‫استاد جبار باغچه بان‬

‫جبار عسگرزاده‪ ،‬معروف به باغچه بان‪ ،‬در سال ‪ 1264‬خورشيدي در شهر ايروان به دنيا آمد‪ .‬پدرش عسگر بنا و اهل‬
‫‪.‬تبريز و صنعت کار بود و به همين خاطر به ايروان رفته بود و تولد پسرش ميرزا جبار در همان سالها اتفاق افتاد‬

‫ايروان جزو سرزمينهای تاريخی آذربايجان است اما تحت فشار روس ها توسط حکومت جمهوری اول آذربايجان به(‬
‫رهبری محمد امين رسول زاده به منظور تشکيل يک دولت فدرال به ارمنی هايی که از مراغه و مناطق مختلف ترکيه‬
‫به ايروان مهاجرت کرده بودند‪ ،‬واگذار شد اما ارمنی ها پش از تشکيل دولت ارمنستان اين معاهده را نقض کرده و‬
‫‪).‬ترکان مسلمان آذربايجانی را تحت فشار و ارعاب از ايروان و نواحی اطراف رانده و يا قتل عام نمودند‬

‫باغچه بان در پانزده سالگي به ناچار آموزش را رها كرد و از خبرنگاران روزنامه هاي قفقاز و از فكاهي نويسان‬
‫‪.‬روزنامه ملنصرالدين و مجله فکاهی لک لک شد‬
‫با شدت گرفتن ارعاب ها ‪ ،‬تهديدها ‪ ،‬قتل عام ها و غارت مسلمانان قفقاز و ايروان توسط روسها و ارمنی ها مهاجر ‪،‬‬
‫‪.‬باغچه بان به ناچار به همراه همسرش صفيه مير بابائی در سال ‪ 1298‬شمسی از راه جلفا وارد شهر مرند شد‬

‫او در آن وقت بيش از سی و چهار سال نداشت‪ .‬جبار در مرند به شغل آموزگاری در مدرسه دولتی احمديه مشغول شد‪.‬‬
‫در اواخر ارديبهشت سال ‪ 1299‬شمسی به تبريز منتقل شد‪ .‬در اين زمان جبار چون شيوه تدريس الفبای فارسی را نارسا‬
‫‪.‬ديد روش تازه ای برای تدريس آن به کار برد که موفقيت زيادی به همراه داشت‬
‫باغچه بان براي آموزش دانش آموزان خود از روشهاي نو بهره ميگرفت كه با روش قديمي كه با خشونت همراه بود‪،‬‬
‫بسيار تفاوت داشت‪ .‬او براي آموزش حساب به دانش آموزان از يك تخته سياه بزرگ و دو چرتكه ديواري)يكي براي‬
‫آموزش عددهاي صحيح و ديگري براي آموزش عددهاي كسري( استفاده كرد‪ .‬با اين روش دانش آموزان مردود سال‬
‫‪.‬گذشته نيز توانستند به آساني در آزمونها پيروز شوند كه اين باعث اميدواري بيشترباغچه بان شد‬
 ‫نوآوريهاي باغچه بان‬

‫باغچه بان از همان آغاز شيوه آموزش سنتي را كنار گذاشت‪ .‬لحظه اي آرام و قرار نداشت و هر روز با يك فكر تازه پا‬
‫به مدرسه ميگذاشت‪ .‬نوآوريهاي وي در آن روزگار مانند شعبده بازي شگفتي و تحسين همه را برمي انگيخت‪ .‬براي‬
‫نخستين بار براي آموزش جغرافيا از نقشه اي استفاده كرد كه خود آن را ساخته بود‪ .‬آن نقشه شامل دو تخته ساده بود كه‬
‫‪.‬روي آن نمونه اي از دريا و اقيانوس و پديده هاي طبيعي نشان داده شده بود‬

