Emre Kongar - Yamyamlara Oy Yok

YAMYAMLARA
OY YOK!
Remzi Kitabevi
kutuphaneci - eskikitaplarim.com
PROF. DR. EMRE KONGAR
'
IN YAYINEVMZDEK TEK KTAPLARI
Toplumsal Deme Kuramlar ve Trkiye Gerei, 1995 (6. basm).
Toplumsal bilimlerdeki byk boy, orta boy ve kk boy deime ku
ramlarnn anlatld, eletirildii ve Trkiye iin sonular karld
bir temel bavuru kitab. (Sedat Simavi Sosyal Bilimler dl.)
Devrim Tarihi ve Toplumbilim Asndan Atatrk, 1994 (2. basm).
Atatrk'e toplumbilim kuramlar asndan yeni bir bak.
Trk Toplumbilimcileri I, 1996 (3. basm). Emre Kongar'n arkada
laryla birlikte yazd bir temel bavuru kitab.
Trk Toplumbilimcileri II, 1996 (2. basm). Birinci cildin devam.
Her toplumbilimcinin elinde bulunmas gereken yapt.
Kltr
zerine, 1994 (4. basm). Kltr zerine temel bilgiler, dene

meler, kltrmzn kaynaklar ve zellikleri.
Demokrasi ve Kltr, 1993 (2. basm). Demokrasimizin sorunlar,
kltr ve demokrasinin ilikileri.
1_2 Eyll Kltr, 1995 (3. basm). 12 Eyll'n kltrel adan eletiri
s.
Atatrk
zerine, 1994 (2. basm). Atatrk zerine zgn denemeler.

Trkiye
zerine Aratrmalar, 1994 (2. basm). Gecekondu, aile ve

kent planlamas zerine toplumbilimsel yaklamlar.
Yaamn Anlam, 1995 (5. basm). Yaam, sevgi ve retim zerine oto
biyografik denemeler.
Hocaefendi'nin Sandukas (Roman), 1997 (10. basm). Emre Kon
gar'n gnmz toplumunu, niversitesini ve renci olaylarn hicvet
tii, Fatih Sultan Mehmet dneminde geen bir ak, macera ve gerilim
roman.
Ben Mstearken, 1996 (4. basm). Emre Kongar'n Ankara' da, siya
set, brokrasi ve sanat evrelerinde ynetici olarak geirdii yllar,
eletirel bir mizah anlay ile anlatt an kitab.
Demokrasi ve Laiklik, 1997 (2. basm). Gnmzn saptrlm kav
ramlar olan demokrasi ve laiklik konularnda aklayc yazlarn top
land bir "Aydnlanma" kitab.
21. Yzylda Trkiye, 1998 (12. basm). Gemiten gnmze, gn
mzden gelecee, Trkiye'yi zmleyen bir bayapt. (Aydn Doan
Vakf dl.)
Emre Kongar
Yamyamlara
Oy Yok!
(Siyaset ve Yama)
2. Basm
Remzi Kitabevi
y AMY AMLARA OY YOK!/ Emre Kongar
Ka
p
ak: mer Erduran
ISBN 975-14-0663-3
BRNC BASIM: Kasm, 1998
KNC BASIM: Kasm, 1998
Remzi Kitabevi A., Selvili Mescit Sok. 3, Caalolu 34440, stanbul.
Tel (212) 513 9424-25, 513 9474-75, F
a
k
s
(212) 522 9055
WEB: http://ww.remzi.com.tr E-POSTA: post@remzi.com.tr
Remzi Kitabevi A.. tesislerinde baslmtr.
N S
Z
Deerli okurlarm.
Bu kitapta topladm yazlarda, lkemizin "28 ubat
1 997 dnemeci" erevesinde yaadklarn ve en nemlisi,
"yama kltrnn" siyasete egemen olmasnn yaratt so
runlar tarttm.
Bu anlamda elinizdeki kitap, 21. Yzylda Trkiye adl ki
tabmn "ku bak" ele ald tarihsel ve toplumsal gerekle
rin bazlarn seerek, byte altna koyup, daha derinliine
inceleme abas olarak da grlebilir.
Ayrca okur, baz yazlarmda "mizah gesinin" ar bast
n da grecek.
Bylece bu kitap, ksa yazlarn insana tand zgrlk
erevesinde baz toplumsal sorunlar, hem mizah hem de
bireyler araclyla ele almaya izin verdii iin daha rahat
okunur oldu.
Emre KONGAR
Ekim 1 998,
Ulus-lstanbul
NDEK
LER
Genler, Kadnlar ve Gen Kadnlar ++++++++++. 9
Mafya ile Nasl Savalr? +++++.++++++++ 1 2
Destek Yzde 7 1 Olsayd ++..+...++++ 1 5
Cehalet, Laiklik ve ABD ..+++++++.. 1 8
Bunalm Dnemlerinde Liderler +++..+.+++ 2 1
Solda Yorgun Liderler ++++++.+.++... 24
Bir "Ortak Payda" Aray ++++++++ 27
Atatrklk ve Sosyal Demokrasi ++.+. 30
"Sol"un Yenilenmesi ve Atatrklk +.++++.+ 33
Ankara' dan Bir Profesr Fkras .++++++++ 36
Ne ehit Oldu Ne Gazi... + ................................................. 39
Traji-Komik Bir Tahterevalli yks +.++..++ 42
Pusulay aran Kim? ++++.++++++++++++ 45
Refahyol Niye kt? ++++++++++.+.+ 48
Bakanlk Yerine Be Basit nlem +++.+ 5 1
Demirel, Bakanlk Rejimi ve Ordu +++. 54
Milliyetilii Aarken: Abadan-Unat ve Klal =.++ 57
Milliyetilii Aarken: Demirel ve Yazarlar ++++.+ 60
Refh'n Kapatlmas ve Gzden Kaanlar ++++++++ 63
Bunalmda Gzden Kaan Paradigma .++++++ 66
Toplumsal Sreler ve Sonular ++++++++++++++. 69
21 . Yzyl Trkiyesi ve um:ag +++.++++ 72
Ahtapotun Beyni ve Kollar ............................................... 75
lhan Seluk +++++++++++++ 78
Kua Baktmak +++++v+ 81
Taner Berksoy'a Gecikmi Bir Yant ++++ 84
Enflasyon Canavar = o=oo 87
Enflasyon Ahlakszl ve Memur Sendikacl oo= 90
Sevgili Liderlerimiz, Trkiye Sizlerle
Gurur Duyuyor +o< o o 93
Ziya Gkalp, Mozart, Balzac ve Shakespeare =< 96
Susurluk Olaylar, Atatrk ve Biz == < + 99
ok, Ama ok nemli Bir Konu 102
Bu Filmi Yeniden Grmek istemiyorum 105
Trban Krizi: Devletin Yaratt Bunalm 108
Taha Akyol'a Bir Soru o 111
Gri Blgeden Kritik Bir Soru 113
DP'nin Miras: ounluk Diktatrl Sapmas =o 117
Demokrasinin Gvencesi Sorunu 120
"Devlet Laik Olur, Birey Laik Olmaz" Safsatas 123
Titreyen Gl' de Bir kz 126
Oktay Ekinci ve Kltr Bakan 129
Yama Kltr ve Kltr Bakanl 132
"Mukaddes Yama Devleti"nde Af <o 135
Ucuza Bir Mafa Tetikisi Aranyor 138
Menderes'ten akc'ya: te Transformasyon = 141
Yamaclardan Hangisini Seeceksiniz, Niin? 144
Yamyamlara Oy Vermeyin 147
Yamyamlara Kar Umut: Medya ve
Sivil Toplum 150
Yamyamlara Kar Savasn Pf Noktas 153
Yamyamlar m Kazanacak, Uygarlar m? Neden? = 156
GENLER, KADINLAR
VE GEN KADINLAR
Her yeni gn, benim iin yeni bir umuttur.
nsann, zamann ve mekann sonsuzluunda alglad
hiliine kar bir are olarak rettii takvimin blnmeleri
ne gre oluan her hafa, her ay, her yl, her yeni yzyl ve ta
bii yeni binyl da yle.
u sralarda 21. Yzylda Trkiye adl kitabm ile urayo
rum!
Trkiye'nin hemen hemen tm rakamlar beynime kazl
m durumda.
Aslnda bugn iin pek umut verici rakamlar deil gibi
bunlar.
Ama, insan zihninin snrszlnda ok ksa bir gemie
dnp, "1923 ylnda Anadolu' da ne vard, bugn ne var?" di
ye baknca, yine de umut doluyor insan.
Yeter ki ayn gelime ivmesi nmzdeki yllarda da sr
sn.
Trkiye yar-smrge bir evre lkesi kimliinden, ekono
mik olarak gelimi bir merkez lkesi konumuna doru yava
ama gvenli admlarla yol alyor.
Bir de toplumsal ve kltrel gelime boyutu var Trkiye'nin.
Cumhuriyet, Mustaf Kemal Atatrk' n nderliinde he
men hemen dnya zerinde grlmemi bir dnm ger
ekletirmi.
Kklmde ve genliimde, Cumhuriyet ve Atatrk
Edebiyatn, ieriini pek de anlamadan ve nemini hi frk
etmeden, sanki yaananlar ok olaanm gibi alglardm.
1 0 EMRE KONGAR
Oysa biraz toplumbilim rendiimde, Atatrk' incele
mek ve anlamak, O'nun eseri olarak Trkiye Cumhuriyeti'nin
toplumsal yapsn irdelemek bende bir tutku halini ald.
Akademik yaammda, tm zamanm okuma ve yazmaya
ayrma frsat bulduum iin, nce Trkiye'yi sonra da Ata
trk' aratrarak, rendiklerimi kitap haline getirip, oku
yucunun hem dikkatine hem de eletirisine sundum.
Bunlar yaparken de insanlk tarihinin nasl bir deime
ve gelime izgisini izlediini yakalamaya aba gsterdim: n
sanlk tarihini anlayabilirsem, Trkiye'yi ve Atatrk' daha
iyi deerlendirebileceim kansndaydm nk.
Bugn sadece ok basit bir gerei dile getirmek istiyo
rum:
Trkiye'nin gelecekteki umudu, genlerdedir, kadnlardadr
ve zellikle de gen kadnlardadr.
Bakn neden?
Her toplum, Avrupa'da da, Asya'da da, Afika'da da,
Amerika' da da, ister Mslman, ister H ristiyan, ister Musevi
isterse Budist olsun, tarmsal yapdan endstriyel yapya ve,
ky kltrnden kent kltrne doru geliiyor ve deiiyor.
Tarmsal yapda ve ky kltrnde, genellikle erkekler ve
yallar egemen.
Yani genler ve kadnlar bu yapda, bu kltrde eziliyor.
Dolaysyla, endstrileme ve kentleme, dorudan do
ruya, isteseler de istemeseler de, nesnel olarak, genlerin ve
kadnlarn zgrlemesine, kimlik ve kiilik kazanmasna,
toplumdaki yerlerinin deerlenmesine yol ayor.
te bu nedenle de, bilincine varsalar da varmasalar da,
genler ve kadnlar, evrensel deime ve gelimeden, doru
dan yararlanyorlar.
Hele hele, hem gen hem de kadn olanlar!
te onlar tam bir "nc".
Ben bu nedenle genlere, kadnlara ve zellikle de gen ka
dnlara gveniyorum, inanyorum.
YAMYAMLARA OY YOK ll
Pek doal olarak, bir toplumdaki deime ve gelime b
tn kesimlerde ayn hzla gereklemiyor. Bu nedenle de r
nein, krsal alanlarla kentsel alanlar, ya da kadnlarla erkek
ler, veya genlerle yallar arasnda pek ok uyumsuzluk yaa
nyor.
rnein, evrenizdeki gen evlilerin pek ounun mut
suzluunun altnda, gelime ve deimeyi yani adalamay
sindirmi gen kadnlarla, ilerindeki feodal egemenlik dr
tlerinden kurtulamam ada grnl gen adamlar
arasndaki nesnel eliki yatyor.
rnein, siyasal yozlama olarak hepimizi umutsuzlua
sevkeden politikac-brokrat-mafya eteleri olaynn altnda,
feodal deerlerin erozyona uram, ama endstriyel deerle
rin de henz yerleememi olmas olgusu yatyor.
Ben btn bu olumsuzluklar, 21. yzylda genler, kadnlar
ve zellikle de gen kadnlar araclyla aacamza inanyo
rum.
MAFYA
LE NASIL SAV AILIR?

Mafa ile iki trl savalr:
Birinci sava biiminde bir drbn, bir bo kibrit kutusu
ve bir de cmbz gerekir.
Tabii bu sava iin bir de politikacnn varl zorunludur.
Politikac nce "sk bir deme" patlatr:
"Mafyann belini kracam. Kmazsam bu makam bana
haram olsun, " der.
Bylece kamuoyunu ve mafay, savan kararllna inan
drr.
Bu, bi rinci savan ilk muharebesinin de kazanlmas de
mektir.
Trkiye' de gerek semen, gerekse mafa, politikaclarn
ciddiyetine ve gvenilirliine tam iman etmi bulunduun
dan, byle bir deme sonras, hem vatanda rahatlar, hem de
mafa mensuplar kaacak delik arar.
Oluan bu "gven ortamnda" Susurluk gibi trafik kazala
r ve benzeri olaylar sonucunda tesadfen yakalanan veya po
litikacya olan gven duygusundan dolay kendiliinden ge
lip teslim olan mafa mensuplar da zaten blbl kesilip "t
meye" baladklar iin pek ok ipucu ortaya dklr.
Birinci savan ikinci ve tam sarn alc muharebesi ise
daha bir hner ve daha bir incelik ister.
Politikac, artk makamna giderken, drbn, bo kibrit
kutusunu ve cmbz yannda tamaya ve iin "ersf saatini",
pardon "erf saatini" eklemeye balar.
Btn savalar gibi, mafa sava da aslnda bir "avlanma
srecidir".
Btn avlanma sreleri gibi "mafya av" da, sabrla bek-
YAMYAMLARA OY YOK 13
lemeye ve tam zamannda vurucu darbeyi indirme becerisine
baldr.
Bir gn artk genel ve yerel seimler yeniden gndeme
egemen olunca, "er_f saatinin", pardon "erf saatinin" gel
dii anlalr ve harekete geilir.
Fakat mafya, devlet tarafndan "milliyeti ve mukaddesat
gdalarla" uzun sreden beri beslendii iin ok fzla b
ymtr.
Bu nedenle de ancak drbnn ters taraf ile baklnca al
glanabilir boyutlara indirgenebilir.
te yaklaan seimlerle iin "er_f saatini", pardon "erf
saatini" yakalayan politikac, derhal yannda tad drb
nn ters taraf ile bakarak "mayfy" bo kibrit kutusunun ii
ne sacak boyutlarda grr, cebindeki cmbz karr, onu
zenle tutar ve yannda tad kibrit kutusunun iine koyar.
Bylece, mafann beli krlm, devlet etelere kar b
yk bir zafer kazanm olur.
Artk Hollywood filmlerini seyrede seyrede herkes ren
di ki, bu tr savalarda ana plan, yani birinci plan baarsz
olursa, ikinci bir plan daha vardr daima.
Tabii devletin mafa ile savanda da bu i byledir.
Devlet mafa ile savata bir de "yedek plan" hazrlamtr.
Evet birinci plan baenmediyseniz, ite size ikinci plan:
nce hemen belirtelim ki, ikinci plan iin de zorunlu ola
rak bir politikacya gereksinme vardr.
Bu plana gre politikac, mafann devlet tarafndan bes
lenip bytldn bildii iin, devleti kendi iinde denet
leyecek dzenlemelere gider.
Adaleti bamszlatrr ve glendirir.
rnein Yksek Hakimler ve Savclar kurulunda, bakann
ve mstearn arlna ve hatta varlna son verir.
Yani bu kurulu bamsz hale getirir.
Bylece yargy, politikann ve politikaya szm olan maf
yann etkisinden kurtarr.
14 EMRE KONGAR
kinci olarak, savclar ve yarglar aynca glendirir.
Bunun iin "adli polis" rgtn kurar.
Bylece savclar, mahkemeye delil retmek konusunda
daha muktedir klar.
Aslnda sadece bu iki nlem, yani adaletin bamszlamas
ile adli polis rgtnn kurularak glendirilmesi, mafyann
belinin krlmas iin yeter de artar bile.
Ama politikac isterse, ayrca bir de "pimanlk yasas" di
ye bir yasa karp, mafa ilikilerinin zlmesini kolaylat
rabilir.
Ben bu ilerden hi anlamam.
Uzmanlm ancak, Hollyood'un evirdii "mafa film
leri izleyicisi" dzeyindedir.
Ama bugn uygulanan "mayfa sava" yntemleri, bana
henz birinci plandan umut kesilmedii gibi bir izlenim veri
yor.
nallah yanlyorumdur.
DESTEK Y
ZDE 71 OLSAYDI
"Ben bu filmi daha nce grmtm" duygusuna kapl
yor musunuz son gnlerde?
Ben sk sk bu duyguyu yeniden yayorum.
Kendi bilincimi ve yreimi zmlemeye altm za
man u iki nedenle karlatm:
Birinci olarak, tarihte Padiahn, yani hem Sultan hem
de Halifesi olan byn, burada anmaya utandm i
renliklerle aaladktan sonra katleden bilinsiz kitlelerin,
bu cinayeti din adna ilediini iddia ederken, gklere ykse
len" eriat isteriz" sedalar aklma geliyor.
31 Mart'ta gencecik subaylar katleden ve arkasnda em
peryalistlerin destei olan gerici ayaklanmann "eriat isteriz"
biimindeki slogan kulaklarmda nlyor.
Her iki olay da gs kafesimi sktryor: "Biz bu flmi
Osmanl dneminde de grmtk ve ben bunu bir kez daha
yaamak ya da izlemek istemem" diyorum kendi kendime.
!kinci olarak, 1960'l yllarn sonuna doru younlaan,
"ihtilalci ve terrc sol" nderliinde balayan ksr, gerek
lerden kopuk, sadece kuramsal dzeyde ve birka militan
arasnda kalan tartmalar anmsyorum.
O tartmalar srasnda da btn bilimsel kavramlar sapt
rlm, ileri boaltlm, bu nedenle de mantkl bir sonuca
varlmas olanakszlamt.
"lhtilaci ve terrc sol", "iddete dayal milliyeti terriz
min" devlet eliyle desteklenmesi ve gelitirilmesi iin bahane
olarak da kullanlm, bylece ortam, cinayet ve iddet lgn
lna teslim olmutu.
Hem sada hem de solda eylemin fetiizmi, akln, mant-
1 6 EMRE KONGAR
n, bilimin, tarihin ve toplumsal gereklerin nne gemi,
sonunda Trkiye'nin yllarca geri gitmesine yol amt.
Ben yine "Bu flmi hem 12 Mart, hem de 1 2 Eyll ncesi,
Cumhuriyet dneminde de grmtm, bunu 2000'li yllara
girerken bir kez daha grmek istemem" diyorum.
1996 ylndan beri tm medya, rejimin, "eriat" bir sal
dr altnda olduunu ve Refh Partisi'nin, yzde 2 1 oy deste
i ile byle bir "dayatmaya" hakk olmadn sylyor ve ya
zyor.
u anda ortal bulandran pek ok yanl iddia gibi bu
iddia da, "yarm dorular" ierdii iin, ok tehlikeli bir
yanl.
Aynen, demokrasinin ounluk boyutunu vurgulayan
ama, temel insan hak ve zgrlkleri boyutunu ihmal eden ta
nm kadar byk ve vahim bir yanl.
Bilindii gibi, demokrasinin sadece "ounluk rejimi" ol
duunun belirtilmesi, eksiktir. Eksik olduu iin de yanltr.
Demokrasi bir ounluk rejimidir ama bu rejimde temel in
san hak ve zgrlkleri gvence altndadr. Yoksa demokra
sinin de Hitler, ya da Stalin veya engizisyon rej imlerinden
hibir frk kalmaz.
Diyelim ki, Refh Partisi yzde 2 1 deil de, yzde 71 oy
desteine sahip. O zaman, insanlar araf giymeye, normal
okullar kapayp hepsini imam okulu yapmaya, ceza yasasn
eriat hkmlerine gre dzenlemeye, "islam" dinini, yneti
cilerden frkl alglayan herkesi, kendileri gibi ibadet etmeye
ve yaamaya zorlama hakkn elde edecek mi?
Asl soru udur:
ounluk desteini elinde tutan gler, demokrasinin ana
zelliklerini ortadan kaldrmaya ynelik nlemleri almaya, ya
ni temel insan hak ve zgrlklerini snrlamaya ve kstlamaya
ynelirlerse ne olur?
Bu sorunun yant ak: Hi kukusuz, gleri yetiyorsa
bunu gerekletirebilirler ama, o zaman reJimn ad, "de
mokrasi" olmaz.
Bugnk sorun, Refah'n yzde 21 destek ile, geri kalan
yzde 79'a "dayatmas " deildir.
Bugnk sorun, Refah'n "dayatt" nerilerin, demokrasi
ile badap badamaddr.
Refhllar, kendilerinin ve partilerinin, "demokrasinin bir
ans" olduunu sylyor.
Aslnda demokrasiye kar tutumu ve davranlarndan
dolay kapatlan Refh ve sonradan kurulan Fazilet Partisi
demokrasinin ans deil, demokrasi bu partinin ansdr. Bu
nedenle de, Milli Nizam, Milli Selamet, Refah, Fazilet izgi
sindeki partinin demokrasiyi kendi amalar iin ara olarak
kullanarak tahrip etmesi deil, tam tersine ona sahip karak,
gelitirmesi, parti karlarna daha uygundur.
Refh Partisi iktidarda bulunduu yllarda demokrasiyi
gelitirseydi ve Trkiye'nin sorunlarnn zmne bu yolla
katkda bulunsayd, hi kukusuz yukardaki iddia hakllk ka
zanrd.
Ne yazk ki Refh Partisi iktidar, eline geen bulunmaz
frsat, "Taksim'c Cami yaplacak", "Rektrler trbanl
rencilere selam duracak" gibi ideolojik dayatmalarla oyalana
rak, heba etmitir.
YOY 2
CEHALET, LA
KL
K VE ABD
Hzl deime dnemlerinde, deerler alt st oluyor.
Artk herkes bunu biliyor.
Ama hzl deime dnemlerinde, gelecekteki toplumun
deerler sistemini retecek olan eitim gibi, aile gibi kurum
lar da ypranyor.
Dolaysyla, eski toplumun deerleri ortadan kalkarken,
bunlarn yerine yeni ve tutarl bir deerler sistemi koymak
ok zorlaabiliyor.
Trkiye' de eitim sistemi zerindeki tartmalarn youn
lamas, kabuunu atlatan toplumumuzun hangi deerler
sistemine doru yol alacan belirleyen en nemli kurumu
yani "okul sistemini" denetleme arzusundan kaynaklanyor.
Eitim sistemimiz, Cumhuriyetimizin eritii bu aamada
artk yetersiz kalmtr.
Ne "iyi insan" yetitirebilmektedir, ne "iyi vatanda" ne
de "iyi teknisyen".
Ama benim bu yazda zerinde durmak istediim konu
aslnda geleceimizi belirlemek asndan yaamsal nem ta
yan, "eitim sistemimizin nasl dzeltilebilecei" sorusu de
il.
Serdar Turgut izin verirse, eitimin yetersizliinden kay
naklanan bir baka sorun zerinde durmak istiyorum (Ser
dar Turgut'tan niin izin istediimi biraz aada anlayacak
snz) : Okullarn yerini alan "medya" da politikaclarmzn
"yumurtladklar cevherler" ve bunlarn toplumu nasl yanl
ynlendirdii, nasl yanl bir deerler sistemini, ne denli ca
hilce yorum ve bilgilerle topluma empoze etmek istedikleri.
YAMYAMLARA OY YOK 1 9
Trkiye Cumhuriyeti'nin hedef bellidir: Demokratik ve La
ik Sosyal Hukuk Devleti. (Aslnda "laiklii " de ierdii iin "de
mokratik" sz yeterliydi ama, yaplan bir saptrmaya iaret
edeceim iin bilhassa "laiklii" de vurguladm.)
Bugn iimizi karartan, bir karabasan gibi zihinlerimizi ve
yreklerimizi cendere iine alan oluumlar, bir blm gncel,
bir blm gelecei de ipotek altna almaya ynelen bu "hedef
saptrc" uygulamalar dolaysyle gndemimizi igal etmekte
dir.
Demokratik Sosyal Hukuk Devleti hedefni saptrmak is
teyenlerin bir blm, medyada srekli bir propaganda yap
yor: "Efendim, biz dnyann en demokratik lkelerinden biri
olan Amerika Birleik Devletlerindeki kadar laiklik istiyo
ruz," diyorlar.
Arkadan da, dolarn zerinde Tanrnn ismi olmasndan
tutun da, Bakan'n ncil zerine yemin etmesine kadar pek
ok rnek veriyorlar.
Bylece, Amerika'nn aslnda ne denli "dindar bir devlet
yapsna" sahip olduunu belirttiklerini sanyorlar.
Ama Amerika'daki zgrlklerin, her trl farkl ve kart
din, mezhep ve inan iin geerli olduunu, kimsenin oru tut
mad iin niversite kampslerinde baklanmadn, yani
zet olarak, "herhangi bir inanc n" kamu yaamn egemenlii
altna almasna izin verilmediini unutuyorlar.
te imdi size Trkiye' de hemen hemen hi yank bulma
m olan (neden olduunu siz dnn) nemli bir Yksek
Mahkeme kararndan sz ederek, Amerikan sistemindeki la
ikliin zn anlatacam. (imdi Serdar Turgut'tan niin
izin istediimi anladnz m? Onun egemenlik alannda at
koturuyorum bugn! )
Biliyorsunuz, Amerika, iilerinde egemen olan, ayr ayr
"Devletler" den oluur. Bu devletler, Federal Anayasa' nn
kapsamna giren konularda, Yksek Mahkeme'ye bamldr.
Yksek Mahkeme (bizdeki deyimiyle Anayasa Mahkemesi),
20
EMRE KONGAR
Birleik Devletler Anayasasnn her Devlette (eyalette) geer
liliini korumakla ykmldr.
Bu devletlerden Mississippi Eyaleti, ocuklarn sabahlar
okullarda, derslerden nce toplu halde dua etmeleri ynnde
bir karar alyor.
Aslnda okullarda, herkesin sessizce ve kendi kendine dua
etmesi serbest. Ama Eyalet, bunu bir "kamusal eylem" haline
getirmek istiyor.
Bu kararn inan zgrlne kar olduunu dnen
ler, Yksek Mahkemeye gidiyorlar ve (imdi sk durun) ,
Mahkeme bu karar iptal ediyor.
Gereke, "okullarda toplu halde edilen duann bireylerin
vicdanlar zerinde bir bask oluturaca".
Yani Trkesi, Amerikan Yksek Mahkemesi, sabahlar,
rencilerin, toplu halde dua ettirilmelerini, laiklie aykr
buluyor.
te Amerika. te zgrlk.
Trkiye Cumhuriyeti'ni Demokratik ve Laik, Sosyal Hu
kuk Devleti hedefnden saptrmak isteyenler, yalan yanl be
yan ve rneklerle halkn akln bulandracaklarna, niyetleri
ni, tavrlarn ve amalarn aka ortaya koysunlar: Tarta
lm.
BUNALIM D
NEMLER
NDE L
DERLER
Trkiye' de politikann hali ortada.
Bir kii, tek bir kii, tm ahlaki, siyasal ve beeri kurallar
alt st ederek, bir siyasal rejimi ve onun altnda yatan kosko
ca bir hukuk sistemi ile ekonomik yapy hie sayabiliyor.
Tabii, bu olayn "Anayasay bir defa delmekle bir ey ol
maz, " diyen cumhurbakanlarn da ieren bir tarihi, dini si
yasete alet eden ortaklar ve kiisel karlar erevesinde ke
netlenmi mttefkleri de var.
Bugn Trkiye' de kimsenin can, mal, rz ve ii gvence
de deil.
nk, hem Trkiye Byk Millet Meclisi Aratrma Ko
misyonu'nun hem de Devlet Gvenlik Mahkemesi Savcl
'nn tesbitlerine gre, halkn gvenliini salamakla grevli
gler ve politikaclar ile, hukuk d ete rgtlenmeleri, i
+ =
e gem.
Ayrca, siyasal g ile, ii, iveren, aydn kesim ve medya
tam bir eliki iinde.
Bu olayn benzerleri, bazen baka toplumlarda da grle
biliyor.
Tarihte ve gnmzde bunun pek ok rnei var.
Hep merak etmiimdir: Bitler, Almanya'da demokratik
bir ortamda nasl ykseldi diye.
Bu konuda yazlm hemen hemen btn incelemeleri
okudum. Hatta flmleri ve tiyatro oyunlarn da izledim. Var
dm sonu, tabii tartmaya ak olarak, yle:
Toplumsal olarak mukaddes saylan deerler ile, bireysel
sapmalar ve karlar Makyavelist bir biimde uzlatrlyor;
22 EMRE KONGAR
sonra da tek bir g odann ynetiminde topluma empoze edi
liyor.
Yani din gibi milliyetilik gibi yce deerler ile, ke d
nclk, sahtekarlk, vurgunculuk gibi bireysel sapmalar ara
snda Makyavelist bir uyum salanyor. Bu uyumun olutur
duu byk sinerji tek bir odaktan rgtlenip, merkeziletiri
lerek, younlam bir lazer n gibi toplumun denetlenme
sinde kullanlyor.
Toplumsal kargaa ve ekonomik k dnemleri, bu
Makyavelist uyumun salanmas iin ideal ortam hazrlyor.
nk ekonomik, sosyal ve psikolojik gvensizlik iine d
en insanlar, siyasal rgtlenme yoluyla hem kendilerini kur
tarp keyi dnyorlar, hem de gya "vatana ve millete" ya
da "Allaha ve dine" hizmet etmi oluyorlar.
Toplumun demokratik gleri ise, dank olduklar, nor
mal vatandalar gibi davrandklar, kurallara uyduklar, can,
mal, i ve rz gvenliklerini siyasal iktidardan bekledikleri,
yani bir anlamda devlete gvenerek toplumsal rehavet iinde
bulunduklar iin, bu younlatrlm sinerji karsnda yeni
liyor.
Yukarda anlattm sre iinde en nemli gelerden biri
lider.
karclarn ve sapknlarn, byk halk kitleleri ile birlikte
yce deerler evresinde ve erevesinde rgtlenmeleri iin,
mutlaka bir lider gerekli.
Tabii bu korkun oluumun frkna varldnda, onu en
gellemek iin rgtlenmesi gereken demokratik gler iin
de bir lider lazm.
Ama demokrasi ve demokratik gler bu tr otoriter bir
liderlie pek uygun deil.
Bu yzden de demokratik liderlik, toplumun olumlu g
lerini rgtleyerek ortaya kard sinerji asndan, yetersiz
kalyor.
