You are on page 1of 120

CHNG XII:

S IU HOA BIU HIN GEN

NI DUNG CHNH
1

C ch phin ma C ch giai ma Cac nguyn ly iu hoa va mc kim soat phin ma

2
3

iu hoa hoat ng gen Prokaryote


iu hoa biu hin gen Eukaryote

CU TRUC PROTEIN
* Cu truc: Amino acid la n vi c s (monomer) cu thanh protein. Co 20 amino acid u co cu truc 3 phn: + Gc NH2 + Gc COOH + Gc - R mach bn - Gc R (mach bn) cung la phn khac duy nht gia 20 loai amino acid, quy inh tinh cht cua tng loai. - Nhom amine (NH2) inh nguyn t C2. - Cac amino acid tn tai chu yu trong t nhin co nhom amine ng bn trai truc, c goi la amino acid dang L. Dang Damino acid chi tn tai ring bit, vi du trong thanh t bao vi khun.

CU TRUC PROTEIN
- Cu truc protein gm 4 bc: + Cu truc bc 1: La trinh t sp xp cac gc amino acid trong chui polypeptide. Cu truc nay c gi vng nh lin kt peptide (lin kt cng ha tri). + Cu truc bc 2: La tng tac khng gian gia cac gc amino acid gn nhau trong chui polypeptide. Cu truc c bn vng chu yu nh lin kt hydrogen hnh thanh gia cac lin kt peptide k gn nhau, cach nhau nhng khoang xac inh

CU TRUC PROTEIN
- Cu truc bc 3. La tng tac khng gian gia cac gc amino acid xa nhau trong chui polypeptide, la dang cun lai trong khng gian cua toan chui polypeptide. - Cu truc bc 4. L tng tac khng gian gia cac chui cua cc phn t protein gm hai hay nhiu chui polypeptide hnh cu. Mi chui polypeptide nay c goi la mt tiu n vi (subunit). S kt hp gia cac phn t nay long lo va chu yu la do lin kt hydrogen va ky nc. Bng cach nay hai phn t xac inh co th kt hp vi nhau tao thanh mt dimer

Nhng nguyn ly c ban cua phin ma, giai ma


- Phin ma: Qua trinh tng RNA t khun mu DNA, tng hp mRNA - Giai ma: tng hp chui polypeptide t mRNA - T bao s hach: S giai ma din ra tai ribosome - T bao chn hach: s phin ma din ra trong nhn, giai ma din ra trong t bao cht DNA RNA Protein

S PHIN MA
- Bc u trong s biu hin gen - Enzyme: ARN polymerase xc tc s tho xon, tch hai mach n cua ADN v b sung cc ARN nucleotides - Nguyn liu: NTP ATP, GTP, CTP, UTP trn DNA cua vi khun, vng trnh t m RNA polymerase c th gn vo c goi l vng khi ng (promoter); vng c cha tn hiu kt thc phin m c goi l vng kt thc (terminator) - oan ADN c phin m thnh mARN c goi l n vi phin m (transcription unit)

S PHIN MA NHOM S HACH


ARN polymerase gn vo trnh t cc base cua vng khi ng. Vung khi ng cua E.coli: 3, AACTGT 5, hoc mt trnh t tng t, 17 base vi chc nng khc, ri n ATATAA hoc mt trnh t tng t. Enzyme polymerase nhn ra hai trnh t ny trn AND v lin kt vi ca hai cng mt lc. Cc trnh t base ny c goi l trnh t ph bin nhm s hach. Tin hiu m u phin ma: GTA, cach im lin kt 7 base.

S PHIN MA NHOM S HACH


- Tin hiu kt thuc phin ma: 2 thanh phn (vung co trinh t b sung, vung t 4-8 Adenine trn mach khun) - Hai s vic xay ra: + Trinh t vung kep toc (cac base tng ng ui mARN bt cp va lin kt vi nhau) keo si RNA ra khoi DNA + S lin kt yu gia A cua DNA va U cua RNA khng u sc gi mRNA trn DNA khun. - S dng va keo lam cho mRNA tach khoi DNA

S PHIN MA NHOM CHN HACH


* Phin m gm 3 giai on: M u (Initiation) Ko di (Elongation) Kt thc (Termination)

S PHIN MA NHOM CHN HACH


Giai oan m u: - Cc yu t phin m (transcription factor) iu ha s gn ARN polymerase vo vng khi ng, khi u cho s phin m. - Sau khi yu t phin m v ARN polymerase gn vo vng khi ng s hp nht lai thnh phc h khi u phin m (transcription initiation complex) - t bo chn hach, mt trnh t goi l hp TATA cua vng khi ng c vai tr chu yu trong vic thnh lp phc h nay

