www.sakshieducation.

com

MS s AO& 2012
A$z$

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l-]l r*f A-$z$: 20-1-0-&-1-1MS$ g$ >-rMS A-$z-]l$ >{t- {---s

{-]l 29]l ]l*l-Z {]l ^l>$. >{t, MS{l--l {$-$, Zr$, {sl
Hgr$, r* B--r$, ]lMS$$, {Ols $ MS]l-a El]l$ --$MS$ MS{l >-rMS
]l${l >Q { Hs D A-$z$ Al-g-.
El]l$ -sg ]lVS: Ol->-
El]l$ G--t: >i--V> Al->j-$ ]l*--{$ (O-l->--)
El]l$ {V>$ >-rMS {gMt: _l*$ h-Z }M>-- {V>$ >-rMS {gMt
t yl$-tM B--r: l- {sl {Ols $-sy (]l-$-V> I- D A$z -)
C-l-s, M r*f {gMt A$z: MSP (-Z--MZ {-^l- r*f M>M
>---MS)
]l${VS >-r-MS VS A-]l--MS C^la t ts A$z: MSP
MS Cyl* {^->-MS t ts: MSP

C- #-P->-$& 20-11: C---&-2-0-11 #-P->-]l$ f]l-]l 9]l VS-*-$Z

*-MS--^$. A$z MSl V>$ lMS, *. 50 S ]lVSl$ Al-g-$.
Cf---VS-&-MS-N-r Ol: { MS l*$-l--(-I-I-s-&-M>-]l*-);
O Ol: C{]l*l -MS-(---G--&-O-l->l);
]l*l-l$-s-MS: -MS-]ll l->-f-l-(-]l*-l-l$-sMS a r--&-t-l-z -]l--s);
h-MS Ol: { }>l$ >]l$--$-(-I-I-G--&--VS-*-$);
Ol: ->l$ h.>f-l-(---]l-s B _M>-V);
-s-MS Ol-&Cr---]l -l: {]l$ l$--(--r -a);
Vzl V A-$z$: 69]l Vzl V A-$z-]l$ f]l-]l 15]l Al$--M>-Z H-gZ
{]l ^l>$. ]l->$..
El]l$ _{l: yl-yls
El]l$ ]lr$yl$: gj MS*l ( yl-yls)
El]l$ ]ls: l$ {t -( Il yl)
El]l$ l-MS$yl$: ]l*tl P-- (-*-V)
El]l$ l _{l: ---l- (-C->-l)
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

_{-l]l A-$z$: _{-l- A-$z-]l$ -Z {-]l 20]l *-MS--^$.

El]l$ _{--MS^la Vz A$z: f ]l$t Oyl (C-s--$ yMS$-l$-r-)
A$z : ft y (-VS - )
El]l$ ]lr$yl$ : Ol$R Z$ (>-$ AO-)
El]l$ ]ls
: >^l ]l$g ( sa)
El]l$ l-MS$yl$ : {MSt-$ sZjz (-f- _{l&->)
84]l B-P- A-$z-Z E-l-]l$ _{lV> " Bt-t-': 84]l -MS AM>-yl$ A-$z-$ (BP)
{-]l- 27]l Hg--Z {-]l ^l>-$. 83 H l>-l ]lMS _{l "- Bt-t-' El-]l$
_{lV> G-MS]lyl r$ Il$ A$z$ VS$^l$MS$. "$-V' -_-{l MS*y Il$
A-$z-$ VS$-^l$MS$--. --MS--l- - _{l "-VS --'-MS$ yMS$-l$r-
-VSZ ---V> A--$z _. C>-l ---V> l- _{l VSZ "H ----l_{--MS A$z .
A-$z g-l-$:
l -E-l-]l$ _{l
: Bt- t
l El-]l$ l-MS$-yl$
: Ol$MS- f-]l---$-- (_-{l& Bt-t-)
l -E-l-]l$ ]lr$-yl$
: il yl$g--z-l (_-{l& Bt-t-)
l El-]l$ ]ls
: l$- {t (_-{l& Il yl)l El-]l$ -$ -]l-r$-yl$
: {MSt-- -]l$- (_-{l&-W-]l--)
l El-]l$ -$ ]ls
: BMSt--* --]l- (_-{l& -)
l *--l$-s-yl ^l-
: >V (l--MSl&V-l--P-)
l -]l*-sZ-{VS-
: >-t ^l-z--l (_{l&$V-)
l El-]l$ l- _{l
: G ----l (C->-l-)
l X-l (J---h-]l- P-)
: $y--MS o (_-{l " Bt-t-')
l X-l (-J--h-]l- VS-)
: ]l*l B ]l$-s ( ]l$-s-)
l
59]l g$ ^l-]l-_{l A-$z$: 20-1-1MS$ 59]l g$ ^l-]l-_{l A-$z-]l$ MS{l {$l
]l*a 7]l {MS-s-_.
g-l ]l>$:
l -E-l]l$ _{l
: l]l# (]l$->-w), "-' ( -Z) -MSV> .
l -E-l]l$ ]lr$yl$ : W MS$-MS~ (l-]l#-)
l -E-l]l$ ]ls
: --l (l ylt MSa &
)
l -E-l]l$ l-MS$yl$ : VS$-l VS (Al $ l ll & g-)
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

-E-l]l$ _{l
-E-l]l$ Xl l-MS$yl$
-E-l]l$ b*-{VS--MS$yl$
-E-l]l$ $ ]lr$yl$
-E-l]l$ -$-]ls
-E-l]l$ V>$-MS$yl$
-E-l]l$ V>$
-E-l]l$ r ^l-
-{-lMS {

