SEMINARSKI, DIPLOMSKI I MATURSKI RADOVI

SEMINARSKI, DIPLOMSKI I MATURSKI RADOVI IZ SVIH OBLASTI, POWERPOINT PREZENTACIJE I DRUGI EDUKATIVNI MATERIJALI.

WWW.DIPLOMSKI-RAD.COM
AKO VAM TREBA EDUKATIVNI MATERIJAL BILO DA JE TO SEMINARSKI, DIPLOMSKI , MATURSKI RAD, ILI POWERPOINT PREZENTACIJA NA NASIM SAJTOVIMA CE TE NACI SVE NA JEDNOM MESTU . SVI VAM PRUZAJU SAMO IME ZA SEMINARSKI, DIPLOMSKI ILI MATURSKI RAD A MI VAM DAJEMO DA POGLEDATE SVAKI RAD NJEGOV SADRAJ I PRVE TRI STRANE U PDF-U TAKO DA MOETE TACNO DA ODABERETE PRAVI RAD BEZ PROMASAJA. NASA BAZA SADRZI SVAKI GOTOV SEMINARSKI, DIPLOMSKI I MATURSKI RAD KOJI CE VAM IKADA ZATREBATI, MOETE GA SKINUTI I UZ NJEGOVU POMOC NAPRAVITI JEDINISTVEN I UNIKATAN RAD. AKO U BAZI NE NADJETE SEMINARSKI, DIPLOMSKI ILI MATRUSKI RAD KOJI VAM JE POTREBAN, U SVAKOM MOMENTU MOZETE NARUCITI DA SE IZRADI NOVI POTPUNO UNIKATAN SEMINARSKI, DIPLOMSKI ILI MATURSKI RAD NA LINKU NOVI RADOVI. SVA PITANJA I ODGOVORE MOETE DOBITI NA NAEM FORUMU KAO I BESPLATAN SEMINARSKI, PREPRICANE LEKTIRE, PUSKICE I POMOC. ZA BILO KOJI VID SARADNJE ILI REKLAMIRANJA MOZETE NAS KONTAKTIRATI NA KONTAKT FORMI.

SADRAJ

UVOD 3 SIROVINE ZA PROIZVODNJU SAPUNA 4 POSTUPCI ZA DOBIJANJE SAPUNA 6 UZIMANJE UZORAKA SAPUNA 9 ODREIVANJE SADRAJA MASNIH KISELINA POMOU PARAFINSKOG KOLAA 11 ODREIVANJE UKUPNIH ALKALIJA 12 TENZIDI UVOD 14 TENZIDI 13

HEMIJSKA STRUKTURA I SVOJSTVA POVRINSKI AKTIVNIH MATERIJA 15 PODJELA POVRINSKI AKTIVNIH MATERIJA 16 MEHANIZAM DEJSTVA TENZIDA 20 ZAKLJUAK 21 LITERATURA 22

UVOD
Sapun je najstarije sredstvo za pranje koe. Ve na sumerskim ploama iz 2500 god. Prije nove ere pronaenim na podruju izmeu rijeke Eufrata i Tigrisa postoje zapisi o upotrebi sapuna. Pravljenje sapuna kao djelatnost se javlja u Evropi u sedmom stoljeu. Tadanji proizvoai sapuna su recepte pravljenja sapuna ljubomorno uvali kao najvee tajne. Masti biljnog i ivotinjskog porjekla mjeale su se sa pepelom biljaka, zajedno sa mirisima. Ovo je takoe vrijeme kada se sapuni raslojavaju prema namjeni na sapune za brijanje, pranje kose, pranje tijela i pranje vea. Italija,panija i Francuska su predstavljale prve centre masovne proizvodnje sapuna, budui da im je prirodno bogatstvo maslinama obezbeivalo kvalitetne sirovine. Polovinom devetnaestog vjeka sapun je u nekoliko zemalja visoko oporezovan, tako da je bio dostupan samo malom broju ljudi. Meutim ovaj porez je ubrzo ukinut i od tada do danas sapun je dostupan svima. Prvi industrijski proizvedeni sapun za iroku upotrebu bili su poznati kao karbolni sapuni ali ni oni nisu bili ugodni za kou. Tako je bilo sve do pedesetih godina prolog vijeka, kada je u poslijeratnom razdoblju meu enama zavladala prava revolucija uljepavanja. Pred kraj dvadesetog stoljea u itavoj je kozmetikoj industriji dolo do preokreta. Dakle pod pritiskom ekolokih udruga i aktivnosti za prava ivotinja brojne su fabrike popustile pred zahtjevima potroaa i ponudile savremeniju viziju kozmetike. Drugim rijeima,sapune ivotinjskog porijekla ostavili smo prolosti dok se cjelokupna znanost o ljepoti okree ljekovitom bilju. Danas sapuni izgledaju i mirisno i bajno a zahvaljujui svojim aromaterapijskim i ostalim blagotvornim svojstvima postaju najbolji saveznik u borbi u malim izazovima svakodnevne njege.