S PHIN MA NHOM CHN HACH


Giai oan keo dai: - Khi ARN polymerase di chuyn doc theo ADN, n s tho xon hai mach mt oan t 10 n 20 bases cng lc - t bo chn hach, phin m c tin hnh vi tc khoang 40 nucleotides / giy - Mt gen c th c phin m ng thi bi nhiu ARN polymerases

S PHIN MA NHOM CHN HACH


* Giai oan kt thc: - t bo s hach v t bo chn hach, c ch kt thc khng ging nhau + vi khun, ARN polymerase ngng phin m khi dich chuyn n cui trnh t cua vng kt thc + t bo chn hach, ARN polymerase tip tuc phin m sau khi mARN s cp tch ra t chui ARN ang c pht trin

BIN I RNA SAU PHIN MA TBCH


- Cc enzymes trong nhn cua t bo chn hach s bin i tin mARN trc khi chng c a vo t bo cht - Ca hai u cua ban phin m s cp u c bin i. Sau o mt s phn bn trong cua phn t ny bi ct bo, cc phn cn lai c ni vi nhau tao thnh phn t ARN chc nng - S bin i hai u tn cng cua ARN. Mi u tn cng cua tin mARN c bin i theo mt cch ring: u 5 c gn thm mt mu methyl guanosine u 3 gn thm 100 200 Adenine goi l ui poly A

* S bin i hai u tn cng cua ARN H tr s chuyn mARN t trong nhn ra TBC Bao v mARN khoi tc dung cua cc enzyme thuy phn Gip ribosome gn c vo u 5 cua mARN khi giai m

S CT NI RNA
- Ban RNA mi tao ra co vung khng ma hoa (introns) va nhng vung ma hoa (exon) - Vung ma hoa exon giai ma thanh trinh t aa - Cac intron: bi ct va di i - Cac exon ni lai thanh mRNA co trinh t ma hoa lin tuc - S ct i c tin hanh bi: spliceosome (mt s loai protein va cac small nuclear ribonucleoproteinssnRNPs 4 loai)

Phin m
Qu trnh phin m sinh vt nhn thc khc g so vi nhn s?

5/31/2013

22

S GIAI MA
- Thng tin di truyn nm trong gen di dang m b ba: 3 nucleotide k tip nhau trn mach khun cua gen m ha cho mt acid amin trong phn t protein. - Cc b ba trong mARN c goi l cc codon, s c oc theo chiu 5 3

C IM MA DI TRUYN
- La ma b ba, khng phu ln nhau - La ma suy thoai: trong 64 b ba, c 61 b ba m ha cho 20 acid amin; 3 b ba kt thc khng m ha cho acid amin - Cc b ba khc nhau c th m ha cho cng mt acid amin. - M di truyn c tnh c hiu: mi b ba chi m ha cho mt acid amin. - M di truyn c tnh ph bin: cc loi khc nhau u c chung m di truyn

CAC THANH PHN THAM GIA GIAI MA


- ARN cu trc (mARN).

- Ribosomes.
- ARN vn chuyn (tARN).

CU TRUC VA CHC NNG tRNA


Cu truc: + u tn cung la vi tri gn aa tng ng + Mt u mang b ba i ma (anticodon): bt cp b sung vi codon trn mRNA - Mach n: 80 nucleotides - Mach n co th xon lai, tao thanh cu truc bc 2 hinh la che ba (clover leaf)

CU TRUC VA CHC NNG tRNA


*S giai m chnh xc cn hai bc: (1) s gn chnh xc mt acid amin vo tARN tng ng, c tin hnh nh enzyme aminoacyl-tRNA synthetase- hoat hoa aa (2) s bt cp chnh xc gia anticodon cua tARN v codon cua mARN - Tnh khng c hiu base th ba cua codon c goi l tnh linh ng (wobble) cho php mt s tARN gn vo nhiu hn 1 codon.

Cc loai ARN

Cu trc
- Gm 1 mach polynucltit, mach thng. - u 5 c trnh t nuclit c hiu (khng uc dch m) gn codon m u ribxm nhn bit v gn vo.

Chc nng

mARN

Mang thng tin di truyn cu trc chui plypeptit.

tARN

3 thu, thu gia mang anticon. u 3 mang a.a .

Mang axit amin n ribxm tham gia dch m.

rARN

1 mach plynucltit dang mach n hoc qun lai nh tARN.

L thnh phn cu tao ribxm.


