YNETM VE EKONOM

Yl:2006 Cilt:13 Say:2

Celal Bayar niversitesi ..B.F. MANSA

Asimetrik Bilgi ve Para Politikasnn Etkinlii

Yrd. Do. Dr. zcan KARAHAN
Balkesir niversitesi, ..B.F., ktisat Blm, BANDIRMA ZET ktisat literatrnde son dnemlerde para politikasna duyulan gven veya politikalarn kredibiletisinin ykseklii uygulamalarn etkinliini belirleyen en nemli deiken olarak belirlenmektedir. Buna bal olarak, akllk veya effaflk olgusu (trasparency) Merkez Bankalarnn uygulamalarnda gzetmeleri gereken en nemli koul olarak ortaya kmaktadr. Bylece Merkez Bankalar ile dier ekonomik birimler arasnda bilginin eit bir biimde dalmamas durumunu ifade eden asimetrik bilgi sorunu etkin para politikalarnn uygulanmasnda zmlenmesi gereken nemli bir problem olmaktadr. Bu erevede almamz para politikas uygulamalarnda ortaya kan asimetrik bilgi sorunun temel unsurlarn analiz etmeyi amalamaktadr. Buna gre para politikas uygulamalarnda Merkez Bankas ile kamuoyu arasnda oluan asimetrik bilgi tr kaynak erevesinde belirlenerek analiz edilmitir. Bunlar, politikalarn amacna ilikin bilgi noksanl, uygulamann ileyiine ilikin bilgi noksanl ve sre ierisindeki verilerin zamannda ve yeteri miktarda salanmas konusundaki bilgi eksikliidir. almamzda ayrca izilen analiz erevesinde belirlenen sorunlarn zmne ilikin olarak Enflasyon Hedeflemesine Ynelik Stratejisi balamnda tespitlerde bulunularak, Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasnn uygulamalarna deerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Asimetrik Bilgi, Para Politikasnn Etkinlii, Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi

Asymmetric Information And Effectiveness Of Monetary Policy

ABSTRACT It has been indicated in the recent economic literature that the accountability of monetary policies is the most significant variable determining the effectiveness of applications. Accordingly, transparency in monetary policy becomes the most important factor for Central Banks. Thus, asymmetric distribution of information between Central Bank and other economic units becomes a significant problem requiring to be solved in order to reach the efficient monetary policy. From this starting point, the study aims to analyze the basic resource of asymmetric information problems. We deal with the asymmetric information between Central Bank and other economic units in the framework of three resources. These are the deficiencies of information concerning the aim of policy, the transmission mechanism of policy and the data sets realized in process of policy application. Also, we will evaluate the policies of Central Bank in Turkey, determining the solutions for problems indicated in this study, in the framework of strategy towards Inflation Targeting Key Words: Assymetric Information, Effectiveness of Monetary Policy, Inflation Targeting Strategy

GR Ekonomik birimlerden bir tarafn dierine oranla daha fazla bilgiye sahip olmas durumu asimetrik bilgi kavram ile ifade edilmektedir. Asimetrik bilginin geerli olduu durumlarda etkileim ierisinde bulunan ekonomik aktrlerden daha ok bilgiye sahip olan taraf haksz bir stnlk kazanmaktadr. Bu nedenle asimetrik bilginin geerli olduu durumlarda ekonomik faaliyetlerin etkin bir biimde gerekletirilmesi mmkn olamaz. Piyasa mekanizmas

. Karahan / Asimetrik Bilgi ve Para Politikasnn Etkinlii

ierisinde kaynaklarn verimli biimde kullanlmas iin birimler arasndaki bilgi aknn tam olarak salanmas gerekmektedir. Ancak, bilgi aknn tam olarak salanamamas sonucu ekonomik birimler arasnda ortaya kan asimetrik bilgi nedeni ile nemli piyasa aksaklklar yaanmaktadr. Bu almada da Merkez Bankas ile kamuoyu arasnda oluan asimetrik bilgi ve para politikalarnn etkinlii arasndaki etkileim analiz edilmektedir. Bilindii gibi, Merkez Bankalar hedefleri dorultusunda baz gstergeleri belirlemek iin para politikas aralarn kullanrlar. Bu srete, tabidir ki, tek tek tketici bireylerin veya firmalarn davranlarnn ynlendirilmesi gerekmektedir. nk para politikalarnn etkinlii ile bu politikalara ekonomik birimlerin verecei tepkiler arasnda sk bir balant bulunmaktadr. Ekonomik birimlerin politikalar karsndaki taknacaklar tavrlar ise, para politikas uygulamalarna ilikin sahip olduklar bilgi ile yakndan ilikilidir. Bylece Merkez Bankas ve dier ekonomik birimler arasnda oluan asimetrik bilgi olgusu ile para politikalarnn etkinlii arasnda nemli bir iliki ortaya kmaktadr. Yukarda belirlenen erevede para politikalarnn etkinlii ile asimetrik bilgi olgusu arasndaki etkileimi blmde analiz edeceiz. lk blmde para politikas uygulamalarnda ortaya kan asimetrik bilgi olgusunun kaynaklar belirlenecektir. kinci blmde, asimetrik bilgi olgusu ile para politikalarnn etkinlii arasndaki iliki irdelenecektir. nc blmde ise, Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasnn son dnem para politikas uygulamalar, almann nceki blmlerinde belirlenen tespitler erevesinde, deerlendirilecektir. I - PARA POLTKASI UYGULAMALARINDA ASMETRK BLG KAYNAKLARI Yaamn hemen her srecinde olduu gibi ekonomik yaam ierisindeki aktivitelerde de bilgi ok byk bir rol oynamaktadr. Ancak yine yaamn dier alanlarnda olduu gibi ekonomik yaamda da aktiviteleri yrtmekle ilgili ihtiyacmz olan bilgilere tam olarak ulaamayabiliriz. Bu durum phesiz aktivitelerimizi daha etkin yrtmemizi etkileyebilir. Ekonomik etkinliin salanmasn aksatacak ekilde, bilginin ekonomik birimler arasnda eit derecede dalmamas asimetrik bilgi kavram ile ifade edilmektedir. Bu almada, asimetrik bilgi kavram ile para politikalarna ilikin bilgilerin Merkez Bankas ile ekonomik birimler arasnda eit dalmamas durumu anlatlmaktadr. Para politikalarna iliin tm karar alma ve uygulama yetkisinin Merkez Bankalarnda olduu kabul edilirse, asimetrik bilgi sorununun ortaya kmas iin Merkez Bankalarnn uygulad politikalara ilikin bilgileri kamuoyundan gizlemesi gerekir. Bylece para politikalarnn uygulama srecindeki aklk veya effaflk unsuru ile asimetrik bilgi olgusu arasnda yakn bir iliki bulunmaktadr. yle ki, Merkez Bankalar uyguladklar politikalara ilikin bilgilerin ne kadar byk bir ksmn kamuoyuna aklarlarsa asimetrik bilgi o derece azalr.
152