SIROVINE ZA PROIZVODNJU SAPUNA

Sirovine za proizvodnju sapuna djele se u dvije grupe: 1.Osnovne ili polazne sirovine(biljna ulja i ivotinjske masti) a)Biljna ulja koja se koriste za proizvodnju sapuna su: -ulje soje -ulje suncokreta -uljane repice -ulje lana -ulje masline -ulje kikirikija -ulje palmi -ulje kokosa i -ulje ricinusa. b)ivotinjske masti koje se koriste za proizvodnju sapuna su: -govei loj -svinjska mast -kotana mast -kitova mast i

-neke tehnike masti.

Za proizvodnju sapuna najvanije su smjese masnoa koje u sebi sadre sledee kiseline: -laurinska kiselina -palmitinska kiselina -oleinska kiselina -miristinska kiselina

2.Pomone sirovine (aktivne sirovine i neaktivne sirovine) a)Aktivne sirovine (uestvuju u procesu dobijanja sapuna)a to su: -natrijum-hidroksid (NaOH) -natrijum-karbonat (Na2CO3) -natrijum-hlorid (NaCl) -kalijum-karbonat (K2CO3) b)Neaktivne sirovine (slue kao dodaci koji pojeftinjuju proizvodnju sapuna i daju sapunima odreena svojstva) a to su: -natrijum-sulfat (Na2SO4) -kaolin -talk -boje i -mirisi

POSTUPCI ZA DOBIJANJE SAPUNA

Postoji vie postupaka za dobijanje sapuna,zavisno od toga da li je polazna sirovina prirodna masnoa ili slobodne masne kiseline koje se dobijaju njenim razlaganjem. Klasini diskotinualni postupak Najjednostavniji,klasini nain kuvanja sapuna sastoji se u zagrijevanju odreenih masnoa sa rastvorom NaOH na temeraturi od oko 100C-120C u sudovima u koje se uvodi pregrijana vodena para. U prisustvu NaOH triacil gliceroli se razlau na glicerol i natrijumove soli masnih kiselina -sapune, prema jednaini:

CH2OCO R1

CH 2OH

R1 COONa

CHOCO R2 + 3 NaOH

CH OH

R 2 COONa

CH2OCO R3 triacil-gricerol ( masnoa)

CH 2OH glicerol

R3 COONa smijea Na-soli masnih kiselina (sapun)

gdje su: R1 , R2 i R3- ostatci kiselina koje su bile vezane u triacilglicerolima. Ova reakcija se naziva saponifikacija. Poslije saponifikacije dodaje se zasieni rastvor NaCl, pomou koga se odvaja (isoljava) sapun. Sapun se skuplja kao gornji sloj, a u donjem sloju se nalaze glicerol i vodeni rastvor NaOH i NaCl. Poslije vieasovnog mirovanja iz reaktora se isputa donji sloj (podloica ), koji se koristi za dobijanje glicerola. Gornji sloj, sapunsko jezgro sadri osim sapuna manji dio neosapunjenih

masnoa i druge primjese koje potiu iz masnoa, zbog ega se ispira 2 - 3 puta vodom i ponovo podvrgava procesu saponifikacije sa vikom NaOH. Sapunsko jezgro se zatim jo jednom ispere vodom uz stalno mijeanje i pri tome se razdvaja u dva sloja. Gornji sloj je isto jezgro sapuna koje sadri 60% - 65 % sapuna i 30% 40 % vode. Donji sloj je sapunski ljepak (laim), koji sadri do 40 % sapuna. Sapunsko jezgro se po odvajanju hladi, sui, mijea sa dodacima i oblikuje u gotov proizvod.