30

RIBOSOME
Ribosomes h tr s bt cp c hiu gia anticodon cua tARN vi codon cua mARN trong s tng hp protein Hai bn n vi (ln v nho) cua ribosome u c cu thnh t cc protein v rRNA

Giai m
* C ch:

Giai oan m u Giai oan ko di chui plipeptit Giai oan kt thc


5/31/2013 32

C CH GIAI MA
* Giai oan m u - S kt hp cua mARN, mt tARN c gn acid amin m u (Met) v hai bn n vi cua ribosome tao thnh phc h m u + Bn n vi nho cua ribosome gn vi mARN v Met tARN + Bn n vi nho di chuyn doc theo mARN n khi gp m m u (AUG) + Mt proteins goi l yu t m u (IF = initiation factor) mang bn n vi ln n gn vo phc h m u

C CH GIAI MA
Giai oan ko di - Cc acid amin gn vo acid amin trc o - Mi acid amin c gn thm vo nh c s h tr cua cc protein goi l yu t ko di (EF = elongation factor) - Giai oan ny gm 3 bc lp i lp lai: S nhn dang codon S thnh lp lin kt peptide S chuyn vi (translocation) nn c goi l chu k giai m

C CH GIAI MA
* Giai oan kt thc - Phin m s kt thc khi mt stop codon trong mARN i vo vi tr A cua ban n vi ln cua ribosome - Mt protein goi l yu t phng thch (RF = release factor) i vo vi tr A lm gn thm mt phn t nc thay v mt acid amin - Phan ng ny lm phng thch chui polypeptide v hai bn n vi cua ribosome tch nhau ra

POLYRIBOSOMES
- Mt mARN c gn cng mt lc vi nhiu ribosomes, tao thnh mt polyribosome (cn goi l polysome) - Polyribosome cho php mt t bo nhanh chng tao ra nhiu chui polypeptide ging nhau. - Chui polypeptid va c giai m cha th thc hin chc nng - Chui polypeptide cn phai c bin i: acid amin m u, mt s oan cua chui polypeptid bi ct bo, protein bin i cu hnh... - Protein hon chinh c chuyn n nhng vi tr cn thit thc hin chc nng.

5/31/2013

37

Mi lin h gia ADN mARN prtin - tnh trng

Quan st hnh, trnh by mi quan h gia ADN- mARNprtin- tnh trang.

5/31/2013

38

Mi lin h gia ADN mARN -prtin tnh trng


Nhn i
Phin m

Dch m

Tnh trang
5/31/2013 39

Mi lin h gia ADN mARN prtin - tnh trng


Thng tin di truyn trong ADN cua mi t bo c truyn at cho th h t bo con thng qua c ch nhn i. Thng tin di truyn trong ADN c biu hin thnh c im bn ngoi cua c th ( tnh trang) thng qua cc c ch phin m v dich m.
40

CC HIN TNG IU HA 1. iu ha thch nghi

Mt s amip biu hin s thay i hnh thi v sinh l c bit ap lai cc iu kin mi trng khc nhau. Khi cc amip c cho vo nc, chng chuyn t dang amip sang dang c lng bi. Khi mi trng thiu dinh dng, chng c th bin i thnh dang m biu b.

- Vi khun trong mi trng dinh dng ti thiu c kha nng tng hp amino acid. Nhng nu cho amino acid vo thng mi trng nui, vi khun ngng tng hp amino acid. n khi ngun amino acid ht, n mi t tng hp amino acid cho ban thn. - Cc bin i trn u thun nghich chng to s thay i chc nng y khng do bin di di truyn v s xut hin hay bin mt cc cu trc mi khng lm anh hung tim nng di truyn sn c. Cc hin tng trn do hin tng iu ha goi l iu ha thch nghi

Hot ng ni tip ca cc gen


- Khi phage xm nhp vi khun, DNA cua phage lc u sao chp, sau o cc protein khc nhau mi c tng hp nn. - Nh vy c cc gen sm tao enzyme sao chp DNA v cc gen mun xc inh cc thnh phn cua vo. Trong qu trnh nhim khun, nhm gen u hoat ng, nhm th hai hoat ng tip theo. - Nh vy c ch iu ho chc nng cua gen din ra theo trnh t nghim ngt. y l kiu iu ha ni tip.

Bit ha t bo
- Nhiu sinh vt bc cao nh con ngi cha nhiu ti t bo bt ngun t mt hp t do phn chia nguyn nhim. - T mt hp t khi trung thnh, c th ngi c khoang 200 loai t bo khc nhau (t bo gan, tim, thn, da, ). - Mi loai t bo chi biu hin mt phn thng tin. - Qu trnh chuyn mn ha chc nng cua t bo c goi l s bit ha t bo. - Tuy c s bit ha nhng t bo vn gi nguyn ven kha nng di truyn cua mnh.

C IM IU HA BIU HIN GEN S biu hin cua gen chiu s kim sot cua c ch iu ha. ap lai cc bin i cua mi trng bn trong v ngoi c th. Thc hin nhiu mc khc nhau v lin quan n tng giai oan pht trin. Gen iu ha gi vai tr quan trong trong vic ong m cc gen cu trc c biu hin tng hp protein ung lc, ung ni theo nhu cu cu th cua t bo
45

KHI QUT V IU HA HOT NG GEN

ng vt c v cc gen tng hp cc prtin c trong


sa ch hot ng c th ci v vo thi im con m sp sinh v nui con bng sa.
46

KHI QUT V IU HA HOT NG GEN


* Khi nim iu ha hot ng gen: iu ha hot ng ca gen l iu ha lng sn phm ca gen c to ra. V d: vi khun E.coli cc gen tng hp nhng enzyme chuyn ha ng lactz ch hot ng khi mi trng c lactz.
47

KHI QUT V IU HA HOT NG GEN


* Cc mc iu ha hot ng gen: i vi sinh vt nhn s: ch yu mc phin m. i vi sinh vt nhn thc: Phin m, dch

m, sau dch m.