Ynetim ve Ekonomi 13/2 (2006) 151-163

Para politikalarnn bir ok ynnn bulunmasna ramen, uygulamalarn niteliini belirleyen temel unsurdan sz edebilir. Bu temel unsurlara ilikin bilgilerin kamuoyuna aktarlmas para politikas uygulamalarnn effaflnn salanmasnda nemli bir rol oynamaktadr. Baka bir ifade ile, para politikas uygulamalarnn genel niteliini belirleyen sz konusu unsurlara ilikin bilgilerin kamuoyuna gerektii gibi duyurulmamas, Merkez Bankas ile kamuoyu arasnda asimetrik bilginin olumasna neden olmaktadr. Bu erevede para politikalarna ilikin tr bilgi noksanlnn asimetrik bilginin domasna kaynaklk ettiini belirleyebiliriz. Bunlar, politikalarn amacna ilikin bilgi noksanl, politikalarn ileyiine yani aktarma mekanizmasna ilikin bilgi noksanl ve politikalarn uygulanmas srecinde gerekleen verilere ait bilgi noksanl olarak belirlenebilir (Remsperger ve Worms, 1999: 3). Para politikasnn temel hedeflerinin aklanmas, Merkez Bankas ile kamuoyu arasnda politikalara ilikin bilgilerin eit dalm asndan byk nem tamaktadr. Politika amalarnn aklanmasnda ise effaflk koulunun yerine getirilmesi iin iki nemli unsurun mutlaka belirtilmesi gerekmektedir. lk olarak, uygulamalarn temel hedef gstergesi ak bir biimde belirlenmelidir. kinci olarak, hedef gstergenin zaman ierisinde alaca seviyelere ilikin ulalmak istenen saysal deerler ayrnts ile aklanmaldr (Remsperger ve Worms, 1999: 7). Bylece, politikalarn uygulanmasna ilikin Merkez Bankas ile kamuoyu arasnda oluabilecek asimetrik bilgi sorununun nemli bir kayna ortadan kaldrlmaktadr. Politika amalarnn yukarda belirlenen ekilde aklanmas kamuoyu asndan uygulamalarn niteliine ilikin nemli bir bilgilendirmeyi ifade etmektedir. Politika amalarnn ayrnts ile aklanmas kamuoyunun zellikle uygulamalara ilikin olarak tahmin yapma imkanlarn glendirmektedir. Bylece politika amalarnn aklanmas kamuoyunun Merkez Bankas uygulamalarna ilikin uzun dnemli bir perspektif oluturmasna imkan vermektedir (Croce ve Khan, 2000: 50). Kamuoyunun politikalarn uygulanma srecinde ekonomik gstergelerin ald deerlere ilikin bilgilere yeterince ulaamamas durumu asimetrik bilginin ikinci nemli kaynan oluturmaktadr. Kamuoyu politikalarn uygulanmas sonucu makroekonomik gstergelerde yaanan deiim ile nceden belirlenen hedeflere ne derecede ulalabildiini bilmek ister. nk uygulamalarn baarsn gsteren byle bir bilgi ekonomik birimlerin ileriki dnemdeki davranlarn belirlerken etkin rol oynamaktadr. Bu nedenle, Merkez Bankalarnn politikalarn uygularken ortaya kan bilgileri dzenli bir biimde kamuoyuna yaynlamalar gerekmektedir. Bylece para politikas uygulamalarnda ortaya kabilecek asimetrik bilginin nemli derecede azaltlmas mmkn olmaktadr (Hahn, 2002: 432). Politika amalarnn ilan edilmesi uygulanan politikalara ilikin uzun vadeli genel bir bilgilendirme iermektedir. Bu yzden, politikalara ilikin asimetrik bilginin azaltlmas isteniyorsa, uygulamalarn ksa vadedeki sonularna ait bilgilerin aklanmas gerekmektedir. Sonu olarak, para politikas uygulama sonularnn izlenebilecei veri setlerinin belirli aralklar ile yaynlanmas asimetrik bilginin azaltlmasnda
153

