T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

DENZ ARALARI YAPIMI

OMURGA N MALATI

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. OMURGA LEVHASI .......................................................................................................... 3 1.1. Gemi Dip Konstrksiyonu............................................................................................. 3 1.1.1. Tek Dipli Gemiler.................................................................................................. 3 1.1.2. ift Dipli Gemiler (Double Bottomlu ve ift Cidarl Gemiler)........................... 4 1.2. Lama Omurga Tanm ve Amac ................................................................................... 4 1.3. Lama Omurga Standartlar ............................................................................................ 5 1.4. Kutu Omurga Tanm ve Amac .................................................................................... 6 1.5. Tek Dip Gemilerde Omurgalar.................................................................................. 7 1.6. Orta Omurgalar ......................................................................................................... 7 1.7. Levha Omurga Tanm ve Amac .................................................................................. 8 1.8. Levha Omurga Standartlar ........................................................................................... 9 1.9. Omurga Malzemesi ..................................................................................................... 10 1.9.1. elik Tanm ........................................................................................................ 10 1.9.2. Katk Elemanlarnn elie Verdii zelikler .................................................... 10 1.9.3. eliklerin Snflandrlmas ................................................................................. 11 1.9.4. Uluslararas elik Standartlar ............................................................................. 12 1.9.5. Trkiyede Kullanlan elik Standartlar ............................................................ 13 1.9.6. Gemi Yapm elikleri.......................................................................................... 15 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 18 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 19 DEERLENDRME LE .......................................................................................... 20 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 21 2. YALPA OMURGA............................................................................................................ 21 2.1. Yalpa Omurga Tanm ve Amac ................................................................................ 21 2.2. Yalpa Omurga Malzemesi........................................................................................... 23 2.3. Yalpa Omurga Standartlar.......................................................................................... 24 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 25 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 26 DEERLENDRME LE .......................................................................................... 27 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 28 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 29 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 30 KAYNAKA ......................................................................................................................... 31

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Omurga Yapmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda teknie uygun olarak istenilen standartlarda omurga yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. Teknie uygun olarak omurga levhas yapabileceksiniz. 2. Teknie uygun olarak yalpa omurga yapabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Ortam Atlye Donatm Oksi-gaz kesme takm, spiral ta motoru, elektrik ark kaynak makinesi ve avadanlklar Her renme faaliyeti sonunda kendinizi deerlendirebileceiniz lme aralar yer almaktadr. Ayrca retmeniniz tarafndan hazrlanan lme aralar ile modl sonunda deerlendirmeye tabi tutulacaksnz. 521MMI379 Deniz Aralar Yapm Gemi inaa Omurga n malat Omurgann tanm, lama, kutu, levha, yalpa omurga ile ilgili bilgi ve becerilerin verildii renme materyalidir. 40/32

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bu modlde elik gemi inasnda kullanlan yap elemanlarndan omurgalar hakknda bilgi, standart, omurga yapmnda kullanlan malzeme ve omurga yapm teknii verilmektedir. Eski yllarda bir teknenin omurgas onun bel kemii gibi dnlrd. Konstrksiyon ekillerinin gelitii bugn iin bile omurgann olduka nemli bir yeri vardr. nk omurga geminin dibindeki en takviyelerini birbirine balamaktadr ve dipte lokal yklenen yklerdeki gerilmeleri uygun bir ekilde geni bir alana yaymaktadr. ok geni gemilerin birden fazla omurga ile takviye edildii grlmektedir. Ayrca omurgann havuzlamadaki yeri ok nemlidir.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu faaliyet sonunda gerekli koullar salandnda, uluslararas denizcilik kurallarna uygun olarak levha omurga yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Gemilerin omurgalarn inceleyiniz (tersaneler, internet, ktphaneler). Standart nedir? Aratrnz. elik standartlar hakknda bilgi toplaynz.

1. OMURGA LEVHASI
1.1. Gemi Dip Konstrksiyonu
Gemiler tek ve ift dipli olmak zere kabaca ikiye ayrlrlar.

1.1.1. Tek Dipli Gemiler

Daha ok sandal, ufak boyda yat ve baz eski gemilerin dip ekli byledir. Bir lama omurga ve omurgaya bal postalarla oluan gemi formu ift dipli gemilere nazaran daha az mukavemet gsterir. Aada tek dipli bir geminin ematik resmi grlmektedir.

ekil 1.1: Tek dipli gemi

1.1.2. ift Dipli Gemiler (Double Bottomlu ve ift Cidarl Gemiler)

Gnmzde tm tanker, kuru yk, konteyner, yolcu vb. gemiler ift cidarldr. zellikle son yllarda karlan yeni bir tzkle IMO ya taraf lkeler limanlarna tek cidarl yk gemisi ve tanker sokmamaktadrlar.

