AK BR GNEE BENZER Love is Like The Sun

Emrah GKE1

ZET Bu yazda Dr. Mustafa Tatc tarafndan kaleme alnan Ak Bir Gnee Benzer adl eser tantlmaktadr. Anahtar Kelimeler: Yunus Emre, Tasavvuf, Ak, iir, erh. ABSTRACT In this study, the work, Ak Bir Gnee Benzer (Love is like the sun) written by Dr. Mustafa Tatc is being introduced. Key Words: Yunus Emre, Sufism, Love, Poem, Annotation.

Dr. Mustafa Tatc tarafndan kaleme alnan, adn Ynus Emrenin bir beytinden2 alan Ak Bir Gnee Benzer adl eser; slm mutasavvflarnn lh ak anlayn deerlendiren Bir Ulu Hece: Ak; tasavvuftaki ben ve biz fikrini anlatan Ben ve Biz Asrndan adl yazlarla birlikte; Ynus Emreye ait yedi ilhnin erhinden olumaktadr.

Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Eski Trk Edebiyat Bilim Dal, Yksek Lisans rencisi: emrah.gokce@hotmail.com 2 idin ey yrenler ak bir gnee benzer Ak olmayan gnl misl-i taa benzer

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49

255

Emrah GKE

Bir Ulu Hece Ak balkl blmde, tasavvuf ehlinin ak anlay, mutasavvflardan yaplan alntlarla deerlendirilmitir. Bu blm, ayn zamanda, Ynus Emrenin iirini anlamak iin de bir giri mahiyetindedir. Kitabn bu ksmnda yer alan baz blmler yledir:
Cenb- Hak, Gklerin ve yerin nrudur. (Nr/35). Eya leminin asl bu nrdur. Her varlk seferini tamamlayp yine aslna dnecektir. Varlk, ilh iradenin eseridir. Ba dem olan varln sonu da demdir. Yukarda da belirttiimiz gibi, mevcudattan gaye, insandr. nsann varlndan gaye ise, Cenb- Hakk bilmesi ve tanmasdr. Bu bilinmek istei, ilh iradenin emri Kn!, yani Ol! kelimesinin iine gizlenmitir. Gizli hazine bu Ol! srrnn iindedir. Kn! (Ol!) sz, yaratln hem balangc hem de tamamlandr. Hakkn bilinmek isteme sevgisi, bu emirde de vardr. Bundan da anlalyor ki, ak, bizatih Hakkn zatyla alakaldr. Eya ise, kemli ak olan mutlak varln isim ve sfatlardr. u hlde grntler geici, asl olan ak ise, ezel ve zat olduu iin kalcdr. Akta eksikliin olmamas, mutlak zatn keml sahibi oluundandr. Ynus Emrenin Ak gelince cmle eksikler biter msralarnda anlatmak istedii nkte, k ve mauku, Cenb- Hakkn aktan ibaret olan kendi zat hviyetinde toplamaktan ibarettir. Aslnda seven de sevilen de kendisidir. Bu nkte, bizdeki eksiklik bitip keml tahakkuk ettike anlalacaktr. Btn bu sylenenler Gayb Sunullah tarafndan ne gzel zetlenmitir: Ak odu evvel der mka andan ka emi gr kim yanmadan yandrmad pervneyi (Tatc 2008: 20-21) Esasen kim sevilirse sevilsin, sevgi, ister mecaz olsun, ister hakik, netice itibariyle btn sevgiler, hakikatte, akn gerek sahibinedir. yleyse mecaz ak diye nitelendirilen aklar, bilene gerek birer vastadr. Geree en yakn mecaz ise, kadndr (Tatc 2008: 23). Ak en iyi tanmlayan kelime, yine aktr. Bilindii gibi ak kelimesinin anlam, sarmaktr. Bu sevgi gcnn sarmakla ne ilgisi var denecek olursa, cevab udur: Sarmak nasl ki, sard bitkinin her eyini sarp sarmalar, hibir boluk brakmadan onu kaplar ve hatta kurutursa, sevgi gc de aynen byledir. Sevenin vcudu, sevilenin sevgisiyle kaplanr. Seven, sevilende yok oluncaya kadar bu devam eder. Ak, aka gelince, demek ki byle oluyor. Ynus bouna, Ak yolunda uyanan mk burcunda biter demiyor (Tatc 2008: 24-25). Akn tecell mahalli gnldr. Gir gnle bulasn Tr / Sen ben demek defterin dr! diyen Ynus, Cenb- Hakkn tecell ettii mahallin adresini vermektedir. nsan bu bilince ulanca da yle seslenecektir:

256

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49

Ak Bir Gnee Benzer

Ben gelmedim davi in benim iim sevi in Dostun evi gnllerdir gnller yapmaa geldim (Tatc 2008: 25). Beer benlikten ilh benlie doru yol almann temel art terktir. Tasavvufta terk, zahirimizi el krda gnl yrda sonucuna gtrrken ftratmz da Allahn ahlkyla ahlaklandrarak bizi aslmza dndrr. Yaratlmzn gayesi sevgi ve bilgi olduuna gre, gzel ahlak ve onun da tesinde Allahn ahlakyla ahlaklanmak, bilinmeyi seven Hakka dnmek demektir. (Tatc 2008: 26). Akszlarn ii zordur. Onlarn kalpleri kararm, sert Karata (granit) gibidir veya onlar hayvanlardan da aadrlar. Ynus, klarn szleri akszlara kaya yanks gibi gelir der: Akszlara benim szm benzer kaya yanksna Bir zerre ak olmayan belli bilin yabandadr * Akszlara verme t dnden alr deil Aksz dem hayvn olur hayvn t bilir deil (Tatc 2008: 29).

Ben ve Biz Asrndan balkl blmde Ynus Emrenin iirlerinden hareketle ben ve biz kavramlar irdelenmitir. Bu blm u tespitlerle devam etmektedir:
Ynus Emrenin en temel vasf, mkefe yoluyla elde ettii lednn tecrbelerini ana dili Trkeyle ve kane bir edayla yazd manzumelerde dile getirmi olmasdr. Ynus, evde, sokakta, arda, mescit ve medresede konuulan gnlk konuma dilini mcerret ve manev bir alana ekerek edeb ve estetik bir mana dili gelitirmitir. O, gayb ve lednn hakikatleri deta Trke dile getirmek iin grevlendirilmitir. Zira Trke onunla bir tefekkr dili hline gelmi, dilimiz ve dinimizin derinlii onun yazdklaryla anlalmtr. Ksacas o, bizim ak ve mana dilimizdir. (Tatc 2008: 33). Ynus, kelime-i tevhdi dile getirmekten gayenin, esasen Hakkn birliini anlamak ve zat tevhidini yaamak olduunu, Cenb- Hakk seven gerek klarn bunun iin almas gerektiini belirtir. Vahdeti anlayan kii, lemde gzmze taklan paradoks tecellileri gnlnde sindirerek sen-ben demeyi terk eder, o der! Bylece Hakk gerek sevenler, benden, sene; senden ona ykselecek, sonra bunlarn hepsini cem ederek iinde kendinin de bulunduu ahadiyet deryasnda kaybolacaktr. Bu birlik deryasnda fert cemaatle, cemaat fert ile aynleecek ve ortaya biz deryas kacaktr. Burada soyut bir kavram olarak ifade edilen biz; kesreti, vahdette; vahdeti, kesrette

