You are on page 1of 5

‫علقة المحاسبة بالحصاء‬

‫روويةكى طةورةى ليَكضوون هةية لة نيَوان هةنطاوء شيَوازةكانى هةر يةك لة‬
‫ذميَريارىء سةرذميَرى‪ ،‬هةردووكيان بايةخ دةدةن بة كؤكردنةوةى زانيارىء بةش‬
‫بةش كردنىء كورت كردنةوةى بة شيَوةيةك كة ئامانجةكانى هةردووكيان بةجآ‬
‫بهيَنيَت‪ ،‬لةطةل ليَكضووني ئةو دوو زانستة لةطةل يةكترى بةلم هةر يةكيان ثسثؤرِة‬
‫لةضارةسةركردنى ئةو دياردة يان راستيية داراييانة واتا ئةوانةى كة دةتوانين بيخةينة‬
‫ذيَر ثيَوانةكردن ء طوزارشتكردن ليَى بة شيَوةى ذمارةى يان زانيارى بةهايىء‬
‫خشتةيى‪ ،‬ذميَريارى ضارةسةرى هةموو دياردةكان دةكات ئيدى بة ويَنةى بةهايى بيَت‬
‫يان ضةندايةتىء ضؤنايةتى بةمةش دةتوانين بلَيَين ضوارضيَوةى كارى سةرذميَريارى‬
‫بةرفراوانترة لة ضوارضيَوةى كارى ذميَريارى ‪..‬‬
‫دةتوانين رووةكانى ثةيوةندى نيَوان سةرذميَرىء ذميَريارى بةم شيَوةية روون‬
‫بكةينةوة ‪-:‬‬
‫َ‬
‫‪ /1‬ذميَريارى كةلك بة ئامرازو شيَوازة سةرذميَرييةكان لةطةل ريَطةى ثيَوانةكردنء‬
‫خستنةرووى سةرذميَرى وةردةطريَت بؤ ئاسانكردنى بةرهةمهيَنانى زانيارى ‪.‬‬
‫‪ /2‬سةرذميَرى ثشت بة ذمارةو زانياريية ذميَريارييةكان دةبةستيَت كة ليستء راثؤرتة‬
‫داراييةكاندا هةية‪ ،‬بؤ جيَطيركردنى ئةو شتانةى ثةيوةستن بة قةبارةى ثرؤذةكانء‬
‫جؤرى ئةو شمةكةى بةرهةمى دةهيَنيَت يان ئةو خزمةتطوزاريانةى كة ئةو ثرؤذانة‬
‫ثيَشكةشى دةكةن ‪.‬‬
‫لقةكانى ذميَريارى ‪:‬‬
‫ئةو ثةرةسةندنةى كة بةسةر ئةركى ذميَرياريدا هاتووة بؤتة مايةى دةركةوتنى بوارى‬
‫جؤراوجؤر بؤ بةكارهيَنانى ئةو زانياريانةى كة ذميَريارى بةردةستى دةخات ‪.‬‬
‫ثيَويستى دابينكردنى ئةو داواكاريية زؤرةى لةسةر زانيارى لقةكانى ليَكؤلَينةوةكردنى‬
‫فراوانتر كردووة‪ ،‬ئةمةى خوارةوةش ديارترين ئةو لقانةية لةطةل رووى سةرةكي‬
‫هةر يةكيَكيان ‪.‬‬
‫يةكةم ‪ :‬ذميَريارى دارايى (المحاسبة المالية) ئةم لقة بايةخ دةدات بة تؤماركردنى‬
‫كردارةكانء جياكردنةوةو بةش بةشكردنى حيساباتة دروست بووةكان لةماوةيةكى‬
‫دارايى دياريكراودا‪ ،‬لةطةل ئامادةكردنى حيساباتى كؤتايىء راثؤرتى دارايى ئةنجامى‬
‫هةموو كردارةكانى بةطرِخستن لةو ماوةيةدا‪ ،‬هةروةها دةرخستنى سةنتةرى دارايى‪،‬‬
‫كةواتا ضوارضيَوةى كارى ذميَريارى دارايى ثيَوانةكردنى ضالكيية ئابوورى يان‬
‫كؤمةليةتى يان هةر ضالكييةكى ترى وةك ( ضالكى كشتوكالَى يان ثيشةسازى يان‬
‫بازرطانى يان مولَك يان خزمةتطوزارى) ئةمةش بؤ بةديهيَنانى ئةم ئامانجانة ‪:‬‬
‫‪ /1‬خستنة رووى كردارةكان لةماوةيةكى دياريكراو ‪.‬‬
‫‪ /2‬خستنة رووى ئاسةوارى دةرئةنجامى ئةو كردارانة لةسةر سةنتةرى دارايى‬
‫دةزطاكة ‪ /‬كارطة ‪ /‬دامةزراوةكة (المنشاة) لة كؤتايى ئةو ماوةيةدا‬
‫دووةم ‪ :‬ذميَريارى ئيدارى ‪ :‬ئةم جؤرةيان بايةخدةدات بة دةرئةنجامةكانى ضالكى‬
‫دامةزراوةكة لةماوةى رابردووداو ثةيوةندى بة ئايندةوة لةريَطةى ثةرةثيَدانء‬
‫ضاككردنةوةى زانياريية دةرهيَنراوةكان لة تؤمارة ذميَرياريية ئيدارييةكان‪ ،‬بؤ ئةوةى‬
‫بطونجآ لةطةل داواكارييةكانى باشتر كردنى برِياردانة ئيدارييةكان ‪ ،‬كةواتا ذميَريارى‬
‫ثةراوو تؤمارى كانى‬‫ِ‬ ‫ئيدارى ثشت بةو زانيارييانة ذميَريارييانة دةبةستيَت كة لة‬
‫دامةزراوةكةوة دةردةهيَنريَت‪ ،‬ثاشان كؤيان دةكاتةوة بةشيَوةى شيكردنةوة يان‬
‫راظةكردن يان بةراوردكردنيان يان ثةيوةنديان بة شيَوةيةك بطونجآ لةطةل‬
‫هةلومةرجى ئيَستاى دامةزراوةكة ‪.‬‬