ekil 1.2: ift dipli gemi

1.2. Lama Omurga Tanm ve Amac

Gemi inaatnn ilk zamanlarda btn gemiler lama omurgal olarak ina edilirdi. Bu gn ise baz zel tipte olanlar dnda gemiler levha omurgal olarak ina edilmektedirler. Lama omurga eski yelkenli gemileri karaya oturmada koruduu gibi ayn zamanda boyuna mukavemete de byk fayda salamaktayd. Levha omurgal olan bugnk gemilerde de byle bir boyuna mukavemet eleman gerekli grldnde geminin iine ina edilir. Bu eleman tek dipli gemilerde orta i omurga, ift dipli gemilerde ise orta i tulani adn alr. Lama omurgay levha omurga ile karlatrdmzda, lama omurgann levha omurgaya oranla ayn ykleme durumunda daha fazla su ektii ve yaralanma olaslnn fazla olmas gibi zararlar da grlr. Fakat bunun yannda karaya oturmada gemi dibinin dier levhlarnn yaralanmasn bir lde nler ve gemi yalpasn azaltmakta da bir lde etki eder. Lama omurga deiik ekillerde olabilir. Bunlar tek lama omurga veya de iik elemanlardan kurulmu lama omurga eklindedir. Levha omurga ise sac levha omurga eklinde olur. Lama omurga bugn bile birer zel gemi tipi olan baz yelkenli gemilerde , baz rmarkrlerde, baz balk gemilerde kullanlr. Su basnc ile havuzlama srecinde doan, havuz basncn uzun bir boyda deklerle ve i omurgalara datarak deiik gerilmeleri datma grevini grr. Bu nedenle nemli bir mukavemet elemandr. Kaynak konstrksiyonun uygulamas ile lama omurgann ve burma kaplamasnn balantlarnda ve zelikle iilik ynnde byk kolaylk salamtr.

ekil 1.3: Deiik elemanlardan olumu lama omurga

Lama omurgalar tek dipli gemilerde kullanlan bir omurga eklidir. Gnmzde artk tek dipli gemi pek yaplmasa da Ancak byk gemilerin ba tarafnda dayanm artrmak iin ekildeki gibi demir ubuk diye tabir edilen d kaplamadan daha kaln malzeme kullanlmaktadr.

ekil 1.4: Ba bodoslama ubuk lamas

1.3. Lama Omurga Standartlar

Lama omurga boyutlar iki ampirik formlle saptanr. Gemi boyu L(m) olarak alnarak, Omurga ykseklii = 100 + 1,5 L (mm) Omurga kalnl = 10 + 0,6 L (mm) Bu deerler lama omurgann boyutlar iin minimum deerlerdir. Doal olarak boyutlar verilen deerlerde standart lama bulunmaz ise e deer kesit mukavemet deerinde olan ve bu boyutlardan aa dmeyen bir standart lama omurga olarak kullanlabilir. 5

Yeter kalnlkta lama bulunmad durumda levhlar birletirmekle lama omuga meydana getirilir.

ekil 1.5: Lama omurga

1.4. Kutu Omurga Tanm ve Amac

Kutu omurga, makine dairesi perdesinden ba atma perdesine kadar uzanr ve ift dip boru devrelerinin tanmas amal yaplrlar. Bu ekilde, boru devrelerinin et kalnlklar daha ince alnabilir. Boru ve valf kaaklarna daha kolay eriilebilir. K tarafta borular aft tnelinden getii iin kutu omurgaya gerek yoktur. Kutu omurgann genilii 1.83 mye kadar alnabilir. Kutu omurga gnmzde artk zel gemilerde kullanlmaktadr. Ama ise gemi ile hem kuru yk hem sv yk tamak iin yaplrlar.

Resim 1.1: Kutu omurga

1.5. Tek Dip Gemilerde Omurgalar

omurgalar tek dipli gemilerde grlen bir konstrksiyon eklidir. Grevi gemi dibine etki yapan kuvvetleri geni bir alana yaymak, dip dzleminin mukavemetini artrmak ve dekleri eilme veya katlanmaya kar korumaktr. Devaml i omurgalar bir boyuna mukavemet eleman olarak kabul edilirler. Enine mukavemette de i omurgalar bir ba eleman olarak bir lde etki yaparlar. omurgalarn boyutlar Trk Loydu kurallarna gre L boy nmeraline dayanr. Gemi orta gvdesi boyunca orta i omurgann kalnl L gemi boyu m olarak alndna gre Orta i omurga kalnl =6,5+0,05L (mm) zel forml ile bulunur. Ykseklik dek yksekliine baldr. Omurga sacnn flenci ise, Flen alan=0,6L (mm) formlnden kartlr. Flen genilii /flen kalnl oran 15 ten az olmaz. Gemi sonlarnda ise bu elemanlarn boyutlar %10 azaltlabilir.

1.6. Orta Omurgalar

Orta i omurga gemi boy ekseni zerinde olan yan i omurgalar da orta i omurgann her iki yannda bulunan elemanlardr. Bunlarn hepsi olanak saland kadar baa ve ka uzatlrlar. ok kk gemilerde yalnz orta i omurga bulunur. zelikli genilii fazla olan gemilerde yan i omurgalarda istenir. Genilii 5m<B<9mm arasnda olan gemilerde her iki tarafta da ikier yan i omurga gerekir. Makine dairesinde yan i tlaniler artrlabilir. Orta i omurga da mecbur kalnmadka hafifletme delikleri almamaldr. Mukavemet ynnden bir geminin omurgas ile orta i omurgasn tm olarak dnmek dorudur. Eski perinli konstrksiyonlar da orta i omurgann devaml veya kesikli yaplmas nemli bir konu idi, ancak bugnk kaynakl konstrksiyon da yeterli kaynak teknii ile gemi dibi bir btn olarak ortaya ktnda bunun nemi kalmamtr. Bununla beraber tek dipli byk gemilerde orta i omurgann devaml olmas ve deklerin bu i omurgada kesilerek i omurgaya kaynak edilmeleri daha yeteli bir konstriksiyondur. Kk gemiler iin bunun fazla nemi yoktur. Yan i omurgalar her zaman kesikli olur ve para saclardan yaplrlar. Bunlarn konstrksiyon ekilleri devaml orta i omurgannki ile ayndr. Yan i omurga boyutlar da Trk Loydu kurallarna gre verilir. Bunlarn mukavemet momentleri orta i omurga mukavemet momentinin % 80inden az olmaz. Sintine kaklm kk olan gemilerde gemi ba gvdesinde ba bodoslamadan balayarak 0,25L kadar bir uzunlukta ka doru 1m aralkl yan i omurgalar konur. Kesiksiz i omurgalar en perdelerini delip geirmesinde yeterli su geirmezlik iin baz 7

konstrksiyon ekillerinin uygulamas gerekir. omurga bir profil ise bunu perdeye btn kebent boyunca kaynak etmek en uygun bir ekildir. Ancak bu hlde de balblar kesmek gerekir.