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49

257

Emrah GKE

yaayanlarn bulunduu yerdir. leride belirteceimiz gibi Ynustaki varlk ve toplum sevgisi, kendini toplumda seyretme, kendini yetmi iki milletle bir grme, ayruksu bakmama, teki-beriki diye ayrmama ve kendi ve bakas gibi kavramlar lgatinden karma hli, vahdeti kesrette yaamayla ilgilidir. Sradan, ereti, temelsiz, akl, yaanmam ve sun bir sevgi deildir. Bu Muhammed bir sevgi olup ilh rahmetin insandaki tecellsiyle alkaldr. (Tatc 2008: 37). imizdeki ben duygusu, yle bir cevherdir ki bu cevher aslna ynelirse ona ve bize dnecek, nefse ynelirse benlikin esiri olup madde leminde kaybolup gidecektir. Byklerimiz, nsan bittii yerde biter. demilerdir. u hlde benliklerin bunu gerekletirebilmesi iin sevmeyi, vermeyi, bakas adna terk etmeyi, paylamay renmesi, ksacas, ben deil, sen, o ve biz demeyi renmesi gerekmektedir. Vehm benlik (yani ego) ancak bu ekilde yontulur, yok edilebilir. ben ancak bu ekilde gerek yzn gsterebilir, insan ancak bu ekilde kendini tanyabilir. Aziz Mahmut Hdynin dedii Sen karsan aradan kalr seni Yaradan msralarndaki nkte ancak o zaman anlalabilir. (Tatc 2008: 63). Ynus, beer (fark) ve ilh (cem) hllerini idrk ederken, ben ve biz kelimelerine farl anlamlar yklemektedir. Cemde ben, varln Ben benliim dosta verem kavlince dostuna verince, nceki alglanan benlikten eser kalmayacak, ben, sen olacaktr. nsan biz makamnda ise, her eyin tesinde mutlak beni mevcudatla birlikte alglayacak, belki her eyde onu yaayacaktr. Farktan ceme ve ceml-ceme ulaan kiinin bundan sonra syleyecei ben, artk sen (gerek varlk) iin sylenecektir. Ancak burada ikilik yoktur. Kiiden ben diyen, gerek bendir. Bu iki benliin en iyi rnei Hallc- Mansr (. 922) ile Firavunun Enel-Hak ifadeleridir. Her ikisi de ayn ifadeleri kullandklar hlde bu kiilerin meramlar farkl idi. Hall bu cmleyi sylediinde cemde idi. Sekr hlinde azndan kan bu sz, bensiz bir ben idi ve Hakka aitti. Firavun ise, bu sz nefsinden sylemiti. (Tatc 2008: 72). Bir slm mutasavvf olan Ynus Emrenin hedefi, vcut birliine rif, kulluk bilinci iinde yaayan, Hakk bilen Hakta seyreden, her an Hakta olan, tevhidin hakikatine vkf fertlerin yaad; halka hizmeti Hakka ibadet ve her yapt ii Allahn ii kabl eden, sen-ben ikiliinden kurtulmu muvahhitlerden oluan bir toplum yaratmaktr. (Tatc 2008: 74). Ynusun dnyasnda din, ruh ve ilh btn deerleri rafa kaldran, insan salt bir madde olarak deerlendiren aklc ve felsef bir insan sevgisi sz konusu deildir. Ynus, sevgiyi sadece insanla snrlamaz; Allah sevgisinden tr varla sevgiyle yaklar. Bu

258

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49

Ak Bir Gnee Benzer

sebeple o, insan sevgisini idealize edip putlatran bir hmanist deil, muhabbetullah sahibi bir muvahittir. (Tatc 2008: 75). Mustafa Tatc, Ynus Emrenin hmanist olmadn srarla vurgulamaktadr. Bahsi geen iki yazdan sonra kitapta, Ynus Emreye ait yedi iirin erhi yer almaktadr. Tatuna duran zhid nazarna erer ise Tesbhini unudup ol ayruk secde de etmeye (Tatc 2008: 82) beyti izah edilirken zahitler ve klar asndan zhd kavram yle aklanmaktadr: Zhd, ilh yasaklardan yz evirip Hakkn emirlerini yerine getirmektir. Slk karmayan, manev yolculuk yapmayan kiilerin zhd, emir ve nehiylere dikkat etmeye, saknmaya dayaldr. riflerin zhd, kalbin Haktan bakasyla megl olmamasdr. Zhd koyalm / Aka uyalm / Hakk bulalm / H diyelim H (Kudds) veya Zhd takvya yr idim evvel / Ak ile benden hep cd dd diyen kmiller fenafillh bilincine ulatklar iin zhdden ve sair ibadet tertiplerinden eser kalmaz. Fakat, onlar fenadan farka geldiklerinde, tekrar zhde dnerler. Bu mnda zhd, kmillerin rts konumundadr. Mn yolunda zhd vardr; ama bu makamda taklp kalmak da slikin perdelerindendir. Buna hicb- nr (nr perdesi) da denmitir. u hlde zhd bir vastadr, gaye deildir. klar zhd makamnda fazla oyalanmazlar, onu gaye hline getirmezler. (Tatc 2008: 83). Yine bu beyit izah edilirken ulalmas gereken nokta yle belirtilmitir: Unutulmamaldr ki hakikat yolunda cem ve fark makamlar gaye deildir. Gaye, ceml-cem, yani cemde fark hlini yaamak, halk iinde Hak ile olmaktr. (Tatc 2008: 85). Emtnetdir sakngl ak haberini zinhr Oturup deme yerde syleme akn szin (Tatc 2008: 108) beyti anlatlrken, beyitte geen ak srr yle ifade edilir: Bu sr Ynusun ikazndan da anlalaca gibi kitab bir olgu deildir. Kmillerin nefesinde gizli olup elden ele, dilden dile, gnlden gnle aktarlarak bilinmitir. Bu sr arkasnda koan k, hakikati anlayamad iin periandr. Ak srrn henz anlayan rifin gnl de konuamad iin kaynamaktadr. Erenler bu sebeple, k susarsa atlar, rif konuursa yanar. demilerdir. Ak yaayanlarla ak srrna rif olanlar farkl tavrlar iindedir. rifler, ak srrn rtl szlerle anlatmlar, remizlerle gizlemilerdir. Hz. Mevlnnn Dvn- Kebri ak devresinin, Menevsi ise, irfan devresinin mahsldr. Bu sebeple Mesnev akn irfann remz olarak anlatr. (Tatc 2008: 109).