‫باغچه بان علوه بر استعداد و عشق به معلمي‪ ،‬استعداد شاعري‪ ،‬نقاشي‪ ،‬روزنامه نويسي و بازيگري و حتي قالبكاري‬
‫داشت كه از همه اين تواناييها براي آموزش هر چه بهتر دانش آموزان كمك ميگرفت‪ .‬او نمايشنامه مي نوشت و بچه ها‬
‫‪.‬ان را اجرا ميكردند‪ .‬به علوه‪ ،‬او براي نخستين بار لباسهاي يك شكل و برنامه ورزشي براي دانش آموزان تدارك ديد‬

‫باغچه بان در سال ‪ 1303‬كودكستاني با نام " باغچه اطفال" بنيانگذاري كرد و با نوآوريهاي خود برنامه هايي از جمله‬
‫كاردستي‪ ،‬نقاشي‪ ،‬بازي‪ ،‬نمايش‪ ،‬سرود‪ ،‬شعر و قصه و ‪ ...‬در آن آموزش داد‪ .‬او نام باغچه بان را براي مربيان اين‬
‫‪.‬كودكستان و همچنين براي نام خانوادگي خود برگزيد‬

‫يكي ديگر ازكارهاي ارزندهي باغچه بان‪ ،‬بنيانگذاري كلسي براي آموزش به دانش آموزان كر و لل بود‪ .‬هنگامي كه‬
‫اين فكر نو را با رئيس آموزش و پرورش آن زمان)رئيس فرهنگ( در ميان گذاشت‪ ،‬در برابر شور و هيجان خود با اين‬
‫پاسخ دلسردكننده روبهرو شد كه‪ " :‬اگر تو چنين استعداد و قدرتي داري كه للها را زباندار كني‪ ،‬بهتر است زبان فارسي‬
‫را در باغچه اطفال بيشتر كني‪ .‬ما به آموزش زبان فارسي به اين مردم ترك زبان بيشتر نياز داريم تا زبا ندار كردن كر‬
‫"‪.‬و للها‬

‫اما اين سخنان دلسرد كننده و كارشكنيهايي بسيار ديگر‪ ،‬باغچه بان را در راهي كه در پيش گرفته بود سست نكرد و او‬
‫دو روز پس از شنيدن آن سخنان‪ ،‬اعلن ثبت نام را در مدرسه نصب كرد‪ .‬اين اعلن‪ ،‬كه شبيه ادعاي پيغمبري بود‪ ،‬سر‬
‫و صداي بسياري به پا كرد تا آنجا كه يكي از دوستانش به او گفت‪ ":‬تو دشمن آبروي خود هستي‪ .‬چرا فكر نكردي كه‬
‫يهوديها با همه زرنگيشان نتوانسته اند در تبريز مغازه باز كنند؟ اين دكان چيست كه تو باز كرده اي؟ مگر تو پيغمبري‬
‫كه ميخواهي للها را زباندار كني؟ من تا به حال نماز نخوانده ام‪ .‬اما امشب ميخوانم و از خدا براي تو شفا ميخواهم!" و‬
‫"!باغچه بان چه نيكو به او گفت‪ ":‬اين نخستين معجزه من‪ ،‬كه آدم كافري مثل تو به خاطر من مسلمان شد‬

‫سرانجام پس از كشمكشهاي بسيار‪ ،‬چند كودك كر و لل را نام نويسي كرد و پس از شش ماه در حضور پدر و مادران و‬
‫برخي از مقامهاي آموزش و پرورش‪ ،‬از آنها آزمون گرفت‪ .‬آن روز بچه ها براي مردمي كه روي در و ديوار مدرسه‬
‫نيز نشسته بودند‪ ،‬درس خواندند و روي تخته ديكته نوشتند‪ .‬پس از آن روز باشكوه بود كه سيل سپاسگذاريها و‬
‫‪.‬گراميداشتها به سوي او سرازير شد كه البته در برابر سيل كارشكنيها چندان چشمگير نبود‬