Yakn tarihimizde bunun en tipik rnei, Erdal nn' dr.
YAYALR OY YOK 23
Kiiliinin demokrat zellikleri ile, demokratik siyasal li
derlii tam bir uyum gsteren Erdal nn, stelik de bu -
gnk gibi bir bunalm yaanmazken, (beli de bu tr bir
kmazn kanlmaz olarak gndeme geleceini grd
iin) "siyasal ortam ile olan demokratik doku uyumazl" so
nunda, politikadan ekilmitir.
Acaba, Ecevt ile Baykal', sosyal demokrat kimliklerine
karn, partileri iinde pek de demokrat olmayan bir liderlie
ynelten geler bunlar mdr?
Eer byle ise, liderlik asndan kullanacaklar baka bir
model, gerekten yok mudur?
SOLDA YORGUN L
DERLER
Ecevit, bugnk liderlerin en deneyimlisi, Baykal da en
birikimlilerinden birisidir.
Her ikisi de stn kiilik niteliklerine ek olarak, byk bir
tecrbeye sahiptir.
Her ikisi de yllarn deneyimleriyle "liderlik yapmakta-
dr".
Peki yllar acaba bu iki lidere ne retmitir?
Yani bu iki lider, bugn nasl bir liderlik sergilemektedir ?
Sanyorum, bu sorunun yantn tm kamuoyu, zlerek
izliyor: Her iki lider de, esas olarak msamahasz, ve hatta ta
hammlsz bir liderlik tr sergilemektedir.
Peki neden?
Bir sorunun zm iin, nce onun nedenlerini belirle
mek gerekir.
Bu iki lider de, ilk politikaya atldklarnda byle miydiler?
Hayr!
Tam tersine, ikisi de gen, dinamik, evreleriyle scak ili
ki kuran, gvenilir, alkan, sempatik kiilerdi.
Peki bugn, toplumdan ve hatta kendi partilerindeki ar
kadalarndan bile uzak, souk, gvenilmez liderler nasl
olutu?
te bu sorunun yant esas olarak kiisel deil, (belli kiilik
zelliklerine bal grnse de) sosyolojik ve sosyal-psikolojiktir.
Yani, Ecevit ve Baykaln bugnk hogrsz ve kapal li
der kimliklerini oluturan geler evrelerinden gelmektedir.
Genel olarak toplum ve zel olarak evrelerindeki politi
kaclar onlar bu noktalara getirmitir.
Her ikisi de, yllarca yaadklar politik ortam iinde ev
relerindeki malzemeden (ve beraber politika yaptklar iin
tabii ki birbirlerinden de) u liderlik ilkelerini renmilerdir:
1) Lider her zaman gl olmak zorundadr. nk az
ck tkezlese, herkes hemen zerine saldrr.
2) Bunalm zamanlarnda kimse partiyi, ilkeleri ve lideri
dnmez. Herkes kendi paasn kurtarmaya alr.
3) Politikada ilke ve vef yerine, kiisel karlar egemendir.
4) ktidar, mutlaka kar paylamasna ve bu paylama s
rasnda kavgalara neden olmaktadr.
5) Bir lider iin, tabanda gl politikac babelasdr.
nk Trkiye'de ilkeler deil, kaba kuvvet egemendir. Ta
banna gvenen her politikac, kiisel karlar iin lidere an
taj yapp, partiyi genel dorultusundan bile saptrabilir.
6) Parti ii demokrasi, esas olarak disiplinsizlik kayna
dr.
Yeri m uygun olmad iin, bu genel sosyolojik ve sosyal
psikolojik ilkelerin, her iki liderin kiisel tarihlerindeki so
mut rneklerini vermeye girimiyorum.
Liderlik, insanlarn ktlkleri ve hrslar deil, gzellikleri
ve idealleri zerine kurulu olarak iletildii zaman anlam ka
zanr.
Bu ise hem zor, hem de uzun ve yorucu bir itir.
Ancak yorgun ve bkkn liderler, Blent Tanla gibi, Os
man zgven gibi, mensup olduklar partilere, yine o parti
lerin ilkeleri dorultusunda hizmet etmeye alanlar ihra
eder ya da grevden alr.
Benim tandm eski Eevit, Tanla ve arkadalarn ihra
etmek yerine, bu taze gc, bu potansiyeli, Parti'yi bytmek
iin kullanabilecek nitelikte ve yetenekteydi.
Benim tandm eski Baykal, Osman zgven ve arka
dalarn, grevden almak yerine, batac ederek, yeniden si
yasal umut haline gelebilecek bir liderdi.
26 EMRE KONGAR
Benim zlediim Sosyal Demokrat Liderlik, (tabii ki par
ti ii disiplini salayarak) kollarn, parti iindeki ve dndaki
tm doal mttefiklere aan, onlar bir yk, bir bela deil, bir
kazanm olarak gren liderliktir.
Byle bir liderlik iin de, genlik, umut, iyimserlik, scak
lk ve en nemlisi insan sevgisi gerekmektedir.
Liderlerin, yorulmaya, bkmaya, insanlara duyduklar g
veni ve daha nemlisi, sevgiyi kaybetmeye haklar yoktur.
nsanlar sevmeyen ve onlara gvenmeyen liderler, takip
ilerini ve lkelerini ancak felaketlere gtrr, aydnlklara
deil.
Evet, hem bu iki liderin (ve daha pek ok siyasal liderin)
tarih boyunca yaam olduklar ihaneti, vefaszl, karcl
yaam olacaksn, hem de iyimserliini ve insan sevgini
koruyacaksn.
Bu duygular korumadan, liderlik koltuu korunabilir mi?
Tabii korunabilir; eer bugn oturduklar koltua lider
koltuu denilebilirse.
BR "ORTAK PAYDA
,,
ARAYII
Son hafalarda ok youn bir konferans trafi iindeyim.
Aslnda bunun zel bir yan yok. Btn yaamm boyun
ca, bir hamal gibi, bilimsel sempozyumlardan parti seminer
ve panellerine, genlik toplantlarndan sendika eitimlerine
koturup durdum.
Genlie ve insanlara verec
e
k mesajlarm olduuna, yani
bakalarnn sylemedii ya da yanl syledii eyleri vurgu -
ladna inandn srece de, bu ii srdreceim.
Mesleim zaten hocalk. Bu nedenle her toplant, her ei
tim, her konuma, "yaammn anlam" bakmndan bence
nemli.
nk yaptm i "sevgiye ve retime" dayal.
Toplantlarda, genellikle drt konuda konumam isteni
yor:
!) Demokrasi. 2) Laiklik. 3) Kreselleme. 4)Atatrklk.
Bu toplantlarla ilgili gzlemimi deerli okuyucularm
la paylamak istiyorum:
Birinci gzlemim genlerle ilgili.
Genlerde, zellikle niversiteli genlerde, mthi bir a
lk gzlemliyorum.
Genler lke sorunlarna zm aryor.
Siyasal partiler bu zmleri retmekte baarszla ura
dka, hatta, zm retmek yerine sorun yaratan bir konum
sergiledike, genler "partiler d" ve dolaysyla, demokrasi
ye pek de uygun olmayan araylar yanstan eilimlere yne
liyor.
Bu gelimeyi son derece tehlikeli buluyorum.
28 EMRE KONGAR
htiraslar ve karlar, lke yararnn nne geen politi
kaclar, sadece kendi kuyularn kazmakla kalmyor, tm l
keyi karanlklara srkleyebilecek oluumlara da anak tutu
yorlar.
!kinci gzlemim, aydnlarla ilgili.
Soldaki danklk, tekilcilik ve hizipilik onlar ok etkile
m.
Aydnlar da siyasal partilerden umut kesmi durumdalar.
lkenin ufklarn karartan "teokratik totaliter rejim" he
vesleri ve bu heveslerin gc, onlar da kararl ve gl baka
alternatifler aramaya yneltiyor.
nc gzlemim, CHP, DSP, DP ve Jp gibi partilerle z
delemi ve kendilerini solda gren insanlarla ilgili.
Bu insanlar ki, onlara ksaca "partililer" diyebilirim, yu
kardaki iki oluumun da tad olumsuzluklarn bilincinde.
Bu oluumlarn, hem lke bakmndan tehlikeli olduunu
gryor hem de "demokrasi d zmlerin" aranmasna
kar, btn abalaryla "bir eyler yapmak" istiyorlar.
Bu "bir eyler yapmak" istei, bir yandan etkinlikler ve
zm nerileri oluturma asndan mensup olduklar "par
tinin iine", bir yandan da, ittifak arama ve ortak eylem yap
ma asndan, "partinin dna" yneliyor.
Grld gibi, mevcut bunalmn almas iin, en sa
lkl tepkiler yine, "siyasal parti mensuplarndan ya da yan
dalarndan" geliyor. Bunlar esas olarak "vatanda giriimi
ne" yani "sivil toplum rgtlerinin gcne" inanyor.
Pek doal olarak, benim "genler" "aydnlar" ve "partili
ler" olarak, kabaca yaptm ayrm, birbirlerini darda bra
kan insanlardan deil, tam tersine, birbiriyle akan gruplar
dan oluuyor. Yani grup arasndaki ayrm kesin izgilerle
belirlenmi deil. En azndan benim evremde, her iki ya da
grupta birden yer alan pek ok kii var.
Gnmzn sorunu, bu gruplardaki insanlar birletire
cek "ortak payday" bulma sorunudur.
Benim "ortak payda" dediim husus birlemeye deil, "it
tifka" ynelik bir noktadr.
Kanmca, Ecevt, birleme konusundaki olumsuzluunda
ne denli gerekiyse, Baykal da, ittifak konusundaki neri
sinde o denli hakldr: Yani partiler ve teki kesimler arasn -
da "birleme" deil ama, "seim ittifk" da gndemde ol
mak kaydyla bir "ittifk", bugnk bunalm ama konu
sunda da, uzun dnemde Trkiye'yi aydnlklara tama ko
nusunda da ilevsel olabilir.
Ben bu "ittifak" srecindeki "ortak payda"nn, demokrasi,
sosyal hukuk devleti ve Atatrklk olarak ana kavram
erevesinde oluan bir izgide bulunabileceine inanyo
rum.
ATATRKLK VE SOSYAL DEMOKRAS
Her toplum her an deime halindedir.
Her deime sancldr ve toplumsal bunalmlara gebedir.
Trkiye, ada uygarlk ile arasnda Osmanl dneminde
oluan byk a kapatmak iin, Atatrk'n sayesinde ok
hzl deimektedir.
Dolaysiyle, toplumumuz her an bir bunalm ile kar kar
ya kalma riskini tamaktadr.
Durkeim gibi, W eber gibi, Mar gibi klasik dnrler
deimenin bunalm yaratma olasln, ekonomik yap, top
lumsal yap, kltrel yap ve siyasal yap arasndaki uyum
suzluklarda aramlardr.
Bu dnrlerin kimisi, Weber gibi daha ok toplumsal
yap ve kltrel yap arasndaki uyumsuzluklara, kimisi de
Mar gibi ekonomik yap ile siyasal yap arasndaki atma
lara nem vermilerdir.
Gnmz toplumu, btn bu dnrleri ve hatta onla
rn hayallerini bile aan teknolojik, siyasal, ekonomik ve kl
trel gelimelerin girif ve karmak bir yapsn barnda ba
rndrmaktadr.
te bu girift ve karmak yapnn herhangi bir temel ge
si, teki gelere ayak uydurmakta zorlannca, ortaya derhal
bir "bunalm" kmaktadr.
Trkiye'nin bugnk sorunu, toplumsal, ekonomik ve kl
trel gelimelere, siyasal yapnn ve bata liderler olmak kaydy
la, siyasetilerin ayak uyduramamasndan kaynaklanmaktadr.
Peki zm nerededir?
Yukardaki zmlemeye gre, zm, siyasettedir.
Bunalm, Trkiye' de, ekonomik, toplumsal ve kltrel
yapnn gerisinde kalm olan siyasal yapnn, yani siyasetile
rin "deimeye ayak uydurmas" yoluyla alacaktr.
Siyasal kadrolarn, daha dorusu liderlerin deime ans
nedir?
Trkiye'de liderler "deimez". nk ne kendileri yerle
rini brakr, ne de onlar liderlikten drmek kolaydr.
Yine de sa kesimde, en azndan bir partinin iinde, bu
ynde bir hareket balamtr.
Bakalm, bu hareketin sonularn hep birlikte greceiz.
Bu yazda, siyasal yelpazenin solu zerinde durmak istiyo
rum.
nk bugn Trkiye'nin iinde bulunduu bunalm, za
ten 1 950'den beri uygulanan sa politikalarn adeta zorunlu
bir sonucu biiminde ortaya ktndan, bu bunalmn al
masnda, sa partilerden medet ummak anlamszdr.
Trkiye'deki sol gler, yani insan haklarndan ve frsat
eitliine dayal insanca yaamdan yana tavr koyan partiler
bu konuda ne yapabilir?
Ksa dnemde liderlerin drlmeleri olanakl olmad
na gre, tek olaslk, bu liderlerin, birbirlerine ve toplumun
teki kesimlerine kar davranlarndaki bir "deime"nin
retilebilmesidir.
Bugnk bunalm aacak bir "ortak payda" aranmas, by
le bir deimenin ilk anlaml adm olabilir.
Byle bir deimeyi, kiisel tutum ve davranlarda bekle
mek ok gereki deildir. nsan doas, hele hele lider davra
n yle sabahtan akama deime gstermez.
Byle bir "ortak payda" rgtsel yapda da aranamaz.
nk bugnk "oligarik" parti yaplar ve liderlik zellik
leri byle bir aray olanaksz klmaktadr.
O halde deime olgusunu, siyasal-ideolojik bir emsiye
altnda aramak gerekir.
Kanmca bugn zerinde en kolay anlamaya varlabile-
32 EMRE KONGAR
cek nokta, reJlmn demokratik niteliinin glendirilmesi
konusunda bulunabilir.
"Nasl bir demokrasi?" sorusunun yant ise, demokrasi
kavramnn zorunlu bir paras olduu iin tabii ki laik bir
"sosyal bir hukuk devleti" diye verilebilir.
Peki "sosyal hukuk devleti" hangi mekanizmalar ve yap
lanmalar iermeli; byle bir "ortak payda"ya, Atatrklk,
neden ve nasl girmelidir?
"SOL"UN YENLENMES
VE ATATRKLK
Gncel bunalm sizi hi artmasn.
lkeyi bu noktaya "sa" politikalar getirdi. Dolaysyla
zm "sol" politikalarda.
Adna ister "yeni" deyin ister "eski", lkemizin ve dnya
nn bugnk koullarnda, "sol"un yeniden gzden geiril
mesi gerektii ak.
Sol'un yeniden gzden geirilmesini gerekli klan dnya
koullar tek kelimeyle, "kreselleme" diye ifade edilebilir.
Sol'un yeniden gzden geirilmesini gerekli klan lke ko
ullar ise en azndan iki tane:
1 ) 1 2 Eyll'n getirdii, toplumun gerisinde kalm olan
baskc hukuksal, siyasal ve ekonomik yap.
2) Rejimin kar karya olduu, blnme, soygun ve irti
ca tehdidi. ( Ksaca, Trkiye, toplumsal yap asndan ran,
eteler asndan Kolombiya, snrlar asndan da Yugoslav
ya'nn karm olan l bir modele doru mu gidiyor?)
Dnya koullarnn dayatt "revizyon", kreselleme s
recini nlemek ya da bu sreci yok saymak olanakl olmad
iin, onunla baa kmay salayc nlemlerin alnmasn zo
runlu klmaktadr.
Nedir bu nlemler?
1 ) "Uluslararas sermaye" karsnda "ulusal sermaye"ye
destek vermek.
2) "Uluslararas rgtlenmeler" asndan, bu rgtlen
melerin dnda kalmamaya, ama ilerinde de hakszla u
ramamaya zen gstermek.
YOY3
34 EMRE KONGAR
3) ster uluslararas rgtlenmelerin iinde isterse dn
da, "kresellemenin" saldrsna kar, geni halk kitlelerinin
refhn ve kltrel kimliini korumaya almak.
lke koullarnn dayatt revizyon ise, bir yandan laik ve
demokratik sosyal hukuk devleti kimliine dayal rejimi, sivil
toplum rgtleriyle ittifk halinde, koruyarak gelitirmek,
te yandan, bu grleri frsat eitlii ekseninde, eitim, sa
lk ve sosyal gvenlik hizmetleri erevesinde geni halk kitle
lerine mal ederek, iktidara yrmektir.
Bu "i ve d koullarn" dayatt nlemlerin, baz kesi
me noktalar var. Bu noktalar saptadmz takdirde solun
revizyonunda kurumsal olarak ne yaplaca ortaya kyor:
1 ) "Uluslararas sermaye" karsndaki rekabet gcn
kuvvetlendirmek iin "ulusal sermayeye" verilen her teviki,
geni halk kitlelerinin refahn ilgilendiren emeki kesimlerin
haklar ile ilgili olarak, belli koullara balamak. (u anda ii
ve iveren rgtleri arasnda, demokratik rej imi korumak
iin gelitirilmi olan ibirlii, bu konudaki nerimin hi de
"hayalci" olmadnn en gzel kantdr.)
2) Hem ekonominin uluslararas rekabet gcn artr
mak hem de siyasal hrszlklar nlemek iin, tm bankalar
(Ziraat Bankas dahil) zelletirmek. teki zelletirme pro
jelerini de birinci maddedeki ilkeye gre, verimlilik ile birlikte
istihdam konusunu da dikkate alarak, yeniden gzden geir
mek.
3) lkenin kltrel kimliini ve siyasal btnln,
"milliyetilik" ya da "dincilik" gibi "ovenizme" ak kav
ramlarda aramak yerine, Anayasaya dayal vatandalk ve
"Anayasal vatanseverlik" kavram erevesinde yeniden gzden
geirmek. (Cumhurbakannn bile bu neriyi getirdiini, ve
oven yaklamlar reddedici bir tutum iinde olduunu
anmsayalm.) nsan haklar ihlalleri konusunu da bu ereve
iinde ada standartlara gre yeniden ele almak ve bylece
hem AB ile btnleme srecini hem de "gneydou soru-
YAMYAMIARA OY YOK 35
nu"nun ok nemli bi r boyutunu, lke apndaki dzenle
melerle, genel yaklam iinde halletmek.
Bu ge, i ve d "dayatmalarn" getirdii sorunlarn
zmnde "kesien" noktalar.
Bunlarn temelinde ise, Sosyal Demokrasinin "olmazsa ol
maz" ilkesi olan "frsat eitlii" ve bu ilkeyi yaama geirecek
olan, eitim, salk ve sosyal gvenlik hizmetleri yatmaktadr.
Peki Atatrklk bu modelin neresinde?
Hatta, neden "Atatrklk'?
Atatrklk, en ksa tanmyla ve O' nun deyimiyle, "asri
(ada) olmak"; "asri olmak" ise yine O'nun tanmyla,
Adam olmak da, onun iin Atatrklk.
Sanayi devrimini karm bir toplumu sanayi sonras
toplum aamasna sratabildii ve yarnn bilgi toplumuna
da ayn biimde geebileceimiz iin, Atatrklk. ( Konunun
merakllar, Devrim Tarihi ve Toplumbilim Asndan Atatrk
adl kitabma bakabilirler. )
Siyasal Partilerin frsat, karc ve beceriksiz uygulamala
r sonunda, vatandalar, binlerce kii halinde, Atatrk D
nce (ADD)ve ada Yaam Destekleme (YD) Dernekleri
erevesinde rgtlendikleri ve politikaya arlk koymak iste
dikleri iin, Atatrklk.
"ada uygarlk" kavram, "demokratik ve laik, sosyal hu
kuk devletini" iaret ettii iin, Atatrklk.
ANKARA'DAN BR PROFESR FIKRASI
Mesut Ylmaz'n grevlendirildii gn Ankara' daydm.
ayr ortamda, ayr azdan, ayn fkray dinledim.
Bir profesrn bana gelenlerle ilgili bir fkra bu.
Fkra, anlatld ortamlara gre frkl yorumlanyor.
Tm Ankara'nn aznda olan bu fkray ben de okuyucu-
larmla paylamak istiyorum.
Londra'da bir niversite.
Aylardan Temmuz.
Scak ortal kasp kavuruyor, nem insanlar bunaltyor.
niversite' de bir profesr. Kars ve ocuklar deniz kena-
rna tatile gitmiler. Profesr, yaz bekar.
O gn profsrn doum gn. Herkes gibi O da bugn
frkl bir eyler yapmak istiyor. Ama ailesi yannda olmad
ve daha nce bu tr organizasyonlar hep kars ayarlad
iin herhangi bir program yapamam. Can hi eve gitmek
istemiyor: Evde kendisini bekleyen tek ey, bir hafadr yl
m bulaklar.
Akam tam niversite' den kaca srada, odasnn kaps
alyor, ieri blmn sekreteri giriyor.
95-60-95'lik bir sarn.
"Hocam," diyor, "Bu gece aabeyimle tiyatroya gidecek
tik. Ama nemli bir ii km. Bileti yanacak. Acaba beni siz
gtrr msnz?"
Profesr, bir kza bakyor, bir de evde kendisini bekleyen
birikmi bulaklar dnyor. stelik de doum gn. "Pe
ki," diyor.
nce enfes bir oyun. Sonra, tiyatronun keyfi ile birlikte
gidilen bir lokanta ve orada leziz bir yemek ve tabii bol mik
tarda kaliteli arap.
Gece, ne yazk ki, sonunda bitiyor. Profesr, kz evine b
rakyor.
Her uygar insan gibi kzmz, kendisini evine kadar getir
me zahmetine katlanan hocasna, bir kahve ve bir konyak i
mek iin yukar gelip gelmeyeceini soruyor.
Cevap, hem evdeki bulaklarn, hem doum gnnn
hem de dumanl kafnn etkisiyle olumlu. Hem de ok olum
lu.
Evde, bir konyak. Bir konyak daha. Pikaba konulan nefis
bir "slow". Karartlm klar ve romantik bir biimde edilen
dans.
Tam bu srada kzmz, "Bir dakika hocam," diyor. "Ben
imdi u kapdan kp hazrlanacam. Tam dakika sonra,
siz kapy ap odaya girin! "
yzyl gibi geen dakika sonra, profesr, kapy par
alar gibi aarak ieri dalyor.
Dalyor ki . . .
Odada, btn blm mensuplar. Profesr meslektala
rndan gen asistanlara kadar, hepsi bir azdan "lyi ki do
dun . . . " arksn sylemeye balyorlar.
Ve profesrn zerinde sadece oraplar var.
Bu fkray, kabine kurma grevi Ylmaz'a verilmeden n
ce kendilerinden ilk dinlediim ANAP'l evreler, Profesr,
DYP Genel Bakanna benzetiyor, "Durun bakalm, kendisi
babakanlk koltuu bekliyor ama, neyle karlaacak," diyor
lard.
kinci olarak, CHP'li dostlardan dinledim ayn fkray.
Onlar da, Refh'n liderini fkradaki profesre benzetiyorlar
ve "Kendisi hala iktidar bekliyor, ama bakalm neyle karla
acak," diyorlard.
nc olarak, Ylmaz'n grevlendirilmesinden sonra,
DYP'lilerden de ayn fkray dinledim. Onlar da gvenoyla-
38 EMRE KONGAR
masn kastederek, ANAP Genel Bakanna benzetiyorlard
profesr.
Ben ise fkrada, liderleri simgeleyen Profesrden ok, se
meni simgeleyen kz ile ilgiliydim: Acaba bizim semenimiz,
kendisi hakkndaki beklenti, ama ve uygulamalar, aynen
fkradaki profesr gibi olan ve bu adan birbirinden pek de
farkllk gstermeyen liderlere, sesini duyurmay ve daha da
nemlisi, onu dinletmeyi ne zaman becerecek?
Fkradaki koro'nun da kimi ya da kimleri simgeledii ko
nusunda baz yorumlar yapld ama, ben o tr beklentileri si
ze aktarmay doru bulmuyorum.
NE EHT OLDU NE GAZ. ..
Son gnlerde yine tarih saptrlyor.
Yine demokrasi gibi, eref ve haysiyet gibi kavramlar yoz
latrlyor.
Bu iin sonu pek hayrl bitmeyecek.
Gncel olarak Ylmaz hkmetinin gvenoyu alp alama
yaca konusuna kilitlenmi olan ksr tartmalar biraz aa
rak uzun erimli dnebilenler ne demek istediimi hemen
greceklerdir:
Hangi temel nedenler sonunda bugnlere geldik?
Son gelimeler, bu temel nedenlerden hangilerini dzeltebi
lecek?
Bu iki soruya verilebilecek soukkanl yantlar, Ylmaz H
kmeti' ni bekleyen temel sorunlarn bugnk parlamento ya
ps ile alamasnn ok zor olduunu hemen gsterecektir.
Acele seim ise, bugnkne benzer bir meclis yaps olutu
raca iin, ayn amaz (hem de daha uzun vadeye tayarak)
srdrmekten baka bir ie yaramayacaktr.
Mevcut olaya gerek Ecevit'in gerekse Baykal'n yaklam
lar iki ayr olaslk bakmndan, kendi alarndan hakldr:
Ecevit, mevcut bunalmn almasnda bugn bile bir ey
lerin yaplabileceine inanmakta ve "ne kurtulabilirse kardr"
ya da "umut kalacana emek kalsn" yaklam ile kabineye
katlmaktadr.
Baykal ise, bu hkmetin de temel sorunlar asndan
fzla bir ey gerekletirebileceine inanmamakta, ama yine
de bunalm yaratan Refahyol'dan farkl bir seenek olduun
dan, onun nn amaktadr.
40 EMRE KONGAR
Baykal, "acele seimde" srar etmedii takdirde, bu iki g
r birbirinden ok da farkl deildir.
Zaten siyasette, "tek ve biricik, deimez doru" yoktur.
Benim korkum, gncel bunalmn zm asndan ara
larnda pek de temel yaklam fark bulunmayan bu iki lide
rin yine, birbirlerini ve dolaysyla, sol partileri ypratmalar
dr.
Umudum ise, bu frsatn, iki lider ve iki parti arasndaki
diyalogun gelitirilmesi ve solda gbirliinin gerekletiril
mesi iin kullanlabilmesidir. nk ben hala, Trkiye'yi
sosyal demokrasinin kurtarabileceine olan inancm koru
yorum.
imdi gelelim "demokrasi ehitleri" konusuna:
Menderes ve arkadalarnn aslmas bence "siyasal cina
yet"tir.
Ama, bu talihsiz olayn ardnda, Menderes ve arkadalar
nn "demokrasiyi gelitirmek iin" sarettikleri abalar deil,
tam tersine, kendilerine hazr biimde sunulmu olan demokra
siyi "yozlatrma ve yok etme" eilimleri yatar.
1 4 Mays 1 950 tarihinde yaplan serbest seimlerle iktida
rn deitirilmesinin Trkiye'de bir "beyaz devrim" olduu
dorudur.
Ama bu devrimin onuru, kiisel egemenliini ve tek parti
diktatrln srdrrken, "ok partili rejim" refrmunu
yapan smet nn'nndr. Demokrat Parti yneticilerinin
deil.
Ne yazk ki, smet nn'nn hazrlayp ellerine teslim etti
i bu "ok partili rejimi", Menderes ve arkadalar ok ksa bir
srede yozlatrm ve yeniden "tek parti diktatrl" uygula
malar ile toplumu bunaltm/ardr.
Nitekim, 27 Mays 1 960 askeri darbesine yol aan son
olay, Menderes'in Meclis'te kurduu, tahkikat komisyonu
olaydr:
yle bir komisyon ki, 15 milletvekiline yargnn tm g-
YAMYAMLAR OY YOK 41
cn veriyor; hem asker hem sivil yetkilerle donatlm. yle
bir komisyon ki, hem sulayacak hem karar verecek; hem
savc hem yarg. yle bir komisyon ki, kararlarnn temyiz
hakk yok. Ve yle bir komisyon ki, grevi, "Muhalefetin re
j im d faaliyetlerini" aratrmak.
Aslnda darbe buydu: Menderes'in sivil darbesi.
27 Mays buna kar, demokrasiyi korumak iin yapld.
Ne yazk ki, Menderes ve arkadalar bu hatalarn yaam-
laryla dediler.
Keke, Menderes ve arkadalar aslmasalard.
Keke, smet Paa kadar demokrat olabilseydiler.
Keke, diktatrken ok partili rej ime geip iktidardan ine
bilecek kadar "ada olan" nn' den, ellerine verilmi reji
mi "diktatrle dntrmeyi istemeyecek kadar" ders ala
bilmi olsaydlar.
Keke, bugnk politikaclar da, gemii saptrp, kavramla
r yozlatrarak nutuk atacaklarna, gemiten ders alabilseydi
ler.
TRAJ-KOMK BR TAHTEREVALL
YKS
1 ) 1 950 ylnda serbest seimleri kazanarak iktidara gelen
Demokrat Parti Yneticileri, ok partili demokratik rejimi
kuran ve bu seimlerin yaplmasn salayan Cumhuriyet
Halk Partisi Yneticileri'nden daha dindar deillerdi ama
demokrasiyi daha az zmlemiler ve ok daha az benimse
milerdi.
2) Demokrat Parti Yneticileri, sayesinde iktidara gel
dikleri "ok partili demokrasinin" kurallarna uymadlar. De
mokrasiyi sadece "ounluun ynetimi" olarak uygulamak
istediler. nsanlarn temel hak ve zgrlklerini ve bu arada
basnn, sendikalarn ve muhalefetin haklarn gelitirecekle
rine kstladlar. Bylece bir bask rejimine yneldiler.
3) kinci Dnya Sava sonras d konjonktr, Sovyetler
Birlii'ne kar uygulanan souk sava stratejisi erevesinde
"siyasal slam"n, Trkiye'de de desteklenmesini gerektiri
yordu. Bu eilim, Demokrat Parti'nin i politikada, Cumhu
riyetin kuruluuyla, ellerindeki iktidar karm olan "siyasal
slam" nderlerinin desteini arama taktii ile btnleti.
Dnemin Babakan, siyasal slam'dan arad destei, ka
muoyunun nnde bir "dini liderin" elini perek simgele
tirdi.
4) Demokrat Parti, Mecliste kurduu, hem sivil hem as
ker, hem savc hem yarg yetkileriyle donatt, ve kendisine
grev olarak "muhalefetin rejim aleyhtar faliyetlerini ara
trmay" verdii, nl "Tahkikat Komisyonu" ile, ok partili
dzene geildikten sonraki ilk rejim darbesini yapt.
5) Sivillerin bu darbesi, askerlerden tepki grmekte gecik-
medi: 27 Mays mdahalesi, bir yandan lkenin geleneine
"siyasal amal infazlar" sokmak gibi tarihsel bir yanl re
tirken, te yandan, "ounluun diktatrln nleyici,
ada ve demokrat" bir Anayasa yoluyla, Trkiye'ye demok
rasi yolunda a atlamann yollarn at.
