Arheoloki institut

projekti Arheolokog instituta u 2011. godini

Arheologija u Srbiji

Priredile Vesna Biki Sneana Golubovi Dragana Antonovi

Beograd 2012

Izdava Arheoloki institut Beograd, Kneza Mihaila 35/IV 11000 Beograd, Srbija e-mail: institut@ai.ac.rs www.ai.ac.rs Tel. +381 11 2637191 Za izdavaa Slavia Peri Urednice Vesna Biki Sneana Golubovi Dragana Antonovi Korektura Zoran Bokovi Grafiki dizajn i prelom Vojislav Filipovi tampa Space Project Tira 100

ISBN 978-86-80093-83-3

Raznovrsnost tema nauno-istraivakih projekata i znaaj rezultata istraivanja koje je realizovao Arheoloki institut u Beogradu naveo je Nauno vee Instituta da donese odluku da poetkom svake godine saradnici Instituta prezentuju rezultate iz prethodne godine. Odlueno je da na taj skup budu pozvane i kolege iz drugih institucija, kao i predstavnici medija. Osnovni razlog organizovanja jednog takvog skupa jeste potreba da rezultati istraivanja Arheolokog instituta budu dostupni ne samo naunoj i strunoj, ve i iroj javnosti. Istovremeno, organizovanje jednog takvog skupa shvaeno je i kao svojevrsna prilika da se strunoj i naunoj javnosti predstave mladi saradnici Instituta. Prva takva prezentacija obavljena je u prolee 2010. godine u prostorijama Istraivakog centra Viminacium. Videvi sa kojom ozbiljnou su saradnici pristupili realizaciji tog zadatka i kakve su bile reakcije prisutnih kolega i predstavnika medija, donesena je odluka da se ubudue izvetaji sa ovih skupova predstave i u tampanoj formi u vidu godinjaka. Prola, 2011. godina bila je posebno znaajna za istraivaki deo delatnosti Arheolokog instituta, jer su nai saradnici pokazali da su kadri da se uspeno izbore i sa najsloenijim i veoma obimnim zadacima. S jedne strane imali smo istraivaki tim sa Viminaciuma koji, ve celu deceniju, godinje na terenu provodi po 11 meseci i koji svake godine ponovo oivi neki odavno zaboravljeni i porueni antiki spomenik. S druge strane, Arheoloki institut, u saradnji sa Filozofskim fakultetom u Beogradu, realizovao je sistematska zatitna iskopavanja na autoputu E75 Koridora 10. U periodu od nepuna 4 meseca obavljena su istraivanja, koja po svom obimu, a dobrim delom i rezultatima, stoje rame uz rame sa najznaajnijim arheolokim projektima realizovanim, do sada, u Srbiji. Zbog svega toga, drugi na skup, oekivan je sa velikom znatieljom, a kvalitet predstavljenih radova u potpunosti je ispunio sva oekivanja. Kao i prethodni, i ovogodinji skup je organizovan u prostorijama Istraivakog centra Viminacium, u jednom posve novom i inspirativnom ambijentu muzejskog prostora Centra. Ovaj Zbornik ine kratki izvetaji iz kojih se vidi da Arheoloki institut ima multidisciplinarni tim, koji pri arheolokim iskopavanjima primenjuje najsavremenija sredstva i metode rada. elja nam je da ovakvi skupovi prerastu u jednu novu tradiciju, a da zbornici sa tih skupova, svojim sadrajem, prate kvalitet naih najreprezentativnijih publikacija i na taj nain doprinesu daljoj afirmaciji Arheolokog instituta i njegovih saradnika.