‫‪asowahab .. 2008‬‬ ‫‪1‬‬


‫سيَيةم ‪ :‬ذميَريارى تيَضوون ‪ :‬ئةو لقة بايةخ دةدات بة كؤكردنةوةو شيكردنةوةو‬
‫راظةكردنى زانيارييةكانى تيَضوونى هةر ضالكييةك هةر بةشيَكء هةر ئيدارةيةكى‬
‫دامةزراوةكة بة شيَوةى شيكردنةوةو ثؤليَنكردنيان بة ثيَى سةنتةرى ضالكييةكان‪،‬‬
‫هةروةها ئةم لقة بايةخدةدات بة ثؤليَنكردنى توخمةكانى تيَضوونى بةهةمهيَنراويَكى‬
‫دياريكراو لة كردارى ثيشةسازيدا يان هةر كرداريَى تر‪ ،‬ئةمةش وا دةكات ئةم بةشة‬
‫بةشيَكى زيندوو بيَت لة طةيشتن بة ئيدارةيةكى سةركةوتوو لة هةموو دامةزراوةكاندا‬
‫كة ئامانج ليَى بةرزكردنةوةى تواناو ليَهاتووى بةرهةمهيَنانة ‪.‬‬
‫جياوازى سةرةكى لة نيَوان ذميَريارى دارايىء ذميَريارى تيَضوون ئةوةية كة ذميَريارى‬
‫دارايى بايةخ دةدات بة دةرئةنجامة كؤتاييةكانى ضالكى دامةزراوةكة‪ ،‬بؤية زانيارى‬
‫دارايى ثةيوةست بة دةرئةنجامى ضالكييةكة بؤ ئيدارة دابين دةكات‪ ،‬كة ئةمةش جيَى‬
‫بايةخى خاوةنى دامةزراوةكةية‪ ،‬بةلم ذميَريارى تيَضوون ئةو ئيدارةيةية كة‬
‫بايةخدةدات بة باشتر كردنء ريَنويَنيكردنى ئيدارة لة كردةوةكانى ثلندانانء‬
‫ضاوديَريكردنء برِيارداندا ‪.‬‬
‫ضوارةم ‪ :‬ذميَريارى حكومى ‪ :‬ئةم لقة بايةخ دةدات بة ثيَوانةكردنى دةرئةنجامى‬
‫كردارةكانى يةكة حكومييةكان وةك وةزارةتء يةكة ئيدارييةكانى تر‪ ،‬كة‬
‫حيساباتةكانيان ثةيوةستة بة خةزينةى ناوةندييةوة‪ ،‬بؤية كارى ئةم لقة بريتيية لة‬
‫ساغكردنةوةى وةدةستهيَنانء سةرفكردنى سةرضاوةكانى حكومةتء ضاوديَريكردنى‬
‫جيَبةجيَكردنى (موازةنةى) طشتى هةموو دامودةزطا حكومييةكان ئةمةش لة ريَطةى‬
‫كؤمةلَة ضةمكء بنةماو ياساى ذميَريارى دةبيَت كة ئةم ئامانجانة بةدى دةهيَنيَت ‪:‬‬