6) Fakat "siyasal slam" konusundaki uluslararas kon
jonktr, egemenliini aynyla srdryordu. Kentleme ve
kapitalistleme srelerinde "devlet" olanaklarnn kullanl
mas yoluyla siyasal iktidarn glendirilmesi alkanl da.
Bylece "siyasal slam" yine i ve d dinamik gelerinin "or
tak paydas" olarak ortaya kt.
7) Bu erevede Dnemin Babakan, srekli olarak
"Anayasann fazla zgrlk" yapsndan yaknd. Bir yan
dan mam-Hatip okullarnn almas, te yandan "kom
nizmle mcadele" derneklerinin glendirilmesi, bu "fazla
bol" olduu iddia edilen Anayasa ile mcadelede zorunlu
stratejiler olarak srdrld. Sonunda bu propagandann da
etkisiyle askerler, on yl nce kendi yaptklar Anayasa'y de
itirmek zere 1 2 Mart 1 97l 'de yine ynetime el koydular.
ve d konjonktrde bir deime olmad iin "siyasal s
lam"n bu kez de "askerlerin glgesinde" desteklenmesi sr
d.
8) Askerler, 1 2 Mart'ta, 27 Mays Anayasas'n yeterince
trpleyemediklerini grerek, 1 2 Eyll 1 980'de bir kez daha
darbe yaptlar. Btn partileri kapattklarndan, toplumu
apraz kesen bir destek aray iinde, "slam" kullanmak
onlara olduka i levsel geldi. Ayrca d konjonktr de ayny
la devam ediyordu. ve d dinamik geleri bir kez daha "si
yasal slam" zerinde bulutu ve "siyasal slam"a destek, as
kerler tarafndan artk bir "Anayasal Kurum" haline getirildi.
9) 1 990'l yllarda hem d dinamik, hem i dinamik ge
leri deiti. Sovyetler Birlii'nin k, "siyasal slam"n d
konjonktr asndan nemini yok etti. dinamik geleri
asndan ise artk kendi sermayesini, kendi eitimini ve ken
di d ilikilerini salayan "siyasal slam", darda Trkiye' ye
44
EMRE KONGAR
rejim ihra etmek isteyen komularla, ierde ise "blc faa
liyetler"le frte balam izlenimi veriyor ve bu niteliiyle,
demokratik rejimi tehdit eder grnyordu.
1 0) "Siyasal lslam" bu gce ve konuma eritirme sorum
luluunu tayan askerler ve Cumhurbakan, yine i ve d
dinamik gelerinin kesitii noktada, eski yaptklarn dzelt
mek iin, bu kez ibirlii halinde, "rejime" deil, ama "duru
ma" mdahale ettiler. Bu bir "Anayasal mdahale" idi. "Bir
ksm medya"nn ve Meclis'in desteiyle sonuca ulat. Snr
lar iinde kalnan ve mdahale mekanizmas iin 1 1 8'inci
maddesi kullanlan Anayasa ise, yzde 91 .4 gibi ezici bir o
unlukla onaylanm olmasna karn, sadece yaps itibariyle
deil, referandum ncesi, aleyhte konuulmas yasakland
iin, "Ben bu Anayasaya olumlu oy vermeyeceim," dedi di
ye hapse atlan Oktay Akbal reinin de kantlad gibi,
oylama sreci itibaryla da "tmyle anti-demokratik" bir
Anayasa idi.
1 1 ) ok partili dzene geildikten sonra, "mdahaleler"
geleneini balatan olay, Demokrat Parti Yneticileri'nin
"Tahkikat Komisyonu" araclyla yapt "sivil darbe" idi.
1 2) Askerlerin mdahale ettikleri her durumda, "siviller
arasnda rejim anlamazl vard". Buna 28 ubat 1 997 m
dahalesi de dahildir.
Sonu: Hem i hem d dinamik gelerinin etkisiyle, "siya
sal slam"n gc ve arl gittike azalacak gibi grnyor.
nmzdeki gnlerdeki gerilimin dozunu, "slamc" r
gtlerin ve liderlerin davranlarnn bu eilime uyup uyma
d hususu belirl eyecek.
Dilerim tahterevallinin iki ucuna yerletirilen arlklar,
tahtay yine ortadan krp herkesin kafsn gzn yarmaz.
PUSULAYI AIRAN KM?
nsan bugnlerde "Demokrasi kahramanl"na soyunan
lar grnce kendi kendine soruyor: "Gerek demokrat kim,
pusulay aran kim?"
Annemle babam, zdeyilerle konumay ok severlerdi.
Kzd zaman, annemin en ok kulland zdeyi, "akl
insana bir sermayedir" szyd.
Babam ise, belki de daha sert olduu iin, kzdklarna,
dorudan doruya, "pusulay arm" derdi.
Hem babamn hem de annemin, ok kzdklar zaman
kullandklar bir ortak deyim daha vard: ok sama i yapan
biri iin "akln peynir ekmekle yemi" derlerdi.
Kamu denetiminin en sk olduu meslekler "yazarlk" ve
"politikaclk"tr.
Gerek politikaclarmz, gerekse ke ve kitap yazarlarmz
her-n, ve zaman iindeki eilimlerini lebileceimiz biim
de srekli olarak, tutum, davran ve dncelerini bize ak
tardklar iin, tutarllklarn ya da tutarszlklarn gzlemle
mek ok kolaydr.
Dolaysyle, kamuoyu, onlarn "pusulalarnn nereyi gster
diini" ok yakndan izler.
"Pusulay arm kiiler" tarafndan, cesaret ad altnda
korkakln, drstlk ad altnda dnekliin, demokratiklik
ad altnda otoriterliin (hatta kimi zaman totaliterliin) ,
kamu yarar ad altnda bireysel karcln savunulduunu
bu toplum ok grd ve okudu. Hala da gryor ve oku
yor.
46 EMRE KONGAR
"Pusulay arm olan politikaclarn" pusulalar srekli
olarak kendi karlarn iaret eder, ama onlar bunu, "de
mokrasi", "vatan ve millet menfati" gibi yce deerler ola
rak yutturmaya alr.
"Pw,ulay aranlarn" amalarn gerekletirmek iin,
'.pmayacaklar dalkavukluk, vermeyecekleri dn yoktur.
Ne vatan, ne millet, ne eref, ne haysiyet! Bu insanlar iin
hibir kiisel ya da toplumsal deerin anlam yoktur,
"Pusulay aranlar'', herkesin gznn iine baka baka
yalan sylerler.
Bu insanlar herkesin gz nnde, utanmadan dneklik
yaparlar.
karlar gerektirdiinde, hemen gemii inkar eder, ver
dikleri szlerin tam tersini uygularlar.
Yazar iseler, dn saldrdklar bir patrona, bugn vg
ler dzer ve kelerini gvencede tutmaya alrlar. Dn
sylediklerinin ve savunduklarnn tam tersini bugn yazar
lar.
Politikac iseler, dn svdkleri lidere bugn vgler d
zerek parti deitirir ve olanakl ise bakanlk, deilse, bir mil
letvekillii koltuu kaparlar.
"Pusulay arm kiiler" kimi zaman siyasal liderlik kol
tuuna da oturabilirler; ya da bazen siyasal liderler de "pusu
lay arabilirler",
Tabii o zaman durum daha da vahimleir: Kisel karla
ryla gz karard ve bu nedenle de toplumdan kopuk ol
duu iin, "paranoid izofeni"yi andran tutum ve davran
larnn bedelini, kimi zaman, lideri olduklar siyasal parti ile
birlikte tm toplum da der.
"Pusulay arm" insanlar, dneklik/erini, yalanclklarn
ve doymak bilmez ihtiraslarn topluma, "kiisel kar" gereke
siyle aklayamayacaklar iin, srekli olarak "mukaddes deer
lere" snrlar: Pek umurlarnda olmayan vatan, millet, pek il-
gilerinin bulunmad din, iman ve hatta ok ters dtkleri de
mokrasi gibi.
Peki "pusulay arm" kii liderse, onu izleyenler ne ya
pacaktr?
Lider dnekse, yalancysa, karcysa, onu terk edenleri d
neklikle karclkla, yalanclkla sulamak olanakl mdr?
"Pusulay arm" liderlerin ardndan gidenler, "akllar
n peynir ekmekle yemi" kiilerdir ve asl sermayeleri olan
"akllarn" kullanmadklar iin, bata kendileri olmak kay
dyle, tm toplum bu davranlarndan zarar grr.
REFAHYOL NYE KT?
Son gnlerde gerek basnda gerekse televizyonlarda, Re
fhyol hkmetinin nasl kt zerine eitli speklas
yonlar yaplyor ve Trkiye'deki demokrasi, zellikle, Or
du'nun siyasete mdahalesi asndan yeniden irdeleniyor.
Bu sre srasnda, pek ok yeni "demokrasi kahraman"
da piyasaya kt.
Hi kukusuz, nce Refhyol'un niye ktnn irde
lenmesi, sonra da, "demokrasi" savunuculuunun, yanl te
mellere oturtulmu bile olsa, gndeme egemen olmas, lke
miz bakmndan olumlu iaretlerdir.
Her toplumsal, ekonomik ve siyasal olayn bir "yakn ne
denleri", bir de "uzak nedenleri" vardr.
"Yakn nedenler", aslnda "barda taran damladr".
Bir olay su yzne karan nedenlere "yakn nedenler"
diyoruz.
Bunlar, "uzak nedenler" tarafndan hazrlanan ortam ye
terince olgunlanca, ie kararak o olay gerekletiren ne
denlerdir.
Oysa olayn asl nedenleri "uzak nedenlerdir".
Yani "uzak nedenler", o olay zaman iinde hazrlayan te
mel sreler, toplumsal, siyasal, ekonomik ve kltrel olu
umlardr.
imdi soukkanl bir biimde Refhyol hkumetini olu
turan iki partinin, yani Refh Partisi'nin ve Doru Yol Parti
si'nin genel sylemlerine, topluma verdikleri szlere ve bu
szlere dayal olarak semende oluturduklar imajlara baka
lm.
Sonra da birlikte kurmu olduklar Refahyol hkmeti
nin, bu imajlarla, ne denli uyutuunu irdeleyelim.
Refh Partisi, Milli Nizam'dan balayan, Milli Selamet ile
devam eden ve Refh ile gnmze gelen imajn oluturur
ken "siyasal slam" sylemini kullanm, bu sylemin iini
de, "adil dzen" adn verdii, ekonomik, toplumsal ve hu
kuksal sistemlerde uygulanacak olan adalet ve drstlk ilke
lerine dayal bir felsefe ile doldurmaya almtr.
Semene verdii bu imaj, slam dini ve dine dayal olarak
Allah korkusu gibi, ahlaka ve drstle dayal bir arka plana
da uygundur.
Doru Yol Partisi ise, zellikle yeni genel bakannn li
derliinde girdii 1 995 genel seimlerinde, laikliin dn
vermez savunucusu imajn ilemi, bu soyut imaj, doru
dan Refh Partisi'ni rejim dman ilan ederek, ve kendisinin
bu "tehlikeyi" en iyi nleyecek siyasal parti olduunu vurgu
layarak, somutlatrmtr.
te Refh Partisi ile Doru Yol Partisi'nin kurduklar or
tak hkmet, her iki partinin de zaman iinde oluturduklar
ve 1 995 seimlerinde semene dorudan yaptklar propa
ganda ile pekitirdikleri imajlarna tmyle ters bir uygula
maya ynelmitir:
Refah Partisi, sadece toplumsal, ekonomik ve siyasal ola
rak deil, dini olarak da savunduu "temiz toplum" vaatleri
ne tmyle ters bir uygulama sergileyerek, daha nce aratr
ma ve soruturma nergeleri verdii, yani kamuoyuna angaje
olduu konularda tamamen kendi kendini inkar eden bir tu
tum iinde geri ekilmi, yeni ortann daha nce kar kt
tm uygulamalarnn zerine bir snger ekmitir.
Bylece, Refah Partisi, kendisine oy veren semenlerin t
mn, en hafif ve en nazik terimle "d krklna uratm
tr".
te yandan Doru Yol Partisi de, vaatlerinin tam tersi bir
uygulamaya girerek, seimlerde rejim aleyhtar ilan ettii ve
sadece kendisinin iktidara gelmesini nleyebilecei iddiasn-
YOY l
50 EMRE KONGAR
da bulunduu Refah Partisi'ni, bizzat iktidara tayarak, se
menlerinde ayn iddetteki bir baka "d krkl" yaratm
tr.
imdi bir an iin duralm ve soukkanl bir biimde d
nelim:
Trkiye'de semen, hala, byle bir "sert aldatlma" kar-
snda tepkisiz kalacak kadar bilinsiz midir?
lkemizde demokrasi 1 946'dan beri hi mi gelimedi?
Semen kitlesi gerekten bir "koyun srs" mdr?
yle bir parti dnn ki, seimlerde sylediklerinin tam
tersini, ama gerekten tam tersini yapyor.
stelik, tek bir parti de deil, iki parti birden bunu yap
yor. kisi de, "iktidar uruna", semene verdikleri szlerin ve
oluturduklar imajlarn tam tersi ynde bir uygulamaya gi
diyor.
Bu partilerin milletvekilleri, halkn karsna hangi yzle
kar?
Bu partilerin rgtleri, hangi yzle byle bir hkmeti
destekleyebilir?
Bence Refahyol'un neden ktn irdeleyenler, "yakn
nedenler" zerinde saplanp kalacaklarna, olayn "uzak ne
denleri" olan "siyasal namus" ve "siyasal drstlk" ilkeleri
zerinde biraz kaf yorsalar, bata kendilerine ve destekledik
leri partilere olmak zere, tm Trkiye'ye byk bir hizmet
te bulunurlar.
BAKANLIK YERNE BE BAST NLEM
Sistem tkanm durumda.
Dzen almyor ve iler yrmyor.
Rejim kendini koruyamyor.
Dzen alamad iin rejim kendini koruyamyor. Re
j im kendini koruyamad iin dzen alamyor.
Hkmet deiiklii sahte bir umut ve geici bir rahatla
ma salamt.
imdi halk, zellikle "zamlarn ve tahliyelerin ardndan",
"eski tas eski hamam, sadece tellaklar deiti, " demeye balad
bile.
Hukuk ve ekonomi etelerin, siyaset ise liderlerin ipote
inde.
Politikaclar i takipilii, i takipileri politikaclk yap
yor.
lke sorunlarna zm aramas gereken liderler, kendi
sorunlarn, "lke sorunu" diye yutturma peinde.
stelik bir ate emberi iinde yayoruz.
Gneydou'dan lkemize kar balatlan saldr ve sava,
olanca iddetiyle, hatta snrlarmz da aarak sryor.
Tm komu lkelerle sorunlarmz var. ou da hayati.
Bu durumda, lkenin en st makamnda oturan Demirel,
rejim sorunlarn gndeme getirmesin de ne yapsn?
Ben, lkenin etelere teslim olduu, tm vatandalarn
kaderlerini, mafa babalaryla ortak olan politikaclarn ve
onlarn tetikilerinin belirledii ve politikann kendi yozla
malar i inde bu sorunlara zm retme aczine dt bir
ortamda rejimin tartlmasn ok yararl, hatta zorunlu g
ryorum.
52
EMRE KONGAR
Ben "Bakanlk sistemi" ne karym.
Bu sistem Amerika Birleik Devletleri dahil, hibir "de
mokratik" lkede "etkin" olarak almaz.
Nitekim Amerika' da da etkin olarak almyor.
Bizdeki cahiller de, "Bak Amerika'da ne gzel alyor,
bizde de uygulayalm, " diye ahkam kesiyor.
lkede her kesimin yozlat bir noktada, ke yazarla
rndan da, hem politikaclarn hem de niversite hocalarnn
bilgisini ve grevlerini beklemek herhalde olanakl deil.
Onun iin sitemim ke yazarlarna deil, politikaclara.
Her neyse, merakls Amerikan sistemi zerine ilkokul
dzeyinde bir iki ders kitab alp okursa, sistemin neden et
kin olarak almadn zaten grecektir.
Aslnda ben bugn, demokrasi asndan Trkiye' de hibir
ie yaramayacak, hatta bamza pek ok yeni bela aacak olan
bakanlk sistemini tartmak yerine, elimizdeki sistemi der
hal iler klacak bir-iki ok basit neride bulunmak istiyorum.
1) Brokraside vatandana gvenen bir ilem sistemi kura
lm. (Brokrasi reformundan sz etmiyorum.)
Ehliyet almaktan, iyeri amaya, evlenmekten fabrika kur
maya kadar tm bavurular, sadece tek bir beyanname iinde,
baka hibir belge, tasdik vs. aranmadan istek sahibinin szne
dayal olarak kabul edilsin ve ilemler yrtlsn. (Yalan be
yan ok ar cezalandrlsn.)
2) Yargy etkin ve bamsz hale getirelim. (Hukuk refor
mundan sz etmiyorum.)
Bakan ve Mstear, Hakimler ve Savclar Yksek Kuru
lundan karalm. Ayrca srf yargnn hizmetinde alacak bir
kolluk kuvveti kuralm.
3) Delege sistemini kaldralm ve lider hegemonyasn kra
lm. (Siyasal reformdan sz etmiyorum.)
Adaylk sralamas zorunlu olarak, tm kaytl partililer ta
rafndan n seimle yaplsn.
4) Parlamentoyu altralm. (Rejim deiikliinden sz et
miyorum.)
Meclis, hibir mevcut milletvekili says aramadan alma
gnlerinde otomatik olarak alsn, oylamalar, toplantya kat
lanlarn yardan bir fazlas ile karara balansn. (Bu nerimi,
Ben Mstearken adl kitabmda uzun uzun anlattm. Merak
eden okur.)
5) Demokratik hak ve zgrlklerin, siyasal partiler tarafn
dan, bu hak ve zgrlkleri snrlamak ya da kstlamak iin
kullanlmalarn (yani eriat tehlikesini) nleyelim. (Rejim de
iikliinden sz etmiyorum. )
Anayasa Mahkemesinin rejim denetimi grevini, siyasal
partileri biraz daha mercek altna alarak, glendirelim.
te size "koskocaman bir Bakanlk Refrmu" yerine,
"kck be neri".
Tabii, "siyasal refrmun" laf ile oyalanp ceplerini dol
durmaya devam etmek niyetinde olanlar iin deil, gerekten
lkeye hizmet etmek isteyen politikaclar iin!
DEMREL
,
BAKANLIK REJM
VE ORDU
Trkiye ok partili rejime geeli askeri "darbe", bir de
"mdahale" yaad.
Hepsindeki ortak nokta "sivillerin rejim zerindeki uzla
mazl" idi.
Her darbenin kendine zg koullarn ihmal ederek, or
tak nokta olan "siviller aras rejim anlamazl" gesini yle
bir anmsayalm:
1 960 ylnda, Menderes ynetimi, "sivil bir darbe" ile
Meclis iinde, demokrasiyi askya alacak bir "Tahkikat Ko
misyonu" kurmutu.
1 5 kiilik bir milletvekilleri grubuna sivil ve asker yarg
nn, hem savc hem yarg yetkileri verilmiti.
Muhalefet, niversite, aydnlar ve genler buna kar tep
ki gsterdiler.
Ordu 27 Mays'ta ynetime el koydu.
1 965-1971 yllar arasnda tek bana ynetimde olan De
mirel srekli bir biimde "Bu Anayasa ile lke ynetilmez,"
tezini iledi.
Sivil politikaclarn bir blmnn, stelik de iktidarda
iken, rejimden srekli yaknmas, (baka gelerle de birlee
rek) sonunda askerleri iki koldan harekete geirdi.
Emir komuta zincirindeki kol, 9 Mart'ta darbeye hazrla
nan, ihtilalci hcre kolunu tasfiye ederek, 1 2 Mart 197l 'de
ynetime el koydu.
1 980 ylna gelindiinde ise manzara uydu:
Sivil politikaclar, lkeyi nce "Milliyeti Cephe" izgisin
de, "milliyeti olanlar ve olmayanlar" gibi komik bir eksende
YAYALR OY YOK 55
blmler, sonra da halk hem mezhep ayrmnda kkrtma
ya hem de siyasal amal cinayetlerin ilenmesini destekleme
ye balamlard.
Son olarak da sivil politikaclar arasnda ortaya kan uz
lamaz blnmeler, Meclis'e bir bakan bile seilmesini en
gellemiti.
Sonu 1 2 Eyll darbesi oldu.
28 ubat mdahalesinden nce ise sivil iktidar lkeyi,
hem demokrasiden hem de hukuk devletinden saptracak
olan bir "eriat devleti" ve bir "yolsuzluk rejimi" izgisine
kaydrmakta olduu izlenimini vermiti.
Bylece yine, "rejimin kurallar zerinde anlamazlk" or
taya kmt.
Bu bunalmn, "mdahale" aamasnda kalmasnda ve bir
"askeri darbeye" dnmesinin engellenmesinde Demirel,
Cumhurbakan olarak ba rol oynad.
Demirel'e bu konuda, "bir ksm medya", Ordu, sivil top
lum kurulular, muhalefet partilerinin tm ve iktidar parti
lerine mensup olan baz milletvekilleri destek verdi.
Hkmet rejimin kurallar iinde deiti.
Yakn tehlike nlendi.
Fakat lkeyi bu noktaya getiren temel srelerin hibiri,
(eitimdeki gstermelik ve etkisiz bir nlem dnda) dei
medi.
Bu durumda, "bunalmn aldn" ve "darbe" tehlikesi
nin getiini sanmak olanakl deil.
Demirel, "Bakanlk rejimi" konusunda neden srarl?
Neden zal tarafndan nerildiinde kesin olarak kar
kt bu modeli imdi destekliyor?
Demirel gibi deneyimli bir politikac, btn siyasal parti
lerin ve birka yazar dnda toplumun tm dnen kesim
lerinin genellikle kar kt bu neriyi srekli olarak, neden
gndemde tutuyor?
Bu sorulara, "bir dnem daha iktidarda kalmak iin", ya
56 EMRE KONGAR
da "sresini, bakanlk yetkileriyle tamamlamak iin" yant
larn vermek olay ok basite indirgemek olur.
Bence Demirel, darbe tehlikesinin gemediinin ok iyi
farknda.
nk mevcut yapnn, 28 ubat bunalmn yaratan te
mel zelliklerinin deimediinin bilincinde.
Sanyorum, herkese, "Bu rejim tkand ama, demokrasi
lerde are tkenmez, bir seenek daha var: O da Bakanlk re
jimine gemek" mesajn vermek istiyor.
te tam bu noktada, bence byk bir yanl yaplyor:
nk "Bakanlk rejimi" hibir eyin, hele hele Trki
ye' deki demokratik rejimi iletmenin aresi deil.
Tam tersine, devletin en stnde oturan politikac, bu
gnk rejimi "battal" ilan edip, yenisinin adn da koyarak,
zlemini ifade ederse, sonunda bu zlem "galat- mehur"
haline gelebilir ve dilde olduu gibi "galat- meru"ya dn
p bir "darbe" ile durumu dzeltmek isteyenlerin de byle
bir yanl yapmalarna yol aabilir.
Politikaclarn beceriksizliklerinin faturasn dnyann en
gzel anayasalarndan biri olan 1 961 Anayasas'na karma
abas, bamza bir 1 2 Mart olayn getirmiti.
Ayn filmi bir kez daha grmek istemiyorum. Parlamen
ter rejimin ahlakszlk olmadn (yani btn politikaclarn
almadn), temel hak ve zgrlklerin bu rejim iinde ko
runabildiini (yani bu rejimin eriat devletine dntrl
mesinin olanaksz olduunu), ekonomik kalknmann ve adil
gelir blmnn bu rejim iinde gerekletirilebileceini
kantlayacak politikaclar istiyorum.
MLLYETLG AARKEN:
ABADAN-UNAT VE KILALI
Siyasette "mukaddes" kavramlarn kullanlmas kimseye
yarar salamaz. Sadece zerinde siyaset yaplan kitlelerin kan
dkmesine yol aar.
Din, rk ve milliyet, genellikle insanlarn "mukaddes say
d" ve zerlerinde "aklc" bir tartmaya girmekten ok,
duygularyla davrandklar konulardr.
Zaten bu kavramlarn her de, genellikle bireyin irade
sinden ok, "tesadfere" baldr: nsann nerede doduu
na ve nerede bytldne ilikin tesadflere.
Onun iin diyorum ki: "Din, rk ve milliyet zerine siya
set yapmayal m. "
nsanlk, tm din, rk ve milliyetleri eit sayan bugnk
demokrasi aamasna gelene dek ok kan dkt bu kavram
lar iin.
Din uruna ilenen cinayetler, btn semavi dinlerin tari
hinde birer kara lekedir.
Biraz derinliine baktnzda, bu cinayetlerin "kim yne
tecek", "nasl ynetecek" sorularna yant aranrken, yani "si
yaset yaplrken" dkldn greceksiniz.
Tarihi brakn, Cumhuriyet Trkiyesi'nde, 1 97'li yllarn
sonundaki Kahramanmara ve orum katliamlar ve daha
birka yl nce lkeyi yasa boan Svas katliam, din ve milli
yet duygularnn smrlmesindeki yanllar vurgulamyor
mu?
12 Eyll ncesinde, kendilerine "lkc" ve "Trk milli
yetisi" diyen katiller, bu toplumun en iyi yetimi beyinleri
ni ldrmediler mi?
58 EMRE KONGAR
Daha yirmi yl nce, "Trk milliyetilii" kavram, "katil"
kavram ile eit tutulur hale gelmemi miydi?
Bugn sadece Gneydou'da deil lkenin tmnde, ka
na susamln, kadn erkek, gen yal, oluk ocuk deme
den her an sergileyen PKK, bu eylemini "Krt milliyetilii"
adna yapmyor mu?
PKK' nn asl "blcl", Trk kkenli vatandalar
mzla, Krt kkenli vatandalarmz arasnda bir kin ve nef
ret yaratma eyleminde ortaya kmyor mu?
Oysa, "her birey, bir yere, bir gruba ait olmak ister".
te bu "aidiyet duygusu", dindir, rktr, milliyettir.
Bu duygular, esas olarak insan ycelten, baka insanlarla
birlikte uyum iinde bir arada yaamasn ve insanla katk
da bulunmasn salayan kavramlardr.
Peki bunlar ne zaman "kan dkmenin", "ayrmcln"
"cinayetlerin" kayna oluyor?
Bu sorunun yant ak: Politikaclar (ya da dini liderler,
ki bu rnekte onlar da politikacdr) insanlar, kendi etrafla
rnda toplamak iin, "ortak dmanlar" yarattklar ya da ba
z insanlar "dman olarak" iaret ettikleri zaman.
Tarih, bu ilkenin, her dinde her rkta ve her milletteki ir-
kin uygulama rnekleriyle doludur:
Para m alacaksnz: Buyrun hal sefrlerine!
ktidara m yryorsunuz: Vurun aznlklara!
Liderliinizi mi pekitireceksiniz: Kafrlere lm!
karlarnz zedeleyen kararlar m alnyor: eriat isteriz!
nsanlar m dolandracaksnz: Allah rzas iin; milleti-
mizin esenlii adna; partimizin glenmesi iin; verin!
ki gzel insan, Atatrk milliyetiliinin, ayrc deil, bir
letirici, baka milletleri kltc deil, onlarla birlikte ken
dini de yceltici duygularn yaayarak ve yaatarak tm l
keye rnek oldular, oluyorlar.
Milliyetilik ideolojisi nin, milliyetilik kavramnn, tm
YAMYAMlARA OY YOK 59
insanlkla birlikte Trk Milleti'ni de, ayrmclk yapmadan,
ovenizme kaymadan, fizmin tuzaklarndan kanarak, tam
tersine, hmanist bir felsefe iinde bizzat yaanarak, nasl i
levsel klnabileceinin en gzel rneklerini iki muhteem ka
dn verdi:
Biri kendi yaam ve kendi kalemiyle, teki bir trafik kaza
s ile noktalanan kendi yaamnda ve einin satrlarnda.
Aslnda, gerek tarihte, gerek gnmzde, bu iki kadnn
sergiledii kadar cesur ve uygar baka hmanist milliyetilik
rnekleri de mutlaka var. Ama bu iki insann zellii, dene
yimlerinin yazya dklm, kitaplam olmas.
Nermin Abadan- Unat'n Kum Saatini zlerken ve Ahmet
Taner Klal'nn Bir Trkn lm adl kitaplarn mutlaka
aln, okuyun ve okutun.
Nermin Abadan-Unat'n ve Nilgn Klal'nn yaam de
neyimleriyle bir "Trk olarak" vnn, ama "Trk olmayan
lar" a da onlarn bakt biimde bakmasn renin.
Bilin ki, Trkiye, bugn yaad bunalm, 2 1 . yzylda,
bu iki kitapta vurgulanan yaam biimi ve dncelerle aa
cak.
MLLYETLG AARKEN: DEMREL
VE YAZARLAR
20. yzyl ulus-devletler a idi.
21 . yzyl ulus-devletlerin deiimine gebe.
Nasl bir deiim bekliyor ulus-devletleri?
Bu sorunun yant verilmeden, Trkiye 2 1 . yzyla hazr
lanamaz.
21 . yzyl dnyasnda Trkiye'nin yeri, bu arada "milli
yetilik" ideolojisi de tartlrken, ipularn bugnde ve ge
mite arayacaz.
Hemen belirteyim: oven milliyetilik, kan dkc milli
yetilik, ksacas emperyalist milliyetilik alrken, "ne yap
mamz" gerektii aratrlrken, snamz yine "Atatrk
Milliyetilii" oluyor.
nk Atatrk Milliyetiliinin temelinde, baka milletle
ri hor grmek deil, "Trkiye Cumhuriyeti vatanda olarak
tanmlanm olan Trkleri", ada milletler dzeyine kar
mak hedefi vardr.
Demirel Cumhurbakan olduktan sonra, milliyetilik ko
nusunda iki kez ok nemli eyler syledi.
nce "Anayasal milliyetilik" kavramn ne srd.
Bu kavram, rkl, oven milliyetilii reddeden, "Trk"
kavramn yeniden tanmlayan, "Trkiye Cumhuriyeti Dev
leti'ne vatandalk ba ile bal olan herkesi Trk sayan" bir
grt.
Bu kavram pek ok yazarn dikkatini ekmedi.
Dikkat edenler ise, bu anlaya ok olumlu bakmadlar.
Demirel ylmad.
Aradan aylar getikten sonra, bu kez "Anayasal vatanse
verlik" kavramn ortaya att.
Bylece, z "milliyetilik ideolojisine" bal olan "vatan
severlik" kavramn, kan dkc, ayrmc, insanl klt
c zelliklerinden arndryor ve "Trkiye Cumhuriyeti Dev
leti'nin Anayasas'na saygl herkesi" "vatansever" sayan bir
anlay vurguluyordu.
Demirel bu tanmla, hi kimsenin kendisinin sernedii ,
yani "doutan gelen" balara dayal , bu nedenle de aklc de
il, duygusal nitelik tayan rk ya da oven milliyeti anla
ylar reddediyordu.
