Atatrk'n Askeri Hayat am'da 5.

Ordu'nun emrinde kald yl iinde Suriye'nin hemen her yerini grevle dolam, memleket idaresindeki aksaklklar, ordunun eitim ve retimindeki eksiklikleri daha da yakndan grmt. Mustafa Kemal, burada 1906 yl Ekim ay iinde gvendii baz arkadalaryla gizli olarak "Vatan ve Hrriyet Cemiyeti"ni kurdu. Bu arkadalaryla beraber Beyrut, Yafa ve Kuds'te de kurduklar cemiyeti geniletti. Bir ara gizli olarak Msr ve Yunanistan yoluyla Selnik'e geerek burada da "Vatan ve Hrriyet Cemiyeti"nin bir ubesini at ve tekrar am'a dnd. am'dan uzakla hkmete duyuldu ise de mirleri kendisini koruduundan bir ceza yoluna gidilmedi. Bir sre daha am'da kald. Bu sralarda 20 Haziran 1907 tarihinde Kolaas (kdemli yzba) oldu ve am'daki Ordunun Kurmay Bakanlnda bir greve getirildi. Mustafa Kemal, 13 Ekim 1907'de merkezi Manastr'da bulunan 3. Ordu Kararghna atand. Bu Kararghn Selnik'teki ubesinde almak zere Selnik'e geldi. Bu sralarda Selnik'teki "Vatan ve Hrriyet Cemiyeti" yelerini de iine alm olan ttihat ve Terakki Cemiyeti" faaliyet halinde idi. Mustafa Kemal de Selnik'e geliini takiben bu cemiyete dahil olarak hizmet grmeye balad. Memleketin istibdat idaresinden kurtarlmas, yaplacak yenilikler Onun da ba dncesiydi. Selnik'e geliini takiben ksa bir sre sonra 22 Haziran 1908 de skp-Selnik arasndaki demiryolu mfettilii de 3. Ordu Kararghndaki grevine ek olarak kendisine verildi. Bu esnada Rumeli'de byk faaliyet gsteren "ttihat ve Terakki Cemiyeti" Abdlhamit'i,1876 Anayasas'n yeniden yrrle koymaya ve kapatlan Meclis-i Mebusan' tekrar toplantya armaya zorlamaktadr. "Ittihat ve Terakki Cemiyeti nin bu giriimleri adm adm II. Merutiyet'in ilnna uzand. 23 Temmuz 1908 tarihinde kinci Merutiyet iln edildii zaman Mustafa Kemal, Kolaas rtbesiyle Selnik'te asker grevini srdrmekte, bir yandan da "ttihat ve Terakki Cemiyeti" iinde alarak stanbul'daki siyas gelimeleri yakndan izlemektedir. O, II. Merutiyet gibi byk bir inklb takiben yaplanlar kfi grmyor; bu frsattan yararlanlarak memlekette daha byk ve daha kkl deiikliklerin gerekletirilmesi gereine inanyordu.Fakat kendisinin grleri "ttihat ve Terakki Cemiyeti" ileri gelenlerinin gr ve dncelerine uymad. Buna ramen, fikirleriyle zamann sz sahibi kiilerini uyarmaktan da ekinmiyordu. II. Merutiyet'in iln zerinden henz bir sene gememiti ki, stanbul'da 13 Nisan 1909'da bu harekete kar, gerici evrelerce desteklenen byk bir isyan geliti. Mustafa Kemal, 31 Mart Vak'as olarak bilinen bu isyan bastrmak zere Rumeli'de oluturulan Hareket Ordusu'nun Kurmay Bakanlna getirildi ve bu ordu ile 19 Nisan 1909 tarihinde stanbul'a geldi. Hareket Ordusu'nun gerek yolda gerekse stanbul'daki sevk ve idaresinde Kurmay Bakan olarak nemli hizmetler grd. Hareket Ordusu'nun stnbul'a girdii gn halka hitaben yaymlanan beyannameyi