. Karahan / Asimetrik Bilgi ve Para Politikasnn Etkinlii

byk rol oynamaktadr. Merkez Bankas uygulamalarnda ortaya kan asimetrik bilginin nc nemli kayna politikalarn aktarm mekanizmasna ait bilgilerin noksanl ile ilikilidir. Para politikas aralar ile hedef olarak seilen ekonomik deikenler arasndaki etkileim sreci aktarm mekanizmas (transmission channel) olarak tanmlanabilir. te yandan, belirtmek gerekir ki, para politikalarnn finansal sistem ve reel ekonomiyi hangi kanallardan nasl etkiledii konusunda farkl teorik yaklamlar bulunmaktadr. Bunlara faiz oran, dviz kuru ve kredi kanallarn esas alan aktarm mekanizmasna ait teoriler rnek verilebilir (Remsperger ve Worms, 1999: 3-4). Bylece, politikalarn ileyiine ilikin olarak, kamuoyunun Merkez Bankalar ile ayn bilgiye sahip olabilmesi iin, ngrlen aktarm mekanizmasnn da kamuoyuna aklanmas gerektirmektedir. Bu durum kamuoyunun yrtlen politikalar ok daha kolay bir biimde izleyerek deerlendirmelerde bulunabilmesine yardmc olur. nk aktarm mekanizmas uygulanan politikalarn niteliine ilikin ok nemli bilgiler iermektedir. Politikalarn aktarm mekanizmasnn aklanmas ile, uygulamalarn uzun dnemdeki ana amalarna ulaabilmek iin, ksa vadede ulalmas gereken operasyonel hedefler belirlenmektedir. Bylece, operasyonel hedeflerin para politikas uygulamalarnn ilk admn oluturduunu syleyebiliriz. Operasyonel hedeflerin en nemli zelliklerinden biri kolaylkla llebilir olmalardr. kinci olarak operasyonel hedefler para politikas aralar ile kolaylkla etkilenebilen makroekonomik gstergelerdir (Barth, 2002: 142). rnein, Merkez Bankalar enflasyonu drmek iin ngrd aktarma mekanizmas erevesinde para tabann operasyonel bir hedef olarak seebilmektedir. Para taban Merkez Bankasnn kolaylkla lebilecei ve takip edebilecei bir gstergedir. Ayrca para taban emisyon politikalarndan direkt olarak etkilenmektedir. Bundan baka, para taban ile piyasadaki para miktar dolays ile Merkez Bankasnn fiyat istikrar amac arasnda gl bir iliki bulunmaktadr. te yandan, faiz oranlar ve dviz kuru gibi gstergelerde nemli birer operasyonel hedef olabilir. zetleyecek olursak, uygulanan para politikas erevesinde ngrlen aktarma mekanizmasnn veya operasyonel hedefin aklanmasnn, asimetrik bilginin azaltlmasnda gzetilmesi gereken nemli bir unsur olduunu syleyebiliriz. II - PARA POLTKALARININ ETKNL VE ASMETRK BLG Keynesyen Yaklam, ekonominin srekli olarak eksik istihdamda bulunduu varsaymndan hareketle, bymenin salanmas iin genilemeci para ve maliye politikalarnn uygulanmas gerektiini savunur. Buna karlk, Monetarist ktisatlar genilemeci politikalarn sadece ksa dnemde ekonomiyi bytecek etkilerinin olduunu belirtmektedirler. Buna gre genilemeci politikalar uzun dnemde fiyat artlarna yol amakta, bu durumda ekonominin klerek eski doal seviyesine dnmesine neden olmaktadr. Bylece Keynesyen ktisatlarn ngrd ekilde genilemeci politikalarn reel etkileri ksa
154

Ynetim ve Ekonomi 13/2 (2006) 151-163

dnemde yaanrken uzun dnemde geerli olmamaktadr. Rasyonel Beklentiler Hipotezi ile birlikte ise Keynesyen ve Klasik iktisatlar arasnda srdrlen politika tartmalar yeni bir boyut kazanmtr. nk Rasyonel Beklentiler Hipotezi iktisat politikalarnn hem ksa ve hem de uzun dnemde hibir etkisinin olamayacan ileri srmtr. Bu hipotez, Keynesyen ve Monetarist ktisatlarn varsaymlarnn aksine, ekonomik birimlerin uyumlamac beklentiler (adaptive expectations) yerine rasyonel beklentiler (rational expectations) ile hareket ettiklerini kabul etmektedir. Rasyonel Beklentiler Hipotezine gre, ekonomik birimler beklentilerini Merkez Bankalarnn uygulamalarna ilikin ilan ettikleri bilgiler erevesinde srekli olarak yeniden oluturmaktadrlar. Bylece, ekonomik birimlerin, Keynesyen ve Monetarist yaklamlarn kabul ettii ekilde, uyumlamac beklentiler (adaptive expectations) erevesinde davranlarn belirlemeleri sz konusu deildir. Ekonomik birimler beklentilerini srekli olarak Merkez Bankas uygulamalarndaki deiime paralel bir biimde yeniden dzenleyebilmektedirler. Bu ekilde, bireylerin politikalar karsnda edilgen konumdan kurtularak, karlarn koruyacak opsiyonlar erevesinde rasyonel beklentilerle (rational expectations) hareket edebilmeleri sz konusu olmaktadr (Woodford, 2001: 7-8). Bylelikle ekonomik birimler Merkez Bankas uygulamalarna kar taknacaklar tavrlar ile sz konusu politikalarn etkinliini azaltabilme imkanna sahiptirler. Baka bir ifade ile, ekonomik birimler Merkez Bankasnn niyeti ve uygulamas hakkndaki bilgilere tam olarak sahip olurlarsa para politikalarnn ksa ve uzun vadedeki etkinliklerini ortadan kaldrabilecek ekilde davranabilirler. rnein, Merkez Bankasnn gelecek dnemler iin faiz oranlarnn drlmesi sonucu yatrmlar dolays ile istihdamn artrlmasn amalayan genilemeci para politikasn tercih ettiini varsayalm. Eer bu politika deiiklii kamuoyuna tam olarak duyurulursa, bireyler genilemeci para politikalarnn fiyatlar artrc etkilerini gz nnde bulundurarak enflasyonist beklentilerini artrrlar. Bu durum ise piyasadaki cari faiz orannn ykselmesine neden olarak genilemeci para politikalarnn yatrm ve istihdam zerindeki olumlu etkisini ortadan kaldrabilir. Bu anlaya gre, Merkez Bankalar uygulayacaklar politikalara ait bilgileri kamuoyundan gizleyebildikleri oranda baarl olmaktadrlar. Bylece, para politikalarnn etkin olabilmesi iin uygulamalarn kamuoyunun hi beklemedii bir anda hayata geirilmesi gerekmektedir. Bu durumda Merkez Bankalarnn amalarn ve sz konusu amalarna ulamak iin kullandklar aralara ilikin bilgileri bir sr gibi saklamalar, sz konusu uygulamalarn etkinlii iin nemli bir koul olmaktadr. Baka bir ifade ile, para politikalarn etkinlii Merkez Bankas ile kamuoyu arasndaki asimetrik bilginin artrlmasna baldr. Bylece politikalarn amac, aktarma mekanizmas ve uygulamalar sonucu gerekleen veri setinin kamuoyundan zenle saklanmas gerekmektedir. Rasyonel Beklentiler Hipotezi balamnda gelitirilen bu yaklam bir ok lkenin para otoriteleri tarafndan benimsenerek uygulamalar konusunda nemli bir gelenek yaratlmtr. yle ki, yukarda belirlenen strateji erevesinde baarl Merkez Bankas uygulamalar uzunca bir sre sr saklama sanat olarak
155