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49

259

Emrah GKE

Mustafa Tatc, Ynus Emrenin yzyllardr dilden dile dolaan u ilahisini de erh etmitir: Yr yreim yar gr ki neler var Bu halk iinde bize gler var Ko glen glsn hak bizim olsun Gfil ne bilir Hakk sever var Bu yol uzakdr menzili okdur Geidi yokdur derin sular var Girdik bu yola ak ile bile Gurbetlik ile bizi salar var Her kim merdne gelsin meydna Kalmasn cna kimde hner var Gzleri giryn cigeri pryn Olmular hayrn dvneler var

Ynus sen bunda meydn isteme Meydn iinde merdneler var (Tatc 2008: 113). Bu iirin ikinci beyti yine Ynus Emrenin bir iiriyle izah edilmitir: Zahid, gafil; k, mazur; rif, mtevazidir. Ortada bir fitne varsa da sulu yoktur. Yine de zhhd, Ynusun u ikazna kulak verse iyi olur: Derv olan kiiler deli olagan olur Ak neydigin bilmeyen ana glegen olur Glme sakn sen ana iyi deildir sana Kii neyi glerse baa gelegen olur h bu akn eseri her kime urar ise Derdine sabretmeyen yolda kalagan olur

260

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49

Ak Bir Gnee Benzer

Bir kii k olsa ak derysna dalsa O derynn iinde gevher bulagan olur k l-mekn olur dny terkini urur Dny terkin uranlar ddr gregen olur Derv Ynus sen dah incitme dervleri Dervlerin dus kabl olagan olur (Tatc 2008: 119-120). Bu yol uzakdr menzili okdur Geidi yokdur derin sular var (Tatc 2008: 120) beytindeki geidi olmayan sular unlardr: Ynusun geidi olmayan sulardan kast cell tecelllerdir. Bu geitsiz sular kolay gemek iin tecellnin Haktan olduunu bilmek ve sabretmek gerektir. (Tatc 2008: 123). nmce kuyu kazan Hak tahtn adrsn an Ardmca talar atan gller nisr olsun ana (Tatc 2008: 146) beyti erh edilirken mutasavvflar rnek gsterilerek, cell ve ceml tecellleri anlatlmtr: Cenb Hakka cemlden de cellden de yol bulunur. Tevhidin hakikati bu ikiyi bir etmekten geer. Muvahhit, cell ve cemli birletiren kiidir. Erenler bunu brahim Tennrnin azndan yle anlatmlardr: Hodur bana senden gelen Ya hilat yahut kefen Ya tze gl yahut diken Kahrn da ho ltfun da ho Gelse cellinden cef Yahut cemlinden vef kisi de cna saf Kahrn da ho ltfun da ho Ger b u ger bostn ola Ger bend ger zindn ola Ger vasl u ger hicrn ola Kahrn da ho ltfun da ho

