1 9 9 2

TMMOB Tekstil Mhendisleri Odas UCTEA The Chamber Of Textile Engineers Tekstil ve Mhendis The Journal Of Textiles and Engineers

YIL 16 SAYI 73-74

TMMOB

RNG PENYE VE KOMPAKT PLKLERDEN RLEN TEMEL ATKILI RME KUMALARIN PATLAMA MUKAVEMETLER ZERNE BR ARATIRMA
Muhammet AKAYDIN, Yahya CAN Pamukkale niversitesi, Denizli Meslek Yksekokulu nder REN, Mehmet Ali ZERDOAN TSE DENZL Tekstil Laboratuar Mdrl

ZET
Bu almada % 100 penye pamuk ring penye ve kompakt ipliklerinden elde edilen temel atkl rme kuma yaplar olan RL-Sprem, RR-Ribana ve RR-nterlok rg kumalarn patlama mukavemet testleri yaplmtr. Yaplan bu testler hem Sabit Travers Hzl (CRT) Bilyeli Patlama Metodu (TS 7126), hem de Hidrolik Metod (TS 393 EN ISO 13938-1) esas alnarak yaplm ve elde edilen deerler karlatrmal olarak incelenmitir. Bulgulara gre; ring ve kompakt iplik yaplar arasndaki farkllklar kuma zellikleri zerinde nemli rol oynamaktadr. Her iki test sonularna gre kompakt ipliklerinden retilen kumalarn daha yksek patlama mukavemeti gsterdii belirlenmitir. Anahtar Kelimeler: Ring iplik, Kompakt iplik,Atkl rme kuma, Patlama mukavemeti

A RESEARCH ON BURSTING STRENGTHS OF WEFT KNITTED FABRICS KNITTED FROM COMBED RING AND COMPACT YARNS ABSTRACT
In this study, bursting strength tests of RL-Supreme, RR-Ribbed and RR-Interlock fabrics being weft knitted fabric structures got from 100% combed cotton, ring combed and compact yarns were made. These tests were made by taking both Constant Rate of Traverse (CRT) Ball Burst Method - TS 7126 and also Hydraulic Method TS 393 EN ISO 13938 as basis, and values got were examined comparatively. According to findings, differences between ring and compact yarn structures play important role on the fabric properties. According to both test results, it was determined that fabrics produced from compact yarns showed higher bursting strength. Keywords: Burst strength, Compact yarn, Ring yarn, Weft knitting fabric

The Journal of Textiles and Engineer

Tekstil ve Mhendis

Ring Penye ve Kompakt pliklerden rlen Temel Atkl rme Kumalarn Patlama Mukavemetleri zerine Bir Aratrma

Muhammet AKAYDIN, Yahya CAN nder REN, Mehmet Ali ZERDOAN

1. GR 1.1. Ring Penye ve Kompakt plik Yaps Ring penye iplikler, dier yeni eirme sistemleri tarafndan retilen iplikler iin her zaman bir kalite ls olarak alnmtr. Ancak ring penye ipliklerde tamamen kusursuz deillerdir. Ring iplik makinesi zerinde yaplan eitli iyiletirme ve gelitirmeler, bilezik-kopa sistemini kullanan iplik oluum ilemindeki en zayf nokta ve en sorunlu yer olarak tanmlanan eirme genini azaltamamtr. Bu nedenle almalar kesikli lif iplikilii asndan ring iplikiliinin salad kalitenin daha da artrlmas amacyla iplik yapsnn dzgnletirilmesi, iplik kopularnn azaltlmas, eirme geninin kltlmesi sayesinde lif zelliklerinden daha yksek yararllk salama ve retim hznn artrlmasna ynelik olmutur. Kompakt iplik makineleri, ring iplik makinelerinin performanslarnn ve bileenlerinin gelitirilmesi zerine yaplan aratrmalar sonucunda ortaya karlmtr [1-5].