‫مهمترين نوآوري باغچه بان‪ ،‬روشي نو در آموزش الفبا است كه به روش تركيبي مشهور شده است‪ .‬در اين روش‪،‬‬
‫آموزش الفبا بر اساس دانسته هاي پيشين دانش آموزان انجام ميشود‪ .‬براي مثال‪ ،‬هنگامي كه ميخواهيد به كودك حرف‬
‫"آ" را ياد بدهيد اگر اين حرف را روي تخته بنويسيد و بخواهيد كه شاگردان آن را بخوانند و بنويسند‪ ،‬اهميت نميدهند‪.‬‬
‫اما اگر آب را به آنها نشان بدهيد‪ ،‬اسم آن را بپرسيد و از آنها بخواهيد صداهاي واژه آب را بكشند‪ ،‬آن دو صدايي را كه‬
‫‪.‬آب از آن ساخته شده است‪ ،‬پيدا ميكنند‬

‫ديدگاه باغچه بان در آموزش كودكان‬

‫باغچه بان بر اين باور بود كه يك كودك نوزاد‪ ،‬كه ذهنش از هر گونه دانستني تهي است‪ ،‬بدون آموزش آموزگار‪ ،‬زبان‬
‫محيط پيرامون خود را ياد ميگيرد و پر از دانستني مي شود‪ .‬اما همين كودك هنگامي كه به دبستان ميرود‪ ،‬نميتواند از‬
‫‪.‬پس آموزش برايد و مردود مي شود‪ .‬اين پيشآمد‪ ،‬خلف نهاد او و قانون آفرينش كودك است‬

‫نظرهاي باغچه بان در آموزش كودكان بر اين پايه استوار است كه كودك پيش از ورود به دبستان با مفهومهاي‬
‫گوناگوني در محيط پيرامون خود آشنا ميشود و حتي بدون آن كه واژهاي را به زبان بياورد‪ ،‬مفهوم برو‪ ،‬بيا‪ ،‬بنشين‪ ،‬در‬
‫و پنجره و ديگر چيزهاي پيرامون خود را درك ميكند‪ .‬او چون اين مفهومها را ميداند‪ ،‬بدون تشويق يا تهديد‪ ،‬واژه هاي‬
‫‪.‬مربوط به آنها را ميآموزد‪ .‬پس كودك هر واژه اي را در برابر چيزي ياد ميگيرد و راز يادگيري كودكان است‬
 ‫باغچه بان نظرهاي خود را پيرامون آموزش الفبا در كتابي با نام "دستورتعليم الفبا" نوشته است كه كه در سال ‪1314‬‬
‫‪:‬منتشر شد‪ .‬اين كتاب پنج فصل دارد‬

‫فصل اول‪ :‬ويژگيهاي شخصي معلم‪ .‬معلمي كه ميخواهد به دانش آموزاني كه تازه وارد مدرسه شده اند آموزش بدهد‪ ،‬بايد‬
‫هفت ويژگي داشته باشد‪ .‬بردباري و شكيبايي‪ ،‬خوشرويي و فروتني‪ ،‬انتظار و اميد‪ ،‬جديت و درست قولي‪ ،‬ثبات و‬
‫‪.‬جديت‪ ،‬وقار و سنگيني و احاطه و آمادگي‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت دانش آموزان‪ .‬شاگردان شباهتهايي به هم دارند و تفاوتهايي كه نهاد آنان و خانواده ها و تربيت آنها‬
‫‪.‬موجب شده است‬

‫فصل سوم‪ :‬سرآغاز خواندن و نوشتن )دوره آمادگي(‪ .‬اصلح گفتار و مخرج اداي كلمه ها‪ ،‬همراه با خواندن كلمه ها و‬
‫نام چيزها و تمرين نوشتن‪ .‬در گذشته‪ ،‬كار نوشتن بعد از خواندن انجام ميشد‪ ،‬اما امروزه نوشتن همراه با خواندن از روز‬
‫‪.‬اول آموزش داده ميشود‬

‫فصل چهارم‪ :‬آموزش الفبا‪ .‬آموزش بايد بر اساس دانسته هاي پيشين دانش آموزان انجام شود‪ .‬موضوع انتخابي براي‬
‫‪.‬درس بسيار مهم است كه بايد مبهم نبوده و در اندازهي درك دانش آموز باشد‬