kendisi yazmt. Hareket Ordusu'nun duruma hakim oluundan sonra Abdlhamit tahttan indirildi, yerine Sultan Reat getirildi. Mustafa Kemal, bu gerici olayn bastrlmasndan sonra stanbul'da ok kalmayarak 16 Mays 1909'da tekrar Selnik'e dnd. Bu sralarda Selnik ve evresinde yaplan mnevralarda, tatbikatlarda dnce ve grlerini cesaretle savunuyor; bu ise baz stlerinin dikkatini ekerken bazlarnn da tahammlszlne sebep oluyordu. Kendisi, bir yandan da asker eitim konular zerinde telif ve tercme eserler hazrlyordu. O, II. Merutiyet'i takiben Ordu'nun "ttihat ve Terakki Cemiyeti" ile sk alkasnn ve siyasete karmasnn tehlikelerini sezinlemeye balam, bu grlerini 22 Eyll 1909'da Selnik'te toplanan "ttihat ve Terakki Byk Kongresi"nde aka dile getirmiti. Fkat, cemiyetin nde gelenleri onun bu grlerini paylamadlar. Mustafa Kemal de kendisini cemiyetten uzak tutarak dorudan doruya asker vazifesine verdi. "ttihat ve Terakki Cemiyeti" ile anlamazl ve aralarnn almas byle balad.

Mustafa Kemal, Selnik'teki grevini baar ile yrtrken 1910 yl Eyll aynda Pikardi manevralarn izleme amacyla Fransa'ya gnderildi. Burada Fransz Ordusunu ve komutanlarn yakndan tand. Selnik'e dnnden ksa sre sonra 1911 Mart'nda Arnavutluk'ta bir isyan kt. Bu isyan bastrmak zere dzenlenen harektta Harbiye Nazr Mahmut evket Paa'nn yannda grev ald. Mustafa Kemal, 15 Ocak 1911'de 3. Ordu Kararghndaki grevinden alnarak evvel 5. Kolordu Kararghnda, daha sonra yine Selnik'te bulunan 38. Piyade Alay'nda grevlendirildi. Bu atamadan ama, kendisine kta hizmeti grdrerek onu baarszla srklemek; bu suretle evk ve hevesini bir lde krmak idi. Ama O, bu grevde de byk baarlar gsterdi; eskiden olduu gibi yine kumandanlarnn, arkadalarnn sevgi ve saygsn kazand. Selnik garnizonundaki subaylar gittike onun etrafnda toplanyorlard. Bu durum 3. Ordu Mfettiliinin houna gitmedi. O'nu Selnik'teki vazifesinden ayrarak 27 Eyll 1911 tarihinde stanbul'da Genelkurmay Bakanlnda bir greve tayin ettiler. Mustafa Kemal, bu atama zerine stanbul'a gelerek bir sre Genelkurmay Bakanlnda alt. 5 Ekim 1911'de talyanlar Trablusgarp'a hcum ederek istil hareketlerine balamlard. Mustafa Kemal, bu blgede grev almak zere 15 Ekim 1911'de stanbul'dan ayrld. Trablusgarp'a geliini takiben bir sre Tobruk ve Derne Blgelerinde gnll mahall kuvvetlerin banda bulundu.12 Mart 1912 de Derne Komutanlna getirildi. Bu sralarda 27 Kasm 1911 tarihinde binbala terfi etti. 1912 yl Ekim aynda Balkan Harbi balamt. Mustafa Kemal, 24 Ekim 1912'de Trablusgarp'tan hareket ederek stanbul'a geldi. 