‫پـروفـسـور مـحـمد تـقـي زهـتـابـي‬

‫پروفسور زهتابي در سال ‪ 1302‬شمسي در شبستر متولد گرديد ‪ .‬خانوادهء وي از جمله روشنفكران شبستري و مشهور‬
‫به عائله كيريشجي بودند ‪ .‬پروفسور زهـتـابـي در سال ‪ 1309‬به مدرسه ابتدايي در شبستر راه يافت و در سال ‪1315‬‬
‫تحصيلت ابتدايي را به پايان رساند ‪ .‬وي براي ادامه تحصيل مجبور به مهاجرت به تبريز گرديد و ‪ 3‬سال را در مدرسه‬
‫فـيـوضات تـبريـز به تحصيل پرداخت ‪ .‬پس از اتمام دبيرستان در سال ‪ 1320‬در دانشسراي تربيت معلم تبريز به‬
‫تحصيل ادامه داد و پس از پايان اين دوره در سالهاي ‪ 1323-22‬در مدرسه رشديه تبريز به تدريس دوره ابتدايي مشغول‬
‫بود‪ .‬در همين سالها پروفسور زهتابي با حضور در كلسهاي درس حاجي يوسف شعار به آ موختن زبان عربي همت‬
‫‪ .‬گماشت ‪ .‬و نيز با حضور در كلسهاي زبان فرانسه كاتوليك هاي تبريز اين زبان را نيز فرا گرفت‬

‫ورود به دانشگاه براي اين پروفسور عاليقـدر زماني ميسر گرديد كه در سال ‪ 1325‬اولين دانشگاه تبريز به واسطه فرقه‬
‫دموكرات تاسيس گرديد‪ .‬پروفسور زهـتـابي در رشته ادبيات اين دانشگاه مشغول تدريس گرديد ‪ .‬اما يك سال بعد با‬
‫تعطيلي دانشگاه مواجه گرديد و علوه بر مجبوريت در ترك تحصيل ‪،‬بواسطه اوضاع آشفته سياسي آن سالها مجبور به‬
‫ترك ديار نيز گرديد‪.‬در سال ‪ 1327‬عازم شوروي آن روز گرديد اما در آنجا نيز از صدمات توده اي ها در امان نماند و‬
‫با شهادت دروغين آنان به دو سال زندان در سيبري محكوم گرديد‪.‬در مدت اين دو سال پروفسور زهـتـابي به هيـچوجه‬
‫امكان يادگيري و حتي مطالعه ساده را نيافت و پس از پايان دوران تبعيد مجددا به شهر دوشنبه تبعـيد گرديد‪.‬وي با ارائـه‬
‫توانائيهاي علمي خود توانست در سال ‪ 1333‬شمسي با نظر دولت وقت به بـاكو آمده و در رشته زبان و ادبيات تركي‬
‫اين دانشگاه مشغول به تدريس گردد ‪ .‬براي پرداخت هـزينه اين تحصيل ‪ ،‬وي همزمان در دانشگاه شرق شناسي باكو به‬
‫تدريس زبان عربي نيز مشغول گرديد‪ .‬تاليف و چاپ كتاب براي وي ممنوع بود و پروفسور در اين سالها تاليفات خود را‬
‫با امضاهاي مختلف به چاپ مي رساند ‪ .‬با نوشتن « زندگي و آ ثار ابونواس» و دفاع از اين تز ‪ ،‬توانست پس از چهار‬
‫سال مدرك دكترا را از دانشگاه باكو دريافت نمايد‪ .‬نهايتا در سال ‪ 1350‬شمسي پروفسور توانست اجازه عزيمت به‬
‫عراق را دريافت نموده و به بغداد سفر كند‪ .‬بلفاصله در دانشگاه بغداد به تدريس زبان فارسي و نيز تدريس تـركي‬
‫باستان پرداخت و با آسودگي بيشتري به تاليف و چاپ آثار خويش همت گماشت ‪ .‬با توجه به آثار چاپ شده اش دانشگاه‬
‫‪.‬بغداد در سال ‪ 1355‬نشان عالي پروفسوري را به دوكتور زهتابي اعطا نمود‬

‫با شروع انقلب اسلمي در ايران ‪ ،‬پروفسور زهتابي همانند هزاران آواره ديگر با اميد فراوان به كشور برگشت ‪ .‬در‬
‫سال ‪ 1358‬از وي براي تدريس زبان تركي و عربي در دانشگاه تـبريز دعوت به عمل آمد اما اين دعوت يك سال و نيم‬
‫بيشتر دوام نياورد و دوكتور زهتابي به خانه نشيني مجبور گرديد ‪ .‬وي تا سال ‪ 1378‬تلشهاي بي وقفه اش را در‬
‫عرصه ادبيات – تاريخ و فرهنگ آذربايجان ادامه داد و نهايتا در تاريخ ‪ 10/1377 / 12‬در حاليكه به تنهايي در منزل‬
 ‫خود واقع در شبستر مشغول نوشتن بود دارفاني را وداع گفت و به آرزوي خود يعني مرگ در زادگاه خويش نايل‬
‫!آمد‪.‬روحش شاد‬

