja koja protie kroz R
4
je: E
T
/ ( R
T
+ R
4
). Napon i otpor Tevenena ( E
T
i R
T
) se dobije iz
novonastale slike ( iskljuiti otpor R
4
):

Kolo sadri dve konture, za koje se mogu postaviti
sledee jednaine:
E = I
A
( R + R
1
+ R
2
) I
B
R 50 = 20 I
A
0
E = I
B
( R + R
3
+ R
4
) I
A
R 50 = 25 I
B
0
I
A
= 2,5 A; I
B
= 2 A.
I
1
= I
A
= 2,5 A; I
4
= I
B
= 2 A.
Prema drugom Kirhofovom zakonu sledi:
E
T
+ I
1
R
1
+ I
4
R
4
= 0 E
T
= I
1
R
1
I
4
R
4

E
T
= ( 2,5 )4 218 = 10 36 = 26 V.
E E
1
= I
A
( R + R
1
+ R
3
) I
B
( R
1
+ R
3
)
E
1
+ E
2
= I
B
( R
1
+ R
3
+ R
4
+ R
5
) I
A
( R
1
+ R
3
)
20 = 20 I
A
15 I
B

125 = 15 I
A
+ 25 I
B

Sistem jedn.daje reenja: I
A
= 5 A; I
B
= 8 A
I
3
= I
B
I
A
= 3 A; I
4
= I
B
= 8 A.
U
AB
I
3
R
3
I
4
R
4
+ E
2
= 0
E
T
= U
AB
= I
3
R
3
+ I
4
R
4
E
2
= 39 V.
R
T
= R
A
+ ( R
C
+ R
5
)( R
D
+ R
4
) / ( R
C
+ R
5
+ R
D
+ R
4
) = 5,8 O.
Vraanjem otpora R
2
na Tevenenov generator ( E
T
, R
T
), kroz njega
e da protie struja:
I
2
= E
T
/ ( R
T
+ R
2
) = 39 / 7,8 = 5 A. Ovo je struja koju pokazuje
ampermetar ( I
A
= I
2
) i njen smer je od take A ka taki B, jer je A
na veem potencijalu od take B za 39 V ( U
AB
= 39 V ).

E
T
E
4
+ I
A
R
5
+ I
B
R
2
E
2
= 0
E
T
= E
2
+ E
4
I
A
R
5
I
B
R
2
;
I
A
= E
1
/ ( R
1
+ R
5
) = 1,25 A;
I
B
= ( E
2
+ E
3
) / ( R
2
+ R
3
) = 1 A
E
T
= U
AB
'= 5 V U
BA
' =5 V ( V
B
> V
A
).
Otpor Tevenena je
R
T
= R
AB
' = R
1
R
5
/ ( R
1
+ R
5
) + R
2
R
3
/ ( R
2
+ R
3
) = 4 O.
Na kraju ( vratiti otpor R
4
), struja kroz otpornik R
4
iznosi:
I
4
= U
BA
/ ( R
T
+ R
4
) = 0,5 A ( smer je od take B ka A ).
I
1

+
I
4

-
-
I
A

I
B

R
3

E
T
R
2
R
1

R
E
R
4

B

D -
-
I
A

I
B

- -

R

+
E
E
1

+
R
1

A
R
3

+
I
3

C
R
5
R
4

I
4

E
2

+

o
o
A
B
R
C
R
D
R
A
R
5
R
4

R
1

+
E
1

R
5

I
A

E
4

+
R
3

E
3

+
o
o
A
B
+
E
2

R
2

I
B
314


7.54. ----- R
T
= ( R
1
+ R
5
)( R
2
+ R
4
) / ( R
1
+ R
5
+ R
2
+ R
4
) = 1 O.
( NAOMENA! Otpornik R
3
nema nikakvog uticaja, jer zbog simetrinosti ravnotee mosta kroz njega ne tee
nikakva struja. Samim tim on se moe iskljuiti iz kola. )

Kako je U
AB
' = 3,5 V U
BA
' = 3,5 V ( Taka B je na veem potencijalu od take A, te e struja kroz ovu
granu tei od take B ka taki A. ).
Vraajui promenljivi otpornik R na take B i A, sledi:
a) I = U
BA
' / ( R
T
+ R ) = 3,5 / 2 = 1,75 A ( R
T
= R = 1 O ) P
max
= I
2
R = 3,0625 W.
b) I
max
= U
BA
' / ( R
T
+ 0 ) = 3,5 A. Struja je u svakoj grani najvea kada je otpor u toj grani najmanji, tj.
kada je on jednak nuli ( R = 0 O ).

7.55. ----- Iskljuenjem promenljivog otpornika R kroz kolo e da protie struja
I
1
' = I
2
' = ( E
1
+ E
2
) / ( R
1
+ R
2
) = 1 A.

7.56. ----- U
CD
= 2 V ( U
DC
= 2 V ); 7.57. ----- R = 18 O; P = 5,56 W.

7.58. ----- P ISKLJUEN:

P UKLJUEN:

E
1
= I
A
( R
1
+ R
2
+ R
3
) I
B
R
3

E
2
E
3
= = I
B
( R
3
+ R
4
+ R
5
) I
A
R
3
5 = 3 I
A
I
B

8 = I
A
+ 3 I
B
I
A
= 0,875 A; I
B
= 2,375 A
I
2
= I
A
= 0,875 A; I
4
= I
B
= 2,375 A.
U
AB
' I
2
R
2
I
4
R
4
+ E
3
= 0
U
AB
' = E
T
= I
2
R
2
+ I
4
R
4
E
3
= 3,5 V.
E
T
E
2
+ I
2
R
2
= 0 E
T
= E
2
I
2
R
2
= 40 V ( U
BA
= 40 V ).
R
T
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = 20 O; I = E
T
/ ( R
T
+ R ) = E
T
/ 2R = 1 A.
( smer od B ka A ) P
max
= I
2
R = 20 W.
I
max
= E
T
/ R
T
= 2 A ( R = 0 O ).
I
1
' = E
1
/ ( R
1
+ R
2
+ R
3
) = 0,3 A.
I
2
' = E
2
/ ( R
2
+ R
5
+ R
7
) = 0,6 A.
U
AB
' I
1
' R
4
I
1
'

R
6
+ I
2
'

R
7
+ I
2
'

R
5
= 0
E
T
= U
AB
' = 10,5 V ( U
BA
' = 10,5 V ).
R
T
= ( R
4
+ R
6
)R
1
/ ( R
4
+ R
6
+ R
1
) + R
B
+
+ ( R
5
+ R
7
)R
2
/ ( R
5
+ R
7
+ R
2
) = 18,75 O.
I
3
= E
T
/ ( R
T
+ R
3
) = 0,311 A ( od B ka A )

E
1
= I
A
( R
1
+ R
4
+ R
6
) I
B
R
6

0 = I
B
( R
6
+ R
7
+ R
8
) I
A
R
6
I
C
R
7

E
2
= I
C
( R
2
+ R
5
+ R
7
) I
B
R
7
12 = 40 I
A
20 I
B

0 = 20 I
A
+ 50 I
B
20 I
C

24 = 20 I
B
+ 40 I
C
Reenjem sistema jednaina dobiju se konturne
struje: I
A
= 0,2 A; I
B
= 0,2 A; I
C
= 0,7 A
I
4
' = I
A
= 0,2 A; I
5
' = I
C
= 0,7 A;

A B
+
E
1

+
E
2

R
1
R
3
R
5

R
2 R
4

E
3

+
o o
I
2

I
4

I
A I
B
- -
R
2

A B
E
T
I
2

+
E
2

- -
+
R
8

I
1
' I
2
'
A B
E
1

R
4
R
5

E
2

+ +

R
1
R
6
R
7
R
2

E
2

- -
- -
- -
I
B
I
C

I
A

R
4

E
1

D

R
8

I
5
' + I
4
'
A B
+ +
R
5

F
R
1
R
6
R
7
R
2

C E
315


Koristei drugi Kirhofov zakon, sledi:
U
AB
' I
4
'R
4
+ I
5
'R
5
= 0 E
T
= U
AB
' = I
4
'R
4
I
5
'R
5
= 7,5 V ( U
BA
' = 7,5 V ).
Da bi odredili otpor Tevenena predhodno trougao otpora R
1
, R
4
i R
6
pretvoriti u zvezdu otpora R
A
, R
C
i R
D
.
Na isti nain trougao otpora R
5
, R
2
i R
7
pretvoriti u zvezdu otpora R
B
, R
F
i R
E
.
Tako nastaju otpori: R
A
= R
1
R
4
/ ( R
1
+ R
4
+ R
6
) = 1,875 O; R
C
= R
1
R
6
/ ( R
1
+ R
4
+ R
6
) = 2,5 O;
R
D
= R
4
R
6
/ ( R
1
+ R
4
+ R
6
) = 7,5 O;
odnosno: R
B
= R
2
R
5
/ ( R
2
+ R
5
+ R
7
) = 1,875 O; R
E
= R
2
R
7
/ ( R
2
+ R
5
+ R
7
) = 2,5 O;
R
F
= R
5
R
7
/ ( R
2
+ R
5
+ R
7
) = 7,5 O.

7.59. ----- E
T
= 0,643 V; R
T
= R
1
R
3
/ ( R
1
+ R
3
) + R
2
R
4
/ ( R
2
+ R
4
) = 16,071 O.
I
5
= E
T
/ ( R
T
+ R
5
) = 0,0115 A = 11,5 mA.

7.60. ----- E
T
= U
AB
' = 5 V; R
T
= R
AB
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) + R
3
R
4
/ ( R
3
+ R
4
) = 4,5 O
I
A
= E
T
/ ( R
T
+ R
A
) = 1 A.

7.61. -----

b) za X = 0 O P
o
= 0 W;
za X = R
T
P
35,71
= P
max
= I
2
R = | E
T
/ ( R
T
+ X )|
2
X = 1,729 W;
za X = 100 O P
100
= | E
T
/ ( 100 + 35,71 )|
2
100 = 1,34 W.
Zakljuak je da e snaga na promenljivom otporniku X da raste od 0 do 1,729 W ( maksimalna snaga ), sa
porastom otpora od 0 do 35,71 O ( X = R
T
). Nakon ove vrednosti, sa porastom otpornosti X snaga se
smanjuje. I u ovom sluaju, itaocu nee biti teko da nacrta grafiki dijagram | P = f ( X ) |.

7.62. ----- Reenje ovog zadatka nalazi se u zadatku 7.20.

Kako su R
D
i R
F
redno vezani, odnosno R
C
, R
E
i R
8

R
DF
= R
D
+ R
F
= 15 O; R
CE8
= R
C
+ R
E
+ R
8
= 15 O
R
P
= R
DF
R
CE8
/ ( R
DF
+ R
CE8
) = 1515 / ( 15 + 15 ) = 7,5 O.
Otpor Tevenena je R
T
= R
AB
= R
A
+ R
B
+ R
P
= 11,25 O.
Konano struja I
3
= E
T
/ ( R
T
+ R
3
) = 0,286 A. Smer struje
I
3
je od take B ka taki A jer je V
B
> V
A
za 7,5 V.
Pretvaranjem strujnih generatora u naponske i obrnuto, na kraju se
dobije naponski ( Tevenenov ) generator ( vidi sliku ), iji su
parametri: E
T
= 15,714 V; R
T
= 35,71 O.

a ) za X = 0 O I
o
= E
T
/ R
T
= 0,44 A;
za X = R
T
I
35,71
= E
T
/ ( R
T
+ X ) = 0,22 A;
za X = 100 O I
100
= E
T
/ ( R
T
+ X ) = 0,116 A.
Oito je da se struja smanjuje sa porastom otpornosti X. itaocu nije
teko da na osnovu dobijenih podataka nacrta grafik. U cilju vee
tanosti moe se uzeti jo neka od vrednosti promenljivog otpora X.

- -
R
C

B A
R
B
R
A

R
F
R
D
R
8
R
E

+
R
X
E
316


7.63. -----

Nortonov ( strujni ) generator ima parametre I
N
i R
N
. Ti parametri su:
I
N
= I
S2
I
S1
= E
1
/ R
1
E
2
/ R
2
= 70 / 9 50 / 15 = 40 / 9 A; R
N
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = 5,625 O.

7.64. ----- I
S1
= E
1
/ R
1
= 6 A; R
12
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) = 6 O; E
12
= I
S1
R
12
= 36 V;
E
T
= 36 12 = 24 V; R
T
= R
12
+ R
3
= 11 O; I
N
= E
T
/ R
T
= 24 / 11 = 2,18 A; R
N
= R
T
= 11 O.

7.65. ----- Kako su za dati zadatak parametri Tevenenovog generatora E
T
= U
AB
= 26 V;
R
T
= R
N
= R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) + R
3
R
4
/ ( R
3
+ R
4
) = 8,24 O ( R = 0 O ).
I
N
= E
T
/ R
T
= 3,155 A. Stvarni smer struje I
N
je od take B ka taki A.

7.66. -----

Otpor Nortonovog generatora je R
N
= R
1
R
3
/ ( R
1
+ R
3
) + R
2
R
4
/ ( R
2
+ R
4
) = 16,071 O.
Prikljuenjem otpornika R
5
na mesto kratke veze, a umesto predhodnog kola sada se prikljuuje Nortonov
( strujni ) generator sa parametrima I
N
i R
N
. Tako nastaje nova slika iz koje se lako izrauna traena struja I
5

( dve varijante: 1. pretvoriti strujni generator u naponski, i 2. direktno iz Nortonovog generatora )

7.67. ----- Reenje je u reenju zadatka 7.60; 7.68. ----- Reenje je u reenju zadatka 7.61;

7.69. ----- Reenje je u reenju zadatka 7.56; 7.70. ----- Reenje je u reenju zadatka 7.58.

R
e
' = R
1
R
2
/ ( R
1
+ R
2
) + R
3
R
4
/ ( R
3
+ R
4
) = 50/3 O.
I' = E / R
e
' = 0,12 A; U
12
' = I'R
12
= 0,12200 / 30 = 0,8 V.
I
1
' = U
12
' / R
1
= 0,08 A; I
2
' = U
12
' / R
2
= 0,04 A.
U
34
' = I'R
34
= 0,12450 / 45 = 1,2 V;
I
3
' = U
34
' / R
3
= 0,04 A.
I
1
' = I
N
+ I
3
' I
N
= I
1
' I
3
' = 0,04 A.
U
CD
= I
N
|R
N
R
5
/ ( R
N
+ R
5
)| = 0,0416,07140/( 16,071 + 40)
U
CD
= 0,459 V.Na kraju, struja koja protie kroz otpor
otpornosti R
5
iznosi
I
5
= U
CD
/ R
5
= 0,0115 A = 11,5 mA, u naznaenom smeru.

R
N
I
N
R
1
R
2

I
S1
I
S2

R
1
R
3

I
3
'
I
1
'
I
N
I
4
'
I
2
'
I
'
R
2
R
4

- C
- D
I
N
R
N

I
5

R
5

317


8.1. ----- a) Take C i D su na istom potencijalu ( V
C
= V
D
) pa se otpornik otpornosti R
1
moe iskljuiti,
jer on u ovom sluaju nema nikakvog uticaja. Sledi,
R
AB
= ( R + R )( 2R + 2R ) / ( R + R + 2R + 2R = 4R/3 = 40/3 O.
b) 1/R
CD
= 1/ ( R + 2R ) + 1 / R
1
+ 1 / ( R + 2R ) = 7/60 R
CD
= 60/7 O.
Za R
1
' = 5R
1
= 100 O R / R
CD
' = 1/50 + 1/100 + 1/30 = 23/300 R
CD
' 300/23 O.

8.2. ----- a) Take B i b su na istom potencijalu, pa se otpornik od 2 O izmeu tih taaka moe iskljuiti, jer
on nema nikakvog uticaja ( kroz njega ne protie struja ).

R
A
= 1+1 = 2 O; R
B

= 2+ ( 1+1 )1 / ( 1+1+1 ) + 2 = 4 + 2/3 = 14/3 O; R
C
= 1 O
1/R
AC
= 1/R
A
+ 1/R
B
+ 1/R
C
= 1/2 + 3/14 + 1 = 24/14 R
AC
= 7/12 O.

b) Na isti nain odredimo otpor izmeu taaka a i c. Take B i b su ponovo na istom potencijalu, pa sledi:

R
ac
=
( ) ( ) | |
( ) 1 2 / 1 2 2 2 3 / 2
1 2 / 1 2 2 2 3 / 2
+ + + +
+ + +
= 2/3 ( 4 + 2/3 ) / ( 2/3 + 4 + 2/3 ) = 7/12 O.

c) Kako su take B i C, kao i take b i c zbog simetrije ( kada se rauna sa prikljucima izmeu taaka A i a )
na istom potencijalu, moemo otpornike izmeu taaka B i C odnosno b i c iskljuiti ( nemaju nikakav uticaj ).
U tom sluaju sledi: 1/R
Aa
= 1 / ( 1+2+1 ) + 1/ 2 + 1 / ( 1+2+1 ) = 1/4 + 1/2 + 1/4
R
Aa
= 1 O.

- a
- c
1 O 1 O
1 O
1 O
1 O
2 O
2 O
1 O
-
-
a
c
2 O 1 O
(2+1)1/(2+1+1)
2/3 O
2 O
2 O

-
-
1 O
1 O
1 O
1 O
-
-
c
a
A
C
- b
2 O
2 O
B -
1 O
1 O
R
A
R
C

- A
- C

R
B
318


8.3. ----- Zbog simetrije dva otpornika se mogu izbaciti, jer su oni prikljueni na take istog potencijala
( taka C ), pa slika poprima sledei izgled:

1 / R
AB
= 1 / 2R + 1 / 3R + 1 / 2R = 1 / R + 1 / 3R = 3 / 3R + 1 / 3R = 4 / 3R R
AB
= 3R / 4 = 7,5 O.

8.4. ----- a) R
AB
= 7/12 O; b) R
AC
= 3/4 O; c) R
AD
= 5/6 O. Vidi reenje zadatka 4.14.

8.5. -----

8.6 -----

Data kocka ( sl.8.6 ) se moe podeliti u dve paralelne polovine ( sl. 8.6 a. i sl. 8.6 b. ). Ivica kocke koja se deli
na dve polovine, zbog paralelne veze ima dva puta vei otpor od izvorne eme ( 2R
1
). Prva polovina kocke ima
otpor R
AB
' = 11,85 O, dok druga polovina kocke ima otpor R
AB
= 15,83 O.
Konano, ukupni otpor date kocke iznosi:
R
AB
= R
AB
'R
AB
/ ( R
AB
' + R
AB
) = 11,8515,83 / ( 11,85 + 15,83 ) = 6,778 O.
( NAPOMENA ! pogledati reenje zadatka 4.14.a. )

Take C i D su na istom potencijalu ( princip simetrinosti ),
pa se otpornik izmeu tih taaka moe izbaciti. U tom sluaju
sledi ( vidi sliku ):
1 / R
AB
= 1 / R
1
+ ! / 2R
1
+ 1 / 2R
2
= 1/20 + 1/20 + 1/40 = 5/40
R
AB
= 8 KO.
-
-
-
-
- - - -
R

R

A
C
C

C
2R
3R
2R
A
R
R R
R
B
R R
R R
C

B
-
-
-

-
B
A
R
1

R
2

D C
R
2

R
1

R
1

2R
2

2R
2

2R
1

- - - -

R
2

R
2

2R
1

R
1

R
1

R
3

R
3
R
3

R
1

R
3

R
2

R
2

R
2

A'
B'
2R
1
2R
1

R
1
R
1
R
3
R
3

R
1

R
2
R
3
R
3

2R
2
2R
2

B
A B' A'
Sl.8.6.a) Sl.8.6.b)
Sl.8.6.

319


8.7. ----- a)

b)

Ako take na istom potencijalu kratko spojimo, elektrino kolo poprima nacrtani izgled. Na osnovu ovih slika
lako je odrediti ekvivalentni otpor izmeu taaka A i C. Konano reenje iznosi:
R
AC
= 7,5 O.

Iskljuenjem dva otpornika koji se nalaze izmeu
taaka koje se nalaze na istom potencijalu, kolo dobija
novi izgled ( vidi sliku ).
Reenjem novonastalog kola ( slike ), dobije se ukupna
otpornost izmeu taaka A i B, koja iznosi:
R
AB
= 6,25 O.

-
-
-
R

- -
R R

- -
R R
R
C
R
R R
R R R
R R
B A

R R
R R
A B B C
R
R R
R
R R
R R
R R
R R
R R
- -
R R
A B
320


9.1. ----- Napunjeni kondenzator ini stacionarno stanje, a to znai da u kolu nemo protoka elektrine struje (
ona je prisutna samo tokom punjenja ili pranjenja kondenzatora ). Kako su C i R u rednoj vezi, kroz otpornik R
nee proticati struja, samim tim na njemu nema pada napona. Zbog toga je ukupni napon kojeg meri voltmetar
V
2
jednak naponu kondenzatora. Dakle, voltmetri V
1
i V
2
mere isti napon od 24 V.

9.2. ----- U
C
= E = 100 V. Vidi komentar u predhodnom zadatku.

9.3. ----- W
C
= QU
C
/2 = U
C
2
C/2 = 100
2
0,510
6
/2 = 2,510
3
J = 2,5 mJ.
Radi se o energiji kondenzatora. Ona je jednaka energiji koja se utroila da bi se kondenzator napunio
( nju pokriva izvor sa svojim jednim delom, dok drugi deo energije izvora se troi na gubitke toplota ). Tokom
punjenja kondenzatora kroz kolo tee elektrina struja pa se usled njenog proticanja kroz otpornik R u njemu
javljaju Dulovi gubici. Vreme punjenja je vrlo kratko ( trenutno ), a to znai da su Dulovi gubici ( toplota )
vrlo mali. U stacionarnom stanju ( napunjen kondenzator ) nema gubitaka, dok kondenzator poseduje odreenu
energiju koja se naziva energija kondenzatora ( elektrostatika energija ).

9.4. -----

Pretvaranjem ekvivalentnog strujnog generatora u naponski slede parametri za ekvivalentni naponski
generator ( na slici ): E
e
= I
Se
R
Se
= 997,6 V; odnosno R
e
= 7,968 O.
Prikljuenjem kondenzatora na ekvivalentni naponski generator ( ukljuenje P ), sledi
U
C
= E
e
= 997,6 V; Q = U
C
C = 49 88010
6
C = 49,88 mC; W
C
= U
C
Q/2 = 24,88 J.

9.5. ----- Zbog simetrije ( most u ravnotei ) prekida nema nikakvog uticaja ( na svim kondenzatorima vlada
isti napon ). Zbog toga na kondenzatorima ostaje ista koliina naelektrisanja bez obzira u kojem je poloaju
prekida. Ta koliina naelektrisanja je za svaki kondenzator Q
C1
= Q
C2
= Q
C3
= Q
C4
= Q = U
C
C.
Kako je E = U
C1
+ U
C2
= U
C3
+ U
C4
U
C1
= U
C2
= U
C3
= U
C4
= U
C
= E/2 = 50 V Q = 2,510
3
C.

9.6. ----- Kako je otpor kondenzatora C
1
mnogo vei od otpora R
1
i R
2
( prekid kola ), tokom punjenja
kondenzatora kolo e biti zatvoreno preko R
1
i R
2
. To praktino znai da se C
1
moe smatrati iskljuenim iz
kola, a samim tim i njegovo optereenje je jednako nuli ( Q
1
= 0 C ). Na osnovu iznetog komentara nastaje
nova slika:

9.7. ----- Kolo je zatvoreno preko R
g
, R
1
i R
2
, te kroz ove otpore tee konstantna struja koja iznosi
I
2
= E / ( R
g
+ R
1
+ R
2
) = 0,3 A. ( kondenzator stvara prekid kola, pa je R
3
iskljuen iz kola Na grani u kojoj
se nalazi R
3
i C deluje napon U
2
, koji je jednak U
2
= I
2
R
2
= 2,1 V.
Kada je kondenzator napunjen ( stacionarno stanje ) na otporniku R
3
nema pada napona, pa je
U
C
= U
2
= 2,1 V Q = U
C
C = 4,210
6
C = 4,2 C.