: _ t
: - l l (-f A$ A B Z & V>-)
: l->$ VS- (Al V ll-l)
: A MS$st (A- V- S $- $l MS$O & l$- )
: s--VS l (-h-X-]l$ & ]l$-#-)
: B]ll s (--VS-l & ]l$>-w)
: * VSVS* (A-Z- & V>-)
: A$- st-^ (I *l$)
: B ]l$l (]l$--*-)

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l
l
l
l
l
l
l
l
l

MS #-P->$: 20-12 ]l-l>MS MS #-P->-]l$ Al->j-$ ]l$ -l]l

(]l*a 8) l-V> B$-VS$$ ]l$--MS$ >- { s ]l*a 7]l ]l*l-Z
{]l ^l>$.
g-l ]l>$:
l -l MS]l$--MS
: ]l$ -st & B{l-{-l-
l -MS-]l--hl M
: Al -MS-MS$ ^l]l ]l-MS$& ^lyl-VS-l
l -{- W$
: -MS-VS M MS ^l-]l-l$MS$ & MSP
l --l-yl
: ^l*# MS$ il >r ^l-]l-l$MS$ & ^l--VS-l
l ->T VS$ y
: ]l$- ^ ]l$ {l--_-]l-l$MS$ & ]l*l-
l f-VS-]l$ ]l*MS
: $ $ {VS*# > ]l$ -M>--MS-lMS$ MS
(>-)
^l-]l-l$MS$ D #-P->$ -^.
2012 {V>$ A$z$: 2012 ]ll>MS {V>$ A$z$ HgZ {]l 13]l
{]l ^l>$. {r V>$ AylMS$ B$ A$z$ ]l^a.
Bl$ B C$ : 21 (Ayl)
M>z B C$
: V C l yl (Ayl)
V B C$
: V C l yl (Ayl, G]l)
>M Bl$
: ltV Os (N Or)
>M V
: JM (N Or) ll 75 MSrWZ D A$z$ Al^l>$.
65]l {s AM>yl$ A$z$: 65]l {s AM>yl$ B Ay sf Bt (t)
A$z]l$ ylZ {]l 13]l $MS^$.
El]l$ _{l
: Bt t
El]l$ ]ls
: l$ {t ( I yl)
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

El]l$ lMS$yl$
: Ol$Q fMS ( Btt)
El]l$ {s _{l
: sMS Os j
El]l$ l _{l : P I C ()

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

43]l Al->j-$ ^l-]l-_-{-l]l: V >f- -hZ 43]l l Al->j-$ ^l]l

_{-l- ]l]l- 20]l -]l#yl AS$ MS$]l* {--^$. ]l]l- 30 ]lMS$
fVS D El-Z 18 l>-MS$ ^l]l _{-]l$ {l--$. D l-V> yl _{l
>l {MSt- f]l*-MS O Os Adl$s A$z *-MS--^$. BVS 3yl _{l "O
B O' { _{lV> {l--^$. 1952Z l Al>j$ ^ll _{ll
(IGGI) {Ol$. 2004 l$_ V D ElMS$ >l lMSV> ]l*.
Os O-$yl A-$z$: Os O-$yl A-$z-$ 20-1-2 ]l-l->--MS-V>]l$ ]l$-VS$-MS lM>P.
s t- 27]l {MS-s-^$. >-]l-, Al->j-$ A-]l-MS MS ^l]l MS Hs
D A-$z]l$ Al-g$. D#P>]l$ 19-8-0Z yl--&-f-l fM Jl EMS-MS$
-^yl$. -MS$ {-]l*-$V> -$.
g-l$:
V]l #-P: rP >-]l- El]l$ -]l$-$yl$ -stl MS>-M>-(-9-0-)MS$ lMSP.
#P>$: ]l* ]l$--(-5-5-)-(B----l): Dl$ ]l*]l]l MS$P M>-MS, B
]l*i ]l${. $>U {* ]l--MS-^$. ]l$ MS$P$, A$-]l M >-yl]l-l$MS$ Bl$MS$ D A$z lMSP.
il---(-8-4): Al$-M> >f-MS$ l MS, A--l --MS$ {^l V>
{^l$ l_a]l #-$yl$.
M> GVSlt B {sy (MS): C Bl ]l-MS {^ W-$]l ^lel
.
>]l$l l$VS- A-$z$: 20-12 ]l-l->-MS >]l$l l$VS- A-$z-]l$ ]l$- -(l-)Z >]l$-l -l$-VS- Az yl-l O 25]l {MS-s-_. ]l*-hMS ]l VSZ
l$---yl$-Z MS~-W-MS ^l]l MS$yl {--MS$ D A$z _. MS~-W-Z Cs-{VS-syl
g yl]l---l$s {{V>-l$-(-I-y ) Al ^lel ]l$ --$]l { {V>]l*Z
]l$-$, MS$r$- BMS -M>-l M MS ^l$-$. ]lyl$ hZ 70-00 $
$MS ]l$ H>r$ ^l>$. MS$yl {--(---l-)-r$ ^ll $&-^l$-(-Ol--l),
>]lZ yl-yl-(----l), *VS l M]l*-(-M>-Z-yl-*), BZ- ${yl ft-(-C-yl--*), > g -l-(--V>-l--)$ A-$zMS$ G-MS-*$. -Ol ]ly
AlS$yl$ r 19-5-7Z H>-Os]l D A$z B-*Z Al$-]l-l-Ol$V> B* -V>
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

-$. g gl MS C-s-]l-MS$ 296 ]l$MS l$VS #P>$ ^.