1.7. Levha Omurga Tanm ve Amac

Levha omurga kalnlnn hibir zaman bitiik dip kaplamas kalnlndan az olmamas istenilen bir kuraldr. Levha omurga merkez tlani veya orta i omurga ile birlikte geminin boyuna mukavemetine katlan ok nemli bir elemandr. Ayrca iki yarm postann birlemesini ve posta hlkasnn meydana gelmesini salar. Levha omurga bamsz bir boyuna mukavemet eleman gibi dnmemek gerekir. Orta i tlani ve ift dip kaplamas orta sacnn omurga ile kurduu I kirii bir tek eleman gibi dnlmelidir. Boyuna eilme momentleri gemi sonlarna doru azalmas nedeniyle I kiriinin boyutlar gemi sonlarna doru azaltlabilir. Enine perdeler bu kirii ve gemi dibini zelikle su basncna kar korurlar ve I kiriini uzun ve esneyen bir kiri olmaktan kurtarp daha rijid ve ksa kirilerden kurulan bir seri kiri ekline sokarlar. Levha omurga bir d kaplama srasdr. Merkez tlani ile beraber bir boyuna mukavemet eleman gibi kalnln artrlmas ile karaya oturmada ve deniz darbelerinde gemi dibinin mukavemetini arttrr. Levha omurgal gemilerde bu omurgann yanndaki saca lama omurgal gemilerde olduu gibi burma kaplamas A sras ad verilir. Oturma olasl olan s sularda alan ve dibinin ok mukavemetli almas istenen baz gemilerde, levha omurga pratikte di levha adn alan ve ite kalan levha omurgadan daha salam olan, bir ikinci omurga sac sras ile mukavemetlendirilir. Bu ite kalan sraya kaynakla balanr. Gnmzde artk btn gemiler ift dipli yaplmakta olup, gemilerde omurga diye tabir edilen herhangi bir konstrksiyon bulunmamaktadr. Bunun yerine geminin merkezinde (CL) geen omurga levhas ve onun merkezinde boyuna geen bir veya iki merkez tlaniden oluan konstrksiyon mevcutur.

Resim 1.2: Levha omurga

Resim 1.3: Levha omurga

1.8. Levha Omurga Standartlar

Levha omurgann genilii aada verilen deerden az olmaz: b=800+5L(mm) L =Gemi boyu

Levha omurga kalnl ise aada verilen deerden az olmaz: Levha omurga kalnl =gemi dip kaplama kalnl +2 (mm) min. gemi dip kalnl= (1.5-0,01L).L.k (mm) gemi boyu 50 m kk ise min. Gemi dip kalnl =L.k (mm) gemi boyu 50 m eit veya byk ise

gemi dip kalnl genelde 16 mmden fazla olmaz. Genelde k deeri iin kullanlan deerler aadadr: eliin en st akma snr 315 355 390 k 0,78 0,72 0,66

Tablo 1.1: Gemi elii akma snr k sabiti

ekil 1.6: Levha omurga izimi

1.9. Omurga Malzemesi

1.9.1. elik Tanm
elik ierisinde % 1,7e kadar karbon (c) ,%1e kadar mangan (mn), %0.5e kadar silisyum bulunan demir karbon alamdr. elik ierisindeki karbon oran artka sertleir, ayn zamanda da krlganl artar. Demir iindeki karbon miktar % 1,7i geerse bu sefer dkme demir adn ve zeliklerini alr. elie, zellikleri bakmndan, karbonun yan sra dier elementlerinde olumlu ya da olumsuz etkiler vardr.

1.9.2. Katk Elemanlarnn elie Verdii zelikler

Karbon: Karbon elementi elik ierisinde artka eliin sertlii artar, scak ve souk ekil deitirmesi zorlar, kaynak edilmesi, tala kaldrma zorlar. Mangan: Yksek oranda oksit gidericidir, eliin sl ilemlere kar hasa olmasn salar, eliklerin ekirdee kadar sertlemesini salar, eliin kaynak yeteneini gelitirir. Silisyum: eliin oksidini alr, dayanmn artrr, elik retimi srasnda yabanc maddeleri curf eklinde yzeyde toplar. Fosfor: elik i yapsnda istenmeyen bir elementtir. nk fosfor eliin asitlere kar dayanm ve elektirik direncini drmek,elikteki krlganl artrmak ve eliin souk ekillenmesini zorlatrmak. gibi olumsuz etkileri vardr. Bu nedenle elik i yapsnda %0,05-0,005ten az olmas istenir. %0,050,005e kadar fosfor ise eliin dayanmn ve paslanmaya kar direncini artrr.