Dato kolo se moe transformisati u ekvivalentni naponski
generator ( vidi sliku ), na koji se preko prekidaa prikljui
kondenzator. Kod transformacije napon izmeu taaka A i B mora
ostati isti.
Prvo pretvorimo nap. gen u strujni, te je I
S
' = E/R
g
= 125 A;
R
S
' = R
g
= 8 O Ova dva strujna gen. daju ekvivalentni sledeih
parametre: I
Se
= I
S
+ I
S
' = 125,2 A; R
Se
= RR
S
'/(R+R
S
') = 7,968 O.
U
C2
= U
C3
= E, jer u stacionarnom stanju nema
pada napona U
R1
odnosno U
R2
.
Q
2
= U
C2
C
2
= 2,510
6
C = 2,5 C
Q
3
= U
C3
C
3
= 1010
6
C = 10 C
Q
1
= U
C1
C
1
= 0 C.
+
E
C
P
R
-
-
A
B
-
+
E
-
C
2
C
3

R
1

R
2

321


9.8. ----- Kada je prekida iskljuen I
2
= E / ( R
g
+ R
1
+ R
2
) = 10/11 A.
U
AB
= U
C
= I
2
R
2
= 40/11 V Q
C
= U
C
C = 3610
6
C = 36 C.
Dakle, dok je P bio iskljuen u kondenzatoru je bila prisutna koliina naelektrisanja od Q
C
= 36 C.
Kada se P ukljui R
2
i R
3
su u paralelnoj vezi, pa je R
23
= R
2
R
3
/ ( R
2
+ R
3
) = 2 O
I
23
= E / ( R
g
+ R
1
+ R
23
) = 10/9 A; U
C
' = I
23
R
23
= 20/9 V; Q
C
' = U
C
'C = 2210
6
C = 22 C.
Nakon ukljuenja prekidaa u kondenzatoru vlada koliina naelektrisanja od 22 C ( posle punjenj u
stacionarnom stanju ).
Razlika izmeu predhodne koliine naelektrisanja ( P iskljueno ) i krajnje ( P ukljueno ) predstavlja koliinu
naelektrisanja koja e protei kroz kondenzator C tokom njegovog ponovnog punjenja.
Sledi AQ = Q
C
Q
C
' = 14 C.

9.9. -----

Umesto IR
1
( reenje iz prve i druge jednaine ) uvrstiti u treu jednainu Q/2C
E = IR
1
+ 2Q/C = Q/2C + 2Q/C = 5Q/C.

9.10. ----- Kroz kolo, nakon stacionarnog stanja, protie struja I = E / ( 18+100+2 ) = 5 A.
Kako je U
C
= I100 = 500V Q = U
C
C = 510
6
C = 5 C.

9.11. ----- Kada se ploe kondenzatora kratko spoje ( nema prekida te grane ) sledi:
I = E / ( R + R
g
) E = I( R + R
g
) = 11 V. Ovo je ujedno i napon kondenzatora, jer je U
C
= E = 11 V.
Koliina naelektrisanja kondenzatora je
Q = U
C
C = U
C
c S/d = 118,8510
12
410
4
/ 0,210
3
= 1,94710
10
C.

9.12. ----- Kako je napon kondenzatora jednak naponu na otporu R
2
( U
C
= U
2
), odrediti napon U
2
. Prilikom
ovoga raunanja kondenzator moemo iskljuiti ( prekid kola ) jer on u stacionarnom stanju ne utie na preostali
deo kola. Napon U
2
se moe odrediti na vie naina ( metoda kont. struja, metoda Tevenena, transformacija
trougla otpora u zvezdu .... ). Reenje toga napona iznosi U
2
= 63,54 V.
Energija kondenzatora je W = U
C
Q / 2 = U
C
2
C / 2 = 63,54
2
10010
6
/ 2 = 201,8710
3
J = 201,87 mJ.

9.13. -----

Koristei metodu Kirhofovih pravila sledi:
U
2C
+ IR
2
+ IR
1
= 0 U
2C
= I( R
1
+ R
2
);
U
C
IR
2
I2R
1
= 0 U
C
= I( 2R
1
+ R
2
);
E IR
1
U
C
= 0
3Q/2C = IR
1
+ IR
2
..... (1) / ( 1)
2Q/C = 2IR
1
+ IR
2.........
(2)
E = IR
1
+ 2Q/C .......... (3)
3Q/2C = IR
1
IR
2
...... (1)
2Q/C = 2IR
1
+ IR
2
......... (2)
Q/2C = IR
1

Metodom zajednikog napona odredimo napon izmeu
taaka A i B, a to je i napon na kondenzatoru U
C
On iznosi :
U
C
= U
AB
= ( E
1
/R
1
+ E
2
/R
2
) / ( 1/R
1
+ 1/R
2
) = 7,5 V.
Koliina naelektrisanja je Q = U
C
C = 7510
6
C = 75 C.
Kada se prekida iskljui ( otvori ) napon na kondenzatoru
je jednak ems E
1
, te je U
C
' = E
1
= 10 V, pa je koliina
naelektrisanja u ovom sluaju jednaka Q' = U
C
'C = 100 C.
Protekla kol. naelektrisanja je AQ = Q' Q = 25 C.

R
1

I
I

I II
III
+
E
2C
+
2R
1

R
2

I
+
C
-
-
A
B
+
C

R
R
2
R
1

+
E
2

+
E
1

322


9.14. -----

Nakon zatvaranja prekidaa kolo ima sledei izgled:

Uvrtavanjem vrednosti I
A
u drugu jednainu sledi reenje za I
B
i ono iznosi I
B
= 50 / R.
Napon izmeu take C i D je ujedno i napon na kondenzatoru C
1
, pa sledi:
U
C1
= U
CD
= E I
A
R = 1 000 ( 500/R )R = 500V.
Kol. naelektrisanja C
1
je Q
C1
= U
C1
C
1
= 1 00010
6
C = 1 mC.
Napon izmeu taaka A i B je napon kondenzatora C
2
i iznosi U
C2
= U
AB
= I
B
R = ( 500/R )R = 500 V.
Kol. naelektrisanja drugog kondenzatora je Q
C2
= U
C2
C
2
= 1 50010
6
C = 1,5 mC.
Konano, protekla koliina naelektrisanja, nakon zatvaranja prekidaa iznosi:
za prvi kondenzator AQ
1
= Q
C1
Q
C2
' = 1 mC ( suprotnog smera );
za drugi kondenzator AQ
2
= Q
C2
Q
C2
' = 0,5 mC.

9.15. ----- Pretvaranjem strujnog generatora u naponski dobiju se parametri naponskog generatora:
E = I
S
R
S
= 1 500 V, odnosno R
g
= R
S
= 100 O.
Kako je napon na kondenzatoru jednak ems E ( U
C
= E ), sledi:
W
C
= QU
C
/2 = E
2
C/2 = 56,25 J.

9.16. ----- Q
o
= EC = 10010
6
C = 100 C ( S zatvoreno, a P otvoreno ).

Q
1
= q | ( Q
o
q )| / C Q
1
/ C
1
= 0
( Q
o
Q
1
) / C Q
1
/ C
1
= 0 Q
1
= 8010
6
C = 80 C.
Q = Q
o
q = 20 C.
Zadatak se mogao reiti i na sledei nain:
U = Q/C = Q
1
/C
1
Q/Q
1
= C/C
1
= 0,4 Q
1
= 4Q Q
o
= Q
1
+ Q = 5Q Q = Q
o
/5 = 20 C;
Q
1
= 80 C.
Energije kondenzatora su: W = ( Q
2
/C ) /2 = 0,410
3
J = 0,4 mJ; W
1
= ( Q
1
2
/C
1
) /2 = 1,610
3
J = 1,6 mJ.
Ukupna ( ekvivalentna ) energija kola , posle zatvaranja prekidaa P ( S otvoren ) je W
e
= W + W
1
= 2 mJ.
Kako je energija napunjenog kondenzatora ( pre ukljuenja P ) bila jednaka W
o
= 10 mJ, a ukupna energija kola
posle zatvaranja prekidaa P ( kondezatora C i C
1
) W
o
= 2 mJ, sledi da je razlika izmeu ovih energija utroena
na neku drugu energiju ( energija je neunitiva ). Ta druga energija moe da pretstavlja odreene gubitke, i to su
U
C1
' = E = 1 000 V;
Q
C1
' = U
C1
'C
1
= 2 00010
6
C = 2 mC.
I' = E / ( R + R + R ) = E / 3R;
U
AB
' = U
C2
= I'R = RE / 3R = 1 000/3 V.
Q
C2
' = U
C2
'C
2
= 1 00010
6
C = 1 mC.

E E

C
1
R R C
2

Primenom metode kont. struja sledi:
2E E = I
A
3R I
B
R ...... (1)
E = I
B
3

R I
A
R ...... (2)
1 000 = 3RI
A
RI
B
/ 3
1 000 = RI
A
+ 3RI
B
4 000 = 8RI
A
I
A
= 500 / R
Kada je prekida P otvoren ( S zatvoren ), energija
kondenzatora C je W = EQ/2 = 1010
3
J = 10 mJ. a
kada je P zatvoren a S otvoren ( ems E iskljuena ),
Prema Kirhofovim pravilima je:
( Q/C ) Q
1
/C
1
= 0.. (2 K.p ); Q = Q
o
q . (1 K.p.)

R
-
-
B
A
+
E I'
+
E
+ +
C
2
C
1

R R
R
E
+
R R
-
-

-
-

+
+
I
A

I
B

C A

+
E
+
E
+
E
R
B D

S R
P
+
E
+
Q
C
q = Q
+ Q
1

Q
o

C
1

323


toplotni gubici koji se troe na zagrevanje otpornika R ( Dulov zakon ). Toplotna energija iznosi W
J
= W
R
=
W
o
W
e
= 8 mJ. Ova toplotna energija zavisi od vrednosti C, C
1
i E, to znai da ona ne zavisi od vrednosti
otpornika R.

9.17. -----

9.18. -----

Struja u kolu ( kroz otpornike R
1
, R
2
i R
3
) je ostala ista ( predhodni zadatak ). Dakle, I = 2,5 A.
Na otpornicima se stvara pad napona: U
R1
= IR
1
= 10 V; U
R2
= IR
2
= 20 V i U
R3
= IR
3
= 90 V.
Kako je Q
1
= U
C1
C
1
= 4010
6
U
C1
, Q
2
= U
C2
C
2
= 6010
6
U
C2
, Q
3
= 5010
6
U
C3
i Q
4
= 5010
6
U
C4

Sreivanjem jednaina one dobijaju sledei oblik:: 4U
C1
6U
C2
+ 5U
C3
5U
C4
= 0 ................. (1)
U
C1
+ U
C2
= 120 ..............(2)
U
C1
+ U
C3
= 10 ...... ......(3)
U
C2
+ U
C4
= 20 ............ (4)
U
C3
+ U
C4
= 90 ................(5)
Reavanjem navedenog sistema jednaina dobiju se sledea reenja:
U
C1
= 63,5 V; U
C2
= 56,5 V; U
C3
= 53,5 V i U
C4
= 36,5 V.
Optereenja kondenzatora su:
Q
1
= U
C1
C
1
= 2,54 mC; Q
2
= U
C2
C
2
= 3,39 mC; Q
3
= U
C3
C
3
= 2,675 mC i Q
4
= U
C4
C
4
= 1,825 mC.
( NAPOMENA! Kako su u sistemu jednaina etiri nepoznate, jednu jednainu moemo izostaviti. To
moe biti jednaina jedne konture, tj 2, 3, 4 ili 5 jednaina. Jednaina po prvom Kirhofovom zakona
ostati u sistemu jednaina . U protivnom reenje bi bilo vrlo sloeno. )

9.19. ----- E = U
R
+ U
2R
. Kako je U
2R
/R = I2R/IR = 2 U
2R
= 2U
R
U
R
+ 2U
R
= 100
U
R
= 100/3 V; U
2R
= 200/3 V.
U
C
+ U
2C
= 100 ; U
C
/U
2C
= ( Q/C ) / ( Q/2C ) = 2 U
C
= 2U
2C

2U
2C
+ U
2C
= 100 U
2C
100/3 V; U
C
= 200/3 V.
Primenom II Kirh. zakona sledi U
AB
+ U
C
U
R
= 0 U
AB
= U
R
U
C
= 100/3 200/3 = 100/3 V.

I = E / ( R
1
+ R
2
+ R
3
) = 2,5 A.
U
C1
= Q
C1
/C
1
, U
C2
= Q
C2
/C
2
U
C1
/U
C2
= C
2
/C
1
, jer je
Q
C1
= Q
C2
. U
C1
= U
C2
C
2
/C
1
= 1,5U
C2
.
E U
C1
U
C2
= 0 120 = 2,5U
C2
U
C2
= 48 V, odnosno
U
C1
= 72 V.
U
C3
/U
C4
= C
4
/C
3
= 1 U
C3
= U
C4
= U
R3
/2 = IR
3
/2
U
C3
= U
C4
= 45 V.
Q
C1
= Q
C2
= U
C1
C
1
= 2,88 mC; Q
C3
= Q
C4
= U
C4
C
4
= 2,25 mC.
U
ab
U
C2
+ U
R2
+ U
C4
= 0 U
ab
= U
C2
U
C4
IR
2
= 17 V.
Da bi odredili napone na kondenzatorima ( U
C1
; U
C2
,
U
C3
i U
C4
) treba primeniti metodu Kirhofovih pravila.
Kondenzatori C
1
i C
3
, odnosno C
2
i C
4
su u paralelnoj vezi,
pa je ( otpori R
1
, R
2
i R
3
su praktino u kratkoj vezi ), te je:
Q
1
+ Q
3
= Q
2
+ Q
4
............. (1)---- I Kir. zakon
E U
C1
U
C2
= 0 ........ .... (2)---- II Kir. zakon
U
R1
U
C3
+ U
C1
= 0....... (3)
U
C2
U
C4
U
R2
= 0 ........... (4)
U
C4
+ U
C3
U
R1
= 0 ........... (5)

+

+
+
+

+
C
1
C
3

I
R
R
3

- a -
b
I
E
+
C
2
C
4

R
4

C
2
C
4

-

+

+

III
b

+
R
1

I
+ + +
I
II
IV

- -
a
+
+
R
2

E
R
3

C
3

C
1

324


9.20. -----

a) I
1
= I
A
= 4 A; I
2
= I
B
I
A
= 8 A; I
3
= I
B
= 12 A.
Vraanjem kondenzatora izmeu taaka A i B sledi ( II Kirhofov zakon ):
U
AB
I
2
R
2
I
3
R
3
= 0 U
AB
= I
2
R
2
+ I
3
R
3
= 176 V. Ovo je ujedno napon kondenzatoru C, to znai da je
U
C
= U
AB
= 176 V.
b) Q = U
C
C = 880 C.
c) P
E
= EI
1
= 160 W; P
Rg
= I
1
2
R
g
= 32 W.
Korisna snaga koju daje generator je jednaka razlici proizvedene i snage gubitaka, dakle:
P
K
= P
E
P
Rg
= 128 W.

Ako kondenzator C izostavimo iz kola ( prekid grane ),
tada kolo ima oblik koji je prikazan na slici. Metodom
konturnih struja odrediti struje I
A
i I
B
.
Dakle, E U
1
= I
A
( R
1
+ R
g
+ R
2
) I
B
R
2
........ (1)
U
1
+ U
2
= I
B
( R
2
+ R
3
+ R
4
) I
A
R
2
........(2)
40 = 20I
A
10I
B

200 = 10I
A
+ 20I
B
Reenjem ovog sistema jednaina sledi:
I
A
= 4 A a I
B
= 12 A.

-
-
-
-
R
4

R
3

+
I
3

E ; R
g

I
1

I
2 R
2

R
1

I
A
I
B
+ A B
U
1
U
2

+
325


R E E N J A :
- M A G N E T I Z A M -

1.1------159; 79,5; 31,8 A/m.. 1.2.-----38,8 A/m. 1.3.-----4 A

1.4.-----188,4 A. Ovo reenje je priblino. Kod tanijeg prorauna raditi kao i zadatak 1.33.

1.5.-----37,8 A/m. 1.6-----900 nav. 1.7.-----50 mA. 1.8.-----2000 nav. 1.9.-----50 000 A/m

1.10.-----300 A. 1.11.-----32 cm. 1.12.-----15 cm. 1.13.-----6 A. 1.14.-----5 000 A/m.

1.15.-----2 600 A/m

1.16. ---- Za: r = 0 H = 0 A/m ; r = 5 mm H = 910 A/m; r = 17,5 mm 3 181 A/m; r = 30 mm
H = 1 860 A/m; r = 70 mm H = 796 A/m.
Porastom r od 0 do R ( poluprenika provodnika ) jaina magnetnog polja linearno se poveava ( od 0 do 3 181
A/m ). Daljim poveanjem rastojanja r od sredita provodnika jaina magnetnog polj opada po hiperboli ( nije
linearno )

1.18. ----- a)

O

H
1
=H
2
= I/2r
1
t
H
1
=15/2 r
1
t,
H
A
= 2 H
1

H
A
=\215/2\2 0.15 t
H
A
= 15/0,3t = 15,9 A/m.

3000
10 30 50 20 40 60 70
l |mm|
H |A/m|
2000
1000
1 2
30 cm
r
1
'
15 cm
-
B
H
1
'
H
2
'
H
B

o
-
H
1
H
2

H
A
A
r
1

326


b)
o

1.18. -----
H
1
= I
1
/2r
1
t ;
H
2
= I
2
/2r
2
t
r
1
2
= b
2
h
2
; r
2
2
= c
2
h
2

kako je povrina pravouglog trougla jednaka ah/2, odnosno bc/2 ( jer je c visina a b; bc)
ah = bc h = bc/a = 12/5 = 2,4 cm
r
1
= 3,2 cm; r
2
= 1,8 cm,
H = H
1
+ H
2
= 36,45 A/m.

1.19. ---- Jaina magnetnog polja najjaa je na povrini provodnika (r=R), gde je H = I/2rt = I/2Rt,
a najslabija u samom centru gde je H = 0 A/m. Smer odrediti Amperovim pravilom desne ruke.

1.20. ----- H
A
= 0 A/m, jer je unutranji deo isti kao i sam centar, jer u ovom prostoru nema magnetnih linija.
Idui od take na unutranjoj povrini r
1
ka taki na vanjskoj povrini

r
2
jaina magnetnog polja se linearno
poveava pa je u taki na vanjskoj povrini jednaka:
H
B
= I/2r
2
t = 39.81 A/m.

1.21. ----- H=0 A/m; 1.22. ----- 35 A.

1.23. ----- a) H = I/2r = 5/0.05 = 100 A/m.
b ) H
A
= I2 cos o / 4ta ,
cos o = dt/2/r = dt/2r , r
2
= (dt/2)
2
+ a
2
= |(dt)
2
+ a
2
|/4
cos o = 0,9 H
A
= 520,9/4t0,025 = 28,66 A/m.
c) H / H
A
~ 3,5.

1.24. ----- H
o
= I
1
/2r , za kruno kolo; dok je jaina magnetnog polja koje stvara kvadratno kolo jednaka:
H

= 2I/rt ,
Da bi ukupna jaina magnetnog polja bila jednaka 0 tada je H
o
= H

I
1
/ 2r = 2I / rt I
1
= 4 A.
Struja I
1
je suprotnog smera od struje I kako bi se polja ponotila.

1.25. -----

H
B
2
= H
1
'
2
+ H
2
'
2
2H
1
'H
2
'

coso (cos. teor.)
H
1
' = I/2r
1
't = 15/2\0,15
2
+ 0,3
2
t = 7,12 A/m.
H
2
' = I/20.15 t = 15/0,3 t = 15,92 A/m.
o
2 2
43 , 63
30 15
15
cos = o
+
= o
H
B
= 14,24 A/m. ili:
H
B
2
= H
1x
2
+ H
2A
2
= ( H
1
'

sin o )
2
+
+ (H
2
'

H
1
'

cos o)
2
= 6,37
2
+ (15,92 3,18)
2
=
40,58 + 162,31 = 202,92 H
B
= 14,24 A/m.

H
1
= H
2
I
1
/2r
1
t = I
2
/2r
2
t r
2
= 1,5r
1
( H
A
= 0 A/m )
a = r
1
+ r
2
= 25 r
1
= 10 cm; r
2
= 15 cm ;
H
1x

H
1
'
o
H
B

H
2A
H
2
'
180 o
90
90
o
H
1A
O O
-
H
2

a
H
1

r
1
r
2

327


1.26. -----

.

1.27. -----
a) smer struja suprotan, r
2
/r
1
= I
2
/I
1
= 2,5
r
1
= I
1
/2tH
1
~ 16 cm, a r
2
= I
2
/2tH
2
~ 40 cm. a = r
1
+ r
2
= 56 cm.
b) smer struja isti : a = r
2
r
1
= 40 16 = 24 cm. Taka se nalazi na istom pravcu sa
provodnicima, sa leve strane prvog provodnika ( I
1
< I
2
).

1.28. -----
a) Isto kao u predhodnom primeru, samo sa tom razlikom to se polja sada sabiraju H
A
= 2H
1
= 2H
2
.
a = r
1
+ r
2
=56 cm.
b) za suprotan smer struja a = r
2
r
1
= 24 cm.

1.29. -----Taka A i centar cilindrinog provodnika su iste jaine magnetnog polja, jer se taka A moe
tretirati kao i sam centar provodnika. To znai da je H
o
= H
A
= 0 A/m.
H
B
= IR
0B
/2r
2
t H
B
I/ 2rt ( R
0B
= r ), H
B
= 20/ 2t0,1 = 31,85 A/m.
Od take A do take B jaina magnetnog polja se linearno poveava.
H
c
= I/2r
c
t = 15,92 A/m.
H
d
= I/2r
d
t = 6,08 A/m.
Od take B pa do take D jaina mag. polja opada ( po hiperboli), to je lako grafiki predstaviti: H = f ( r ).

1.30. -----

Zadatak se moe reiti i kosinusnom teoremom:
H
2
= H
1
2
+ H
2
2
2H
1
H
2
cos o
H
2
= 80
2
+ 35,8
2
28035,8 cos|180(o+2|)| = 6400 + 1281,64 16035,8 cos 63,5

H= 71,6 A/m.

O
d
1

|
o
o
d
12

H
1

H
H
2

x
y
d
2

H
A
= 0 I
1
/2r
1
t = I
2
/2r
2
t r
2
= 1,5 r
1

a = r
2
r
1
= 25 cm. r
1
= 50 cm; r
2
= 75 cm.
Traena taka se nalazi na istom pravcu kao
i provodnici, ali sa leve strane provodnika, gde
je jaina struje slabijeg inteziteta, kako bi se
jaine magnetnog polja mogle izjednaiti
( za I
2
>I
1
r
2
>r
1
).
tg o = d
12
/d
1
= 80/40 = 2 o = 63,5
d
2
2
= d
12
2
+ d
1
2
= 80
2
+ 40
2
d
2
= 89,4 cm.
H
1
= I/2d
1
t = 200/ 20.4t = 80 A/m.
H
2
= I/2d
2
t = 200/20,894t = 35,8 A/m.
Projekcijom

na x i y osu moemo odrediti rezultantno polje:
H
2x
= H
2
cos | = H
2
cos(90o) = 35,8 cos 26,5 = 32,04 A/m.
H
2y
= H
2
sin | = 35,8 sin 26,5 = 15,97 A/m.
H
1y
= H
1
H
2y
= 80 15,97 = 64,03 A/m.
H
2
= H
2x
2
+ H
1y
2
= 64,03
2
+ 32,04
2
H = 71,6 A/m.
O
a
r
1

r
2

H
1

H
2

-
328


1.31. -----

1.32. -----

.

1.33. -----

Jaina magnetnog polja H
1
, kojeg stvara bilo koja
od stranica estougla iznosi:
H
1
= ( I/4bt ) (cos 60 + cos 60) = Icos 60/2bt
b
2
= a
2
( a/
2
)
2
= 10
2
5
2
= 75 b = 8,65 cm.
H = 6 H
1
= 6500,5/20,0865t = 276,13 A/m.
Za dati smer struje magnetne linije ulaze u ravan.
a
I
H
b
H
o
= I/2r , a = \3r r = a/1,73
H
o
= 501,73/2a = 43,3/a ( A/m ).
H
= 3I
1
2 cos 30/4bt =3 I
1
21,73/24bt = 0,4 I
1
/b
b = r/2 = a/21,73 , jer centar upisane krunice kod
jednakostraninog trougla deli visinu u odnosu 1:2
( b: r =1:2 ) b = a/3,46 . b/a = 1/3,46 Kako je H
o
= H

,
odnosno
H = 0 A/m 43,3/a = 0,4 I
1
/b
I
1
=

43,3b/0,4a = 108,25b/a = 108,25/3,46 = 31,28 A ,
smera suprotnog od smera struje I
H = 2 H
1
= 2 | I ( cos 45 + cos 0 ) / 4rt |
r = a / 2 = 7.07 cm
H = 20 ( 0,707 + 1 ) / 20,0707t = 76,89 | A/m |

r
r
a
a
b

r
I
1
I
329


2.1.2,210
5
T. 2.2.a) 2 T; b) 210
2
T. 2.3.0,54 T. 2.4.6,2810
4
T; 1,5 T.