‫‪ /1‬دةرئةنجامى رووى ئةو ضالكييانةى كة حكومةت ثيادةى دةكات ‪.‬‬
‫‪ /2‬ضاوديَريكردنى كردارةكانى ئةو ضالكيية ‪.‬‬
‫‪ /3‬ثاراستنى سةروةتء سامانى حكومةت (ميري) ‪.‬‬
‫المحاسبة ‪ :‬لة واقيعدا ثيَناسةكانى ذميَريارى لة ثةرةسةندنداية‪ ،‬ئةمةش بؤ ئةوةى ببيَتة‬
‫رةنطدانةوةى ئةو واقيعة زانستييةى كة بة تيَثةرِبوونى كات لة ثةرةسةندنداية واتا‬
‫( ثيَناسةكان هاوتةريبن لةطةل ثيَشكةوتنى زانستء لةسةر بنةماى فيكرى‬
‫دانةرِيَذاون) ديارترين ثيَناسةكانيش ئةمانةن ‪-:‬‬
‫* ذميَريارى ‪ :‬ئةو ئامرازو شيَوازة ريَكوثيَكةي تؤماركردنى رووداوة ئابوورييةكانة بة ثيَى‬
‫زنجيرةى كاتى روودانيان ‪.‬‬
‫* ذميَريارى ‪ :‬كردارى ثؤليَن كردنة‪ ،‬كة دةبيَتة هؤى خستنةرووى زانياريية تايبةتةكانى‬
‫ئةو ئامانجة ئابووريانةى كة يةكةيةكى ئابوورى لةماوةيةكى دياريكراودا ئةنجامى‬
‫دةدات ‪.‬‬
‫* ذميَريارى ‪ :‬كردارى ثيَوانةكردنء طةياندنى زانياريية ئابوورييةكانة بؤ بةكارهيَنةر تا‬
‫لةسةر رؤشناييان برِيارى طونجاو بدات ‪.‬‬
‫* ذميَريارى ‪:‬زانستى وةرطيَرِانى رووداوة ئابوورييةكانى ضالكيية جياوازةكانة بة‬
‫زمانيَكى تايبةت‪ ،‬كة ثشت دةبةستيَت بة كؤمةلَيَك بنةماى طشتى بؤ‬
‫شيكردنةوةودارِشتنء كورتكردنةوةو ئامادةكردنى راثؤرتء راظةكردنى ئةو زانياريية‬
‫داراييانةى كة ثةيوةستن بة ئةنجامى سةرضاوةكان(الموارد)و برِياردان ‪.‬‬

‫ثةيوةندى ذميَريارى بة زانستةكانى ترةوة‬


‫ثةيوةندييةكى زؤر بةهيَز هةية لة نيَوان ذميَريارىء زؤريَك لة زانستةكانى تر‪ ،‬ضونكة‬
‫ثشتيان ثيَدةبةستيَت بؤ ثةرسةندنى بنةماو ريَطاكانء شيَوازى كاركردنى‪ ،‬لة‬
‫بةرامبةريشدا ذميَريارى خزمةتيَكى طةورةى ئةو زانستانة دةكات‪ ،‬بة شيَوةيةك‬