Z AlMS$$ -lMS$ ^l]l (48 ]l$) M>]lyl . l>l 36 ]l$
-l y ]lZ E. {$l ]l, {g-]l, ]l*-hMS $-MSl, f--f&
-l-&-flMS MS$, >, Al->j-$ A]l-V>-]l, Gl$-VS$-l$]l $-MSl ]ls
B$ V>Z MS ^l]l MS D A$z *-MS--$.
l t-]l A-$z$: 69]l t-]l A-$z-]l$ t- 8]l {]l ^l>$.
El]l$ _{l (V-zl Ol {g): "-s', l-MSl MSl$ MS yl$MS (l-S M-*)
El]l$ l-MS$yl$ (- Ol): ]l$ Ayl-l (_{l: ]l*t-)
El]l$ ]lr$yl$: gMSl -MS, ]l
El]l$ ]ls: *l (C-{g-$-)
20-12 l A-$z$: VS-l{l -l]l l-V> MS{l {$l f]l-]l 25]l 109 ]l$MS
20-12 ]l-l->-MS "l' A-$z-]l$ {MS-s-_. Z y Al$-]ll -#--PS
"l *--' MS$ Il$-VS$$, "l *-' MS$ 27 ]l$, "-l-}'MS 77 ]l$ G-MS-*$.
]l->$..
l- -*-: *l f-M> (V>-$-MS$-yl$& ]l$--]l-l-); ]l** $y (M>-*t--t&
]l$--]l-l-); s..>g- (---]l-$-&-]l*i I-G A-M>-); MS.h.${-]l$-l (Bt,
-sVS, -MS-); yMSt MS.^l. ^l (Ol-l);
l -*-: D #-P ]l Z {]l-Q$$.. l{l, Bi, $>-$, yMSt l {-l-st (->-$ l-*--$), ll l (A-l$--M>Z l ]l*i
>$--); s-yl ^l{l--Q >]l# ($>Q ]l*i M>-l--&-B-{l-{-l ) l-l-$$
E$.
l}: ]l$]l > ]l$_ Cl-M D V]l lMSP. $ h.]l-l (-]l*-hMS ]l),
]l$-]l$l B (-yl-rl M^l) E$. --r$ A]l* fZs (]l$-->-), m$l
V$ (-V>-MS$ ^l]l ]l$ {MSMS-r-), ->l$ (B-a--&->-f--l), g CM>
(-MS-&-E-l--{-l-), ^ll$---(-l-) l-l-$-$-$.
20-11 A-$z$: 20-11 ]l-l->-MS g$ A-$z-MS$ 24 ]l$
--M- S $ GM- S - *$. Cl$Z 8 ]l$ -MS $, 16 ]l$ $$ . Z ]l$]l
>-MS ^l]l ]l {l, A]l$ El$ MS MS*y E$. ]l$--]l-l Il$-VS$-MS D
V]l lMSP. {-]l-]l${ ]l$-l VS f]l-]l 23]l D #-P->-]l$ {]l ^l>$.
]l->$..
X-^{ A$z: {-t-lMS D A-$z VS$f->-lMS$ ^l]l $rt ]l${l $ s-yl-*www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

(-1-3-)MS$ -_. l VS -yl Ayl$z-MS$-]l-l$MS$ D #P lMSP.

f$ ^{ A$z: l-]l-]l$-]l#-l$]l l ]l$_ -^l -$-]l$ S-_-]l-l$-MS$-V>]l$..
El--{-l-MS$ ^l]l Kl$ {M> *l-l-(-1-2-)MS$ D #-P lMSP. D #-P->-]l$
Cyl-$l M _{zl l (I---yl-*) 19-5-7Z {--_. #-P {VS-l-MS$
lZ fVS -MS yl El-Z Yl A]l-M> lMS$P-l$.
Cyl* r$yl A-$z$: {]lQ {^l$- Cyl* r$yl Hs ]l]l- 1]l
Al-g MS A-$z g-]l$ {MS-s-_. Cl$Z l >Z Al-MS #-VS
-_]l >V> VS$f->l ]l$-V> y {l]l$ ]lZ -_. _]l >Z l D
$]ll lMSP^l$-MS$. VSyl-_]l Hy M>Z -_]l #-VS B-V>, Cyl-MS A]l-O-sMS
Al MS Cyl-*-r$yl D A-$z-]l$ {MS-s-_. ]l]l-$, {l-$MS l,
-*-VS--$ ]l*Ps, {l-$MS BVS, --]l, ]lMS ]l-l$$, r$t--yl$$,
* BMS ]l]l Al G-$ -V>Z -_]l #-VS B-V> >-MS$ D
#-P->-]l$ {]l ^l$.
Cyl-$l ]l*MS-$ Os A-$z$: 20-1-2]l ]l-l->-MS Cyl-$l ]l*MS-$ Os
A-$z-]l$ t- 25]l {MS-s-^$. Ol MS]l--MS--lZ A]l#s tylVS $,
Z$ OOs Ad-l-l$s A-$z-]l$ {MS-s-^$.
A]l#s tylVS A$z: D A-$zMS$ "{-s-O-l' {MS A--$s Gyl-r s.G,
${-]l$--$, {s-Z As-$MS a r $yl* -l yl B. MS. VS
G-MS-*$.
Z$- O Osl$ A`-l-l$s A$z: D A-$zMS$ Cy--Z >g->-]l$]l r
Ayy sM>-i r ]l*i Oyl-MSt yl.yl. -P, -$ M>--l ]l*i O^ll
>]l$-^l-{l-VS$ G-MS-*$.
l- MS- A-$z$: lZ ^lll, -MS--MS$ { Hs C^la -VS$$, l MS A-$z-]l$
>- { ]lQj ]l]l- 9]l ]l*l-Z {]l ^l>$. ll 20 ]l$MS -VS$$
A-$z$, 18 ]l$MS l MS #-P->-]l$ >- Al-g->$. ]l$]l >-MS ^l]l 11
]l$MS D A-$z$ -^. Z VSf VS$-]l$--$, VSf *l-VS, VS$yl$ }]l$,
B]ll VS->k, VSf {l$, # MS~, g lMS-s (]l-Yyl h), A{k AZMS
l-l$$(MS--]l-VS h), MSl-VSr -]l$ (O-l->--l-)-MS$ ^lll -VSZ g$
A-$z$ lM>P. $l J]l$ (O-l->--l), V> ]l$-$ (l-*$ h), VSf
Af$, VSf >]l (]l-Yyl h-)$ l MS #-P->-]l$ MS--^$. D A-$z-]l$
19-6-5Z {l st$.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

