Fiziko hemijske analize keramike

Prouavanje porekla sirovine i tehnologije izrade keramike

Keramika

znaaj keramike tipoloko statistike analize: subjektivnost metode egzaktnih nauka: objektivnost, standardizacija

Analize keramike

Poetak korienja hemijskih i petrografskih analiza keramike u XIX veku

Dve grupe analiza:
analize kojima je cilj utvrivanje porekla sirovina i tehologije izrade keramike

analize organskih ostataka na posudama (analize lipida) koje pomau u funkcionalnoj analizi keramike i u utvrivanju ishrane ljudi u prolosti

Tehnologija nain na koji se glina pripremala, oblikovala, obraivala i pekla nain pripremanja gline se menja sporije nego dekoracija i tipologija

Karakterizacija kvalitativni i kvantitativni opis sastava i strukture keramike izolovanje materijala u cilju pronalaenja njegovog izvora Opisivanje makroskopskih osobina keramike mora biti standardizovano
Manselova paleta boja (Munsell Soil Color Charts) Matsonova tabela (Matson Visual Comapation Charts)

Osobine keramike
Fizike osobine keramike

boja, mikrostruktura, poroznost, vrstina, tvrdoa karakteristike ponaanja: propustljivost, otpornost na termike i mehanike pritiske itd. osobine koje daju podatke o proizvodnji i funkcionalnim sposobnostima posuda

Mineralne osobine keramike

Minerali i stene koji se nalaze u glini kao primesa ili u okviru prirodnog sastava gline

Hemijske osobine keramike

Elementi koji se nalaze u veoj ili manjoj koncentraciji, elementi u tragovima

Primese

dodaju se u cilju poboljanja fizikih karakteristika posuda i vee otpornosti na termiki ok prilikom peenja

Organske primese:

Infra-crvena spektrometrija smola Fluorescentna analiza - krv

Fizike osobine keramike

Boja
na boju gline utiu neistoe Fe, organski materijal na osnovu boje je mogue saznati neto o temperaturi peenja eksperimenti Manselova paleta boja Mosbauerova spektroskopija, analiza gama-zraka, spektroradiometrijske tehnike

Poroznost

stepen zapremine koju zahvata prostor pora u odnosu na celokupnu zapreminu komada utie na ostale fizike osobine i karakteristike ponaanja poveava otpornost peene keramike na termalni ok poroznost se menja kroz proces peenja

Poroznost

Metoda upijanja vode Tehnika upijanja ive Metoda tenog azota

Prouavanjem poroznosti mogu se dobiti podaci o tehnikama i tehnologiji proizvodnje keramike Na koji nain poroznost utie na poboljanje ili degradiranje funkcija keramike

Mineraloke analize
Petrografske metode

Metoda tankih preseka

tanak uzorak koji moe da proputa svetlost posmatraju se primese utvruje se nain na koji je napravljena smesa za izradu keramike ne govori nita o poreklu sirovine veliina zrna, sortiranje, odnos zrna sa matriksom
Mesto porekla Destruktivna i zahtevna metoda

Granulometrija

Analiza tekih minerala

Petroloke analize
Rentgenska difrakciona analiza
(X-RAY DIFFRACTION ANALYSIS - XRD)

odredba kristalne strukture minerala u glini posude peene na niskim temperaturama karakterizacija keramike, poreklo materijala (gline ili glazure) prouavanje primesa Petrografske metode i rendgenska difrakciona analiza ne mogu da identifikuju minerale same gline

Termalna analiza

Minerali gline mogu da se karakterizuju serijom analitikih metoda koje su usredsreene na termiko ponaanje Pojedinani minerali gline deluju razliito a karakteristino kada se zagrevaju ili hlade

Hemijske analize
Klasine metode

Wet chemistry

Kvantitativna analiza elemenata Gravimetrijske i volumetrijske metode

Fizike metode
Optika emisiona spektrometrija (Optical Emission Spectometry - OES)

spoljanji elektroni svakog hemijskog elementa emituju svetlost odreene talasne duine kada se zagreju poboljane metode: plazma atomska emisiona spektrometrija (inductively coupled plasma atomic emission spectrometry ICP-AES) plazma masena spektrometrija (inductively coupled plasma mass spectrometry ICP-MS)

Fizike metode
Atomska apsorpciona spektrometrija (Atomic Absorption Spectometry - AAS)

koliina svetlosti koja se apsorbuje odreuje koncentraciju elementa u uzorku merenja se vre odvojeno za svaki element poreklo sirovine