. Karahan / Asimetrik Bilgi ve Para Politikasnn Etkinlii

nitelendirilmitir (Goodfriend, 1986: 69). 1980li yllardan itibaren, bilgi iletiim teknolojilerindeki gelimelerin ynlendirdii yeni ekonomilerde bir ok deiimin yaamasna paralel olarak, para politikas stratejilerinde de nemli dnmler yaanmtr. Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler, bilginin ilenmesi, depolanmas ve aktarlmas srelerinin ksa zamanda ve ucuz bir biimde gerekletirilebilmesine imkan vermitir. Bu durumda ekonomik birimler arasndaki bilgi akn artrmtr. Teknolojideki gelimeler sonucu bilgi edinme olanann artmas ise ekonomik birimlerin faaliyetlerini gizlilik iinde yrterek avantaj salama imkanlarn kstlamtr. Byle bir ortamda, ekonomik aktrler iin yrttkleri faaliyetlere ilikin bilgileri mmkn olduu kadar kendi dndaki birimlerle paylamak yani effaf olmak byk nem kazanmtr. Bu srete, bir ok lkedeki Merkez Bankasnn uygulamalarnda izleyecekleri ilkeleri kamuoyuna ilan edilerek, faaliyetlerini nceden belirlenen kurallar erevesinde yrtmeye altklar gzlemlenmitir. Bylece para politikalarnn belli bir kural erevesinde effaf bir biimde uygulanmas Merkez Bankasnn hedeflerine ulamasnda uymas gereken nemli bir koul olarak kabul edilmitir (Croce ve Khan, 2000: 48). Para politikalarnn etkinlii ile uygulamalarn effafl arasndaki iliki temelde politikalarn baars iin ekonomik birimlerin beklentilerinin Merkez Bankas tarafndan ynlendirilmesi gerektii varsaymna dayanmaktadr. Buna gre ancak kamuoyunun gvenini kazanm uygulamalar sonucu politikalarn kredibiletisini ykselterek beklentileri ynlendirmek mmkn olmaktadr (Neumann, 2002: 356). Kamuoyunun gveninin kazanlmasnda veya politikalarnn kredibilitesinin ykseltilmesinde ise uygulamalarn effafl nemli bir rol oynamaktadr. Sonu olarak, bekleyilerin ynlendirilmesini esas alan Modern Merkez Bankas Yaklamnda, ekonomik birimler politikalara ilikin bilgilere tam olarak sahip olur ve uygulamalardan sapma olmayacana inanrlarsa, politikalara duyulan gven artar. Bylece Merkez Bankas kredibiletisi yksek politikalar ile ekonomik birimlerin bekleyilerini gerektii gibi ynlendirerek hedeflerine kolaylkla ulaabilir. Bu ekilde, bilgi iletiim teknolojilerindeki gelimelere paralel olarak, ekonomik birimlerin beklentilerinin ynetilmesinin dolays ile de kamuoyunun para politikas stratejileri ierisinde nem bir rol aldn grmekteyiz (Blinder, 1999: 11). Ekonomik politika uygulamalarnda hedeflere ulaabilmek iin ekonomik birimlerin bekleyilerinin ynlendirilmesinin gerektii son dnemde literatrde ska vurgulanmaya balanmtr. Buna gre, uygulanan politikalarn etkinlii ile ekonomik birimlerin bekleyilerinin ynlendirilebilmesi arasnda direkt ve gl bir ba bulunmaktadr. Bu durum zellikle 1980li yllar ile birlikte, kamuoyunun bekleyilerini ynlendirebilmek iin uygulanmaya konulan palara dayal para programlarnda aka belirlenebilmektedir. eitli lkelerdeki para politikas uygulamalarnn aratrld bir almada, analize katlan toplam 91 lkedeki Merkez Bankalarnn yaklak %96snn uyguladklar programlarda enflasyon, dviz kuru ve parasal taban gibi bir takm gstergeleri pa olarak belirledikleri gzlemlenmitir (Bank of England, 1999: 275). Bu ekilde, dviz kuru ve fiyat
156