Prof. dr Slavia Peri Direktor Arheolokog instituta

Sadraj
Vesna Biki, Sneana Golubovi, Dragana Antonovi, Uvod 7

Slavia Peri, Olga Peri, Zatitna arheoloka iskopavanja na neolitskom nalazitu Pavlovac-Gumnite 2011. godine

14 17

Slavia Peri, ura Obradovi, Arheoloka radionica: istraivanja u Drenovcu 2011. godine Slavia Peri, Ivana Stojanovi, Osteoloki materijal sa lokaliteta Drenovac i Pavlovac-Gumnite: iskopavanja 2011. godine

19

Aleksandar Bulatovi, Dragan Milanovi, Preliminarni rezultati arheolokih iskopavanja na lokalitetu Bubanj u Novom Selu u 2011. godini Dragana Antonovi, Momir Vukadinovi, Geofizika i arheolokia istraivanja na Malom turcu u 2011. godini Aleksandar Kapuran, Istraivanje multikulturnog lokaliteta Mokranjske stene kod Negotina u 2011. godini

22

26

30 34

Petar Popovi, Nenad Radoji, Zatitni radovi na lokalitetu Kale u Krevici 2011. godine Ivana Popovi, Stefan Pop-Lazi, Bojan Popovi, Vujadin Vujadinovi, Arheoloka iskopavanja u Sremskoj Mitrovici 2011. godine: Lokalitet 85

38

Sneana Nikoli, Ivan Bogdanovi, Istraivanja viminacijumskog amfiteatra u toku 2011. godine 42 Dragana Rogi, Ivan Bogdanovi, Slikana dekoracija zida arene amfiteatra u Viminacijumu Nemanja Mri, Mladen Jovii, Istraivanje antikog naselja na lokalitetu Nad Klepekom u 2011. godini 46

50 54

Saa Redi, Ilija Dankovi, Istraivanja funerarnih celina na lokaciji Nad Klepekom Emilija Nikoli, Ivan Bogdanovi, Prouavanje maltera iz viminacijumskog amfiteatra kao osnova za njegovu buduu konzervaciju i restauraciju

58

Vladimir Mileti, Jelena Mileti, Geofizika istraivanja na prostoru Viminacijuma (grad i vojni logor) u 2011. godini

62

Emilija Nikoli, Putevima razvoja jednog arheolokog parka: Graevina Domvs Scientiarvm Viminacivm Gordana Jeremi, Prilog prouavanju antike prolosti aka - primer rimskih termi iz centra grada

66

70

Stefan Pop-Lazi, Bojan Popovi, Vujadin Vujadinovi, Gamzigrad - Felix Romuliana: iskopavanja 2011. godine Nadeda Gavrilovi, Arheoloka istraivanja na Medijani u 2011. godini

74 78

Aleksandar Bulatovi, Gordana Jeremi, Vojislav Filipovi, Rezultati zatitnih arheolokih iskopavanja na lokalitetima Golo rebro i Selite u selu Donji Neradovac kod Vranja Sofija A. Petkovi, Davidovac Gradite: zatitna arheoloka istraivanja na deonici autoputa E75, Kridor 10 juni krak Perica pehar, Sonja Stamenkovi, Zatitna arheoloka iskopavanja kasnoantike nekropole na lokalitetu Davidovac-Crkvite Vujadin Ivanievi, Bernard Bavant, Cariin grad - arholoka istraivanja u 2011. godini Vesna Biki, Perica pehar, Ivan Bugarski, Teodora Brankovi, Arheoloka istraivanja Marguma/Morave u 2011. godini Vujadin Ivanievi, Ivan Bugarski, Primena LiDAR tehnologije u interpretaciji Marguma i Cariinog grada Marko Popovi, Arheoloka istraivanja Beogradske tvrave u 2011. godini