21 Kasm 1912'de Gelibolu'da bulunan Bahr-i Sefd (Akdeniz) Boaz Kuvay- Mrettebesi Komutanl Harekt ubesi Mdrlne atand. Bu atama zerine Gelibolu'ya geldi. Olaylar sratle gelimi, baba memleketi Selnik dm, Bulgar Ordusu ilerleyerek atalca'ya kadar gelmiti. Bu elim vaziyet kendisini ok zd. Bu cephede bir sre sonra Bolayr Kolordusu Kurmay Bakanlna getirildi. Bu grevde iken Dimetoka ve Edirne'nin dmandan geri alnnda byk hizmetler grd. Mustafa Kemal, Balkan Harbi'nden sonra, 27 Ekim 1913 tarihinde Sofya Ataemiliterliine atand.11 Ocak 1914 tarihinden itibaren Belgrat ve etine Ataemiliterliklerini yrtme grevi de kendisine verildi. Sofya Ataemiliterlii'ne atand gnlerde yakn arkada Ali Fethi (Okyar) de Sofya Elilii'ne atanmt. Mustafa Kemal Sofya Ataemiliterlii esnasnda 1 Mart 1914 tarihinde yarbayla terfi etti.1915 yl Ocak sonlarna kadar Sofya'da kald. Bu sralarda 1 Austos 1914'te Almanya'nn Rusya'ya harp iln ile I. Dnya Sava balamt. Mustafa Kemal, gelien siyas ve asker olaylar byk bir dikkatle izlemekte; bir taraftan da gr ve dncelerini Harbiye Nezaretine bildirmekte idi. Ona gre katlma zorunlu hale gelmedike Osmanl Devleti bu byk savan dnda kalmalyd. Ancak olaylarn sratle gelimesi 29 Ekim 1914'te Osmanl Devletini de ister istemez ttifak Devletleri yannda harbe girmek mecburiyetinde brakt. Mustafa Kemal, bu gelimeler zerine Bakumandanlktan kendisine faal bir hizmet istedi ise de uzun sre bu istei yerine getirilmedi. Nihayet srar zerine, kendisini 20 Ocak 1915, tarihinde, Tekirda'da tekil edilecek 19. Tmen Komutanlna tayin ettiler. Mustafa Kemal, bu tayin zerine Sofya dan ayrlarak stanbul'a dnd; derhal yeni grev yerine hareket ederek tmenini kurdu. Bu tmen, ksa sre sonra grlen lzum zerine 25 ubat 1915'te Tekirda'dan Maydos (Eceabat)'a nakledildi. Mustafa Kemal, burada 19. Tmene ilveten 9. Tmenin 2.Piyade Alay ve baz topu birlikleri de emrine verilerek Maydos Mntkas Kumandan olarak grev yapt. Gelibolu Yarmadas'nda nemli olaylar oluyordu. ngiliz donanmas 18 Mart 1915 gn anakkale Boaz'n gemeye teebbs etti ise de ky topusunun baarl savunmas karsnda, muvaffak olamayarak ar zayiat verdi. Donanmas ile Boaz' geemeyen dman, bu defa Gelibolu Yarmadas'n karma ile zorlamaya karar verdi. Olaylar bu ekilde

geliirken, Genelkurmay Bakanl da 23 Mart 1915 tarihinde Gelibolu'da 5. Ordu kurulmasna karar vermi, Komutanlna da Alman Generali Liman von Sanders'i atamt. Liman von Sanders, muhtemel dman taarruzuna kar kuvvetlerini gruba ayrarak plnn yapm; Mustafa Kemal'in banda bulunduu kuvvetleri ordu ihtiyatna almt. Mustafa Kemal, bu pln gereince 18 Nisan 1915 gn tmeniyle Bigal'ya geti. Dman birlikleri 25 Nisan 1915 gn Seddlbahir ve Arburnu blgesinden ilk karma hareketine balad. Ancak karma hareketi ilk gn karsnda Mustafa Kemal'i buldu. Mustafa Kemal, karmann baladn grr grmez, kuvvetlerini sratle Bigal'dan Conkbayr'na sevk etmiti. Arburnu'ndan Conkbayr'na ilerleyen ngiliz kuvvetleri, o gn, Mustafa Kemal'in komuta ettii 19. Tmen kuvvetlerinin taarruzu ile geri ekilmeye mecbur edildi. Conkbayr taarruzunda Trk askeri grlmemi bir inan ve cesaretle savayor, tarihin en byk kahramanlk sahneleri sergileniyordu. Dhi komutan, kumandanlara verdii emre u cmleleri de ilve etmiti: "Ben, size taarruz emretmiyorum; lmeyi emrediyorum! Biz lnceye kadar geecek zaman zarfnda yerimize baka kuvvetler ve kumandanlar geebilir !" 