Kontinualni postupak Kontinualni postupak dobijanja sapuna danas se primjenjuje vie nego klasini postupak koji dugo traje, a zahtjeva i veu potronju vodne pare. Prvi kontinualni postupak razvijen je 1938 god. u SAD. U prvoj fazi ovoga postupka prirodna masnoa se, pomou vrele vode i u prisustvu katalizatora ZnO, hidrolizuje na povienoj temperaturi i pritisku na slobodne masne kiseline i glicerol, prema reakciji:

CH2COOR

CH 2OH

CHCOOR

3H2O

3RCOOH

CHOH

CH2COOR

CH 2OH

Slobodne masne kiseline se zatim u sledeoj fazi postupka, po preiavanju destilacijom u vakuumu, dejstvom Na2CO3, prevode u sapun reakcijom saponifikacije: 2R COOH + Na2CO3 2RCOONa + H2O + CO2 ,

gdje je R-alkil ostatak masne kiseline. ema kontinualnog postupka za dobijanje jezgra sapuna prikazna je na slici 1. Prema datoj emi, rastopljena masnoa se katalizatorom iz suda (1) i vrela voda uvode se protivstrujno u vertikalnu kolonu za hidrolizu (2). Pregrijana voda pada na dno kolone odnosei sa sobom glicerol. Masne kiseline izlaze sa gornjeg djela kolone (2) i preko izmjenjivaa toplote (3) odvode se u kolonu (4) na preiavanje kontinualnom vakuum-destilacijom. Prolazei kroz kondenzator para (5), masne kiseline se odvode u prihvatni sud (6). Zatim se masne kiseline, temperature oko 80C, uvode u reaktor sa brzom mjealicom (7) u koji se takoe

kontinualno uvodi i kondenzovani rastvor Na 2CO3. Reakcija saponifikacije se odigrava skoro trenutno.Dobijeno sapunsko jezgro se odvodi na dalju preradu.

5 4 3 7 6 2 8 1 9 10

Slika 1: - ema kontinualnog postupka za dobijanje sapunskog jezgra: 1- sud za masnou i kataliuzator; 2-kolona za hidrolizu masnoe; 3- izmjenjiva toplote; 4kolona za vakuum destilaciju; 5- kondenzator para masnih kiselina; 6- prihvatni sud za masne kiseline; 7- reaktor sa brzom mjealicom; 8- sud za prihvatanje sapunskog jezgra; 9- uparivai; 10- prihvatni sud za sirovi glicerol. Sapunsko jezgro sadri 30-40% vode i prije oblikovanja u gotov proizvod potrebno ga je osuiti na 13% -15% vlage. Za proizvodnju toaletnih sapuna iz sapunskog jezgra kombinuje se kontinualni postupak viestepenog suenja i drugih operacija, kao to su umeavanje dodataka, homogenizovanje i druge, koje su ukljuene u postupak prerade sapunskog jezgra u toaletni sapun. Prema jednom od poznatijih