‫‪asowahab .. 2008‬‬ ‫‪2‬‬


‫ناتوانن دةستبةردارى ئةم زانستة بن‪ ،‬لة واقيعيشدا ئةم ثةيوةنديية تا ديَت‬
‫ثةرةدةسيَنيَت تا دةطاتة كامل بوون لة هةموو رووةكانةوة ‪.‬‬
‫ثةيوةندى ذميَريارى بة ياساوة‬
‫ذميَريارى ناتوانيَت دةست بةردارى زؤريَك لة ياساكان ببيَت‪ ،‬ضونكة ئةو ياسايانة‬
‫ريَنماى كاركردنى دةكةنء ثيَويستة ثابةند بيَت بة برِيارةكانى‪ ،‬ثاشان كردارة‬
‫بازرطانييةكان ثيَويستى دروستبوونى ثةيوةندى جؤراوجؤر لة نيَو ثرؤذةكة دةخولَقيَنآ‬
‫كة ئاسةوارى ياسايى بة جيَدةهيَلَيَتء ثيَويستة ذميَريارى بيزانيَت تا ثيَش تؤماركردنى‬
‫ثرؤذةكة لة تؤمارةكاندا مامةلَةى لةطةلَدا بكريَت‪ ،‬بةتايبةت ئةوةى ثةيوةندى بة‬
‫ئامرازة بازرطانىء ياساى كؤمثانياكانء (تصفية)كردنء روونكردنةوةى قازانج هةية‪،‬‬
‫لة ليةكى ترةوة خستنةرووى زؤريَك لة زانيارييةكان بة ثيَى دامةزراوة ياساييةكة‬
‫ثيَويستى بة ريَكخستنء [نازانم ضى نووسراوة(العرات)] كؤمةلَةى‬
‫ثةراوةيى(الدفترى)هةية كة زانيارييةكانء برِواى تةواوى‬ ‫ِ‬ ‫بةلَطةيى(المستندى)ء‬
‫تيَدايةو لة كاتى ثيَويست وةك روودانى كيشةو ململنآ دةخريَتة بةردةستى ليةنة‬
‫ياسايىء دادطاكان‪ ،‬يان لة كاتى طةرِان بؤ ثةرةثيَدانى ياساكان دةخريَتة روو ‪.‬‬
‫ثةيوةندى ذميَريارى بة ئابوورييةوة‬
‫ئابوورى بايةخدةدات بة دابةشكردنى سةرضاوة زؤر كةمةكان لة نيَو ثرؤذةو ضالكيية‬
‫جياوازةكانء لةناو يةك ثرؤذةدا‪ ،‬ئةمةش بة مةبةستى بةديهيَنانى زؤرترين رادةى‬
‫خزمةتطةياندن بة خؤشطوزةرانى كؤمةلَطة‪ ،‬بؤ ئةمةش واتا كةلَك وةرطرتن لة‬
‫سةرضاوة ئابووريية تةواوةكان بنةماو نمونةى تيؤرى دادةنات‪ ،‬ليَرةشدا رؤلَى‬
‫ذميَريارى دةردةكةويَت بؤ وةرطيَرِانى ئةو تيؤرانة‪ ،‬ضونكة بايةخدةدات بة ثيَوانةكردنى‬
‫كةلَكى بةدى هاتوو ثيَوانةكردنى خةرجيية ثيَويستةكان بؤ وةدةستهيَنانى ئةو كةلَكة‪ ،‬تا‬
‫لة دواييدا روون بيَتةوة ئايا هةولَةكان سةركةوتنيان بةدةست هيَناوة يان نة ‪.‬‬
‫لة ليةكى ترةوة تيؤرةى ئابوورى ثيَويستى بةوة هةية بزانيَت ئايا لة واقيعدا مامةلَةى‬
‫ثيَدةكريَت يان نة‪[ ،‬بةواتايةكى تر هةر تيؤرةيةك بؤ ئةوةى سةركةوتن بةدةست‬
‫بهيَنيَت لة بوارى ئابووريدا ثيَويستة لة بازارةكاندا سةركةوتن بةدةست بهيَنيَتء‬
‫مامةلَةى ثيَبكريَت] ‪..‬‬
‫ذميَريارى كار دةكات بؤ خستنة بةردةستى زانيارو داتاى ثيَويست بؤ ئةنجامدانى‬
‫ليَتويَذينةوةو ليَكؤلَينةوةى ئابوورى‪ ،‬بةلَطةشمان بؤ ئةمة ئةو ثةيوةنديية‪ ،‬بايةخثيَدانى‬
‫ئابووريية بة يةكة ئابوورييةكان بة شيَوةيةك كة تةريب بة بايةخى ذميَريارى بةو ياكانة‬
‫‪.‬‬
‫َ‬
‫لة هةمان رووانطةوة ئةوا ( ئابوورىء ذميَريارى) تةنها خزمةتى خاوةن مولكةكان‬
‫ناكات بطرة خزمةتى يةكة ئابوورىء كؤمةلَطةش دةكات‪ ،‬بؤية ئابووريناسةكان‬
‫زاراوةو ريَبازة ذميَريارييةكان بةكار دةهيَنن وةك [بودجة – ليستى داهاتى ئابوورى –‬
‫ئاسةوارى هةلوسان لةسةر راستكردنةوةى ليستى دارايىء تيَضوونى هةلةكانى‬
‫لةجياتىء ‪ ....‬هيتر‬