48

CAC NGUYN LY IU HA

- Mc biu hin cua gene khc nhau gia cc t bo hoc khc nhau theo giai oan trong chu trnh t bo - Hoat tnh cua gene khc nhau theo chc nng t bo - Tt ca cc t bo u cha cng thng tin di truyn, nhng t bo khc nhau chi nhng gene hoat ng - Hoat tnh cua gene c iu ha mc phin m, ca qua nhng tn hiu bt u bn trong t bo v ca phan ng vi nhng iu kin bn ngoi. Tuy nhin thng tin di truyn c iu ha theo nhng cch khc nhau.

CAC NGUYN LY IU HA

* Cc bc iu khin hoat ng gene bao gm: - Cu trc lai DNA, trong o nhng thay i biu hin gene phu thuc vo vi tr trnh t DNA trong genome. - iu ha phin m trong tng hp ban phin m RNA bng s iu khin s m u v s kt thc - Qu trnh ch bin RNA hoc iu ha qua qu trnh ct ni trn RNA (RNA splicing) - iu ha dich m qu trnh tng hp chui polypeptid

MC PHIN MA

- Prokaryote l nhng c th n bo sng t do, sinh trng v phn chia trong iu kin thch hp v c cung cp y u cht dinh dng. Do o hoat ng cua cc gene c iu ha do nhu cu cua t bo khi cn thit.

MC PHIN MA

- Eukaryote l nhng c th a bo. - Trong c th ang pht trin, mt t bo khng chi sinh trng v phn chia m t bo th h sau trai qua nhng thay i quan trong v hnh thi v ha sinh v duy tr trang thi bin i cua n. - Trong qu trnh pht trin phi, t bo eukaryote t chiu anh hng cua mi trng hn so vi vi khun. - C th trng thnh, s sinh trng v phn chia t bo cua hu ht cc loai t bo bi ngng, mi t bo chi phai duy tr cc tnh cht ring bit cua n

IU HA BIU HIN GEN PROKARYOTE


iu chinh h enzyme cho phu hp vi cc bin i ca mi trng tng trng, sinh san.

Chi nhng gen m san phm ca chng cn thit tai thi


im no o mi c biu hin.

T bo c th kim sot s tng hp enzyme bng mi lin h ngc m tnh hoc bng s iu ha hoat ng gen.

S biu hin gen vi khun c kim sot bi m hnh


operon.
53

IV. IU HA HOAT NG GEN PROKARYOTE

- Co 2 kiu iu hoa chinh: + iu hoa m tinh: + iu hoa dng tinh:

IU HA M TINH

- Mt protein c ch c mt trong t bo, ngn can s phin m. - Trong h thng cam ng c iu ha m tnh, protein c ch hoat ng lm ngn can phin m. - Nhn t cam ng km hm cht c ch, cho php bt u phin m. - Trong h thng c ch, protein aporepressor gn vi co-repressor tao ra cht c ch c hoat tnh, lm ngn can phin m

IU HA DNG TINH
- S tng hp mRNA xay ra nu protein iu ha gn vo mt vng cua gene lm hoat ha phin m. - Nhng protein ny c xem l nhng nhn t hoat ha phin m. - iu ha m tnh v dng tnh khng loai tr ln nhau. - Mt vi h thng l ca iu ha m tnh v dng tnh, s dung ca 2 h thng iu ha phan ng vi cc iu kin khc nhau trong t bo. - iu ha m tnh l ph bin cho prokaryote, trong khi iu ha dng tnh lai ph bin cho eukaryote.

IU HA HOT NG CA GEN PROKARYOTE


* Khi nim opron: Opron l cc gen cu trc c lin quan v chc nng thng c phn b lin nhau thnh tng cm v c chung mt c ch iu ha.

60

IU HA HOT NG CA GEN SINH VT NHN S


opron A B C

S m hnh cu trc ca opron

Quan st hnh, cho bit cu trc chung ca mt opron?

Vai tr ca tng thnh thnh phn trong cu


trc ca opron?
61

CU TRUC OPERON
H thng s dung lactose gm 2 loai thnh phn: + Gene cu trc m ha protein cn thit cho s vn chuyn v chuyn ha lactose + Cc yu t iu ha: gene c ch lacI, promotor lac P v operator lacO.