postupaka -Maconijevom (Mazzoni) suenje se izvodi preko izmjenjivaa toplote, ekspanzione posude sa punim mjeaima i vakuum-komore. Sapunska masa se zatim dorauje u dvostepenim presama tipa granulacionih mlinova (peloteze) i mijea se sa dodacima u specijalnim mjeaima (amalgatori). Homogenizovana sapunska masa se oblikuje u toplom plastinom stanju zbog ega gotov proizvod ima homogenu strukturu, optimalnu tvrdou i rastvorljivost u vodi. Toaletni sapuni sadre veliki broj dodataka koji im odreuju primjenu, a utiu i na ljepi izgled. Najpoznatiji dodaci toaletnim sapunima su: boje stabilne u alkalnoj sredini, blagi ili itenzivni mirisi, sredstva za manjenje i zatitu koe (derivati lanolina), biljni ekstrakti, sintetiki tenzidi radi boljeg pjenuanja (u morskoj vodi), sredstva za dezodorisanje-najee bakteriostatici itd. Kao punilac najee se koristi Na 2SO4. Osim toaletnog poznate, su jo mnoge vrste sapuna kao: polusintetiki, koji sadre sintetike tenzide, sapuni i sapunske kreme za brijanje, tekstilni za korienje u tekstilnoj industriji, sapuni sa metalima (aluminijev, bakarni, cinkov sapun itd.), koji se primjenjuju u proizvodnji sredstava za podmazivanje

UZIMANJE UZORKA SAPUNA

Uzorci za ispitivanje sapuna se uzimaju iz tzv. Jedinica pakovanja koje predstavljaju ambalanu jedinicu za transport (velika kutija, sanduk i dr.). U svakoj jedinici pakovanja nalazi se, vei ili manji, oblikovani broj komada sapuna. Broj jedinica pakovanja iz kojih se uzima uzorak, odreuje se prema obliku h-partije, prema TABELI 2. Nain uzimanja uzorka zavisi od vrste proizvoda i naina pakovanja. Ako je sapun u obliku komada, uzorci se uzimaju iz svake jedinice pakovanja, izdvojene prema TABELI 1 i to najmanje po jedan sapun iz svake jedinice pakovanja. Ako je proizvod u obliku ljuskice, strugotine, rezanca, paste ili tenog sapuna, uzorci se uzimaju pomou sonde du cijelog pakovanja. Koliina laboratorijskog uzorka treba da iznosi 100 g. Prije nego se pripremo laboratorijski uzorak, svaka izdvojena jedinica proizvoda, koja gubi vlagu spajanjem, izmjeri se radi utvrivanja mase i preraunavanja na prvobitnu fabriku masu. Djeljenjem naene mase sa deklarisanom masom dobija se faktor kojim se mnoe svi analitiki nalazi, da bi se sveli na prvobitnu fabriku masu proizvoda. Od veih komada vrstih sapuna, uzetih iz izdvojenih jedinica pakovanja, sijee se priblino 1/8 pomou odgovarajueg pribora. Komadi sapuna ija je masa manja od 50 g. Uzimaju se cijeli za pripremu uzorka. Od isjeenih dijelova komada sapuna, sitnjenjem i mijeanjem, priprema se laboratorijski uzorak. Ako je dobijena koliina vea od 100 g. Onda se etvrtanjem smanjuju na tu vrijednost. Uzorci sapuna u obliku paste, koji su uzeti iz izdvojenih jedinica , dobro se izmjeaju, homogenizuju i po potrebi smanje na odgovarajuu koliinu laboratorijskog uzorka. Uzorci sapuna u obliku ljuskice, strugotine ili praha istisnu se, izmijeaju i etvrtanjem svedu na koliinu potrebnu za analizu. Uzorci tenih sapuna prethodno se spoje u posebnu posudu pogodne zapremine, dobro promukaju i po potrebi smanje na koliinu laboratorijskog uzorka. Za svaki uzeti uzorak uzimaju se sledei podaci:

-naziv i vrsta proizvoda -naziv i sjedite proizvoaa ili prodavca -veliina isporuke -datum i mjesto uzimanja uzorka -potpisi lica koja su uzela uzorak i -druge poruke koje su znaajne za analizu Analiza sapuna sastoji se u odreivanju: -vlage -ukupnih masnih kiselina -neospunjeni masnoa -slobodnih, vezanih i ukupnih alkalija -karbonatnih alkalija -hlorida -vodenog stakla -nerastopljivog ostatka u vodi i 96 % etanolu -i drugih posebnih odreivanja prema vrsti i kozistenciji (taki mrnjenja) spuna. JEDINICE PAKOVANJA IZ KOJIH SE UZIMA UZORAK