‫ثةيوةندى ذميَريارى بة ئيدارةوة (كارطيَرِى)‬


‫ئةركى سةرةكى ئيدارة ثلندانانة‪ ،‬ثلندانانى باشيش لةسةر بنةماى ثةيوةستكردنى‬
‫ليَهاتووى بةدةست هاتوو لة ئةزموونةكانى رابردوو ثابةندبوون بةثيَشبينييةكانى‬
‫ئايندةوة دادةنريَت‪ ،‬بؤ ئةوةى ئيدارةش ئةم كارة بكات ثيَويستى بة زانيارى شيكراوةو‬
‫هةية تا هاوكارى بكات لة ئةنجامدانى كارةكةى‪ ،‬ضةنديش شيَوةكانى ئيدارةو‬
‫ئاستةكانى جياواز بيَت‪ ،‬بةلم لة دةرئةنجام هةر ثيَويستى بة زانيارييةكانى ذميَرياريية ‪.‬‬
‫زؤر جار كيَشةى بةرِيَوةبةرةكان طةرِان بوو بةدواى ريَطاى طونجاوى برِياردانى‬

‫‪asowahab .. 2008‬‬ ‫‪3‬‬


‫ذيرانة‪ ،‬لةثرِدا ذميَريارى دةركةوت بؤ ضارةسةركردنى ئةم كيَشةية لة ريَطةى‬
‫ثةراوو ليستة داراييةكان‪ ،‬بؤية ئةمرِؤ داوا‬ ‫ِ‬ ‫بةرهةمهيَنانى زانيارى لة واقيعى تؤمارو‬
‫دةكريَت ذميَريارى هةموو ئةو زانيارييانة دابين بكات كة سوودى ليَوةردةطيريَت بؤ‬
‫دانانى ثلنء بةدواداضوونى تا ئةو كاتةى ئامانجةكانى دةثيَكيَت ‪.‬‬
‫ثةيوةندى نيَوان ئيدارةو ذميَريارى ثةيوةندييةكى ئالَوطؤرِة لةو كاتةى ذميَريارى‬
‫زانيارى تةواو دةخاتة بةردةم ئيدارة بؤ ئةوةى برِيارى ذيرانة بدات‪ ،‬ئةوا ئةو‬
‫ئامانج سياسةتانةى كة دامةزراوةكة دةيطريَتة بةر دةخاتة بةر دةست ذميَريارى‬
‫تا بتوانيَت ئةركةكةى بة سةركةوتوويى راثةرِيَنيَت‬
‫‪ ،‬هةروةها ثةرسةندنةكانى ئيدارة بةدواى خؤيدا ثةرسةندنى ئةركةكانى ذميَريارى‬
‫هيَناوةتة ئاراوة‪ ،‬ئةمةش بةهؤى ثيَويستى ئيدارة بؤ زانيارييةكانى ذميَريارى‪ ،‬ئةمةش‬
‫وايكردووة لقةكانى ذميَريارى زؤرتر ببيَت تا بتوانيَت هةموو ئةو ثيَويستيانة دابين بكات‬
‫‪.‬‬
‫هاوكيَشةى بودجةى طشتى ‪:‬راطةيةندراوى دارايى دامةزراوةكةية بؤ خستنة رووى‬
‫بارى دارايى دامةزراوةكة لة ماوةيةكى دياريكراودا كة لة ئةنجامى مامةلَةكانى‬
‫دامةزراوةكة لة ماوةى رابردوودا بةدةست هاتووة ‪.‬‬
‫بودجةى طشتى ‪ :‬ئةو طوزارشتة روونةية لة ئةو هاوكيَشة ذميَريارييةى كة بة‬
‫هاوكيَشةى بودجة ناسراوة كة بةم شيَوةيةية ‪:‬‬
‫الموجودات ( ئةو شتومةكانةى لةبةر دةستن) = المطلوبات (داواكراوةكان يا داوايان لةسةر )‪+‬‬
‫سةرماية‬