2.5.H=300 A/m ( iz kar. magnetiziranja );
r
= B/
o
H = 2654.

2.6.H= 20 000 A/m ( kar. magn. ), I = Hl/N = 20 0000,25/500 = 10 A.

2.7.a) 13,94 T; b) 6,97 T; c) 3,89 T.

2.8.a) 2 250 A/m b) 450 A/m c) 150 A/m d) 80 A/m e) 200 A/m f) 500 A/m.

2.9.a) 1,1 T b) 1,18 T c) 0,25 T.

2.10. a) 120 A/m, 2654; b)180 A/m,3539; c)3000 A/m,411,4; d)13 000 A/m, 110,2; e) ~120 000, ~15,3.

2.11. a) 0,14 T, 185,77; b) 0,35 T, 232,2; c) 0,41 T, 197,8; d) 1,15 T, 50,87.

2.12. -----

2.13. ----- a) I = I
1
+ I
2

E
1
I
1
R
1
IR
3
= 0
E
2
I
2
R
M
IR
3
I
2
R
2
= 0

E
1
= ( R
1
+ R
3
) I
1
+ R
3
I
2
140 = 30I
1
+ 10I
2
E
2
= R
3
I
1
+ ( R
2
+ R
3
+ R
M
) I
2
100 = 10I
1
+ 30I
2

I
2
= 2 A, M = NI
2
= 100 navojaka.

b) H = IN/l = IN/2rt = 318 A/m. c) B=
o
r
H = 4t10
7
2 000318 ~ 0,8 |T|

2.14. -----

B

l/
2
l
Magnetna indukcija koju stvara jedna stranica kvadrata iznosi:
B
1
=
o
I(cos 45 + cos 45) / 4at ; a = l/2 = 15 cm.
Ukupna magnetna indukcija iznosi:
B = 44t10
7
25020,707 / 40,15t = 0,95 |mT|.
a = 14,1/ 1,41 = 10 cm.
B
1
= 210
7
I
1
/a = 210
5
|T|,
B
2
= 210
7
I
2
/a = 310
5
|T|,
B
2
= B
1
2
+ B
2
2
B = 3,610
5
|T|.

B
2

B
1

B

a
330


2.15. -----

2.16. -----

2.17. ----- B = 0,6 mT, pravac je normalan na ravan a smer ka posmatrau. | |

2.18. ----- B = 2 T, pravac i smer se poklapa sa smerom kazaljke na satu.

2.19. ----- Koristei izraz B =
o
IN/2at B
A
= 5 mT; B
B
= 3,33 mT; B
C
2,5 mT.

2.20. -----

Pravac i smer linija skiciran je na slici. Kako su magnetne linije izmedju listova najgue i medjusobno
paralelne, polje se moe smatrati homogenim ( konstantnim ), zanemarujuci magnetne linije na samim ivicama
listova ( traka ). Iznad listova polja se ponitavaju, zbog suprotnih smerova struja. Slino se dogadja i kod jaine
elektrinog polja kod kondezatora ( E = U/d ). Navedeni obrazac se moe potvrditi na osnovu sledee relacije :
H = M/l = I/b; dakle; listove tretiramo kao jedan navojak, a za duinu magnetnih linija uzima se poprena irina
trake b. Iz navedenog sledi da je jaina magnetnog polja izmedju traka ( listova ) jednaka povrinskoj gustini
struje J
S
. Samim tim magnetna indukcija B iznosi: B =
o
H =
o
I / b.

2.21. ----- Na osnovu uoptenog Amperovog zakona dobije se intezitet jaine magnetnog polja u jezgru od
H = 477,5 A/m. Sa karakteristike magnetiziranja oita se magnetna indukcija od B = 1,08 T, pa je intezitet
vektora magnetne polarizacije J = B -
o
H = 1,08 T, a intezitet vektora magnetizacije M = J/
o
= 859 kA/m.
Na povrini jezgra gustina ekvivalentnih struja je J
SA
= M, to odgovara jaini struje u namotaju :
I = 2tRJ
SA
/N = 540 A. Prema tome, od struje u namotaju potie 0,3/540 = 0,00056 jaine ukupne magnetne
indukcije u jezgru, dok ostatak potie od Amperovih struja. Jaina magnetnog polja u celini potie od struje u
namotaju.

2.22. ----- Uz date pretpostavke ( b >> a ), magnetno polje izmedju traka se moe izraunati kao da potie od
dva strujna lista ( zad. 2.20. ) sa suprotnim smerovima struja. Dakle H = J
S
= I/b = 50/0,5 = 100 A/m. Intezitet
vektora magnetne indukcije iznosi: B =
o
r
H = 4 t 10
7
100 100 = 12,56 |mT|.

O I
I
B = 0,22 T; o = 93 25'; Pravac i smer su dati na slici.
B
B
2

o
B
1

B = 0,11 mT.
Pravac i smer su prikazani na slici.

B
1
B

I
2

B
1

B
2

B
2

I
1

Trake voda se mogu posmatrati kao strujne trake ( listovi ), ija
je povrinska gustina struje jednaka: J
S
= I/b. Intezitet vektora
magnetne indukcije dva strujna lista sa povrinskim strujama iste
gustine i pravca, ali suprotnog smera, izmedju listova, iznosi:
B=
o
J
S
=
o
I/b.
331


2.23. ----- B
1
= 210
7
r
I/a
1
I = B
1
a
1
/210
7
r

B
2
= 210
7
r
I/a
2
= 210
7
r
B
1
a
1
/210
7
r
a
2
= B
1
a
1
/a
2
= 10
3
1/10
3
= 10
6
|T|.

2.24. ----- H = I/4a + 3I2cos o / 4ht; h
2
= a
2
(a/2)
2
h = a 3 /2
B = 4t10
7
50/40,1 + 650 cos 60/12,561.730.05 = 0,33 |mT|.
Smer magnetnih linija ulazi u ravan ( Amperovo pravilo desne ruke ).

2.25
-
. -----

Konano B
1
= B
1
'- B
2
= 0,26810
-4
|T|. Kako je B
1
= B
2
= 0,26810
-4
T,
jer je taka podjednako udaljena od oba provodnika, kroz koje tee ista struja I, ali suprotnog smera. Zbog toga
B
1
i B
2
imaju isti smer ( ulaze u ravan ), pa se sabiraju.
Magnetna indukcija treeg provodnika AB iznosi: B
3
= 4t10
-7
I(cos 60+ cos 60)/4bt = 0,576710
-4
|T|.
Rezultantna magnetna indukcija iznosi B = B
3
( B
1
+ B
2
) = 0,040710
-4
|T| = 4,07 |T|, iji smer je u pravcu
magnetne indukcije B
3
, tj. od ravne ka posmatrau.

2.26
-
. ----- .

2.27. ----

Dato kolo se moe razdeliti u tri pravolinijska provodnika: A'A,
B'B i AB koji e stvarati svoje magnetne indukcije B
1
, B
2
i B
3
. Ako
provodnik A'A produimo do take C, tada bi novi provodnik A'C
stvarao magnetnu indukciju B
1
' koja bi iznosila:
B
1
' = 4t10
-7
I(cos 90+cos 0)/4at/2 = 210
-4
|T|.
Produeni deo provodnika AC stvarao bi magnetnu indukciju jaine
B
1
, koja iznosi:

B
1
= 4t10
-7
I(cos 90+cos o)/4at/2 = 1,73210
-4
|T|;
tg o = 5/5 3 o = 30.
C C

B
3

o
A
M
C
a/2
b
I
B' A'
B
B
1
B
2

o
a = 4 cm
- B
b/2 = 3 cm
I

tg o = 3/4 = 0,75 o = 36,87;
B
1
= 4t10
-7
I ( cos 53,13+ cos 53,13)/40,04t = 0,75 T
B
2
= 4t10
-7
I ( cos 90+ cos 36,87 )/40,03t = 0,6667 T
B = B
1
+ B
2
= 1,42 |T|, smera prema slici ( ulazi u ravan)
H
1
= I
1
/2R = 125 A/m,
H
2
= H
1
= 125 A/m,
H = 2 H
1
= 176,25 A/m.
B = 4t10
-7
H = 0,22137 |mT|.
B
2

B
2

B
B
1

B
1

332


2.28
-
. -----

2.29
-
. -----

Ukupna magnetna indukcija u centru pravougaone konture jednaka je: B = B
1
+ B
2
+ B
3
+ B
4
= 2B
1
+ 2B
2

( )
2 2
2 2
o
2 2
o
2 2
o
2 2
o
b a
b a ab
I 2
a
b
b
a
b a
I 2
b a
b
a
I
2
b a
a
b
I
2 B +
+ t

= |
.
|
\
|
+
+ t

=
+
t
+
+
t
=

t
+
=
ab
b a I 2
B
2 2
o
|T|.

2.30
-
. -----

Smer magnetske indukcije B
1
i B
2
je ka posmatrau, dok je B
3
od posmatraa.
Ukupna magnetska indukcija u taki A je: B
A
= B
3
B
1
B
2
( 3 2 1 A B B B B + + = )
( ) 2 2
a 4
I
a 4
I 2
a 4
I 2
a 8
I 2 2
a 2
I
B 2 B B
o o o o o
1 3 A

t
=
t
=
t
= = .
Dakle, B
A
= ( ) 2 2
a 4
I
o
, sa smerom u pravcu indukcije B

3
, tj od posmatraa ( u pravcu pogleda ).

Kvadratnu konturu moemo posmatrati kao etiri pravolinijska
provodnika, ogranienih duina. Svaki od tih provodnika stvara u centru
kvadrata magnetsku indukciju, koja iznosi: B
1
= B
2
= B
3
= B
4

B
1
= ( )
t

=
t
= +
t
=
a
I
2
2
45 cos
a
I
45 cos 45 cos
2
1
a
I
H
o
o o 1 o

Ukupna magnetska indukcija iznosi : B = B
1
+ B
2
+ B
3
+ B
4
= 4B
1

| | T
a
I 2 2
B
o
t
=
a
b
1
2
3
4

I
o
|
o
|
B
a
a
1
2
3
4
I
45
B
Razlaganjem konture na etiri pravolinijska provodnika, svaki od njih
stvara svoju magnetsku indukciju, koja iznosi ( vidi sliku )
B
1
= B
3
= ( )
2 2
o o 0
b a
a
b
I
cos
b
I
cos cos
2
1
b
I
+
t
= o
t
= o + o
t
,
B
2
= B
4
= ( )
2 2
o o o
b a
b
a
I
cos
a
I
cos cos
2
1
a
I
+
t
= |
t
= | + |
t

Struja u katetama trougla ini magnetsku indukciju u taki A iji
je intezitet jednak:
( )
2
o
o o 1
B
a 8
I 2
2
2
a 4
I
90 cos 45 cos
2
1
a 2
I
B =
t
=
t
= +
t
=

dok struja hipotenuze u taki A stvara indukciju B
3
inteziteta:
( )
t
=
t
= +
t
=
a 2
I
45 cos
a 2
I
45 cos 45 cos
2
1
d
I
B
o
o o 3

I
1
2
3
45
a
a
-
A
O B
3

B
1

B
2
45
45
333


2.31-. -----
B = B
1
+ B
2
+ B
3
+ B
4
, gde je: B
1
. indukcija najdueg pravolinijskog provodnika,
B
2
= B
3
.. indukcija kraih pravolinijskih provodnika i B
4
. indukcija savijenog provodnika.
Pojedinane indukcije, iji je smer isti ( ka posmatrau ), iznose:
( )
t
=
t
= +
t
=
a 4
I 2
2
2
a 2
I
45 cos 45 cos
2
1
a 2
I
B
o o
o 1

,
( )
t
=
t
= +
t
= =
a 8
I 2
2
2
a 4
I
90 cos 45 cos
2
1
a 2
I
B B
o o
o 3 2

i

a 4
I
a 2
I
2
1
B
o
o 4

= = .
Ukupna indukcija za taku O je:
( ). 2 2
a 4
I
a 4
I
a 4
I 2
a 4
I 2
a 4
I
a 8
I 2
2
a 4
I 2
B
o o o o o o o
t +
t
+
t
+
t
+
t
+
t
=
Smer rezultantne magnetske indukcije je ka posmatrau, kao i svih pojedinanih.

334


3.1. ----- a) 0,02 T; b) 40 A/m; c) 510
-4
H/m; d) 400.

3.2. ----- a) 0,8 T; b) H = 5 000 A/m ( iz kar. magnetiziranja) I = Hl/N = 3 A; c)
r
= B/H
o
= 127,4.

3.3. ----- a) 1 T; b) 156 A; c) 312. 3.4.. 4 mWb. 3.5. 4 Wb. 3.61 000 A.

3.7. . 1,42 A. 3.8. .. 26,6. 3.9. . 1 500 A/m; 9210
-8
Wb. 3.10. 1 115 A/m; 410
-7
Wb.

3.11. ..... 0,8 T; 625.

3.12. ---- H = IN/D't = 3 474 A/m; B = 1,45 ( iz k. mag.); u = B S = B (d/2)
2
t = 1,4510
-4
t = 4,5510
-4
Wb.

3.13. .S=(d/2)
2
t = 3,1410
-4
m
2
, B = u/S = 1,4 T; H = 2350 A/m ( iz kar. magn.) I = Hl/N = 3,86 |A|.

314. . suprotno od smera kazaljke na satu, jer je N
1
I
1
> N
2
I
2
. 3.15. . 1 A.. 3.16. .. 2,2810
-4
Wb.

3.17. l = ( 6+5)t/2 = 17,3 cm. H = 2 600 A/m; B =
o
H = 0,327 T; S = 0,58
2
t/4; u B S =0,086 Wb.

3.18. B
1
S
1
=B
2
S
2

o
H
1
d
1
2
t/4 =
o
H
2
d
2
2
t/4 d
1
2
/d
2
2
= H
2
/H
1
= IN
2
l/IN
1
l

= N
2
/ N
1
d
2
= 2.2 cm..

3.19. u
2
= 1,2 u
1

o
0.5IN
1
d
2
2
t/4l
1
=
o
IN
1
d
1
2
t/4l
1
d
2
2
/d
1
2
= 2,4 d
2
= 3,87 cm.

3.20. Duina jednog navojka iznosi: l
1
= dt = 3.1420 = 62,8 mm = 0,0628 m.
Broj navojaka prigunice iznosi: N = l/l
1
= 15,7/0,0628 = 250 navojaka.
Otpor prigunice iznosi: R = l/S = 0,017515,7/1 = 0,275 O.
Struja u namotu prigunice je jednaka: I = E/(R+r) = 12/(0,525+0,275) = 15 A.
Popreni presek prigunice je: S
p
= (d/2)
2
t = 0,02
2
3,14/4 = 3,1410
-4
m
2
.
Na kraju magnetni fluks iznosi: u = BS
p
=
o
INS
p
/l
p
= 25043,1410
-7
153,1410
-4
/0.5 = 310
-6
|Wb|.

3.21. a) H = IN/l = 1 5000,6/0,5 = 1 800 A/m.
B = 1,45 T, oitano iz karakteristike magneenja.
u = BS = 1,45310
-4
= 4,3510
-4
Wb.
b) u
'
= B
o
S =
o
HS = 4t10
-7
1 800310
-4
= 6,8 10
-7
|Wb|.

335


4.1..8 N; 4.2. ...0,8 T; 4.3. 2,3 m; 4.4. .1,2 A; 4.5...4,4 m; 4.6. ..30;

4.7. F = F
A
= 12 N, smer prema dole.

4.8. ..1,275; 0,9 mNm; 4.9. . 0,24 mNm; 4.10. . 160 Nm;

4..11.--. a) 2,5 N;
b) 5 N; Smer pomeranja ptrovodnika se poklapa sa smerom pogleda ( ulazi u ravan). Kod promene
smera struje menja se i smer elektromagnetne sile. Smer elektromagnetne sile se odredi odgovarajuim
pravilom ( pravilo leve ruke ili tri prsta desne ruke )

4.12.-- F
1
= F
2
= BI
1
l
1
sin o = 1200,5 = 10 N I
2
= F
2
/Bl
2
= 10/11 = 10 A. Kako se provodnici privlae,
tj. smer sile F
2
je suprotan sili F
1
, sledi da e struja I
2
imati suprotan smer u odnosu na struju I
1
.

4.13.-- F= qv B = q v B sin o = 3,2 10
-19
210
7
0,2sin 30 0,6410
-12
|N|.,

4.14. ----- a)

b) m= IS = Iab = 100,050,03 = 15010
-4
|Am
2
|.
c) M = mBsin o = 15010
-4
10,5 = 7,5 |mNm|,
Spreg sila F
2
deluje na konturu tako da njena ravan doe pod normalan ugao u odnosu na vektor
magnetne indukcije B, to se vidi na slici. Sile F
1
se meusobno ponitavaju.

4.15.

o

F
F
2

F
1

F
1

I
b
a
B
m

F
C

F
A
OF
B
B
I
I
a) 15/4 N; 5/4 N; 5 N; a pravci i smerovi sila su dati na slici;

b) Kako je F
C
= F
A
+ F
B
(vektorski ), ove sile ine spreg sila koje tee
da okrenu konturu tako da njegova ravan bude normalna na vektor B.

F
1
= BIasin o= 1100,05sin 30 = 0,25 |N|.
F
2
= Bibsin 90 = 1100,03 = 0,3 |N|.
B
F O
I
o
336


4.16. .

F = 0,6 N, a pravac i smer su prikazani na slici.

4.17. .

F
1
= F
2
= 0,338 N, a pravac i smer su prikazani na slici.

4.18. .

4.19. .

I
2

I
1

14,1cm
cm
a = 10cm
A
B
1

B
2

B
A

F
I
N
B
S
I
+
F
2

E;R
+
B
I
F
2

a) a
2
+ a
2
= 14,1
2
= 200 a = 10 cm.;
B
1
= 210
-7
I
1
/a = 210
-7
10/0,1 = 210
-5
|T|,
B
2
= 210
-7
I
2
/a = 210
-7
15/0,1 = 310
-7
|T|,
B
A
2
=

B
1
2
+ B
2
2
= 410
-10
+ 910
-10
= 1310
-10

B
A
=3,610
5
|T|.
b) F
1
= B
1
I
3
l
3
= 210
-5
101 = 2010
-5
|N|,
F
2
= B
2
I
3
l
3
= 310
-5
101 = 3010
-5
|N|
F
3
2
= F
1
2
+ F
2
2
= 40010
-10
+ 90010
-10
= 1 30010
-10

F
3
= 36,05610
-5
|N|.

o
F
I
B
E;R
+
B = u/S = u/ab = 48010
-6
/0,060,08 = 0,1 |T|.
F = BIl = BIa I = F/Ba = 2410
-3
/0,10,06 = 4 |A|.
Smer struje I je obeleen na slici ( pravilo leve ruke ).
-
a = 10 cm
337


4.20. .
R

4.21. -----

4.22. ----- F = M/r = 147,15/ 440,510
-2
= 668 N I = F/Bl = 668/0,722002010
-2
= 23,2 |A|

4.23. ----- a) F = BIl = BIlnN/2 = 0,75120141710
-2
= 1 700 |N|,
b) M = Fr = 1 7001410
-2
= 238 |Nm|.

4.24. -----
a)

b)

l
d
I
o
F = BIl sin o ; cos( 90 - o) = d/l = sin o l = d/sin o
F = BIsin od/sin o = BId = 0,5463,510
-2

F = 0,1137 |N|.
a) F = Bil sin(ZBl) ; sin 150 = sin 30 = 0,5.
I = 1010
-6
/10,080,5 = 0,25 |mA|, i ima
smer prema dole ( od take C ka D).

b) Za pretpostavljeni smer struje I
2
za vor A
I
g
= I
2
+ I I
2
= I
g
I
za konturu K : E + IR I
2
R
2
= 0
E = I
g
R
2
IR
2
IR = I
g
R
2
I ( R
2
+ R )
I
g
= | E + I ( R
2
+ R )|/R
2
= 2 |mA|.
Sila na provodnik u magnetnom polju iznosi: l B I F =
Sila na provodnik b jednaka je 0, jer su B i l kolinearni ( F = BIbsino ),
Sila na provodnike a iznosi: F
a
= BIa sin 90 = 11011 = 10 N. Smer
ovih sila dat je na slici. Spreg sila F
a
zakree konturu u istom pravcu
sve dok ravan konture ne dodje pod 90 u odnosu na vektor indukcije B.
Moment je jednak: F r M = = F
a
b = BIab = BIS = Bm
M = 11010,5 = 5 |Nm|
Sila na provodnik AB iznosi: F
AB
= BIasin45 = 5\2 N, a na
provodnik AD: F
AD
= BIbsin45 = 2,5\2 N F
CD
= F
AB
; F
OC
= F
AD

Provodnik AB stvara momenat koji iznosi M
AB
= F
AB
d/2,
Provodnik AD stvara momenat: M
AD
= F
AD
d/2.
Leva polovina konture stvara momenat: M
DAB

Ukupni momenat jednak je ; M = 2 M
DAB
.
Matematiki se moe dokazati da je ukupni momenat jednak:
B S I M = = ISB sin o M = BIS
Kontura e se okrenuti oko centralne osi OO' ( dijagonale BD ) ,
samim tim momenat je ostao isti kao i pod a, uz uslov da je ravan
konture pod istim uglom u odnosu na vektor indukcije B ( u ovom
primeru 0 o = 90).

F O F
O S
b
a
O
O'
A
B
C
D
a
b
F
CD
O F
AD
O F
AB
F
BC
O S

A
I
g
+ E
B

C 30
D
I
F
R
1
R
2

K
I
2

338


4.25.-----400 N; 4.26.-----10 N; 4.27.-----sila se menja u granicama od 0 do 9 N.

4.28.----- a) B = 0,5 T; b) l
1
= 40 cm; c) 0,75F = BIl
1
0,75F/F = I
1
Bl/Ibl I
1
= 0,75 I = 7,5 |A|.

4.29.----- F = NBIl = 300,30,040,001 = 3,610
4
|N| M = Fb = 3,610
4
210
2
= 7,210
6
|Nm|,
M
k
= 7,210
6
/90 = 0,0810
6
|Nm/|.

4.30. -----

C

4.31----- 0 N; 4.32.----- 0 N; 4.33.----- gore; 4.34.----- gore; 4.35.----- miruje;

4.36.----- ne moe se ostvariti stabilan poloaj; 4.37.----- 1,2 N; 4.38.----- M = 0 Nm.

4.39.----- M = BIab = 1250,20,1 = 0,5 Nm.

4.40. ----- Primenom jednaine: F = Q v B F = Q B v sin o ; (o je ugao izmedju B i v ), sledi
redom od 1 do 8:
F
1
= Q v B sin 90 = Q v B ( ka 2 ); F
2
= Q v B ( ka 6 ); F
3
= Q v B ( ka 3 ); F
4
= Q v B \2/2 ( ka 8 );
F
5
= Q v B ( ka 1 ); F
6
= F
7
= 0 ; F
8
= Q v B \2/2 ( ka 4 ).
Navedene sile ( samim tim i formule ), predstavljaju tzv. Lorencovu silu, koja se primenjuje kod koliine
naelektrisanja ( elementarnog ), koje se kree u magnetnom polju.

Sile F
1
i F
2
se meusobno ponitavaju. Da bi kolo
slobodno lebdilo mora biti ispunjen sledei uslov:
F
r
= G F
3
F
4
= F
r
= G,jer je B
3
>B
4

F
3
= B
3
I
1
b =
o
II
1
b/2tc;
F
4
= B
4
I
1
b =
o
II
1
b2t(c+a), jer je indukcija koju
stvara provodnik na rastojanju c: B
3
=
o
I/2tc
a indukcija koju stvara provodnik na rastojanju
c + a iznosi: B
4
=
o
I / 2t( c + a ).
F
r
=
o
II
1
ab/2tc(c+a) I
1
= F
r
2tc(c+a)/
o
Iab
F
r
= 417 |A|, smer struje I
1
je naznaen na slici.
I
1

F
1

F
4
F
3

I
c
b
B
3

B
4

F
2

a
339


5.1.----- a) 210
7
|N|, prtovodnici se privlae; b)----- 210
7
|N|, provodnici se odbijaju.