BROJ JEDINICA PAKOVANJA U PARTIJI DO 10 OD 11 DO 20 OD 21 DO 30 OD 31 DO 40 OD 41 DO 70 OD 71 DO 100 OD 101 DO 200

PROCENAT IZABRANIH JEDINICA PAKOVANJE IZ KOJIH SE UZIMA UZORAK 100% 70% 40% 30% 20% 10% 7%

OD 201 DO 300 OD 301 DO 400 OD 401 DO 700 PREKO 700

4% 3% 2% 1%

ODREIVANJE SADRAJA MASNIH KISELINA POMOU PARAFINSKOG KOLAA

Sadraj ukupnih masnih kiselina je razliit u razliitim vrstama spuna. Za tano odreivanje ukupnih masnih kiselina primjenjuju se gravimetrijske metode gdje se sapun koji se iagituje, zakiseli sa razblaenom kiselinom, a izdvojene masne kiseline odvoje se od rastvora i to u obliku kolaa ili ekstrakcijom pomou odreenog rastvaraa. REAGENSI: -mineralna kiselina, razblaena (5% - na H 2SO4 ili 3,5% na HCl) -parafin,vosak ili stearinska kiselina -etanol 96% -ni POSTUPAK: U porculanskoj olji, na tehnikoj vagi se izmjeri uzorak od 6 g do 10 g sitno isjeckanih sapuna i prelije sa 180-300 cm 3 razblaene kiseline. Zagrijava se dok na povrinu ne ispliva sloj masnih kiselina koje nastaju u reakciji: RCOONa + HCl RCOOH + NaCl

Masne kiseline se zatim mehaniki odvoje od rastvora u kome ostaje viak neproreagovane masne kiseline i izdvojena so. Na satnom stalku odmjeri se 6 g 10 g istog parafina, voska ili stearinske kiseline i doda u porculansku olju sa izdvojenim masnim kiselinama, da bi se po hlaenju obrazovao vrst kola koji se lako skida sa povrine tenosti i pere vodom sve dok se ne ukloni sva kiselina. Zatim se ispira alkoholom i u porculanskoj olji sui na temperaturi od 70C do 130C do konstantne mase. Prije svakog mjerenja kola se sui. Poveanje mase

parafina u odnosu na poetnu msu jednako je masi izdvojenih kiselina.Procenat masnih kiselina kod sapuna se izraunava po jednaini: m2 m1/m * 100% gdje je: m1 - masa dodatnog parafina u gramima m2 - masa masnih kiselina kod parafina u gramima m polazna masa sapuna u gramima

masnih

ODREIVANJE UKUPNIH ALKALIJA

Sadraj ukupnih alkalija je zbir slobodnih alkalija vezanih za masne kiseline. REAGENSI: -metil oran , 1% - ni rastvor POSTUPAK: Izmjeri se 10 g sapuna i rastvori u dovoljno vode uz zagrijavanje. Potom se rastvor ohladi i titrira sa 0,5 M HCl uz indikator metil oran. Procenat ukupnih alkalija rauna se prema jednaini : NaOH=0,04*V*M*100% / m gdje je: V- zapremina rastvora HCl utroena za titraciju u cm 3 M- koncentracija rastvora HCl u mol/dm3 m- masa u gramima 0,04- masa NaOH (g) koja odgovara 1cm 3 1 MHCl

TENZIDI

UVOD - TENZIDI

Sredstva za pranje (deterdenti) jesu proizvodi kojima se uklanja neistoa sa zaprljani predmeta (latinski detergere obrisati,oistiti). Deterdenti su viekomponentni proizvodi u kojima su najvaniji sastojci povrinski aktivne materije (PAM), poznate i pod nazivom tenzidi. Osim tenzida, deterdenti sadre razliite dodatke pomou kojih se postiu i pojaavaju odreena eljena svojstva sredstava za pranje. Najstarije sredstvo za pranje je sapun, koji je poznat due od 2000 godina. Savremeni deterdenti se na tristu pojavljuju u vidu praka, paste i tenosti i danas ih svakodnevno koristimo.