Ynetim ve Ekonomi 13/2 (2006) 151-163

seviyesi gibi palara dayal istikrar programlarna gittike artan oranda ihtiya duyulmas, Merkez Bankalarnn baarya ulamak iin kamuoyunun beklentilerinin ynetilmesine verdii nemi artrdn gstermektedir. Bu balamda, zellikle enflasyon pasna dayal istikrar programlar 1990l yllardan itibaren nemli bir uygulama alan bulmutur (Mishkin, 1999: 580). Gnmzde dnyann her hangi blgesinde yaanan olumsuz gelimeler ok ksa zamanda geni bir alana yaylarak bir ok lkede finansal krizlere yol aabilmektedir. Bekleyilerin iyi ynetilememesi nedeni ile, zellikle gelimekte olan lkelerde, bir ok ekonomik krizin kt veya mevcut yaanan krizlerin arlat gzlemlenmitir (IMF, 1998: 2). yle ki, ekonomik gstergeler olduka istikrarl bir biimde seyrederken ekonomik birimlerin bekleyilerinde oluan ani dalgalanmalar nemli sorunlarn yaanmasna neden olabilmektedir. te yandan, uzun dnem yksek enflasyon problemine sahip olan ekonomilerde, gemi dnemde yaanan yksek enflasyon oranlar bireylerin fiyatlara ilikin beklentilerinin srekli olarak daha ileri seviyelerde belirlenmesine neden olmaktadr. Bu nedenle, enflasyonist beklentileri yeterince ynetemeyen politikalar, dier teknik konularda ne kadar mkemmel ilerlerse ilesinler sonuta baarsz olmaktadrlar. Btn bunlar gnmz dnyasnda bekleyilerin ok nemli olduunu gstermektedir. Bunun iin ekonomi politikalarnn bekleyileri ynetme konusuna zen bir nem vermesi gerekmektedir. Ekonomik birimlerin beklentilerinin ynlendirilmesinde ise kamuoyunun uygulamalara duyduu gvenin, baka bir ifade ile, politikalarn kredibiletisinin etkili olduunu belirlemitik. Dolays ile, Merkez Bankalar baarya ulaabilmek iin uygulamalarna duyulan gveni artrarak politikalarnn kredibiletisini ykseltmek zorundadr. Bu erevede, para politikalarnn etkinlii iin Merkez Bankas ile kamuoyu arasnda oluabilecek asimetrik bilgi sorununun zmlenmesine odaklanlmas gerekmektedir. nk eer Merkez Bankas ile kamuoyu arasndaki asimetrik bilgi artarsa, politikalara duyulan gvenin azalmas sonucu ekonomik birimlerin beklentilerinin ynetilmesi mmkn olmaz. Bu nedenle uygulanacak politikalarda aklk veya effaflk koulunun tam olarak salanmas nemlidir. Bylece, Merkez Bankalar uygulamalarnda asimetrik bilgi sorununu besleyen btn bilgi noksanlklarn ortadan kaldrmay hedefleyen bir stratejiyi benimsemelidir. nk ekonomik birimler ancak bilgi edinebildikleri ve bylece izleyerek deerlendirme yapabilme imkanna sahip olabildikleri politikalara gvenebilirler. te yandan, effaflk politikas Merkez Bankalarnn uygulamalarndaki baarszlklarnn kolaylkla ortaya karlabilmesine de imkan vermektedir. Bylece Merkez Bankalarnn kamuoyuna hesap verebilirlilii salanmaktadr. Bu durumda, Merkez Bankalarnn kredibilitesini artran bir baka unsur olmaktadr (Eijffinger ve Hoeberichts, 2000: 13-14). zetleyecek olursak, Merkez Bankalar uygulamalar hakknda ne kadar ak olurlarsa, kamuoyunun para politikalarndaki gelimeleri izlemeleri, deerlendirmeleri ve denetlemeleri o derece mmkn olmaktadr. Bu ekilde politikalara gvenilirliin salanmas ekonomik birimlerin beklentilerinin ynetilmesine imkan tanyarak uygulamalarn etkinliini artrmaktadr.
157

. Karahan / Asimetrik Bilgi ve Para Politikasnn Etkinlii

Gerektende, Modern Yaklam erevesinde, Merkez Bankalarnn amalarna ulaabilmek iin effaf ve ak olmalar, yani kamuoyuna kar uygulamalarna ilikin btn enformasyonu salamalar gerektii byk bir kabul grmektedir (Foust ve Lars, 2001, Mishkin 1999 ve Chortareas vd. 2002). Para politikasna ilikin bu strateji bir ok ulusal ve uluslararas finansal kurum tarafndan dile getirilmi ve nemli bir uygulama alan bulmutur (IMF, 1998: 21-23). Sonu olarak, zaman ierisinde benimsenen para politikasna ilikin stratejiler incelendiinde asimetrik bilgi olgusuna yaklam erevesinde nemli bir dnmn yaand belirlenmektedir. Rasyonel Beklentiler Hipotezine dayal Geleneksel Yaklamda politikalarn etkinlii asimetrik bilginin artmas ile doru orantl iken, Modern Yaklamda sz konusu iliki ters orantl ilemektedir. Bylece, para politikalarnn baars iin, Geleneksel Yaklam, uygulamalara ilikin tm bilgilerin byk bir sr gibi saklanmasn nerirken, Modern Yaklam politikalara ilikin tm bilgilerin kamuoyuna aktarlmasn ifade eden aklk politikasnn gerekliliine vurgu yapmaktadr. Geleneksel Yaklamn gizemli kurumlar olan Merkez Bankalarnn, Modern Yaklam erevesinde effaflatklar gzlemlenmektedir. Sonu olarak, 1980li yllar ile birlikte Geleneksel Yaklamdan Modern Yaklama geerken, asimetrik bilgi olgusuna yaklam balamnda para politikas stratejilerinde tam bir deiim yaanmtr. III- TRKYEDE UYGULANAN SON DNEM PARA POLTKASI STRATEJSNN DEERLENDRLMES Asimetrik bilginin azaltlmas amac ile aklk politikasn esas alan Modern Merkez Bankas Yaklam son dnemlerde byk bir kabul grmtr. Bu durumu, Modern Yaklamn ilkelerini benimseyen Enflasyon Hedeflemesine Ynelik Para Politikas uygulamalarnn, zellikle 1990l yllardan itibaren, btn dnyada yaygnlamasndan belirlemek mmkndr. yle ki, Enflasyon Hedeflemesine Ynelik Para Politikas Stratejisi 1990 ylnda sadece Yeni Zelanda, Kanada ve ngiltere gibi birka gelimi lke Merkez Bankas tarafndan uygulanrken, 2001 ylna gelindiinde iinde gelimekte olan lkelerinde bulunduu 57 lke tarafndan benimsenmitir (Mahadeva ve Sterne, 2002: 13). te yandan, bir ok lkede uygulama alan bulan bu yeni para politikas stratejisinin genel olarak baarl sonular verdii belirlenmektedir (Mishkin ve Schmidt-Hebbel, 2002: 180). Dnyada yaanan geliim srecine uygun olarak, Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasnn son dnem uygulamalarnda sz konusu yaklam benimseyerek nemli baarlar elde ettii gzlemlenmektedir. Merkez Bankalarnn etkin para politikalar iin kamuoyu ile gl iletiim kurmann nemini kefetmelerine paralel olarak, Enflasyon Hedeflemesine Ynelik Politikalarn nemli bir uygulama alan bulduu belirlenmektedir. nk bu stratejinin temeli ekonomik birimlerin beklentilerinin ynlendirilmesine ve uygulamalarn effaflna dayanmaktadr. Bu balamda Enflasyon Hedeflemesine Ynelik Politikalar asimetrik bilginin ortadan kaldrlmasna ynelik nemli uygulamalar iermektedir. Bunun iinde
158