82

86

92 96

100

104 108

Uvod Od svog osnivanja 1947. godine, Arheoloki institut se razvijao kao svestrana institucija, nastojei da u okviru svojih delatnosti objedini sve segmente istraivakog ciklusa. Mada njegovu primarnu delatnost predstavljaju nauna istraivanja terenska iskopavanja, analiza i sistematizacija nepokretnih i pokretnih arheolokih nalaza saradnici Instituta se aktivno ukljuuju i u programe zatite i prezentacije kulturnog naslea, u saradnji sa drugim nadlenim institucijama kulture. U itavom procesu rada aktivno se vri edukovanje mladih, kako u strunom tako i u naunom pogledu. Posebna vrednost Arheolokog instituta se gradi kroz izdavaku delatnost i biblioteku, koja je po koliini i raznovrsnosti izdanja sigurno vodea na Balkanu. Godinama unazad delatnost Arheolokog instituta odvija se u okviru naunih projekata, u obimu i dinamici koje, nuno, zavise od raspoloivih materijalnih sredstava. Situacija je u najveoj meri bila slina i prethodne, 2011. godine. Uz od ranije pokrenute istraivake projekte osmiljeni su i novi programi rekognosciranja, iskopavanja i, posebno, obrade grae koja potie sa arheolokih iskopavanja sprovedenih sedamdesetih i osamdesetih godina prolog veka, a koja je sticajem okolnosti do danas ostala neobraena i neobjavljena. Meutim, za razliku od prethodnih, godina 2011. je unekoliko bila drugaija, budui da je Institut preuzeo obimne poslove iz oblasti zatite i realizovao zatitna arheoloka iskopavanja na trasi autoputa E 75 Koridora 10. Takoe, Institut se aktivno ukljuio u nekoliko evropskih projekata, meu kojima poseban znaaj imaju oni iz programa Culture 2007-2013 i daljinske detekcije terena, geofizike i arheometrije. Nauni projekti Saradnici Arheolokog instituta su angaovani na sedam naunih projekata koje finansira Ministarstvo za prosvetu i nauku Republike Srbije. U okviru Arheolokog instituta izvodi se etiri nauna projekta: 1.  Arheologija Srbije: Kulturni identitet, integracioni faktori, tehnoloki procesi i uloga centralnog Balkana u razvoju evropske praistorije (OI177020), rukovodilac dr Slavia Peri; 2.  Romanizacija, urbanizacija i transformacija urbanih centara civilnog, vojnog i rezidencijalnog karaktera u rimskim provincijama na tlu Srbije (OI 177007), rukovodilac dr Ivana Popovi; 3.  Procesi urbanizacije i razvoja srednjovekovnog drutva (OI 177021), rukovodilac dr Vujadin Ivanievi. 4.  IRS Viminacijum, rimski grad i legijski vojni logor istraivanje materijalne i duhovne kulture, stanovnitva, primenom najsavremenijih tehnologija daljinske detekcije, geofizike, GIS-a, digitalizacije i 3D vizualizacije (III 47018), rukovodilac dr Miomir Kora. Pored pomenutih, saradnici Instituta su ukljueni u jo tri nauna projekta koji se realizuju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu i u Istorijskom institutu u Beogradu: 1.  Bioarheologija drevne Evrope: ljudi, biljke i ivotinje u praistoriji Srbije (III 47001), rukovodilac prof. Sofija Stefanovi; 2.  Kulturne promene i populaciona kretanja u ranoj praistoriji centralnog Balkana (OI177023), rukovodilac prof. Duan Mihailovi;