25 Nisan 1915 gn balayan karma, kuvvetlerimiz tarafndan kyya kadar itilmesine ramen, dman, 26 ve 27 Nisan 1915 gnleri de karma harektna devam etti. lerlemek isteyen ngilizler'le yer yer iddetli arpmalar oldu; ancak her taarruz Trk askerinin kahramanca savunmas karsnda baarsz kald. Mustafa Kemal, anakkale Cephesndeki bu stn baarlar zerine 1 Haziran 1915'de Albayla terfi etti. Dman birlikleri 25 Nisan 1915 gn Seddlbahir ve Arburnu blgesinden ilk karma hareketine balad. Ancak karma hareketi ilk gn karsnda Mustafa Kemal'i buldu. Mustafa Kemal, karmann baladn grr grmez, kuvvetlerini sratle Bigal'dan Conkbayr'na sevketmiti. Arburnu'ndan Conkbayr'na ilerleyen ngiliz kuvvetleri, o gn, Mustafa Kemal'in komuta ettii 19. Tmen kuvvetlerinin taarruzu ile geri ekilmeye mecbur edildi. Conkbayr taarruzunda Trk askeri grlmemi bir inan ve cesaretle savayor, tarihin en byk kahramanlk sahneleri sergileniyordu. Dhi komutan, kumandanlara verdii emre u cmleleri de ilve etmiti: "Ben, size taarruz emretmiyorum; lmeyi emrediyorum! Biz lnceye kadar geecek zaman zarfnda yerimize baka kuvvetler ve kumandanlar geebilir!" 25 Nisan 1915 gn balayan karma, kuvvetlerimiz tarafndan kyya kadar itilmesine ramen dman, 26 ve 27 Nisan 1915 gnleri de karma harektna devam etti. lerlemek isteyen ngilizlerle yer yer iddetli arpmalar oldu; ancak her taarruz Trk askerinin kahramanca savunmas karsnda baarsz kald. Mustafa Kemal, anakkale Cephesindeki bu stn baarlar zerine 1 Haziran 1915'de Albayla terfi etti. Dman, anakkale'de baar salayamamasna, ilerleme gsterememesine ramen, yeni bir karma yapmada kararlyd. Dnlen karmann gerekleebilmesi iin, her eyden nce ilk diren hatlarn oluturan Arburnu ve Seddlbahir'deki Trk kuvvetlerinin yerlerinden sklmesi gerekiyordu. ngilizler, bu amala 6 ve 7 Austos l9l5 gnleri, takviyeli kuvvetlerle yeni bir taarruz daha denediler; dman kuvvetleriyle, kuvvetlerimiz arasnda iddetli muharebeler oldu. Ancak, Mustafa Kemal'in ald nlemIer sayesinde dmann bu taarruzu da gelime imkn bulamad. Arburnu ve Seddlbahir'deki taarruz devam ederken ngilizler, 6 Austos 1919 akam anakkale'nin gney kylarna da asker kararak ilerlemeye balad. Bu suretle, Anafartalar Blgesi de anszn kritikleti. Gelien bu buhranl durum zerine Liman von Sanders'in emri ile komuta deiiklii yaplarak, "Anafartalar Grubu Komutanl'na 8 Austos 1915 tarihinde Albay Mustafa Kemal getirildi. 9 Austos 1915 gn komutay ele alan Mustafa Kemal, beklemeksizin ayn gn yapt taarruz ile ilerleyen ngiliz kuvvetlerini tekrar karma yaptklar kylara itti. Ayn gnn akam Conkbayr blgesine geerek buradaki kuvvetleri de 10 Austos 1915 sabah