Ynetim ve Ekonomi 13/2 (2006) 151-163

politikalarn gvenilirliini salamak amac ile Merkez Bankas ve kamuoyu arasnda gl bir iletiimin olmas gerektiini ngrmektedir (Goff, 2001: 3). Enflasyon Hedeflemesi Stratejisinde ngrlen politikalarn Merkez Bankalarnn effafln nasl saladn, sz konusu stratejinin asimetrik bilgi kaynaklarna ynelik ngrd uygulamalar erevesinde daha ak bir biimde belirleyebiliriz. Her eyden nce, Enflasyon Hedeflemesine Ynelik Strateji erevesinde ekonomi politikas amac olarak fiyat istikrarnn net bir biimde belirlenerek kamuoyuna aklanmas esastr. Buna gre, eitli dnemlere ait niceliksel enflasyon hedefleri ayrntl bir biimde aklanmaktadr. Bylece para politikas uygulamalarnda asimetrik bilgiye yol aabilecek nemli bir bilgi eksiklii ortadan kalkmaktadr. te yandan, politika amalar cari veya gemi dnemdeki gelimelerden daha ok gelecee odakl bir biimde ekillendirilmektedir (Bernanke ve Mishkin, 1997: 98). Ayrca enflasyon seviyesinin ngrlmesinde kullanlan fiyat indeksine ilikin bilgileri kapsayacak ekilde kamuoyuna ayrntl aklamalar yaplmaktadr. Bu balamda enflasyon gstergesi belirlenirken bir ok lkede Tketici Fiyat Endeksinin (TFE) kullanld gzlemlenmektedir. Bu endeks hesaplanma ve izlenebilme konusunda nemli avantajlar salad iin ounlukla tercih edilmektedir (retmen, 2004: 9). kinci olarak politikalarn uygulanmas sresince gerekleen veriler hakknda srekli olarak kamuoyuna bilgi verilmesinin gereklilii bu stratejinin nemli bir parasdr. Buna gre, gelimelere ilikin olarak Merkez Bankalarnn basn konferanslar, aktif web sayfalar ve raporlar gibi eitli aralar ile kamuoyunu bilgilendirmesi ngrlmektedir. Uygulamada da Merkez Bankalarnn enflasyon hedeflemesi yaklamna geilmesi ile birlikte sz konusu iletiim aralarn youn bir biimde kullanmaya balad gzlemlenmektedir (Carare vd., 2002: 8). Son olarak, para politikas aralarnn hangi kanallarla enflasyon oranlarn etkileyerek istenilen seviyeye ekeceinin ayrntl bir biimde aklandn gryoruz. Ancak burada belirtmek gerekir ki, tam olarak enflasyon hedeflemesinin uyguland durumlarda fiyat istikrar tek bir hedeftir. Dolays ile, stratejinin tam olarak uyguland ve ak enflasyon hedeflemesi program eklinde tanmlanan durumlarda hibir operasyonel veya ara ama belirtilmez. te yandan, yine fiyat istikrarnn temel ama seilmesine ramen baz uygulamalarda bir takm operasyonel amalarda belirlenebilir. Bu durumda rtk enflasyon hedeflemesi stratejisinden sz etmek mmkn olmaktadr. Bu balamda, ngrlen aktarm mekanizmalar erevesinde, faiz oranlar, dviz kuru ve parasal taban gibi unsurlarn operasyonel hedefler olarak seildii gzlemlenmektedir (Carare vd., 2002: 17). Trkiyede enflasyon hedeflemesi stratejisinin uygulanmasna ilikin olarak ilk aklamalara 17. Stand-by Antlamasnn temelini oluturan 09 Aralk 1999 tarihli Niyet Mektubunun Para ve Kur Politikalar ksmnda rastlamaktayz. Burada 2000, 2001 ve 2002 yllarna ait enflasyon oranlarna ilikin olarak srasyla %25, %12 ve %7 seviyelerinin hedef seildii belirtilmitir. Bu
159

. Karahan / Asimetrik Bilgi ve Para Politikasnn Etkinlii

programda ayrca dviz kurunun operasyonel bir hedef olarak belirlendiini grmekteyiz (TCMB, 1999: 7-8). Ancak, 2000 ylnda uygulamaya konan programn 2001 ubat krizi sonrasnda srdrlmesi glemitir. Bunu zerine 03 Mays 2001 tarihinde sunulan Niyet Mektubunda yer alan Ekonomik Politikalar Bildirgesinde belirlendii ekilde 2001 ve 2002 yllarn kapsayan dnem iin yeniden bir dzenleme yaplmtr. Buna gre, fiyat istikrarn ana hedef seen yaklam erevesinde, bu sefer parasal taban operasyonel ama olarak belirlenmitir (TCMB, 2001: 7-8). Ancak, gerek ubat 2001 krizinin yaratt olumsuzluklarn devam etmesi ve gerekse 11 Eyll 2001 tarihinde ABDde gerekletirilen saldrlarn yaratt olumsuzluklar, revize edilen programn uygulanabilirliini de zorlatrmtr. Bunun zerine 18. Stand-by Antlamasnn esasn oluturan 18 Ocak 2002 tarihli Niyet Mektubu ile birlikte 2002-2004 yllarn kapsayan yeni bir ekonomik programn ilkeleri belirlenmitir. Bu programa gre 2002, 2003 ve 2004 yllarndaki enflasyon oranlar sras ile %35, %20 ve %12 olarak ngrlmtr. Burada da yine parasal taban operasyonel hedef olarak seilmitir. Fakat daha sonra Merkez Bankas para tabannn hesaplanmasndaki glkleri hesaba katarak, faiz oranlarn da operasyonel ama olarak kullanabileceini, bylece ikili bir stratejiyi benimsediini aklamtr (TCMB, 2002: 5-6). Sonu olarak, 17. Stand-by Antlamasnda olduu gibi, 18. Stand-by antlamasna bal olarak 2002-2004 yllar arasnda uygulanan para politikalarnda rtk enflasyon hedeflemesi stratejisi uygulanmtr. te yandan, 2005 yl banda 18. Stand-by Antlamas erevesinde ngrlen politikalarn sona ermesi ile birlikte, 26 Nisan 2005 tarihinde sunulan Niyet Mektubunda, Mays 2005 ile Mays 2008 tarihleri arasn kapsayan yeni bir Stand-by Antlamas talep edilirken, ayn zamanda 2006 yl bandan itibaren ak enflasyon hedeflemesine geilecei belirtilmitir (TCMB, 2005: 2). Grld gibi Merkez Bankas uzunca sre rtk bir biimde uygulad enflasyon hedeflemesi stratejisini ancak 2006 ylndan itibaren ak bir biimde benimseyecektir. Bunun temel nedeni, para politikas raporlarnda belirtildii ekliyle, Trkiye ekonomisinde mali basknlk diye ifade edilen hassas kamu borcu dinamiklerinden kaynaklanan problemlerin var olmasdr (TCMB, 2004a: 2-3). Gerekten de, kamu bor stokunun evrilebilirliine ilikin kayglar Trkiye Ekonomisinin gndem maddeleri arasnda uzunca dnemdir hep ilk srada yer almtr. Bu bask altnda faiz oranlarna ilikin ortaya kan riskler Merkez Bankasnn ak bir biimde enflasyon hedeflemesi stratejisini uygulamasn geciktirmitir. Ancak, her ne kadar rtk bir biimde uygulanyor olsa da, son dnemde Trkiyede enflasyon hedeflemesine ynelik politikalara geilmesi, ekonomik birimlerin beklentilerinin ynlendirilmesini esas alan stratejinin benimsendiini gstermektedir. Bylece politikalarn kredibilitesinin artrlmasna dolays ile de uygulamalara ilikin asimetrik bilginin azaltlmasna dayanan modern yaklamn esas alnd belirlenmektedir. Merkez Bankas tarafndan rtk enflasyon hedeflemesi erevesinde uygulanan politikalarn temel amacnn fiyat istikrar
160