Reddettii bu kavramlarn yerine, bireyin kendi iradesini
ve bu iradesi ile setii (ve/veya oluturduu) "Anayasal d
zeni" koyuyordu.
Anayasal dzen ise esasta, "laik ve demokratik, sosyal hu-
kuk devletini", yani btn vatandalarn din, dil, rk ve mil
liyet fark gzetmeksizin eit sayan bir hukuk anlayn belir
liyordu.
lte Trkiye'yi 2 1 . yzyla tayacak olan "milliyetilik"
anlay da budur.
Cumhurbakan Demirel syledii iin deil, insanlk ta
rihi ve dnya konjonktr bu ynde gelitii iin dorudur
bu ifadeler.
stelik daha yzyln banda, henz ortaya kmam bir
Trk milliyetiliini, tm faist ve rk oluumlarla ada
yaad halde, bunlar reddederek, "Cumhuriyeti" esaslar
zerinde oluturan Atatrk de, insanlar blc deil birle
tirici, baka uluslar aalayan deil eit gren, ada bir
milliyetiliin temellerini atmtr.
21 . yzyldaki Trk Milliyetiliini anlamak iin, nce l
han Seluk'un, milliyetilik ile sosyalizm arasndaki sentezi
Anadolu Aydnlanmasnda oluturduu kitaplarn okumal
snz.
Mmtaz Soysal' n milliyetilik ile solculuun ilikisini
62 EMRE KONGAR
belirleyen yazlarn, Toktam Ate'in, neredeyse duygusal
boyutlara varan bir milliyetilii, hogr ve hukuk devleti
ile birletirdii kitaplarn, Baskn Oran'n Trk Milliyetili
ini soukkanl bir biimde irdeledii incelemelerini de,
Abadan-Unat'n ve A.T. Klal'nn kitaplarna ek olarak
okumak gerekiyor.
Trkiye'yi, insanlarn "doutan gelen" ve bu nedenle de
"tesadf olan" kimlikleri deil, iyi eitilmi bireylerin zgr
iradeleriyle yaptklar tercihlere dayal bir "Anayasal Milliyet
ilik" anlay yceltecektir.
Btn sorun, yzyln banda Atatrk'n "Ne mutlu
Trkm diyene" ( olana deil) biiminde formle ettii, rk
l reddeden ve birey iradesine dayanan "milliyetilik" anla
yn, O'ndan neredeyse bir yzyl sonra "Ne mutlu Trkiye
Cumhuriyeti vatandaym diyene" biiminde ifde ettii
mizde, alay m ediyoruz, ciddi mi sylyoruz diye yzmze
baklmayacak bir devlet dzeni ve bir toplum retmektedir.
Ne yazk ki, bu iler "devlet ynetimi etelere ihale edile
rek" ya da "Yaar Kemal' e kfrederek" olmuyor.
lte ben bu nedenle "lhalesiz i yapacak politikac aryo
rum! "
REFAH'IN KAPATILMASI
VE GZDEN KAANLAR
Trkiye'de yine gz gz grmyor. Her kafdan bir ses
kyor.
Peki iin dorusu nerede?
Refh'n kapatlmas iyi mi oldu kt m? Neye gre iyi,
neye gre kt denilebilir?
Demokrasimiz darbe mi yedi yoksa glendi mi?
Bu kapatma karar Refah'n grlerinin daha glenme
sine mi yol aacak yoksa bir zayfama m olacak?
Burada Refh konusunda pek herkesin dikkatini ektiini
sanmadm baz gereklere iaret etmek istiyorum.
Refh Partisi bugnk gcne, yani yzde 20 dolayndaki
oy potansiyeline, kinci Dnya Sava sonras ortaya kan i
ve d konjonktrn desteiyle gelmitir.
D konjonktr asndan, Sovyetler Birlii'nin hem kendi
iinde slami ideoloji ile rahatsz edilmesi, hem de Gney s
nrlarnn bir "slami yeil kuak" ile evrilerek denetime
alnmas stratejisi, Trkiye' deki "siyasal slamn" Amerika
Birleik Devletleri tarafndan desteklenmesi sonucunu do
urmutur.
Birleik Amerika'nn bu desteini ok etkili klan gelime,
Trkiye'nin yine kinci Dnya Sava sonras, kaytsz koul
suz Bat ittifkna katlmasdr.
kinci Dnya Sava sonrasnda kendisinden toprak ve
Boazlar' da ortak ynetim isteyen Sovyet tehdidi karsnda
yalnz kalan Trkiye, gvenceyi Bat'da aram ve tereddt
eden Bat'y ikna etmek iin, hem sadakatini hem de gcn,
64 EMRE KONGAR
Kore'de len askerleriyle kantlamas sonunda NATO'ya ka
bul edilebilmitir.
ok partili dzene geilmesi sonunda, Cumhuriyet'i ku
ran kadrolarn kendi ilerindeki frkllamalar da, "ulus
devlet" ilkelerinden geleneksel feodal yap adna dnler ve
rilmesini savunanlar iktidara getirmitir.
Sonu, alt yaps olumam bir ulus-devlet erevesinde,
yine gerekli ekonomik ve toplumsal sreler yaanmad
iin olgunlamam bir demokrasinin, d etkiler ve i frsat
lk ile yozlamas olmutur.
Askerlerin 27 Mays 1 960 mdahalesi aslnda "ulus
devleti" ve "demokrasiyi" ada "Sosyal Refh Devleti" an
lay erevesinde yeniden rgtlemek ijn yaplm bir dar
bedir.
Ama d konjonktr deimedii iin, bir sre sonra,
l 940'larn sonunda ortaya kan eilimler aynyla l 960'larda
ve l 970'lerde de egemen olmutur.
Bu sre iinde, "denetimde tutmak" gerekesiyle, "siya
sal slama" devlet tarafndan her trl destein verilmesi ve
zellikle mam-Hatip eitimin yaygnlatrlmas, Trkiye'yi
bugne getiren en nemli belirleyicidir.
l 940'lann sonunda balayan ve 1 950' de yapsallaan bu
oluum, hem 1 2 Mart ve 1 2 Eyll askeri ynetimlerince hem
de bu ynetimlerin iktidardan uzaklatrdklar ve sonradan
tekrar iktidara gelen sivil hkmetlerce tutarl olarak destek
lenmitir.
Refah Partisi "olgusu" ite bu d ve i desteklerin, "ulus
devlet" ncesindeki geleneksel toplum yapsnn kalntlar ile
btnlemesi sonunda (daha nceki yazlarmda anlattm
biimde Prof. Kray'n ok iyi zmledii gibi) ortaya kan
bir "sosyolojik vakadr".
Bir baka toplumbilimsel kuruma, "dine" dayand iin
de, her zaman, her dnemde, yeniden flizlenme ve palazlan
ma olanana sahiptir.
YAYAMLARA OY YOK 65
Daha net ve kaln hatlarla sylemek gerekirse, "siyasal s
lam" hem Trkiye Cumhuriyeti Devleti hem de O'nun iin
de yer ald Bat ittifk'nn lideri ABD tarafndan beslenerek
bu noktaya getirilmitir.
Refh Partisi, bu temel toplumbilimsel ve tarihsel srele
rin, d ve i dinamiklerin desteiyle ortaya kard bir "so
nutur".
Temel sreler ayn kald takdirde, bunlarn rettii
"sonucu" kapatsanz da bir ey deimez, kapatmasanz dal
Nitekim bu noktaya, Milli Nizam Partisi'nin ve Milli Sela
met Partisi'nin kapatlmas yoluyla gelmedik mi?
Peki i ve d konjonktr asndan, bu "temel srelerin"
durumu nedir? Aynyla devam ediyorlar m?
te asl nemli olan bt sorunun yant. O da ayr bir yaz
konusu.
YOY 5
BUNALIMDA GZDEN KAAN
PARADGMA
Trkiye garip bir lke: ok nemli sreler gzden ka
rlyor, ama bu srelerin sonular zerinde gereinden fz
la duruluyor.
Esas hastalk olan kanserin adn bile anmayp, hastann
ba ars zerinde odaklamak gibi.
Hem sorunlar asndan durum byle, hem de zm f
lizlerini barnda barndran gelimeler bakmndan.
rnein, 28 ubat 1 997 tarihindeki Milli Gvenlik Kuru -
lu toplantsnda balayan ve bugn de belli biimlerde sren
"deiim sreci " ve bu bu sreci gerekli klan "yapsal buna
lm", kimilerince kt niyetten, kimilerince de cehaletten,
sanki ortada bir "asker-sivil" atmas varm gibi kamuoyu
na sunulmakta, tm zmlemeler ve ngrler bu model
zerine kurulmaktadr.
Oysa bu model yanltr.
Gnmzdeki bunalm, bir asker-sivil atmasndan ok
daha yapsaldr ve ok daha vahimdir. Bugn yaanan ksa va
deli deiim sreci ve (Alah nazardan saklasn) "Byk bas
nmza" yansd biimiyle bir asker-sivil elikisi biiminde
alglanan gncel kriz, bu bunalmn sadece bir grntsdr.
Gnmz Trkiye'sini anlamak iin kullanabileceimiz
asl paradigma, "eriat ve ete devletinden yana olanlar" ile
"demokratik hukuk devletinden yana olanlarn" arasndaki
atma erevesinde oluturulabilir.
Bugnlerde boutuumuz sorunlarn yaratclar elbette,
ne demokratik gler, ne de 1 970'li ve l 980'li yllarda nere-
deyse vatan hainliiyle sulanm olan emeki rgtlenmele
ridir.
Bugnk sorunlar yapsal bir biimde retenler ve dola
ysyla, zmlerini de byk depremler olmadan olanaksz
klanlar, tam tersine, sivil ve asker, "anti-demokratik" devlet
gleridir.
1 960'tan sonra, yine bir askeri darbe sonunda kabul edi
len Anayasa' nn demokratik almlara ilikin sonularn de
netlemek ve tersine evirmek iin, iinde Cumhurbakan
Sunay'n da yer ald, askerler tarafndan da desteklenen bir
model, zamann Babakan Demirel ve arkadalar taraf n
dan oluturuldu: Soka sokakla dengelemek, iti kurda kr
drmak, yani 1 960'l yllarda ortaya kan demokrat, sol ve
sosyalist eili mleri demokratik hukuk devletinin almlar ile
deerlendirmek ve yasa d eylemler varsa bunlar demokra
tik hukuk devleti erevesinde durdurmak yerine, eteleri ve
mukaddes deerler erevesinde rgtlenmi siyasal eilimle
ri kullanarak bastrmak.
Sonu, nce 1 2 Mart 1 97 1 , sonra da 1 2 Eyll 1 980 oldu.
Denetimsiz gler nce kendilerini yaratanlarn balarn
yerler: Bu modelin rettii etelerin ve mukaddes deerler
erevesindeki rgtlenmelerin de, stelik katmerli bir bi
imdeki kurban, onlarn ortaya kmasna byk katklarda
bulunmu olan Demirel oldu.
Devletin sivil ve asker kesimleriyle birlikte rettii "milli
yeti ete" ve "siyasal slam" rgtlenmeleri, tam kendilerini
yaratan devleti btnyle denetlemeye balamlard ki, ba
ka bir beklenmedik deime ortaya kt:
Sovyetler kt.
Souk sava bitti.
Devir deiti.
Bugn, "siyasal slama" veya "eriat devletine" ya da "irti
caya" kar tavr ald iin Trk Silahl Kuvvetlerini kyasya
eletiren ve "sivil" olduklarn iddia eden evreler, 1 970'li ve
68 EMRE KONGAR
1 980'li yllarda, yukardaki oluumlar birlikte gerekletirdik
leri orduya alk tuttuklarn, alk tutmak ne kelime, tam an
lamyla onunla btnletiklerini unutuyorlar.
Her neyse, bu yazdaki amacm, sa ve s politikaclarn
ikiyzllne dikkat ekmek deil.
Asl amacm, bugnk elikinin, bir " asker-sivil" kavgas
deil, "eriat ve ete devleti" ile "demokratik hukuk devleti"
anlaylar arasndaki bir atma olduunu vurgulamak.
Yani bugnk kavga, askerlerle siviller arasnda deil,
1 970'li ve 1 980'li yllardaki asker-sivil ittifk ile oluturulan
"dinci-eteci" devlet modeline kar, "demokratik hukuk
devleti modelini" savunan rgtlerin mcadelesidir. Bu r
gtler arasnda sivil ve asker, resmi ve gnll pek ok kuru
lu vardr.
Kamplama, askerler ile siviller arasnda deil, eriat ve
etecilerle, demokratik hukuk devletinden yana olanlar ara
sndadr.
Nedense iin bu yn zerinde duran pek fazla kimse
yok.
Bu nedenle de, bugnk "derin bunalm" amann tek
yolunun da "Demokratik hukuk devletinin" glendirilmesi
olduu yeterince tartlmyor.
TOPtUMSAL SRELER VE SONULARI
Trkiye'de toplumu belirleyen temel sreler yerine, sa
dece bunlarn sonular zerinde odaklaldn daha nce
birka kez yazdm.
Temel sreci gzden karp sonu zerinde durunca da,
ortaya nemli bunalmlar kyor.
rnein u artk kabak tad veren "trban" konusu.
Sorun ne din zgrl, ne giyim kuam, ne de disiplin
sorunudur. Sorun, ifas etmi bir "normal eitim" ile onun
yerine ikame edilmek istenen "dinsel eitim" kargaasnn bir
sonucudur.
Sorun, uzun yllar boyunca, bulunmamalar gereken bir
okulda, icra edemeyecekleri bir meslein eitimini verdii
miz ve ban rtmesini rettiimiz kz ocuklarna, daha
sonra din eitimi ile ilgisi olmayan bir yksekretim kuru
muna gitme hakkn tanmamz ve stelik de "ban a" ko
mutu vermemizden kaynaklanyor.
Aslnda trban dahil, gnmzde toplumumuza egemen
gzken tm bunalmlar, Trkiye'nin ada bir snfl top
lum yapsna henz tam anlamyla kavuamam olmasndan
kaynaklanmaktadr.
Demokrasi ve insan haklar sorunun temelinde de, yama
kltrnn hukuk devletini kemirip yok etmesinin gerisinde
de, bugnlerde gndeme egemen olan eteler ve tarikatlar
sorununun altnda da, Trkiye'nin, ada toplumsal ve eko
nomik gelimesini henz insanlk ailesinin ileri toplumlar
dzeyinde gerekletirememi olmas yatmaktadr.
Bir baka biimde sylemek gerekirse, Trkiye, henz ne
70
EMRE KONGAR
aydnlanma ve sanayi devrimlerinin rettii sermaye snf
n n, ne de bu snfn gelimesi ile ortaya kp glenen ii
snfnn olumasn btnyle tamamlayabilmitir.
Bu snfar tam anlamyla gelimedii iin de, bunlarn
rettii, ulus devlet, sanayi ve kent toplumu, laiklik, halk ege
menlii, demokrasi, hukuk devleti, fiziksel planlama gibi ku
rum ve kavramlar, maddi temelleri salam biimde oluma
m, bu yzden de sadece zihinsel dzeyde, ideolojik planda
tartlan atma alanlar haline gelmektedir.
21. yzyla giden Trkiye artk, yetmi be yldr devlet
eliyle yaratmaya alt sermaye snf ile ii sn fnn geli
mesinin flizlerine tank olmaktadr.
l 960'l yllarda maddi taban gelimi olmayan bir ii ha
reketi, devlet desteiyle kurulur kurulmaz, sadece zihinsel
dzeydeki ideolojik tartmalar sonucu blnm ve sonra
dan 12 Mart ve 12 Eyll darbeleriyle, bu blnmlnn
fturasn byk lde de emekilere detmitir.
Ayn yllarda sermaye snf, bugnk bunalmlar yaratan
sa politikalara destek vererek, maddi gel imesini devlet yar
dmyla tamamlamaya alm, sonra da, bir lde maddi
taban kazannca, kendi destekledii siyasal iktidarlarn yarat
t yama ekonomisi ve a d siyaset araylarndan artk
rahatsz olmaya balamtr.
te DSK, TRK-, TSK, TOBB ve TESK tarafndan ku
rulmu olan sivil gbirlii, 21 . yzyla doru oluturulmu
bulunan en anlaml ve nemli ittifkn ekirdeini olutur
maktadr.
Bu g birlii, bir anlamda, Atatrk'n kurduu ulus
devletin, demokratik hukuk devleti hedefne varmak iin ser
maye ve ii snflarna verdii byk destei, bu snflarn
nihayet zmlemi olmas ve "artk biz de varz" demesi so
nucu ortaya kmtr.
u aralarda kimsenin tarihsel neminin pek farknda olma
d, olsa bile zerinde durmad bu oluum, "sermaye ve ii
snflarnn", ulus-devlet konusundaki ortak tarihsel devrimci
liklerine uygun bir role Trkiye'de de nihayet soyunmu olma
laryla ilgilidir.
Unutanlar iin anmsatalm: Sermaye snf, dinsel
geleneksel imparatorluklarn yklmasnda, tarihteki en dev
rimci rol oynam olan snfr.
Ayrca yine anmsatalm, sermaye snf gelimemi bir l
kede, hibir devlet tek bana gerek bir ii snf yaratama
mtr. Bu adan, sermaye ve ii snfarnn, kendilerine v
cut veren bir "ulus devlet" kavram erevesinde ittifk etmi
olmalar, gerekten bugnlerde Trkiye'deki en nemli olu
umdur.
Hele hele, 21. yzylda, emek-sermaye elikisinin neredeyse
ortadan kalkmakta olduu ve yerini, kreselleme izgisinde,
"gelimi lke-gelimemi lke" elikisine brakma srecine
girdii dnlrse bu ittifakn nemi daha iyi anlalr.
21. YZYIL TRKYES VE um:ag
2 1 . yzyl Trkiyesi'nin en nemli sorunu "Temsili De
mokrasi" olacaktr.
Tm toplumu, politikaclar araclyla bir ahtapot gibi
sarm bulunan yolsuzluk, rvet olaylar ve eteler, n
mzdeki yzylda Trkiye'nin ba sorunudur.
Trkiye'nin sorunlarnn zm yeri Meclis'tir.
Peki son gnlerde gndeme geldii gibi bizzat Meclis y
netimi, sorun zmek yerine sorun retirse ne olur?
Meclis'i siyasal kadrolar oluturmaktadr.
Daha da net olarak, kimin Meclis'e gireceini, Parti Genel
Bakanlar kararlatrmaktadr.
Parti Genel Bakanlar bu kararlar verirken, esas olarak
kendilerinin partileri iindeki ilikilerini ve ok az da olsa,
partilerinin kamuoyundaki imajlarn dikkate almaktadrlar.
Genel Bakanlarn "parti ii ilikileri" genellikle, yerel
kadrolar, daha da spesifik olarak "delegeler" tarafndan belir
lenmektedir.
Delege seimlerini ise il ve ile bakanlar belirlemektedir.
Bir lider, delegeler tarafndan genel bakan seildikten son
ra, kendisini seecek olan delegeleri ve bu delegelerin seimle
rini ynlendirecek olan il ve ile bakanlarn belirlemektedir.
Bu mekanizma iindeki temel soru u: Bu karlkl belirle
me sreci neden tm partilerde yamacl, rveti ve yolsuzlu
u beslemektedir?
Ve tabii ikinci nemli soru hemen bunun arkasndan gel
mektedir:
Bu ksrdngden kurtulmann yolu yok mudur?
YAYAMLARA OY YOK 73
Uur Mumcu, hem akll, hem drst, hem de alkan
bir yazar idi.
Ne yazk ki, gnmz Trkiyesi'nde bu zellii de kii-
liinde birletirmi ok insan yok.
Bu toplum Uur'u kaldramad.
O'nu katletti.
Ama Uur, lmnden sonra da, insanlarn ldrlerek,
dncelerinin ve hatta retimlerinin engellenemeyeceini
gstermek suretiyle, tarihe ve Trkiye'ye k tutuyor.
Gldal Mumcu zihni berrak, yrei pek, asil bir kadn.
Uur'un ldrlmesinden sonra, Uur Mumcu Aratr
mac Gazetecilik ( um:ag) ad ile bir vakf kurdu.
Bu Vakf, Mumcu'nun tm yaptlarn yaynlyor. Bugne
dek biri 23 ciltlik teki 39 ciltlik iki dizi kard.
zenle baslm, d da ii gibi gzel kitaplar. Tam arma
anlk. ster ylba, ister bayram, isterseniz sadece sayg ar
maan olur.
Vakf, Uur'un tm yaptlarn yaynlamann yannda pek
ok baka etkinlik de yapyor.
Bunlardan biri, Trkiye'yi tanmaya ve anlamaya yardm
c olabilecek kritik alanlarda aratrma yaptrmak.
te bugnk yazda size asl szn etmek istediim olay,
byle bir aratrmann sonunda um:ag yayn olarak km
bir kitap.
Kitabn ad Kentsel Gerilim.
Kitabn yazan Sema Erder.
Yaymlayan um:ag. 1 997, Ankara.
Erder bir toplumbilim profesr.
Daha nce de mraniye adl bir kitab yaynland ve ge
en yl, bu kitab ile, benim de yesi olduum bir jri tarafn
dan Sedat Simavi Sosyal Bilim dl' ne layk grld.
Bugn Trkiye'de gecekonduyu en iyi bilen ve yorumla
yan birka kiiden biri. Mbeccel Kray'n izinde ilerleyen
bir bilim insan.
74 EMRE KONGAR
Bu yazda kitaptan iki cmle aktarmakla yetineceim:
"Bu yeni yerlemelerin (gecekondularn) kimi zaman 'maf
ya' diye adlandrlan ticari amala rgtlenmi; kimi zaman
'dinci ', kimi zaman 'etnik', kimi zaman farkl 'ideolojik' grup
larn nclnde retildii gzlenmektedir. "
"Trkiye' deki kentsel mekann, kent hukuku ve ak piyasa
kurallar dnda retilmesi, bu alanlarda kendine zg bir or
tak yaamn, ilikiler sisteminin, yneticilerin ve piyasa kural
larnn da retilmesi anlamna gelmektedir. "
Benim Trkiye iin tehisim u: Erder'in szn ettii
"kent hukuku ve piyasa d ilikiler", Trkiye' de politika ile
btnleti.
Bugn yaanan yozlamann temelinde de, bu yerel ile
ulusal arasndaki yozlamann ve yaman n btnlemesi s
recinin, zellikle zal dneminde tepeden de desteklenmesi
sonunda, tm Trkiye'yi penesine alm olmas olgusu yat
yor.
AHTAPOT'UN BEY VE KOLLARI
Trkiye'yi bir "rvet ve yolsuzluk ahtapotu" sarm bu
lunuyor.
Buna ek olarak cinayet, gasp ve uyuturucu ebekeleri
devletle i ie.
Ayrca "fili mehul" cinayeter de cabas.
Belki size garip gelecek ama, bunlarn iinde en nemlisi,
"rvet ve yolsuzluk ahtapotu".
nk devletle ilgili olan btn teki sapmalarn altnda
bu ahtapot yatyor.
nk bu ahtapot, "sosyal-hukuk devletini"nin kann
emdi, onu yedi bitirdi.
Btn teki mnasebetsizlikler de bu yzden ortaya kt.
Bakn neden:
Trkiye' de yolsuzluun, rvetin, cinayetin, gaspn, uyu
turucu kaaklnn, "fili mehullerin" nlenmesi neye ba
l?
Sosyal-hukuk devletinin ilemesine.
Peki sosyal-hukuk devletinin ilemesi neye bal?
Yasalara.
Yani hem iyi yasalarnz olacak, hem de bunlar iyi uygu-
layacaksnz.
Peki yasalar kim yapacak?
Meclis.
Yasalar kim uygulayacak?
Meclis'in setii hkmet.
Meclis ve hkmet kimlerden oluuyor?
Politikaclardan.
76 EMRE KONGAR
imdi soru u: Politikaclarn tm, parti frk olmakszn
yama ahlakn benimsemise ne olacak?
Ne olaca ak: Bugn Trkiye'de neler oluyorsa onlar
olacak.
Peki bu dzelmez mi?
Bugnk siyasal ahlak ve bu siyasal ahlakn penesindeki
siyasal yap srdke "Hayr".
Peki bu "yaygn yama kltr" nereden kaynaklanyor?
Politikaclarn hepsi mi ahlaksz?
Yani bu lkede hi mi ahlakl kimse yok?
Ya da sadece ahlakszlar m politikaya giriyor, veya sadece
ahlakszlar m seiliyor?
Sema Erder'in daha nce szn ettiim, lstanbul' a Bir
Kent Kondu, mraniye ve Uur Mumcu Vak tarafndan
yaptrlan bir aratrmann sonucu olarak yine ayn vakfa
bastrlan Kentsel Gerilim adl kitaplar ile, Mbeccel Kray'm
grleri, bu sorunun yantn veriyor.
1 950 ylndan balayarak byk bir ivme kazanan kente
g olgusu, kentsel alanlarn yasa d yollarla yama edilme
sine yol at.
Siyasal iktidarlar, bu yasa d yamay destekledi ve bir
sre sonra da zal dneminde doruk noktasn yaadmz
gibi, bu yamay merulatrd.
Bylece bu alanlarda yaayanlarn arasnda, kaba kuvvete
dayanarak yasalara kar gelen ve bunun sonunda zenginle
en bir kitle ve bu kitlenin "arabesk bir ahlak" anlay geliti.
Bu "arabesk ahlakn" en nemli nitelii, yasa tanmazl
ve yrtcl.
Sema Erder'in "ykselen aileler" dedii bir kesim, hem
kentte tutunabilmek hem de yamalarn merulatrmak
iin yerel politikaya girdi ve Mbeccel Kray' n "patronaj
ilikisi" dedii mekanizmalar ileterek, bir yandan belediye
lerdeki, te yandan partilerin il ve ile rgtlerindeki politi
kaclarla btnleti. ok yrtc olduklarndan da bunu her-
YAMYAMLAR OY YOK 77
kesten daha baaryla yapt. Belediye meclislerini , imar ko
misyonlarn ve daha da nemlisi, ulusal politikay belirleye
cek olan partilerin, delegeliklerini ele geirdi.
"Yama kltr", bu yolla tm siyasal partilerin hem ye
rel hem de ulusal rgtlerine egemen oldu. Bylece de lkeyi
ele geirdi.
te "ahtapotun beyni" bu sretir.
Yani Trkiye'yi penesine alan "rvet ve yolsuzluk" ahta
potunun yol at hastalk, yle basit bir ameliyatla dzelti
lecek bir hastalk deildir.
Bu "ahtapotun kollar" ise, siyasal partilerdir.
"Kent hukuku d gelimi alanlarda" ykselen aileler ve
bunlarn "arabesk yama kltr" tm yerel ynetimleri ve
tm partileri ele geirmilerdir. Hangi parti iktidara gelirse
gelsin, onlar iin fark etmemektedir. Belediye meclislerindeki
gleriyle yerel politikay, delegeliklerdeki ve rgtlerdeki
gleriyle de ulusal politikay btnyle denetlemektedirler.
Trkiye'nin kurtuluu, "demokratikleme srecinin", sos
yal-hukuk devletinin glendirilmesi dorultusunda gelime
sine, ve bunun iin de siyasal partilerin kendilerini "ahtapo
tun beyninden" kurtarmalarna baldr.
Ben umutluyum.
LHAN SELUK
Trkiye Gazeteciler Cemiyeti'nin "Geleneksel Gazetecilik
Baar dllleri"erevesinde "ke yazs" dalndaki dl
1 997 ylnda, llhan Seluk' a verildi.
nce dl veren kurulua bakmak istiyorum.
Trkiye 2 1 . yzyla giderken byk bir "ahlak bunalm"
yayor.
Hibir kurum kendisini bu "ahlak bunalmnn" dnda
tutamyor.
Ne basn, ne Meclis, ne polis, ne niversite kendini bu
"ahlak bunalmndan" koruyabiliyor.
nk bunalmn nedenleri ok derinde.
Hzl deime, gecekondulama (kaak yaplama) ve bu
her iki srece bal olarak yozlamay tm topluma yaymakta
da ilevsel olan siyasal rgtlenme, bu bunalmn toplumbi
limsel kaynaklar arasnda.
Bir baka deyile, "arabesk bir yama kltr" tm toplu
mu penesine alm.
Dzelmesi ok zor. ok da zaman alacak.
Byle zamanlarda, yani toplumun tm kurumlar yozla
mann penesine dtnde k yolu nerede aranacak?
Bu sorunun iki yant var:
Birincisi hukuk kurallarnn iletilmesi. Yani "Hukuk
Devletinin" yeniden gendirilmesi, k yolu iin uzun ama
en gvenli yol.
!kincisi de, toplumsal yozlamadan etkilenmeyen, evren
sel meslek kurallarna snlmas. Yani bu kurallar temsil
eden meslek rgtlerinin, toplumsal yaamda etkin bir bi
imde dzenleyici ve denetleyici ilevler kazanmas:
Barolar bata olmak kayd ile, Tabipler Odas, Dihekim
leri ve Eczaclar Odalar, Mimarlar Odas, Mhendis Odalar,
Serbest Muhasebeciler ve Mali Mavirler Odas gibi odala
rn, toplumsal yozlamay durdurucu ilkelerini her alanda i
levsel klmak.
te Gazeteciler Cemiyeti de, kitle iletiim aralar alann
da kurulmu olan, evrensel ahlak kurallaryla birlikte evren
sel meslek ilkelerini de savunan bir rgt.
Bu rgtler, bir yandan yelerinin mesleki uygulamalar
n evrensel ahlak kurallarna ve meslek ilkelerine gre denet
lemeye alrken, te yandan, eitli eitimler, seminerler,
dller ve cezalar yoluyla, bu kurallarn ve ilkelerin etkinlii
ni artrmaya alyorlar.
lte lhan Seluk'un kazand dl, byle bir kurulu ta
rafndan verilen, "mesleki" bir dl.
Bu adan, Trkiye'nin bugnk "ahlak bunalmn" a
makta ilevsel olarak, bir k noktasn da iaret etmesi ba
kmndan ok nemli.
Gelelim lhan Seluk'un dl kazanan ke yazsna.
Bu yaznn ad, "Demokrasi Perisi Dinsizdir . . .
lk bakta yadrgatc bir balk. nk "dinsizlik" gibi,
toplumda olumsuz armlar yapan bir kavram zerine ku
rulmu gzkyor.
Oysa, lhan Seluk'un bir edebiyat szlml ile ya
plandrd yaz okunduunda, btn dinlerin savunduu
u ilke Demokrasi Perisi'nin szleri olarak zihinlere kazn
yor: "Ben hangi dinden, hangi mezhepten olursa olsun, insann
insan olmasn istiyorum. "
Btn dinlerin, btn mezheplerin, ksacas tm inanla
rn evrensel amac deil mi, insann insan olmas.
nsanlarn eitli dinlere, mezheplere ve inanlara bln
m olarak birbirini katletmesinin ardndaki felsefi amaz
bundan daha iyi vurgulamak olanakl m?
tlhan Seluk, tm bir demokrasi tarihini bir ke yazs
80 EMRE KONGAR
uzunluuna sdrabilme mucizesini gsterdii "deneme"
sinde "Demokrasi perisinin babas sanayi burjuvazisi, anas da
kyl ve iilerdir, " diyor.