3.  Etnogeneza Srba u srednjem veku (rani srednji vek) Uporedna analiza istorijsko-kulturnog nasledja, genetskog materijala i predmeta materijalne kulture sa aspekta analitike hemije (III47025), rukovodilac dr Tibor ivkovi. Meunarodni projekti i saradnja Arheoloki institut ima veoma razgranatu meunarodnu saradnju, s jedne strane kao pokreta vie meunarodnih projekata, a s druge strane pojedinanim angaovanjem njegovih saradnika u projektima u inostranstvu. U proloj godini realizovano je est meunarodnih projekata, od kojih je veina viegodinjih: 1.  Arheoloka istraivanja naseobinskih sistema, sahranjivanja i rudnih resursa u bronzanom dobu severozapadne Srbije (Arheoloki institut u Beogradu, Brooklyn College, The City University of New York i Zavod za zatitu spomenika kulture Valjevo); 2.  T-PAS Tourist Promotion of the Archaeological Sites along the route from Aquileia to Viminacium, projekat evropske zajednice Culture Programme 2007-2013; 3.  AdriKlab - Adriatic Ionian Knowledge Laboratory (uesnici su Italija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Crna Gora, Srbija); 4.  SEE Danube Limes Brand (uesnici su Italija, Austrija, Slovaka, Maarska, Hrvatska, Srbija, Bugarska, Rumunija); 5.  OpenArch (uesnici su panija, Holandija, Italija, vedska, Nemaka, Finska, Velika Britanija, Srbija i dr.; projekat Evropske Unije koji obuhvata 11 partnera); 6.  ArchaeoLandscapes Europe, projekat evropske zajednice Culture Programme 2007-2013, pod vostvom Rmisch-Germanisches Komission iz Frankfurta (okuplja oko 40 institucija iz brojnih evropskih zemalja). 7.  Romuliana, Gamzigrad, projekat sistematskog istraivanja u saradnji sa Rmisch-Germanisches Komission, Frankfurt am Main i Deutsche Archologisches Institut (Nemaka). 8.  Cariin grad, projekat sistematskog istraivanja u saradnji sa Centre national de la recherche scientifique (CNRS), Paris (Francuska). Uporedo s pomenutim projektima, realizovan je niz poslova na obradi kamenog i keramikog materijala, kao i na polju arheometrije, posebno fiziko-hemijske analize stakla i analize kamenih spomenika. Rezultat ove saradnje predstavlja niz zajednikih publikacija sa najznaajnijim evropskim institucijama, na primer: Westflische Wilhelm-Universitt, Seminar fr Ur- und Frhgeschichte, Mnster projekat Prhistorische bronzefunde (Nemaka); Rmisch-Germanisches Zentralmuseum Mainz (Nemaka); Aristotle University of Thessaloniki (Solun, Grka); Odelek za arheologijo, Filozofski fakultet u Ljubljani (Slovenija), Univerza na Primorskem, ZRS Koper Intitut za dediino Sredozemlja (Slovenija), Filozofski fakultet u Skopju i N. U. Muzej, Kumanovo (BJR Makedonija). Saradnja sa domaim institucijama iz oblasti nauke, prosvete i kulture Arheoloki institut ima poslovino dobru i razgranatu saradnju sa mnogim institucijama kulture i zatite kulturnog naslea, fakultetima i institutima u zemlji. Pored zajednikih programa arheolokih iskopavanja, u 2011. godini aktivna saradnja ostvarena je na obradi materijala, kao i u raznim drugim

istraivanjima, pre svega u oblasti arheometrije (petroloke, hemijske, fiziko-hemijske analize itd.). Rezultati ove saradnje vidljivi su u brojnim zajednikim publikacijama. U 2011. godini saradjivali smo sa sledeim institucijama: Narodni muzej u Beogradu, Filozofski fakultet u Beogradu Odeljenje za arheologiju, Fakultet za fiziku hemiju u Beogradu, Rudarsko-geoloki fakultet u Beogradu Laboratorija za SEM-EDS, Muzej grada Beograda, Muzej Srema u Sremskoj Mutrovici, Narodni muzej u Poarevcu, Zaviajni muzej u Knjaevcu, Narodni muzej u Kruevcu, Narodni muzej u Leskovcu, Muzej Krajine u Negotinu, Narodni muzej u Niu, Republiki zavod za zatitu spomenika kulture u Beogradu, Zavod za zatitu spomenika kulture u Niu. Odrednice za enciklopedijska izdanja Saradnici Arheololokog instituta uestvovali su u pisanju odrednica za enciklopedijska izdanja. Posebno treba istai uee u izradi Srpske enciklopedije (u izdanju Matice srpske, Srpske akademije nauka i umetnosti i Zavoda za udbenike iz Beograda) i Prosopografiji ranohrianske arheologije (Personenlexicon zur Christlichen Archologie, Rmisches Institut der Grres-Gesellschaft, Pontifico Instituto di Archeologia Cristiana, Rom). Iskopavanja Arheoloki institut je svakako najzaposlenija institucija kada je re o terenskim istraivanjima. Svojim aktivnostima on pokriva celo podruje Srbije, obuhvatajui najznaajnije spomenike kulture, kao i nalazita raznovrsna po svom karakteru i strunoj problematici. U 2011. godini voena su sistematska, sondana i zatitna arheoloka iskopavanja, koje su u veini sluajeva pratili i programi rekognosciranja i geofizike prospekcije terena (karta): 1.  Slatina Turska esma, selo Drenovac (Parain); sistematska istraivanja u okviru projekta Stalna arheoloka radionica srednje Pomoravlje u neolitizaciji jugoistone Evrope, u saradnji sa Zaviajnim muzejem u Parainu, rukovodilac Slavia Peri; istraivanje vreno sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije. 2.  Gumnite, selo Pavlovac (Vranje); zatitno istraivanje u okviru Zatitnih arheolokih istraivanja na autoputu E 75 Koridora 10, u saradnji sa Narodnim muzejem u Vranju, rukovodilac Slavia Peri; investiciono istraivanje. 3.  ukar, selo Pavlovac (Vranje); zatitno istraivanje u okviru Zatitnih arheolokih istraivanja na autoputu E 75 Koridora 10, u saradnji sa Filozofskim fakultetom u Beogradu, Odeljenje za arheologiju i Narodnim muzejem u Vranju, rukovodioci Slavia Peri i Jasna Vukovi; investiciono istraivanje. 4.  Kovake njive, selo Pavlovac (Vranje); zatitno istraivanje u okviru Zatitnih arheolokih istraivanja na autoputu E 75 Koridora 10, u saradnji sa Filozofskim fakultetom u Beogradu, Odeljenje za arheologiju i Narodnim muzejem u Vranju, rukovodioci Aleksandar Bulatovi i Jasna Vukovi; investiciono istraivanje. 5.  Bubanj, Novo selo (Ni); sistematsko istraivanje, u saradnji sa Narodnim muzejem u Niu, rukovodilac Aleksandar Bulatovi; istraivanje vreno sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije i Uprave za obrazovanje, kulturu, omladinu i sport grada Nia.