62

CU TRUC OPERON
- Gene cu trc c m ha bi mt phn t mRNA a gene (polycistronic). + Gene Z m ha cho enzyme - galactosidase (thuy phn ng lactose thnh galactose v glucose) + Gene Y m ha cho enzyme permease (cn cho vn chuyn lactose qua mng) + Gene A m ha cho enzyme transacetylase (vai tr chuyn ha lactose cha r).
63

CU TRUC OPERON *Mi gen co vng m hoa v cc vng iu ha


ARN polimeraza

Nhn bit Pr mach gc U C

ngn phin m

Vng m ha
Vng iu ha

IU HA HOAT NG CA GEN PROKARYOTE *Mi gen co vng m hoa v cc vng iu ha

-Vng iu ha: +Vng khi ng (promoter): c trnh t nu c th gip enzim ARN polimeraza nhn bit mach m gc mARN v ni bt u phin m. +Vng vn hnh (operator): trnh t nu c bit protein iu ha bm vo ngn phin m.

M hnh cu trc ca opron Lac Opron


Gen iu ho
Vng vn hnh Cc gen cu trc (Z, Y, A) c lin quan v chc nng

ADN

P O
Vng khi ng

Opron l mt nhom gen co lin quan v chc nng v co chung mt c ch iu ho. V d: opron Lac E.Coli

Opron
Gen iu ho
Vng vn hnh
Cc gen cu trc (Z, Y, A) c lin quan v chc nng

ADN

P O
Vng khi ng

Opron Lac gm: + Vng khi ng (P): ARN polimeraza bm vo v bt u phin m. + Vng vn hnh (O): protein c ch lin kt ngn phin m + Nhm gen cu trc (Z, Y, A): tng hp cc enzim tham gia vo cc phan ng phn giai ng lactozo/mi trng nng lng 5

Opron
Gen iu ho
Vng vn hnh
Cc gen cu trc (Z, Y, A) c lin quan v chc nng

ADN

P O
Vng khi ng

ngn phin m protein c ch * Gen iu ha (R): khng nm trong operon nhng quan trng, tng hp protein c ch lin kt vng vn hnh ngn phin m

CU TRUC OPERON
- San phm cua gene lacI l cht c ch, n bm vo trnh t cc base cua DNA cu tao operator. - Cht c ch bm vo operator, ngn can s khi u phin m mRNA nh RNA polymerase. - Cht cam ng (lactose) kch thch s sinh tng hp mRNA bng cch kt hp v lm bt hoat cht c ch. - S c mt cua cht cam ng lm cht c ch khng gn vo operator, promotor cho php khi u tng hp mRNA.
69

Trng hp operon lactose: - Thng thng t bo vi khun s dung ng glucose nhng khi thiu glucose m c lactose, t bo s tao cc enzyme phn huy lactose. - T bo E.coli c 3 gen (G1, G2, G3) cu trc cua 3 enzyme (betagalactosidase, permease, transacetylase) xc tc cc phan ng chu trnh phn huy lactose.

- Gen iu ha R tng hp cht km hm l 1 protein. - Khi c ng lactose trong t bo, n s kt hp vi cht km hm lm cht ny mt hoat tnh. Nh o, vic phin m cc gen cu trc c tin hnh nh tng hp cc enzyme (E1, E2, E3) bin i ng lactose. - Khi ng lactose bin i ht, cht km hm c giai phng, n tr lai km hm gen chi huy lm qu trnh phin m bi inh tr, s tng hp cc enyme bi ngng.

iu ha phn hy lactose: a)khng c lactose b) c lactose


a)

Ribosome

RNA polymerase

b)

Ribosome

RNA polymerase

Design by HTV

S IU HA HOAT NG CUA OPERON LAC

* Khi mi trng khng c lactose: protein c ch c hoat tnh gn vo operator, lm s phin m cua tt ca cc gene cu trc cua operon lac bi dng.

73

S iu ha hoat ng ca opron Lac


* Khi mi trng khng c lactz

ADN

Khng hoat ng
Prtin c ch

Gen iu ha

Protein c ch

gn vao

Vng Operator

Ngn phin ma

Gen cu truc khng hoat ng

S IU HA HOAT NG CUA OPERON LAC


* Khi mi trng c lactose: + Lactose c chuyn vo t bo nh permease. + Khi vo trong t bo mt s lactose (lin kt -1,4) c chuyn thnh allolactose (lin kt -1,6) nh galactosidase. + Allolactose l cht cam ng, n gn vo protein km hm, gy bin i cu hnh tao phc hp allolactoserepressor. + Phc hp ny mt kha nng gn vo operator. Lc ny operon m ra, RNA polymerase bt u phin m t gene cu trc
75