‫‪ :‬از آثار چاپ شده اين پدر تاريخ آذربايجان ميتوان به عنوان هاي ذيل اشاره نمود‬

‫ماهنامه (اتحاد يولو) بغداد –‬

‫پروانه نين سرگذشتي ‪ ،‬بغداد –‬
‫باغبان ائل اوغلو ‪ ،‬بغداد –‬
‫چريك افسانه سي ‪ ،‬استانبول –‬
‫بذ قالسيندا ‪ ،‬برلين –‬
‫بختي ياتميش ‪ ،‬بغداد –‬
‫ارك هفته لييي ‪ ،‬برلين –‬
‫هستي نسيم ‪ ،‬بغداد –‬
‫جنايات ‪ 2500‬ساله شاهان ‪ ،‬بغداد –‬
‫آيا زبان فارسي به زبان ملل ديگر ايران بر تريت دارد ؟ بغداد –‬
‫قواعد الفارسيه ‪ ،‬بغداد –‬
‫زبان آذري ادبي معاصر ‪ ،‬تبريز –‬
‫معاصر آذري ادبي ديلي ‪ ،‬تبريز –‬
‫علم المعاني ‪،‬لكسيكولوژي ‪ ،‬تبريز–‬
‫قوي اولسون اون ‪ ،‬تبريز –‬
‫باغبان ائل اوغلو ‪ ، 2‬تبريز–‬
‫ايران توركلرينين اسكي تاريخي ‪ 1‬و ‪ ، 2‬تبريز –‬
‫شاهين زنجيرده ‪ ،‬تبريز –‬
‫‪ .‬افسانه دي شمشيره دايانمازسا آزادليق ‪ ،‬كيچيك قارداشيما مكتوب‪ .‬دو پوئماي به ياد ماندني از وي –‬

‫و اگر مجموعه مقالت درج شده اورا هم به اين آثار اضافه نماييم ‪ ،‬عمق افكار و ايده هاي او و نيز ميزان عشق و علقه‬
‫‪.‬اش را به آذربايجان ميتوانيم درك نماييم‬

‫سئومه لي مئهريبان كيچيك قارداشيم‬

‫قارداشدان دا ياخين بير مسلكداشيم‬
‫يـازميشدين دئدييين كيمي هر ياندا‬
‫اوزا ق سـورگونلرده‪ ٫‬قارا زينـداندا‬
‫باشيم سـهند اولدو‪ ٫‬ايراده م پـولت‬
‫هئچ يـئرده ديلـيمدن دوشمه دي فرياد‬
‫هر ياني زنجيرله گزيب دولنـديـم‬
‫نهـايت دؤيـوشده ظفـر قـازانـديـم‬
‫قــاييتديم ســئومه لي عزيز وطنه‬
‫اؤپــدوم تورپاغيــني من دؤنه دؤنه‬
‫واريميز يوخوموز تالن اولموشـدو‬
‫باغلرين چـيـچه يـي تامام سولموشدو‬
‫چيـرماييـب قولومو يـئنه نئچه ايل‬
‫تريمـدن آخـيتديم تورپاقلرا سئل‬
‫گئنه ايشيق چيخدي چيراغيمـيزدان‬
‫توستو ده اوجالدي اوجاغيمـيـزدان‬
‫بيلـيرسن دئمه گـه نه ائحـتيياج وار‬
‫توپلندي ايـشيغا چاقـقال جاناوار‬
‫زه لي ده دوغولدو در حال گورزه ده‬
‫ايــشيـقل دوغـولدو موباريزه ده‬
‫قوي دئسين ايگيتلر اويلغي تبـريز‬
‫نه زامان آنادان دوغولموشوق بـيز‬
 ‫كي ساده حياتچين دؤيوشك گره ك‬
‫گاه زنجير داشييـاق‪ ٫‬گاه دارا گئده ك‬
‫‪.......‬‬
‫بوگون آرخا كيمي آرخالنـديغـين‬
‫ظاهيرده بير قارا تورپاق سانديغيـن‬
‫قارا تورپاق دئييل قوووتدير‪ ٫‬سسدير‬
‫كولكدن طوفاندان گوجلو نفسدير‬
‫قوووت منبعيدير حقــير آلچـيق‬
‫تورپاق بير دنيزدير سن ايسه باليق‬
‫اوجا ميـناره لر‪ ٫‬آغباش ذيـروه لر‬
‫اونونچون گؤرمزلر طوفاندان خطر‬
‫كي دوغـما تورپـاغـا آرخالنارلر‬
‫(بو سؤزده بير دونيا حيكمت وار‪ ٫‬سؤز وار )‬

‫زهره وفـايـي – تبريز‬

‫‪Qaynaq: http://www.qaynaq.com‬‬