$_{ lMS$ VS *-l A$z: {]lQ ]ls $_{ l (8-1-)]l$ a]l$ V> {$l
l$ 20]l M-MS-Z > Al$-]ll A$z "VS *---' lP--_. $_-{-l
l-#]l Bl$ MS$]l* ]ll-]lllMS$ ]lQ-]l${ ]l$]l$ ]lj $-]l$ Al-g->$.
$_-{-l 19-70 ]lMS$ , V> -]l*Z ]ls-_. Bl$ ]ls-_]l "l MS ',
"---', "l-]l--' _{$ V> {^l$ . D A-$z]l$ 20-1-1Z a]l$ V>
{$l l-M-. l V>-Z {]lQ ]lMS$-]l$ D A-$z lP--$. D A$z
MSl { {l r$ 2 S$ $-MS--$.
${l blr-jMS -- P: V> ]lr VSYf ${l blr-j 20-11 ]l-l->--MS-V>]l$
- P A$zMS$ GMS*$. {Rl l-MS$yl$ l-hl *--_]l
"A-N -' _{l 19-5-9Z VS-ZMS Ayl$-W-yl]l ${l # 40-0-OV> _{Z
]ls-^$. MS{l {$l 20-0-4Z B$-]l]l$ l-*- #-P- lP--_. l
{$l Al-g Al$-]ll #-P -- P. D A$z]l$ 19-6-9Z
{]lQ l-MS$-yl$-&-->l, l B Cyl$ -]l*V> ^l P r
H>r$ ^l>$. #P MSl *.10 S ]lVSl$, ~ MS]l$ *-MS--$.
--lMS$ ^ll* A$z: {]lQ f-t -VS$$ --lMS$ "Gl.B. ^ll* fVS-'
A$z -_. V> Al-g-$]l D #-P-> {]lQ ^l-l, fVS {MS
-l-MS$$ Gl.B.^ll* r l-M-$.
$-MS$ l ]lMS ]l*g A$z: {-]l-]l${ --$ s.MS.G.$MS$ "VS$-j--
]l l ]lMS ]l*-g' A-$z]l$ yl- 30]l MS ]lQ-]l${ Fl$l ^ {]l
^l>$. MS > A-]l-- M $ ^l]l MSMS D #-P lMSP.
lMS-{s-]l$-lMS$ Ols-$yl: l l >-ll, $-]l$ {VSl lMS-{s-]l$l >]l$-MS-~l {r-lMS$ ^l]l "Ol-s-$-yl' #-P->-MS G-MS-*$. ]l*-MS$- *--iZ ^l]l
]l-MS$ VS$-#V> B$-]lMS$ D A$z lMSP. {rl >^l-MS {]l ^l Al$-l]l$ ]lMSVSl #-P->Z Ols-$yl JMSs. D V]l lMSP]l "-' A Z--$. MSi-]l->-Z -Z-l-]l--MS$-V>]l* lMS-{s-]l$-lMS$ 20-1-0Z $-]l$ -_. D$]l
$--yl$-Z _l--Z f-^$.
MS$]l*-MS$ VSs C-l-l A$z: ]lQ-]l${ MS$]l* VSs MSl
C-l-l A-$zMS$ G-MS-*$. B >Z 20-0-5Z 18.6 >lV> E]l C]l-Ol-g-l
M>-{MS]l$ 20-10 sMS 70 >-MS ^l$-M-]lyl, $ ]l$- Q lVSYyl, VSl 15 lZ JMSP
* MS$ ]ll*l$ M>MS--]lyl ]ls A>$ -MS$ A$z lMSP ^l>. #-P
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