HEMIJSKA STRUKTURA I SVOJSTVA POVRINSKI AKTIVNIH MATERIJA

Tenzidi su organska jedinjenja sa karakteristinom difilnom strukturom molekula, koja im omoguava dvojako ponaanje prema vodi i drugim rastvaraima. Ona se pojednostavljeno prikazuje kao oblik iode: COO-Na+; Na+ anjonski N(R3)+Clkatjonski

OSO3-Na+;

SO3-

CH2
nejonski hidrofobni dio

CH2

CH2

OH

hidrofilni dio molekula tenzida

Tijelu iode odgovara izdueni dio molekula tenzida koji sainjava ostatak ugljovodoninog niza, koji se sam za sebe lako rastvara u organskim rastvaraima sline hemijske strukture, dok je u vodi nerastvoran hidrofoban . Hidrofobni dio molekula sadri 10 18 C-atoma povezanih u ravan ili razgranati niz, sa zasienim ili nezasienim vezama. Taj niz moe djelimino da sadri i cikline strukture. Duina i struktura hidrofobnog djela utiu na povrinsku aktivnost tenzida tj. na sposobnost pranja, kvaenja i emulgovanja. Dio molekula koji je predstavljen

kao glava iode sainjavaju grupe koje doprinose njihovoj lakoj rastvorljivosti u vodi ( hidrofilni dio molekula ). Na emi su prikazane najvanije hidrofilne grupe, grupisane po vrsti jona koji se svrstavaju pri rastvaranju u vodi. Povrinska aktivnost tenzida posljedica je difilne strukture njihovih molekula. U manjim koncentracijama u rastvoru znatno smanjuju povrinski napon, odnosno sile koje djeluju na graninim povrinama izmeu faza. Pri dodatku manje od 1% PAM istoj vodi povrinski napon vode na graninoj povrini sa vazduhom opada na 1/3 svoje prvobitne vrijednosti. Na isti nain tenzidi smanjuju povrinski napon izmeu vode i vrste povrine koja se isti, ime se ubrzavaju kvaenje, dispergovanje i emulgovanje neistoa.

PODJELA POVRINSKI AKTIVNIH MATERIJA

Prema naelektrisanju hidrofilnog djela molekula, odnosno vrsti jona u vodenim rastvorima, tenzidi se djele na: -anjonski -katjonski -nejonske i -amfoterne. Jonska grupa anjonskih tenzida najee se javlja u obliku Na soli. U vodenim rastvorima disosuju na povrinski aktivni anjon i Na jon. Meu najvanije anjonske tenzide spadaju: 1.Sapuni: soli viih masnih kiselina; 2.sulfonati: -alkil-benzen-sulfonati --olefin sulfonati,

-sekundarni alkan sulfonati 3.sulfati: -alkil sulfati -alkil etar sulfati. Sapuni mogu da se prikau sledeom optom formulom: R CH2 C O gdje je R alkil ostatak sa 10 16 C-atoma. ONa,

Sulfonati Alkil benzen sulfonati Prvi proizvod iz ove grupe tenzida bio je tetraproilen benzen sulfonat (TPS).On je dugo korien kao osnovna komponenta u formulacijama sredstava za prane i ienje. Meutim, njihova primjena je uglavnom naputena zbog tee bioloke razgradivosti koja potie od razgranate strukture alkil - ostatka u molekulu TPS.Umjesto TPS danas se koristi linearni alkil benzen sulfonat (LAS), ija je hemijska struktura prikazana formulom: H CH3 (CH2)n C (CH 2)m CH3 ; n + m = 7 - 10