bir diyaframa skca tutturulup bir blgede iirilerek, kuman patlatlmas iin gerekli basn dikkate alnr. Bir kuman her tarafna eit kuvvet etki ettirildiinde kuman gsterdii direnten patlama kuvvetine baml olarak bir de patlama basnc sz konusudur. Patlama mukavemeti testi; hava veya su ile genletirilen lastik bir zarn zerine gerilmi bir kuma patlatma ya da bir elik topun bastrld kuma patlatma eklinde yaplr. Patlama mukavemeti ayn anda farkl ynlerdeki kuvvetlerin etkisi altnda kalan kumalarn mukavemet lmnde sklkla kullanlan bir mukavemet lm yntemidir. Kopma ve yrtlma mukavemetleri atk ve zg ynleri iin ayr ayr llr. Ancak pratikte kuman maruz kald tm kuvvetler atk ve zg ynnde deildir. Esnek yaplar sebebiyle rme kumalarda da patlama mukavemet lmleri sklkla uygulanmakta ve kuma mukavemetinin deerlendirilmesinde kullanlmaktadr. rme kumalarda patlama mukavemetine pek ok faktr etki etmektedir. Dolaysyla patlama mukavemetinin kuma retiminden nce tahmin edilebilmesi olduka zordur. Erturul ve Uar pamuklu sprem kumalarn patlama mukavemetlerini yapay sinir alar yntemleriyle kuma gramaj, iplik kopma mukavemeti ve iplik kopma uzamasndan hareketle tahmin etmilerdir[9]. Mavruz ve Oulata; rme kumalarn patlama mukavemetinin iplik retim tipinden, iplik numarasndan ve rg tipinden etkilendiini belirtmilerdir. Ayrca; ring ipliklerinden retilen rme kumalarn patlama mukavemet deerlerinin kompakt ipliklerinden retilen rme kumalarn patlama mukavemetlerine gre daha dk olduunu belirtmilerdir [10]. Mavruz ve Oulata; biyo parlatma ileminin % 100 pamuklu sprem kumalarn baz fiziksel ve kimyasal zelliklerine etkisini incelemilerdir. almalarnda piyasada yaygn olarak kullanlan farkl biyoenzim trnn farkl konsantrasyonlarnda almalar yaplmtr. Konsantrasyonun artmas patlama mukavemeti deerlerinde de neden olmutur. En yksek patlama mukavemeti deerinin Biopolish 300 biyoenziminin % 0,6'lk konsantrasyonu ile elde edildii grlmtr. Sonulara gre; biyoenzim trnn, konsantrasyonunun ve bunlarn birbirleriyle etkileiminin patlama mukavemeti zerinde anlaml bir etkisinin olduu tespit edilmitir[11]. 2. MATERYALVE METOT Patlama mukavemeti genellikle basn birimleriyle ifade 2 edilir. N/m en ok kullanlan birimlerdendir. ou 2 kumalar, zellikle de rlm kumalar iin, 50 cm 'lik bir deney alan uygulanabilir.
Tekstil ve Mhendis

ekil 1. Klasik ring iplik eirme sisteminde eirme genli (solda) ve kompakt ring iplik eirme sisteminde eirme gensiz (sada) iplik oluumu.

Daha az boncuklanma, daha dk tyllk, daha yksek mukavemet deerleri ve daha iyi allabilme ve giyim davran zellikleri nedeniyle kompakt ipliklerin rme sektrndeki kullanm alanlar srekli artmaktadr. Kompakt iplikler birok rme iletmesinde parafinleme ilemi uygulanmadan ya da daha az parafinlenerek kullanlabilmektedir. Bylece rme makinesi zerindeki kirlenme azaltlmakta ve hatal ya da dzgnsz parafinlemeden ileri gelen sorunlar nleneme bilmektedir. Ayrca bu ipliklerin toz ieriinin dk olmas nedeniyle iplik klavuzlar ve ineler zerindeki anmalar azaltlmakta, makinelerin alma mrleri uzamaktadr [6-8]. 1.2. rme Kumalarda Patlama Mukavemeti Patlama mukavemeti; bir kuman ani bir kuvvetle yrtlmas iin gerekli olan dikey basncn miktardr. Patlama dayanm kumata bir patlak oluturmak iin gerekli delici kuvveti ve kuman belirli koullar altnda patlamaya kar koyma kabiliyetini ifade eder. Bunun iin kuman esnek
The Journal of Textiles and Engineer