10

Kkrt: elii gevrek ve krlgan yapt iin, elik i yapsnda istenmeyen bir elementtir. Buna ramen elik i yapsnda bulunur. Kkrtn elikte meydana getirdii bu olumsuzluklar gidermek iin retim aamasnda iine mangan ilave edilir. Baz durumlarda ise kolay ilenme ve dzgn yzey verme gibi zeliklerinden dolay %0,3 orannda kkrtn elik ierisinde olmas da istenir. Bakr: zelikle paslanmaz eliklere %0,55 orannda ilave edildiinde elin dayanmn ve akma snrn ykseltir. Ayrca eliin asitlere ve korozyona kar dayanmn ykseltir. Bir de atmosferik etkilere kar dayanm ykseltir. Krom: eliin ekirdeine kadar sertlemesini salar. eliklerin ince dokulu olmasn salar. stn anma ve kesme zelii kazandrr ve manyetik zeliklerini ykseltir. Nikel: eliklerin ekirdee kadar sertleme sorunu genelde nikel ile zlr. Ayrca elie sneklik kazandrr. Bakr ile kullanldnda eliin korozyona kar direncini artrr. Volfram (tungsten): Volfram katkl eliklerin yksek sya kar dayanml ve sert olmas, onlarn endstride kesme takm olarak kullanlmasn salar. Yine ayn zeliklerinden dolay scak i kalplarnn yapmnda kullanlr. Oksijen: elik retimi srasnda fazla orandaki karbonun yok edilmesi iin kulanlan oksijen, eliin sert, dolaysyla da krlgan olmasna neden olur. Bu nedenle elik i yapsnda istenmez. Oksijenin olumsuz etkileri ou zaman hemen grlmez, yalanma olarak adlandrlan oksijen olumsuzluklar, ok zaman sonra elikte krlganlk olarak aa kabilir. Vanadyum: Vanadyum sertlik ve dayanm artrrken, eliin zl olmasn salar. Vanadyum katkl eliklerin vuruntulu ve darbeli yerlerde kullanlmasna neden olmaktadr. Vanadyum katk eleman olarak tek bana kullanlmaz, genellikle krom ile birlikte elie ilave edilir. Kobalt: Kobalt, eliin zelikle manyetik zeliklerini iyiletirir. Molibden: Volframn elik zerindeki etkilerinden daha fazlasn veren bir katk elemandr. eliin dayanmn ykseltir, akma snrn ykseltir, % uzamasn ve kesit daralmasn drr, esnekliini korur, tav dayanmn ykseltir, gevreklii ortadan kaldrr. Alminyum: eliin yksek scaklklarda korozyona uramasn engeller.

1.9.3. eliklerin Snflandrlmas

elikleri aadaki gibi snflandrabiliriz: retim metodlarna gre Kullanm alanlarna gre Kimyasal bileenlerine gre Kalitelerine gre Sertletirme ortamlarna gre

11

1.9.4. Uluslararas elik Standartlar

KISALTMA
ABS AFNOR AISI ANSI API ASME ASMI ASTM BS BSI CSA DIN DS ELOT EN EU FSA GOST IBN ISO JIS JSA LRS MIL NF NNI NSF ON SAE SNV TSE UNI

KURUM
American Bureau of Shipping Association Franaise de Normalisation American Iron and Steel Institute American National Standards Institute American Petroleum Institute American Society for Mechanical Engineers American Society for Materials International American Society for Testing and Materials British Standard British Standards Institution Canadian Standards Association Deutches Institut fr Normung Dansk Standart Hellenic Organization for Standardization European Standard EURONORM Finnish Standards Organization USSR State Standard Institut Belge de Normalisation International Organization for Standardization Japanese Industrial Standards Japanese Standarts Association Lloyd's Register of Shipping US Military Standards Norme Franaise Netherlands Normalisatie Instituut Norges Standardiseringsforbund Austrian Standards Institute Society of Automative Engineers Swiss Association for Standardization Trk Standartlar Enstits Ente Nazionale Italiano di Unificazione Tablo 1.2: Standart kurulular

LKE
ABD Fransa ABD ABD ABD ABD ABD ABD ngiltere ngiltere Kanada Almanya Danimarka Yunanistan Avrupa Avrupa Finlandiya Rusya Belika Uluslararas Japonya Japonya ngiltere ABD Fransa Hollanda Norve Avusturya ABD svire Trkiye talya

12

1.9.5. Trkiyede Kullanlan elik Standartlar

1.9.5.1. Trk Standartlar (TS) eliklerle ilgili Trk Standartlarnn hazrlanmasnda DIN-Alman Standartlar esas alnm olup, Alman Standartlar blmnde yer alan aklama ve rnekler Trk Standartlar iin de geerlidir. 1.9.5.2. Alman Standartlar (DIN) Alman Standartlarnda malzeme tanmlamas iin 3 deiik sistem kullanlmaktadr. Malzeme numaras eliin ekme dayanmna gre ksa iareti eliin kimyasal analizine gre ksa iareti Karbon elikleri Dk alaml elikler Yksek alaml elikler eliin ekme dayanmna gre ksa iareti

eliin minimum ekme dayanm (Kgf/mm2) esas alnarak gsterilir. rn : St 37 En az 37 Kgf/mm2 veya 370 N/mm2 ekme dayanmna sahip olan elii tanmlar. eliin kimyasal analizine gre ksa iareti Karbon elikleri: C n harfi ile tanmlanr ve C harfinden sonra gelen say yzde C miktarnn 100 katn gsterir. Ayrca dier zellikler C harfinden sonra k, m, q ve f harfleri konularak tanmlanmaktadr.