10

11

6.  Prljua, Mali turac, Rudnik (Gornji Milanovac); sistematsko istraivanje, u saradnji sa Muzejem rudniko-takovskog kraja u Gornjem Milanovcu, rukovodilac Dragana Antonovi; istraivanje vreno sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije. 7.  Ostenjak, selo Likodra (Krupanj); sistematsko istraivanje, u saradnji sa Bruklin koledom iz Njujorka (SAD) i Zavodom za zatitu spomenika kulture Valjevo, rukovodioci Aleksandar Bulatovi i Arthur Bankoff; istraivanje vreno sredstvima Bruklin koleda iz Njujorka. 8.  Kale, selo Krevica (Bujanovac); sistematsko istraivanje, u saradnji sa Narodnim muzejem u Beogradu i Narodnim muzejem u Vranju, rukovodioci Petar Popovi i Nenad Radoji; istraivanje vreno sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije. 9.  Sirmijum (Sremska Mitrovica); sistematsko iskopavanje u saradnji sa Muzejem Srema u Sremskoj Mitrovici, rukovodilac Ivana Popovi; istraivanja vrena sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije i optine Sremska Mitrovica. 10.  Viminacium Nad Klepekom, Kostolac (Poarevac); zatitno iskopavanje Arheolokog instituta i Centra za nove tehnologije, rukovodilac Miomir Kora; istraivanja vrena sredstvima TE-KO Kostolac. 11.  Viminacium Amfiteatar, Kostolac (Poarevac); sistematsko iskopavanje Arheolokog instituta i Centra za nove tehnologije, rukovodilac Miomir Kora; istraivanje vreno sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije, Centar za nove tehnologije i iz donacija (Grant amerikog ambasadora itd.). 12.  Romuliana, selo Gamzigrad (Zajear); sistematsko istraivanje u saradnji sa Narodnim muzejem u Zajearu, Rmisch-Germanisches Komission, Frankfurt am Main i Deutsche Archologisches Institut (Nemaka), rukovodilac Stefan Pop-Lazi; istraivanja vrena sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije i nemakog partnera. 13.  Jagodin Mala (Ni); sistematsko iskopavanje u saradnji sa Zavodom za zatitu spomenika kulture Ni, rukovodilac Gordana Jeremi; istraivanja vrena sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije. 14.  Mediana (Ni); sistematsko iskopavanje u okviru projekta Konstantinova vila na Medijani projekat prezentacije 20102013. godine, rukovodilac Gordana Miloevi; istraivanja vrena sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije. 15.  Timacum Minus, selo Ravna (Knjaevac); sistematsko iskopavanje u saradnji sa Zaviajnim muzejem u Knjaevcu, rukovodilac Sofija Petkovi; istraivanja vrena sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije. 16.  Crkvite, selo Davidovac (Vranje); zatitno istraivanje u okviru Zatitnih arheolokih istraivanja na autoputu E 75 Koridora 10, u saradnji sa Narodnim muzejem u Vranju, rukovodilac Vujadin Ivanievi; investiciono istraivanje. 17.  Gradite, selo Davidovac (Vranje); zatitno istraivanje u okviru Zatitnih arheolokih istraivanja na autoputu E 75 Koridora 10, u saradnji sa Narodnim muzejem u Vranju, rukovodilac Sofija Petkovi; investiciono istraivanje. 18.  Golo rebro, selo Donji Neradovac (Vranje); zatitno istraivanje u okviru Zatitnih arheolokih istraivanja na autoputu E 75 Koridora 10, u saradnji sa Narodnim muzejem u Vranju, rukovodilac Vojislav Filipovi; investiciono istraivanje.