‫فصل پنجم ‪ :‬حرفها و طرز هجي كردن)بخش كردن( و ارتباط آموزش با تواناييهاي فكري كودكان‪ .‬در اين مرحله‪ ،‬معلم‬
‫براي اين كه بتواند سي و دو حرف را به آساني آموزش دهد‪ ،‬اول بايد توجه دانش آموزان را به كيفيت مخرج صداها و‬
‫‪.‬تقسيم كلمه به بخشهايي كه در هر بخش يك حركت دارند‪ ،‬جلب كند‬

‫نوشته هاي باغچه بان‬

‫باغچه بان كتاب "زندگي كودكان" را كه شامل شعر‪ ،‬سرود و چيستان براي كودكان بود در سال ‪ 1308‬در شيراز چاپ‬
‫كرد‪ .‬او چند نمايشنامه براي كودكان نوشته و به اجرا درآورده است‪ .‬او چند كتاب پيرامون روش آموزش تركيب نيز‬
‫نوشته است كه از آن جمله است‪ :‬دستور تعليم الفبا؛ الفباي خودآموزي براي سالمندان؛ اسرار تعليم و تربيت يا اصول‬
‫‪.‬تعليم الفبا‪ .‬چند كتاب هم دربارهي آموزش معلمان براي دانشسراي تربيت معلم نوشته است‬

‫باغچه بان شعر هم ميگفت و شعر را نيز به عنوان ابزار كمك آموزشي به كار ميگرفت‪ .‬در اين جا نمونهاي از شعرهاي‬
‫‪.‬او را ميخوانيد‬

‫روي سعي بكن كه مرد احسان باشي‬

‫نيكي بكني به خلق و انسان باشي‬
‫بيرنج به مفت سودي از كس نبري‬
‫چون شمع براي جمع سوزان باشي‬

‫فهرست نوشته هاي باغچه بان‬

‫برنامه كار آموزگار ‪1. 1302 -‬‬

‫الفبای آسان ‪2. 1303 -‬‬
‫الفبای دستی مخصوص ناشنوايان ‪3. 1303 -‬‬
‫زندگی كودكان ‪4. 1308 -‬‬
‫گرگ و چوپان ‪5. 1308 -‬‬
‫خانم خزوك ‪6. 1311 -‬‬
‫پير و ترب ‪7. 1311 -‬‬
‫بازيچه دانش ‪8. 1311 -‬‬
‫دستور تعليم الفبا ‪9. 1314 -‬‬
‫علم آموزش برای دانشسراها ‪10. 1320 -‬‬
‫بادكنك ‪11. 1324 -‬‬
‫الفبای خود آموز برای سالمندان ‪12. 1326 -‬‬
‫پروانه نين كتابی ‪13. 1326 -‬‬
‫الفبا ‪14. 1327 -‬‬
‫اسرار تعليم و تربيت يا اصول تعليم الفبا ‪15. 1327 -‬‬
‫الفبای گويا ‪16. 1329 -‬‬
‫برنامه يكساله ‪17. 1329 -‬‬
‫كتاب اول ابتدايی ‪18. 1330 -‬‬
‫حساب ‪19. 1334 -‬‬
‫كتاب اول ابتدايی ‪20 1335 -‬‬
‫آدمی اصيل و مقياس واحد آدمی ‪21. 1336 -‬‬
‫درخت مرواريد ‪22. 1337 -‬‬
‫خيام آذری ‪23. 1337 -‬‬
‫رباعيات باغچه بان ‪24. 1337 -‬‬
‫روش آموزش كروللها ‪25. 1343 -‬‬
‫من هم در دنيا آرزو دارم ‪26. 1345 -‬‬
‫بابا برفی ‪27. 1346 -‬‬
‫عروسان كوه ‪28. 1347 -‬‬
‫زندگينامه باغچه بان به قلم خودش ‪29. 1356 -‬‬
‫شب به سر رسيد ‪30. 1373 -‬‬
‫كبوتر من كبوتر من – ‪31 . 1373‬‬
‫‪Qaynaq: http://www.qaynaq.com/‬‬