Daha sonra da bu alegori zerinde inanlmaz gzellikte
eitlemeler sunuyor okuyucuya.
Hem gerek, hem gzel.
Sanat ve edebiyat gzeli, bilim gerei arar.
lan Seluk, bu yazs ile sadece gerei ve gzeli birle
tirmekle kalmyor, tm insanln deneyim birikiminden s
zlm dorular, mkemmel bir mizahi incelikle, Trki
ye'nin bugn iinde bulunduu bunalm amasna yardmc
olacak bir sonuca da balayarak okuyucuya aktaryor.
Ziver Bey Kk' nn bu nl konuu, fziksel ikencelere
dnen hakszlklar yaarken bile ilevini yerine getirebil
mi olan bu kalem, Trkiye'nin bugnk bunalmdan k
yolunu aydnlatan klardan biridir.
KUA BAKITMAK
Trke'de argo bir deyim vardr: "Kua baktmak".
nsan "Bak, bak ku kacak" diye bir yere baktp, dik
katini orada younlatrdktan sonra, cebinden ya da elinden
deerli bir eyasn almak anlamnda kullanlr.
Deyimin, "Kua baktrmak" yerine "Kua baktmak" bii
minde sylenmesi ise, genellikle kyllerin, "baktrmak" sz
cn "baktmak" biiminde kullanmasndan kaynaklanr.
Esas olarak bir dolandrclk olayn betimleyen bu deyi
min temelinde, "uyank kentlilerin", "saf kylleri" aldatma
s anlay yatt iin, "baktrmak" mastan da "baktmak"
olarak kullanlmtr.
Yani, dolandrldn ya da "arpldn" anlayan kyl
vatandamzn sonradan olay, "Ahi, beni kua baktt, ce
bimden czdanm ald" biiminde aktaraca varsaym ze
rine kurulmu bir deyim.
ktidar, kard son bir "yama kararnamesi" ile hepimi
zi kua baktt.
Bugn Trkiye' de iki byk vurgun var:
Biri, etelerin, memurlar ve politikaclarla birlikte yaptk
lar uyuturucu ticareti.
teki, yine etelerin, yine memurlar ve yine politikaclarla
birlikte yaptklar toprak yamas.
"Susurluk" dosyas, birinci vurgunun yksdr.
Oktay Ekinci'nin Cumhuriyette srekli olarak dile getir
dii "yasa d kentleme" olgusu ise ikinci vurgunun yk
sn anlatr.
Ekinci'nin son yazs, tarikatlardan ve byk sermayeden
YOY 6
82 EMRE KONGAR
bamsz tek gazete olan Cumhuriyet e manetten girdi: H k
met kard bir karaname ile "turizm yatrmlar" ad altnda,
Trkiye'nin birok deerli ve korunmas gereken alann "ya
plamaya", yani Trkesi, "toprak yamasna" ayordu.
Bunlarn arasnda yasalarla korunmu olan ST alanlar da
vard.
Yamadan en byk zarar da, topran en deerli olduu
kentimiz, lstanbul'umuz gryordu.
in deheti asndan tek bir rnek vereyim: Beikta'tan
yukar Zincirlikuyu'ya karken, sa tarafa kalan park bile
yama iine alnd.
zal dnemindeki yama ile lstanbul'un yedi noktas ya
plamaya alm, inanlmaz younluktaki oteller ve i mer
kezleri ile kent iyice nefes alamaz hale getirilmiti.
imdi Ylmaz, can ekien lstanbul'a son derbeyi vruyor
ve grevi lkenin ortak zenginliklerini korumak olan iktida
r, toprak yamasndan en byk pay almak amacyla kulla
nyor.
eriat tehdidinden korkmu bir yap zerinde, bin bir tr
l manevra ile iktidara geldikten sonra, tam da Krfez krizi
nin trmand srada, zal'n cesaret edebildiinden bile da
ha geni bir yamaya girimek, semeni "kua baktmak" de
il de nedir?
Hadi diyelim ki "yama kltr" zal sayesinde, ANAP'n
temel felsefesi olmutur. Bugnlerde zalizme dn arklar
okumakta olan Ylmaz da ayn izgiyi izlemekte mazurdur.
Ya DSP ve onun kltr dostu, evre dostu Genel Bakan
Ecevt? Ecevt bu kararnameye nasl onay vermitir?
Grevi ST alanlarn korumak olan Kltr Bakan Talay,
onlar yamaya aan bu kararnameye nasl imza koymutur?
Peki ya CHP? Atatrk' n Partisi, "seeneksizlik gerekesi"
ile destek verdii bu hkmetin btn yanllarna ve bu ara
da geriye dnlemez biimde lstanbul'u yamalamasna gz
m yumacaktr?
Zaten RTK yasa tasarsnda, iktidar ile CHP'nin, byk
sermayeni n karlar dorultusunda anlam olduuna ili
kin dedikodular ayyuka kmtr.
imdi insan, bu yama karsnda CHP'nin niin suskun
kaldn dorusu merak ediyor.
CHP'nin stanbul milletvekili ve eski Kltr Bakan Ercan
Karaka ile, bir toplantda ayrntl bir durum deerlendir
mesi yaptk.
Karaka hem stanbul milletvekili, hem de eski Kltr
Bakan olmann sorumluluu gerei, bu konuda Meclis'te
her trl giriimde bulunacan syledi.
Karaka'n bi reysel klar bir yana, koskoca CHP, hk
metin stanbul'u yamalamasna destek mi verecek?
Ey stanbullu, bu politikaclardan sana fayda yok. ou
ya kiisel ya da rgtsel yama peinde.
rgtlen ve kentine sahip k!
TANER BERKSOY' A
GECKM BR YANIT
Cumhuriyet gazetesini ok seviyorum.
Sadece iyi bir yaz ileri kadrosuna sahip olduu ve hem
bamsz hem de ok haber verdii iin deil.
Ayn zamanda ok deerli ke yazarlaryla, Trkiye'nin
ve dnyann gndemini yakndan ve iyi bilgilenerek izleme
me yardmc olduu iin.
Cumhuriyet, sosyal bilimlerin her alannda, zellikle de
iktisat, hukuk ve siyasal bilim konularnda neredeyse bir f
klte kuracak sayda retim yesine ke yazs yazdryor.
Prof. Dr. Taner Berksoy da her biri kendi bana adeta
bir "ekol" sahibi olan bu "Cumhuriyeti" bilim insanlarn
dan biri.
Taner Berksoy Cumhuriyet'teki kesinde 1 8 Kasm 1 997
Sah gn "Enfasyon ve Yeni nsan" balyla bir makale
yazd.
Enfsyonu irdeledii bu makalesinde, iktisadi bir olgu
olan enflasyonun yine iktisadi nlemlerle zleceine iaret
ettikten sonra, kronikleen enflasyonun toplumsal sonular
na da deiniyor ve bu konuda bir zmleme yapyordu.
Bana da, "Emre Kongar bu konuda ne der?" biiminde
bir yollama yapt yazsnda Berksoy, eyrek yzyllk kro
nik enfasyonun "yeni bir kltr" ve bu kltre dayal "yeni
bir insan" yarattn anlatyordu.
Enflasyonsuz bir ortamda byyen drst anne-babalarn,
kroniklemi enflasyon ortamnda niversite mezunu olan
ocuklarna hangi deerler sistemini aktaracaklar konusunda
YAMYALARA OY YOK 85
yaadklar ikileme deiniyor ve bir edebiyat kvrakl ile
yle diyordu:
"Ya kendilerine aktarlan deerler sistemini gzden gei
rip ocuklarna enfasyon ortamnda nefes alabilme olanan
verecek deer arplmalarn geerli yaam biimi olarak ak
taracaklard; ya da ocuklarn bire bir, gs gse yaamak
zorunda olduklar enflasyon ortamna arkalarn evirip,
alnteri, gznuru gibi erdemlerle bezenmi masallar anlata
caklard. Bir baka deyile yeni neslin ebeveyni, sonradan
grme bir enflasyon hokkabazlna soyunmak ya da ocuk
larna Dedekorkut masallar anlatan dinozorlar olmak ara
snda skp kaldlar."
Berksoy'un yazs ekonomi ve toplumbilim arasndaki
ilikileri belirtmek asndan da, enflasyonun tm deerler
sistemini nasl yozlatrdn irdelemesi bakmndan da bir
"klasik" niteliinde.
Berksoy, bir iktisat olarak toplumbilimsel bir yaz yaz
m.
Son derece doru tehislerde bulunmu.
Ben de bir toplumbilimci olarak, biraz onun alanna gire
yim ve iktisadi bir yant vereyim.
stelik, benim iktisat yazmaya, O' un toplumbilim yazma
sndan daha ok hakkm var. Ben hem toplumbilimci olma
dan nce (iyi bir toplumbilimci olabilmek iin) iktisat eiti
mi grdm, hem de uzmanlamaya altm "Trkiye'nin
Toplumsal Yaps" gibi bir konuda temel belirleyici olduu
iin, srekli olarak iktisadi durumu renmek ve izlemek zo
rundaym.
Enfasyon, aynen Berksoy'un dedii gibi, "iktisadi" bir ol
gudur. Kayna, esas olarak, ngilizcede "PSBR" denilen, "Ka
mu kesiminin borlanma gereksinmesidir". Her ne kadar ikti
sat literatrnde "maliyet enflasyonu" "talep enflasyonu" gibi
eitli tanmlamalar varsa, ve bir lde "beklentilerden" et
kilenirse de, enflasyonun ana kayna, kamu aklardr.
86 EMRE KONGAR
Bir baka deyile enflasyon temel olarak "PSBR"n somut
grnts olan "bte aklarndan" kaynakl anr.
Yani enflasyonun yaratlmas ve srdrlmesi, esas olarak
siyasal bir karardr.
Hkmet ak bte yaptka enflasyon dmez.
Hkmet bte aklarn srdrd srece, tek bana
ne Merkez Bankas'nn para politikas, ne zel teebbsn ya
da belediyelerin veya alanlarn yapacaklar fiyat ya da cret
zverileri enfasyonu etkileyebilir.
Bu adan, herhangi bir hkmetin, bte aklarn ko
rurken, yani ak bte yaplmasn gerektiren iktisat ve mali
ye politikalarn srdrrken, baka alanlar, rnein ii c
retlerini veya zel teebbsn ya da belediyelerin zamlarn
tartmaya amas sadece aldatmacadr.
Zaten bu nedenle, Berksoy da makalesinin banda, enf
lasyonun iktisadi bir olgu olduunu ve iktisadi nlemlerle
zleceini vurguluyor ve toplumbilimsel yazsnda enflas
yonun nedenlerinden ok sonularna, iyice yaygnlat iin
yava yava temel deerler sistemiyle btnleen ve bylece
artk "nedenler arasna girmeye balayan sonularna" dei
nyor.
ENFLASYON CAN AV ARI
Ben bir toplum bilim rencisi olarak, "Biz Trkler . . . " di
ye balayan cmleleri ve bu tr genellemeleri pek sevmem.
Her eyden nce, "Biz Trkler" de, btn teki toplumlar
gibi, birrnek kiilerden oluan bir toplum deiliz.
Zaten tarihte de gnmzde de "birrnek kiilerden olu
an" bir toplum yoktur.
Her insan grubunda grlen "kadnlar ve erkekler", "o
cuklar ve yalar", "aklllar ve aptallar" gibi doal frkllkla -
ra ek olarak "ynetenler ve ynetilenler" blnmesi ile mes
lek farkllamalar, bir toplum iinde yaayan kiileri zaten
birbirlerinden ayrr.
stelik teknolojik ve ideolojik gelimeler, ada toplum
lar birbirinden iyice frkllam kiilere, gruplara ve snfla
ra blmtr.
Bu "blnme" kt bir ey de deildir.
Tam tersine, her toplum kendisini oluturan farkl kiile
ri, gruplar ve snflar, ortak bir hukuksal ve siyasal kimlik
erevesinde, yani vatandalk kavram etrafnda birletirdii
zaman, "fonksiyonel btnlk" salanm olur ve toplum bu
farkllamann getirdii iblm ile daha ilerilere doru ge
limesine ve deimesine devam eder.
Ama yine de baz toplumlarn yneticilerinin zellikleri,
ya da halkn byk bir kesiminin sahip olduu bir nitelik, o
toplumlarn genel kimlikleri gibi alglanabilir.
imdi, sevmediim bir cmle kuracam ve diyeceim ki,
"Biz Trkler canavar yaratmay, beslemeyi, bytmeyi ve son
ra da ondan korkmay ok seviyoruz. "
88 EMRE KONGAR
Sanki bizim toplumumuz bir "canavarlar" toplumu hali
ne geldi son yllarda.
nceleri karsn baltayla doruyan "Kasmpaa canavar"
gibi bireysel canavarlarmz vard.
Derken toplumsal canavarlar dourduk.
Trafk canavar gibi.
Enflasyon canavar gibi.
Kendimizin rettii, bireysel ya da toplumsal davranlar
mzn aynas olan canavarlar ok seviyoruz.
Belki de iimizdeki canavar temsil ettikleri iin.
Canavarca duygularmz, tutum ve davranlarmz, kii
liimizden soyutlayp toplumsallatrarak, sorumluluklar
mzdan kurtulduumuzu ve canavarlktan arndmz d
nyoruz galiba.
Trafk canavarn, yaratmadmz bir teknolojinin rn
lerini plansz programsz bir biimde lkemize getirerek biz
yarattk.
Basiretsiz politikaclarn yanl kararlarnn, "yamac bir
arabesk kltr" ile yetien srclerimiz ve memurlarmz
ile btnlemesi sonunda, karayollarmz bir kan glne
dnd.
Enflasyon canavarn da politikaclarmz yaratt.
Bytt ve besledi.
imdi de ayn politikaclar, bir yandan bu canavara yemek
ve su vermeyi, sevgi ve ilgi gstermeyi ihmal etmiyor, te
yandan da bize, yani vatandalara dnp, "Biz bu canavar
ldreceiz," diye palavra skyorlar.
Genler bilmez. Bu canavar Trkiye' de de dnyaya geti
ren siyasetilerin topland bir parti vard. Adna Demokrat
Parti derlerdi.
te bu parti "nurlu ufklara doru" yelken atn ilan
ederken karlksz para basp, ak bte yaparak, "nurlu
ufklar okyanusunda" bizi yutacak olan enflasyon canavarn
da douruyordu.
Demokrat Parti'nin demagoglar, dar gelirlilerin kasaba,
bakkala ve manava borlanmasn ok olaan olduu ve k
k "veresiye deferlerinin" yaygn olarak kullanld bu d
nemde, Atatrk ve nn hkmetlerinin zenle kand,
karlksz para basma kararnn gerekelerini topluma yle
akyorlard:
"Dnn, sizin bakkal ve manava yz lira borcunuz var.
Bakkal ve manavn, toptanclara yz lira borcu var. Toptanc
larn devlete yz lira vergi borcu var. imdi biz yz lira fazla
basp memur maalarn dyoruz. Memur, bakkal ve manava,
bakkal ve manav toptancya, toptanc da devlete borcunu d
yor. Bylece hem herkes bortan kurtuluyor hem i hacmi ve
ekonomi geniliyor. "
Ama fazla bastklar bu yz liray dar gelirli vatandan ce
binden aldklarn sylemiyorlard.
ENFLASYON AHLAKSIZLIGI VE MEMUR
SENDKACILIGI
ki deerli bilim adam, Prof. Ylmaz Esmer ile Prof. Er
sin Kalaycolu, Trkiye'de 1 991 ve 1 997 yllarnda "Dnya
ve Trkiye Deerler Aratrmas" adyla bir alma yaptlar.
Dnya nfsunun yaklak yzde 70'ini kapsayan, 40' a
kn toplumda yaplan bir aratrma bu.
Aratrmann ayrntl sonular henz baslmad.
Aratrmada dnya nfsunun deerleri, toplumlararas
karlatrmalar yapmaya izin verecek bir biimde saptanyor.
imdi sk durun.
Bakn bu aratrmada, Trkiye'de halkn kurumlara duy
duu gveni gsteren puanlar ("gvenenlerden" "gvenme
yenler" karldktan sonra elde kalan sonu) ne diyor?
Orduya duyulan gven 88.
Hukuk sistemine ve mahkemelere duyulan gven 43.
Meclis' e duyulan gven 5.
Partilere duyulan gven - 40 (eksi 40).
Aratrmann yntemi asndan syleyelim: Siyasal parti
lere gven duymayanlarn yzdesi gven duyanlarn yzde
sinden 40 puan daha fazla.
Halk aptal yerine koyan siyasal parti liderlerine saygyla
duyurulur.
Neden bu byle?
Neden halk, siyasal partilere gvenmiyor?
Yant basit: Siyasal partiler, halk aldatyorlar da ondan.
Yakn gemite Refhyol hkmetinin iki orta da, bu
hkmeti kurarak semenlerini aldatmlard. nk Refah
Partisi 1 995 seim propagandasnda Tansu iller'i yce di
vana gnderecei ni sylemi, Doru Yol Partisi de propagan
dasn, "PKK'dan daha tehlikeli" dedii Refah Partisi'ne kar
yrtmt.
Seimlerden sonra, her iki parti de, bu temel sylemlerine
kar bir hkmet kurarak, birbirlerini iktidara getirmiler ve
aklamlard.
imdi de Mesut Ylmaz iktidar, enflasyon sanki kendi
dlarnda bir olaym gibi halk aldatyor.
ubat ay rakam aklannca politikaclar yine desteksiz
atmaya baladlar.
Prof Taner Berksoy'un Cumhuriyet'teki enfes bir enfas
yon makalesinden yola karak bu konudaki ilk yazm iki
hafa nce yazmtm.
Sonra araya Krfez krizi girince, bu yaz biraz gecikti.
llk yazmda, enflasyonun temel nedeninin, hkmetlerin
bilinli kararlar olduunu sylemitim.
Bu gerek ortadayken, en sorumlu makamlarda oturan ve
her gn televizyon ekranlarnda insann gznn iine baka
baka enflasyonu drme palavralar skan politikaclar g
ren semen, onlara nasl gven duysun?
Halk, kuramsal olarak enflasyonun nedenini bilmese bile,
yaad ekonomik sorunlardan iktidarn sorumlu olduunu
anlamyor mu sanki?
Enflasyon bir nevi vergidir: Yalnzca dar ve sabit gelirli
den alnan ve stelik, zengine verilen bir vergi.
Ben 1 992 ylnda, Ankara'ya devletin en yksek memuru
olarak greve gittiimde maamn dolar deeri 1 1 00 idi.
1 995 ylnda grevden ayrlrken, bu rakam 700'e dmt.
Aradaki 400 dolar ne oldu?
Zenginlere gitti.
Ben yoksul edebiyat yapmay, klasik smr sloganlar
kullanmay pek sevmem.
92 EMRE KONGAR
Ama devletin en yksek memurunun hali bu iken, kk
memur, kk esnaf, emekli, dul, yetim gibi, dar ya da sabit
gelirli geni kitlelerin halini varn bir de siz dnn.
Enflasyonu drmeyen iktidar, bu canavara kar kendi
ni korumak iin sendika kurmak isteyen memurlara, gz ya
artc bomba ile yant veriyor.
Hem de bugnk iktidarn bann, muhalefette iken biz
zat kkrtt memurlara.
Bence siyasal partilere duyulan 40 gven bile fzla.
SEVGL LDERLERMZ
,
TRKYE
SZLERLE GURUR DUYUYOR
Trkiye'nin mkemmel bir Anayasas var.
Seim sistemi hem adaletli, hem de istikrarl.
Siyasal Partiler Yasas fvkalade.
Enflasyon sorun deil.
Gelir dalm ok makul snrlar ii nde frkllama gste-
nyor.
Yatrmlar ahlanm durumda.
Kalknma hz yksek.
Meclis mkemmel alyor.
Kendilerini lke sorunlarnn zmne adam politika
clar, gece gndz demeden, kendilerini helak ederek, vatan
millet uruna, yemeden, imeden, uyumadan, uygar bir l
kenin layk olduu yasalar karyor.
Halk mutluluun doruklarnda.
Hknet mthi uyumlu, kararl ve etkin.
Muhalefet hem yapc, hem srekli olarak yeni projeler
retiyor.
Asayi tmyle "berkemal".
Brakn devletteki rveti ve yolsuzluu, vatandalar aras
ilemlerde bile herkes, birbirine duyduu sonsuz bir gven
iinde, en ufk bir sorun bile kmadan yaamn srdr
yor.
ete ete laf.
Halk o denli bilinli ki, gvenlik gleri isizlikten bunal
yor. Yaknda polislerin bir blm retmen kadrolarna ak
tarlarak lkenin eitim seferberliine katkda bulunmaya
balayacak.
94 EMRE KONGAR
Ordumuz, brakn lke iindeki asayi sorunlaryla ura
may, komularmzla gelitirdiimiz ok uyumlu ilikiler ve
blgede oluturduumuz olaanst bar ortam sayesinde,
tm gcn artk, kalknma ve eitim seferberliinde kullan
maya yneliyor.
Mahkemelerimiz isizlikten adli tatili dokuz aya uzatmay
planlyor.
Bu mutlu tabloyu borlu olduumuz siyasal liderlerimiz,
muhteem bir demokrasi kltr ile, aralarndaki kk an
lamazlklar ve program frklarn ak oturumlarda, adeta
kendilerini eletirerek ve birbirlerine iltiftlar yadrarak tar
tyorlar.
Her biri "artk yeter, ben liderlikten ekilmeliyim, yerimi
daha gen ve daha baarl arkadalara brakmalym" diyor
ama, kendi yetitirdikleri, arkalarndan gelen lider adaylar,
onlarn baarlaryla gzleri kamam olduu iin, "ben ken
di liderim kadar baarl olamayabilirim" kaygs ile, ayrlma
larn engelliyor.
Zaten gerek semen, gerekse hemen hemen kendilerine
oy veren tm vatandalarn temsil edildii parti rgtleri de,
mevcut liderlere adeta tapyor ve grevlerini brakmalarna
asla raz deil.
Rejim bunalmlar gibi, demokratik hak ve zgrlklerin
gelitirilmesi gibi, ekonomik kalknma ve gelir dalm ada
letsizlii gibi sorunlar oktan alm olduu iin, imdi, ei
timin, salk hizmetlerinin ve sosyal gvenlik sisteminin
standartlarnn ykseltilmesi gndemde.
Bu sorunlar zmek iin byk bir felsef, ideolojik ve
teknik atlm iinde grlen sosyal demokrat liderler, birbir
leriyle yaryor.
Bir yandan birbirlerinin olumlu nerilerine atflar yapar
ken, te yandan, "ben nasl olur da rakibimin gzel prog
ramlarna daha byk anlamlar katacak projeler oluturabili-
rim" diye, sivil toplum rgtleriyle, niversitelerle ve uzman
vatandalar ile oluturduklar alma gruplar iinde zm
retiyorlar.
Sada ise, Milliyetilik ve slamclk gibi mukaddes deer
leri siyasal yar alan dna karm olan liderler, kendi ara
larnda, "devlete vatandalk ba ile bal olan tm insanlar
mz, din, dil, rk, milliyet, inan ve kltr frk aramakszn
nasl daha yceltebiliriz" tartmasn yapyorlar.
Kamu yarar tmyle n planda.
Millletvekilleri, ok dk bir maala alyor, ama toplu
mun genel standartlar ok yksek olduu iin, sknt ekmi
yorlar.
Bu tabloyu yaratan sayn liderlerimiz, "Trkiye sizlerle
gurur duyuyor".
ZYA GKALP, MOZART, BALZAC
VE SHAKESPEARE
mam-hatip eitimi, Trkiye' de, sola kar "mukaddesat
na saygl genler" yetitirmek gibi yanl bir amala gelitiril
mi, sonradan, bu eitimi alm olanlarn yargya ve yneti
me de egemen olmalarnn kapsn amak iin, yksekre
tim asndan da gerekli olan dzenlemeler yaplmtr.
Ama imam-hatip eitiminin, "normal" eitime bir see
nek olarak yaygnlamasnn altnda sadece bu ideolojik yn
lendirme, "Devleti, tarikat grlerine yaknlatrma" ve so
nunda "Demokratik Hukuk Devletini" "ete Devletine" d
ntrerek ynetme anlay deil, ayn zamanda, "normal
eitimin btnyle km ve hibir ie yaramaz hale gel
mi" olmas da yatmaktadr.
Bir baka deyile sylemek gerekirse, bir meslek eitimi
olan "imam-hatip eitimi", sadece, devlet eliyle desteklendii
iin deil, ayn zamanda, "normal eitim km ve g
m" olduu iin de hzla yaygnlamtr.
Trkiye'de "normal" eitim, braknz "iyi insan, iyi va
tanda yetitirmeyi'', genlerimizi teknolojik adan bile ei
tememektedir.
Bylece, "normal eitim"e esas olarak kalan tek ilev,
rencileri, "niversiteye hazrlama" olmaktadr ama, orta
retim artk bu ilevini bile yerine getiremedii iin, aileler,
"dershanelere" tonla para aktmaktadr.
Piar-Gallup'un Bakan Blent Tanla, son gnlerde gen
likle ilgili yeni bir aratrma yapt.
Bugnk genliin sorunlar ve zm yollar hakknda
mkemmel bilgiler reten bu aratrmay dzenlerken bana
da "ne soralm?" diye dantlar.
Ben de baz temel tutum ve davranlarla birlikte, hep me
rak ettiim bir konunun da aratrlmasn, genlerimizin,
nl bir Trk dnr i l e nl yabanc hakkknda kar
latrmal olarak bilgilerinin llmesini istedim.
imdi sk durun, ite sonular:
Genlerin yzde 56. 3'nn, yani yardan fazlasnn Bal
zac hakknda hibir fikri yok.
Yzde 1 2. 2 Balzac' bilim adam, yzde 6. 1 de mzisyen
sanyor.
Genlerimizin yzde 41 .4'nn Shakespeare hakknda
hibir fikri yok.
Shakespeare' in mzisyen olduunu dnenler, Balzac'
mzisyen sananlardan daha fazla: Yzde 8.4. Buna karlk
bilim adam diyenler, daha dk, yzde 3. 4.
Genler tarafndan en ok tannan yabanc ki i Mozart:
Mozart'n kim olduu hakknda hibir fikri olmayanlar sade
ce yzde 34.8 (Yani genlerin sadece te biri Mozart' hi
tanmyor, ne byk baar! ) . Onu edebiyat sananlar, yzde
2. 2, bilim adam zannedenler ise binde 6.
Evet, imdi asl srprize, "zurnann zrt dedii yere" geli
yoruz:
Genlerimizin yzde 36. l 'nin Ziya Gkalp'in kim olduu
hakknda "hibir fkri yok".
Bu sizin ii n bir srpriz deilse, imdi asl srprize gee
lim: Genlerimizin yzde 60. 7'si, Ziya Gkalp'i edebiyat
sanyor: Gkalp'in asl meslei olan "bilim adamln" bi
lenler sadece yzde 2. 0. Bu arada, bu nl dnrmz,
mzisyen sananlarn orannn da yzde 1 . 2 olduunu syle
yeym.
te imam-hatip eitiminden "medet uman" lkemizin
genel eitim dzeyi nin "hal-i pr melal i ".
Ziya Gkalp' i veya Balzac' tanmakla, bi r trl drl-
YOY 7
98 EMRE KONGAR
meyen (dikkat edin, drlemeyen deil, drlmeyen)
yksek enflasyon oran ya da gittike bozulan gelir dalm
adaleti arasndaki ilikiyi sorarsanz, size bu kavramlarn "de
mokrasi kltr" iinde btnlemi olduklarn, ve bunla
rn bir blm eksik olunca tekilerin de ie yaramadn
syleyebilirim.
SUSURLUK OLA YIARI
,
ATATRK VE BZ
Susurluk skandal ile ortaya salan, devletin iine szm
olan eteler olay hala sonusuz.
Meclis soruturmasn yargya intikal ettirip devleti bu
ayptan arndracak olan makamlar, bu konuda ya isteksiz, ya
etkisiz, ya yetkisiz.
Oysa son "20 Mart 1 998" bildirisi dahil, l 990'l yllarda
ortaya .kan reji m bunalmnn altnda esas olarak, hukuk
devletinin ykl m olmas ve siyasal mekanizmalarn bu yk
l a are retememesi yatyor.
Hukuk devleti'nin yklmas nce gecekonducularn gasp
l ile balad.
Hukuk d yamann balad ayn anda tarikatlar n el
leri plyordu.
Daha sonra, politikaclar ile toprak yamaclarnn ibirli
i balad.
Sonuda, yamaclar btn prartileri ele geirdiler ve poli
tikaclk eittir yamaclk oldu.
Bu ylesine kkl bir dnmd ki, lkeyi rej im bunal
mndan karmak iin kurulan son Mesut Ylmaz hkmeti
bile refrmlar filan bir yana brakp, herkesin gznn iine
baka baka, toprak yamas kararnamesi kard.
Aslnda nce toprak yamac larna gz yuman politikac -
lar bir sre sonra, tmyle bunlarn denetimine girmiti.
ete olaynda da ayns oldu: Devlet nce, gecekondu ya
maclndan ve tarikat yalakaclndan yaklak on-on be yl
sonra, sola kar dinci ve milliyeti rgtlenmeleri zendirdi.
1 00 EMRE KONGAR
Bir sre sonra bu rgtler, devlet denetimini ap, kendi
amalar iin cinayet ilemeye ve soygun yapmaya baladlar.
Devlet, bir sre sonra bunlar taeron olarak kullanmaya
kalkt.
Gecekondu yamasnda ortaya kan ayn sonu bu kez
"eteler" alannda da grlld. eteler nce brolzratlar ve
politikaclar, sonra da bunlar araclyla devleti ele geirdi.
nce toprak yamaclarna, sonra tarikatlara, en sonun
da da cinayet etelerine teslim edilen devlet, nasl kurulmu
tu?
te tam bu noktada, bir kara mizah var:
Mustaf Kemal ve arkadalar, paralanm ve yok olmu
bir imparatorluun enkazndan bir ulus-devlet yaratmaya a
lrlarken ellerinde ordu adna hemen hemen hibir rgtl
g yoktu.
lke dman igali altnda.
ngiliz, Fransz, talyan ve Yunan ordular her yere ege
men.
Halife-Sultan yani Padiah, dmanla ibirlii iinde.
Padiahn adamlar srekli olarak Mustaf Kemal' e kar
silahl ayaklanmalar dzenliyorlar.
Mustaf Kemal ve arkadalarnn boynlarnda Padi
ah'n eyhlislamnn idam ferman asl.