12

19.  Selite, selo Donji Neradovac (Vranje); zatitno istraivanje u okviru Zatitnih arheolokih istraivanja na autoputu E 75 Koridora 10, u saradnji sa Narodnim muzejem u Vranju, rukovodilac Vojislav Filipovi; investiciono istraivanje. 20.  Cariin grad (Lebane); sistematsko iskopavanje u saradnji sa Narodnim muzejem u Leskovcu i Centre national de la recherche scientifique (CNRS), Paris (Francuska), rukovodioci Vujadin Ivanievi i Bernar Bavant; istraivanja vrena sredstvima Ministarstva kulture, informisanja i informacionog drutva Republike Srbije i francuskog partnera. 21.  Margum Morava, selo Dubravica (Poarevac); sistematsko iskopavanje u saradnji sa Narodnim muzejem u Poarevcu, rukovodilac Vujadin Ivanievi; istraivanje vreno sredstvima Evropske komisije IPA 2007-2013 program prekogranine saradnje Rumunija-Srbija (preko Narodnog muzeja u Poarevcu). 22.  Beogradska tvrava Istono podgrae (Beograd); sistematsko iskopavanje, rukovodilac Marko Popovi; istraivanja vrena sredstvima Sekretarijata za kulturu Skuptine grada Beograda. Izdavaka delatnost Jedna od najznaajnijih delatnosti Arheolokog instituta je izdavatvo koje predstavljaju asopis Starinar i monografije u nekoliko serija. Za ime Instituta tradicionalno se vezuju asopis Starinar i serija Posebna izdanja, sa brojem izdanja koja potvruju njihovo viedecenijsko postojanje. Neke od poznatih serija su u novije vreme obnovljene, kao to su erdapske sveske, posebna izdanja i Graa, a nastale su i neke nove serije, koje prate aktuelne projekte arheolokih istraivanja. Ovde na prvom mestu treba pomenuti Centar za nove tehnologije, koji samostalno ali i u saradnji sa Institutom, izdaje asopis Arheologija i prirodne nauke, kao i druge publikacije vezane za istraivanja, pre svega antikog Viminacijuma. Takoe, trebalo bi pomenuti i seriju Arheoloka graa Srbije, koja je orijentisana na publikovanje praistorijskog materijala iz muzejskih zbirki. U 2011. godini izdato je nekoliko publikacija, pre svih nova sveska Starinara: ( ) LX (2010) (urednik Slavia Peri), 154 str. sa ilus.; YU ISSN 0350-0241 U okviru serije Posebna izdanja (Monograps) izdata je knjiga 49: Felix Romuliana Gamzigrad, editor Ivana Popovi. Belgrade : Institute of Archaeology : Faculty of Orthodox Theology University, Institute for Theological Research ; Zajear : Diocese of Timok, 2011. 234 str. : ilustr. ; 29 cm ISBN 978-86-80093-73-4 (IA), ISBN 978-86-7405-102-3 (ITR) U okviru serije , izdate su 6. i 7. knjiga: , , : (English summary : Milorad Stoji, Bojana Iliji, Cultural Stratigraphy of Prehistoric Sites in the Knjaevac Region). - : ; : , 2011. 173 p. p., sa ilus.; 30 cm. ISBN 978-86-80093-71-0 , , : (English summary : Milorad Stoji, Momir Cerovi, abac: cultural stratigraphy of Prehistoric sites in the Drina Valley). - : ; : , 2011. 451 p. p., sa ilus.; 30 cm. ISBN 978-86-80093-76-5

