Matina elija

Matina krvna elija je pluripotentna elija kotane sri koja ima ova osnovna svojstva: sposobnost samoobnavljanja, sposobnost diferencijacije i sposobnost proliferacije. Morfoloki se ne moe razlikovati od malih limfocita kotane sri. Ima ih stotinjak hiljada do nekoliko miliona. Dijele se priblino svakih pet dana, ukupno 200 do 300 mitoza tokom ivota. No samoobnavljanje matine krvne elije je ogranieno, tako da i ona umire s vremenom. Matinih elija u ovjekovom organizmu je dovoljno za vie ljudskih ivota z a sve krvne elije mijelopoeze i imunopoeze. Od pluripotentne matine elije nastaju sve elije krvi: eritrociti, leukociti, trombociti i limfociti. Prvi korak matine elije prema odreenoj vrsti krvnih elija je sluajan, dok je svaki drugi korak strogo usmjeren: mikrookrujem i faktorima rasta sve do konane ciljne elije: eritrocita, leukocita, trombocita i limfocita.

Uloga [uredi]
Razvoj na polju matine elije izraslo je iz istraivanja kanadskih naunika Ernesta A. McCullocha i Jamesa E. Tilla iz 1960-ih[1][2]. Postoje tri kategorije matinih elija sisara: embrionske matine elije, koje potiu od blastociste, odrasle matine elije, koje se mogu nai u tkivu odraslih osoba, te u rebraste matine elije, koje se nalaze u krunim rebrima. U embrionu u razvoju, matine elije se mogu diferencirati u sva specijalizovana embrionska tkiva. Kod odraslih organizama, matine elije djeluju kao sistem popravka za tijelo, nadopunjujui specijalizirane elije. Poto se matine elije mogu uzgajati i transformirati u specijalizirane elije sa karakteristikama konzistentnim sa elijama raznih tkiva kao to sumiii i ivci uz pomo kulture elija, predloena je njihova upotreba u medicinske svrhe. Konkretno, embrionske kulture elija stvorene uz pomo terapeutskog kloniranja i matine elije odraslih osoba iz kotane sri su obeavajui kandidati [3].

Karakteristike [uredi]
Matina elija posjeduje ove karakteristike:

Samoobnavljanje sposobnost elije da proe kroz nekoliko krugova diobe elija, a da pri tom zadri nediferencirano stanje.

Neograniena potencija sposobnost elije da se diferencira u bilo koji tip elije odraslih osoba.

Pod neogranienom potencijom se misli na potencijal diferenciranja (tj. na potencijal da se diferencira u razliite tipove elija) matine elije. Totipotentne matine elije se stvaraju pri spajanju jajaca i spermatozoida. Ove elije se mogu diferencirati u embrionske i izvanembrionske tipove elija. Pluripotentne matine elije su potomci totipotentnih elija koje se mogu diferencirati u elije sloja klica. Multipotentne matine elije mogu stvoriti samo elije blisko povezane porodici elija. Unipotentne elije mogu stvoriti samo jedan tip elija, ali imaju sposobnost samoobnavljanja koja ih razdvaja od nematinih elija.

Embrionske matine elije [uredi]

Embrionske matine elije su kulture elija izvedene od ebiplastnog tkiva unutranje mase elija blastocista. Blastocista je rani razvoj embriona otprilike 4 do 5 dana starog fetusa koji ima 50 do 150 elija. Embrionske elije su pluripotentne te daju razvoj sljedeim slojevima: Ektoderm,Endoderm i Mezoderm. Dakle, mogu se razviti u svaku od vie od 200 tipova elija odraslog tijela ovjeka kada imaju dovoljnu stimulaciju za specifian tip elija. Ne pridonose izvanembrionskoj membrani ili placenti. Kada nemaju podraaj za diferencijaciju, embrionske elije e se nastaviti dijeliti in vitro a svaka sestrinska elija e ostati pluripotentna. Do danas, skoro svako istraivanje je obavljeno uz pomo embrionskih matinih elija mia (mES) ili ljudskih embrionskih matinih elija (hES). Obje vrste imaju izvorne karakteristike matinih elija, ali zahtijevaju drugaija okruenja kako bi zadrale svoje nediferencirano stanje. Embrionske elije mia se uzgajaju na sloju elatina i zahtijevaju prisutnost Leukemia Inhibitory Factor (LIF)[4]. Ljudske matine elije se uzgajaju na sloju embrionskih firoblasta mia (MEF) i zahtijevaju prisutnost firoblastnog faktora rasta (bFGF ili FGF-2)[5]. Bez optimalnih uslova ili genetske manipulacije[6] embrionske matine elije bi se ubrzano diferencirale. Ljudska embrionska matina elija je takoer definisana i prisutnou raznih transkripcijskih faktora i proteina povrine elije. Transkripcijski faktori Oct-4, Nanog i Sox2 ine sr nadzorne mree koja osigurava obuzdavanjegena koje vode do diferencijacije i zadravanja pluripotencije[7]. Proteini povrine elije koji se koriste za identifikaciju hES elija su glikolipidi SSEA3 i SSEA4 te antigeni Tra-1-60 i Tra-1-81.

Odrasle matine elije [uredi]

Matine elije odraslog ovjeka su nediferencirane elije koje se mogu nai u tijelu djece i odraslih osoba [8]. One se mogu dijeliti kako bi zamijenile umirue elije i regenerirale oteeno tkivo. Znane su i kao somatske matine elije, i mogu se nai kod djece i odraslih osoba. Upotreba odrasle matine elije u svrhu istraivanja nije toliko kontroverzna kao embrionske matine elije, jer proizvodnja odraslih elija ne zahtijeva unitenje embriona. Meu novijem napredovanju u terapiji odrasle matine elije su i tretmani za Parkinsonovu bolest, dijabetes i ozljede kimene modine[9].

Porijeklo [uredi]
Kako bi osigurale samoobnavljanje, matine elije prolaze dva tipa diobe elija. Simetrina dioba daje dvije identine sestrinske elije koje su obdarene sa osobinama matinih elija. Asimetrina dioba, s druge strane, stvara samo jednu matinu eliju i jednu praotac eliju sa ogranienim potencijalom samoobnavljanja. Praotac elije moe proi kroz nekoliko krugova diobe elija prije diferencijacije u zrelu eliju.

Kontraverze oko istraivanja matinih elija [uredi]

Postoji kontraverza oko istraivanja matinih elija zbog tehnike oko stvaranja i upotrebe tih elija. Istraivanje matinih elija ljudskog embriona je posebno kontraverzno jer, sa sadanjim stanjem tehnologije, zapoeti kulturu elija zahtijeva unitenje ljudskog embriona i/ili terapeutsko kloniranje. Protivnici istraivanja naglaavaju da je ta praksa sklizak teren. S druge strane neki istraivai insistiraju da je neophodno voditi takva istraivanja jer bi novootkrivene tehnologije mogle imati znaajne medicinsk e potencijale te da bi se ostaci embriona stvoreni za invitro fertilizaciju mogli donirati za istraivanja. To je pak u direktnom konfliktu sa pobornicima pokreta za ivot, koji smatraju da je i ljudski embrion ivo bie. Mnoge vlade iromsvijeta su stoga krenule sa regulacijom te teme. Tako je npr. u SAD-u predsjednik Bill Clinton jo 1995. potpisao zakon kojim se zabranjuje dravi finansirati istraivanja gdje se stvaraju ili unitavaju ljudski embrioni.