Ck Cm Cq Cf

Genel amal kaliteli karbon elikleri ( Dk P ve S) Kkrt miktar belli snrlar ierisinde olan slah edilebilir karbon elikleri Souk ekillendirilebilir karbon elikleri Alevle ve indksiyonla yzeyi sertleebilir karbon elikleri
Tablo 1.3: Harflerin aklamas

Dk alaml elikler: Alam elemanlarnn arlk olarak toplam miktar % 5 veya % 5 ten az eliklerdir. Bu eliklerin ksa iaretindeki ilk rakam Karbon miktarnn 100 kat olup, bu saydan sonra alam elementi veya elementlerinin sembolleri ile daha sonraki say ve saylarla da alam elementinin yzde olarak arlklar verilmektedir. Bu saylar aadaki alam elementi arpanna blnerek o elementin yzde arl bulunur. 13

Elementler Cr, Mn, Si, Ni, Co, W Al, Cu, Pb, Mo, V, Ti, Zr, Ti, T C, S, P, N B

Alam Elementi arpanlar 4 10 100 1000

Tablo 1.4: Alam elementleri arpanlar

rnek : 41Cr4 41 says; 41/100 = 0,41 ortalama % C miktarn, 4 says; 4/4 = 1 ortalama % Cr miktarn ifade eder. Yksek alaml elikler: Alam elementlerinin arlk olarak toplam miktar % 5ten fazla olan eliklerdir. Yksek alam belirlemek iin tm ifadenin bana bir X iareti konulmutur. X harfinden sonra gelen say ortalama C miktarnn 100 katdr. Bu saydan sonra alam elementlerinin sembolleri ile bunlarn yzde olarak arlklarnn miktarlar verilir. Tm alam elementlerinin arpanlar 1 olarak kabul edilir.

rnek: X20Cr13 20 says; 20/100 = 0,20 ortalama % C miktarn, 13 says; 13/1 = 13 ortalama % Cr miktarn ifade eder. 1.9.5.3. Amerikan Standartlar (SAE / AISI) SAE ve AISI sistemlerinde malzemenin ksa iareti 4 veya 5 haneli say sistemi kullanlarak yaplr. 5 haneli say sistemi % C miktar 1in zerinde olduu zaman yaplr. lk 2 rakam elik trn, dier 2 veya 3 rakam ise %C miktarnn 100 katdr. 1.9.5.4. Fransz Standartlar (AFNOR) eliin ekme Dayanmna gre ksa iareti (rn:A35) eliin kimyasal analizine gre ksa iareti Isl ilem uygulanabilen C elikleri (CC iareti ile ifade edilir). Isl ilem uygulanmas gereken C elikleri (XC iareti ile ifade edilir). Dk alaml eliklerin ifade ekli DIN normundaki gibidir. Alam elementlerini ifade eden harflerden bazlar deiir fakat alam elementi arpanlar DIN normundaki gibidir. Yksek alaml eliklerde DIN normundaki X ibaresinin yerini Z harfi alr. Alam elementleri arpanlar ise DIN normundaki gibi 1 dir.

1.9.5.5. ngiliz Standartlar (BS) BS standartlarnda eliklerin ksa iaretleri, kimyasal analizlerine gre alt (6) haneli say sembol sistemi kullanlarak verilir. lk hane elik tr ve ana grubunu, ortadaki hane eliin zelliini belirten harf ve son iki hane de % C miktarnn 100 katn ifade eder. 14

1.9.6. Gemi Yapm elikleri

Prensip olarak ticaret gemilerinin ana malzemesi eliktir (steel). Gemi inaatnda kullanlan malzemelerin teknik zelliklerinden bahsettiimizde gemi zerine gelecek ekme, basma ve kesme gerilmelerini karlayabilme zellii, sertlii (hardness), sneklii (ekil deitirme zellii malleability), krlganl (brittleness), yorulmaya dayanm (fatigue strength), younluu ile yanma mukavemeti gibi zellikler anlalmaldr. elik malzemenin teknik karakteristikleri kimyasal yap deiiklii ile salanr. rnein, ekme mukavemeti elikteki karbon miktarn deitirerek veya kimyasal yapya krom, nikel, manganez gibi alam maddeleri katlarak deitirilebilir. Genelde karbon miktarnn arttrlmas eliin sertliini arttrr. Gnmzde maksimum bu ihtiyalara cevap veren elikler gelitirilmitir. Gemi inada scak haddelenmi alamsz genel yap elikleri kullanlmaktadr. Klas kurumlar gemi inaatnda kullanlan elikleri belirli bir gruplandrmaya tabi tutmu ve bunlara Adan Eye semboller vermitir. Genelde A ve B yumuak elik trleridir. Kls kurallar hangi tip eliklerin hangi artlar altnda kullanlacan ve mekanik zelliklerinin ne olmas gerektiini net ve ak bir ekilde belirtir.