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 17

Ring Penye ve Kompakt pliklerden rlen Temel Atkl rme Kumalarn Patlama Mukavemetleri zerine Bir Aratrma

Muhammet AKAYDIN, Yahya CAN nder REN, Mehmet Ali ZERDOAN

Deney alanna ve kuma zelliklerine bal olarak hacimdeki artma 100 cm3/dakika ve 500 cm3/dakika arasndaki sabit bir hza ayarlanr ya da hacimce artn sabit bir oran uygulanamyor ise deney numunesini patlatmak iin n denemeler ile (205) saniyelik germe ilemi uygulamak iin zaman ayar yaplr. Deney numunesi diyaframn zerine, kendi dzleminde herhangi bir gerginlik olmamasna dikkat edilerek, dzgn gerilimsiz bir durumda serilir. enelerin deney numunesine zarar vermemesine dikkat edilerek, deney numunesi dairesel tutucuya, deney srasnda kaymay nlemek iin, skca tutturulur. lme konumuna gerilme kayt cihaz yerletirilir ve cihaz sfra ayarlanr. Cihaz zelliklerine gre emniyet mahfazas yerine balanr. Kuma patlayncaya kadar deney numunesine basn uygulanr. Kuma patladktan hemen sonra cihaz balang konumuna geri dndrlr. Patlama basnc, patlama anndaki ykseklik ve/veya patlama hacmi kaydedilir. Deney numunesi kavrama cihaznn kenarna yakn bir blmde patlyor ise bu durum deney raporunda belirtilir. Kavrama izgisinin 2 mm iinde oluan tutucu ene kopmalar kabul edilmez. Byle bir durumda deney kuman farkl yerlerinde en az 4 defa daha tekrarlanr. Karlkl taraflar arasnda anlamaya varld ise deney numunesi says arttrlabilir (TS 393 EN ISO 13938) [12]. Bu aratrmada, ayn % 100 pamuk penye fitilleri kullanlarak Rieter K44 ve Rieter G33 iplik makinelerinde retilen, Ne 30/1 ve Ne 40/1 numara ring penye ve kompakt iplikleri kullanlmtr. Bu ipliklere ait zellikler Tablo 1'de verilmitir.
Tablo 1. rme kumalarn retiminde kullanlan ipliklere ait zellikler
plik zellii plik Numaras Bkm Mukavemet Kopma Uzamas Tyllk, Uster Dzgnszlk, Uster nce Yer Kaln Yer Neps Birim Ne T/m cN/tex % H %U - 50 % km + 50 % km + 200 % km Ring Penye 30 820 4.68 5.79 9.15 0 7 14 40 924 4.6 5.7 9.97 1.2 9.4 37.6 Ring Kompakt 40 30 750 846 18.81 4.92 4.36 9.73 1.2 10.4 24.6 4.82 5.04 8.9 0 4 11.4

Tablo 2. rme kumalarn zellikleri Kuma Makine Makine Kuma ubuk Sra Konstrksiyonu ncelii ap Gramaj Skl Skl 2 (E) (in) (g/m ) (wpc) (cpc) Ne 30/1 Penye E 28 32 1 30 13 21 Sprem Ne 3 0/1 Kompakt E 28 32 1 31 13 21 Sprem Ne 30/1 Penye E 18 34 160 9 19 Ribana Ne 30/1 Kompakt E 18 34 162 9 19 Ribana Ne 40/1 Penye E 24 30 167 12 18 nterlok Ne 40/1 Kompakt E 24 30 170 12 18 nterlok