13

Kao zajednika izdanja Arheolokog instituta i drugih institucija izale su monografije van serija Instituta: Dore S. Kosti, Dunavski limes Feliksa Kanica. Beograd: Arheoloki institut; Viminacijum: Centar za nove tehnologije, 2011. 311 str. sa ilustr.; 21 cm. ISBN 978-86-80093-77-2 Nataa Miladinovi-Radmilovi, Sirmium Necropolis. Beograd: Arheoloki institut; Sremska Mitrovica: Blago Sirmijuma; 2011. 593 str. sa ilustr.; 26 cm. ISBN 978-86-84457-10-5 Biblioteka razmena Biblioteka Arheolokog instituta spada u red boljih strunih biblioteka u Evropi, a sasvim sigurno ima najznaajniji fond strunih knjiga na Balkanu. Tome doprinosti aktivna bilioteka razmena sa 364 naune, muzejske i visokokolske ustanove, od kojih je 71 u zemlji, a 291 u inostranstvu. U okviru redovne biblioteke razmene, kao i putem poklona, Biblioteka Arheolokog instituta je u 2011. godini obogatila svoj fond za 552 nove publikacije 289 monografije i 263 sveske periodike.

Vesna Biki Sneana Golubovi Dragana Antonovi

26

Sl. 1. Stari rudarski radovi u gornjem delu lokaliteta Prljua (Mali turac, Rudnik).

27

Dragana Antonovi, Arheoloki institut Beograd Momir Vukadinovi, Institut za vodoprivredu Jaroslav erni Beograd

G eofizika i arheoloka istraivanja na Malom turcu u 2011. godini1

Lokalitet Prljua na Malom turcu registrovan je kao mogui praistorijski rudnik 1980. godine, a istraivan je 1981. i 1987. godine ( 1988). Godine 2010. obnovljena su istraivanja na Prljui u okviru projekta Arheolokog instituta Prospekcija Malog turca: istraivanje praistorijskog rudarstva koji se izvodi u saradnji sa Muzejom rudniko-takovskog kraja iz Gornjeg Milanovca (, , 2011; Antonovi, Vukadinovi, u pripremi).

Sl. 2. Batovi sa Prljue: manji deo povrinskih nalaza prikupljenih 2011. godine.

Cilj ovog projekta je: 1. da se utvrdi u kojoj meri je lokalitet Prljua devastiran u periodu od poslednjih iskopavanja do danas, kao i da se ponovo lociraju, na samom terenu, ulazi u svih est okana
*  lanak predstavlja rezultat rada na projektima Arheologija Srbije: Kulturni identitet, integracioni faktori, tehnoloki procesi i uloga centralnog Balkana u razvoju evropske praistorije (OI177020) i Kulturne promene i populaciona kretanja u ranoj praistoriji centralnog Balkana (OI177023) Ministarstva prosvete i nauke Republike Srbije.

28

otkrivenih tokom 1981. i 1987. godine, u sadanjoj situaciji na terenu; 2. da se primenom geofizikih metoda ustanovi obim praistorijskog rudnika na Malom turcu, a zatim da se klasinim arheolokim ispitivanjem precizno odredi hronoloki okvir u kome je rudnik funkcionisao. Novembra 2011. godine obavljena su terenska istraivanja kojima je obuhvaeno detaljno rekognosciranje lokaliteta, prikupljanje povrinskih nalaza, geodetsko snimanje celog lokaliteta povrine 2,5 hektara i geofizika ispitivanja primenom tri metode: sopstvenog potencijala, geoelektrinog skeniranja i seizmikog profilisanja.

Sl. 3. Korelacija rezultata merenja sopstvenog potencijala i elektrinog skeniranja po profilu 1, sa oznaenim ulazima u Okno 4 i Okno 6 iz 1987. godine; desno je slika ulaza u Okno 6 iz vremena kada je otkriven, a dole dananji izgled Okna 4.