taarruza geirdi. Bylece dmann ilerlemesine imkn verilmemi; aksine tutunduu mevzilerden tamamen karlarak Anafartalar blgesine tam anlamyla hkim olunmutu. Mustata Kemal, 25 Nisan 1915 taarruzunda olduu gibi 9 ve 10 Austos taarruzlarnda da bizzat ate hattnda bulunmu, ate hattndan emirler vermi, bu davran yanndaki subay ve erler iin ifadesi imknsz cesaret kayna olmutu. Conkbayr'nda kalbini hedef alan bir kurun, cebindeki saate arpp geri dndnden mutlak bir lmden kurtuldu. Bu muharebeler esnasnda gsterdii kahramanlk, azim ve yksek kumanda kudreti, kendisine memleket iinde ve dnda byk n salad. Artk O, "Anafartalar Kahraman" olarak anlyordu. Aylarca sren karma ve savalar sonucu ilerleme kaydedemeyen ngilizler; nihayet 1915 yl Aralk sonunda mttefikleriyle beraber anakkale'den ekildiler. Dmanlarn anakkale Boaz'n geememesi, stanbul'un igalini nlemi; ngilizlerin, Marmara ve Karadeniz zerinden mttefikleri Rusya ile balant kurma hayallerini sndrmt. Btn bu olaylar, bir anlamda, I. Dnya Sava'nn akn da etkiliyor, dnya tarihinin ynn deitiriyordu. Bu savalarda ngilizler insan, ara ve gere ynnden Trklerden phesiz ki ok fazla idi; ancak onlarn unuttuklar nokta, Trk askerinin tarihsel kahramanl ve bu kahramanl ynlendiren Mustafa Kemal faktr idi. Mustafa Kemal, anakkale Muharebelerinin eski iddetini kaybettii 1915 ylnn son aylarnda, son bir taarruzla dman tutunduu kylardan da skerek onu tam malp duruma drmek grnde idi. Ancak bu teklifi, Ordu Komutan Liman von Sanders tarafndan, dmann da kydan yapaca topu ateinin ar zayiat verdirebilecei endiesiyle benimsenmedi. Artk bu cephede yapacak bir ey kalmamt. Mustafa Kemal,10 Aralk 1915'te "Anafartalar Grubu Komutanl"n, Fevzi (akmak) Paa'ya brakarak izinli olarak anakkale den ayrld; stanbul a dnd. Mustafa Kemal, 27 Ocak 1916'da karargh Edirne'de bulunan Onaltnc Kolordu Komutanlna atand. Ksa sre sonra bu Kolordu'nun ayn isimle Diyarbakr'da kurulmas karar zerine yine Kolordu Komutan olarak 11 Mart 1916'da Diyarbakr-Bitlis-Mu Cephesi'ne tayin edildi. Mustafa Kemal, 26 Mart 1916'da Diyarbakr'a gelerek komutay ele ald.1 Nisan 1916 da Generallie ykseltildi. Diyarbakr'a geliini takiben ksa bir hazrlktan sonra 3 Austos 1916 sabah emrindeki kuvvetleri, Bitlis ve Mu ynnde taarruza geirdi; Ruslar'la iki tmenimiz arasnda taarruz ve kar taarruz eklinde iddetli arpmalar oldu. Nihayet 8 Austos 1916 sabah Mu, ayn gnn akam Bitlis, kuvvetlerimiz tarafndan dman igalinden kurtarld. Mu; ne yazk ki 25 Austos 1916'da tekrar Ruslarn eline dmt. Mustafa Kemal Paa, 2. Ordu Komutanl srasnda, 14 Mays 1917'de Mu'u ikinci defa Rus igalinden kurtard. Mustafa Kemal Paa, Aralk l9l6'da Ahmet zzet Paa'nn izinli olarak bir