ADN

mARN Cht cam ng Prtin c ch


b bt hoat

(lactz) Cc prtin c tao thnh bi cc gen Z, Y, A

b. Khi mi trng co lactz

a. Khi mi trng co lactz lactz Lin kt Prtin c ch

Cu hnh khng gian 3 chiu bin i

Khng gn vo
Vng vn hnh (operator) ARN polimeraza Lin kt Vng khi ng

Phin m
mARN ca gen Z,Y,A

Enzim phn giai ng lactozo

* lactozo b phn giai ht

Prtin c ch Gn vo Vng vn hnh

Dng phin m

Vng vn hnh (O)

*C CH (Khi mi trng khng co lactz)

ADN

Khng phin m Prtin c ch


*HOAT NG (Khi mi trng co lactz)
Z Y A

ADN mARN

Cht cam ng (lactz)

Prtin c ch b bt hoat

Cc prtin c tao thnh bi cc gen Z, Y, A

IU HA DNG TINH OPERON LAC


- Mt s operon c kim sot dng tnh nh mt protein kch hoat, chng han nh catabolite activator protein (CAP), mt cht hoat ha (activator) cua s phin m - Khi glucose (mt ngun thc n a thch cua E.coli) trong mi trng rt t, CAP c hoat ha bng cch gn vi AMP vng (cyclic AMP) - CAP a kch hoat s gn vo vng hoat ha (pha trc vng khi ng) cua lac operon v lm tng i lc cua RNA polymerase tc phin m
81

CU TRUC cAMP

82

Khi lng glucose trong mi trng tng, CAP tch khoi lac operon, v tc phin m tr lai bnh thng CAP gip iu ha cc operon khc m ha cho cc enzymes c dng trong con ng di ha

5/31/2013

83

5/31/2013

84

85

IU HA M TINH OPERON TRYPTOPHAN

- Operon tryptophan (trp) cua E.coli cha cc gene cu trc m ha cho cc enzyme tng hp amino acid tryptophan - Operon ny c iu ha theo cch sau: khi tryptophan c mt y u trong mi trng sinh trng, s phin m cua operon bi c ch. Khi s cung cp tryptophan bi thiu, s phin m xay ra
86

IU HA M TINH OPERON TRYPTOPHAN

- S iu ha cua operon tryptophan tng t vi operon lactose, v s tng hp mRNA c iu ha m tnh nh cht c ch. - Khc vi iu ha operon lac, tryptophan hoat ng nh cht ng km hm, kch thch cht c ch gn vo operator ngng s tng hp. - Operon tryptophan hoat ng theo kiu c ch, iu ha m tnh.
87

IU HA M TINH OPERON TRYPTOPHAN

- Tryptophan c tng hp qua 5 giai oan, mi giai oan c s xc tc cua mt enzyme c bit. - Cc gene m ha cho cc enzyme ny nm k nhau trn nhim sc th cua E.coli.. - o l cc gene trpE, trpD, trpC, trpB, trpA. Cc enzyme c dich m t mt phn t mRNA a gene.
88

IU HA M TINH OPERON TRYPTOPHAN

- Vng m ha gene E c dich m trc tin. - Pha trc trpE v u 5' c promotor, operator v 2 vng xp ln lt l leader (trpL) v oan km hm phin m attenuator (trpa, khng phai l trpA). - Gene c ch trpR nm xa operon, tng hp protein aporepressor, l cht km hm m ring n khng c hoat tnh
89

IU HA M TINH OPERON TRYPTOPHAN

- Khi tryptophan d tha, n kt hp vi aporepressor tao cht km hm c hoat tnh, gn vo operator cua operon tryptophan lm dng phin m cc gene cu trc. - Khi nng tryptophan thp, n tch khoi phc hp km hm v aporepressor mt hoat tnh. Lc ny operator m ra, RNA polymerase dich m 5 gene cu trc tng hp 5 enzyme tao tryptophan
90

IU HA M TINH OPERON TRYPTOPHAN Operon cam ng (inducible operon): Bnh thng khng hoat ng (ng). Khi c mt phn t goi l cht cam ng (inducer) lm bt hoat cht c ch gen phin m (m). Lac operon l mt operon cam ng.

5/31/2013

91

Operon c ch (repressible operon):


Bnh thng hoat ng (m). Khi cht c ch gn vo vng vn hnh gen ngng phin m Trp operon l mt operon c ch

5/31/2013

92

93

PHIN MA D (ATTENUATION) - Kiu iu ha th hai c pht hin operon tryptophan c goi l attenuation. - N dng s dich m iu khin s phin m. - Khi c mt tryptophan ni bo, ngay ca vi nng thp, s dich m mt phn vng leader cua mRNA ngay khi va c tng hp, kt qua lm dng s phin m trc khi gene cu trc u tin cua operon c sao chp
94