5.2.-----58,8 cm. 5.3.----- 0,4 |N|. 5.4.----- 0,5 m. 5.5.----- 8 333 |N|. 5.6.----- 2 |N/m|.

5.7.-----380 |A|. 5.8.----- 0,036 |Nm|.

5.9. ----- F
1
= F
3
= F
21
+ F
31
= 210
7
11001001/0,1 + 210
7
11001001/0,2 = 2010
3
+ 1010
3
= 30 |mN|,
F
2
= F
12
F
32
= 0 |N|, Zbog istih smerova struja svi se provodnici meusobno privlae, tj. prvi
provodnik nastoji da se pomeri u levo, trei u desno, dok drugi provodnik ostaje na istom mestu, jer se sile
F
12
i F
32
zbog istog inteziteta a suprotnih smerova meusobno ponitavaju.

5.10. ----- F
1
= F
21
+ F
31
= 210
7
110 0005 0001/0,125 + 210
7
110 0005 0001/0,25
F
1
= 10/0,125 + 10/0,25 = 120 |N|, provodnik se odbija, dakle pomera u levu stranu.
F
2
= F
12
+ F
32
= 80 + 210
7
15 0005 0001/0,125 = 80 + 5/0,125 = 80 + 40 = 120 |N|, drugi provodnik se
pomera u desnu stranu ( prvi ga odbija a drugi privlai).
F
3
= F
13
F
23
= 40 40 = 0 |N|, trei provodnik ostaje na istom mestu, jer ga prvi zbog suprotnih smerova
struja nastoji pomeriti u desno ( odbija ), dok ga drugi zbog istih smerova struja privlai, odnosno nastoji
pomeriti u levu stranu. Kako je rezultantna sila jednaka nuli treci provodnik e ostati u stanju mirovanja. Sva
navedena objanjenja odgovaraju samo u poetku, jer nakon bilo kojeg pomeranja inteziteti sila se menjaju, to
dovodi do novog odnosa sila.

5.11. -----

F = BI
2
a; B =
o
I
1
/2at F =
o
I
1
I
2
a/2at =
o
I
1
I
2
/2t = 4t10
7
10010/2t = 210
4
|N|;
c
2
= a
2
( b/2 )
2
c = 9,2 |cm|,
cos o = F
n
/F F
n
= F cos o = Fc/a = 1,8410
4
|N|.
M = F
n
b = 1,8410
4
810
2
M = 1,4710
5
|Nm|, smer zakretanja je suprotan
smeru kazaljke na satu.

O

o
F
F
F
n

F
n

B

a
a
b
c
B
340


6.1.-------1 000; 6.2.-------0,66 10
6
Wb/A; 6.3.-------7,96 A; 6.4.-------a) 0,24 A; b) 2,7 A;

6.5.-------a) 875 mA; 1 A;

6.6. ..
l = 2(0,6+1) + 4(2rt/4) =3,2 + 20.2t = 4,456 |m|,
B = u/S = 1,610
3
/0,40,4 = 10
2
|T| H = B/ = 0.01/0,003 = 3,33 |A/m|,
H = IN/l N = Hl/I = 3,334,456/0,5 = 29,71
N = 30 navojaka.
6.7.
B = u/S = 0,176510
3
/(7,510
3
)
2
t = 1 |T|,
H = 11 000 A/m --- iz karakteristike magnetisanja,
H
o
= B/
o
= 1/4t10
7
= 796 178 A/m
M = H l
+ H l
o
= 11 000 ( Dt l
o
) + 796 178 l
o
= 11 000 (200t 2 )10
3
+ 796 178210
3

M = 8 478,36 |A|.

6.8. ..
B = u/S = 10
4
/1
2
t10
4
= 1/t = 0,32 |T|,
l
u
= Dt = 0,23,14 = 0,628 |m|,
l
=
l
u
l
o
= 628 1 = 627 |mm| ~ 628 |mm| ~ 0,628 |m|,
l
1
= l
2
= l
3
= l
4
= l
u
/4 = 157 |mm|,
Iz kar. magnetisanja sledi:
H
1
= 100 |A/m|---za dinamo lim
H
2
= 30 |A/m|--- za elini lim
H
3
= 110 |A/m|--- za liveni elik
H
4
= 125 |A/m|--- za liveno gvoze
H
o
= B
o
/
o
= 0,32/4t10
7
= 253 560 |A/m|
M = H
1
l
1
+ H
2
l
2
+ H
3
l
3
+ H
4
l
4
+ H
o
l
o
= ( H
1
+ H
2
+ H
3
+ H
4
)0,157 + 253 56010
3

M = 310,865 |A/m|.

6.9. ..
B
H
= B
o
/0,9 = 1,2/0,9 = 1,33|T|. za H deo magnetnog kola
B
/B
H
= (u/S
)/(u/S
H
) = S
H
/S
= B
H
S
H
/S

= 1,330,0250,025/ 0,0250,03 = 1,11 |T|.. za ravni deo
magnetnog kola ( pravougaoni ).
Iz karakteristike magnetisanja se oita : H
H
= 800 |A/m|, odnosno H
= 400 |A/m|.
M = H
H
l
H
+ H
+ 2 H
o
l
o
; l
= 25+2(30/2 25/2) + 22rt/4 = 25 + 5+ 39,25 = 69,25 |mm|

l
H
= 50 + 2(950,25) + 22rt/4 = 50 +189,5 + 39,25 = 278,75 |mm|
M = 8000,2788 + 4000,0693 + 21,2/4t10
7
= 223,04 + 27,6 + 477,71 = 728,35 |A|
M = I N I = M/N = 728,35/222 = 3,28 |A|

6.10. -----

B
I
F
a) R
e
= R

+ R
o
= l/
o
r
S + l
o
/
o
S = ( l + l
o
r
)/
o
r
S
l ~ 3 ( a c ) + ( a c l
o
) = 39 + 8,5 ~ 35,5 |cm|,
u = M/R
e
=
o
r
SIN / ( l + l
o
r
) = 40,7 |Wb|,
B = u/S = 40,710
6
/10
2
10
2
= 40,710
2
|T| = 0,407 |T|,

b) F = BI
p
c = 0,40710
3
10
2
= 0,40710
5
= 4,07 |N|,
pravac i smer se dobije pravilom leve ruke, a samim tim
provodnik e se pomerati u levu stranu ( naznaeno na slici ).

c) H
o
= B/
o
= 323 000 |A/m|, H = B/
o
r
= 1 079 |A/m| .
341


6.11. -----

6.12. ----- Kako je aktivna duina provodnika 2 cm S = 22 cm
2
.
Sila na provodnik kroz koji protie struja : F = BIl, te je indukcija u vazdunom procepu jednaka: B = F/Il
o

B = 1810
3
/1210
2
= 0,9 |T|, B
1
= B
o
= 0,9 |T|, Fluks je u celom kolu isti pa sledi: u = B
1
S
1
= B
2
S
2

B
2
= B
1
S
1
/S
2
= 0,94/6 = 0,6 |T|
Iz krive magneenja za liveni elik oita se za B
1
H
1
= 250 |A/m|, a za B
2
H
2
= 130 |A/m|
NI = H
o
l
o
+ H
1
l
1
+ H
2
l
2
= Bl
o
/
o
+ H
1
l
1
+ H
2
l
2
= 0,910
3
/4t10
7
+ 2500,1 + 1300,3 = 780,56 |A/m|
I = 780,56/N = 780,56/2000 = 0,39 |A|

6.13. ---- Jainu magnetnog polja u jezgru naemo po obrascu: H = IN/2Rt. Magnetnu indukciju oitamo sa
karakteristike magneenja. Magnetni fluks izraunamo po relaciji: u = BS. Za date jaine struja sledi:
I = 0,25 A H = 199 A/m , u = 104 Wb;
I = 0,5 A H = 398 A/m, u = 116 Wb;
I = 0,75 A H = 597 A/m, u = 124 Wb;
I = 1 A H = 796 A/m, u = 127 Wb.

6.14. ---- Zadatak se reava na isti nain kao i predhodni,to znai da je jaina magnetnog polja ostala ista, a
samim tim, nakon oitavanja magnetne indukcije sa karakteristike magneenja sledi:
za dinamo lim:
I = 0,25 A u = 84 Wb, I = 0,5 A u = 115 Wb, I = 0,75 A u = 128 Wb, I = 1 A u + 133 Wb.
za eleni lim:
I = 0,25 A u = 118 Wb, I = 0,5 A u = 132 Wb, I = 0,75 A u = 137 Wb, I = 1 A u = 141 Wb.

6.15. ---- Podelom jezgra na pet slojeva dobiju se srednji poluprenici slojeva 33 mm, 39 mm, 45 mm,
51 mm, i 57 mm. Na osnovu ovih poluprenika dobije se srednja jaina magnetnog polja ( idui redom ):
193 ( 965 ) A/m, 163 ( 816 ) A/m, 141 ( 707 ) A/m, 125 ( 624 ) A/m, I 112 ( 558 ) A/m.
U zagradama su data reenja za jainu struje od 1 A, a van zagrada za struju od 0,2 A. Iz krive magnetiziranja
se oita magnetna indukcija koja iznosi( redom ):
1,03 ( 1,28 ) T; 0,98 ( 1,27 ) T; 0,92 ( 1,26 ) T; 0,89 ( 1,24 ) T; i 0,84 ( 1,22 ) T.
Povrina jednog sloja iznosi 1,810
4
m
2
, pa je trazeni fluks jednak u = 0,9 ( 1,13 ) mWb.
Na srednjoj liniji torusa jaina magnetnog polja iznosi H = 141 ( 707 ) A/m, pa je magnetna indukcija
B = 0,92 ( 1,26 ) T.
Povrina poprenog dela torusa je S = 910
4
m
2
, pa je magnetni fluks priblino jednak u = 0,85 ( 1,13 ) mWb.

6.16. ---- Postupak reavanja je isti kao u predhodnom zadatku . Na osnovu dobivenih podataka sledi
konano reenje za magnetni fluks koji iznosi : za jezgro od dinamo lima u = 0,56 ( 1,17 ) mWb, dok za elini
lim u = 0,97 ( 1,26 ) mWb.

6.17. ---- Srednja duina gornjeg dela kola iznosi l
1
= 14,36 cm, a donjeg l
2
= 5,64 cm. Inteziteti magnetnih
indukcija iznose B
1
= 1,17 T, a B
2
= 0,875 T, pa se iz kar. magnetisanja oita jaina magnetnog polja koja iznosi
H
1
= 460 A/m i H
2
= 6 800 A/m. Kako je ( uopteni Amperov zakon ): M = IN = H
1
l
1
+ H
2
l
2
I = 4,5 A.

S = (R
2
R
1
)h = ( 12 8 )15 = 60 |cm|,
B = u/S = 0,025/6010
4
= 4,17 |T|,
l = 2(R
1
+R
2
)t/2 = 0,628 m
H = M/l = 1000/0,628 = 1 592,36 |A/m|,
= B/H = 4,17/1 592,36 = 0,00262 |H/m|,
r
= /
o
= 0,00262/4t10
7
= 2 085,99
R
1
R
2

R
2
R
1

h
342


6.18. ---- Magnetna indukcija srednje grane iznosi: B
2
= 1,1B
o
= 0,11 T. Kako je magnetno kolo simetrino,
tj. magnetomotorne sile i magnetni otpori leve i desne strane kola su iste pa sledi: u
2
= u
1
+ u
1

B
2
S
2
= B
1
S
1
+ B
1
S
1
B
2
= 2B
1
, jer je magnetni fluks, a samim tim i magnetna indukcija leve i desne grane
jednaka. Indukcije leve i desne grane kola iznosi: B
1
= B
2
/2 = 0,055 T.
Srednja duina leve i desne strane iznosi : l
1
= 2(a/
2
d
1
) + (b 2d
1
) + 2(1/4)d
1
t = 23 + 2 + 3,14
l
1
= 11,14 cm; l
2
= b d
1
l
o
= 3,9 cm. Iz karakteristike magnetisanja oita se jaina magnetnog polja:
H
1
= 15 A/m i H
2
= 30 A/m. Na osnovu Amperovog zakona ( druki Kirhofov zakon za magnetno kolo ) sledi:
IN = H
1
l
1
+ H
2
l
2
+ H
o
l
o
; Kako je H
o
= B
o
/
o
. Iz navedene jednaine izrauna se broj navojaka N, jer je sve
ostalo poznato. Reenjem jednaine dobije se N = 82 navojka.
Ako u predhodnoj jednaini zanemarimo magnetne padove napona u jezgri ( zbog zanemarivanja magnetnih
otpora jezgra ), jednaina glasi: IN = H
o
l
o
N = 80 navojaka. Iz datih reenja se vidi da su razlike vrlo male,
pa se kod manje preciznih raunajna ( pogonska ) kola reavaju ovim drugim nainom ( mnogo jednostavnije i
krae ).

6.19. ---- Kod zanemarivanja magnetnog otpora jezgra ( reluktanse ) dobije se jednaina: IN = H
o
l
o

H
o
= 600 000 A/m, odnosno B
o
=
o
H
o
= 0,754 T. Kako je B
2
= 1,1B
o
= 0,829 T, Indukcija leve i desne grane
kola je jednaka i iznosi B
1
= B
2
/2 = 0,0415 T.

6.20. --- -a) Ako se zanemari magn. rasipanje u procepu sledi jednaina: IN = Hl + H
o
l
o
. Kako je B = B
o

B = 0,43 T, a iz kar. magnetisanja H = 120 A/m.
H
o
= B
o
/
o
= 342 357 A/m
Reenjem poetne jednaine dobije se za jainu struje vrednost I = 2,01 A.
b) B = 1,2B
o
= 0,516 T.
Iz kar. magnetisanja sledi H = 140 A/m, dok je H
o
= B
o
/
o
= 342 357 A/m.
Reenjem jednaine: IN = Hl + H
o
l
o
I = 2,06 A.

6.21. ----- l
1
= l
3
= 2(a/
2
d) + (b 2d) + 2(1/4)dt = 2(31) + (42) + t/2 = 7,57 cm,
l
2
= b d = 41 = 3 cm.
B
3
= u
3
/S
3
= 5010
6
/10
4
= 0,5 T H
3
= 130 A/m ( iz kar. magn. ).
H
3
l
3
= H
2
l
2
H
2
= 328 A/m B
2
= 1,1 T ( kar. magn. ). Kako je u
1
= u
2
+ u
3
B
1
S
1
=B
2
S
2
+B
3
S
3

B
1
= B
2
+ B
3
= 1,1 + 0,5 = 1,6 T H
1
= 4 000 A/m ( iz kar. magn. ).
Reenjem jednaine I
1
N
1
= H
1
l
1
+ H
2
l
2
I
1
= 6,25 A.

6.22. ----- l
1
= l
3
= 7,57 cm; l
2
= 3 cm ( predhodni zadatak ).
Metodom kirhovovih pravila ( uopteni Amperov zakon ) postavimo sledei sistem jednaina:
N
1
I
1
H
1
l
1
+ H
2
l
2
N
2
I
2
= 0 0,0757 H
1
0,03 H
2
= 30
N
1
I
1
H
1
l
1
H
3
l
3
+ N
3
I
3
= 0 0,0757 H
1
+ 0,0757 H
3
= 90
N
2
I
2
H
2
l
2
H
3
l
3
+ N
3
I
3
= 0 0,03 H
2
+ 0,0757 H
3
= 120
Uvodjenjem smene: x = 0,0757 H
1
; y = 0,03 H
2
i z = 0,0757 H
3
, sistem jednaina glasi:
x y = 30; x + z = 90 i y + z = 120.
Kako navedeni sistem jednaina matematiki nije reiv ( ima bezbroj reenja ), reenje se moe pronai
postepenim uvrtavanjem nepoznatih ( pribliavanjem konanom reenju ).Na samom poetku je veoma bitno
da znamo red veliina nepoznatih ( jaina magnetnog polja ). Kroz desnu granu kola svi fluksevi su istog smera
( u
1
,u
2
i u
3
), pa je i jaina magnetnog polj u toj grani najjaa ( H
1
>H
2
,H
2
). Takoe je bitno da se ima u vidu
da je u
3
= u
1
+ u
2
B
3
S = B
1
S + B
2
S B
3
= B
1
+ B
2
( zakon odranja magnetnog fluksa prvi kirh. zak.).
Ako za navedeni sistem jednaina uzmemo sledeca reenja: x
1
=1; y
1
=31 i z
1
=89 H
1
= 1/0,075 =13,2 A/m;
H
2
= 31/0,03 = 1 033 A/m; H
3
= 89/0,0757 = 1 175 A/m. Za x
2
= 2 (3) H
1
= 26 ( 39,6 ) A/m; za y
2
= 32 (33 )
H
2
= 1067 ( 1100 ) A/m; z
2
= 88 ( 87 ) H
3
= 1162 ( 1149,3 ) A/m. Za z < 87 y 33 H
3
< H
2
, to
je praktino nemogue. Na osnovu navedenih reenja za jaine magnetnog polja mogu se uzeti sledee
pribline vrednosti: H
1
= 26 A/m; H
2
= 1067 A/m; H
3
= 1162 A/m. Iz karakteristike magnetisanja se oitaju
vrednosti za intezitet vektora magnetne indukcije koji iznosi: B
1
= 0,02 T; B
2
= 1,36 T; B
3
= 1,38 T. Konano,
magnetni fluks iznosi: u
1
= B
1
S

= 2 Wb; u
2
= B
2
S
2
= 136 Wb; u
3
= B
3
S
3
= 138 Wb.

343


6.23.----- Kako nema rasipanja magnetsko polje u svakom poprenom preseku kola je isto ( homogeno ).
Ako oznaimo sa B i H magnetsku indukciju i jainu polja u jezgru, a sa B
o
i H
o
u procepu ( vazduhu ), sledi:
M = IN = Hl + H
o
l
o
; gde je | | A 3
R
E
I = = , a H
o
= B 796180
10 4
B B
7
o
o
=
t
=

( B
o
= B ).
Uvrtavanjem ovih vrednosti u jednainu Amperovog zakona ( Drugi Kirhofov zakon za magnetizam ), sledi:
31000 = H1 + 796180B3,1410
3
3000 = H + 2500B. Ova jednaina predstavlja jedan pravac, koji se
moe nazvati radnim pravcem, jer na njemu se mora nai vrednosti B i H. Da bi se odredile vrednosti za B i H
treba nacrtati radni pravac na datu karakteristiku magnetisanja. Gde se see radni pravac sa karakteristikom
magnetisanja, tu su vrednosti za B i H iste, to i predstavlja reenje zadatka.
Dakle, radni pravac ( prava )
H + 2500 B = 3000
- za B
1
= 0 |T| H
1
= 3000 |A/m| = 30 |A/cm| a za B
2
= 0,5 |T| H
2
= 1750 |A/m| = 17,5|A/cm|..
Kako je predhodna jednaina jednaina prave, dovoljno je odrediti dve take kroz koje prolazi data prava. Na
osnovu ovih podataka nacrtamo pravu na dijagramu koji predstavlja karakteristiku magnetisanja ( vidi sliku ).

6.24. ----- IN = Hl + H
o
l
o
2 500 = 0,25H +
3
o
o
10
B

H + 3184,71B 2 500 = 0 ( B = B
o
).
Jednaina H + 3 184,7B 2 500 = 0 predstavlja jednainu prave, koja se naziva radna prava, jer se na njoj
mora pronai taka pri kojem radi magnetno kolo. Kako ta taka mora zadovoljiti i karakteristiku magnetisanja,
tj mora se nalaziti i na njoj, sledi da se radna taka nalazi na preseku radne prave i karakteristike magnetisanja.
Uvrtavanjem proizvoljnih vrednosti za B, u navedenu jednainu, dobiju se vrednosti za H, a samim tim moe
se ta prava ucrtati u postojei grafik ( karakteristiku magnetisanja B = f ( H ) ). Ako pretpostavimo da je
magnetska indukcija redom 0; 2 i 3 T, sledi
B
1
= 0 T H
1
= 10 000 A/m; B
2
= 1 T H
2
= 6 815,29 A/m i B
3
= 3 T H
3
= 445,87 A/m. Kako je na
karakteristici magnetiosanja za B = 1 T H = 1 000 A/m oito je da e prava sei datu karakteristiku u vrednosti
B = 1 T, jer je to maksimalna vrednost koju postie magnetska indukcija. itaocu se preporuuje da nacrta
pravu i da pronae radnu taku ( presek prave i karakteristike magnetisanja ).
Konana reenja su: B = B
0
= 1 T H = 6 815,29 A/m; H
o
= B
o
/
o
= 1/4t 10
7
= 796 178 |A/m|.

10
20 30 40 50 H|A/cm|
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
B|T|
-
B
1
;H
1

-
H
2
;B
2

radna prava
B=f(H)
-
radna taka
0,425
19,5
Sa dijagrama se oita taka u kojoj
se seku radna prava i karakteristika
magnetisanja. To je taka u kojoj je:
B ~ 0,425 T i H = 19,5 A/cm.
Kako je B = B
o
= 0,425 T
H
o
= B
o
/
o
= 338375,2 |A/m|.
344


7.1. --- E = Ndu/dt = N(B
2
B
1
)S/dt = 150(0,6 0,4)1010
-4
/0,2 = 0,16 V.

7.2. ----- E = Blv l = E/Bv = 0,4 m; dS = ls = lvdt = 0,40,2 1 = 0,08 m
2
.

7.3. ----- 20V

7.4.

7.5. .. 6,4 V. 7.6. .. a) 0,24 V; b) 0,17 A; c) P = E I = 0,041 W. 7.7. .. 0,13 T.

7.8. ----- E = Blv = 24 V I = E/R = 240 A F
= BIl = 288 N.
Na provodnik istovremeno deluju dve sile. Prva sila pomera provodnik brzinom v u naznaenom smeru
i to je mehanika sila F
m
, dok druga sila, elektromagnetna F
, deluje na provodnik u suprotnom smeru, i

ona nastaje usled pojave indukovane struje koja protie kroz provodnik. Da bi se provodnik pomerao
konstantnom brzinom ove dve sile moraju biti jednake, ali suprotnih smerova. Primenom pravila leve
ruke ( za elektromagnetnu silu ) dobijemo smer sile F
, dok pravilom desne ruke predhodno odredimo

smer indukovane ems E ( odnosno struje ). Na osnovu navedenih konstatacija dobiju se smerovi za
elektromagnetnu i indukovanu elektromotornu silu, koji su dati prema slici.

7.9. 0,6 T. 7.10... 100 m/s. 7.11. .. 4 V. 7.12. .. 40. 7.13. .. 2,5 Wb/s.

E = Blv = 1,22010
-2
2010
-2
= 0,048 V,
Smer ind. ems E se odredi pravilom desne ruke, pa je ona
smera kao na slici. Kako e na struju u kolu istovremeno
delovati i E
1
i E ( u istom smeru ), sledi da e struja u kolu
biti jednaka : I = (E
1
+ E)/(R
1
+ R) = 2,048/0,3 = 6,83 A.
E
1
I R
1
+ U
AB
= 0 U
AB
= I R
!
E
1
= 0,634 V.

E
1

+
- A
- B
d
v
E
R
1

C B

E ( I )
v
F

B
R
- A
- B
345


7.14. -----

Da se primetiti da sa porastom fluksa indukovana ems je negativna, a sa opadanjem fluksa ona je pozitivna
( to je potvreno Lencovim pravilom ). Ako je fluks konstantan ( od 5 do 15 ms ) indukovana ems je jednaka
nuli ( nema promene fluksa ) . Dijagram ind. ems. e u zavisnosti od vremena t, dat je na slici ( napon je u mV ).