SO3Na U odnosu na ostale tenzide, LAS se najvie koristi u deterdentima za pranje i ienje. Zbog njegove dobre rastvorljivosti u vodi koriste se i u prakastim i u tenim formulacijama deterdenata. Meutim, sa porastom tvrdoe vode, opada mu mo pranja. Taj nedostatak se eliminie u formulacijama deterdenata koje slue za odstranjivanje tvrdoe vode. Alfa-olefin-sulfonati

Naziv su dobili po - olefinima iz kojih se dobijaju. Predstavljaju mjeavinu alkil-sulfonata i hidroksi-alkansulfonata . H3C(CH2)m RCH2 CH OH n + m = 9 15 ; x = 1,2,3 ; R alkil ostatak sa 7 13 C atoma. CH = CH (CH2)x (CH2)n SO3Na SO3Na alken sulfonati hidroksi alkan sulfonati

Alfa olefin sulfonati nisu osjetljivi na tvrdou vode, imaju veliku mo kvaenja na niim temperaturama pranja, ali razvijaju bogatiju pjenu, zbog ega im se dodaju antipjenuavci u formulacijama za deterdente koji se koriste za pranje u automatima.

Sulfati Alkil sulfati RCH2 O SO3Na. R alkil ostatak sa 11 17 C atoma.

Alkil sulfati se nazivaju i sulfati masnih alkohola. Imaju iroku primjenu zbog svojih povrinski aktivnih osobina. Alkil etar sulfati RCH2 CH2 O atoma ; n=1 4. (CH2CH2O)n SO3Na. R alkil ostatak sa 10 12 C-

Alkil etar sulfati nazivaju se i sulfati etoksilovanih masnih alkohola. Dobijaju se uvoenjem ostataka etoksi grupe. CH2 CH2 O pomou etilenoksida: CH2 O u molekul masnog alkohola i naknadnom sulfatacijom.U toku pranja obrazuju bogatu pjenu i veoma su pogodni u formulacijama deterdenata za pranje osjetljivih vlakana, vune i dr.Primjenjuje se i kao komponente u amponima i tenim sredstvima za kupanje. Optimalni hidrofobni niz je : R 12-14 C-atoma; n=2 CH2

Nejonski tenzidi Nejonski tenzidi u vodenim rastvorima ne disosuju, tj. ne daju jone.hidrofilnost i rastvorljivost u vodi osim tenzida daju grupe koje sadre atome kiseonika, kao oksietilenska grupa: - CH2CH2O - .Vie takvih grupa povezanih meusobno u molekulu tenzida sainjavaju hidrofilni dio molekula. Pored anjonskih tenzida, nejonski tenzidi se mnogo primjenjuju u formulacijama deterdenata. Za njih je karakteristino da su pogodni za nie temperature pranja, koje se zahtjevaju za sintetike tkanine i tkanine od mijeavine sintetikih i pamunih vlakana. Meu najvanije nejonske tenzide spadaju sledei : -etoksilati masnih alkohola ili alkil-poliglikol-etri: RCH2CH2-O-(CH2CH2O)n H; R- alkil - ostatak sa 8 16 C atoma; n=3-15. -etoksilati alkil fenola ili alkil fenol poliglikol etri ; R O (CH 2 CH2O)n H

R alkil-ostatak sa 8 12 C atoma; n = 5 15

Katijonski tenzidi

U vodenim rastvorima katijonski tenzidi disosuju na povrinski aktivan katjon i na anjon. Oni se ne koriste kao sredstvo za pranje zbog male sposobnosti pranja. Primjenjuju se kao pomona sredstva za omekavanje tekstila i za druge namjene u tekstilnoj industriji. Meu najponatije spadaju kvaternerne amoniju-soli koje mogu da se prikau optom formulom: R1 R2 N R3 R4
+

R1 , R2 , R3 i R4 su alkil-ostatci , a A- anjoni.

Amfoterni tenzidi

Amfoterni tenzidi imaju jednu funkcijonalnu grupu ili vie funkcionalnih grupa koje u vodenom rastvoru disosuju, a u zavisnosti od pH ispoljavaju svojstva anjonskih ili katjonskih tenzida. U baznoj sredini, djeluju kao anjonski, a u kiseloj kao katjonski tenzidi. U ovu grupu spadaju aminokarbonske kiseline opte formule H 3N+- R- COO- i

njihovi alkil-derivati: R(CH3)2N+-CH2-COO-. Njihova primjena u ukupnoj potronji tenzida iznosi za sada svega 1%.