sodyum hidroksit ile hidrofilletirme ilemi yaplm, daha sonra hidrojen peroksit ile beyazlatma ilemi uygulanmtr. Takiben scak kaynar su ile ykama ve durulama ilemlerinden sonra, asetik asitle ntrletirme ilemi uygulanmtr. Daha sonra jet boyama makinesinde reaktif boyarmadde ile mavi renkte boyama yaplmtr. Boyama ilemine 250C balanlm, 600C klarak, bu scaklkta 45 dakika allmtr. Souk durulama ileminden sonra 0,5 g/l asetik asit ve 3 g/l yumuatc verilmitir. Boyanan kumalara takiben tp kuma kesme, kurutma ve sanforlama ilemleri uygulanmtr. Patlama mukavemeti testleri hem TS 393 EN ISO 13938-1 standardna gre, hem de TS 7126 standardna gre yaplmtr. Buna gre 30x30 cm boyutlarnda kare eklindeki kuma numuneleri kullanlmtr. Burada kuman tamam test ilemine girmemi sadece basn yzeyinin etki ettii ksm test edilmitir, ama deney srasnda numunenin boyutlar daha geni tutulmutur. Hazrlanan numune, lastik bir diyafram zerine dairesel bir mengene eklindeki germe tertibat ile balanm, basn altndaki bir gaz diyafram ve numuneyi, numune patlayncaya kadar iirerek, buna karlk gelen basn deeri cihaz ekrannda okunmutur. Her kuma numunesi iin 10 adet test ilemi uygulanm ve bunlarn ortalamas kuman patlama mukavemet deeri olarak belirlenmitir.

17.31 16 .08 20.54

3. DEERLENDRME VE TARTIMA
Terbiye ilemi grm rme kuma numuneleri iki fakl test cihaznda farkl standartlarda patlama testlerine tabi tutulmutur. Bu sayede her iki cihazda test edilen farkl ya-

Tablo 1'de zellikleri verilen ipliklerden temel atkl rg yaplar olan; RL-Sprem, RR-Ribana ve RRnterlok rme kumalar uygun rg makinelerinde rlmtr. Bu kumalara ait makine ve ham kuma zellikleri Tablo 2 de verilmitir.
Ham haldeki ring penye ve kompakt ipliklerden rlen kumalarn tamamna ayn flotte artlarnda terbiye ilemleri uygulanmtr. Ham haldeki kumalara ilk nce
The Journal of Textiles and Engineer

plardaki temel atkl rme kumalara ait patlama mukavemeti deerleri karlatrmal olarak deerlendirilmitir.
lk olarak; Sabit Travers Hzl (CRT) Bilyeli Patlama Metodu kullanlarak, TS 7126/Haziran 2007standardna gre, seilen atkl rme kumalarn patlama mukavemet deerleri llmtr. llen deerler Tablo 3'de verilmitir.
Tekstil ve Mhendis

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 18

Ring Penye ve Kompakt pliklerden rlen Temel Atkl rme Kumalarn Patlama Mukavemetleri zerine Bir Aratrma

Muhammet AKAYDIN, Yahya CAN nder REN, Mehmet Ali ZERDOAN

Tablo 3. Numune kumalara ait patlama mukavemet deerleri Sabit Travers Hzl (CRT) Bilyeli Patlama Metodu TS 7126/Haziran 2007 (Sonular N olarak verilmitir)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama Standart Sapma

Ne 30/1 Ring Penye Sprem 519.1 535.0 495.6 495.2 498.4 499.6 533.2 497.7 523.4 489.5 508.7 17.2

Ne 30/1 Kompakt Sprem 542.2 537.5 558.4 529.2 548.4 527.3 545.5 548.7 551.8 542.7 543.2 9.7

Ne 30/1 Ring Penye Ribana 499.5 491.5 497.2 484.7 493.1 487.4 503.9 532.2 531.4 529.0 505.0 18.7

Ne 40/1 Ne 30/1 Ne 40/1 Kompakt Ring Penye Kompakt Ribana nterlok nterlok 593.0 553.1 598.3 561.1 526.8 654.3 546.5 591.7 623.2 540.6 497.1 535.4 557.1 568.3 599.3 579.8 547.6 575.3 577.6 509.3 530.1 535.1 493.2 512.4 572.0 491.4 528.2 536.4 546.7 556.8 559.9 532.5 571.3 20.2 34.5 21.6