Ermeniler ordular kurarak Dou'dan Anadolu'ya giriyor
lar.
Bu durumda, gerek isyanlarn bastrlmasnda, gerek d
manla arpmakta elle tutulabilecek tek g erkez Etem' in
"kuvvayi inzibatiye" gleri.
Ama erkez Etem, bir eteci. Emir dinlemeyen, isyanlar
zulmle bastran bir eteci.
Mustaf Kemal ve smet nn bir an tereddt etmiyor
lar: ete, denetim altna alnacak, devlet otoritesi (Attila l
hann deyiiyle, "dikkat isterim: henz kurulmam olan
devletin otoritesi) tesis edilecektir.
Etem Ankara'ya geldiinde, eldeki birka asker, pencere
altna flan yerletirilir. Buluma byle koullarda gerekleir.
Ve sonunda Mustaf Kemal Atatrk ve arkadalarnn
"devlet otoritesi" Etem'i malup eder.
Bugn yamaclara, tarikatlara ve etelere teslim edilen
devlet ite bu devlettir.
OK
,
AMA OK NEML BR KONU
nsanlararas blnmenin, dmanln, savalarn dina
mii nedir?
Btn insan ilikilerini, nce insan-doa, sonra da insan
insan elikisinin oluturduunu biliyoruz.
nsan-doa elikisi srasnda ortaya kan teknoloj i ve
bunun sonunda oluan insan-insan elikisinin rettii ideo
loji, neden blnmle ve savalara yol ayor?
Evrensel olarak iki kavram nmze kyor "blnme
nin" nedenleri olarak: "Farkllk" ve "gelir blm kavga-
JJ
s .
ounlukla da "farkl kimlik sorunu" ile "adaletsiz gelir
paylam ya da blm" sorunu birleiyor ve btnleiyor.
Belli bir kimlie sahip olduklar iin, iinde yaadklar
toplumdan frkl olduklarn dnenler, bu nedenle kendi
lerine ortak retimden adaletsiz ve eksik pay verildiini de
ne sryorlar.
Ya da tam tersi: Kendilerinin frkl ve bu nedenle de s
tn olduunu dnenler, kendilerinden farkl olduuna
inandklar insanlarla birlikte yaamak ve retimlerini onlar
la paylamak istemiyorlar.
amzdaki siyasal "birimler" hala "ulus-devlet" mant
zerine dayal yaplarn srdrmekte.
Dolaysyla, "blnme" ya da "blclk", "ulus" kavra
m ekseninde ortaya kyor.
Bir siyasal "birim" iinde, birlikte yaad insanlardan
"farkl" olduklarn ve bu nedenle kendilerine ''gelir bl
mnde" hakszlk edildiini dnenler, "biz ayr bir ul usuz"
diye ortaya karak, kendileri iin "ayn" bir siyasal birim iste
dikleri zaman, iinde bulunduklar birim asndan "blc
lk" yapm oluyorlar.
Siyasal blnme hi kukusuz sonu olarak bir g, bir
ekonomik, siyasal ve askeri g sorunudur.
Gc olan, belli bir toprak parasn zorla igal ediyor.
Gerek askeri eylemin, gerekse ekonomik ve siyasal gcn
ardnda da, bata, tartmaya konu olan siyasal birimin yani
devletin komular olmak kayd ile, "uluslararas camiann"
da yarglar ve destei ok nemli.
Tarih bize gsteriyor ki, "ekmek kavgasna" dayal "farkl
lk" ya da "farklla" dayal "ekmek kavgas" iddiasnda bu
lunmak iin, bir grubun, sadece iinde yaad byk top
lumdan farkl dile, farkl dine ve farkl kltre sahip olmas
yetmiyor.
Bu "farkl" insanlarn, bamsz bir siyasal birim altnda
birleebilmeleri iin, gerekli olan asl ge, bunlara, kendilerin
den deiik ve daha gl toplum tarafndan bask yaplmas ve
zulmedilmesi olarak ortaya kyor.
Daha ak terimlerle konualm:
Sadece gnmzdeki "ge kalm uluslama srelerinin"
deil, tarihteki pek ok rnein de, ayn bir siyasal birim iin
de kendi devletlerini kurmalarnn, hem sosyal psikolojik,
hem de siyasal ve kltrel koullarnn banda, bir baka
ulus tarafndan bask altnda tutulmak ve zulm altnda ol
mak yatyor.
Bu erevede Trkiye Cumhuriyeti'nin blnmesi de,
PKK terrnden ok, "ounluk" durumunda olanlarn, ken
dilerinin "farkl" olduklarn ve bu nedenle bask altnda tu
tulduklarn ne srenlere kar gerekten bask ve zulm uy
gulamas, ve "aznlk" olduklarn dnenlerle birlikte yaa
may reddetmesiyle gndeme gelebilir.
Yani kanlmaz olarak siyasal blnmeyi getirecek olan
1 04 EMRE KONGAR
asl kltrel ve duygusal blnme, ancak saysal "ounluu"
tekil eden Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn bir bl
mnn, kendilerinden "frkl" grdkleri insanlarla birlikte
yaamay reddetmeleriyle gereklei r.
Askeri bakmdan pek bir anlam olmayan, byk kentlerde
ki kr ve vahi PKK terrnn asl amac, toplumun geni ke
simlerinde, Krt kkenli vatandalarmza kar bir kin ve nef
ret yaratp, bu "duygusal blnmeyi" gerekletirmektir.
Son gnlerde basnda, bi r ilimizin valisinin, Trkiye'nin
belli bir yresinde domu olan vatandalarmzn o ile gir
mesini yasakladna ilikin baz haberler yer ald.
Trkiye Cumhuriyeti' nin hem gnceli hem de gelecei
asndan, bundan daha etkili bir blnme sreci balatla
maz, diye dnyorum.
BU FLM YENDEN GRMEK
STEMYORUM
Televizyonlarda kanal kanal dolaarak oynatlan filmler
var.
Bakyorsunuz, ayn flm, her gece bir baka kanalda kar
nza kyor.
Bir de kanma dokunan bir sunu var ki, btn tylerimi
diken diken ediyor: Krknc kez oynatlarak artk posas k
m bir flmi, "Ekranlarda ilk def" diye sunmuyorlar m, te
pem atyor.
zleyici bu kadar da aptal yerine konmaz ki kardeim!
zleyici bu kadar da aptal yerine konmaz ki kardeim:
nce eteleri kurduracaksnz.
Sonra, bu eteleri beenmediiniz gr sahiplerinin ze
rine saldrtacaksnz.
Beenmediiniz gr sahipleri de, zaten kendi salaklkla
rndan dolay eteler biiminde rgtlenip saa sola saldr
maya baladklar iin, bu eteler savan trmandracaksnz.
Eer beenmediiniz gr sahipleri hala bu yola girme
milerse, onlarn da eteler biiminde rgtlenmesi ve sald
rya gemesi iin ajanlar kullanacaksnz.
Beendiiniz ve beenmediiniz grlere sahip eteleri
iyice rgtleyip birbirine drdkten sonra, sivil politikac
larn beceriksizliklerinden, karclklarmdan ve aymazlkla
rndan da yararlanp, can gvenliinin kalmadn ve siste
min tkandn gereke gstererek askerlere, "buyrun darbe
yapn" diyeceksiniz.
Sonra, bir yandan Trkiye zerindeki emellerinizi tereya-
1 06 EMRE KONGAR
ndan kl eker gibi gerekletireceksiniz, te yandan, "Tr
kiye' de insan haklar ihlal ediliyor" diye baracaksnz.
Sevgili kardelerim, ben kiisel olarak bu filmi en az iki
def grdm ve artk doydum, bu flmi yeniden grmek iste
myorum.
Hem bu eski filmleri piyasaya sreceksiniz, hem de her
defsnda, "Trkiye' de ilk kez" diye yutturabilmek iin isim
deitirerek, ya "komnist saldrs", ya "sa-sol atmas"
ya "alevi-snni kavgas ", ya "eriat-laik mcadelesi", veya
"Trk-Krt sava" ad altndaki deiik afiler kullanacaks
nz.
1 968 ylnda, "ocuklar bu yaptklarnz ancak askeri dar
be getirir" dediimde, kendisine "devrimci sfatlar" yakt
ran ve bana "zaten amacmz, askerleri iktidara getirip bask
rejimi kurdurmak ve sonra halkn bu bask rej imine kar
kurtulu savan balatmak" diyen kardeim, ben bu filmi ye
niden grmek istemiyorum.
be getirir" dediim zaman, kendisine "milliyeti sfatlar" ya
ktran ve bana "zaten amacmz askerleri iktidara getirmek,
nk lkc ideallerimiz ancak onlarn ynetiminde toplu
ma egemen klnabilir" diyen kardeim, ben bu flmi yeniden
grmek istemiyorum.
be getirir" dediim zaman, kendisine "dinci sfatlar" yakt
ran ve bana "askerler millet ile aramza giriyor, oysa ne gzel
demokrasi ad altnda dini btn bir toplum ve dini btn
bir devlet kuruyorduk, gerekirse bu uurda savarz ve can
mz veririz" diyen kardeim, ben bu filmi yeniden grmek is
temiyorum.
Ben yaklak otuz yllk bir sre iinde, en atak, en zeki,
en parlak rencilerimi kurban alan ama btn siyasal lider
leri, stelik glerini pekitirerek yerinde tutan ve onlar an-
cak normal ecelle gelen lmle oturduklar koltuktan ayran
bu flmi yeniden grmek istemiyorum.
Ben lkemin ilerlemesinde en nemli ileve sahip olan
niversiteleri, stelik "lkeyi kurtarmak uruna yaplan ey
lemler aracl ile" kilitleyerek ve en sekin aydnlar kurun
layp susturarak, Trkiye'yi yllarca geriye iten bu filmi yeni
den grmek istemiyorum.
Ey Ankara' daki, stanbul' daki, Diyarbakr' daki, Edir
ne' deki, Hakkari' deki yerli senarist ve ynetmen kardelerim;
ey Washington'daki, Moskova'daki, am'daki, Badat'daki,
Atina'daki, Tahran'daki, Londra'daki, Bonn'daki, Paris'teki
yabanc ynetmen ve senarist arkadalarm, ne olur yapmayn,
paranz, enerj inizi, boa harcamayn, ben bu flmi yeniden
grmek istemiyorum.
Radyo ve televi zyonlardaki, gazete ve dergilerdeki yazar
izer, muhabir ve ynetici dostlarm, ltfen, ltfen bu flmi
bir daha izlemeye bizi mecbur etmeyin, ben bu filmi yeniden
grmek istemiyorum.
Ey politikaclar, devletin derinliklerini ve de slklarn y
neten sorumlular, Susurluk skandaln sorgulayn, Uur Mu
cu cinayetini zn, nk ben bu filmi yeniden grmek iste
miyorum.
TRBAN KRZ:
DEVLETN YARATTIGI BUNALIM
ok uzun bir sredir, "Trban Krizi" zerine yazmak isti
yordum.
Yazmak iin, olaylarn biraz soumasn ve bu "krizde" en
ok zarara urayan, canmz, gzbebeimiz genlerimizin,
ok sevdiim rencilerimin "eylem alan"ndan ekilmeleri
ni, yani niversitelerin kapanmasn bekledim.
nsan son yllarda Trkiye'de olup bitenlere baknca ger
ekten aknla uruyor.
Hrszlk masasndaki polisler, otomobil almak iin ete
oluturmu.
Milletvekilleri, polis mdrleri, uyuturucu kaaklar ve
katiller, "devleti kurtarmak" iin ete kurmular, gpegndz
cinayet ileyip adam karyor ve fidye topluyorlar.
Kamu yararn gzetmekle, dolaysyla, tarihi ve doay
korumakla ykml merkezi ve yerel iktidarlar, kentlerimizde
kalan son yeil alanlar ve sahilleri de imara aarak, "yama"y
nleme yerine, ona nclk ediyor.
Aslnda insan ycelten, mukaddes inanlar olmas gere
ken milli ve dini deerler, kym ve kyam (ayaklanma) iin
kullanlyor.
Giyim kuama ilikin bireysel zgrlkler, totaliter sistem
lerin yolunu aan toplumsal basklarn arac yaplmak isteni
yor.
in, bir toplumbilim rencisi olarak beni artan yan,
btn bu oluumlara "devletin", yani insanlar daha mutlu ve
mrefeh klmak iin, belli bir dzeni temsil eden ve bizzat bu
insanlar tarafndan kurulan ve denetlenmekte olan devletin n
clk etmesi.
Devlet eliyle yaratlan bunalmlarn tipik rnei, niversi
teler kapand iin hzn yitirmi gzken "Trban Krizi".
niversitelerimizde, belli bir siyasal grn, "siyasal sla
mn" rozeti haline gelen ve artk yaygn bir protesto temas
olarak ilenen krizin adn bile, devlet koymutu:
1 2 Eyll'den sonra niversiteleri ilkokul derekesine indi
ren YK kurulduu srada, kz rencilerin "barts" ile
derslere devam sorun olunca, YK'n kurucusu ve o za
manki bakan hsan Doramac, "renciler, niversiteye
geleneksel barts ile giremezler ama ada bi r biimde
taklm olan trbana izin verilebilir" mealinde bir beyanat
vererek, gnmze dek uzanan "Trban Krizi"nin isim ba
bal yapmt.
Bakn devlet bu bunalm nasl yaratt ve nasl besliyor:
1 ) Devlet nce, mam-Hatip okullarn, "milliyeti ve mu
kaddesat genler" yetitirmek iin, genel eitim yerine ade
ta bir alternatif olarak yaygnlatrma politikasn, l 960'l yl
larn sonuna doru benimsedi ve bunu, dnemin Cumhur
bakan Sunay'n azndan aka ilan etti.
2) Devlet, bu okullar yaygnlatrrken, aslnda asla imam
olamayacak olan kz rencilerin de buralara kabul edilmesi
ne izi n verdi.
3) Devlet bu okullardaki eitim ile, alt yl boyunca bu
genlere, balarn rtmenin din adna gerekli olduunu ret
ti.
4) Devlet, mam-Hatip mezunlarnn, emniyet mdr,
vali, savc, yarg gibi gibi grevler iin eitim yapan faklte
lere girmelerine olanak salad.
5) Yine devlet, yani, asla imam olamayacak olan kzlar
mz mam-Hatip okullarna alan, onlara bu okullarda alt yl
boyunca dini eitim veren ve vali, emniyet mdr, savc,
1 1 0 EMRE KONGAR
yarg olma yollarn aan ayn devlet, ilgili fakltelere girme
leri iin, kendi verdii eitimle balar n rtmesini rettii kz
larmza bu kez, "ban a!" dedi.
6) stelik, yine devlet, balarn rtmesini rettii bu o
cuklarn balarn atrmak iin, asl grevi eitim yapmak ve
yaptrmak olan dekanlar ve rektrleri, inzibat kuvveti olarak
kullanp, bu karar uygulamalarn onlardan bekledi.
Bunalm yaratmann daha iyi bir yolunu bilen varsa beri
gelsin!
Bu modeli, dnyann neresinde olursa olsun, kime anla
trsanz anlatn, ilk tehis, devletin bir yandan uzun dnemli
ve yapsal bir bunalm yaratrken, te yandan, yaratt buna
lmla, niversiteleri ve onlarn ynetcilerini ypratmak istedii
biiminde olacaktr.
"Trban Krizi" konusunda kimsenin grmedii ya da gr
mek istemedii zm aktr:
Devletin imam-hatip eitimi politikas ile "trban yasa
karar" arasndaki eliki ortadan kaldrlmal, bunlar birbir
leri ile uyumlu hale getirilmelidir.
Yani "Trban Krizi"ni zmek iin, ya mam- Hatip eiti
mi politikasn deitireceksiniz, ya da "trban yasa karar
n" kaldracaksnz.
TAHA AKOL' A BR SORU
Deerli yazar Taha Akyol, 28 Mays 1 998 gn, Milli
yet' teki kesinde Meruiyet Kltr balkl bir yaz yaynlad.
Yazda ilenen gr, 27 Mays Askeri mdahalesi nin
meru bir mdahale olduunu savunanlarn, bu tezlerini,
Menderes'in seim yapmayaca yargsna dayandrdklar,
oysa (Akyol'a gre) eldeki kantlar Menderes'in seime gide
ceini gsterdii iin, bu iddiann, yani 27 Mays'n, meru
bir mdahale olduu iddiasnn yanl olduu dncesi idi.
Sayn Akyol, makalesinin giriinde, 21. Yzylda Trkiye
adl son kitabma da atf yapyor ve nemli diye iltift ettii
kitabmda, Menderes'in seime gitmeyecei iddiasn benim
de tekrarladm belirtiyordu.
nce hemen bir noktay vurgulamak istiyorum: Sayn
Akyol benim bulgularm ve zmlemelerimi eletiriyorsa
bile, herhalde imdiye kadar hibir yazar bu denli zarif ve
kendince dokmante edilmi, btnyle polemikten uzak,
saygl bir eletiri yapmamtr.
Sanyorum bu slup, Aol'un bugn eritii noktadaki
olgun kiilik yapsn da, "slbu beyan aynyla insan" deyi
inde olduu gibi, olduka gzel bir biimde yanstyor.
Akyol\m bu gzel balangcndan cesaret alarak, Trk ba
snnda rnekleri pek grlmeyen, polemikten, demagoj iden
ve totoloj iden uzak, bir "demokrasi sylei si" srdrebilir
miyiz diye dnyorum.
Bu nedenle de bu yazm kendisine bir soru sorarak bitire
ceim.
Ama nce yukarda ad geen makalesi zerine baz d
ncelerimi belirtmek istiyorum.
1 1 2 EMRE KONGAR
Bir darbenin meruiyeti kavram, dar ve geni anlamda
olmak zere iki biimde ele alnabilir.
Dar anlamda meruiyet, bir darbenin, darbe annda, o
toplumda egemen olan hukuk sistemine gre deerlendiril
mesi bakmndan yaplabilir.
Geni anlamda meruiyet ise, bir darbenin, belli bir ideo
loji adna yapld iddias ile, o ideolojiye gre deerlendiril
mesini kapsar.
Dar anlamda meruiyet iddias, herhangi bir darbenin,
kendisine kar darbe yaplan iktidarn, o iktidar oluturan
kuramsal ve hukuksal temellere aykr davranm olmasn
dan kaynaklanabilir.
rnein, ad demokrasi olan bir sistemde, iktidarn, zama
n gelen seimden kamas, ya da seimleri usulne uygun ol
mayan bir biimde yapmaya almas, byle bir aykrl vur
gulad iin, iktidar "gayri meru" durumuna drebilir.
Aynca her darbe, geni anlamda bir meruiyet iddiasnda
da bulunur. Bu iddia mevcut yasalara gre deil, darbenin
"adna yapld" ( slam, komnizm, demokrasi gibi) ideolo
jiye dayal olarak ileri srlr.
Her iki yorum biiminde de, darbenin baarl olup olma
mas ok nemlidir.
Baarl darbe, iktidardan uzaklatrdkarn "gayri me
ru" ilan eder.
Aynen, baarsz olsalard kendilerinin "gayri meru" ilan
edilecekleri gibi.
imdi gelelim 27 Mays 1 960 olayna ve benim bakma.
Birinci olarak, ben kitabmda, 27 Mays darbesini "me
ru-gayri meru" ekseninde tartmadm. Sadece olu neden
lerini ve sonularn irdelemeye altm.
kinci olarak, benim 27 Mays yorumum, bu mdahale
nin ortaya kmasnda "barda taran damlann", seim ya
plmamas deil, Menderes'in Meclis'te "Tahkikat Komisyo
nu" kurmas olduu biimindedir.
YAMYAMLAR OY YOK 1 1 3
Nitekim, 27 Mays mdahalesi ile son bulan renci olay
lar, "seim yaplmamas" deil, "Tahikat Komisyonu'nun
kuruluunu"nu protesto etmek iin balamtr.
Ben, demokratik rej ime kar asl hukuksal darbenin,
"Tahkikat Komisyonu" araclyla Menderes tarafndan ya
pld, 27 Mays hareketinin ise buna, yani demokrasiyi ask
ya alan darbeye kar bir eylem zellii tad grnde
yn.
27 Mays'n nedeni olarak grmemekle birlikte, Mende
res'in bir sre iin seimden vazgetii, ancak yeni dzenle
meleri yaptktan yani, muhalefeti kapattktan sonra seime
gitmeyi planlad kansndaym. Nitekim kitapta verdiim
kaynaklar da, bizzat Demokrat Partililerin azndan bu gr
m doruiamaktadr.
Ayrca ben, kiisel olarak da o dnemi yaadmz ve bu
gelimelere bizzat tanklk ettiimi de belirtmeliyim.
imdi Sayn Akyol'a bir soru yneltmek istiyorum:
Demokrasilerde, ounluk, demokrasiden vazgeme hak
kna sahip midir?
Deerli yazar Akyol, bu konudaki grlerini aklayarak
syleiyi balatrsa, genelde frkl yaklamlara sahip olan
ama demokrasiyi yaatmak ve gelitirmek hedefnde birle
mi grnen iki yazarn dnceleri kamuoyuna daha berrak
bir biimde yansyabilir diye dnyorum.
YOY 8
GR BLGEDEN KRTK BR SORU
Sayn Taha Aol ile gelien "demokrasi syleimiz"e de
vam etmek istiyorum.
Toplumsal bilimler, doal bilimler ya da hukuk gibi deildir.
Yani toplumsal bilimlerde "ak ile kara" gibi mutlak ay
rmlar yoktur.
rnein, "az demokrasi olmaz, demokrasi ya vardr ya
yoktur" deyii, toplumsal bilimler iin geerli deildir.
nk demokrasi bir sretir; stelik de baka ekonomik,
topulmsal ve siyasal oluumlara bal bir sre.
Bu nedenle ancak zamana ve mekana baml olarak de
erlendirilebilir ve az da olur, arp da, eksii de. Hemen
hemen her lkedeki demokrasi, birbirinden frkl bir gelime
izgisi izlemitir.
rnein "Milliyetilik iyidir, kresellemecilik ktdr,"
normu, toplumsal bilimlerde her zaman ve her yerde bt
nyle geerli bir ilke olamaz.
yle durumlar vardr ki, milliyetilik iyi olarak gzkr,
yle durumlar vardr ki, kresellemeden yana tavr koymak
iyi olur.
te tam bu noktada, toplumsal bilimlerde "iyi ve kt"
kavramlarna da fzla yer olmadn belirtmek gerekir.
Toplumsal bilimler, bata da sosyoloji, yani toplumbilim,
"iyi-kt" gibi yarglar vermez. Olaylarn ve olgularn neden
lerini ve sonularn aratrr.
Bunun en nemli nedenlerinden biri, her toplumsal ola
yn, "iyi mi ya da kt m" olduu yargsnn, zamana, me
kana ve nereden baktnza gre deiik nitelik tamasdr.
YAMYAMLARA OY YOK 1 1 5
rnein, bir lke iin "iyi" olan bir olgu, bir baka lke
iin "kt" nitelik tayabilir: Emperyalizm olgusu gibi.
Bir snf iin "iyi" olan bir hak, bir baka snf iin kt
olabilir: Grev hakk gibi.
te benim bu ilkeyi, yani toplumsal bilimlerde "ak ile ka
ra" gibi durumlarn olmadn, genellikle, olaylarn, "hem
iyi hem kt" yanlarnn bulunduunu, yani toplumsal bi
limlerin "ak ile kara" yerine "gri alanlarda" dolatn anlat
mak iin hoca olarak yllardr kullandm en iyi rnek 27
Mays 1 960 mdahalesidir.
27 Mays, sivil politikacnn aslmas dolaysyla, de
mokrasi ada "kara" bir eylemdir.
Ama ayn 27 Mays, getirdii ve gelitirdii zerk kurum
larla, dnce zgrlnn geniletilmesiyle, ii haklaryla,
sosyal refh devleti anlayyla, ounluun basksna kar al
d nlemlerle Trkiye'deki adalamann nn aan, yi
ne demokrasi adna "ak" bir eylemdir.
te tam burada, bir ara verip, Trkiye' deki kavram karga
asna dnmek istiyorum: Trkiye'de sadece, "gri alanlar"
"ak" ya da "kara" gibi sunulmakla kalmyor, genellikle so
nular, sanki nedenler imi gibi tartlyor ve dolaysyla,
kavramlar tam anlamyla birbirine giriyor.
rnein, CHP'nin tek Parti dnemini sona erdirip, De
mokrat Parti'yi iktidara getiren 1 4 Mays 1 950 ylndaki genel
seimler, hakl olarak Ak Devrim olarak nitelendikten sonra,
bunun onuru, Demokrat Parti'ye veriliyor.
Oysa, 1 4 Mays 1 950'deki Ak Devrim'in onuru, tek parti
dnemindeki mutlak iktidarndan, demokrasi adna vazge
en smet nn'nndr.
Ayn biimde, 27 Mays 1 960 darbesinin sorumlusu, as
kerlerden ok, demokrasi yoluyla ele geirdii iktidar, de
mokrasiyi yok etmek iin kullanan Demokrat Parti'dir.
1 1 6 EMRE KONGAR
"Demokrasilerde ounluk, demokrasiden vazgeme hakk
na sahip midir?" biimindeki sorumu Sayn Ayol, son dere
ce net bir biimde "Elbette deildir, " diye yantlyor.
Eminim ki, engin birikimiyle, bunun ardndan gelecek so
ruyu da kestirmi ve yantn hazrlamtr:
"Peki tanm gerei demokrasilerde ounluk, toplumdaki en
byk gc temsil ettiine gre, toplumdaki bu en byk g
demokrasiden, hem de din gibi ya da milliyetilik gibi mukad
des deerler adna vazgemek isterse, buna kim kar koyabi
lir?"
Shakespeare'in dedii gibi, "Olmak ya da olmamak, ite
asl sorun bu! "
DP'NN MRASI:
OGUNLUK DKTATRLG SAPMASI
Sayn Taha Ayol ile giritiimiz "Demokrasi Syleisi"
srasnda, "toplumsal olaylarn genellikle ak ile kara gibi sert ve
keskin ayrmlarla deerlendirilemeyecei, her olayda toplumun
farkl kesimleri iin hem iyi hem de kt sonular ortaya kt
ndan, gri alanlarn egemen olduu" konusunda anlam g
rnyoruz.
Sayn Ayolun 27 Mays hareketini deerlendiren 28 Ma
ys 1 998 tarihli bir makalesi zerine, hem bu konudaki baz
gzlemlerimi yazm, hem de kendisine iki soru yneltmi
tim.
Birinci soru, "Demokrasilerde ounluun demokrasiden
vazgeme hakk var mdr?" biimindeydi.
Sayn Ayol, buna "Elbette yoktur, " yantn veriyor.
Bu konuda kendisiyle tamamen hemfkirim.
kinci sorum, yant daha gri blgede olan, hem bir felsefe
hem de bir uygulama sorusuydu:
"Toplumdaki ounluk, stelik de din gibi, ya da milliyeti
lik gibi mukaddes deerler adna demokrasiden vazgemek is
terse buna kim kar koyacak?"
Sayn Aol bu soruya da, 1 6 Haziran' da u yant verdi:
"Evvela, DP yle yapmyordu, bunu 28 Mays gnl ya
zmda kaynaklaryla belirtmitim . . .
"!kincisi, yle 'kara' bir varsaymn 'ordu mdahale eder'
diye 'ak' bir cevab yoktur . . . Zaten mdahaleler 'tarafsz' bir
demokrasiyi restore etmez, kendi 'ak'larn dayatr.
"Hele de Trkiye gibi kurumlam, sosyolojik olarak 'eitli'
1 1 8 EMRE KONGAR
ve epeyce dnyaya alm bir toplumda sivil ounluun dikta
trlk tehlikesi yoktur, ortada 'ounluk' bile kalmad zaten! "
Sayn Akyol'un bu yantndaki iki noktaya katlyorum:
Birinci olarak, evet, Demokrat Parti, CHP'nin Tek Parti
dneminden, yine CHP'nin karar ile geilen ok partili d
zende kurulmaya allan "Demokratik Rejimi", "ounlu
un diktatrl" anlay ile tahrip ederken, " milliyetilik"
ve "dincilik" gibi "mukaddes deerleri" (en azndan aka)
kullanmyordu.
Nitekim ben de bu soruyu, Demokrat Parti'yi deil, g
nmzdeki baz partileri dnerek sormutum.
!kinci olarak, evet, bu kara varsaymn, yani "ounluk,
mukaddes deerler adna demokrasiden vazgemek isterse,
buna kim kar koyar?" sorusunun, "ordu mdahale eder"
diye ak bir cevab yoktur.
Sayn Akyol'un biri tarihe, teki gncele ilikin iki sapta
masna ise katlmyorum:
Birinci olarak, DP, gereke ol arak mukaddes deerleri kul
lanmyordu ama, 14 Mays 1 950 seimleri ile kendisine ikti
dar veren "Demokratik Rejimi" gelitirmek bir yana, daha
da geriye gtrm ve henz emekleme dnemindeki de
mokrasimizi tam bir "ounluun diktatrlne" evirmi
ti.
Bu on yllk bir sreti: Basn zgrlnn daha da kst
land, gazetecilerin sudan nedenlerle, sf "muhalif' olduk
lar iin hapse atld, Radyo'nun, iktidarn "Vatan Cephesi"
ad altnda kurduu "Sanal bir Cephe"nin borazan haline
getirildii, niversite hocalarnn "grlen lzum" zerine
iktidar tarafndan emekli edildii, basndaki iddialarn "ispat
hakk" yoluyla savnulabilmesine ilikin isteklere, "lsmail
Hakk m?" diye alay edilerek karlk verildii, ii haklarnn
gelitirilmek yerine dondurulduu ve lkeyi 1 946- 1 950 ara
sndaki ortamdan daha da geriye gtren tam bir "diktatr
le kay" dnemi.
Demokrasiyi btnyle askya alan nl "Tahikat Ko
misyonu"nun kurulmas, bu on yllk sre iinde sadece
"barda taran" son damla idi, ama sadece bir "damla" idi:
On yllk bir "demokrasiyi rafa kaldrma srecine son nokta
y koyan" bir damla.
Ayrca, ben Menderes'in 1 961 ylnda genel seimlere de
gidecei kansndaym: Bir ara, ynetimi (tabii kendi deneti
minde olmak kayd ile) Genelkurmay Bakan Rt Erdel
hun'a devretmeyi bile dnen Menderes'in, "Tahkikat Ko
misyonu" aracl ile CHP'yi kapattktan sonra, seimlere gi
decei akt.
Eer, Demokrat Parti'nin, "14 Mays 1 950'de devir ald
Demokratik Rejimi, 1 950'deki noktadan daha geriye gtrd
n grmyorsa, " Sayn Aol' un Demokrat Parti konusun
da baz gerekleri gzden kard ya da gzlemledii ger
ekleri yorumlarken baz yanllara dt kansndaym.
Sayn Aol, 28 Mays tarihli yazsnda Tek Parti dnemi
CHP'si ile DP'yi ayn kefeye koyduu izlenimini veriyordu.