Ynetim ve Ekonomi 13/2 (2006) 151-163

olduu ak bir biimde belirtilmitir. Bunun yannda, operasyonel hedefler hakknda yaplan aklamalar ile politikalarn aktarma mekanizmalarna ilikinde nemli bilgiler verilmitir. Ayrca, enflasyon hedeflemesi stratejisinin benimsenmesinden itibaren Merkez Bankasnn kamuoyu ile gittike daha fazla oranda bilgi paylat gzlemlenmektedir. Merkez Bankas Kanunun 22. maddesinde yaplan deiiklikle, kurum faaliyetlerindeki effafln Para Politikas Kurulu sorumluluunda yerine getirilecei belirlenmitir. Buna gre Kurul, para politikas hedefleri ve uygulamalar konusunda belirli dnemler itibaryla raporlar hazrlayarak Hkmetin ve kamuoyunun bilgilendirilmesine zen gsterecektir. Bu balamda, Enflasyon ve Grnm duyurular ve Para Politikas Raporlar bata olma zere dier bir ok yaynla kamuoyuna nemli bir bilgi ak salanmtr. Merkez Bankas Beklenti Anketi ve ktisadi Ynelim Anketi gibi istatistiksel bilgilerin derlenerek kamuoyuna aktarlmas yolu ile de effafln gerekleri yerine getirilmeye allmaktadr. Sonu olarak, Merkez Bankasnn faaliyetlerinde, Enflasyon Hedeflemesine Ynelik Strateji erevesinde, asimetrik bilginin oluumuna neden olan bilgi noksanlklarn ortadan kaldracak uygulamalar zen ierisinde gerekletirdiini syleyebiliriz. te yandan, Merkez Bankasnn enflasyon hedeflemesine ynelik strateji erevesinde gerekletirdii uygulamalarn baarl olduu belirlenmektedir. yle ki, programn uygulanmas ile birlikte, 2002 ve 2003 yllarndaki enflasyon oran nemli bir d yaayarak sras ile %29,7 ve %18,4 seviyelerinde gereklemitir. Olumlu gelimeler 2004 ylnda daha da belirginleerek, enflasyon oran %9,2 seviyesine kadar gerilemitir. Bylece, Merkez Bankas politikalar ile ekonomik birimlerin beklentilerinin etkin bir biimde ynlendirilmesi sonucu enflasyondaki ataletin krlmas yolunda nemli bir mesafe alnmtr. Buna gre enflasyon bekleyileri ile gerekleme arasndaki fark 2002 ve 2003 yllarnda sras ile 15,1 ve 4,7 seviyelerinde gerekletirilirken, sz konusu deer 2004 ylnda 1,9 seviyesine kadar indirilebilmitir (TCMB, 2004b: 6). Bylece, Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasnn son dnem Enflasyon Hedeflemesine ynelik uygulamalar ve ulat sonular, para politikas etkinlii ile asimetrik bilgi arasnda, modern yaklamn ngrd ekilde ters bir ilikinin olduunu gstermektedir. SONU Para Politikalarnn etkinliine ilikin 1980li yllara kadar kabul edilen Geleneksel Gre gre, Merkez Bankalar ile kamuoyu arasndaki asimetrik bilginin artrlmas gerekliydi. Bylece, Merkez Bankalar amalarna ulaabilmek iin uygulamalarna ilikin bilgileri sr gibi saklayarak, kamuoyunu artacak ok mdahaleler yapmalydlar. Bu ekilde, Geleneksel Yaklam para politikas stratejileri ierisinde ekonomik birimlere pasif ve edilgen bir rol vermekteydi. Ancak, zellikle 1990l yllardan itibaren, bilgi ve iletiim teknolojilerinin gelimesi sonucu ekonomik birimlerin aktivitelerini artrdklarn, bylece de politika stratejilerinde kendilerine merkezi bir rol kazandklarn grmekteyiz. Buna gre, Modern Yaklam erevesinde ekonomik birimlerin beklentilerinin
161