MSl 2,50,000 y$ (*.1.3 Mr$) *-MS--$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

lMS-s ]lMS$ G.MS.VS A$z: -l-&-A-l$-M> A$ J-lZ MSMS {l -_]l

-$ l-ll yl. lMS-s ]lMS$ O{l MS$]l*--(-G.MS.) VS A-$z]l$ H
O^ll * V> f]l-]l 6]l *-MS--^$. Cyl-$l l -Z ^l]l MS-MS D
#-P-> Al-g-$.
MS -MS$ {# ]ls yMSt-s: V>-l {-]l-]l${ MS -MS$ {# MS{$ --$ V]l yMSt--s]l$ {]l ^l. E->-- $l A ^ll$ $l$V> Bl$
D #-P-> Al$-MS$-$.
>P-MS$ {s ]lh$ A$z: MS{l P-MS >Q M>-l f]l- >P-MS$ {s
]lh$ A$z -_. -lZ ]lh$ P---MS$ ^l*]l ^-]lMS$ VS$$V>
B$-]lMS$ D #-P lMSP. l MS- {s ]lh$ 250 H-MS$-OV> -$
MSW E.
El]l$ t s-&--$ t: El]l$ $-MSl EMS$P r$V> 20-0-9-&-1-0-MS-V>]l$ t A-s
B Cyl-*-(----)MS$ ^l]l $ t s {-]l-]l${ {sZ lMSP-^l$-MS$. OlgVS
t s ]l--V> -_. El]l$ s #-P MSl *. Ms Al-g-$. EMS$P
rMS$ #-P->-]l$ {]l ^l - 1992Z As {-]l-]l${ .. ]l-->]l# {l---st$.
g$ ]l$-{VSl A-$z-&-2-0-11: 20-11 ]l-l->-MS ]lMS-VSl MSr-W-Z C^la ]l$l ]l$-,
g$ ]l$-{VSl A-$zMS$ $gZ->MS$ ^l]l Q-*, Jyl-MS$ ^l]l A$
-MS-V>- G--MS-*$. E->-- $l A ll-l-Z $ ~-l MS$s
- GMS ^l. ]l$l ]l$--, g ]l$-{VS-l]l$ {l--^l-l$MS$ 19-96 ]l$_ MS{l
Z>Q D A-$z]l$ Al-g-. g-l-MS$ *. 2 S ]lVSl$, gq-MS]l$ {]l ^l$.
MS, VSz-MS$ G.B h A$z: G.B. h A-$zMS$ ]l*i >{t- A$ MS,
MS>~-rMS ]l*i ZM>-MS ft G. VSz$ G-MS-*$. >{ MS-MS VSZ ^l]l
MSMS MS, ]l*-hMS A-]l-Z ]l-MS$ VSz-]l$ {-]l 14]l GMS ^l>$. ]l$ 25 ]l$
MS*y D A-$zMS$ G-MS-*$. ->l$ h yl- G.B h A-$z]l$
H>r$ ^l. l, BVS, {V>$---]l ]ls V>Z MS ^l]l ]lMS$$, -MS$ D
A$z *-MS--$.

www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l$ A-MS$ M - A$z: l$ A-MS$ M - B l$ A-$z]l$

]lOZ *-MS--^$. B V M - l$ 20-1-2Z -l$MS$ D A-$z]l$
{]l ^l>$. M - M B Cyl-*-(-B---I) M - A-$z]l$
A-$. C l Al$-]ll M - A$z. l$ A B--I, N ^t
Obl---V> E$.
B. G. -MS$ -yl]l$ A$z: y. Ol. -yl]l$ A-$z 20-1-1MS$ >g-{l-V -MS$
-_. D A-$z]l$ {-]l 18]l l-Z >g-{l--VMS$ *-MS--^$. l-]l A-$- B t-l Ay MS -- (--P-l$) Obl-V> E]l >g-{l-V Is
-{-]l$MS$ ^l]l ]l-MS$-V>]l$ D A-$z]l$ *-MS--^$.
y MS.Ah--ylz-MS "H--$-l --' {-MS A--$z: Ol->--l-MS$ ^l-]l y-MSt- ylz- -r-- O^l-l yMSt- MS. Ah--ylz-MS {r-l {-MS "-H--$-l --' A-$z _. D A-$z]l$ {-]l- 23]l yl-l-Z -$-MS-^-$. 2012MS$ H-$-l - -s-MS- Ayl ---MS O
A-$z-Z "O- Os A-d-l-l$s Cl -' A-$z Ah--ylz-MS lMSP.
A- -{MS$ $- Cr---]l- A-$z: -]l$-l-{-l--MS$ ^l-]l -W--f-]l ]l$- A- {MS$
$- Cr---]l- A-$z -_. $- >-s--l A-$z- r$ Bl$-MS$ 5 S-
]lVS-l$ -$-MS---$. Al- CsZ ]l$$-VS$--ylz l- C$ yl_ ]l_a-]l Bl$ Ol>--MS D
#P lMSP. A { Ol ]l$$-VS$--ylz ---MS .
l
- $-]l$--MS $-l-s A-]l yl* ^lel : -VS-*-$-MS$ ^l-]l ^lel
"MS-]l-y ]lP-VS _[z-l-' (yl*) 2012 - > $-]l$--MS $-ls A.
M>-MS$- S-]l$ M D MS ^l. MS _-]l ]l*-^->- -yl-$-
Oyl-MSt- -]ll- ylz-MS ----l$r- -- MS$s l-$-g-.
A]l$MS$ Al$M> l$yl: MS$ ^l]l $]l$ A$z {VSl A]l$
Al$M> l]l $]l*s l$ylMS$ GMS*$. B$]l r$ ]l$ G$ ]l$MS D
l$yl]l$ Al$M> {MSs_. l l D V]l ]l lls ]lMS A]l$.
D l$yl 1996 ]l$_ 133 ]l$MS $MS^$. A>(1998)Z $]l$ ]l
A]l$ ]l$ $s ]ls, >z ]lsZ {V> E$.
2011 h.yl. > A$z: {]lQ *MS$t { l MS$]l* MS$yl$ 2011MS$ h.yl. >
A$zMS$ GMS*$. l MS$yl$ VS$*$Z f]l l{* r aZ
^l$$. lZ >{$ Zl]lZ t ]l$ A$]l $ >llMS$ D
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

A$z$ {]l ^l$. D A$z MSl *. 1.50 S ]lVSl$ $MS$. > yl

1991Z D A$zl] $ H>r$ ^l .