Eer gerekten byle dnyorsa, buna katlmam olanakl de
il: CHP, tek parti diktatrlnden ok partili dzene geme
devrimini gerekletirmi, DP ise kendisini iktidara getiren ok
partili dzeni tahrip etmi ve sonular bugne dek uzanan,
"ounluun diktatrl" sapmasn Trk siyasetine armaan
etmitir!
DEMOKRASNN GVENCES SORUNU
Demokrasi gkten zembille inmemitir.
Demokrasi, sanayi devriminin rettii sermaye snfnn,
din basksna ve toprak aalarna kar bakaldrmas ile ba
layan bir sre ile kurulmutur.
nce kr inancn, kutsal kitaplar ve mminleri kendi ik
tidarlar iin istismar eden din adamlarnn egemenliine
kar bakaldrlmtr.
Daha sonra, balarnda kraln ya da imparatorun bulun
duu toprak aalar ile savalmtr.
Sermaye snf bu savalar kazandka glenmi, glen
dike bym, bydke, bir baka snfn, ii snfnn
ortaya kmasna ve kuvvetlenmesine yol amtr. Sermaye
snfnn glenmesiyle kanlmaz olarak byyen ii snf,
bir sre sonra, burjuvazinin iktidarn paylamak istemi ve
demokrasi, son aamada, emekilerin siyasal iktidara ortak
olmasyla kurulmutur.
Demokrasi, ada iki snfn, sermaye snf ile ii snfnn,
nce din basksn ve toprak aalarn tasfye ederek, sonra da
birbirlerini dengeleyerek oluturduklar bir siyasal rejimdir.
Gnlk dil ile sylersek, "demokrasiyi, fabrika yaratm
tr".
Bu srecin bir baka ifadesi, "fabrika olmadan demokrasi
olmaz" biiminde de dile getirilebilir.
Osmanl mparatorluu, endstrileme srecini kard
ve bu sreci yaayan lkelerin smrgesi durumuna derek,
dmana yenildii ve igal edildii iin kt.
Trkiye Cumhuriyeti, Mustaf Kemal Atatrk ve arka-
dalar, lkeyi igal eden dmana kar bir askeri zafer ka
zand iin kurulabildi.
Fabrikasz bir lkede "ada bir devlet" kurmak, ancak
daha nce endstrilemi olan lkelerin rettikleri kltrel,
siyasal ve hukuksal yapy benimsemekle olanakl idi.
te "alt ok", fabrikasz bir lkede, "demokrasiye giden
ksa yollar" simgeliyordu.
Trkiye'de bugn kurmaya ve iletmeye altmz demok
rasi, endstrilemenin "doal sonucu" olarak deil, Kemalistle
rin, kllarnn gc ile kazandklar bir bamszlk sava so
nunda uygulamaya koyduklar "ideolojik bir model olarak" or
taya kt.
Bugn Trkiye'deki bunalm, Bat 'da demokrasiyi retmi
olan endstrilemenin dourduu sermaye ve ii snflarnn,
Cumhuriyet dnemindeki tm devlet desteine karn, hala ye
terince glenip, rejime sahip kamam olmasndan kaynak
lanmaktadr.
Bu nedenle siyasal slam, a gerisi bir rejim peinde ko
abilmekte, bu nedenle devleti yneten brokrat ve politika
clar, etelerden ve tarikatlardan medet umabilmektedirler.
Aol, benim "Toplumdaki ounluk, stelik de din gibi,
ya da milliyetiiik gibi mukaddes deerler adna demokrasiden
vazgemek isterse buna kim kar koyacak?" soruma ne yazk
ki cevap vermiyor.
Sayn Taha Aol, 1 6 Haziran 1 998 tarihli yazsnda diyor
ki:
"Trkiye gibi kurumlam, sosyolojik olarak 'eitli ' ve
epeyce dnyaya alm bir toplumda sivil ounluk tehlikesi
yoktur, ortada 'ounluk' bile kalmad zaten!".
Sayn Taha Akyol'un bu yargs doru olsayd, zaten bir
demokrasi sorunu yaamyor olurduk.
stelik Sayn Aol, kinci Dnya Sava sonrasnda Tr
kiye' de yaanan "demokrasinin mukaddes deerler de kulla
nlarak yozlatrlmas" srecini ve bu srete, 1 968'den iti-
1 22 EMRE KONGAR
baren arln duyuran "sivil ve asker ittifkn" da gzden
karyor.
km ve igal edilmi bir imparatorluktan ada bir dev
leti yani bunun gnmzdeki yansmas olan demokrasiyi
amalayan kadrolar "tepeden inmecilik ve Jakobenlikle" sula
yacaksnz, sonra da 12 Mart ve 12 Eyll'de olduu gibi "sivil
ve asker devlet yneticilerinin destei ile" yani "baskc yntem
ler" ile, stelik ilerine geldiinde demokrasinin nimetlerinden
de yararlanarak, ksa dnemli amalar iin devleti tarikatlara
ve etelere ihale eden, uzun dnemli amalar iin ise normal
eitimi din eitimi ile ikame eden anlay grmezlikten gelecek
snz.
Bence asl sorun, bu "grmezlikten gelme" olaynda yat
yor.
Ben, Akyol'un cevaplamad kendi sorumu yantlayaym:
Demokratik toplumlarda, ounluun baskma kar g
vence, hukuksal olarak Anayasa ve yasalar, sosyolojik g ola
rak ise sermaye ve ii snflar ile bunlarn uzants olan sivil
toplum rgtleri, meslek kurulular ve demokrasiden yana ta
vr koyan tm kii ve gruplardr.
Osmanl endstrilemeyi kard iin, bizim demokrasi
mizin temelinde, tarihsel olarak, "ada snfarn destei"
deil "devleti-sekincilerin ideolojik bir modernleme proj e
si" yatar.
ada snflar ve onlarn sivil toplum uzantlar geliip
glenerek siyasal partilere ve rejime sahip kmad srece,
demokrasinin gvencesi sorunu, beceriksiz ve karc politikac
larn elinde oyuncak olmaya ve her trl mdahaleye ak kal
maya mahktm gzkmektedir.
"DEVLET LAK OLUR
,
BREY LAK OLMAZ,,
SAFSATASI
Toplumu "destabilize" mi etmek istiyorsunuz, nce dille
oynayn.
Terimleri deitirin, kavramlarn iini boaltn, sonra on
lar, iinize geldii gibi yeniden tanmlayn.
Kendini gizlemenin, akllar kartrmann ya da moda de
yimi ile "takiyye yapmann" en iyi yolu, toplumda genel ge
er olan kavramlarla oynamak, onlar alt-st etmek, kendini
ze zg deiik ve zt tanmlar yapmak, sonra da bu tanmla
ra gre kendinizi anlatarak, deiik kesimlere farkl imajlar
vermektir.
rnein, " temel hak ve zgrlklerin gvencede olduu o
unluk ynetimi" anlamna gelen demokrasiyi, "ounluk ta
hakkm" olarak tanmlar, sonra da kurmak istediiniz tota
liter eriat devleti yolunda altnz halde, kendinizi "de
mokrat" diye nitelersiniz.
rnein, "toprak aalnn ve tarma dayal retim bii
minin bir yansmas olan ve artk tarihin karanlklarna g
mlm bulunan din devletini geri getirmeyi istemek anlam
na gelen irtica kavramn, Atatrk dnemine geri dn ola
rak tanmlar ve kendiniz iin "ben de irticaya karym" der
snz.
1 990'l yllarn sonunda Trkiye, yukarda verdiim her iki
rnee de filen tank oldu.
Hem de kimlerin azndan?
Trkiye'nin sorunlarn zeceini ne sren, ama za
manla bizzat kendisi sorun halini alan bir siyasal partinin y
neticileri tarafndan.
1 24
EMRE KONGAR
Trkiye'nin 1 990'l yllar, Osmanl'nn "fetret dnemi" gi
bi, tarihe bir "ibret dnemi" olarak geecek: Bir yanda eteler,
tarikatlar, te yanda yama; ve btn bunlar yetmiyormu gi
bi, bir de dilin en nemli geleri olan terim ve kavramlarn ile
rinin boaltlmas, yozlatrlmas, saptrlmas.
nsanlarn da btn bu aldatmacaya ve yamaya, "zahir
demokrasi buymu diye" tahamml etmesi.
imdi bir de "laiklik devlete mahsustur, bireyler laik ola-
maz" safsatas savunuluyor.
Hem de de nasl bir mantkla?
Gerekesi doru, sonucu yanl bir sylemle!
nce deniyor ki, "laiklik din midir ki, mslmanlkla kar
karya gelsin?"
Doru. Hem de ok doru.
Nitekim laiklik bir inan, bir din olmad iindir ki, ms
lmanlkla da teki dinlerle de elimez ve kar karya gel
mez.
Yani insanlar hem laik hem de mslman olabilir. Aynen
hem laik hem hrstiyan, hem laik hem de ateist olunabilecei
gibi.
Ama insanlar hem mslman hem hrstiyan, ya da hem
mslman hem ateist veya hem hristiyan hem musevi olamaz.
Bu anlamda, dinlerin yasakland Sovyetler Birlii laik
deil, ateist bir devletti.
Trkiye Cumhuriyeti ise kurulduundan beri, ateist deil,
laiktir.
Tm devlet mekanizmas, mslman bir toplumda, laik
bir devlet modeline gre biimlendirilmitir.
Bugn de (baz eksiklik ve fzlalklaryla) bu model, yani
laik devlet modeli geerlidir.
Laiklik, devletin, vatandalaryla olan ilikilerinde, inan
lara gre ayrm yapmamas ve ayrca, herhangi bir inancn,
zellikle de egemen olan inancn, teki inanlara bask yapma
sn nlemesi demektir.
Bu son nokta, yani devletin dinsel basky nlemesi "laik
ve demokratik devletin" zellikle en nemli grevleri aras n
dadr.
nk her insann inan zgrlnn, zellikle de o
unluun inancna kar korunmas, demokratik bir devletin
vatandalarna kar olan grevlerinin banda gelir.
lte devlet yapsndaki bu ilkeyi uygun bulan herkes "laik
tir".
Aynen demokratik devleti destekleyenlerin demokrat, ay
nen serbest piyasa ekonomisinden yana insanlarn liberal, ay
nen sosyal devletten yana olanlarn sosyal demokrat olduu
gibi.
Demokratlk, liberallik, laiklik, din nitelii tamadklar
iin, bu kavramlar hibir inan ile, hibir din ile atmaz.
Yani bir mslman, bir hrstiyan, bir musevi, hem din
dar olabilir, hem demokrat, hem laik, hem de ekonomik d
zen konusundaki yakamna gre, liberal; sosyalist veya sos
yal demokrat.
Bu erevede "Devlet laik olabilir, bireyler laik olamaz, " de
mek, ancak, mslman olanlarn, demokrat ve laik olamaya
caklar inancn yanstan, eriat devletinin mslmanln gere
i olduu konusundaki siyasal ve ideolojik yaklam kamufe
eden bir sylemdir.
Bunun doal sonucu da, "ey mslanlar, devletin laik
ve demokratik niteliinden yararlanarak, inancnzn gereini
yapn, eriat devletini kurmak iin aln" gibi, hem ada
inanlarmza aykr, hem de Trkiye Cumhuriyeti'nin 75
yllk deneyimini ve dolaysyla bugnk varln reddeden,
yani irticay besleyen bir sylemi gndemde tutmaktr.
Nitekim, "demokrasi ama deil, aratr" sz de bu
"anakronik (yani tarih iinde yerini arm) sylemin" z
deil mi?
TTREYEN GL'DE BR KZ
Son yllarda, orta ve st gelir gruplarndaki insanlar, bay
ramlar, hkmetin de yardmyla, uzatlm ara tatiller ola
rak kullanmaya baladlar.
Ben son iki yldr sadece, ok sevdiim okumak yazmak
ve retmek gibi ileri yaptm iin, ok almama karn
yorulmuyorum.
Bu nedenle de tatil gereksinmem yok.
Ama eim, hem ok alyor hem de ok yoruluyor.
Bu nedenle, bu Kurban Bayramnda, adeta gelenekselle
mi tatil arkadalarmzn kk bir blmyle bir Antalya
gezisi olana ortaya knca, bunu hemen deerlendirdik.
Bu yazda size bu tatilin ve Antalya'nn genel gzellikle
rinden sz etmeyeceim.
Size, 1 950'li yllarda "gecekondulama" ad altnda geli
meye balayan ve artk iyice olgunlaarak, 21 . yzlda Trki
ye'yi penesinde kvrandracak olan "arabesk yama klt
r"nn, bizzat tank olduumuz, insan doasn da aa vu
ran bir olayn aktaracam.
Drt aile, Kurban Bayramn Antalya'nn Manavgat ilesi
yaknndaki "Tireyen Gl" blgesinde, Arinna adl bir otelde
geirdik.
Duygu ve Uur Bke, ule ve Adnan Bucak (Sedat Bu
cak ile akrabalklar yoktur) , Mehtap ve Muharrem Sarka
ya, eim ve ben.
Ben bir saatlik sabah yrylerimi, drt gn boyunca
"Titreyen Gl"n evresinde yaptm. lstanbul'un p ve eg
zost kokulu sokakarndan sonra ila gibi geldi.
Esas biimi "Gney Antalya Turizm Projesi" ile planlan
m olan evre enfes.
Titreyen gl ile deniz aras birka yz metre. Bizim otel
tam ikisinin ortasnda.
Gln evresi beton bir rhtm ile evrilmi. Onun tesin
de ise, yeil alanlar, ormanlar ve oteller var.
Ormandan kabilecek ya da kentlerden gelebilecek kz
lere kar da, beton rhtm'n zerine demir kazklar dikilmi.
nk bildiiniz gibi son yllarda kzler de artk teknolojik
ve ekonomik gelimeye ayak uydurarak motorize oldular, s
telik de Mercedes ya da BMW gibi, doal glerini yanstacak
markalar seiyorlar.
te anlatacam olay, Bayramn nc gn, leden
sonra, drt ailenin "Titreyen Gl" evresinde yapt gezinti
srasnda oldu.
Ben en nde gidiyordum.
Birden arkamda bir motor grlts duydum.
Titreyen Gl grm olanlar bilir, rhtm yry iin
yapldndan, son derece dardr.
Bir otomobil oradan ancak, yryenleri saa sola savura
rak geebilir.
Yksek sesle, "Ben buna yol vermeyeceim," dedim.
Arkamdan gelen Adnan son anda uyard : "ekil, ezilecek-
+
J
sn.
Kendimi can havliyle yana attm.
Adnan, cam ve gmleinin yakas gsne kadar ak,
kalabalk ailesini aracn iine doldurmu, "otomobili ile y
ry yapan" esmer ve bykl ofre, "Taa stanbul'dan gel
misiniz, buradaki insanlar rahatsz etmeye utanmyor mu
sunuz?" dedi.
Arabann plakasndaki 34 rakamn grm olmalyd.
fr yant verdi: "Buras senin tapulu maln m?"
Adnan: "Ben vatandam, btn Trkiye benim malm."
ofr: "Ben de vatandam, o zaman buras benim de ma-
l m. "
1 28 EMRE KONGAR
Adnan: "Madem senin de maln, yleyse niin korumu
yorsun da herkesi rahatsz ediyorsun?"
ofr, Adnan'n bu mantkl sorusuna, tek bir szck ile
son derece mantkl bir yant verdi: "kz! "
Ve direklerle n kesilmi olduu iin, arabay yeilliklere
doru gazlad, gitti.
Sevgili okuyucularn, biz de bylece, 21 . yzylda, tm
Trkiye'yi yerel ve merkezi siyaset aracl ile penesine al
m olan yamac arabesk kltrn bir kk grntsne da
ha tank olduk.
Bu kltr, gasp yoluyla kamunun ve zel kiilerin arsala
rna el koyarak politikaclarn da desteiyle zenginletikten
sonra, yarn yzyllk bir sre iinde, ile ve il belediyelerin
deki egemenliklerini, parti delegelikleriyle de birletirerek, si
yasal partileri ve devleti ele geirmekte, kaba kuvvetin, hukuk
devletini kertmesinin keyfini, evlerde, parklarda, lokanta
larda karmakta, doay ve tarihi yamalamakta, ortak ya
am alanlarnda zellikle de trafikte, hepimizin canna oku
makta ve bu lkede yaamay hepimize haram etmektedir.
Son kitabmda, Trkiye'yi 2 1 . yzylda etkileyecek olan
nemli sreten biri olarak incelediim bu olayn, yani ya
mac arabesk kltrn ayrntl zmlenmesi iin Prof. Se
ma Erder'in, Uur Mumcu Aratrmac Gazetecilik Vakf
tarafndan yaynlanm olan Kentsel Gerilim adl kitab ile,
1letiim Yaynlar tarafndan baslm olan mraniye adl a
lmasna baklabilir.
OKTAY EKNC VE KLTR BAKANI
nsanlar ok seviyorum.
Onlar, kendilerine ve evrelerine zarar verecek eylemlerde
bulunduklar zaman ok zlyorum.
Hem kendileri iin, hem de evreleri, yani tm insanlk
n.
nsanlarn iindeki gruplardan en ok genleri seviyorum.
nk onlar, yalnzca Trkiye iin deil, tm insanlk
iin, bizim kuan beceremedii gzellikleri yaratacak kesim
olarak gryorum.
Genlerin iinde, en ok da rencilerimi seviyorum:
Yz yze tantm, akllarnn zerindeki ambargolar
kaldrmaya, zgr ve zerk dnmeyi retmeye altm
rencilerimi.
Hocalk yaammdaki en hznl anlarm, almamakta,
renmemekte srar eden, srekli yanl yapan baz renci
lerim, snavlarda baarsz olduklarnda onlara kt not ver
mek zorunda kaldm zamanlardr.
Bir retmen olarak, eitimdeki en nemli aracn, doru
luklar, alkanlklar, retimi, ksacas tm gzellikleri,
bunlar gerekletiren kiileri ne kararak "dllendirmek"
ve "vmek" olduuna inanyorum.
Yanllklar, tembellikleri, katlklar, yamacl
grdm zaman ise, bunu kiisel olarak vurgulamamaya, sa
dece genel ve soyut ilkeler baznda dikkati ekmeye alyo
rum.
Gerek insan sevgim, gerek rencilerime saygm, "vgleri
mi " kiiselletirmeyi, "eletirilerimi " ise genel ve soyut bazda
tutmay retti bana yllar iinde.
YOY 9
1 30
EMRE KONGAR
Bu yolla hata yapan insanlara, yanllarndan dnme frsa
t da tandma inanyorum.
ada insanln gelime izgisinde byk mucizeler ger -
ekletirmi olan toplumumuzda baz "simge kiiler" var.
Bu "simge kiiler" ldklerinde "ant insanlar" halini al
yorlar.
rnein, Pertev Naili Boratav, sadece "halkbilim"e yapt
katklarla deil, alkanl ve yurt sevgi si ile de tarihteki
yerini alm olan "ant insan"lardan biri.
Oktay Ekinci bir "simge kii".
Trkiye'nin tarihini ve doasn korumay, yozlaan ve
yamalanan kentlerimizde, ada ehircilii, korumacl
savunmay, kiisel ve mesleki yaamnn ayrlmaz bir paras,
bir "yaam biimi" haline getirmi bir mimar.
Ekinci, bu tutumunu, sadece, okuyup yazarak ve rete
rek etkili klan deil, ayn zamanda hem grev ald brok
rasi, hem de Trkiye'nin 21 . yzyldaki kurtulu yolunu ia
ret eden sivil toplum rgtleri araclyla yaama geiren bir
uygulamac.
Mula, Trkiye'nin en iyi korunmu kentlerinden biri ol
ma zelliini, drst ve korumac bir politikac olan Erman
ahin'in belediye bakanl srasnda "tnar Mdrl" g
revini yklenmi olan Ekinci'ye borlu.
Ekinci, salam kuramsal birikimine ek olarak ayn za
manda sorun zen, zm reten, korumacl, gnlk ya
amn gerekleri ile btnletirmeyi bilen bir pratisyen.
Kltr Bakanl'nn en nemli grevlerinden biri olan
"korumaclk" ilevini yerine getirmekle ykml olan "Kl
tr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurullarnda", hem yesi
olduu kurulda ok nemli iler yapt hem de kurulan al
ma komisyonlar araclyla, tm lke apnda ok nemli
ilkelerin oluturulmasna katk salad.
En nemlisi de, koruma plan ve projelerine "Mimarlar
Odas"nn mesleki denetiminin getirilmesine byk katklar-
YAilYAMLARA OY YOK 1 3 1
da bulunarak "yama kltrnn" penesinde kvranan siya
sete ve brokasiye, sivil toplum rgtlerinin "kamu yarar"
ilevi ile, bir "can simidi" frlatt.
Toplumumuzda, "kamu yararna" yaplan hibir iyilik ce
zasz kalmaz.
Ekinci de, yamac politikaclar tarafndan, lkemizin in
cisi !stanbulumuzun kalbi Boaz'dan sorumlu olan Koruma
Kurulu'ndaki yelik grevinden alnd .
Ylmad, gitti, idari yargdan greve dnme karar ald ve
yeniden iine balad.
imdi byk bir znt ve aknlkla reniyoruz ki, eski
Kltr Bakanlarndan Mesut Ylmaz'n Babakan, ve gerek
bir kltr adam olan Blent Ecevit'in Babakan Yardmcs
olduu kabinedeki Kltr Bakan stemihan Talay tarafn
dan yeniden grevinden alnm.
YAGMA KLTR
VE KLTR BAKANLIGI
Kamuoyu, Kltr Bakanl'n genel olarak, vitrinleri ile
tanr:
Tiyatro, Opera ve Bale, Senfoni Orkestralar, Mzeler ve
Ktphaneler, Kltr Bakanl denilince hemen akla gelen
kurululardr.
Gsterie merakl politikaclar iin, Kltr Bakanl bu
lunmaz bir frsattr:
sterseniz, hemen hemen her gn bir alta, bir konser
de, bir flm galasnda nl sanatlarla boy gsterebilir, by
lece basn tarafndan n plana karlrsnz.
Genellike sanat ve edebiyat konular tartmal alanlar ol
duu iin, bu konularda verdiiniz her deme basnda yer
alr, adnz zihinlere "nl bir politikac" olarak kazlr.
lkemizde 1 950'li yllardan beri "gecekondulama" ad
altnda gelien "toprak yamas", bu yama sonunda zengin
olanlarn siyasal partilere egemenlii srecini balatm, bu
sre sonunda, tm lkenin bir "arabesk yama kltr" nn
penesine dmesine yol amtr.
zal dneminde n plana kan soygun, "arabesk bir li
beralizm" deil, dorudan doruya "arabesk bir yama kl
tr"dr.
nk bu yamada, devletin bir ara olarak kullanlmas,
hibir "liberal ekonomide" rastlanamayacak boyutlarda bir
talan ortaya karmtr.
Devletin denetim ve desteinde gelitirilen bu yamann
ana alan vardr:
l ) Gecekondulama ile balayan, sonradan zel ve resmi
kurulularn da katld yasa d "toprak yamas".
2) Tahsis, tevik ve eitli "resmi" ayrcalklarn kullanl
mas ile gelien, nfuz suiistimaline dayal "mal ve hizmet
yamas".
3) Usulne uydurulmu ya da dorudan usulsz kredi
tahsisleri yoluyla, devlet bankalar araclyla yaplan "ser
maye yamas".
Bu alanda yaplan "yama" ile, "politikaclk" bir "zen
ginleme" arac olmu, lkenin pek ok kayna, verimli ve
rasyonel olmayan bir biimde ziyan edilmitir.
Bu yamalarn hepsinin ortak zellii, hukuk d ya da
hukuku zorlayan yntemlere dayal olmas, devletin izni ve
desteiyle yaplm bulunmas ve bu yamay gerekletiren
ler zenginleirken, ortak varlklarmzn yoksullamasdr.
Ekonomik olarak uradmz pek ok "grnmez zara
rn" yannda, bata stanbul olmak kaydyla byk kentleri
mizin giderek "yaanamaz" bir hal almas bu yamann gzle
grnr, gnlk yaamda alglanr sonular arasndadr.
lkemizin doal ve tarihsel alanlar, Kltr Bakanl'nn
korumas altndadr.
Bakanlk, yasalarn kendisine verdii bu "koruma grevi
ni", "Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurullar" aracl
yla yapar.
Bu kurullarn, Bakanln siyasal basklarndan ve "yama
c kltrn" a gzl zlemlerinden uzak almas gerekir.
Kltr Bakanl'nn btn kurulularnn toplamndan
daha nemli bir ilevi bu kurullar yapar, nk bu kurullarn
koruduu alanlarn yamalanmas, lke zenginliklerimizin
doa ve tarih bakmndan, geriye dnlemez biimde yok ol
mas sonucunu dourur.
"Arabesk bir yama kltr" btn lkeyi penesine alr
ken, pek doal olarak, bu kurullarn zerinde de by bas
klar oluur.
1 34 EMRE KONGAR
Kurul yeleri, genellikle konularnda uzman olan tarafSz
ve zerk meslek ve bilim insanlarndan olutuunda, "ya
mac kltr" nlerinde engel olarak grdkleri bu kiileri
harcamak iin, Kltr Bakan zerinde "siyasal bask" kurar.
te bu noktada Kltr Bakanlarnn tarihsel sorumluluk
lar ortaya kar:
Bakan, kk hesaplar yaparak, yeniden seilmek iin de
legelerini ve rgtn tatmin etmek uruna bu yamaya des
tek mi verecektir, yoksa, bir devlet adam sorumluluuyla,
lkesinin tarihini ve doasn korumakla ykml olduunu
anmsayp, koruma kurullarnn arkasnda, yasalardan yana
tavr alarak, salam bir diren mi sergileyecektir?
Koruma Kurullarnn kararlar bamsz olduu ve bunla
ra ancak yargda itiraz edilebildii iin, yamadan yana olan
Bakanlar, kararlar deitiremeyeceklerinden, nceden, kurul
yelerini grevlerinden alr, ve yerlerine ya bakanlk memur
larn ya da kendi szlerini dinleyecek kiileri getirirler.
te stanbul'da Boaz'dan sorumlu olan Koruma Kuru
lu'ndaki grevine idari yarg kararyla dnen deerli koruma
c Oktay Ekinci'nin, hem de idari yarg kararna karn, yeni
den grevden alnmasnn nemi buradadr.
stelik Oktay Ekinci grevinden alnan ilk "korumac
ye" de deildir. Ylmaz Hkmeti'nin DSP'li Kltr Baka
n, zmir'de Prof. Numan Tuna ve stanbul'da Prof. Zeynep
Aunbay olmak zere, aralarnda bizzat kendi atad kiiler
de olan "korumacl ile tannm" pek ok yeyi daha g
revden almtr.
Bence Deniz Baykal, dardan destek verdii bu hkmet
ile seim tartmas yapmak yerine, "yama olayn" gnde
me getirse, hem partisine hem de lkeye daha byk yararlar
salar.
"MUKADDES YAGMA DEVLET"NDE AF
"Mukaddes Yama Devleti"nde, bireye dokunulur, devle
te dokunulmaz:
"Devlete dokunulmaz" demek, u ya da bu biimde "dev
leti sahiplenmi" olanlara da dokunulmaz anlamna gelir.
rnein, "Mukaddes Yama Devleti"nin parlamentosun
da grev yapanlara dokunulmaz.
rnein, "Mukaddes Yama Devleti"nin brokrasisinde
grev yapanlara da dokunulmaz.
rnein, "Ben vatanm, milletimi, devletimi ok seviyo
rum, onlar korumak iin ete kurdum ve devlete zararl in
sanlar ldryorum," diyenlere de dokunulmaz.
"Mukaddes Yama Devleti"nin amac sadece ve yalnzca
zerinde kurulmu olduu topraklar, bu topraklardaki tari
hi ve doay yamalamak, yamalanan bu topraklar stnde,
vatandalarn vergilerinden ve dorudan ceplerinden yama
lanan parayla yatrmlar yapmaktr.
Byle bir hedef gerekletirmek amacyla ele geirilmi
olan devleti korumak iin de yneticiler onu "mukaddes",
yani ulvi ve uhrevi niteliklerinden dolay, dokunulmaz ilan
etmilerdir.
Pek doal olarak bu devletin ynetimine de ancak ve sa
dece "yamay iyi bilenler ve becerenler" ortak olabilir.
Sevgili okuyucularm, hemen anlamsnzdr, "Mukaddes
Yama Devleti" diye bir devlet artk btnyle "a gerisi".
Bir defa, gnmzde, "mukaddes" yani, din ve Allah ad
na ileyen bir devlet mekanizmasn savunmak olanakl deil.
1 36
EMRE KONGAR
Trkiye'de bunu savunan ne bir kii var, ne de bir siyasal
parti.
kinci olarak, vatandalarn denetiminde olan bir devlette,
sadece o devletin deil, tm i nsanln ortak zenginlii olan
tarihi ve doay yamalamak olanaksz.
Trkiye' de de byle rnekler hi yok.
nc olarak, vatandalarn ceplerinden ve vergilerinden
para yrtmek ve bu paralarla, yamalanan kamu zenginlii
zerinde kiisel yatrm yapmak btnyle gndem d.
Son gnlerde tartlan olaylarla, byle bir yamann hi
bir ilikisi yok.
Hele hele, gnmzn "demokratik hukuk devleti" ere
vesinde "devlet adna cinayet ilemek iin ete kurmak", akla
ve hayale bile smayacak bir lgnlk.
Zaten bunu yapan kimse de yok!
"Mukaddes Yama Devleti"nde, pek doal olarak yama
zerine kurulu devleti eletirmek de, devletin "mukaddes"
niteliinden dolay yasak.
Devlete ynelik tm eletiriler, en sert biimde cezaland
rlr.
Bu ii devlet yapmazsa, onun adna eteler devreye girer
ve infz gerekl eir.
Ama devlet adna, ya da bizzat kendi adna yama yapar
ken, kazayla "genel yama kurallarna" aykr davrananlar, ve
bu arada rza geme, adam ldrme ve benzeri "bireysel"
sular ileyenler, olduka hogryle karlanr.
Birinciler, yani yamaclar, genel kurallara aykr ama ge
nel anlaya uygun davrandklar iin; ikinciler, yani katiller
ve rz dmanlar da, sular devlete ynelik olmad iin,
zor yakalanrlar, zor yarglanrlar, zor hapse atlrlar, hapiste
zor tutulurlar.
Aslnda bunlarn cezalandrlmamalar, ya da cezalandrl
mlar ise, bu cezalarn ekmemeleri iin elden gelen her ey
yaplr.
YAMY AMURA OY YOK 1 37
Benim anlamadm u: "Demokratik ve laik sosyal bir
hukuk devleti" olan gnmz Trkiye' sinde, devleti eletiren
yazarlar , gazetecileri , dnrleri ierde tutan, ama yama
clar, gasplar, katilleri, rz dmanlarm balayan bir ey
lem, nasl bir "devlet anlayna" sar acaba?