7.15. ----
a) b)

c) d)

4
2
2
4
5 10 15 20 25 30 35 40
E = f ( t ) |mV|
u |Wb|
t |ms|
u = f ( t )
za dt
1
= 5 ms du
1
= 2 Wb
e
1
= du
1
/dt
1
= 210
6
/510
3

e
1
0,4 mV.
dt
2
= (15 5) = 10 ms du = 0 Wb
e
2
= 0 mV, dt
3
= 15 ms
du
3
= 4 2 = 6 Wb e
3
= 0,4 mV,
dt
4
= 10 ms du
4
= 0 (4) = 4 Wb
e
4
= 0,4 mV.
u|mWb
||

400
0,3

1,5
0,6

t |s|
E
m
= 1,125 mV
0
400
t |s|

E
m
= 2,67 mV
u|Wb|
1 0,6 0,2
1 5 2 4 3
u |mWb|
u |Wb|
500
0
0,1
500
1,2
0,2
E
m1
= 36 mV
E
m2
= 72 mV
t |s|
1,2
10 mV
t |s|
E
m
= 10 V
0,2
346


e)

7.16. -----

a)

b)

t |s|
u |mWb|
0,25
0,1
0
du
1
= e d t
1
= ( 25)10
3
0,43/10 = 3 mWb (raste u)
du
2
= e dt
2
= 2510
3
0,44/10 = 4 mWb (u opada)
t |ms|
3
u |mWb|
u |mWb|
0,4
2
1
0
1
u |Wb|

1 500 60
1 500
60
0,05
0,1 t |s|
e = f ( t )
| = f ( t )
e |mV|
du = e dt = 0,010,1/4 = 0,00025 Wb = 0,25 mWb,
dakle fluks opada ( du = u
2
u
1
u
2
< u
1
). Kako fluks
opada ind. ems. nastoji da to sprei ( Lencov zakon ), pa im je
smer isti ( od 0,025 s, i od 0,05 s). Kada su smerovi fluksa i
ind. ems. suprotni sledi da fluks raste pa mu se ona
suprostavlja.

347


c)

d)

7.17. ---- 7.18. ------

7.19. ----

7.20. ---- du = e dt = 0,021 = 20 mWb u
2
u
1
= 20 mWb u
2
= 2010
3
+u
1
= 25 mWb.

7.21. ---- E = du/dt = ( u
2
u
1
)/dt = ( 0,24 0,15 )/3 = 0,09/3 = 0,03 V = 30 mV.

7.22. ---- Kako provodnik pri pomeranju ne see linije magnetnog polja ( nema promene fluksa ) u njemu
nee doi do indukovane ems. e, pa sledi da je : e = 0 V
e = du/dt
du = e dt = 1510
3
(0,15 0,05) = 0,0015 Wb.
du = e dt = 0,0150,2/2 = 0,0015 Wb = 1,5 mWb
Sva navedena reenja se odnose na poetni fluks od 0 Wb.
Ako je poetni fluks vei od nule, za tu vrednost se ceo
grafik podie prema gore, i obrnuto.
t |s|
u |mWb|
0,45
0,06
e
t
0
u |mWb|
0,1 0,2 t |s|
0
1,5
1,5
6 t
e

e
t 3t 2t 4t
t
du = e dt = 0,030,061/4 = 0,45 mWb, s tim
da fluks raste i suprotnog je smera od e, dakle,
raste u plusu.
348


7.23. ---- 120 V; 25 ms.

7.24. ---- a) 0,8 V; b) 5 A; 4 W; 2 N; c) 80 A; 64 W; 32 N.

7.25. ---- E = I R
g
= Bbv B = I R
g
/bv = 0,110
3
10 / (0,03410
2
) = 0,8333 T.

7.26. ---- a) E = B l v
B = I N / l = 12,5610
6
68 / 0,01 = 0,00603 T = 6,03 mT
l = 250510
2
= 5 m
v = dtn / 60 = 53,14250 / 60 = 65,42 cm/s = 0,6542 m/s.
E = 0,0060350,6542 =0,0197 V = 19,7 mV
b) Kako je indukovana ems. E proporcionalna brzini, tj. broju obrtaja ( uz konstantnu indukciji i
duinu provodnika ) , moe se pisati:
n' : n = E' : E n' = E' / n E = 1010
3
/ 25019,710
2
= 126 | ob / min. |

7.27. ----

Na strujni provodnik koji se nalazi u magnetnom polju delovati e elektromagnetna sila F koja je jednaka:
F = BIl = 1,22,40,5 = 1,44 N. Smer elektromagnetne sile odredimo pravilom leve ruke, to znai da ta
sila nastoji da provodnik pomeri u desnu stranu ( suprotno od mehanike sile ).
Da bi se provodnik pomerao konstantnom brzinom ove dve sile moraju da se izjednae ( kako bi brzina
kretanja ostala nepromenjena ). Sledi da je mehanika sila koja deluje na provodnik u smeru njegovog
pomeranja ( u pravcu vektora v ) jednaka F
m
= 1,44 N.

7.28. -----

7.29. ----- a)

M
N
v
F
F'
I';E'
I
B
a
Ako se provodnik pomera u naznaenom smeru ( zbog delovanja
neke spoljne sile F
m
mehanike prirode ), u njem e se indukovati
ems koja iznosi : e = Blv = 12 V. Smer te sile se odredi pravilom
desne ruke, i njen smer je prema dole ( obeleen na slici ).
Kroz kolo e da protie struja I = e / R = 12 / 5 = 2,4 A.

E
v
F
m
F
B
Da bi se provodnik pomerao konstantnom brzinom mora
ukupna suma svih sila koje deluju na njega biti jednaka nuli.
Smer magnetne indukcije mora biti ka posmatrau ( linije
izlaze izravne ), kako bi elektromagnetna sila bila suprotna
sili G.
sin o = G / F G = F sin o = B I l' sin o, gde je l' ukupna
duina provodnika koja je jednaka:
l' = l / sin o G = BIl sin o / sin o = BIl = 50,51 = 2,5 N.
Otpor provodnika iznosi R
p
= r a = 5 0,2 = 1 O.
Metodom zajednikog napona naemo napon izmeu taaka M
i N, koji iznosi:
U
MN
= ( E/R + E/R ) / ( 1/R + 1/R + 1/R
P
)
U
MN
= ( 3 + 3 ) / ( 0,25 + 0,25 + 1 ) = 6 / 1,5 = 4 V
I = U
MN
/ R
P
= 4 / 1 = 4 A, iji je smer od take M ka taki N
( od veeg potencijala ka manjem ).
Jaina elektrinog polja iznosi: E
P
= U
MN
/ a = 4 / 0,2 = 20 V/m.
Na ukoeni provodnik kroz koji tee struja deluje elektromagnetna
sila koja iznosi : F = B I a
F = 1,2 N, i smer ove sile je sa desna na levo ( vidi sliku ), a on se
odredi pravilom leve ruke ( ili neko drugo pravilo ).
F
B
o
I
o
G
G
349


b) U provodniku koji se kree brzinom v indukuje se ems. E', koja je jednaka: E' = B a v = 1,50,21o = 3 V.
Smer ove sile moemo odrediti pravilom desne ruke, i njen smer je od take M ka taki N.
Da bi odredili struju u provodniku, moemo se posluiti Tevenenovom metodom. Zamislimo da
provodnika nema, napon izmeu taaka M i N moemo odrediti metodom zajednikog napona, a taj napon
predstavlja napon tevenena U
T
, i on iznosi :
U
T
= ( E/R + E/R ) ( 1/R + 1/R ) = ( 3 + 3 ) / ( 0,25 + 0,25 ) = 12 V.
Otpor tevenena jednak je: R
T
= RR / ( R + R ) = 16 / 8 = 2 O

7.30. ---- U provodniku se indukuje ems E koja iznosi: E = B a v sin o = 0,11,2300,5 = 1,8 V.
Smer ems je od take N ka taki M , pa e kroz provodnik tei struja u istom smeru iji intezitet iznosi:
I = E / ( R + R
P
) = E / ( R + ra ) = 1,8 / ( 1,2 + 0,51,2 ) = 1 A.
Snaga koju prima otpornik R iznosi: P = I
2
R = 1
2
1,2 = 1,2 W.

7.31. ----

7.32. ---- a) Da; b) 15 Wb/s. 7.33. ---- U
i
= 5,610
4
V. 7.34. ---- E = 25 mV.

7.35. ---- Q = CE = CNdu/dt = CNSdB/dt = 12,5610
8
|C|.

7.36. ---- a) nula; b) E = du/dt = SdB/dt = a
2
dB/dt E = a
2
B/t |V|.

7.37. ---- E = N du/dt = N(u
2
u
1
)/(t
2
t
1
) = N(2u)/t = 2Nu/t = 2NS
o
B/t
Q = It = ( E/R )t = 2NS
o
B/R; Kako je R = l/S = N2rt/S, gde je 2rt obim jednog navojka, a S
popreni presek ice. S
o
je presek navoja i on je jednak: S
o
= r
2
t. Sledi: Q = 2Nr
2
tB/(N2rt/S)
Q = rSB/

7.38. ---- E = Ndu/dt = NSdB/dt = Nr
2
tB/t = 0,25t V,
R = l/S = 0,0178N2rt/S = 0,178t
I = E/R = 0,25t/0,178t = 250/178 = 1,4 A

7.39. ---- P = I
2
R = E
2
/R; E = NSdB/dt = 10004010
4
10
3
= 410
3
V P = (410
3
)
2
/ 160 = 10
7
W.

7.40. ---- B = H = 4t10
7
H E = NSdB/dt = NSdH/dt = 4t10
7
1000410
4
8 = 168t10
8
V
P = E
2
/R ~ 10
13
W.
+
+
R
P
R
T
I'
E'
M
N
E
T
Kako i napon tevenena U
T
i indukovana ems E' teraju struju I' u
istom smeru, od take M ka taki N, ona je jednaka:
I' = ( U
T
+ E' ) / ( R
T
+ R
P
) = 5 A, sa smerom od take M ka N.
Na provodnik sada deluje elektromagnetna sila F' koja iznosi:
F' = B I' a = 1,550,2 = 1,5 N. Smer ove sile je sa desna u levo, tj.
nastoji provodnik da pomeri suprotno od mehanike sile koji
provodnik pomera s leva u desno. Ove dve sile se kompenziraju, pa se
provodnik pomera stalnom brzinom v.
Intezitet elektrinog polja u ovom sluaju iznosi:
E'
P
= U'
MN
/ a = ( U
T
+ E' ) / a = ( 12 + 3 ) / 0,2 = 25 V/m.

E
1
= du/dt = SdB/dt = 0,2 V;
E
2
= 0,4 V.

0,05
5
B |T| E |V|
0,1 0,4
0,2
E
1

E
2

B = f ( t )
E = f ( t )
t |ms|
10 15 20
350


7.41. ---- E = Blvsino = Blvsin60 =
2
3
Blv
R 2
Blv 3
R
E
I = =

7.42. ---- E = Blv = 10
7
V. Kroz sijalicu e proticati struja od I = E/R = 210
7
A. Ova struja e stvarati
elektromagnetnu silu koja e delovati na provodnik, iji je smer suprotan od smera v, a intezitet te sile je:
F = BIl = 210
12
N. Da bi brzina pomeranja stranice bc ostala ista pre i posle ukljuenja sijalice ( dakle pre i
posle struje I ), navedena elektromagnetna sila treba da se poniti. To e se postii tako to e na dati provodnik
delovati dodatna mehanika sila F
m
= F = 210
12
N ( tj. u istom smeru kao i v ). Navedena konstatacija se
moe objasniti i Lencovim pravilom, po kojem indukovana struja spreava pomeranje provodnika ( dakle vri
njegovo usporavanje ). To se spreava dodatnom silom ( F
m
) koja treba da odri istu brzinu ( potpomae v ).

7.43. ---- E = Blv = 0,510
2
V. Da bi ica klizila stalnom brzinom elektromagnetna sila F i sila tee mg
moraju da se ponite ( izjednae ). U protivnom dolo bi do ubrzanja.
Dakle, F = mg = 10
2
N | F = mg |
BIl = 10
2
I = 10
2
/10
2
0,5 = 2 A R = E/I = 0,510
2
/2 = 0,2510
2
|O| = 2,5 |mO|.

7.44. ----

7.45. ----

( Napomena: o je u radijanima. Ako se o izrasi u povrina krunog iseka je: S
i
= l
2
to/360. ).
Iz izraza e = o/t o = et.
Indukovana ems e kod krunog rotiranja provodnika, oko jednog njegovog kraja biti jednaka:
E = du/dt = S
i
dB/dt = l
2
oB/2t = l
2
etB/2t = l
2
eB/2. Dakle, kod krunih rotacija indukovana ems je jednaka:

2
B l
E
2
e
= |V|
Poto je B = H = 8004t10
7
E = 0,3
2
5012,5610
7
800/2 = 2,2610
3
|V| = 2,26 |mV|.

7.46. ---- E = Bl
2
e/2 e = 2E/Bl
2
= 12,5 rad/s.
Kako je e = o/t o = et, te za jedan obrtaj o = 2t = et e = 2t/t. Ako ovaj izraz pomnoimo sa l ( duina
tapa poluprenik kruga ) sledi: el = 2tl/t = O/t = v. Dakle brzina po obimu kruga jednaka je:
v = el = 12,50,2 = 2,5 m/s.

l
o
B
A

B
e
Rotirajui vektor AB oko take A ima ugaonu brzinu e koja je jednaka:
e = o/t |rad/s |. Pri tom rotiranju provodnik ija je duina ujedno
poluprenik krunog iseka ini povrinu, koja je jednaka:
S
i
= l
2
to/2t = l
2
o/2 = l
2
et/2.

Provodnik pri krunom rotiranju see magnetni fluks po povrini S
o

S
o
= l
2
t = 0,04t m
2
Brzina promene megnetne indukcije jednaka je: dB/dt = 42/1 = 8 T/s.
( moe se izraunati brzina promene po jednom obrtaju. Tada je vreme
jednog obrtaja dt
1
= dt/4 = 0,25 s dB/dt = 2/0,25 = 8 T/s ).
Indukovana ems je jednaka:
E = du/dt = SodB/dt = 0,04t8 = 0,32t ~ 1 |V|.

351


7.47. ---- Ugaona brzina jednaka je e = o/t o = et = 10t/12 rad. Pokretni i nepokretni pravolinijski
provodnik ( ica ) e zaklapati ugao od o
u
= o + t/6 = t |rad| = 180 . Kruna kontura se sastoji iz dva
paralelna otpora iste otpornosti ( iste duine ), koje iznose r
1
= r
2
= 2Rt/2S = 86t10
5
O. Otpor
pravolinijskih provodnika ( poluprenika ) jednak je r
o
= R/s = 8610
5
O.

7.48. ----
a) U predhodnom zadatku je : E' = 2,62 mV; r
e
' = 3,07 mO, a I' = 0,85 A.
Za isti ugao izmeu pokretne i nepokretne ice kao u predhodnom zadatku ( o
e
= 150 + 30 = 180 ) sledi da
je isti i ukupni otpor celog kola, tj. r
e
= 3,0710
3
O E = Ir
e
= 3,07 mV.
Kako je E = R
2
eB/2 e = 2E/R
2
B = 1,535 rad/s.
b) Pokretna ica je prela ugao od 150 = 5t/12 rad, te je : e = o/t t = o/e = 1,7 s.
c) Za t
2
= 2 s o
2
= et
2
= 1,5352 = 3,07 rad = 3,07180/t = 176 o
e
= o
2
+ 30 = 206

Ovaj ugao u odnosu na ugao ( 360 206 ) se odnosi kao otpori ( duine ) r
1
i r
2
na krunoj konturi. Dakle,
r
1
: r
2
= 206:154 = 1.34 r
1
= 1.34r
2
. Zbir otpora r
1
i r
2
jednak je ukupnom otporu krune konture:
r
1
+ r
2
= 1,34r
2
+ r
2
= 2,34r
2
= 2Rt/S = 0,017220,2t/4 = 5,4 mO r
2
= 2,31 mO; r
1
= 3,09 mO.
r
e
= 2r
o
+ r
1
r
2
/(r
1
+r
2
) = 20,86 + 2,313,09/(2,31+3,09) = 1,72 + 7,14/5,4 = 1,72 + 1,32 = 3,04 mO.
I
e
= E/r
e
= 3,0710
3
/3,0410
3
= 1,01 A.
d ) Struja e biti maksimalna kada je ekvivalentni otpor najmanji. Kako su otpori pravolinijskih
provodnika konstantni, sledi da e ekvivalentni otpor zavisiti od otpora r
1
i r
2
na krunoj konturi. Zbog njihove
paralelne veze njihov ekvivalentni otpor e biti manji to je jedan od njih manji, dakle to je ugao izmeu njih
manji. Za ugao izmeu pravolinijskih provodnika ~ 0, jedan od otpora krune konture je ~ 0 r
e
~ 2r
o

struja je maksimalna ( za ugao 0 nema strujnog kola )
Maksimalni otpor e biti kada je ugao jednak 180, jer je r
1
r
2
/(r
1
+ r
2
) najvee. To znai da e u ovom sluaju
struja biti minimalna.

7.49. ---- a) E = Blv = 0,020,30,5 = 0,003 V = 3 mV; R = 0,5 + 13/(1+3) = 1,25 O
I = E/R = 0,003/1,25 = 0,0024 A = 2,4 mA
b) R' = 0,5 + 1 = 1,5 O I = E/R = 0,003/1,5 = 0,002 A = 2 mA.

7.50. ---- a) I = (E+E
i
)/(r+R) = ( E+l
2
eB/2)/(r+R) = ( 2E + l
2
eB ) / ( 2 ( r + R )
b) U
AO
= E
i
IR = l
2
eB/2 ( 2E + l
2
eB )R / 2 ( r + R ) = ( l
2
eBr 2ER ) / ( 2 ( r + R )
c) E
i
' = E E = l
2
eB / 2 e = 2E / l
2
B.
Dakle, tap treba da rotira u suprotnom smeru ugaonom brzinom e' = 2E/l
2
B, kako bi se ems E i indukovana
ems E' meusobno ponitile ( E + E' = 0 ).

7.51. ---- S
O
= ( 0,2/2 )
2
t = 0,0314 m
2
; S
= a
2
= ( O/4 )
2
= 0,0247 m
2

dS = S
O
S

= 0,0067 m
2

a ) E = dSdB/dT = dSB/t Q = It = Et/R = dSB/R = 13,410
6
C.
b) Q = S
B/R =

49,410
6
C.

E = R
2
eB/2 = 0,2
2
(5/12)t0,1/2 0,045t0,1/24
E = 2,6210
3
V.
r
u
= 2r
o
+ r
1
r
2
/(r
1
+r
2
) = 307,0210
5
O.

I = E / r
u
= 0,85 A.
r
1
r
o
r
o
r
2
E +
352


7.52. ----

Kada su oba dela u magnetnom polju , tada je ukupna indukovana ems jednaka E = E
A
E
B
= 0 ( jer su
suprotnih smerova gledajui na struju u datoj konturi ). Iz navedenog sledi da je aktivna duina za datu
konturu onaj put koji e prei konturu dok se u magnetnom polju indukcije B nalazi samo jedan od ravnih
provodnika ( b, odnosno d ). To je put l
2
( dok b ulazi u magnetno bolje d je van njega ) + l
2
( dok d izlazi
iz magnetnog polja indukcije B b je van toga polja ). Dakle: l = 2l
2
. Kako je indukovana ems jednaka E =
Bl
1
v E = Bl
1
2l
2
/t.
Toplotna energija iznosi: W = I
2
Rt W = |( Bl
1
2l
2
/t / R |
2
Rt = B
2
l
1
2
4l
2
2
/ Rt = ( 2B
2
l
1
2
l
2
/R ) ( 2l
2
/ t )
W = 2B
2
l
1
2
v / R v = WR / 2B
2
l
1
2
l
2
= 4 m/s.

7.53. ---- E = SdB / dt = 10010
4
510
3
= 510
5
V.
Q = EC = 510
5
1010
6

= 5010
11
C = 500 pC.

7.54. ---- E = NS2dB/dt = 80(d/2)
2
t2610
2
/0,2 = 0,2412 V
Q = It = (E/R)t ; R = l/S
O
= Ndt/S
O
= 0,01780810
2
t/1 = 0,3416 O
Q = ( 0,2414/0,3416 )0,2 = 0,1412 C

7.55. ----

Pokretni ram treba posmatrati kao etiri pravolinijska
provodnika ( a,b,c i d ). Kako c i d ne presecaju magnetni fluks
u njima se ne indukuje ems ( E
A
= E
C
= 0 ). U Delu rama b i d
duine l
1
se indukuje ems E
B
, odnosno E
D
. Obe indukovane
ems su smera prema provodniku c ( pravilo desne ruke ), to
znai da je ukuna ems jednaka jednoj od njih kada se samo
jedan od tih provodnika nalazi u magnetnom polju ija je
aktivna duina jednaka l
3
.
Ram koji rotira u magnetnom polju oko svoje ose ugaonom
brzinom e svojim aktivnim delovima ( pravolinijski provodnik
1 i 2) preseca magnetni fluks indukcije B. Prilikom rotacije ugao
izmeu B i v se stalno menja, a samim tim menja se i indukovana
ems u ramu.Kada su B i v meusobno normalni indukovana ems
je maksimalna, a kada su u istom pravcu indukovana ems je
jednaka nuli ( e = Blvsino). Koristei pravilo desne ruke, lako je
ustanoviti da e se u aktivnim delovima rama ( 1 i 2 ) indukovati
ems koje teraju struju u istom smeru, te je:
E = E
1
+ E
2
.

c

b
a
l
1

l
2
l
3

d
v
v
l
v

2
B
e
a
Za jedan obrtaj rama indukovana ems je jednaka:
E' = E
1
' + E
2
' = Blv + Blv = 2Blv E' = 2Blat/t = 2BSt/t = BS2t/t = BSe = ue.
Za n obrtaja, brzina je n puta vea, te sledi da je ukupna indukovana ems je:
E = nBSe = nHSe = nHS2t/t
E = 144t10
7
1,5910
4
5010
4
2t = 8,7810
3
|V| = 8,78 |mV|.