Bu almann amac ring penye ve kompakt ipliklerden retilen rme kumalarn patlama mukavemetleri arasndaki farklarn belirlenmesidir. Ring penye ve kompakt ipliklerden retilen sprem, ribana ve interlok kumalarn Bilyeli Patlama Metodu kullanlarak llen patlama mukavemetlerinin aritmetik ortalamalar incelendiinde; 3 tip kuma iin de kompakt ipliklerden retilen kumalarn daha yksek patlama mukavemetine sahip olduklar grlmektedir. Ancak bu farkllklarn istatistiksel olarak anlaml olup olmadn anlamak iin, her bir kuma tipinde ring penye ve kompakt kumalarn patlama mukavemetlerinin ortalamalar arasndaki fark, =0,05 nem seviyesi ve 9 serbestlik derecesi ile t testi ile SPSS 16.0 istatistik program kullanlarak test edilmitir. Deikenler arasnda hesaplanan t istatistii, tkritik deerinden bykse

deikenler arasndaki farkn istatistiksel olarak anlaml olduu sonucuna varlr. =0,05 nem seviyesi ve 9 serbestlik derecesi iin t kritik deeri 1.833 olarak bulunmutur[13]. Hesaplanan tm t istatistik deerleri 1.833 deerinden byk olduundan, ring penye ve kompakt ipliklerden retilen sprem, ribana ve interlok kumalarn patlama mukavemetlerinin aritmetik ortalamalar arasndaki farkn istatistiksel olarak nemli olduu sylenebilir. kinci olarak; Hidrolik Metot kullanlarak, TS 393 EN ISO 13938-1/Aralk 2002 standardna, gre seilen atkl rme kumalarn patlama mukavemet deerleri llmtr. llen deerler Tablo 4'de verilmitir.

Tablo 4. Numune kumalara ait patlama mukavemet deerleri Hidrolik Metod TS

393 EN

ISO 13938-1/Aralk 2002 ( Sonular kPa olarak verilmitir.)

Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Penye Kompakt Penye Kompakt Penye Kompakt Sprem Sprem Ribana Ribana nterlok nterlok 1 876.3 875.5 859.5 980.9 807.6 908.5 2 788.4 856.3 887.5 933.8 805.2 889.3 3 823.6 817.2 826.8 848.3 817.2 917.3 4 788.4 903.4 801.2 914.6 893.1 920.7 5 833.1 903.4 889.1 905.0 964.9 984.2 6 823.6 802.0 893.1 889.1 902.6 880.2 7 834.7 822.8 875.5 787.6 918.6 890.7 8 833.1 879.5 856.3 881.1 945.8 930.9 9 772.4 875.5 848.3 883.5 979.3 980.6 10 895.4 853.9 852.3 889.1 980.9 903.2 Ortalama 826.9 858.9 858.9 891.3 901.5 920.6 Standart sapma 38.3 35.4 29.2 50.9 69.9 48.6
The Journal of Textiles and Engineer YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 19 Tekstil ve Mhendis

Ring Penye ve Kompakt pliklerden rlen Temel Atkl rme Kumalarn Patlama Mukavemetleri zerine Bir Aratrma

Muhammet AKAYDIN, Yahya CAN nder REN, Mehmet Ali ZERDOAN

Benzer ekilde ring penye ve kompakt ipliklerden retilen sprem, ribana ve interlok kumalarn Hidrolik Patlama Metodu kullanlarak llen patlama mukavemetlerinin aritmetik ortalamalar arasndaki farkn istatistiksel olarak nemli olduu sylenebilir. Tablo 3 ve 4 deki veriler deerlendirildiinde; temel atkl rg yapsnda da kompakt ipliklerinden rlm rme kumalarda patlama mukavemetlerinin daha yksek olduu grlmektedir. Tablo 1'deki her iki grup ipliin fiziksel zellikleri karlatrldnda; kompakt ipliklerinin hem daha yksek kopma mukavemetine hem de uzama elastikiyetine sahip olduklar grlmektedir. Dolaysyla kumalarn patlama mukavemetleri ile ayn kuma oluturan ipliklerin mukavemet ve esneme zellikleri arasnda dorudan bir ilikiden sz etmek mmkndr. Temel atkl rme kumalara ait her iki test metoduna gre elde edilen test deerleri ekil 2'de gsterilmitir.

patlama mukavemeti deerine sahip olduu, Patlama mukavemetinde iplik zellikleri kadar kuma yapsnn da etken olduunu ve daha sk ve kapal bir yapya sahip olan RR-nterlok kumalarn en yksek patlama mukavemeti deeri gsterdii grlmektedir.