PHIN MA D (ATTENUATION)
- Attenuation l kt qua s tng tc gia cc trnh t DNA trong vng leader cua ban phin m trp. - Khi c mt mt lng nho tryptophan, hu ht phn t mRNA kt thc vng 28 base c bit trong trnh t leader. - Kt qua cua s kt thc sm ny tao phn t mRNA cha 140 nucleotide chm dt mt oan ngn cua cc gene m ha cho cc enzyme trp. - Vng 28 base xay ra s kt thc c goi attenuator. Trnh t base cua vng ny thng c cc tnh cht im kt thc, gm dang oan v vng (stem-loop) trn mRNA theo sau l trnh t cua 8 uridine. 95

PHIN MA D (ATTENUATION)
* Trnh t leader c cc c im: - Mt vng c codon AUG v pha sau l codon kt thc UGA, m ha cho mt polypeptide cha 14 amino acid c goi l leader polypeptide. - Hai codon tryptophan vi tr 10 v 11 trn mRNA cua leader polypeptide. Trnh t lp lai ngn ny c ngha trong iu ha. - Bn oan cua RNA leader l vng 1, 2, 3 v 4 tao thnh do kha nng kt cp cua cc base vi nhau. Cc base vng 1 kt cp vi vng 2, vng 3 kt cp vi 96 vng 4

A. S phin m ca leader trp B. Chi tit cu trc ca 2 codon trp vng 1-2

97

PHIN MA D
- Mt kiu kt cp bin i c th xy ra, trong cc base vng 2 kt cp vi vng 3 nh cc cp base 2 vng ny gn nh b sung nhau. - Qua m hnh kt cp base bin i ny (3-4 hoc 23), s t chc trnh t mRNA c th iu ha phin m qua dch m ca leader polypeptide. - Khi vng leader c phin m, s dch m leader polypeptid cng bt u. V c 2 codon trptophan trong trnh t m ha, nn s dch m nhy cm vi s lng tRNAtrp a vo
98

PHIN MA D
- Nu mi trng cung cp y u tryptophan, ribosome trt qua codon tryptophan v i vo vng 2. - S c mt cua ribosome loai bo kha nng kt cp cua vng khoang 10 base mi pha cua codon ang dich m. - S c mt cua ribosome vng 2 ngn can n kt cp vi vng 3. - Vng 3 kt cp vi vng 4, tao ra im kt thc phin m. - S phin m kt thc khi qua cc uridine nm pha sau vng 4.
99

A. mRNA t do co s kt cp base gia 1-2 v 3-4 B. nng cao ca tryptophan, ribosome tin n vng 2 v s kt cp 3-4 lm kt thuc phin m C. nng tryptophan thp, ribosome vng codon trp cho php kt cp 2-3 v phin m khng b kt thuc sau khi qua

100

PHIN MA D
- Khi s lng tRNAtrp khng u, s dich m leader polypeptide bi dng lai t ngt cc codon tryptophan. - S dng lai ny ngn can ribosome tin vo vng 2, v vy vng 2 c t do s kt cp vi vng 3 lm can tr s hnh thnh cu trc kt thc. - V vy phn t trp mRNA hon chinh c tao thnh, cha ca trnh t m ha cho gene cu trc
101

PHIN MA D
- Attenuation l c ch iu ha tinh t trn c s iu ha m tnh: Khi tRNAtrp n u cung cp cho s dich m leader polypeptide, s phin m bi dng, cc trp enzyme khng c tng hp. Khi nng tRNAtrp qu thp, s phin m xay ra cho n ht, cc trp enzyme c tao nn.
102

PHIN MA D
- iu ha kiu attenuation khng th xay ra eukaryote v eukaryote s phin m v dich m khng xay ra ng thi. S phin m xay ra trong nhn, cn s dich m xay ra t bo cht. - iu ha operon lac v operon trp l v du v mt trong s cc c ch quan trong iu ha hoat ng gene mc phin m cua prokaryote.

103

IU HA BIU HIN GEN EUKARYOTE

Mc ch ca s iu ha biu hin gen:

hng n s chuyn bit hoa tng loai t


bo vo tng cu truc va chc nng ring.

Do h gen c t chc a dang v phc tap


nn s iu ha hoat ng gen c tin hnh nhiu giai oan.
104

CC MC BIU HIN GEN EUKARYOTE

1. iu ha v biu hin bng thay i cu trc NST hay cu trc phn t DNA 2. iu ha mc phin m 3. Ct bo intron, ni exon (Splicing) 4. mARN gn vi mt s protein c hiu xuyn qua l nhn ra bo tng 5. Hu cc mARN khng c dng dich m 6. Dich m, tng hp Protein 7. Bin i protein 8. iu ha bng c ch phn huy Protein

106

1. iu ha v biu hin gen bng thay i cu trc NST hay cu trc phn t DNA Chu yu l iu ha cu trc cua cht nhim sc (chromatin) Trong vng di nhim sc (heterochromatin) l ni cht nhim sc ong xon cht, cc gen thng khng biu hin S bin i ha hoc cua cc histone v DNA cua chromatin c anh hng n cu trc cua chromatin v s biu hin cua gen

107

a. S Acetyl hoa histone

Nhm acetyl c gn vo lysine tch in dng trong ui histone chromatin tho xon phin m.

b. S methyl ha DNA
Nhm methyl c gn vo chromatin. S gn thm nhm phosphate gn cc acid amin bi methyl ha s lm cho chromatin tho xon.