sre stanbul'a gitmesi zerine vekleten 2. Ordu Komutanl'na tayin edildi. Karargh Diyarbakr'da olan bu ordunun Kurmay Bakan Albay smet (nn) Bey'di. Byk Komutan'n, nn ile yakndan tanmas, emir-komuta zinciri iinde almas bu tarihlere rastlad. Mustafa Kemal Paa,14 ubat 1917'de Hicaz Kuvve-i Seferiyesi Komutanlna atanmas zerine am'a giderek Sina Cephesi'ni tefti etti ise de 5 Mart 1917 tarihinde Diyarbakr'da 2. Ordu'ya vekleten komutan atand. Tekrar Diyarbakr'a dnen Mustafa Kemal Paa,16 Mart 1917'de asaleten 2. Ordu Komutanlna getirildi. Fakat bu grevde de ok kalmayarak 5 Temmuz 1917 tarihinde Yldrm Ordular Grubu Komutanlna bal olarak Halep'te kurulmas kararlatrlan 7. Ordu'nun bana getirildi. Bu cephenin umum idaresi Falkenhein adl bir Alman generaline verilmiti. Mustafa Kemal Paa,15 Austos 1917 gn Halep'e gelerek greve balad. Fakat bir sre sonra General Falkenhein ile aralarnda asker grler ve uygulanacak harekt bakmndan anlamazlk kt; bu anlamazlk sonucu Mustafa Kemal Paa,1917 Ekim balarnda istifa mecburiyetinde kald. Kendisine tekrar Diyarbakr'daki eski grevi teklif edildi ise de kabul etmeyerek stanbul'a geldi. 7 Kasm 1917'de Genel Karargh'ta grevlendirildi. Ancak ksa sre sonra Veliaht Vahdettin Efendi'nin maiyetinde

Alman Umum Kararghn ve Alman Cepheleri'ni ziyaret etmek zere Almanya seyahatine itirak etti.15 Aralk 1917 - 4 Ocak 1918 arasn kapsayan bu seyahat esnasnda Mustafa Kemal, Alman asker evrelerinde incelemeler yaparak, Alman mparatoru II. Wilhelm ve devrin tannm komutanlaryla grt. Onlara -holanmasalar da- I. Dnya Harbi'nin muhtemel sonular hakkndaki grlerini aka ve belirgin ekilde anlatyordu. Mustafa Kemal Paa, 20 gn sren Almanya seyahatinden stanbul'a dndkten bir sre sonra bbrek rahatszl nedeniyle Viyana ve Karlsbad'a giderek tedavi grd. 13 Mays 1918 - 4 Austos 1918 arasn kapsayan bu seyahat dn General Falkenhein'in yerine Yldrm Ordular Grubu Komutanlna getirilmi olan General Liman von Sanders'in emrindeki 7. Ordu'ya Austos 1918'de tekrar komutan oldu ve 15 Austos 1918 gn Halep'e geldi. Mustafa Kemal, bu cephede ngilizlere kar baarl mdafaa savalar yapt. Takviyeli ngiliz kuvvetleri karsnda, O'nun maharet ve dirayeti sayesinde, bu blgedeki Trk Ordusu dalmaktan kurtarlm; byk bir dzen iinde Halep'e kadar ekilme baarsn gstermiti. Fakat I. Dnya Sava Almanya ve mttefikleri aleyhine geliiyordu. 29 Eyll 1918 tarihinde Bulgaristan savatan ekilmi, 4 Ekim 1918 tarihinde de Almanya mtareke istemiti. stanbul'da Talat Paa kabinesi istifa etmi, yeni kabineyi Ahmet zzet Paa kurmutu. Bu gelimeler karsnda Mustafa Kemal Paa, yetkili makamlara, asker ve siyas nerilerine devam etti ise de yine kabul ettiremedi. Nihayet 30 Ekim 1918 tarihinde de Osmanl Devleti, itilf devletleri ile Mondros Mtarekesi'ni imzalayarak l. Dnya Sava'ndan ekildi.