Tablo 1.5: Yksek mukavemetli eliklerin mekanik zellikleri

15

Genelde gerilmelerin yksek olduu byk tanker ve dkme yk gemileriyle arln nemli olduu sava gemileri, ro-ro feri ve yolcu gemileri gibi konstrksiyonlarda yksek gerilim elikleri kullanlr. Benzer ekilde soutularak svlatrlm LPG ve LNG tayan gemilerin tanklarnda, souk ortamda krlganlamayan ve tanklarnda korozif etkisi yksek maddeler tayan tankerlerde ise korozyona mukavemetli elik malzeme kullanlr. Perdelerde kullanlan malzeme yksek mukavemetli tekne yapm elii olmaldr. Akma ve ekme zellii normal tekne yapm eliinin zerinde olan eliktir. zellikle yksek mukavemetli tekne yapm elii kullanlmsa, burkulma ve yorulma mukavemeti lti nedeniyle, msaade edilebilen gerilme deerlerinin snrlanmas istenebilir. Tm malzemeler, gereken zelliklerin bulunmasn salayacak, yeterli derecede denenmi bilimsel yntemlerle retilmelidir. Yeni yntemler kullanldnda, bunlarn uygunluunu kantlayan belgeler TLna (Trk loydu) verilmelidir. TLnun kararna, retici testlerine ait dokmanlarn veya bamsz test kurulularnn uzmanlk incelemesinin sunulmasna gre bu, zel yntem test TLna verilmelidir. elik sz konusu olduunda, denenmi bilimsel yntemler, bazik oksijen, elektrik frn siemens-martin usul elik retimi ve kontin, ingot ve kalp dkmn kapsar. Gemi inaatnda kullanlan malzemelerin teknik zelliklerinden bahsettiimizde gemi zerine gelecek ekme, basma ve kesme gerilmelerini karlayabilme zellii, sertlii (hardness), sneklii (ekil deitirme zellii malleability), krlganl (brittleness), yorulmaya dayanm (fatigue strength), younluu ile yanma mukavemeti gibi zellikler anlalmaldr. Tm mamuller dzgn haddelenmi yzeye sahip olmal ve katmerleme, atlak, dkm boluu, kabuklama ve yaralanma gibi malzemenin ilenebilirlik ve kullanm amacna etki edebilecek hatalardan arnm olmaldr. Burada belirtilen kurallara uyan elikler, bilinen atlye yntemleri ile kaynak edilebilir olmaldr. elikler ayrca, gerektiinde n stma ve/veya kaynak sonras sl ilem gibi, kaynak kalitesini arttrc nlemlere de uygun olmaldr. Normal mukavemetli elikler, entik darbe test isteklerine gre drt kaliteye ayrlrlar. Yksek mukavemetli elikler ise, darbe test s caklna gre her biri kaliteden oluan akma snr ile belirlenen iki mukavemet grubuna ayrlrlar. Kimyasal bileimi, deoksidasyon yntemi, teslim artlar ve mekanik zellikleri farkllk gsteren elikler, TLnun zel onay ile kabul edilebilir. Bu tip eliklere zel bir iaret verilir. 1.9.6.1. Malzemenin Genel Karakteristii Tm malzemeler dzgn haddelenmi yzeye sahip olmal ve katmerleme, atlak, dkm boluu, kabuklama ve yaralanma gibi malzemelerin ilenebilirlik ve kullanm amacna etki edebilecek hatalardan arnm olan malzemeler kullanlmaldr. Perde malzemeler iin kristaller aras korozyon, gevreklik krlmasna kar diren salanmaldr. Malzemenin gemi n imalatnda kullanmadan nce aadaki bilgiler belge hlinde dzenlenmelidir. Mteri sipari nu Gemi ina proje nu Malzemenin adedi, boyutlar ve ekli elik kalitesi, cinsi 16

Eriyik nu Kimyasal bileimi Malzeme tantm markas Test paras nu

Malzeme gemi imalatnda kullanlmadan nce testlerden gemelidir. Bu testler: kimyasal bileim testi, ekme testi, entik darbe testi yzey dzgnl, tahribatsz muayenedir. 1.9.6.2. ABS (American Bureau Of Shipping) Amerikan Loydu Gnmzde Amerikan Loyduna gre gemi inada kullanlan eliklerin standartlar , kimyasal ve mekanik zelikleri (Tablo 1.6-1.7).
Akma dayanm Uluslararas Std. Std.Kar.Kalite (Re) rn Grubu SICAK HADDELENM SICAK HADDELENM SICAK HADDELENM Kullanm Alan GEM YAPIM ELKLER GEM YAPIM ELKLER GEM YAPIM ELKLER

215 215 215

ABS - P2 - 00 ABS - P2 - 00 ABS - P2 - 00

A B D Tablo 1.6

A kalite- elik: C= % 0,21 max mn=% 0,5 min p= % 0,035 max B kalite- elik: C= % 0,21 max mn=% 0,6 min

s= % 0,035 max si= % 0,5 max

p= % 0,035 max s= % 0,035 max si= % 0,35max

C kalite- elik: C= % 0,21 max mn=% 0,6 min p= % 0,035 max s= % 0,035 max si= % 03,5 max
Akma dayanm Uluslararas Std. Std.Kar.Kalite (Re) rn Grubu SICAK HADDELENM SICAK HADDELENM SICAK HADDELENM SICAK HADDELENM Kullanm Alan GEM YAPIM ELKLER GEM YAPIM ELKLER GEM YAPIM ELKLER GEM YAPIM ELKLER

315 min. 355 min. 315 min. 355 min.

ABS - P2 - 2004 ABS - P2 - 2004 ABS - P2 - 2004 ABS - P2 - 2004

AH 32 AH 36 DH 32 DH 36
Tablo 1.7

ABS-P22004 iindeki kimyasal element oranlar : C= % 0,18 max mn = % 1.6 max p= % 0,035max s= % 0,035max si= % 0,5 max 17

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak kutu omurga uygulama faaliyetini yapnz. rnek uygulama Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak ekildeki levha omurga uygulama faaliyetini yapnz.

lem Basamaklar
Verilen markalaynz. Markalanan kesiniz. llerde malzemeyi

neriler
malzemeyi retmeninizden gerekli A, B ve Z llerini alnz. lsnde Kesme modln inceleyiz. Sipral ta motoru kullannz.

apaklarn talayarak alnz.

Kaynak az anz. (sacn kalnl 5 retmeninizin nerecei aralarla mmden fazla ise) kaynak azn anz. Yaplan ii kontrol ediniz.