Trong cc sinh vt a bo, metyl ho ADN l mt du hiu biu hin gen lin quan ti s bit ho cua m t bo. Trnh t nhn bit cho s metyl ho rt ngn, ng vt thng l CG cn thc vt l CNG.

2. iu ha hoat ng gen bng kim sot phin m a/iu ha biu hin bng cc trnh t tng cng (Enhancer) phin m:
- Mt s yu t trnh t iu khin, goi l cc yu t iu khin gn, nm ngay gn promoter, cn cc yu t iu khin xa nm cch promoter mt oan xa hn v chng tp hp thnh mt nhm c goi l cc trnh t tng cng (enhancer)

M hnh hoat ng ca enhancer v cc yu t hoat hoa phin m

b.Phc h trung gian truyn tn hiu ti RNA polymerase:

Cc yu t hoat ho sinh vt bc cao nh l cc yu t h tr RNA polymerase di chuyn ln pha trc k t vi tr promoter trong qu trnh phin m. Cc phc protein c kha nng gn vi phn pha trn cua RNA polymerase II do RNA polymerase c cc vi tr c hiu gn cho cc yu t ny c bit i vi cc yu t c kha nng lin kt vi cc enhancer.

c.Protein hot ha (activator protein): Protein hoat ha kt hp vi nhau, gn vi trnh t enhancer v cc nhn t phin m, enzyme RNA polymerase II kch hoat qu trnh phin m. Cc protein hoat ha gn cng nhiu trnh t enhancer, phin m cng manh, c th cc ai.

Cc activator protein gn vi nhiu enhancer Cu truc oan gen v tr cc protein bm dnh

3. S ct ni cc intron v exon
Qa trnh ny nh spliceosome (gm snRNP v cc protein) Hai Nu u tin GU u 5 v AG u 3 cua mi intron l vi tr nhn bit ct intron ra khoi phn t tin mARN

Ba bc ca c ch ct-ni (splicing) pre-mRNA sinh vt bc cao (1) lp m 5 (xy ra cng lc phin m); (2) tch b v gn ui poly(A); v (3) splicing (xy ra trong nhn trc khi mRNA i ra t bo cht)

4. mARN xuyn qua l nhn ra bo tng


mARN gn vi 1 s protein c hiu hnRNP ,nhn din l nhn nh cac thu th bn trong mang nhn, xuyn mang nhn ra ngoai bao tng theo hng 5- 3

5 - Hy mARN (nu mARN khng c dch m) Nu mARN khng c dich m, di tc dung cua ribonuclease s phn huy phn t mARN ny. S thoi ha mRNA l mt c ch kim sot chu yu trong biu hin gen sinh vt bc cao, thi gian tn tai cua mRNA phu thuc vo di trnh t AU vng 3 khng dich m v s kh ui poly A.

6 - Dch m, tng hp protein


Dch m l qu trnh giai m thng tin di truyn t mARN tao thnh protein tng ng Ngoi mARN ,th 2 nhn t quan trng khc tham gia qu trnh dch m l ribxm v ARN vn chuyn

7 Bin i Protein
Sau khi c tng hp, chui polypeptide cn phai c bin i: acid amin m u, mt s oan cua chui polypeptid bi ct bo, protein bin i cu hnh, gn thm mt s chc ha hoc nh acetat, photphat, lp cu ni disulfide hoc ct bo 1 oan peptid gia protein thc hin chc nng cua n.

8. Cung cp protein ung a chi, ni t bo v c th cn s dng.

Cc protein iu ha thng c hoat ha hoc bt hoat mt cch ph bin tng ng bng vic c gn thm nhm phosphate (phosphoryl ha) hoc loai bt i nhm phosphate (loai phosphoryl ha), trong khi o cc protein c chuyn n b mt t bo ng vt thng c gn thm cc gc ng. Cc protein b mt t bo v nhiu protein khc phai c vn chuyn n ich trong t bo l ni chng c th biu hin chc nng. S biu hin cua gen c th xut hin trong mi bc lin quan n qu trnh hon thin v vn chuyn protein trc y.

9. S dung va phn giai Protein


anh du mt protein c th cn c phn giai, theo mt c ch ph bin, t bo gn vo protein o mt phn t protein nho goi l ubiquitin. Sau o mt phc h protein kch thc khng l c tn l th phn giai protein (proteosome) s nhn ra cc protein c anh du bng ubiquitin v phn giai chng.

THANK YOU

120

You might also like