. Karahan / Asimetrik Bilgi ve Para Politikasnn Etkinlii

ynlendirilmesi para politikas uygulamalarnda nemli bir unsur haline gelmitir. te yandan, politikalarn kredibilitesinin artrlmas orannda kamuoyunun beklentilerinin ynlendirilebilecei belirlenmektedir. Politikalara gven ise Merkez Bankas uygulamalarnn ak ve effaf olmasn gerekli klmaktadr. Bylece, Geleneksel Yaklamn aksine, para politikalarnn etkin olabilmesi iin Merkez Bankas ile kamuoyu arasndaki asimetrik bilginin azaltlmasna ynelik bir strateji benimsenmelidir. Buna gre, asimetrik bilgi yaratan bilgi noksanlklarnn azaltlmasna ynelik olarak, Merkez Bankalarnn uyguladklar politikalarn amalar, aktarma mekanizmalar ve gelien sre ierisinde ortaya kan btn veri setine ilikin bilgileri dzenli bir biimde kamuoyuna aktarmas gerekmektedir. Asimetri bilginin azaltlmasn hedefleyen Modern Merkez Bankas Yaklam erevesinde, Enflasyon Hedeflemesine Ynelik Para Politikas stratejisinin son dnemde nemli bir uygulama alan bulduu grlmektedir. nk sz konusu strateji asimetrik bilginin azaltlmasna ynelik olarak para politikalarna ilikin bilgi noksanlklarn azaltacak nemli uygulamalar iermektedir. Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas da, zellikle 18. Stand-by Antlamas erevesinde gerekletirdii para politikas uygulamalar ile, ak bir biimde olmasa da, Enflasyon Hedeflemesi Stratejisini benimsemitir. Benimsenen Modern Yaklamn gerekleri etkin bir biimde yerine getirilerek, enflasyonu drme hedefinde tarihi bir baarnn saland gzlemlenmektedir. Bylece, Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasnn uygulamalar ile vard sonu, asimetrik bilgi ile para politikalarn etkinlii arasndaki ilikinin Modern Yaklamn ngrd ekilde gerekletiini gstermesi bakmndan da nem arz etmektedir. KAYNAKA
BANK OF ENGLAND ( 1999 ), Quarterly Bulletin, August / 1999, Bank of England, London. BARTH, C. Richard (2002), The Framework of Monetary Policy, Mohsin S. Khan, Saleh M. Nsouli ve Chorng-Huey Wong (eds.), Macroeconomic Managements Programs and Policies, iinde, 139-167, IMF Institute, Washington. BERNANKE S. Ben, FREDERIC S. Mishkin (1997), Inflation Targeting: A New Framework for Monetary Policy, Journal of Economic Perspectives, 11 (2), 97-117. BLINDER, S. Alan (1999), Central Bank Credibility: Why Do We Care? How Do We Build It, NBER Working Paper Series No: 7161. CARARE, Allina. Andrea SCHAECHTER, Mark STONE, Mark ZEMLER (2002), Establishing Initial Conditions in Support of Inflation Targeting, IMF Working Paper (WP/02/102), Washington. CHORTAREAS Georgios, David STASAVAGE, Gabriel STORNE (2002), Does It Pay To Be Transparent: International Evidence From Central Bank Forecasts Review of The Federal Reserve Bank of St. Louis, July/August/ 2002, St Louis. CROCE Enzo, Mohsin S. KHAN (2000), Monetary Regimes and Inflation Targeting Finance and Development, 37 (3), 48-51. EIJFFINGER C. W. Sylvester, Marco M. HOEBERICHTS (2000), Central Bank Accountability and Transparency: Theory and Some Evidence, Economic Research Centre of the Deutsche Bundesbank Discussion Paper, No: 6/00.

162

Ynetim ve Ekonomi 13/2 (2006) 151-163

FOUST Jon, Swenson LARS (2001), Monetary Policy with Unobservable Goal, International Economic Review, 42 (2), 369-397. GOFF, Judith (2001), Transparency in Monetary Policy, Federal Reserve Bank of San Francisco Economic Letter, No: 26. GOODFRIEND, Marvin (1986), Monetary Mystique: Secrecy and Central Banking, Journal of Monetary Economics, 17, January, 63-96. HAHN, Volker (2002), Transparency in Monetary Policy: A Survey, fo Studien, Jg.48 (3), Munich. IMF (1998), Report of the Working Group on Transparency and Accountability, IMF Publications, Washington. MAHADEVA Lavan, Gabriel STERNE (2002), The Role of short Run Inflation Targets and Forecasts in Disinflation, Bank of England Working Paper No: 167, London. MISHKIN Frederic (1999), International Experiences with Different Monetary Policy Regimes, Journal of Monetary Economics, 43 (3), 579-605. MISHKIN Frederic, Klaus Schmidt-Hebbel (2002), A Decade of Inflation Targeting in the World: What Do We Know and What Do We Need to Know, Norman Loayza ve Raimundo Soto (eds), Inflation Targeting: Design, Performance, Challenges, iinde, 583-626, Central Bank of Chile, Santiago. NEUMANN J. Manfred (2002): Transparency in Monetary Policy, Atlantic Economic Journal, 30 (4), 353-364. RETMEN Eren (2004), Enflasyon Hedeflemesi: Uygulama zellikleri, TCMB D likiler Genel Mdrl, Ankara. REMSPERGER, Hermann, Andreas WORMS (1999), Transparency in Monetary Policy CFS Working Paper, No: 16, Frankfurt. TCMB, (1999), Para Politikas Metinleri, 9 Aralk 1999 Tarihli Niyet Mektubu. 10.09.2004, (http.//tcmb.gov.tr) TCMB, (2001), Para Politikas Metinleri, 3 Mays 2001 Tarihli Niyet Mektubu. 10.09.2004, (http.//tcmb.gov.tr) TCMB, (2002), Para Politikas Metinleri, 2 Ocak 2002 Tarihli Para ve Kur Politikas Raporu, 10.09.2004, (http.//tcmb.gov.tr) TCMB, (2004a), Para Politikas Metinleri, 2 Ocak 2004 Tarihli Para ve Kur Politikas Raporu 11.09.2003, (http.//tcmb.gov.tr) TCMB, (2004b), Para Politikas Metinleri, 20 Aralk 2004 Tarihli Para ve Kur Politikas 11.09.2003, Raporu (http.//tcmb.gov.tr) TCMB, (2005), Para Politikas Metinleri, 26 Nisan 2005 Tarihli Niyet Mektubu. 10.09.2004, 10.09.2004, (http.//tcmb.gov.tr) WOODFORD, Michael (2001), Monetary Policy in the Information Economy, Symposium on Economic Policy for the Information Economy, 30 August 1 September, Federal Reserve Bank of Kansas City, Wyoming.

163