353


7.56. ----

Iz relacije za ubrzanje vidimo da je ono konstantno ( poetna brzina je bila jednaka nuli a krajnja l/t ), pa e
preeni put s biti jednak: s = l = at
2
/2 t
2
= 2l/a = =
a
l 2
t ( ) o +
o
2 2 2
cos b CB m
sin mg
l 2

ipka e na kraju imati brzinu: v = at
o +
o
=
2 2 2
cos b CB m
sin lmg 2
v

7.57. -----

b) Ako izraz: U
i
= Bbv podelimo sa b
U
i
/b = Bv = E', dobije se izraz za jainu elektrinog polja koja e delovati na krajevima provodnika ( ija je
duina jednaka b ), gde je E' jaina elektrinog polja kojeg stvaraju stranice povrine ca, usled njihove
potencijalne razlike ( napona U
i
). Ovu jainu elektrinog polja moemo posmatrati isto kao kod elektrinih
kondenzatora, ije ploe imaju povrinu S = ca i nalaze se na meusobnom rastojanju b. Na ploama povrine
ca prisutna je gustina naelektrisanja koja je jednaka: o = Q / S = Q / ca. Kako je jaina elektrinog polja
izmeu dveju ravni ( kondenzatora ): E' = Q / c
o
S
E' = Q / c
o
ac = U
i
/ b o = Q / S = c
o
E' = c
o
U
i
/ b = c
o
Bbv / b = c
o
Bv

Poznato je: m,o,b,B i l. Treba odrediti: t i v
Provodnik koji klizi brzinom v u odnosu na magnetnu indukciju B zatvara
ugao |, koji iznosi: | = 90 o.
Ind. ems u provodniku koji klizi iznosi: e = Bbvsin(90o) = Bbvcoso.
Na provodnik e delovati gravitaciona sila koja je jednaka: G = mgsino.
Usled ove sile provodnik se kree odreenom brzinom, to e dovesti do
pojave indukovane struje u provodniku, koja iznosi: I = Q/t = EC/t
I = CBbvcoso/t = CBb(v/t)coso = CBbacoso ;
gde je a = v/t.... ubrzanje provodnika.
Zbog indukovane struje dolazi i do elektromagnetne sile, koja e delovati
na provodnik u suprotnom smeru ( Lencovo pravilo ), i ona iznosi:
F = BIbsin(90o) = BIbcoso
Gravitaciona sila i elektromagnetna sila stvaraju ukupnu silu F
r
koja iznosi
F
r
= G F = mgsino o BIbcoso = mgsino ( CBbacoso )Bbcoso
F
r
= mgsino CB
2
b
2
acos
2
o. Ova rezultantna sila dovodi do ubrzanog
kretanja provodnika i ona je jednaka: F
r
= ma
ma = mgsino CB
2
b
2
acos
2
o a (m+CB
2
b
2
cos
2
o ) = mgsino

o +
o
=
2 2 2
cos b CB m
sin mg
a
a
b
v
B
c
C
B
|
b
l
|
o
v
o mg
F
F
r

o
-
B
a) E = SdB/dt = bcdB/dt = b(c/t)B = bvB = U
i
;
gde je b duina provodnika.
354


7.58-. -----

Usled pomeranja ipke u magnetnom polju u njoj se indukuje elektromotorna sila koja iznosi:
e = Bav = E
i

jer je B v a .
Smer indukovane ems E
i
, po Lencovom pravilu, e nastojati da se suprostavi pomeranju provodnika u pravcu
v svojim magnetnim poljem, pa se njen smer poklapa sa smerom struje ( dlan desne ruke ).
Prema Drugom Kirhofovom zakonu,sledi
E IR + e = 0.
Iz izraza F
m
= BIa I = F
m
/Ba, pa se Drugi Kirhofov zakon moe napisati:
E 0 Bav R
Ba
F
m
= + .
Mnoei celu jednainu sa Ba sledi: EBa F
m
R + B
2
a
2
v = 0 B
2
a
2
v + EBa F
m
R = 0.
Uvrtavanjem pojedinanih vrednosti, dobija se kvadratna jednaina:
40B
2
+ 20B 20 = 0 2B
2
+ B 1 = 0.
Reenjem kvadratne jednaina dobiju se dva reenja za magnetsku indukciju:

( )

=

=
4
3 1
2 2
1 2 4 1 1
B
2
2
1
B
1
= 0,5 T; B
2
= 1 T.
Za B
1
= 0,5 T e
1
= 0,5210 = 10 V, I
1
= F
m
/Ba = 10 / 0,52 = 10 A.
U drugom sluaju ( sa B = 1 T ) indukovana ems je e
2
= 20 V, a struja I
2
= 5 A.
Iz dobijenih reenja se vidi da e se provodna ipka pomerati konstantnom brzinom v u magnetnom polju
indukcije B
1
= 0,5 T ( sa smerom kako je oznaen na slici ) . U protivnom, ako je smer magnetske indukcije
suprotan od naznaenog na slici, tada e provodnik da se pomera konstantnom brzinom v u zadatom smeru ako
je vrednost magnetske indukcije B
2
= 1 T ( znak govori samo o smeru polja ). Oito je da e u ovom
sluaju i smer struje I i smer indukovane ems E
i
biti suprotan u odnosu na prvo reenje.
Dakle, reenja ovog zadatka su:
B
1
= 0,5 T i B
2
= 1 T;
Snaga koju proizvodi naponski generator je:
P
E1
= EI
1
= 1010 = 100 W, dok je za drugo reenje P
E2
= EI
2
= 10(5) = 50 W.
Pri prvom reenju generator daje snagu od 100 W ( ponaa se kao izvor ), dok kod drugog reenja generator
prima energiju, snage 50 W, pa se on ponaa kao potroa ( snaga negativna ).
Ukupna snaga koju daje naponski generator ( na njegovim stezaljkama ) je:
P
KE1
= UI
1
= ( E I
1
R) I
1
= ( 10 102)10 = 100 W.
Snaga Dulovih gubitaka u samom naponskom generatoru je P
R1
= I
1
2
R = 200 W.
U drugom sluaju ( I
2
= 5 A ), sledi .
P
KE2
= UI
2
= ( E I
2
R )I
2
= ( 10 +52 )(5) = 100 W, a snaga Dulovih gubitaka je: P
R2
= I
2
2
R = 50 W.
Snaga mehanikog rada je P
meh
= F
meh
v = 100 W. Vidimo da je P
meh
= P = 100 W, to je u skladu sa
odranjem snaga.

Usvojimo smer magnetske indukcije ka posmatrau, kao to
je prikazano na slici. Da bi se ipka kretala konstantnom
brzinom na nju moraju delovati uravnoteene sile ( mehanika
sila F
meh
i elektromagnetna sila F
m
) suprotnih smerova.
Elektromagnetnu silu stvara struja koja prolazi kroz
provodnik, u datom smeru ( dlan leve ruke ), i ona iznosi:
F
m
= BIa = F
meh

( vektori B i a su meusobno normalni, pa je sila maksimalna )
+
E
R
a

B
I
F
meh
v F
m
e
+
355


8.1. 38,4 V; 19,2 V. 8.2 5 V; 8.3 18 V, 7,2 H; 8.4 0,12 V, 2,410
4
Wb;

8.5. 20 H; 8.6. 1 mH; 8.7. 115 m;

8.8. L = N
2
A = N
2
S / l = N
2
r
2
t /l
Kako je ukupna duina provodnika l
P
jednaka: l
p
= 2 r t N N = l
p
/ 2 r t L = ( l
p
/ 2 r t )
2
r
2
t / l
L = l
p
2
/ 4 t l l
p
2
= 4 t l L / 410
7
r
= lL / 10
7
r
= 20,8 / 120010
7
= 1,33310
4
l = 115, 47 m.

8.9. ---- L = N
2
A = N
2
S / l = 300
2
4t10
7
410
4
/ 0,4 = 1,1310
4
H.
Kako je ukupni fluks jednak: u = Nu
1
( u
1
je fluks kojeg stvara jedan navojak ), sledi da je induktivnost
kola jednaka: L = Nu
1
/ I = u / I I = u / L = 710
6
/ 1,1310
4
= 6,210
2
A = 62 mA.

8.10. ---- Pravolinijski provodnik stvara magnetnu indukciju B
1
koja prolazi kroz solenoid ( njegovu
poprenu povrinu ). Prema Bio-Savarovom zakonu ona iznosi: B
1
= 210
7
I
1
/ a. Srednja udaljenost solenoida
od provodnika iznosi: a = ( R
1
+ R
2
) / 2 = 0,11 m B
1
= 18,210
7
I
1
.
Provodnik svojim magnetnim fluksom stvara u navoju induktivnost ( uzajamnu ) koja iznosi L
12
=Nu
12
/ S
L
12
= N S18,210
7
I
1
/ I
1
= 18,210
7
NS
Povrina pravougaonog torusa iznosi: S = h( R
2
R
1
) = 810
4
m
2
L
12
= 8000810
4
18,210
7

L
12
= 11,65 H.
Kako je uzajamna induktivnost ista sledi da je induktivnost kalema na provodnik jednaka ( L
21
= L
12
= L
m
),
induktivnosti provodnika na kalem. Dakle: L
12
= L
21
= L
m
= 11,65 H.

8.11. ---- L
1
= N
2
A
1
= 10
6
12,5610
7
(310
2
)
2
t / 0,4 = ( 310
2
t )
2

L
2
= N
2
A
2
= 10
6
12,5610
7
( 1,510
2
)
2
t / 0,4 = ( 1,510
2
t )
2

L
12
2
= k
2
L
1
L
2
= 0,2
2
( 310
2
t 1,510
2
t )
2
L
12
= 0,24,5t
2
10
4
= 0,887 mH.

8.12. ---- L = 3,39 mH.

8.13. ---- L
1
= N
1
2
r
S / l
1
; L
2
= N
2
2

o

r
S /l
2

L
12
2
= L
1
L
2
= N
1
2

o
2

r
2
N
2
2
S
2
/ l
1
l
2
S
2
= L
12
l
1
l
2
/ (
o
r
N
1
N
2
)
2

S
2
= 0,2
2
0,10,08 / ( 12,5610
7
200200150 )
2
= 5,610
6
m
2
S = 2,3710
3
m
Kako je S = R
2
t R
2
= S / t = 2,3710
3
/ 3,14 = 0,75510
3
m
2
= 7,5510
4
m
2
R = 2,75 cm.

8.14. ---- a) I = E / ( R + R
g
) = 1 A
Drugi navojak se nalazi u magnetnom polju prvog navojka ( u
12
= B S ), te e usled toga u drugom
navojku doi do induktivnosti ( meusobna induktivnost ), koja je jednaka: L
12
= u
12
/ I
!
= B S / I
1
= 210
4
H.
b) L
12
2
= k
2
L
1
L
2
L
2
= L
12
/ k
2
L
1
= ( 210
4
)
2
/ 410
3
0,3
2
= 1,1110
4
H = 0,11 mH.

8.15. ---- M = IN I = M / N = 6000 / 1000 = 6 A; L = N u / I = 10
3
4,510
3
/ 6 = 0,75 H.

8.16. 6,4 mH; 128 mV; 8.17. . 200; 1 mH; 8.18. . 0,3 mV; 8.19. .4 H; 8.20. . 236 mH;

8.21. . 15 920; 500; 8.22. .. 0,12; 8.23. . 127;

8.24. -----L' = N
2
A' ; L = N
2
A L' / L = A' / A;
A' =
o

r
S / l ; S = ( r
2
r
1
)
2
.t / 4 = 10
4
t |m
2
|; l = d t = 2( r
1
+ r
2
)t / 2 = 0,22 t |m|
Kod vazdunog procepa ( magnetni otpori se sabiraju ), poveava se magnetna provodnost , odnosno
smanjuje se magnetna provodnost, i ona sada iznosi:
A = ( A
1
A
o
) / ( A
1
+ A
o
) = (
o

r
S / l
1
) (
o
S
o
/ l
o
) / |(
o

r
S / l
1
) +
o
So / l
o
)
l
1
= l l
o
~ l, jer je l >> l
o
, takoe je B ~ B
o
( nema magnetnog rasipanja ). Uz navedene pretpostavke dalje
sledi : A = (
o

r
S / l l
o
) / |(
r
l
o
+ l ) / l l
o
| =
o

r
S / (
r
l
o
+ l )
A' / A = (
r
l
o
+ l ) / l = ( 10000,001 + 0,22t )0,22t = 1,69 / 0,69 A' / A = 2,45.

356


8.25. ---- l
p
= dtN = 2rtN N = l
p
/ 2rt
L = N
2
A = ( l
p
2
/ 4r
2
t
2
)(
o
r
S / l ) ; S = r
2
t L = l
p
2
r
/ 4lt l
p
2
= 4ltL /
o
r

l
p
2
= 40,8t2 / 12,5610
7
1200 = 4 000 / 3 |m
2
| l
p
= 115, 33 |m|.

8.26. ---- a) e = N du
/ dt du
= e dt / N = 70510
6
0,1 = 70,5 Wb.
u
' = 70,5 Wb u
' = 70,5 Wb ( jer je za I = 0 I fluks u
= 0 )
za t = 0 I' = 2 A , u' = 70,5 Wb, B' = u
' / S = 70,510
6
/ 10
4
= 0,705 T ~ B
o
.
u
' je fluks koji obuhvata kvadratnu konturu. Magnetna indukcija u toj konturi je ista sa
indukcijom u torusu, i one su jednake indukciji ukupnog procepa ( ako nema magnetnog rasipanja )

b) I' N = H' l' + H
o
' l
o
= B'l' / 12,5610
7
r
+ B'l
o
/ 12,5610
7
= (B' / 12,5610
7
) / ( l'/
r
+ l
o
)
2N = 56,1310
4
( l' +
r
l
o
) /
r
, kako je l' = l l
o
= 56,22 cm = 0,5622 m
N = (0,5622 + 10000,001) 56,1310
4
/ 21000 = 997,3 navojaka N = 1 000 navojaka.
c) L = N u / I , Kako nam treba fluks torusa sledi da je u = u
o
= B'S
o
= 0,705310
4
= 2,11510
4
Wb.
L = 10002,11510
4
/ 2 = 105,7510
3
|H| = 105,75 |mH|

8.27. ---- a) L = N u / I u = L I / N = 0,015 / 300 = 1,6710
4
|Wb| = 167 |Wb|
b) e = L dI / dt = 0,01|(5) 5| / 0,008 = 12,5 V.

8.28. ---- a)L
m
= N
1
N
2
S
2
/ l
1
= 1 50050012,5610
7
2010
4
/ 6010
2
= 3,1410
3
|H| = 3,14 |mH|
b) e
2
= N
2
du
12
/ dt = L
12
dI
1
/ dt = 3,1410
3
250 = 0,785 V.

8.29. ---- a) R = l / S , l = dtN = 0,013,141000 = 31,4 m; S = d
Cu
2
t / 4 = (0,510
3
)
2
3,14 / 4 = 0,19610
6

S = 0,196 mm
2
R = 0,017531,4 / 0,196 = 2,8 O
b) L = N
2
A = N
2
S / l = 10
6
12,5610
7
S /l ; S = 0,01
2
3,14 / 4 = 7,8510
5
m
2

L = 12,5610
1
7,8510
5
/ 1 = 98,610
6
|H| = 98,6 |H|.
c) e = L dI / dt = L( I I' ) / dt = 98,610
6
10
4
= 0,986 V. Kako se nezna da li struja raste ili
opada, nije poznat ni predznak ems. e.
d) e I R U
12
= 0 U
12
= e I R = 0,986 12,8
Ako je taka 1 na veem potencijalu, I ems e tera struju ka njoj U
12
= 0,986 2,8 = 1,814 V = U
21

U
21
= 1,814 V, i obrnuto U
12
= 0,986 + 2,8 = 3,786 V

8.30. ---- L = N du / dI ; du = (B
2
B
1
)S = ( 1,4 1 )2010
4
= 810
4
L = 10
3
810
4
/ ( 9 4 )
L = 0,16 H.
e = L dI / dt = 0,16( 4 9 ) / 0,05 = 16 V.

8.31. ---- a) Ako struja u prvom kalemu od 5 A ostvari magnetna fluks od 0,05 mWb, tada e struja od 6 A
ostvariti magnetni fluks od 0,056 / 5 = 0,06 mWb ( fluks je srazmeran sa svojom strujom u = INA = k I ), tj.
na svaki amper struje pripada fluks od 0.01 mWb.
Induktivna povezanost govori koliki je magnetni fluks jednog kalema na drugi i obrnuto. Ako je k = 60%, to
znai da e magnetni fluks prvog kalema sa 60 procenata obuhvatiti drugi kalem ( i obrnuto ). Dakle, sledi da se
fluks prvog kalema menja od 0,06 mWb pa do 6 mWb, tj. du
1
= u
1
u
1
' =( 60 60 )
du
1
= 120 Wb = 0,12 mWb. Od ovog fluksa 60% prolazi kroz drugi kalem, pa sledi: du
12
' = 0,60,12
du
12
' = 0,072 mWb.
Konano, e = N du
12
' / dt = 10
3
( 0,07210
3
) / 0,01 = 7,2 V ( pozitivna ems jer fluks opada ).
b) L
m
= N
2
du
12
' / dI
1
= 10
3
0,07210
3
/ 12 = 0,006 H = 6 mH
c) L
1
= N
1
u
1
/ I
1
= 10000,0510
3
/ 5 = 0,01 H = 10 mH;
L
m
2
= L
1
L
2
L
2
= L
m
2
/ k
2
L
1
= 6
2
/ 0,6
2
0,01 = 0,01 H = 10 mH. Ovo reenje je logino, jer su
kalemovi identini ( L
1
= L
2
= 10 mH ).
S
o

S
= a
2
= 10
4
m
2

357


8.32. ---- a) L
m
= N
1
N
2
S
min
/ l
max
, ova se formula koristi kod priblinog raunanja meusobne
induktivnosti.
Kada bi magnetno kolo bilo savreno ( nema magnetnog rasipanja ) L
m
2
= L
1
L
2
=(N
1
2
S
1
/ l
1
)(N
2
2
S
2
/ l
2
).
Kako je rasipanje prisutno kod priblinog raunajna uzima se uvek manja povrina (S
min
), a iz istog razloga vea
duina (l
max)
. S
min
= 0,01
2
t = 3,1410
4
m
2

L
m
= 500150012,5610
7
3,1310
4
/ 1 = 0,19710
3
H = 0,197 mH.
b) L
1
= N
1
2
A
1
= N
1
2
S
1
/ l
1
= 500
2
12,5610
7
3,1310
4
/ 1 = 0,098610
3
H = 0,0986 mH;
L
2
= N
2
2
A
2
= N
2
2
S
2
/ l
2
= 1000
2
12,5610
7
0,03
2
3,14 / 1 = 3,5510
3
H = 3,55 mH
Ako se fluksevi potpomau tada je uzajamna induktivnost oba kalema ( ukupna ) jednaka:
L
m
' = L
1
+ L
2
+ 2L
m
= 0,0986 + 3,55 +20,197 = 4,04 mH
a ako se fluksevi meusobno suprostavljaju sledi:
L
m
= L
1
+ L
2
2L
m
= 0,0986 + 3,55 20,197 = 3,25 mH.

8.33. ..... 186 V..... 8.34.... 50 mH. 8.35.... 4 puta. 8.36.... 0,04 H.

8.37. ..... L
m
= N
1
N
2
S / l = 0,302 H; e
2
= L
m
(I
2
I
1
) / dt = 0,302(0 10) / 0,01 = 302 V.

8.38. .... a) L = N
2
S / l = N
2
(B/H)S / l = 0,0796 H
b) IN = Hl' + H
o
l
o
= Hl' + Bl
o
/
o
, l' = l l
o
= dt l
o
= 50t 0.01 = 156 cm.
500 I = 4 0001,56 + 10,01 / 123,5610
7
= 6 240 + 7 961,8 I = 28,4 A.

8.39. .... L
m
= N
1
N
2
S
min
/ l
max
= N
1
N
2
S
1
/ l = 0,887 mH.
L
1
= N
1
2
S
1
/ l
1
= 0,887 mH.
L
2
= N
2
2
S
2
/ l
2
= 3,55 mH.
Kako je L
m
2
= k
2
L
1
L
2
k
2
= L
m
2
/ L
1
L
2
= 0-,887
2
/ 0,8873,55 k = 0,5 .

8.40. .... L
m
2
= k
2
L
1
L
2
= 12544 =1 100 L
m
= 33,17 mH.
L = L
1
+ L
2
+ 2L
m
= 25 + 44 + 66,34 = 135,3 mH.
L' = L
1
+ L
2
2L
m
25 + 44 66,34 = 2,7 mH.

8.41. ---- L' = L
1
+ L
2
+ 2L
m
0,6 = 0,2 + L
2
+ 2L
m

L = L
1
+ L
2
2L
m
0,1 = 0,2 + L
2
2L
m

0,7 = 0,4 + 2L
2
L
2
= 0,15 H.
2L
m
= L' L
1
L
2
= 0,6 0,2 0,15 = 0,25 L
m
= 0,125 H.
k
2
= L
m
2
/ L
1
L
2
= 0,125
2
/ 0,150,2 k = 0,72.

8.42. -----

Meusobna induktivnost izmeu prvog i drugog solenoida iznosi:

l
N N a
l
S
N N L
1
2
1 r o
2 1 12
t
= =

- O
I
1

I
2

B

H

Usvojimo smerove struja, kao na slici. Ako pretpostavimo da
je struja prisutna samo u unutranjem solenoidu, tada magnetsko
polje postoji samo u feromagnetskom jezgru. To polje je
homogeno i ima jainu:

l
N I
H
1 1
1
= , gde je I
1
jaina struje prvog solenoida.
Sopstvena induktivnost prvog solenoida je:

l
N a
l
S
N L
2
1
2
1 r o 2
1 1
t
= =
358


Pretpostavimo da se struja nalazi samo u spoljanjem solenoidu, ija je jaina jednaka I
2
( I
1
= 0 ), magnetsko
polje je prisutno u celoj unutranjosti prvog solenoida. I ovo polje je homogeno i iznosi:

l
N I
H
2 2
2
= ,
Magnetska indukcija u jezgru je B
2
=
o
r
H
2
, dok je u vazdunom delu B
2o
=
o
H
2
, pa je sopstvena
induktivnost drugog kalema:

( ) | | ( ) | |
t t + t
=
t t + t
=
u
=
2
2
1
2
2 2 o
2
1 2 r o 2
2
2
1
2
2 20
2
1 2 2
2
2
2
I
a a H a H N
I
a a B a B N
I
L

| |
( ) | |
( ) | |
l
a a 1 N
I
a a 1
l
N I
N
I
a a a H N
L
2
2
2
1 r
2
2 o
2
2
2
2
1 r
2 2
2 o
2
2
1
2
2
2
1 r 2 2 o
2
+ t
=
+ t
=
+ t
=

Koeficijent sprege je:

( ) | | ( )

+
t
t
=
+ t
t
t
=
=
2
2
2
2
1 r r
2 1 1 o
2
1 2 1 r o
2
2
2
1 r
2
2 o
2
1
2
1 r o
2
1 2 1 r o
2 1
12
l
a a 1
N N a
l
a N N
l
a a 1 N
l
a N
l
a N N
L L
L
k

( )

+
=
|
|
.
|
\
|
=
+

=
+

=
r
2
1
2
2
r
2
1 r
2
2
r
2
1
2
r
1 r
2
2 r
2
1 r
2
1
2
r
1 r
2
2
2
1 r r
1 r
a
a
1
1
a
a 1
1 a
a
a a a
a
a a 1
a
k

2
1
2
r
r
a
a
1
k
|
|
.
|
\
|
+
=

8.43. -----

Na prvoj slici je predstavljen torus, sa usvojenim smerom namotavanja namotaja, a samim tim i smer struje I
2
,
je po Lencovom pravilu, u naznaenom smeru. Prema ovoj slici, sopstvena induktivnost ( samoindukcija ) i
meusobna induktivnost iznosi:

2
1
r o
1
N
l
S
L

= ;
2
2
r o
2
N
l
S
L

= i
2 1
r o
12
N N
l
S
L

= .
Kako kod ovog magnetnog kola nema magnetnog rasipanja, koeficijent sprege iznosi k = 1.
Druga slika predstavlja elektrinu emu magnetno spregnutih kola.

A
B
C
D
L
1
L
2

- -
k

N
1
N
2

I
2

I
1

r

C
D
A
B
S
l
- -
-
-
359


9.1.1 ----- 0,5 J; 9.1.2. ----- 0,5 J; 9.1.3. ----- 4 J; 9.1.4. ----- 3,6 J/m
3
; 9.1.5. ----- 7,73 J/m
3
;

9.1.6. ----- 0,1 J/m
3
; 9.1.7. ----- 550 J/m
3
;

9.1.8. ---- e = N du / dt = L dI / dt L = e dt / dI = ( 10 )0,2 / ( 0,6 ) = 10/3 H.
W
m
= L I
2
/ 2 = 0,6 J.

9.1.9. ---- W
m
= 3,375 J.

9.1.10. ---- L = N u
1
/ I = 1000,01 / 2 = 0,5 H W
m
= L I
2
/ 2 = 1 J.

9.1.11. ---- W
m
= M u /2 = IN BS / 2 = HlBS / 2 = B H V /2 W
m
/V = BH / 2 = B
2
/ 2.
B = u/S = 1 T W
m
= 76,92 J/m
3
.

9.1.12 ----- 1,7; odnosno 0,78 J.

9.1.13. ---- W
m
= L I
2
/ 2 L = 2 W
m
/ I
2
= 5,3 mH
L = N u / I u = L I / N = 39,610
6
Wb.
B = u / S = 39,6 / 210
2
1210
2
= 1,6510
2
T.
W
m
= M u / 2 M = 2 W
m
/ u = 19 191,92 A.
M = I N = H l + H
o
l
o
19 191,92 = H(dt l
o
) + B
o
b /
o
= H1,921 + 157,64
H = 9 908,5A/m.
= B / H = 16,610
7
H /m
r
= /
o
= 1,32.

9.1.14.----- smanji se dva puta.

9.1.15. ---- Kako struje u kalemovima stvaraju meusobno suprotne magnetne flukseve, ukupni fluks je
jednak njihovoj razlici, a ukupna induktivnost kola jednaka je:L = L
1
+ L
2
2L
m
= 2 + 4 2 = 4 mH.
W
m
= L I
2
/ 2 = 2 mJ.

9.1.16. ---- W
m
= L I
2
/ 2 = N
2
A I
2
/ 2 = S N
2
I
2
/ 2 = 0,01 J

9.1.17. ---- W
o
= BHV / 2 = B
2
V / 2
o
= 1,9
2
0,020,0270,001 / 212,5610
7
= 0,775 J.

9.1.18. ---- W
o
= B
2
V / 2 = B
2
Sd / 2 d = 2W
o
/ B
2
S = 0,005 m = 5 mm.

9.1.19. ---- a) L
A
= L
1
+ L
2
2L
m
; L
m
2
= k
2
L
1
L
2
= 312 = 36 L
m
= 6 m H,
L
A
= 3 + 12 + 26 = 27 mH W
mA
= L
A
I
2
/ 2 = 2710
3
2
2
/ 2 = 5410
3
J = 54 mJ.
b) L
B
= L
1
+ L
2
2L
m
= 3 mH W
mB
= LI
2
/ 2 = 6 mJ.

9.1.20. ---- H = IN / l = 2314 / 0,25t = 200 / 0,25 = 800 A/m.
B = u / S = 1,510
4
/ 2,5210
4
= 0,3 T.
W
m
/V = B H / 2 = 8000,3 / 2 = 120 J/m
3
.