18

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

Aadaki sorularn karsndaki kutular ierisine doru cevab (X) notasyonunu kullanarak belirtiniz. SORULAR 1. Levha omurga kalnlnn hibir zaman bitiik dip kaplamas kalnlndan az olmamas da istenilen dier bir kuraldr. 2. Levha omurga orta i tlani veya orta i omurga ile birlikte geminin boyuna mukavemetine katlan ok nemli bir elemandr. 3. Levha omurga bamsz bir boyuna mukavemet eleman gibi dnmemek gerekir. 4. 5. Boyuna eilme momentleri gemi sonlarna doru azalr. Levha omurga bir d kaplama srasdr. Doru Yanl

6. Karbon elementi elik ierisinde arttka eliin sertlii artar, scak ve souk ekil deitirmesi zorlar, kaynak edilmesi, tala kaldrma zorlar. 7. Levha omurga kalnlnn hibir zaman bitiik dip kaplamas kalnlndan az olmamas istenilen bir kuraldr. 8. Kutu omurga, makine dairesi perdesinden ba atma

perdesine kadar uzanr ve ift dip boru devrelerinin tanmas amal yaplrlar.
9. Boyuna eilme momentleri gemi sonlarna doru azalr.

10. eliklerle ilgili Trk Standartlarnn hazrlanmasnda DIN-Alman Standartlar esas alnm.

DEERLENDRME
Yukardaki teste verdiiniz cevaplar, modln sonundaki cevap anahtar ile karlatrnz. Eksik konularnz varsa, bu eksikliin neden kaynaklandn dnerek arkadalarnzla tartnz. retmeninize danarak, tekrar bilgi konularna dnp eksiklerinizi gideriniz. Eksikliklerinizi tamamladktan sonra uygulamal teste geiniz.

19

DE ERLEND RME LE DE ERLEND RME LE

Aada levha omurga yapma ile ilgili hazrlanan deerlendirme ltlerine gre yaptnz almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre evet hayr seeneklerinden uygun olan kutucua iaretleyiniz.

Deerlendirme ltleri
1. 2. 3. 4. 5. Verilen lde malzemeyi markaladnz m? Markalanan malzemeyi lsnde kestiniz mi? apaklarn talayarak aldnz m? Kaynak az atnz m? Yaplan ii kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme ltlerine gre, hayr cevabnz var ise retmeninize danp modln ilgili konularn tekrar ederek eksikliklerinizi gideriniz. Tm cevaplarnz Evet ise dier renme faaliyetine geiniz.

20

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyet sonunda uygun ortam salandnda yalpa omurga yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Gemilerin omurgalarn inceleyiniz (tershaneler, internet, ktphaneler).

2. YALPA OMURGA
2.1. Yalpa Omurga Tanm ve Amac
Denizli havalarda gemi yalpasn azaltmak ynnden bugn yalpay azaltc baz deiik elemanlar kullanlmakla beraber, eski zamanlardan beri kullanlmakta olan yalpa omurgalar gemilerin ounda grlmektedir. Bu omurgalar sintine dnm zerinde gemi kaplamasna aa yukar dik dorultuda balanan saclardan yaplmakta olup, geminin orta blmnde ve belirli bir boyda olur. nk yalpa sresinde gemi karinas zerindeki suyun en fazla hareket ettii blm geminin orta gvdesidir. Bu omurgalar yalpay azaltrsa da gemi boy mukavemeti ynnde bir etkileri yoktur. En basit yalpa omurgas ekli bir levhann sintine dnmne kaynak edilmesidir. Ancak kaynak devaml yaplmayp kesikli yaplmaktadr. zelikle bu kesiklik kaplama sokralarnn bulunduu yerlerde gerilme sklamasn nlemek iin yaplmaktadr. Levha u kenarna bir yuvarlak veya yarm yuvarlak lama kaynak edilebildii gibi dz levha yerine bir balbl lama veya Hollanda porofili kullanlabilir. Aras doldurulmu ift levha tipi ise daha byk gemilerde kullanlmaktadr. Bu tip tekneye ba lamalar ile balanm veya dorudan doruya kaynak edilmi iki sacdan yaplr. Levhlara salamlk vermesi iin bu iki sacn aras kolay ilenir bir aa ile doldurulur. Suyun yalpa omurgas ierisinde korozyon yapmamas iin aacn doldurulmad bo ksmlarda macunla doldurulur. Byk gemilerde yalpa omurgas omurga levhasnn gemiye kaynak edilmi bir lamaya kaynak edilmesi ile de yaplabilir. Trk loydunun yalpa omurgas konstrksyonu ile ilgili baz kurallar vardr. Yalpa omurgas ve bu omurgann baland lama ani ve keskin olarak son bulmaz. Yalpa omurgas sonlarda gittike klmeli ve iten takviyeli olmaldr. Yalpa omurgas ile kaynak armuzlar birbirinden uzak olmamaldr. Yalpa omurgasnn lamaya balants bir lde zayf olacak, buna kar lama d kaplama sacna devaml kaynatlacaktr. 21

ekil 2.1: Yalpa omurga

Resim 2.1: Yalpa omurga

22

2.2. Yalpa Omurga Malzemesi

Hollanda profili (Balbl lama)

lk olarak Hollandada retilmi olduundan, Trkiye gemi ina endstrisinde Hollanda Profili olarak isimlendirlmektedir. zel yaps (balbl olmas) nedeniyle dier profil ekillerine oranla yksek mukavemet salayan bu profiller gemi inann vazgeilmez malzemesidir. lkemizde gemi ina sektrnde en ok kullanlan profil ekli Hollanda profilidir. Bunun sebebi ise Hollanda profilinin dier profil ekillerine gre avantajlar oktur. Hollanda profili yerine eer dier ekillerdeki profiller kullanlrsa geminin inasnda daha fazla malzeme gider. Bu da maliyeti ve geminin arln artrr. Hollanda Profilleri boy ve et kalnlna gre snflandrlrlar. Aada standart Hollanda profillerinin ebad deerleri verilmektedir

Tablo 2.1: Hollanda profili l standartlar

23

2.3. Yalpa Omurga Standartlar

Gemide yalpa omurgas bulunacaktr. Bunlar tm boylarnca devaml olacaktr. Yalpa omurgalar, epeevre su geirmez devaml kaynakla tekneye bal srekli lama zerine kaynatlacaktr. Yalpa omurgalarn nihayetleri yumuak biimde sona erecektir. Yalpa omurgasnn nihayetleri, bir i takviye eleman zerinde sona erecektir. Yalpa omurgalarnda kaynak cugullarndan veya aklklardan kanlmaldr.