KAYNAKLAR

1. Akaydn, M., (2009), Characteristics of Fabrics Knitted with Basic Knitting Structures from Combed Ring and Compact Yarns, Indian Journal of Fibre & Textile Research. Vol. 34, pp. 26-30. 2. Artzt, P., Auschejks, L., Betz, D., Zoudlik, H., (1997), Almanya'dan Yeni Bir Eirme Sistemi Kompakt Eirme, Tekstil Maraton, say.4, s.28-40. 3. Nicolik, N., Stjepanovic, Z., Lesjak, F., Stritof, A., (2003), Compact Spinning for Improved Quality of Ring Spun Yarns, Fibres & Textiles in Eastern Europe, Vol.11, No. 4(43), pp.30-35. 4. zdil, N., zdoan, E., Demirel, A., ktem, T., (2005), A Comparative Study of the Characteristics of Compact Yarn-Based Knitted Fabrics, Fibres & Textiles in Eastern Europe, Vol.13, pp.39-43. 5. Stalder, H., (2000), New Spinning Process Comfor Spin, Melliand nternational, Vol.6, pp.22-25. 6. Hellwig, A., (2000), Economic Advantages by Processing Elite Yarns, Spinnovation, No.15, pp.18-19. 7. Rusch, A., (2002), Com4 Sayesinde Konfor Sonraki lemlerde Yeni Potansiyel, Rieter Trkiye Sempozyumu-2002, s.34-39, Antalya, Trkiye. 8. merolu, S., (2005), Kompakt ve Ring pliklerden Elde Edilmi rme Kumalarn Patlama Mukavemeti ve Boncuklanma ekil 2. Numune kumalara ait ortalama patlama mukavemet Performans zerine Bir Aratrma, Mhendislik Bilimleri deerleri. (TS 393 EN ISO 13938-1/Aralk 2002'e gre sonular Dergisi, Say.11(3), s.357-360. kPa (kN/m2), TS 7126/Haziran 2007'ye gre sonular N olarak 9. Ertugrul, S. and Ucar, N.,2000, Predicting Bursting Strength of Cotton Plain Fabrics Using Intelligent Techniques Textile verilmitir) Research Journal, Vol. 70(10), pp. 845-851. 10. Mavruz, S. ve Oulata T., (2008). Ring ve Kompakt ipliklerden 4. SONULAR retilen rme Kuma zelliklerinin statistiksel Olarak ncelenmesi Tekstil ve Konfeksiyon, Say:3 s.197-205. Yaplan bu almada, ring penye ipliinden rlen 11. Mavruz, S. ve Oulata T., (2007). Tekstil Terbiyesinde temel atkl rme kumalar ile kompakt ipliinden Biyoparlatma Uygulamalar ve Pamuklu rme Kumalarn Baz rlen temel atkl rme kumalarn patlama Fiziksel ve Kimyasal zelliklerine Etkisi. Tekstil ve Mhendis, mukavemet deerleri deneysel verilere dayanarak Say:66, s. 15-22. Akk, B., (2009), Farkl plik Numaralarndan rlm karlatrmal olarak incelenmitir. Elde edilen 12. Deiik rg Tiplerinin Kuman Fiziksel zelliklerine Etkisi, Y. sonular, daha nceden bu konuyla ilgili olarak yaplan L. Tezi, ., Tekstil Mhendislii ABD, Adana. almalar ve iplik makinesi retici firmalarnn 13. Psklc, H. ve kiz, F., (1983), statistie Giri, Ege verdikleri katalog bilgileri ile karlatrldnda niversitesi Mhendislik Fakltesi Ders Kitaplar 1, Bornova, 364s. paralellik arz etmektedir.

Kompakt ipliklerden rlen temel atkl rme kumalarn (RL-Sprem, RR-Ribana ve RRnterlok), ring penye ipliklerinden rlen ayn makine zelliklerindeki rme kumalara gre daha yksek patlama mukavemeti deeri gsterdii, Temel atkl rme kuma yaplarndan srasyla; RRnterlok rglerin en yksek, RR-Ribana rglerin daha dk ve RL-Sprem rglerin ise en dk
The Journal of Textiles and Engineer YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 20 Tekstil ve Mhendis