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

Z>VS A-$z {]l: 20-12 l Z>VS A-$z-]l$ l ]l]l-$ -Z-l]l

(I-H-B--I) >-l-l$ MS.. {$, BZMS MS$]l* VS$ ]l*l-Z ]l]l- 28]l
Al$-MS$-$. -l$ $O -Z-l-]l$ --^$. {$ --&6, --&1-1-21 MS ]l ]lVS-y A-]l-Z -^l$-MV> AZMS Hyl$ ]lVS-y tMS MS
^l>$. $-]l$ {VSl l Z>VS r M-]l*-yl Al->j-$ D
A-$z]l$ H>r$ ^l. 19-72 ]l$_ Al-g-$]l D #-P MSl Il$ S ]lVSl$,
V>$ lMS, { {l Al-g-$.
g _{-MS Vzl M>MS: VZ f-W]l 43]l l Al->j-$ ^l]l _{-l]l
]l]l- 30]l ]lW-. $> $ _{l " -MSts yl-l$-r--t-']l$ ]lW# _{lV>
{l--^$. D l-V> Al-g-]l A-$z ]l->$..
El]l$ _{l (V-zl M>MS A-$z): Al-V-l l (-g _{l, l-MS$yl$ Vl VS).
El]l$ l-MS$yl$(- M>MS A-$z): MS*l i*l ( ls _{l).
El]l$ ]lr$yl$:]l*l y MS (g, --&---l-&-f-l _{l).
El]l$ ]ls: Af s (---&-l-$ _{l, l &--l-L-s).
l-l ]l*-l' #-P->$: {-t-lMS "g-$ l-l ]l*-l' #-P->-MS {]lQ
V>$MS l$ >fl, fl ${>$ G-MS-*$. l$- >$ X--MS ]l
^l-]l-l$-MS$-V>]l* 20-1-1-&-1-2MS$ MS D #-P -_.
$_ MS$ ss l A$z: ]l**-PMS$ ^l]l MS $_ MS$ "ss r--^l
t $MS' A-$z]l$ ]l]l- 4]l *-MS--^$. B$]l >]l "{MS A]l#s ll: Cl
*s B lMSt GMS--$MS $>-MS-' ]l]l--MS$-V>]l$ D #-P lMSP.
l l${sZMS$ fl #-P: l l${sZ O M>---l-(-yl-G-B---)MS$ fl Cr---]l
M&-B---l A$z -_. ]l*]l]l ]l]l-$ A-]l, -l-&-f-l ]l$l -
l$$-VS$MS$ ^l]l MS-MS-V>]l$ ylG-B--MS D #-P lMSP.
I->->-$MS$ {l #-P: ]lOZ ]l]l- 1]l f-W]l JMS M>-{MS-]l$Z -]l#yl ]ls
I->->$ ^lal {l- y Al$-l]l$ #-P--Ol$]l "B-- B l Bz B Bt
Ayl r--']l$ MS--^$.

www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l z MS-MS f #-P: l z Gyl, Gl. MS-MS f Al$-]ll

#-P "{M> B l Bz B l$-s' -_. ]lOZ ]l]l- 8]l f-W]l K M>-{MS]l$Z f >$- Ol$MS t]l D A-$z]l$ {]l ^l>$. f-Z M>-MS- H>-r$MS$, MS-MS gq]l A-]l-MS f -]l--s-MS$ C-MS -M>
A-_-]l-l$-MS$-V>]l$ MS-MS D #-P lMSP.
VS$j-MS$ C> #-P: ${-l MS, VS$--^l-l, l-MS$yl$ VS$j
C->-V> g$ Ol$-MS #-P&2011MS G-MS-*$. lZ Ol$-MS *
{l--^l-l$MS$ VS$j ^l]l t ]l-MS$ VS$-#V> B$ D A-$zMS$ GMS ^l-]lr$t
A$z MS$s M>-l l*- > {MS-s-^$. AMt- 31]l C->-V>
]l l-V> VS$j-MS$ D A-$z]l$ {]l ^l$. A$z MSl { {, *.
5 S ]lVSl$ *MS$. ClMS$ ]ll$ D #-P-> Al$-MS$]l {]l-Q$-Z l-MS$yl$
>l$ ]l-VS, Xl l-MS$yl$ HB -]l*l, ]l*i >--l$$ Hg A$ MSl$, MS
l* , ]l*i { >il V>, Xl -$->$ GG. $$-MS E$.
20-13 BP-MS$ "-': 20-13 BP A-$z-MS$ l MSr-W--(-E-l-]l$-_-{l) -VSZ -]l#y
_{l "-' $-ls A. D _{-MS A]l$->VS $ l-MSl ]l-^$.
s ]l$-MS$ - -l* > A$z: {-tlMS " -l* > g$ A-$z-']l$
S-->Q ]l$ >-ll s ]l$-MS$ >- {-- ]l-Qj AMt- 1 {]l ^l>$. AW
S {g-MS$tZ ]l$ ]l---$-$. S -gq-]lZ Bl$ ^l]l ]l-MS$ VS$-#V> D
A-$zMS$ GMS ^l>$. D A$z MSl Bl$MS$ *. 5 -S ]lVSl$, { {l
*-MS--$. { ]l-l MS Ayl--{t-l, AMSyl$MS, l$l-g-l$-s-Z MS ^l]l
MS D A-$z]l$ Al-g-$.
Xl rMS AM>yl$ Z-: 20-11 ]l-l->-MS {-tlMS Xl rMS AM>yl$
Z--MS$ 11 ]l$ {]l-Q$$ G-MS-*$. Z l Xl -$yl$ A]l*jl ARl, l ${-]l$, ]lMS$-l-, -{-l ^>-*, ]l-MS$-]l* , M> -l
]l->-]l$l, l*l ^l{l--Q-l, >g-MS$-]l* *-hl VS, MS-]l$-yl V, ^l{l--Q
-]l-l MS>, l$ MSl- E$. MS JMP-MSP-MS *. 3 S ]lVSl$ {]l$-{l
*-MS--$.
{MS$ B* Os A$z: {-t-lMS B* Os >z Pj $MS A-$z&20-12
]l-l->-MS -lMS$ ^l]l ]lN-lMS A> --MS$yl$ { ^lMS$ lMSP. B$]l
>]l r H- * ]l* s {Vy #M- >-MS D #P -_.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