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49

261

Emrah GKE

ancak, cell yolu kestirme ve ac; ceml yolu ise, uzun ve zordur. Hall gibi, Seyyid Nesim ve Niyz-i Msr gibi zevat, cell yolunu tercih etmi, kil isen adn deliye tak! diyerek irfanlarn aa karmak yerine, melmet hrkasyla gizlemeyi tercih etmilerdir. Bizden nce gelenler tarafndan Kepenek altnda er yatar! denmesi bundandr. (Tatc 2008: 147-148). Hakkatin mnsn er ile bilmediler Erenler bu dirlii riyyla bulmadlar (Tatc 2008: 183) beyti erh edilirken ilgin bir menkbe anlatlr: Bir mrit, makam sevdals dervilerinden birine, adrvanda abdest alan kiiyi gstererek: - Git unlarn enselerine birer tokat vur, der. Dervi biraz itiraz eder gibi olsa da, toparlanr, destur deyip gsterilen kiilerin yanna gider. Birinci adamn ensesine tokat patlatr. Tokad yiyen kii dnp ayn anda dervie tokatla mukabelede bulunur. Dervi gider ikinci adamn ensesine bir tokat atar. Tokat yiyen ikinci kii, ban evirip yle bir bakmakla yetinir. Dervi, nc kiinin yanna gider ayn ilemi ona da yapar. O zat da sanki hibir ey yokmu gibi abdest almaya devam eder. Dervi, mridinin yanna dner. Mridi ona: - Bak, der, ilk tokat vurduun kii eratta idi. O da dnd sana vurdu. kinci vurduun kii tarkatta idi. Tokatn Hakktan geldiini biliyordu; fakat kimi vasta kldn merak ettiinden dnp sana bakt. nc vurduun kii ise hakkatte idi. O, vastay dahi merak etmedi, ii Hakktan bildi, abdest almaya devam etti. (Tatc 2008: 187). Mustafa Tatc, son olarak u iiri erh etmitir: idin ey yrenler ak bir gnee benzer Ak olmayan gnl misl-i taa benzer Ta gnlde ne biter dilinde au tter Nie yumak sylese sz savaa benzer Ak var gnl yanar yumanr muma dner Ta gnller kararm sarp-kat ka benzer

262

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49

Ak Bir Gnee Benzer

Ol sultn kapusunda ol Hazret tapusunda klarn yldz her dem avua benzer Ayn hrs ol olmudur nefsine ol kalmdr Kendye dmn olmu yavuz yoldaa benzer Akdr kudret kr kaynadr klar Nie kapdan geirir andan gme benzer k gnl dlenmez mkn bulmaynca Karr yok dnyda pervz kua benzer Mnkir szn bilmez sz ileri varmaz Neye tebh edersin anlanmaz de benzer Ge Ynus endeden ne gerek bu peden Ere ak gerek nden andan derve benzer (Tatc 2008: 199). Yukarda, rneklerle tantmaya altmz Ak Bir Gnee Benzer adl eser, dilinin akclyla da dikkati ekmektedir. Beyitler izah edilirken, tasavvuf kavramlar ayrntl olarak izah edilmitir. iir erhleri, birok mutasavvftan rnekler verilerek yaplmtr. Ayrca baz iirler, yine Ynus Emrenin kendi iirleriyle izah edilmitir. Eser, bu hliyle okuyucularn; tasavvuf, ak ve irfan deryasna davet etmektedir.

KAYNAKLAR TATCI, Mustafa (2008): Ak Bir Gnee Benzer, H Yaynlar, stanbul.

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49

263

bret

R Dost yzn grdke eyvallah demek Ta evvelden beri bu detimdir Akn kbesinde imama uymak Dostumun cemli ziyaretimdir Mansur oldum dostun zlfnde berdar Benim iin budur byk iftihar Ne cbbe giyerim ne klhm var nsanlk kisvesi kyafetimdir bretyim deitirmem niyeti Btl hurafeye etmem biat badet sayarm dosta hizmeti Bu da gze arpan kabahatimdir BRET

264

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel / 2009-49