9.1.21. ---- l = 2Rt = 0,628 m, H = IN / l = 0,1500 / 0,628 = 79,62 A/m.
V = Sl = 0,62810
4
m
3
,
Kako je gustina energije u torusu ujedno i magnetna energija , koja se utroi za namagnetisanje
jezgra ( koja nastaje samo pri promeni fluksa) , i ona iznos : W
m
/V = BH / 2 = H
2
/ 2
W
m
/V = 410
3
12,5610
7
79,62
2
/ 2 = 15,92 J/m
3
.
Ukupna energija magnetnog polja je jednaka: W
m
= ( W
m
/V )V = 15,920,62810
4
~ 1010
4

W
m
= 1 mJ.

360


9.1.22. ----

W
m
= 210
3
+ 210
3
210
3
= 210
3
|J| = 2 |mJ|.

I
1
I
2

L
1
L
2

-
-
Meusobna induktivnost spregnutih kola, prema slici, iznosi:

| | | |. mH 1 H 10 10 4 10 1 5 , 0 L L k L
3 3 3
2 1 12
= = = =

Magnetska energija ovih kontura je:
( ) + + = + + =

1 2 10 1 10 4
2
1
2 10 1
2
1
I I L I L
2
1
I L
2
1
W
3 3 2 3
2 1 12
2
2 2
2
1 1 m

361


9.2.1. ---- F = B
2
2S / 2
o
= B
2
S /
o
= 120010
4
/ 12,5610
7
= 15 924 N.

9.2.2. ----

S = S
1
+ S
2
= 0,060
2
t + ( 0,13
2
0,11
2
) t
S = ( 0,0036 + 0,0169 0,0121 )3,14
S = 0,026376 m
2
= 26376 mm
2

F = B
2
S / 2
o
= 0,85
2
0,026376/2 12,5610
7

F = 7 586,25 N

9.2.3. ---- H = IN / l = 2 500 A/m. B = 0,64 T, iz krive magneenja.
F = B
2
S / 2
o
= 0,64
2
1610
4
/ 212,5610
7
= 261 N.

9.2.4. ---- S
1
= 0,2
2
t = 0,1256 m
2
, S
2
= 0,36
2
t 0,3
2
t = ( 0,1296 0,09 )t = 0,1243 m
2

S = S
1
+ S
2
= 0,1256 + 0,1243 = 0,25 m
2

F = B
2
S / 2
o
B
2
= F2
o
/ S = 0,296 B + 0,54 T H = 140 A/m ( iz krive magneenja ).
Srednja duina magnetnih linija jednaka je: l = 2( 140 + 100 ) + 460t / 4 = 480 + 188.4 = 668,4 mm.
H = I N /l N = Hl / N = 1400,6684 / 1,5 ~ 63 navojka.

9.2.5. ---- F = mg = 2009,81 = 1962 N
S = 406010
6
m
2
= 2 40010
6
m
2

F = B
2
2S /2
o
= B
2
S /
o
B
2
= F
o
/ S = 1,027 B = 1,01 T
H = 320 A /m (iz krive magneenja )
I N = H l
1
+ Hl
2
+ 2H
o
l
o
, l
1
= 280 + 120 + 240t / 4 = 280 + 62,8 = 342,8 mm
l
2
= 100 + 240t / 4 = 120 + 62,8 = 182,8 mm
H
o
= B /
o
= 0,54 / 12,5610
7
= 804 140 A/m.
I N = 3200,3428 + 3200,1828 + 2804 1400,001 = 1 776,26 I = 1 776,26 / N = 2,96 A.
Da bi se kotva odravala na rastojanju od 0,1 cm, potrebna je jaina struje od 2,96 A. Ako je struja vea od
2,96 A kotva e biti privuena. Kada je kotva privuena, l
o
= 0, pa sledi: I N = H l
1
+ Hl
2

I600 = 3200,343 + 3200,183 = 168,32 I = 0,28 A . Dakle, privuenu kotvu u takvom stanju odrava struja
od 0,28 A.

9.2.6.----- 0,587 T

9.2.7. ---- a) F = B
2
S / 2
o
= 0,64
2
2 0,0150,018 / 2 12,5610
7
= 86,8 N.
b) B
2
= 2F / S = 212,5610
7
117,72 / 20,0150,018 = 0,548 B = 0,74 T.

9.2.8. ---- B = 0,496 T, u = B / S = 0,12 mWb.

9.2.9. ---- B
2
= 2
o
F / S = 4,6110
2
B = 0,215 T, u = B S = 0,215(1,75/2)
2
10
4
t = 5,1610
5
Wb.
L = Nu / I = 18 0005,1610
5
/ 3010
3
= 31 H.

9.2.10. ---- F = B
2
S / 2
o
, F
1
= B
1
2
S
1
/ 2
o
, S
1
= 2 S
2
B = 2 B
1
, odnosno B
1
= B / 2 ( B ~ 1/ S )
F
1
= | (B/2)
2
2S | / 2
o
= B
2
S / 22
o
= F / 2.
Sila e se smanjiti dva puta.

S
2

S
1

120 mm
220 mm
260 mm
362


9.2.11. ---- F = B
2
2S / 2
o
B = 0,608 T H = 75 A/m, H
2
= 140 A/m ( iz krive magneenja )
IN = H
1
l
1
+ H
2
l
2
+ 2H
o
l
o
, l
1
= dt / 2 = l
2
= 0,33,14 / 2 = 0,471 m,
H
o
= B
o
/ 12,5610
7
= 484 076 A/m.
1000 I = 750,471 + 1400,471 + 2484 0760,001 = 35,325 + 65,94 + 968,152 = 1 069,417 I = 1,07 A .
9.2.12. ---- F = B
2
2S / 2
o
B = 0,555 T. u = B S = 222 mWb, H = 140 A /m ( iz krive magneenja )
I N = H l + 2H
o
l
o
= Hdt + 2l
o
B /
o
= 1400,53,14 + 2 441 8750,001 = 219,8 + 883,75
IN = 1 103,55 A
I = 1 103,55 / 3 000 = 0,37 A L = N u / I = 300022210
6
/ 0,37 = 1,8 H
9.2.13. ---- N I = H l H = I N / l = 600 A/m ( Amperov zakon ) B ~ 1,26 T ( iz krive magneenja ).
F = B
2
2S / 2
o
= 505,6 N
9.2.14. ---- F = B
2
2S / 2
o
= B
2
S /
o
B
2
= F
0
/ S = 0,37 B = 0,608 T
H = 140 A/ m ( iz kar. magneenja )
I N = H l
1
+ Hl
2
= 1400,5 + 1400,2 = 98 A I = 98 / N = 98 / 100 = 0,98 A.

363


10.1. ----- P
H
= p
h
mfB
m
2
, B
m
= u
m
/ S = 0,510
3
/ 252510
6
= 0,8 T
V = Sl = 62510
6
8010
3
t = 15710
6
m
3

m = V = 15710
6
7550 = 1,19 kg ( iz tabele spec. gubitaka se oita , p
h
i p
v
za odreenu
debljinu lima ) . Za lim o,35 mm = 7550 kg/m
3
, p
h
= 0,0235 W/kgHzT
2
i p
vs
= 0,00005
W/kgHz
2
T
2
.
P
H
= 0,02351,19500,8
2
= 0,895 W,
P
VS
= p
vs
mf
2
B
m
2
= 0,000051,1950
2
0,8
2
= 0,0952 W
P
Fe
= P
H
+ P
VS
= 0,9902 W.
10.2. ---- S
Fe1
= 0,9 S
1
= 450 mm
2
; S
Fe2
= 0,9 S
2
= 630 mm
2
; V
1
= S
Fe1
l
1
= 0,14 45010
6
= 6310
6
m
3
;
V
2
= S
Fe2
l
2
= 0,163010
6
= 6310
6
m
3
m
1
= V
1
= 6310
6
7650 = 0,48 kg, m
2
= V
2
= 0,48 kg.
Sva etiri dela u magnetnom kolu imaju istu masu koja iznosi po 0,48 kg. Gubici u uspravnim delovima:
P
Fe u
= P
H
+ P
VS
= p
h
m f B
m
2
+ p
vs
m f
2
B
m1
2
; B
m1
= u
m
/S
Fe1
= 1,11 T; B
m2
= u
m
/S
Fe2
= 0,794 T
P
Fe u
= 2 (0,0380,48501,11
2
+ 0,000160,4850
2
1,11
2
) = 2 ( 1,124 + 0,237 ) = 2,721 W.
Gubici u horizontalnim delovima iznose: P
Fe h
= p
h
m f B
m2
2
+ p
vs
m f
2
B
m2
2

P
Fe h
= 2 (0,0380,48500,794
2
+ 0,000160,4850
2
0,794
2
) = 2 ( 0,575 + 0,121 ) = 1,392
Ukupni gubici iznose P
Fe
= P
Fe u
+ P
Fe h
= 2,721 + 1,392 = 4,113 W.
10.3. ---- S
Fe1
= 0,8810010010
6
= 0,8810
2
m
2
; S
Fe2
= 0,885010010
6
= 0,4410
2
m
2

B
m1
= u
m
/ S
Fe1
= 910
3
/ 0,8810
2
= 1,02 T. B
m2
= u
m2
/ S
Fe2
= 4,510
3
/ 0,4410
2
= 1,02 T
V
1
= S
Fe1
l
1
= 0,8810
2
0,2 = 1,7610
3
m
3
; V
2
= S
Fe2
l
2
= 0,4410
2
2( 0,4 + 0,2 ) = 5,2810
3
m
3

m
1
= V
1
= 1,7610
3
7550 = 13,288 kg, m
2
= V
2
= 5,2810
3
7550 = 39,864 kg.
m
1
je masa srednjeg stuba, a m
2
je masa preostalog dela kola ( vanjski stupci i horizontalni delovi ).
P
Fe
= P
h
+ P
VS
= p
h
m
1
f B
m1
2
+ p
h
m
2
f B
m2
2
+ p
vs
m
1
f
2
B
m1
2
+ p
vs
m
2
f
2
B
m2
2
=
= p
h
f ( m
1
B
m1
2
+ m
2
B
m2
2
) + p
vs
f
2
( m
1
B
m1
2
+ m
2
B
m2
2
) = 0,023550(13,2881,02
2
+ 39,8641,02
2
) +
+ 0,0000550
2
( 13,2881,02
2
+ 39,8641,02
2
) = 1,175( 13,825 + 41,475 ) + 0,125( 13,825 + 41,475 )
P
Fe
= 1,17555,3 + 0,12555,3 = 71,89 W.
10.4. ---- a ) B
m
= u
m
/ S
Fe
= 2,5710
3
/ 2310
4
= 1,12 T H = 190 A/m ( iz krivulje magnetisanja )
M = I N = H l = 1902 ( 0,12 + 0,08 ) 76 A.
b ) m = S
Fe
l = 2310
4
20,27550 = 6,95 kg.
P
Fe
= P
H
+ P
VS
= p
h
m f B
m
2
+ p
vs
m f
2
B
m
2
= 0,02356,95501,12
2
+ 0,000056,9550
2
1,12
2

P
Fe
= 10,24 + 1,09 = 11,33 W.
c ) P
Cu
= I
2
R
Cu
= 0,9
2
1 = 0,81 W.
d ) P = P
Fe
+ P
Cu
= 11,33 + 0,81 = 12,14 W.
10.5. ---- p
h
m f
1
B
m
2
+ p
vs
m f
1
2
B
m
2
= 69 p
h
10421,5
2
+ p
vs
1042
2
1,5
2
= 69
p
h
m f
2
B
m
2
+ p
vs
m f
2
2
B
m
2
= 116 p
vs
10601,5
2
+ p
vs
1060
2
1,5
2
= 116
945 p
h
+ 39 690 p
vs
= 69
1350 p
h
+ 81 000 p
vs
+ 116
Reenjen dveju linearnih jednaina sa dve nepoznate dobiju se sledea reenja :
p
h
= 0,043 |W/kgHzT
2
|, p
vs
= 0,00071 |W/kg Hz
2
T
2
|.
Na frekvenciji od f = 50 Hz ukupni gubici u gvou iznose :
P
Fe
= P
H50
+ P
VS50
= p
h
m f B
m
2
+ p
vs
m f
2
B
m
2
= 0,04310501,5
2
+ 0,000711050
2
1,5
2

P
Fe
= 39,938 + 48,375 = 88,313 W.
Ukupni gubici u gvou po 1 kg iznose : p
Fe
= P
Fe
/ m = 88,313 / 10 = 8,8313 | W/kg|.

364


365


D O D A T A K

Tabela 1.

Vanije fizike konstante

Tabela 2.

Relativna dielektrina konstanta nekih dielektrika ( orijentacione vrednosti )

Tabela 3.

Dielektrina vrstoa nekih dielektrika ( orijentacione vrednosti )

NAZIV OZNAKA VREDNOST I JEDINICA
Masa protona stanju umirovanja m
P ( 1,67239 0,00004 )10
27
kg
Masa neutrona u stanju mirovanja m
n ( 1,67470 0,00004 )10
27
kg
Masa elektrona u stanju mirovanja m
e ( 9,10830 0,0003 )10
31
kg
Elementarno naelektrisanje q
e
( 1,60210 0,00007 )10
19
C
Dielektrina konstanta vakuuma c
o
( 8,85419 0,00002 )10
12
F/m
Magnetna permeabilnost vakuuma
o
4t10
7
H/m
Brzina proticanja elektromagnetnih
talasa u vakuumu
c
o
( 2,997925 0,000003 )10
8
m/s
MATERIJAL c
r
MATERIJAL c
r

Vazduh ( 1 atm ) 1,0006 Guma ( razne vrste ) 2 3,5
Transformatorsko ulje 2,2 2,4 Polivinilhlorid 3 4
Staklo ( razne vrste ) 3,5 15 Liskun 4 7
Parafin 2,2 2,3 Glicerin ( 15C ) 56
Parafinisano drvo ( hrast ) 4,5 5 Alkohol 28,4
Papir 2,5 3,5 ista voda ( 20C ) 80,0
Papir u ulju 3,5 4 ista voda ( 0C ) 88,0
Pertinaks 5 8 Led ( 5C ) 2,85
MATERIJAL c
r
MATERIJAL c
r

Vazduh ( 1 atm ) 1,0006 Guma ( razne vrste ) 2 3,5
Transformatorsko ulje 2,2 2,4 Polivinilhlorid 3 4
Staklo ( razne vrste ) 3,5 15 Liskun 4 7
Parafin 2,2 2,3 Glicerin ( 15C ) 56
Parafinisano drvo ( hrast ) 4,5 5 Alkohol 28,4
Papir 2,5 3,5 ista voda ( 20C ) 80,0
Papir u ulju 3,5 4 ista voda ( 0C ) 88,0
Pertinaks 5 8 Led ( 5C ) 2,85
MATERIJAL VRSTOA |KV/mm| MATERIJAL VRSTOA |KV/mm|
Vazduh 2,5 3 Guma 20 40
Staklo 10 40 Polivinilhlorid 40 60
Porculan 20 Papir 20
Transformatorsko ulje 15 Papir u ulju 50
366


Tabela 4.

Specifina elektrina otpornost i temperaturni koeficijent za neke iste metale ( na 0C )

Tabela 5.

Specifina elektrina otpornost i temperaturni koeficijent za vanije legure ( na 0C ).
Svi podaci vae za temperatorni opseg izmeu 50C i + 900C.

Tabela 6.
Orijentacione minimalne vrednosti specifine otpornosti nekih dielektrika

DIELEKTRIK

|Omm
2
/m|
pri relativnoj vlanosti
0 % 70%

DIELEKTRIK
|Omm
2
/m|
pri relativnoj vlanosti
0 % 70 %
Bakelit 10
12
10
6
Parafin 10
11
10
11

ilibar 10
11
10
11
Polivinilhlorid - meki 10
3
10
3
Drvo 10
5
1

Polivinilhlorid - tvrdi 10
5
10
5
Ebonit 10
7
10
7
Prepan 10
6
10

Fibra 10
6
1 Staklo 10
6
10
6
Kvarc 10
11
10
11
elak 10
7
10
6

Liskun 10
6
10
5
Transformatorsko ulje 10
5
10
5

Mramor 10
4
1

METAL Specifini elektrini
otpor |Omm
2
/m|
Temperaturni
koeficijent o |1/C|
Opseg temperatore za
koju vae prorauni
Aluminijum 0,0262 4,4610
3
80 do + 400
Bakar 0,01588 4,2710
3
80 do + 400
Cink 0,0564 3,46810
3
80 do + 400
Gvoe 0,0853 7,25710
3
0 do + 600
Kalaj 0,1048 4,35910
3
80 do + 230
Nikal 0,0693 5,4410
3
80 do + 100
Olovo 0,198 3,95510
3
80 do + 320
Platina 0,0983 3,98110
3
80 do + 1100
Srebro 0,01505 3,8910
3
80 do + 400
Volfram 0,05 5,23810
3
80 do + 3300
Zlato 0,0219 3,6510
3
80 do 1000
iva 0,9407 0,9110
3
30 do + 300
LEGURA | Omm
2
/m | o | 1/C |
Hromonikal ( 60%Ni; 12%Cr; 28%Fe ) 1,37 210
7
Konstantan ( 60%C
u
; 40% Ni ) 0,49 110
5
Manganin ( 84%Cu; 12%Mn; 4%Ni ) 0,42 210
5
Mesing ( 60%C
u
; 40%Cn ) 0,075 1,610
3
Nihrom ( 80%Ni; 20%Cr ) 1 410
4
Nikelin ( 55%Cu; 25%Ni; 20% Zn ) 0,45 310
4
Reotan ( 53%Cu; 25%Ni; 17%Zn; 5%Fe ) 0,525 410
4
367


Karakteristika magnetisanja silicijum elika, livenog elika i livenog gvoa.

Jainu magnetnog polja oitanu na H osi treba pomnoiti koeficijentom 1, 10 ili 100, koji je naznaen uz krivu.

368


Karakteristika magnetisanja dinamo lima, transformatorskog lima i elinog lima
sa 0,4 % silicijuma.

Jainu magnetnog polja oitanu na H osi treba pomnoiti sa koeficijentom 1, 10 ili 100 to je naznaeno na
krivoj.

369


RAZNI ZADACI

( SA KOLSKIH, REGIONALNIH I REPUBLIKIH TAKMIENJA )

1.

( kolsko takmienje M. Pupin Novi Sad; 2001 god. )

2. Data su dva ploasta kondenzatora istih dimenzija. Kondenzatori imaju dva sloja dielektrika koji su
rasporeeni kako je prikazano na slici ( c
r
> ). Oba kondenzatora su prikljuena na isti napon.

1) Koji od kondenzatora prima veu koliinu naelektrisanja ?
2) Koji od kondenzatora ima vei kapacitet ?
3) U kojem kondenzatoru e polje u taki T biti jae ?
Uz obrazloenje zaokruiti tano reenje.

Ponuena reenja:
1) a) A; b) B; c) ne moe se odrediti; d) oba su iste koliine naelektrisanja.
2) a) A; b) B; c) oba imaju isti kapacitet.
3) a) A; b) B; c) ne moe se odrediti; d) u oba kondenzatora u taki T polje je isto.


3.


U kakvom su odnosu, prema slici, jaine elektrinih polja u takama
1 i 2 ( =
2
E
1
E
? ) ?

Zaokruiti tano reenje i detaljno obrazloiti.

1) 1; 2)
2
1
; 3)
4
1
; 4)
8
1
; 5)
16
1
.

O O
-
-
1
2
+ Q Q
60 60
-
T
c
r c
o
d
1
d
2
A
-
T
c
o c
r
d
1
d
2
B
-
T
Q
U
C
1

C
2

C
3

Kondenzatori kapacitivnosti C
1
, C
2
i C
3
ine
karakteristike Q = f (U), prema slici. Ako su kondenzatori
vezani paralelno odrediti na kojem e biti najvea koliina
naelektrisanja.

Ponuena reenja:
a) C
1
; b) C
2
; c) C
3
; d) svi su istog naelektrisanja.
370


4. Ista koliina naelektrisanja se prenese na malu i na veliku metalnu kuglu ( loptu ). U blizini koje lopte
( uz samu povrinu ) e biti jae elektrino polje ?

Ponuena reenja: a) male; b) velike; c) ista jaina polja; c) nije mogue dati odgovor.

Uz zaoukrueno reenje odgovor detaljno obrozloiti.

( kolsko takmienje: Baka Palanka; 2002 god. )

5. Dva takasta naelektrisanja od 16 nC i 1 nC nalaze se na rastojanju od 10 cm. Koliki rad treba izvriti
da bi se ta dva naelektrisanja pribliila na 4 cm ? Da li rad vri sila elektrinog polja ili neka spoljna sila ?

( kolsko takmienje N. Tesla Beograd; 2002 god. )

6. Naelektrisano telo ima potencijal od 100 V, a ako mu naknadno dodamo naelektrisanje od q = +10 nC
potencijal mu poraste na 105 V. Koliko naelektrisanje mu nakon toga treba dovesti da bi se telo potpuno
razelektrisalo ?


7.


8. U dva temena jednakostraninog trougla dovedena su ista takasta naelektrisanja q
1
= q
2
= 1 nC. Koliko
naelektrisanje q
3
treba dovesti u teite trougla, da bi potencijal u treem temenu bio nula u odnosu na
beskonanost ?


9.

( kolsko takmienje Mihajlo Pupin Novi Sad; 2003. )

+
+
1 2
3
Koliki je fluks elektrinog polja kroz zamiljenu
zatvorenu sfernu povrinu koja obuhvata sva tri
naelektrisanja, prema datoj slici ?

Brojni podaci:
Q
1
= Q
3
= Q
2
= 1 nC.
- A
- B
o
o o
o
1 2
3 4
Q
1
Q
2

Q
3
Q
4

etiri takasta naelektrisanja istog predznaka i inteziteta
smetena su u temenima kvadrata stranice a, kao na slici.
Idui od take A ka taci B jaina elektrinog polja :
a) raste; b) opada; c) ostaje ista; d) opada a zatim raste
e) raste a zatim opada.

Uz potrebno objanjenje zaokruiti tano reenje.
371


10.


11.


12.


13.


V
- -
+
E
R
1
R
2

A B
Voltmetar prikljuen na jednu granu elektrine mree
meri napon U
V
= 0 V. Kolika je struja u toj grani ?

Brojni podaci:
E = 16 V; R
1
= 5 O; R
2
= 3 O.
R
R
1

U
2

U
1
R
E
+
U kolu na slici vrednost otpornika R
1
se menja.
Odrediti ( )
1
2
1
R f
U
U
= i nacrtati grafik traene funkcije.
R
2
R
3

R
1
R
4

C
E
1
R
5

+ +
E
2
E
+
I
Odrediti struju I i ems E prema datoj slici,
ako je optereenje kondenzatora 0 C.

Brojni podaci:
R
1
= R
3
= R
5
= 20 O; R
2
= R
4
= 30 O;
E
1
= 20 V; E
2
= 30 V.
U
C
1

C
2
C
3

Kako i za koliko e se promeniti energija na kondenzatoru
kapaciteta C
3
ako se C
1
udvostrui ?

Brojni podaci: C
1
= C
2
= C
3
= C
372


14.


15.


16. Na kojoj e temperaturi 1,7 m ice od konstantana imati isti otpor kao 2 m ice od bakra. Oba provodnika
imaju isti popreni presek. Specifina otpornost bakra i konstantana na 20 C iznosi
Cu
= 1,710
8
|Om| i
k
= 410
8
|Om|. Temperaturni koeficijent bakra je o = 0,004 |1/C|.


17.


o
o
K
V
R R
R
R
E
+
+
Pri otvorenom prekidau K, prema slici, idealni
voltmetar meri napon U
V
= 30 V. Kolika je
elektromotorna sila izvora E, a koliki e biti napon
na voltmetru U
V
' nakon ukljuenja prekidaa K ?

+
R
g

E
A - - B
a
Na prenik AB krune konture od bakarne ice prikljuen
je pomou bakarne ice istog prenika izvor ems E = 2 V i
otpornosti R
g
= 0,915 O, prema slici. Povrina preseka
bakarne ice svuda je ista i iznosi S = 0,2 mm
2
, a specifina
otpornost bakra iznosi = 1,710
8
Om, a prenik konture je
a = 2 m.
Zanemariti dimenzije izvora i prelazne otpornosti.
R
1

R
3
R
2

R
C

C
E
R
g

+
Ako generator, prema slici, radi u reimu maksimalne
snage, a napon na kondenzatoru iznosi U
C
= 5 V, odrediti
unutranji otpor generatora R
g
i otpor potroaa R
3
.