>g- lMS$ ]l$VSP A$z: -]l$-VS-P--&-2-0-11 A-$zMS$ -]l#yl Xl l-MS$yl$

>g- l G-MS-*$. ^l-]l-_{l VSZ MS ^l]l MS ]l$l-{-l {$l D
#P> {]l ^l$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

f-$-]lVS hMS$ g$ A$z: ]l$--V> g$ {V>$ E $ l-MS

-(G-i-G-l-B--D-i-H) g$ A$z f-$-]lVS hMS$ lMSP. {-]l 2]l lZ f-W]l
Gi-G-l-B--D-iH l$--l-&-2-0-1-2Z {-]l-]l${ ]l$--l-VS ^ll$ $l$V> MS-MSt
-{-$ D A-$z]l$ Al$-MS$-$. D lMS A]l$Z >{t-Zl f-$-]l-VS lls
]lZ -_. l-yl-(-]l$-->-), M---(-A-yl-]l*l Ayl M--), ]l-l-(---),
M$--l*$ (l-$---yl$) h-MS$ MS*y #-P->$ lM>P. D l-M>-MS -_
> -lMS h-Z Ol-*--MS-l El]l$ {V>$--^--V> G-OMS.
>g{l VSMS$ yl]l$ #-P: --Rl >-ll yMSt $-]l -yl]l$ r
>, MS-MS VS #-$-MS^la -yl]l$ A$z 20-1-1MS$ {]lQ Is #-$yl$, t-l
- MS---(---M>-l$) g$ ]l*Q Al-S$yl$ >g-{l-VS GMS*$. l
]l*-^ MS-MS VS ]l *-MS--]lZ {]lQ {l -^$. D #-P->
1-9-8-6Z l--Z yMSt Ol.-yl]l$ l$l*--$ {rt H>r$ ^l.
st^MS$ {rl l #-P: {rl >$ Os B r--^l {]l ^l "B-ly-sj-&-2-0-1-2' $-]l$-MS lMS ^l]l >$ st-^ G-MS-*$. B$]l >]l "l O
MS B # * MS' ]l]l--MS$-V>]l$ D $-]l$ -_. -$ {-MS-yl -MS- C-]l-lV> D ]l]l VS$-l$. JMS ---ylMS --V> D A$z lMSP.
st-^-- "--yls {l$ MS--l' Al {MSMSs #-M> MS*y >>$.
B]ll ]l$-{MS$ yl-- A$z: -lMS$ ^l]l {]lQ -{>-$-MS-ll B]ll ]l${
G & Cyl* h-l M-- (--G--I--) $-MSl #-P->-MS G-MS-*$.
B$-]l--r$ Al$--M>MS$ ^l]l z l*s Al ]l MS*y D A-$z]l$ Al$-M-]l$$. D -l-&-A-l$-M> Ol-SMS -g ---g-$-y-MS MS ^l.
-$MS l, $* C]l*-l$-MS$ V> A$z: -lMS$ ^l]l ]l*]l]l MS$P M>-MS-$
-$MS l, $* C]l*-l$-MS$ yl-l-Z V> yl-l Al->j-$ >
#-P->-]l$ {MS-s-_. {rl o B zZ MS D #-P->-]l$ {]l ^l$.
V>-MS$ ^l]l Oll$-Oyl]l l {g-VS r {lMS {l ^l*$. ]lQV> b -VSl
>Z W-f-]l$ BVS M MS ^l>$. gU-ylMS$ ^l]l ]l*]l]l MS$P M>-MS
$* C]l*l$ $ M>-{MS-]l*Z $--^l$-MS$-$. Al->j-$ > A-$z]l$ V>
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

yl-l 19-9-8 Z H>r$ ^l. V> --]l$ {Z-*, A ]l*>Y A]l$-^l ]lMS$$, {VS*#-MS$ D #-P-> *-MS--$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