Specijalni tenzidi U ovu grupu tenzida ubrajaju se jedinjenja koja sama nemaju osobine povrinskim aktivnih materija, ali u kombinaciji sa njima pojaavaju im dejstvo, tj. djeluju sinergetski , zbog ega se nazivaju sinergetici. Meu njima su poznati alkilpoliglikozidi, koji se dobijaju polazei od glikoze i masnih alkohola. Oni su biorazgradivi i veoma blago djeluju na kou. Zbog izraenog sinergizma u povrinski aktivnom djelovanju, u formulacijama deterdenata utiu na smanjenje potronje uobiajnih tenzida.

MEHANIZAM DEJSTVA TENZIDA

Zbog specifine strukture molekula tenzidi se sakupljaju na graninoj povrini voda- vazduh, tako da se hidrofilni dio molekula orijentie prema vodi, a hidrofobni prema vazduhu. U organskom rastvarau, npr. n-heksan, ija je hemijska struktura slina hidrofobnom dijelu molekula tenzida, orijentacija je obrnuta. Na graninoj povrini voda-vazduha ili n-heksan-vazduh molekuli tenzida dovode do smanjenja sile meusobnog privlaenja molekula vode,odnosno n-heksana, ime se smanjuje povrinski napon ovih tenosti. Na ovoj pojavi zasnivaju se sve primjene tenzida, ne samo kao aktivnih supstanci u sredstvima za pranje ve i za kvaenje, emulgovanje i stvaranje pjene. Neistou, predstavljenu razlivenom kapljicom ulja na tekstilnom materijalu, nije mogue ukloniti dejstvom iste vode, zbog sila kojima neistoa prijanja niz tekstil. Djelovanjem povrinski aktivne materije u vodi njeni molekuli se adsorbuju na povrinu tkanine i masnoe, to dovodi do snienja napona na graninim povrinama voda-masnoa i voda-tkanina. Zbog toga se oblik mrlje (kapljice)mijenja. Ona se sklupuje u vee ili manje globule, pri emu se smanjuje povrina dodira mrlje i tekstilne podloge, kao i sile njihovog meusobnog privlaenja. Time se olakava uklanjanje neistoe mehanikim putem od podloge i njeno emulgovanje u vodenom rastvoru tenzida. Odvojenu neistou odnosi rastvor za pranje. Sposobnost vodenog rastvora tenzida da uklanja masne neistoe potie od osobine molekula tenzida da se u vodenom rastvoru, po prekoraenju odreene tzv. kritine koncentracije, grupiu u agregate, koji se nazivaju micele. Micele

mogu imati ploast,loptast ili slojevit oblik. Sastoje se od vie stotina molekula tenzida, iji su hidrofobni dijelovi usmjereni jedan ka drugome, dok su hidrofilni dijelovi usmjereni ka vodi. Kapljica uljaste tenosti dospjeva u unutranji dio micele i u njoj se emulguje dok hidrofilni spljanji dio micele sprijeava meusobno spajanje emulgovanih kapljica. Opisana pojava naziva se solubilizacija i koristi se, pored ostalog i u sintezi polimera za tzv. postupak polimerizacije u emulziji u kojoj je uljasta tenost-monomer.

ZAKLJUAK

Sapuni i tenzidi su hemijske supstance koje su koritene i u davnim vremenima i danas su nezaobilazne ivotne potreptine. Svakim danom hemijska industija radi na istraivanjima u pronalaenju novih modernijih supstanci da bi se pronala to efikasnija supstanca za otklanjanje neistoa. Moemo rei da su to supstance bez kojih bi normalan ivot bio nezamisliv.

LITERATURA

Organska hemijska tehnologija za IV razred hemijske kole, Ljubica P. Vrhovac www.kemija.blogger.hr