Fizike metode
Analiza neutronske aktivacije (Neutron Activation Analysis - NAA)

najvanija analiza elemenata u tragovima bombardovanje uzorka neutronima =>radioaktivni izotopi => gama-zraci Velika pouzdanost u utvrivanju porekla sirovine Metoda nije destruktivna, veoma je skupa

Fizike metode
Spektrometrija rentgenske fluorescencije (X-Ray Fluorescence Spectometry - XRF)

uzorak se ozrai x zracima, emituju se sekundarni ili fluorescentni rentgenski zraci karakteristini za razliite hemijske elemente prisutne u uzorku brza i precizna metoda Mogue je utvrditi razliite centre proizvodnje keramike

Fizike metode
Ostale metode:

Mosbauerova spektroskopija (Mssbauer spectroscopy) Pobuivanje protona emisijom x-zraka (Proton-Induced XRay Emission - PIXE) X-Ray Milliprobe Rendgenska fotoelektronska spektroskopija (X-Ray Photoelectron Spectroscopy XPS) Delimino pobuivanje emisijom gama-zraka (Partcle Induced Gamma-Ray Emission PIGME/PIGE) Kao i mnoge druge

Hemijske analize

bolje je ispitivati grupu uzoraka i koncentraciju par elemenata koje sadre nego pruavati sve sastavne elemenate jednog uzorka analize elemenata u tragovima ne moraju obavezno da budu najbolje za karakterizaciju, zato ih treba kombinovati sa petrolokim metodama, koje esto mogu da daju bolje rezultate

Fukcionalana analiza Etnoarheologija Eksperimentalna arheologija

Pr: projekat Dijana centra, Narodnog muzeja i Filozofskog fakulteta: Ekperimentalna arheologija Tradicionalna proizvodnja keramike sa ciljem rekonstrukcije tehnika i tehnologije izrade keramike lok. Vina - Belo brdo Razliite vrste analize neolitske keramike

Znaaj fiziko - hemijskih analiza

Standardizacija i objektivnost Mogunost kombinovanja sa etnografskom/ etnoarheolokom graom Interpretacija podataka dobijenih iz analiza u kontekstu Rekonstrukcija svakodnevnog ivota u prolosti

Literatura

Vukovi, J. (neobljavljeno), Funkcionalna analiza neolitske grnarije centralnog Balkana metodi, tehnike i primena, magistarski rad, odbranjen na Filozofskom fakultetu 2006. g. (neobjavljeno) Giardino M, Miller R, Kuzio R, Muirhead D., Analysis of Ceramic Color by Spectral Reflectance, American Antiquity, 63 (3), 1998, pp. 477-483 Glascock M.D, Neff H., Neutron Activation Analysis and Provenance Research in Archaeology, Measurement Science and Technology 14 (2003), 1516-1526 Renfrew C, Bahn B. 2004, Archaeology: Theories, Methods and Practice, Thames & Hudson, London Harry K. G, Johnson A, A Non-Destructive Technique for Measuring Ceramic Porosity Using Liquid Nitrogen, Journal of Archaeological Science 2004. Kilikoglu V, Vekinis G, Maniatis Y., Toughening of Ceramic Earthenwares by Quartz Inclutions: An Ancient Art Revisited, Acta metall. mater, Vol. 43, No. 8, 1995, pp. 2959-2965 Matson F. R, Archaeological Ceramics and the Physical Sciences: Problem Definition an Results, Journal of Field Archaelogy, Vol. 8, No. 4 (Winter, 1981), 447-456 Peacock D. P. S, The Scientific Analysis of Ancient Ceramics: A Review, World Archaeology, Vol. 1, No. 3, Analysis (Feb., 1970), 375 - 389 Rice P. M. 1987, Pottery Analysis A Sourcebook, The University of Chicago Press, Chicago and London Shepard A. O. 1971, Ceramics for the Archaeologist, Carnegie Institution of Washington, Washington D.C. Svodoba V, Vukovi J, Kneevi S, Izvonar D, Kievi D, Eksperimentalna arheologija Tradicionalne tehnike proizvodnje keramike, Dijana 10, 2004/2005, Narodni muzej, Beograd Weymout J. W, X-Ray Diffraction Analysis of Prehistoric Pottery, American Antiquity, Vol. 38, No. 3 (Jul., 1973), 339 344