s-$-MSMS$ yOl$l ylsZtl A$z: {-t-lMS yOl$-l-&-yl-sZtl A-$z-&-2-0-12 Jyl> > {

A-M> y. ..MS.s-$-MSMS$ -_. MS$$t *--]lMS$ ^l]l MS-MS-V>]l$ B$-]lMS$
D A$z lMSP. VSlZ D #- P -_]l Z ]l$l l, Bl$t
l-l-$$ E$. D A-$z]l$ yOl$-l-&-yl-sZtl Os { Gyl Al-g-$.
19-4-4Z Al$-M> O-MS ^l]l l$yl-MS M {--_. MS$$t --MS$ MS
^l]l MS D A-$z]l$ *-MS--$.
l$-MS$ >il -]l]l A$z: OgN MS{lV> ^l VS-l ]l$- MS-VS
$ ]l]l---MS$yl$ ylB l$ D Hy >i-l-V> g$ -]l]l A-$zMS$ G-MS*$. B*, B{M>, lS- A-l$--M>-Z 26 l> l {f-MS$ D E_-lV> ]l$
A-$. ]l*l-Z BVSt 19]l f-W]l M>-{MS-]l$Z {-]l-]l${ ]l$-l VS
l$-MS$ D #-P-> Al-g->$.
VSV>-l-MS$ l AM>-yl$ A$z: l$VS$ _]l MSl ^l-l l VSV>-l-MS$ MS{l
l AM>-yl$ ]l #-P A$z -_. B$]l >]l "l--MS #]l-$-'MS D
#-P lMSP.
VS$r*$ Ol$MS$ >VS A$z: VS$r*$ h *-]l-VS$-rMS$ ^l]l yl VS$-]l$
{-t-lMS ">-VS C-l-l M-s' A-$z]l$ l ^l$-MS$-$. ]l]l-$ VSZ
Ol$-MS$ {]l$ lWY_, ]l$-* B ^l-"---{-$--']l$ MS]l$-V-]l-l$MS$ D A$z
lMSP. >--MS$$ {MS-s-_]l ll ]lyl$ A-$zZ VS$-]l$ y ]l *.3
S {g]l$, {l$-MS- {l -^$. M>V> {l]l$ $-]l$- (5 S-$) A---lMS$
^l]l ]l Cf- * ]l*l l ^l$-MS$-$. MS VSylz-MS-st-l$MS$ E-MS-^l
"B-MS-*-t-s-']l$ D$]l *--^$. iI---G-V> ^l h* l H-]l$ MS]l$-V]l
]lOMS ^l]l A$ $ ]ly {Og-(2 S-$-)]l$ l ^l$-MS$-$. ]l*l
BZ-^l-]l- ]l*l]l {*-V>-MS$ }M> ^l$st ]l V>---MS Hs C^la D A-$z-MS$
l V> s Er$. VS$-]l$ MS]l$-V]l D "--{-$-' -MS ]l lMS$P]l
]l$-$Z, MS* A]l- MS$y {sMSt-MS$ A]l$-$a-MS$ Ol$$ l--]l$ f$-M-]l^l$a.
-VSMS$ ]l l A$z: {]lQ E* ^l-l V-^ll -VSMS$ 20-10 ]l l A$z
-_. ]l]l- 16]l ]l*l-Z f-W]l JMS M>-{MS-]l$Z E >- $l A,
-VSMS$ D #-P-> Al-g->$.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

O-* Al-S$->-MS C> $-]l$: ]l*-hMS A>, Al-$-l l-yl-]l O-*Z >, {g--]l*-]l$ #]l-$-l-_ ]l$--Z-M>-MS Bl-V> -_]l B l>-l-S$>$ Gl g]ll {-t-lMS C->-V> > $-]l$-MS G-MS-*$. O--*Z
>, {g-]l$, A-]l, {l-l-]l$ W V>yl]l st, B{M> ]l$--MS$ {-V>
$-$-]l-l$MS$ Bl$]l$ D Hy-MS V>]l$ #-P->-MS GMS ^l-]lr$ l {-]l-]l${
]l$-l VS ll-l-Z Al->j-$ ]l]l- 19]l l-yl-_. B{M>
QylZ JMS l>-lS l-MS G-OMS]l -]l$--V> ^l{l t-^$. C->-V> MS
{r$t 19-8-6Z H>r$ ^l]l D A-$z]l$ { ]l-l C> V> f]l--]l-Ol$]l ]l]l-
19]l {MS-s-$. 20-1-1Z D A-$z]l$ G-yl El$l A--$-l Al ^lel
]l]l---MS$->$ G sMS$ Al-g->$.
]l*ll ^l-lMS$ "Ol-g' A$z: l-MS$ A lMS$P]l Q$a l-]l-_ ]lO ]l-MS--ylZ
MS$$-]l*$ N-_]l -$ -ll, ^lel "{-l-l$' - ]l-]l---MS$-Oyl]l
]l*ll ^l-lMS$ {-t-lMS "Olg (WISE- The World Innovation Summit for Education)'
A$z -_. D #-P-> --VSZ $-]l$- ]l*-]lV> -$.
Ql >f- Z f-W]l $V Olg l$ l-V> ^l-lMS$ D A-$z]l$
Al-g->$. #-P MSl $]l*$ *.2.74 Mr ]lVS-l$--r$ V>$ l-M> {]l
^l>$. Al$--M>Z -^lyl N ^l]l A]l-l ^ll 19-8-6Z -lMS$ W ]l_a ]lO
-]l--sZ -$-]l-> A--MS$-ylV> ^l>$. ]l-MS--ylZ _-$ l$- ^l*
^l-_--*$. ^ll$l MS --V> _ Z - M >$ lMS-
A]l$---^$. ----r$ {$l -M> $-MS$ l--*$, M>>--* ]ll
^lel M>-MS- $ -Z-l]l --^$.

www.sakshieducation.com