Detaljnim rekognosciranjem lokaliteta Prljua prikupljeni su nalazi koji se vezuju za praistorijsku eksploataciju rude koji su ravnomerno rasporeeni po celoj padini. Stari rudarski radovi, vidljivi samo u gornjem delu lokaliteta (sl. 1), pokazuju da je na celom nalazitu bila eksploatisana karbonatna ruda bakra. Ova vrsta eksploatacije vezuje se za primitivnu metalurgiju te po karakteru okana i rudar-

29

skih batova koji su naeni oko njih moe se pretpostaviti da je Prljua bila eksploatisana samo tokom praistorije. U kampanji 2011. registrovano je 13 objekata koji ukazuju na praistorijsku eksploataciju rude. U njihovoj okolini naen je vei broj kamenih rudarskih batova sa lebom (Sl. 2). Svi ovi objekti, vidljivi na povrini, nalaze se iznad linije okana 4, 5 i 6, a ispod ove linije pruaju se debele naslage sipara koje verovatno pokrivaju stare rudarske radove. Geofizika istraivanja su obavljena u zoni starih rudarskih radova otkrivenih 1981. i 1987. godine, konkretno iznad Okna 6 i Okna 4. Obavljena su metodama sopstvenog potencijala SP, geoelektrinog skeniranja EK i seizmikog profilisanja sa jednim geofonom SGRP. Merenja izabranim metodama obavljena su po povrini terena koga je inilo pet paralelnih profila pojedinanih duina 50 m, na meusobnom rastojanju od 2 m. Glavni cilj ovogodinjih istraivanja bio je da se izvri korelacija sa rezultatima ranijih arheolokih radova. Tokom istraivanja 1987. godine otkriven je ulaz u samo okno na istonom kraju platforme Okna 6. Geofizikim ispitivanjem potvreno je pruanje rudarskog hodnika od tog ulaza do dubine od 4 metara. Takoe konstatovani su veliki rudarski radovi u zoni Okna 4 iz 1987. godine i postojanje prostrane podzemne galerije 3 m ispod povrine tla (sl. 3). Kako su relativno skromna ispitivanja obavljena 2011. godine dala vrlo pozitivne rezultate, nastavak istraivanja je svakako neophodan da bi se dobila celovitija slike o najveem poznatom praistorijskom rudniku kod nas, pre svega o sistemu eksploatacije, transporta i prerade rude. Takoe istraivanje praistorijskog rudnika na Rudniku je svakako neophodno u okviru budueg otkrivanja leita bakarne rude upotrebljavane u ranoj metalurgiji Balkana. Na kraju, postoji opasnost i od potpunog devastiranja ovog lokaliteta s obzirom da se savremeni aktivni rudnik nalazi u neposrednoj blizini i da su prethodnih decenija ovde izvrena brojna geoloka sondana ispitivanja. Praistorijski rudnik na Malom turcu je jedan od veoma retkih otkrivenih rudnika iz vremena rane metalurgije, pa samim tim predstavlja arheoloki dragulj kako centralnog Balkana tako i cele Evrope.

Bibliografija:
 ntonovi, Vukadinovi, 2012 D. Antonovi, M. Vukadinovi, Eneolithic mine Prljua-Mali turac: A archaeological and geophysical investigations, 62: 95 106 , , 2011 . , . , :  , 12: 35 44. , 1988 . , :  , XVIII, : 5 12.

112

CIP - , 902:005.71(497.11)2011(082) 902.2(497.11)2011(082) ARHEOLOGIJA u Srbiji : projekti Arheolokog intituta u 2011. godini / priredile Vesna Biki, Sneana Golubovi, Dragana Antonovi. - Beograd : Arheoloki institut, 2012 (Beograd : Space Project). - 112 str. : ilustr. ; 24 cm Tira 100. - Napomene i bibliografske reference uz tekst. - Bibiliografija uz svaki rad. ISBN 978-86-80093-83-3 a) () - - 2011 - b) - - 2011 - COBISS.SR-ID 195944972