‫‪ //1‬الموجودات ‪ :‬هةموو ئةو شتومةكانة دةطريَتةوة كة مولَكى دامةزراوةكةنء‬


‫دابةش دةبيَت بؤ ‪-:‬‬
‫َ‬
‫‪ /1‬الموجودات المتداولة (ئةو شتومةكانةى مامةلةى ثيَدةكريَت) ‪ :‬هةموو ئةو‬
‫شتومةكء ثارانة(اموال) دةطريَتةوة كة تةمةنيان كورتةو زوو بة زوو مامةلَةيان‬
‫ثيَدةكريَت وةك [ سةندووق – بانق – كةلوثةل – مدينون (ئةوانةى قةرزيان لية) –‬
‫قبض (بةلَطةنامةى وةرطرتن) – أستمارات (داوانامةكان) – اوراق مالى (لثةرة‬
‫داراييةكان)]‬
‫‪ /2‬الموجودات الثابتة (ئةو شتومةكانةى كة جيَطيرن)‪ :‬ئةو شتومةكانةن كة تةمةنيان‬
‫دريَذةو جولَةو مامةلَةكردن ثيَيان زؤر لةسةرخؤية وةك [ بيناية – زةوى ‪ -‬ئاميَرةكان ‪-‬‬
‫ل (أساس) ] ‪..‬‬‫ئؤتؤمبيلة قورسةكان – مةكينةكان – كةلوثةلى ناوما َ‬
‫‪ //2‬المطلوبات و راس المال (داواكراوةكانء سةرماية) ‪ :‬بةشى دووةمى هاوكيَشةكةن‬
‫كة لة دوو كؤمةلَة ثيَك ديَت ئةوانيش ‪:‬‬
‫أ ‪ :‬داواكراوةكان ‪ :‬ئةو ئيلتيزاماتانةية دامةزراوةكةية بةرامبةر بة (الدائنين‪ -‬ئةوانةى‬
‫قةرزيان داوة)‪ ،‬يان بريتيية لة مافى (الدائنين) لة شتومةكةكانى (موجودات)‬
‫دامةزراوةكةو دةكريَت بة دوو بةشةوة ‪-:‬‬
‫َ‬
‫‪ -1‬المطلوبات المتداولة ( شتومةكة مامةلة ثيَكراوةكان)‪ :‬بؤ ماوةى كورت ‪ :‬ئةو‬
‫قةرزو ئيلتيزاماتانةية كة ثيَويستة دامةزراوةكة ثيَش تيَثةرِبوونى سالَيَك يان تةواوبوونى‬
‫ماوةى وةطرِخستنى دياريكراو بيداتةوة وةكو [ دائينون (ئةوانةى قةرزيان لى‬
‫دامةزراوةكةية – اوراق الدفع – قةرزى ماوة كورت ]‪.‬‬
‫‪ -2‬المطلوبات الثابتة (شتومةكة جيَطيرةكان ) طويلة المد ‪:‬ئةو ئيلتيزاماتانةية كة‬
‫ثيَويست ناكات ثيَش تيَثةرِبوونى سالَيَك بدريَتةوة (واتا دواى تةواوبوونى ماوةى ساليَك‬
‫َ‬
‫دةدريَتةوة) وةك [ قةرزى ماوة دريَذ] ‪..‬‬
‫‪ // 3‬راس المال (سةرماية )‪ :‬بريتيية لةو برِة ثارانةى كة خاوةن يان خاوةنةكانى هةر‬
‫دامةزراوةيةك ئامادةى دةكةن بؤ مةمةلَةثيَكردن ثيَى‪ ،‬ئةم سةرمايةية بة ثيَى شيَوةى‬
‫ياساى دامةزراوةكة دةطؤرِيَت ‪..‬‬
‫‪asowahab .. 2008‬‬ ‫‪4‬‬
asowahab .. 2008 5

You might also like