24

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak yalpa omurga uygulama faaliyetini yapnz.

lem Basamaklar neriler ekilde verilen llerde (1) nulu paray, retmeninizden gerekli L ve E malzemeye markalaynz. llerini alnz. Markalanan malzemeyi lsnde kesiniz. apaklarn talayarak alnz. Yaplan ii kontrol ediniz. ekilde verilen llerde (2) nulu paray, retmeninizden gerekli A ,C ve D malzemeye markalaynz llerini alnz. Markalanan malzemeyi lsnde kesiniz. apaklarn talayarak alnz. Kesme modln inceleyiniz. Spiral ta motoru kullannz. Kesme modln inceleyiz. Sipral ta motoru kullannz.

Kaynak az anz. (sacn kalnl 5 retmeninizin nerecei aralarla mmden fazla ise) kaynak azn anz. Yaplan ii kontrol ediniz. (1) ve (2) nulu paralar ekildeki gibi birletiriniz. lleri tekrar kontrol ediniz.

25

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorularn karsndaki kutular ierisine doru cevab (X) notasyonunu kullanarak belirtiniz.

SORULAR 1. Denizli havalarda gemi yalpasn azaltmak iin yalpa omurga kullanlr. 2. Bu omurgalar sintine dnm zerinde gemi kaplamasna aa yukar dik dorultuda balanan saclardan yaplmakta olup, geminin orta blmnde ve belirli bir boyda olur. 3. Gemi boy mukavemeti ynnde bir etkileri yoktur.

Doru

Yanl

4. Yalpa omurgas ve bu omurgann baland lama ani ve keskin olarak son bulmaz. 5. omurgalar tek dipli gemilerde grlen bir konstrksiyon eklidir. 6. Hollanda Profilleri boy ve et kalnlna gre snflandrlr.

DEERLENDRME
Yukardaki teste verdiiniz cevaplar, modln sonundaki cevap anahtar ile karlatrnz. Eksik konularnz varsa, bu eksikliin neden kaynaklandn dnerek arkadalarnzla tartnz. retmeninize danarak, tekrar bilgi konularna dnp eksiklerinizi gideriniz. Eksikliklerinizi tamamladktan sonra uygulamal teste geiniz.

26

DE ERLEND RME LE DE ERLEND RME LE

Aada yalpa omurga yapma ile ilgili hazrlanan deerlendirme ltlerine gre yaptnz almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre evet hayr seeneklerinden uygun olan kutucua iaretleyiniz.

Deerlendirme ltleri
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Verilen lde 1 nulu paray markaladnz m? Markalanan 1 nulu paray lsnde kestiniz mi? 1 nulu parann apaklarn talayarak aldnz m? 1 nulu paraya kaynak az atnz m? Verilen lde 2 nulu paray markaladnz m? Markalanan 2 nulu paray lsnde kestiniz mi? 2 nulu parann apaklarn talayarak aldnz m? 2 nulu paraya kaynak az atnz m? 1 ve 2 nulu paralar birletirdiniz mi? Yaplan ii kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme ltlerine gre, hayr cevabnz var ise retmeninize danp modln ilgili konularn tekrar ederek eksikliklerinizi gideriniz. Tm cevaplarnz evet ise dier renme faaliyetine geiniz.

27

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre lnz.

Deerlendirme ltleri
Verilen lde omurgalarn malzemelerini markaladnz m? Markalanan omurgalarn malzemelerini lsnde kestiniz mi? Omurgalarn malzemelerinin apaklarn talayarak aldnz m? Omurgalarn malzemelerine kaynak az atnz m? Yalpa omurga malzemelerini i resmine gre birletirdiniz mi? Yaplan ii kontrol etiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Btn cevaplarnz evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

28

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D D D D D D D D D D

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 D D D D D D

29

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Gemi na Internet Siteleri eksan Gemi na Sanayi Trk Loydu

30

KAYNAKA KAYNAKA
BOZDEMR Burhan, Gemi naa Mhendisi BODUR Eref, Yaynlanmam Gemi Geometrisi Ders Notlar, 1997. TAYLAN Metin, Yaynlanmam Gemi Geometrisi Ders Notlar, 2003. LGEN mit, SEVLAY Can, Gemi naat1, 2003. ERDEM Ahmet, Gemi Teorisi, Mill Eitim Basmevi, STANBUL, 2003. ZRN Rafet, Yaynlanmam Pratik elik Tekne Yapm Ders Notlar, 1998. ERFEL Y.Saip, Malzeme Bilgisi, Milli Eitim Basmevi, STANBUL, 2000. YURDAGL Atilla, Yaynlanmam Gemi naa Ders Notlar, STANBUL, 1999. Trk Loydu elik Gemi Standartlar T Adem, Yaynlanmam Gemi Aratrma Ders Notlar, STANBUL, 2006.

31