Brojni podaci:
E = 50 V; R
1
= 4 O; R
2
= 10 O; R
C
= 2 O
373


18.


19.


20.


21.


I 10 A
50 W
P
K

0
Koristei grafik promene korisne snage izvora u zavisnosti
od struje optereenja odrediti unutranji otpor izvora R
g
,
njegovu ems E i stepen korisnog dejstva q pri struji od 2 A.
-
-
B
A
R
1
R
2

C
1
C
2

+
E
Odrediti napon U
AB
sa slike ako je poznato da je
izvor idealan.

Brojni podaci:
R
1
= 2R
2
i C
2
= 2C
1

R
R
R
I
S
E
+
R
I
Odrediti struju I u kolu sa slike, ako su
E = 20 V; I
S
= 1 A i R = 10 O.
E
1

R
g1

R
+
R
g2

E
2

A
B
l
r

Odrediti magnetnu indukciju u kalemu, i
obelei severni pol elektromagneta ( A ili B ),
ako generator E
1
radi u reimu praznog hoda.

Brojni podaci:
E
1
= 20 V; R
g1
= 10 O; R = 20 O;
r
= 200;
N = 200; l = 10 cm i R
kalema
= 0.
374


22.

( Peto regionalno takmienje; 1998. )

23.

Mogua reenja: a) R
3
= R 2 ; b)
1 2
R
R
3
= ; c) R
2 2
1 2
R
3

= ; d) ( ) 2 2 R R
3
=

( Peto regionalno takmienje; 1998. )

24. Odrediti I
S
' i R
S
' ako se oni dobiju transformacijom kola prema slici:


25. ta se dobije deljenjem napona praznog hoda sa strujom kratkog spoja kod realnog generatora ?

( Deveto regionalno takmienje; 2003. )

E
-
-
+
A
B
Koliki je otpor metalnog rama na slici ako ako
spojevi A i B dele ram u razmeri 1 : 2 i pri emu
kroz izvor protie struja I = 9 A, a snaga elektrine
struje u ramu je P = 108 W ?
Unutranji otpor izvora je zanemarljiv.
Na delu kola AB prikazanog na slici 4.78.
snaga koja se pretvara u toplotu ista je pri
otvorenom i pri zatvorenom prekidau.
Ako je R
1
= R
2
= R, nai otpornost R
3
.
Uz postupno izvoenje nai i zaokruiti tano
reenje.
R
1

+
E
- - A B
R
2

P

R
3

I
S

R
1

R
2

R
p

- A
- B

I
S
' R
S
' R
p

- A
- B
375


26. ta je Kirijeva temperatura ? Zaokruiti tano reenje.

a) Temperatura pri kojoj metal postaje superprovodnik.
b) Temperatura pri kojoj se gube feromagnetna svojstva materijala.
c) Temperatura paljenja dielektrika ( papira )
d) Temperatura pri kojoj materijal prelazi iz grupe paramagneta u grupu feromagneta.
e) Neko drugo reenje.

( Peto regionalno takmienje 1998 i Deveto republiko takmienje 2003. )

27.


28.


60
S
B
Magnetni fluks kroz neku povrinu iznosi u = 1,73 |Wb|
kad je ugao izmeu njene ravni i vektora magnetne indukcije
60 ( vidi sliku ). Koliki je fluks kroz istu povrinu, ako je taj
ugao 30. Magnetno polje je homogeno..
I
2
N
1
;I
1

Torus sa N = 100 navojaka postavljen je na jezgro od
gvoa, a u njegovom centru se nalazi provodnik kroz koji
protie struja jaine I
2
= 2 A, sa smerom datim na slici.
Ako je rezultantna indukcija u torusu jednaka nuli, odrediti
intezitet i smer struje I
1
.
376


R E E N J A ( zadaci sa kolskih, regionalnih i republikih takmienja ):

1. -----

Odnos izmeu jaine elektrinih polja izmeu take 1 i 2 je:
8
1
E
E
2
1
= ( odgovor je pod takom 4 ).

2. -----
Kapaciteti kondenzatora su:
( )
1 2 r
r o
1 2 r o
2
r
2
o
2 1
1 o 2 r o
2 1
2
r
2
o
2
o
1
r o
2
o
1
r o
A
d d
S
d d S
S
d d
Sd Sd
d d
S
d
S
d
S

d
S
d
S

C
+
=
+
=
+
=
+

=
( )
2 1 r
r o
1 r 2 o
2
r
2
o
2 1
1 r o 2 o
2 1
2
r
2
o
2
r o
1
o
2
r o
1
o
B
d d
S
d d S
S
d d
Sd Sd
d d
S
d
S

d
S
d
S

d
S
C
+
=
+
=
+
=
+

=
Odnos izmeu kondenzatora je:

( )
( ) d 1 d
d 1 d
d d d
d d d
d d
d d
d d
S
d d
S
C
C
r 1
r 2
1 1 r
2 2 r
2 1 r
1 2 r
1 2 r
r o
2 1 r
r o
A
B
+
+
=
+
+
=
+
+
=
+
+
= .
Kako je d
2
> d
1
sledi da e kapacitet drugog kondenzatora biti vei od prvog, tj. C
B
> C
A
.
Koliina naelektrisanja je srazmerna sa kapacitetom, pa je i naelektrisanje Q
B
> Q
A
.

Jaina polja izmeu dve paralelne ploe ( kod kondenzatora ) iznosi
S
Q
E = , pa je:
A B A B r
B r
A
r o B
o A
o
B
A
B
A
E E Q Q 1
Q
Q
S Q
S Q
S
Q
S
Q
E
E
> > < = = = .

Dakle, tana reenja za sve tri take je pod b)

3. ----- U
1
= U
2
= U
3
= U; Q
1
> Q
2
> Q
3
. Tano reenje je pod a)
Za taku 1 jaina elektrinog polja kojeg stvaraju pojedinana
naelektrisanja iznosi:
2
1 1
a
Q
4
1
E E = = ' ' '
E
1
, E
1
' i E
1
ine jedan jednakostranini trougao, pa je:
E
1
=
2
1 1
r
Q
4
1
E E = = ' ' ' .
Jaina polja za taku 2 je:
2 2 2
2 2 2
a
Q
4
1
8
a
Q 4
4
1
2
2
a
Q
4
1
2 E E E = =
|
.
|
\
|
= + = ' ' '
-
- O O
2 + Q Q
1
E
1

E
2

E
1

E
1
'
E
2
' E
2

a a
377


4. ----- Jae polje e biti kod manje kugle, jer je udaljenost od centra te kugle do posmatrane take manje.
Dakle, odgovor je pod a)

5. -----

Ubacivanjem drugog naelektrisanja u taku A ono e pri svom pomeranju obaviti odreeni rad. Premetanjem
q
2
iz take A u taku B izvri se rad koji je jednak:
A
AB
= q
2
U
AB
= q
2
( V
A
V
B
) = 110
9
( 1440 3600 ) = 2,1610
6
|J| = 2,16 |J|.
Poto je reenje negativno sledi da ovaj rad treba da izvri neka spoljna sila. To je i logino, jer bi usled
elektrinog polja ova dva naelektrisanja nastojala da se jo vie udalje ( istoimena naelektrisanja ).
itaocu se preporuuje da posmatra rad kojeg e obaviti prvo naelektrisanje ( drugo statino ), a mogu
istovremeni i oba ( to poveava sloenost pri reavanju zadatka ). Reenja su sva ista.

6. ----- Kapacitet naelektrisanog tela je isti pre i posle dodavanja naknadnog naelektrisanja i on iznosi:
| | nC 200 Q 10 1000 Q 5 10 1000 Q 100 Q 105
105
10 10 Q
100
Q
V
q Q
V
Q
C
9 9
9
= = + =
+
=
+
= =

'
.
Na poetku je naelektrisanje bilo Q = 200 nC, a nakon dodavanja q = 10 nC ukupna koliina naelektrisanja je
Q
u
= 210 nC. Da bi se ova koliina naeleltrisanja razelektrisala telu treba dodati koliinu naelektrisanja koja je
jaednaka: Q' = 210 |nC|.

7. ----- Prema Gausovoj teoremi je:

( )
| | Vm 94 112
854 8
10
10 854 8
10 1 1 1
Q Q Q
3
12
9
o
3 2 1
o
,
,
,
= =
+
=
+ +
= =

8. -----

9. ----- U centru kvadrata jaine elektrinih polja za pojedinana naelektrisanja su jednaka. Poto su ti vektori
meusobno normalni, njihov vektorski zbir je jednak nuli. Kako se u zadatku trai samo intezitet ( jaina )
polja, logino je da je polje najmanje u samom centru kvadrata. Dakle, idui od take A ka centru kvadrata polje
se smanjuje, dok e od centra ka taci B polje da raste. Konaan odgovor je pod d) opada a zatim rasti.
- -
q
1
q
2

- B A
10 cm
6 cm 4 cm
Ako posmatramo rad kojeg e izvriti drugo nalektrisanje
( prvo je statino ), tada e u takama A i B prvo
naelektrisanje stvarati potencijal koji iznosi:
| |
| | V 3600
10 4
10 16
10 9
r
q
k V
V 1440
10 10
10 16
10 9
r
q
k V
2
9
9
B
1
B
2
9
9
A
1
A
=
= =
=
= =
,

- -
-
q
1
q
2
q
3
a a
h
r
3
3
1 2
3
3 a
2
3 a
3
2
2
a
a
3
2
h
3
2
r
2
2
3
= = |
.
|
\
|
= =
r
1
= r
2
= a.
Iz uslova zadatka, sledi:
| | nC
3
3 2
3
3 q 2
q
3 a
q
k 3
a
q
k 2
0
3
3 a
q
k
a
q
k 2 0
r
q
k
r
q
k
r
q
k V
1
3
3 1
3 1
3
3
2
2
1
1
3
=
= =
= + = + + =

378


Napomena! Ako polje posmatramo kao vektor, tada od take A ka centru idemo u smeru polja i ono opada od
neke vrednosti ka nuli, dok e idui od centra ka taci B smer polja biti suprotan. ( polje opada ako ga
posmatramo kao negativnu vrednost suprotan smer ).

10. ----- Za C
1
= C
2
= C
3
= C
( )
C
3
2
C C C
C C C
C
3 2 1
3 2 1
e
=
+ +
+
=
3
iznosi:
3
U
U
C 2
C
3
2
U
C 2
C U
C 2
Q
C
Q
U
3
e
23
23
3
=
= = =
Energija kondenzatora C
3
je: .
18
C U
2
C
3
U
2
C U
2
Q U
W
2
2
3
2
3 3 3
3
=
|
.
|
\
|
= = =
Za C
1
' = 2C
1
= 2C C
C 2 C 2
C 2 C 2
C
e
=
+
= '
Napon na C
3
sada iznosi:
2
U
U
C 2
C U
C
Q
U
3
23
3
=
= = '
'
' .
a energija:
8
C U
2
C
2
U
2
C U
W
2
2
3
2
3
3
=
|
.
|
\
|
= =
'
' .
Kako je, 25 2
4
9
8
18
18
C U
8
C U
W
W
2
2
3
3
,
'
= = = =
energija se poveala za 2,25 puta ( W
3
' = 2,25W
3
).

11. ----- U
AB
+ IR
1
E + IR
2
= 0 ( R
1
+ R
2
)I
1
= E 8I
1
= 16 I
1
= 2 |A|.

12. ----- ( )
+
= =
+
+
= + =
+
= E
R R 2
R
R I U E
R R 2
R R
R R I U
R R 2
E
I
1
1
1 2
1
1
1 1
1

13. ----- U
C
IR
1
+ E
1
IR
2
E
2
= 0 E
1
E
2
= I( R
1
+ R
2
) 10 = 50I I = 0,2 |A|;
U
C
= 0 |V|.
E
1
E
2
E = I( R
1
+ R
2
+ R
3
+ R
4
+ R
5
) E = E
1
E
2
I( R
1
+ R
2
+ R
3
+ R
4
+ R
5
)
E = 10 + 0,2120 = 14 |V|.
R
1

2
1
U
U

1
2
R
1
= R 0
1
R
R
R
R R
E
R R 2
R
E
R R 2
R R
U
U
1 1
1
1
1
1
1
2
1
+ =
+
=
+
+
+
=

Za R
1
= 0 U
1
/U
2
= ;
Za R
1
= R U
1
/U
2
= 2;
Za R
1
= U
1
/U
2
= 1.

379


14. ----- Ukupni napon na paralelnoj vezi otpornika , pri iskljuenom K( 2R i R ) je 60 V,
a otpor tog dela kola je:
( )
R
3
2
R R R
R R R
R
p
=
+ +
+
=
Ukupna struja kola je:
R
90
R
3
2
60
R
U 2
I
p
V
= = =
Pri iskljuenom prekidau ukupni otpor kola je ( R
V
= ) : R
3
5
R
3
2
R
R R 2
R R 2
R R
e
= + =
+
+ =

Ems E je: | | V 150 R
3
5
R
90
R I E
e
= = = .
Nakon ukljuenja prekidaa K ukupni otpor kola je: R
2
3
2
R
R
R R
R R
R R
e
= + =
+
+ = '
Ukupna struja sada iznosi:
R
100
R
2
3
150
R
E
I
e
= = =
'
'
Voltmetar e, nakon ukljuenja prekidaa K izmeriti napon na paralelnoj vezi dvaju otpornika, ija je
otpornost jednaka R/2, i taj napon je: | | V 50
2
R
R
100
2
R
I U
V
= = = ' ' .

15. -----
Otpor prenika konture je: | |
| |
| |
| | 10 5 8
m 10 2 0
m 1
m 10 7 1
S
a
R
2
2 6
8
p

= = ,
,
, .
Otpor polovine krune konture je: | | 10 35 13
10 2 0 2
14 3
10 7 1
S 2
a
S
2
a
R
2
6
8
K

=

= = = ,
,
,
, .
Ukupni otpor celog kola je: | | 06675 1
2
1335 0
085 0 915 0
R R
R R
R R R
K K
K K
p g
,
,
, , = + + =
+
+ + = .
Ukupna struja kola je: | | A 875 1
06675 1
2
R
E
I ,
,
= = = .
Napon izmeu taka A i B je: | | | | mV 125 V 125 0
2
1335 0
875 1
R R
R R
I U
K K
K K
AB
= = =
+
= ,
,
, .

16. ----- R
Cu
= R
k
R
Cuo
| 1 + o
Cu
Au | = R
ko
| 1+ o
k
Au |
| | | | ( ) ( )
( )
k
k k
k
8 8
k
k
k Cu
Cu
Cu
2 0068 0
3 0
3 0 2 0068 0 2 2 0068 0 7 1
1 10 2 004 0 1 7 1 10 7 1 1
S
l
1
S
l
= = + = +
+ = + + = +

,
,
, , , ,
, , ,

Kako je temperaturni koeficijent za konstantan mnogo manji od koeficijenta za bakar ( o
k
= 10
5
1/C; vidi
tabelu u dodatku ove knjige ) on se moe zanemariti, pa sledi:
| | | | C 12 64 20 12 44 12 44 C 12 44
0068 0
3 0

o
o
o
, , , ,
,
,
= + = = = =
Ako uzmemo vrednost za o
k
= 10
5
|1/C|

, sledi:
( )| | C 25 44 99 43
00002 0 0068 0
3 0
00001 0 2 0068 0
3 0

o
, ,
, ,
,
, ,
,
=
=

= , to potvruje predhodnu konstataciju.

380


17. -----

Struje u kolu su:
I
1
= U
1
/R
1
= 5 |A|; I
2
= U
23
/R
2
= 0,5 |A| i I
3
= I
1
I
2
= 4,5 |A|.
Otpornost prijemnika R
3
je: | |.
,

9
10
5 4
5
I
U
R
3
23
3
= = =
Otpor generatora iznosi: | |. 5
9
10 90
9
100
4
9
10
10
9
10
10
4
R R
R R
R R
3 2
3 2
1 g
=
+
+ =
+
+ =
+
+ =

18. ----- Za P = P
max
R = R
g
; P = I
2
R = I
2
R
g
= 50 R
g
= 50/10
2
= 0,5 |O|.
Ukupna snaga izvora je EI = I
2
R
g
+ I
2
R = 100 |W| E = 100/I = 100/10 = 10 |V|.
Pri struji od 2 A pad napona na R
g
je: U
g
' = I'R
g
= 20,5 = 1 |V|.
Napon na potroau je: U' = E U
g
' = 9 V.
Stepen korisnog dejstva je: . ,
'
'
' '
'
9 0
10
9
E
U
EI
I U
P
P
= = = = =

19. ----- U
R1
= IR
1
; U
R2
= IR
2
U
R1
/U
R2
= IR
1
/IR
2
= R
1
/R
2
= 2R
2
/R
2
= 2 U
R1
= 2U
R2

U
R1
+ U
R2
= E 2U
R2
+ U
R2
= E U
R2
= E/3.
U
C1
= Q/C
1
; U
C2
= Q/C
2
U
C1
/U
C2
= C
2
/C
1
= 2C
1
/C
1
= 2 U
C1
= 2U
C2
;
U
C1
+ U
C2
= E 2U
C2
+ U
C2
= E U
C2
= E/3
U
AB
+ U
R1
U
C1
= 0 U
AB
= U
C1
U
R1
= E/3 E/3 = 0 |V|.

20. -----

Zbog kratke veze otpornik R
1
nema uticaja. Otpornik R
2
je bez uticaja, jer na njegovim krajevima vlada ems
E ( bez obzira na vrednost R
2
). Na isti nain i otpornik R
3
je nebitan, jer kroz ovu granu protie struja strujnog
generatora I
S
( koja ne zavisi od otpornika R
3
). Izbacivanjem navedenih otpornika dolazi se do nove, znatno
prostije, slike iz koje sledi ( prema drugom Kirhofovom zakonu ):
E I'R = 0 I' = E/R = 20/10 = 2 |A|.
Kroz granu u kojoj je kondenzator ne protie struja ( u
stacionarnom stanju ), pa se ona moe iskljuiti ( prekid ).
To znai da su otpori R
2
i R
3
u paralelnoj vezi i na njima
vlada napon kondenzatora U
C
.
Dakle, U
2
= U
3
= U
23
= U
C
= 5 V.
Kako je otpor generatora jednak preostalom otporu kola
( P = max ), sledi da je na njema isti napon, koji iznosi:
E = U
g
+ U = 2U
g
U
g
= 25 V.
U
g
= U = U
1
+ U
23
U
1
= U U
23
= 20 V.
R
1

R
3
R
2

R
C

C
E
R
g

+
I
1

I
2

I
3
R
R
3

R
1

I
S
E
+
I
I'

R
E I
S

+
I'
I
R
2

381


Primenom prvog Kirhofovog zakona sledi:
I = I' + I
S
= 2 + 1 = 1 |A|.

21. -----

Magnetna indukcija u kalemu iznosi: | |. ,
,
T 5 0
1 0
200 1
200 10 4
l
IN
H B
7
r o
=
= = =

22. -----

23. ----- Kada je prekida iskljuen struja u kolu je:
R R
E
R R
E
I
3 3 1
1
+
=
+
= ,
a kada je ukljuen:
R R 2
E 2
2
R R 2
E
2
R
R
E
R R
E
I
3 3
3
12 3
2
+
=
+
=
+
=
+
= .
Snage u delu kola izmeu taaka A i B su:
- pri iskljuenom prekidau :
( )
2
3
2
2
3
1
2
1 1
R R
RE
R
R R
E
R I P
+
=
(
+
= =
- pri ukljuenom prekidau :
( ) ( )
2
3
2
2
3
2
2
3
12
2
2 2
R R 2
RE 2
2 R R 2
R E 4
2
R
R R 2
E 2
R I P
+
=
+
=
(
+
= =
Iz uslova zadatka, P
1
= P
2
, sledi:
( ) ( )
( ) ( ) ( ) + = + + = + + = +
+
=
+
R R 2 R 2 R 2 R R 2 R R 2 R R 2 R R 2
R R 2
RE 2
R R
RE
3 3 3 3
2
3
2
3
2
3
2
2
3
2

( ) ( ) R
2 2
1 2
R 2 2 R 1 2 R
3 3

= = .
Taan odgovor je pod c)

E
1

R
g1

R
+
R
g2

A
B
l
r

I
1

I
I
-
B
-
C
+
E
2

Da bi prvi generator radio u praznom hodu
( I
1
= 0 ) drugi generator treba da mu to omogui,
a to e se postii ako su im polovi suprotni.
Usled ems E
2
i struja I su smera kao na slici.
Pravilom desne ruke lako se konstatuje da je N
pol u taki A.
Napon izmeu taaka C i B je U
CB
= E
1
= 20 V
( prazan hod E
1
).
Struja I je: I = U
CB
/R = 20/20 = 1 |A|.
I
1
= U
AB
/R
1
; I
2
= U
AB
/R
2
I
1
/I
2
= R
2
: R
1
= 2:1
I
1
= 2I
2
.
I = I
1
+ I
2
= 3I
2
I
2
= 3 A; I
1
= 6 A.
Ukupna snaga rama je:
P = EI = U
AB
I U
AB
= P/I = 108/9 = 12 |V|.
Pojedinani otpori rama su:
R
1
= U
AB
/I
1
= 12/6 = 2 |O| i R
2
= U
AB
/I
2
= 12/3 = 4 |O|.
Ukupni otpor celog rama je:
R = R
1
+ R
2
= 6 |O|.
E
-
-
+
A
B
I
I
1

I
2

R
1

R
2

382


24.-----

25. ----- Kako je U
o
= E, a .
KS
o
KS
g
g
KS
I
U
I
E
R
R
E
I = = =
Delei napon praznoh hoda U
o
sa strujom kratkog spoja I
KS
dobije se unutranji otpor realnog generatora.

26. ----- Odgovor je pod b) Gube se feromagnetna svojstva.

27. ----- u = BS cos o = BS cos ( 90 60 ) = BS cos 30 , gde je o ugao izmeu narmale na povrinu i B.
Iz navedenog izraza sledi:
S
2
3 S
73 1 2
2
3
S
73 1
30 S

B
o
=
= =
, ,
cos

Kada je ravan povrine pod uglom od 30 u odnosu na vektor B, tada e normala na tu povrinu biti pod uglom
o' u odnosu na vektor B, koji iznosi : o' = 90 30 = 60.
U ovom sluaju magnetni fluks je: | | Wb 1 5 0 2 60 S
S
2
BS
o
= = = = , cos ' cos ' .

28. -----

KRAJ
Da bi indukcija bila jednaka nuli u jezgru, moraju se indukcije
struja I
1
i I
2
ponititi ( u
1
= u
2
). Primenom amperovog pravila
desne ruke, uz poznat smer u
2
odredimo smer struje I
1
, koji je
prikazan na slici.
Kako je H
p
= H
n
, ali suprotnog smera, sledi:
| | | | mA 2 A 10 2
1000
2
N
I
I I N I
d
N I
d
I
3
1
2
1 2 1 1
1 2
= = = = = =

I
2
N
1
;I
1

u
2
u
1

I
1

d
I
S

R
1

R
2

R
p

- A
- B
E = I
S
R
1

R
g
= R
1

R
2

R
p

R
p

- A - A
- B - B
E
R
g2
=R
g
+R
2

I
S
' R
S
' R
p

- A
- B

R
S
' = R
g2
= R
1
+ R
2
;
S
2 1
1
2 1
1 S
2 g
S
I
R R
R
R R
R I
R
E
I
+
=
+
= = '

Zbirka Zadataka Iz Oet-1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbirka Zadataka Iz Oet-1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

V. Pajcin: ZBIRKA ZADATAKA ( SA PRIRUNIKOM ) IZ OSNOVA ELEKTROTEHNIKE I

, pa predhodni izraz prelazi u oblik :

, a samim tim dati izraz je jednak : H

= , gde je v = l/t brzina proticanja naelektrisanja.

.magnetni otpor ( A/Wb )

. magnetni otpor, a Amagnetna provodnosr ( A/Wb, odnosno Wb/A )

spec. magnetna otpornost, a .. spec. magnetna provodnost ( permeabilnost)

, sa smerom u pravcu indukcije B

= 25+2(30/2 25/2) + 22rt/4 = 25 + 5+ 39,25 = 69,25 |mm|

, deluje na provodnik u suprotnom smeru, i

, dok pravilom desne ruke predhodno odredimo

' = 70,5 Wb ( jer je za I = 0 I fluks u

You might also like