UCUZA BR MAFYA TETKS
ARANIYOR
Bizim evimiz ok gzel bir mahallede ve ok gzel kom
ularmz var.
Mahallemiz esas olarak birbirine kout iki sokaktan olu-
uyor.
Sokaklarmzdan birinin bir taraf Musevi Mezarl.
Bugnk stanbul' da mucize gibi bir nimet:
Sokan bir taraf mezarlk demek, hem gznz iin, be
ton ktlelerinin arasnda ciddi bir yeil alan, hem de mezar
lk duvar boyunca otomobiliniz iin park yeri bolluu de
mek.
Kapclarmz son derece efendi insanlar.
Okul zaman, sabahlar, prl prl genler, ocuklar, evle
rinin nnde servis beklerken, geleceimizin gzelliini ve
midini simgeliyorlar.
Ben her sabah bir saat sreyle bu mahallede yryorum.
Hemen hemen btn kapc aileleriyle ve okula giden
genlerle selamlayorum.
Mahallenin pleri, her iki taraf da evlerle dolu olan te
ki sokakta, Metehan sokakta duran byk p "konteynerle
rine" boaltlyor.
Btn pler kahverengi naylon torbalarda, azlar kapal.
nk mahallemizin eitim dzeyi ok yksek.
Btn aileler evre salna uygun davranyor.
Bu nedenle mahallede sinek ve p kokusu hemen hemen
hi yok.
Sadece p toplama gn olan Cumalar biraz koku olu
yor, o kadar.
Daha dorusu "yoktu" ve "oluyordu" demek gerek. n
k artk izdiim bu uygar tablo ok gerilerde kald ve insan
lar ldrmak zere.
te tam bu noktada, neden bizim "mahallelinin" ucuza
bir mafa tetikisi aramaya baladna geldik.
Bundan birka ay nce, mahallenin plerine bir ingene
ailesi dadand.
Genellikle baba, arada srada da ei veya kz ocukar, so
kaktaki tm p "konteynerlerinin" kapakarn ap, ilerin
deki az kapal torbalar yrtp ters evirerek btn pislii
aa karp, kullanlm bira ve kola kutusu toplamaya ba
ladlar.
nce, ben de dahil, kapclar ve servis bekleyen ocuklarla
genler, olayn vahametini kavrayamadk. Hatta "ekmeini
pten karan" bu aileye merhametle kark bir sempati bi
le duyduk.
Fakat bir sre sonra, mahallede o gne dek grlmeyen
younlukta bir si nek saldrs ve p kokusu ortaya knca
ayldk ve p torbalarn yrtan adam uyardk, yapmayn,
ayptr diye.
Tabii bizi dinlemediler.
Onlarnki ekmek paras kavgas, bizimki, evre sal kay-
gs.
Onlarnki kiisel kar, bizimki kamu yarar.
Tabii ki onlar kazand.
Vilayet ile Kaymakamla ve Anakent ile Beikta Beledi
yelerine yaplan bavurular sonu vermedi.
Zaten ben bunlarn bir sonu vermeyeceini sylemitim.
nk bireysel terr, rgtsel yap ile durdurmak ok
zordur, hatta olanakszdr.
Ailenin p toplama gnleri deiik. Saatleri ise, sabah 7-
8 aras.
Her gn o saatte, hangi grevl i gelip de bir mahallenin
p torbalarnn alp plerin etrafa salmas sorunu ile il
gilenecek?
1 40 EMRE KONGAR
Ben sorunu zmek iin, btn komularn bira ve kola
kutularn ayr bir poete doldurup, p "konteynerlerinin"
yanna hazr olarak koymalarn nerdim.
Hem uygulama gl, hem grnm, hem de "toplay
c aile" ile iletiim sorunlar asndan nerim kabul grmedi.
Vilayet ve Belediyeler ile ilikiyi, (eski bir devlet grevlisi
olduum ve hali hazrda da "stun yazan" kimliim bulun
duu iin) benim kurmam istendi.
Bama gelecekleri bildiim iin, bunu da ben kabul etme-
dim.
Sonunda, p "konteynerlerine" kilit takld.
p toplay clar, kilitleri bir gnde krdlar.
Ben ve baz kapclar, aileyi uyarmaya devam ettik.
Hi tnmadlar.
Sonunda, bir komu, bu konuyu tartmak ve zmek iin
yaptmz bir toplantda "Ulan, " dedi, "Ben bu herifi baca
ndan vururum. "
Ben dehet iinde ne diyecekler diye teki komulara ba
karken, biri derhal atld:
"Aabey, " dedi, "Maa varken, atei niye elinle tutacaksn?
Rak herkes, hatta devlet bile, baz ilerini etelere havale ediyor.
Biz de neden yle yapmayalm. Son zamanlarda hem ek-senet
mafyas, hem de milliyeti ve mukaddesat izgide Tiirkiye'yi
koruma ve kollama grevi yapan eteler o denli oald ki, pek
ok isiz kii, ete tetikisi olarak keyi dnd. Bunlardan biri
ni ucuza kiralayalm, ii zelim. "
imdi bizim mahalleli "ucuza bir mafa tetikisi" aryor.
Ben buna ok karym.
Olay ilgili makamlara resmen ihbar ediyorum. Bunu di
leke ile ya da yz yze ikayet biiminde yapmyorum, n
k bavurduum grevliden, "Git iine kardeim, sizin ma
halleli zaten doru zm bulmu, bizi bou bouna ura
trma," diye bir de azar iitmekten korkuyorum.
MENDERES'TEN AKICI'YA:
TE TRANSFORMASYON
Trkiye' de hrszla soyunan politikac tek bana hibir ey
yapamaz.
Mutlaka, ama mutlaka, lideri ve partisi tarafndan korun
mas ve desteklenmesi gerekir.
Trkiye' deki siyasal ve brokratik dzen, politikaclarn da,
brokratlarn da, mafya reislerinin de, tek balarna soygun
yapmasna uygun deildir.
Soygun iin, mutlaka, ama mutlaka liderin, yani devletin
destei gereklidir.
Bu nedenle, siyasal soygunlar ve mafya tr ete gelime
leri, aynen tarikatlar konusunda olduu gibi, devletin genel
politikasna uygun olarak, lider tarafndan frmle edilmi,
lider tarafndan seslendirilmi; soygun gasp ve tarikat ark,
lider tarafndan "devleti kurtarmak adna" dndrlmeye
balanmtr.
Bu arkn iletilmesi iin de, ya "Komnizm tehdidi" ya
"Ermeni terr" ya da "PKK blcl", gereke olarak
kullanlmtr.
1 950'lerde "Nurlu Ufuklar", 1 960'larda-70'lerde "Byk
Trkiye" ve 1 980'lerde "Transformasyon" terimleriyle ifde
edilen genel siyasal-ideolojik sloganlar da, bu soyguncu anla
yn genel emsiyesini oluturmutur.
Hrszla soyunan politikac, nce hem hukuk ve ahlak
deerlerine, hem de soygun yapaca rgtlere saldrr.
rnein, 1 950'lerdeki "Nurlu ufklar" slogan, bir yan
dan Cumhuriyet dneminin ilkelerini "halka mal olmu dev-
1 42
EMRE KONGAR
rimler, halka mal olmam devrimler" bal altnda tart
maya am, te yandan "komnizm tehlikesine kar" ay
dnlar ve basn bask altna alm, bylece tarikatlar siyasete
yeniden sokarken, retilen karaborsa ilikileri erevesinde
yaplan tahsislerle insanlar keyi dnmtr.
Bu dnem ayrca kentlerdeki toprak gaspnn da balad
dnemdir.
1 960'larda, yukarda zetlenen gidie "dur" diyen dnya
nn en gzel ve en ileri anayasalarndan birini "bu Anayasa
ile lke ynetilmez" anlayyla ypratan ikinci dalga, "Byk
Trkiye" slogan ile gelmitir.
Bu anlay, sonunda yine bir askeri darbeye arpm ol
masna karn, "komnizm tehdidi" karsnda birleen sivil
ve asker politikaclar, lkeyi elbirliiyle tarikatlara, milliyeti
mukaddesat etelere ve dini eitimle yetitirilen genlere
emanet ederken, bir yandan da "yeenler mal gtrmtr".
1 980 ylndan itibaren bu anlayyla, yani "lkeyi kurtar
mak iin" tarikatlara ve etelere snma anlayyla, gelecei
mizi dinsel eitimle yetitirilmi genlere emanet etme proje
si, doruk noktasna ulamtr.
Askeri ynetim ile, onun uzants olan sivil iktidar, lkeyi
"da ayoruz" diyerek, "transfrmasyon" ad altnda, asln
da hem da, hem tarikatlara, hem de etelere amlar, "be
nim memurum iini bilir" anlayn hem brokrasiye hem
de siyasete egemen klmlardr.
Cebini doldurmak isteyen bir lider neler yapabilir?
rnein, oluna zel televizyon kurdurmak iin Anaya
sa'ya kar gelerek yapaca dzenlemeler erevesinde, nce
TRT'yi ypratr, TRT'nin denetimine verilmi olan "link hat
larn" alp Ulatrma Bakanlna verir, sonra da yurt dn
dan zel televizyon yaynna balar.
Bu arada, "Bir defa delinmekle Anayasa'ya bir ey olmaz"
der.
Devlet Bankalar araclyla hem kredi hem arazi soygu-
nuna bavuraca zaman, "kamu mlkiyetini" ve "kamu ya
rarn " ypratr, "gecekondu nfusunun gasplm" ver
(nk kendisi de yle yapacaktr) "tapu tahsis belgesi" diye
bir icat karr, sonra da, denetledii bir kanm bankas arac
lyla, bir yaknna arazi ve kredi tahsisi yaptrr, rvetten
olunun alaca komisyonun tahsilatnda sorun knca da
devletin en yksek kademesi olarak "mafa"y araya sokar.
"akc'y sistem retti" diyenler, (rnein Enis Berbe
rolu ve Oral allar gibi yazarlar) yerden ge kadar hakl
dr.
atl'y ve akcy reten ortam, sra ile, Menderes
Bayar ikilisi, Demirel-Sunay ikilisi, Evren-zal ikilisi ve il
ler-Gre ikilisi tarafndan uygulamaya konulan politikalarla
oluturulmutur.
Ayn politikalar, etelerle birlikte, tarikatlar da siyasetin
iine sokmutur.
Ayn politikalar, lkemizin geleceinin gvencesini, din
eitiminde arayan zmleri de gndeme getirmitir.
Bu satrlar kimseyi sulamak ya da kimseye saldrmak
iin yazmadm.
Sadece sorunun boyutuna dikkati ekmek istedim o ka
dar.
YAGMACILARDAN HANGSN
SEECEKSNZ, NN?
Son aylarda, tm Trkiye'yi dolayorum konferans ve
sylei davetleriyle.
Her yatan, her kesimden pek ok kii ile srekli temas
halindeyim.
Pek ok sendika.
Yerel ynetimler, belediyeler.
AD ve YDD gibi sivil toplum rgtleri.
niversite kampsleri, retim yeleri, renciler.
Herkes ayn soruyu soruyor:
"nmzdeki seimlerde kime oy vereceiz?"
Muazzam bir semen kitlesi "kararsz".
Tm siyasal partilerin kar rgtleri olduunu anmsaya
lm.
Aslnda btn dnyada bu byledir.
Dnya demokrasileri ile Trkiye arasndaki frk, teki de
mokrasilerde politikaclarn, Trkiye' deki meslektalarna
gre biraz daha insaf davranarak, ya da biraz daha insafl
davranmaya zorlanarak, kiisel karlaryla, toplumun karla
r arasnda bir denge kurmaya almalarnda yatar.
Bir baka deyile, Trkiye'de, btn politikaclar artk
"kamu kar", ya da "toplum menfaati" kavramlarn t
myle ve aka bir yana brakarak, deyim yerindeyse eff
bir biimde, kiisel karlarn savunucusu kimliiyle ortaya
kmakta, bizden, "bizleri daha etkin ve yetkin biimde soy
mak iin" yetki istemektedir.
Soygun dzeninin srmesi iin gerekli olan "seim nce-
si" ya da "seim sonras" "reisler" aras pazarlklar, tm ka
muoyunun gzleri nnde yaplmakta, baz "reisler" bu ara
da, daha nce "hrsz" ya da "vatan haini" ve "blc" ilan
ettikleri "reislerle" ibirlii yaparak, iktidarn tatl nimetlerini
paylamaktadr.
Milletvekilleri, "liderlik" ilevi yklenmi ''reisler" tarafn
dan belirlenmekte, bu yama sistemin ilmesinde "parmak
destei" olarak kullanlmaktadr.
Uygun soyadl bir milletvekilimizin "istifa turlar", bu sis
temin sa partiler arasndaki ileyi mekanizmasn tm top
lumun gzleri nne sermitir.
Prof Mmtaz Soysal ya da Prof. Aydn Gven Grkan
gibi milletvekillerinin partilerinden istifalar srasnda kamu
oyuna yansyan gerekeleri ise, sistemin, kendilerine "sol" di
yen partiler erevesindeki ileyiini kamuoyuna yanstmtr.
Btn bu sistemde " milletvekilleri" ile "liderler" ya da
"reisler" tam anlamyla btnletikleri iin, bunlarn herhan
gi birini, yani "liderleri" ya da "milletvekillerini", tekinden
ayrp sulamann bir anlam yoktur.
Ayrca kamuoyunun yanltlmakta olduu bir konuyu, ge
lecekte daha ayrntl biimde incelemek zere, burada ksaca
anmsataym:
Yaklaan seimlerdeki milletvekili adaylarnn "merkez yok
lamas" yani dorudan liderler tarafndan belirlenmesiyle, "n
seim" yoluyla yani seim blgesindeki "parti delegeleri" tara
fndan belirlenmesi arasnda, bu yama sisteminin ilemesi ba
kmnda1 hibir fark yoktur.
Evet gelelim, btn partilerin aslnda bir kar rgtlen
mesi olduu gereine:
Trkiye' deki sorun, partilerin toplum karlarn deil, ki
isel karlar n plana almas demitik.
Bu durumda, eer biz de kendi kiisel karlarmz yani
kendi bi reysel yamamzn peinde deilsek, toplum karn
ne alan ve bunu kantlayan partilere oy vermemiz gereki
yor.
YOY I O
1 46 EMRE KONGAR
Pek doal olarak, zellikle 12 Eyll ve zal kltr nn
getirdii "yama" hrs ylesine hepimizin gzn brm
ki, aslnda btn semenler, kendi kiisel yamalarn meru
latrmak iin oy veriyor ya da verdiini sanyor.
Sonu olarak da btn politikaclar, (kendileri istemeseler
bile) bu "yamac semen" tarafndan seilen ve "yamac li
derlerin" emrinde olan, "yama makineleri" haline dn
yorlar.
te ben gene de Trkiye'nin doal ve tarihi zenginlikleri
ile vergi ve borlanma gelirlerinin, tek tek btn bireylerin
yamalamasna yetmeyecei ana varsaymndan hareketle,
btn semenlerin tek tek yamac olamayaca anlayyla,
aramzda "kamu yarar" "toplum kar" kavramn savunan
semenlerin de bulunduunu frzederek nmzdeki seim
ler iin u neriyi getirmek istiyorum.
Oy vermeye altnz deil, "kamu yararn" koruyaca
n, gsterdii adaylarla kantlayan partilere oy verin.
Yani kendi klelerini deil, arkalarnda rgt destei ve de
netimi olan sendikaclar, arkalarnda kamuoyu destei ve de
netimi olan sivil toplum liderlerini, arkalarnda ihanet edeme
yecekleri rnler ve bir meslek gemii olan teknisyenleri, arka
larnda binlerce sayfa aratrma ve inceleme olan bilim insanla
rn aday gsteren partilere oy verin diyorum.
O zaman hi olmazsa iktidara geldikleri zaman, bizleri
soymalar biraz daha zor olur.
YAMYAMLARA OY VERMEYN
nmzdeki seimlerde ne yapacaz?
Bu sorunun yantn verebilmek iin, genel ilkelerimizi ve
iinde yaadmz koullar iyi deerlendirmek gerekir.
nce elimizde ilkeler ve gerekler baznda veri olarak ne
ler var, bakalm:
Esas ilke: Trkiye'nin sorunlarn, demokratik rej imi s
nrlayarak ve kstlayarak zemeyiz. Tam tersine Trki
ye'nin sorunlar, demokrasi gelitirilerek ve bylece kamuo
yunun denetimi tm siyasal mekanizmaya egemen klnarak
zlebilir.
Bu ilkenin, yani Trkiye'nin sorunlarnn, demokrasinin
kstlanarak ve snrlanarak deil, tam tersine demokrasinin
gelitirilerek ve ieklendirilerek zlebilecei ilkesinin nn
de engel gzken baz gerekler var.
Birinci gerek: Trkiye' de demokrasi, hem kuramsal ieri
inden, hem de evrensel uygulamasndan saptrlarak, sadece
ounluun ynetimi olarak anlalmakta ve uygulanmakta,
bylece hem insanlarn temel hak ve zgrlkleri dikkate
alnmamakta, hem de kamu yarar kavram, yamac bir o
unluk tarafndan yok edildii iin, toplum gitgide yoksulla
maktadr.
kinci gerek: Siyaset, bu basknn ve yamann hem sonu
cu hem nedeni olmu, siyasal partiler, "rgt-delege-lider
milletvekili oligarisisi" iinde "yamac kltrn taycla
r" haline gelmilerdir.
nc gerek: Trkiye'nin sorunlar, Meclis'te zlr.
Meclis'i ise siyasal partiler oluturur. Siyasal partilerin Mec-
1 48 EMRE KONGAR
lis' e yollad "milletvekilleri" ister lider tarafndan, isterse
delegeler tarafndan belirlensin, "yamac kltrn" temsilci
si olduklarndan, Meclis'e yansyan "irade" "yamac bir ara
besk kltr" olmaktadr.
Drdnc gerek: Hem toplumsal hem bireysel adan
egemen olan "arabesk yama kltr", devletin bir yandan
tarikatlara peke ekilmesini, te yandan ete oluumlar
nn desteklenmesini siyasetin yapsal bir zellii haline getir
mitir. Buradaki esas sorun, "frsatl" ve "ilkesizliin",
hem dinin siyasal amalar iin i stismar edilmesini, hem de
rvet ve benzeri mekanizmalarla ete oluumlarnn yay
gnlamasn tevik etmesi ve bu oluumlarn liderler tara
fndan da, kendi yerlerini korumak amacyla, onaylanmas
dr.
Beinci gerek: Btn bu nedenlerle, siyaset artk lkeye
hizmet etmenin arac olmaktan km, keyi dnmek iste
yenlerin, ksa yoldan zengin olmay hedefleyenlerin kariyeri
haline gelmitir.
Altnc gerek: Bugn iin oligarik nitelik kazanm olan
bu yapy deitirmek de, liderleri eitmek de olanakl deil
dir. Seimlere, elimizdeki partilerle ve elimizdeki liderlerle
gidilecektir.
imdi bu ilkeler ve bu gerekler erevesinde esas soru
muzu soralm ve yant arayalm:
Esas soru: Toplumun rettii "arabesk yama kltrnn"
rn olan ve bu kltr besleyerek gelitiren siyasetin, lider
rgt-delege-milletvekili ksrdngs, nereden krlacaktr?
Yukarda akladm bu "eytani ksrdngnn" zayf
halkas, "milletvekillii" ile "adaylk" arasndaki ilikide orta
ya kmaktadr.
Lider-rgt-delege-aday ksrdngs "parti iinde kapal
devre"dir.
Bu nedenle de semen bu ksrdngye mdahale ede
mez. Mdahale edemedii iin de kimlerin "aday" olaca-
nn, merkez yoklamasyla veya nseimle belirlenmesi, ya
ma kltrnn egemenlii asndan hibir frk yaratmaz.
Ama "adaylarn" "milletvekili" olmas bizim oylarmza ya
ni dorudan doruya "semene" baldr.
Ey semenler, nmzde bir "altn frsat" var:
Hayatta tm amac "yama" olan, bu nedenle de liderine
ya da delegesine dalkavukluk yapmaktan baka bir marifeti
olmayan, antajc, dnek, yac, rveti "yamyamlara" oy ver
me!
Oyunu partilere gre deil, partilerin "aday listelerine"
gre ver!
Parti programlarnn, seim kampanyalarndaki vaatlerin
bir "aldatmaca" olduunu artk rendik.
Seim dnemindeki vaatlerinin tam tersini yapan liderler
den, seildikten 24 saat sonra parti deitiren, milletvekille
rinden bktk.
Bu nedenle "bo lafara" deil, "gvenilir insanlara" oy
ver!
Sivil toplum temsilcilerini, uzmanlar, sendikaclar, meslek
kuruluu nderlerini, yani drstl ve namusu, gemi yaa
myla ve rgt ilikileriyle kantlanm olan kiileri aday gste
ren partilere oy ver!
GELECEK SEMLERE YAMYAMLAA OY YOK!
Unutma, sen "Srekli aydnlk iin bir dakika karanlk ey
lemi" ile ikidarn deimesine bile nclk etmi, gl bir
kitle oluturuyorsun.
imdiden harekete ge, partileri zorla!
YAMYAMLARA KRI UMUT:
MEDYA VE SVL TOPLUM
Yozlama, toplumun iinden geldii ve politikayla da et
kileime girerek, "politikaclarn yamyaml ile toplumun
yamacl birbirini beslemeye balad zaman", k sadece
evrensel deerlerde, bu deerleri savunan meslek rgtlerinde,
sivil toplum kurulularndadr.
Soyutlamalar bir kenara brakp, nce somut baz rnek
lere dikkat ekmek istiyorum:
Bata Cumhuriyet olmak zere, Hrriyet, Sabah Milliyet,
Radikal ve Yeni Yzyl gazeteleri ve tm televizyonlar "orman
yamasna kar" bir tavr gelitirdi.
Btn byk basn, stanbul'un su havzasnn yamalan
masna nclk eden bir milletvekilini tehir etti ve hesap
sordu.
Yazl ve elektronik tm medya, ete ilikisi olan politika
clarn stne gitmeye balad.
Medya patronluu bizzat medya tarafndan "mafya iliki
leri" asndan sorgulanmaya baland.
Bata Mimarlar Odas olmak kaydyla tm mhendis
odalar, Tabipler Odas, Di Hekimleri Odas, Eczaclar Oda
s gibi "meslek kurulular" nmzdeki seimlere arlkla
rn koymaya hazrlanyorlar.
rnein Mimarlar Odas, 1 999 seimlerindeki tutumunu
belirlemek amacyla en st dzeyde mesleki toplantlara ba
lad.
Barolar muazzam bir g olarak, temiz toplum ynndeki
isteklerini seimler zerinde odaklatrdlar.
YAYALR OY YOK 1 51
Pek ok sendika, 1 999 seimlerinde, herhangi bir partiyi
ya da kiiyi desteklemek yerine, belli programlar ilan ederek,
bu programlar erevesinde eylem yapan politikaclar des
tekleme karar ald.
Vatandalar pek ok yerde, "milletvekili izleme komiteleri"
oluturdu. Bu komiteler, aday listeleri aklandnda, hrsz
lar, uursuzlar, rvetileri, dnekleri, antajclar, ksacas
"tm yamyamlar" tehir etmeye hazrlanyor.
Televizyonlar, bata Uur Dndar'n Arena program ol
mak kaydyla, yolsuzluklarn, rvetin zerine korkusuzca gi
diyor.
Basn, bata Necati Doru, Yaln Bayer, Bekir Cokun,
Gngr Mengi, Yaln Peken, Hasan Pulur, Oktay Ekinci,
Melih Ak, Hikmet etinkaya, Oktay Eki, Fatih Altayl,
Deniz Som, Enis Berberolu gibi yazarlar olmak kaydyla,
srekli olarak yamyamlarla mcadele ediyor.
Semen bugne dek, srekli bir biimde iki sistematik ha
ta yapt:
Birinci olarak, herhangi bir partiyi, takm tutar gibi tuttu,
ve oyunu, o partinin aday listesine gz kapal verdi.
kinci olarak, kimlerin listeye sokuturulduuna bakmak
yerine, ounlukla baarsz kalan bir biimde, baz deerli ve
nemli kiilerin listelerde seilecek yerlerde yer almalar iin
kulis ve bask yapt.
Bylece Adnan Menderes'in, "Ben odunu aday gstersem
setiririm," vecizesi "demokrasimizin" bir "gerei" olarak
tarihe geti.
Fakat, artk zellikle 12 Eyll'den ve zal dneminden
sonra ayyuka kan yamyamlk ve bunun tarikat ve ete dev
leti grnmdeki yansmas, herkesin gznn almasna
yol at.
Medya ile, meslek kurulular bata olmak kaydyla tm
sivil toplum rgtleri artk daha bilinlendi ve etkinleti.
Nitekim btn bu oluumlarn sonunda, "Srekli Aydn-
1 52 EMRE KONGAR
lk lin Bir Dakika Karanlk" eylemi, zellikle medyann ver
dii destekle, tm Trkiye'yi etkileyerek, siyasal iktidar dei
ikliine bile yol at.
imdi i, "Bir Dakika Karanlk" eylemi iin harekete geen
glerin, yani sivil toplum rgtlerinin ve medyann, "Yam
yamlara Oy Yok" kampanyasna da soyunmalarna kald.
Ortam hazr.
lkeler belli.
Partiler st bir "temiz toplum" anlay ile, seilebilecek
sradaki adaylar arasna sokuturulmu olan yamyamlar be
lirlenip, tehir edilecek ve o listelere oy verilmemesi istene
cek.
Bir kk egdm, bir kvlcm, kocaman bir temiz toplum
mealesini yeniden ateleyecek.
Ben medyamzn da, sivil toplum kurulularn n da artk bu
bilince erimi olduklarna inanyorum.
UNUTMAYIN: SEMLERDE YAMYAMLARA OY YOK!
YAMYAMLARA KARI SAV AIN
PF NOKTASI
Yamyamlarla savamak kolay deildir.
Siz kazanrsanz, yamyam olmadnz iin onlar yiye
mezsnz.
Ama sava kaybederseniz, onlar sizi yer.
Yamyamlarla savata esas olarak yntem kullanabilirsi
nz:
Birinci olarak, yamyamlarn bi rbirlerini yemesini salars
nz.
rnein, basn tarafndan "kaset savalar" diye adlandr
lan ve Fransa'da tutuklanan Alaattin akc'nn ortaya dk
t bugnk rezillik, byle bir savan gnmzdeki en g
zel rneklerden biridir.
Bu etkili sava ynteminin ok nemli bir sakncas vardr:
Yamyamlarn birbirlerini yeme sreci srasnda, doal
olarak en gl yamyam grubu btn tekileri yok eder ve
hem rakipsiz kald, hem de iyi beslendii iin ok daha g
lenir.
Sonunda dmannz daha da glendirmi ve karsnda
savunmasz kalm olabilirsiniz.
ikinci olarak, tm yamyamlar yok edecek genel bir sald
ry destekleyebilirsiniz.
Bu tr topyekun temizlik abalar lkemizde genellikle
Mays, Mart ve Eyll gibi bahar aylarnda balar.
Buradaki saknca da, yamyamlk toplumun ok derinleri
ne nfuz etmi olduu iin, onlar yok edecek silahn sizi de
etkileme olasldr.
1 54
EMRE KONGAR
Bir baka deyile, yamyamlar temizlemeye ynelmi
olanlar, sizi de onlar arasnda yok ediverirler.
rnein, "yahu ben yamyam deilim, tam tersi, ben anti
yamyamm, " dediinizde, "biz antileriyle birlikte her trl
yamyam temizliyoruz," diye sizi de yiyiverirler.
"Yiyivcrirler" fiilinden de anlayacanz gibi, yamyamlar
yok etme sreci, onlar yok edenleri de bir sre sonra, ayn
yntemleri kullanmaya, yani yamyamlamaya yneltmi ola
bilir.
nc yntem, yamyamlar reten ortam temizleyerek,
uzun dnemde yamyamlamay nlemektir.
En etkili ve en gvenli yntem budur.
Sizi yamyamlara yem olmaktan da, yamyamlamaktan da
korur.
Fakat bu yntemin bir deil iki sakncas vardr.
Birinci sakncas uzun vadeli olmasdr.
kinci sakncas da dorudan yamyam reislerini, pardon
siyasal parti liderlerini etkilemeye ynelik bi r nitelik tamas,
yani ok zor olmasdr.
nmzdeki seimlerde, aday listelerini iyi inceleyerek,
yamyamlarn seilecek sralarda bulunduu listeleri halka an
latmak ve bu listeleri boykot etmek, imdilik yaplacak en iyi
i gibi geliyor bana.
nk seim dnemlerinde verilen szlerin hibirinin bir
anlam tamad, ilan edilen btn programlarn palavra ol
duu bugne dek yaplan uygulamalarla ortaya kt.
Benim nerdiim ynetimin etkili olabilmesi iin birka
noktay aklda tutmak gerek:
1 ) Esas ama, ilan edilen listeleri boykot etmek deil, li
derlerin (ister n seim, isterse merkez yoklamas yntemiy
le) yamyamlar seilecek sralara yerletirmelerini nlemektir.
2) Bu nedenle sivil toplum rgtleri, "partiler st" bir
yaklamla, hrsz, rveti, dnek milletvekilli adaylarn iz
leyeceklerini ve herhangi bir partinin lehine ya da aleyhine
deil, bu yamyamlarn yer ald listelere kar kampanya d
zenleyeceklerini belirtmelidirler.
3) Bu kampanyann semeni etkileyeceine, liderler nce
den ikna edilmeli, bylece listeler yaplrken yamyamlarn se
ilecek yerlere konulmalar nlenmelidir.
4) Sol semen nisbeten bilinlidir. Nitekim 1 995 seimle
rinde, partisinin en sekin isimlerini harcayan Deniz Baykal
ve takmn, kendilerinin "hezimet" diye nitelendirdikleri
yzde 20' den, yzde 1 O gibi bir dzeye indirerek cezalandr
mtr. Yine ayn semen, genellikle dzgn isimlerden olu
an listeleri nedeniyle DSP'ye ynelmitir.
5) Sa semen bu konuda daha az bilinlidir. Yamyamlar,
bu semen grubuna, "Vatan-Millet-Sakarya-Din-man-Bu
bayrak inmeyecek bu ezan susmayacak" gibi sloganlarla ses
lenmekte ve yamyamlklarn srdrmektedir. Bu nedenle bu
kesimdeki hrsz, uursuz, yalaka, rveti, yamac adaylar
aklamakta, sa basna ve sa kesimdeki televizyonlara daha
byk bir i dmektedir.
6) Sonu olarak ama, bir liderin, bir adaya "Kardeim,
sen lstanbul'un su havzasn yamaladn, bu nedenle seni
aday gsteremem, bak adamlar kampanya yapyorlar, seni
aday gsterirsem, o blgedeki liste, yani tm adaylar ve parti
tehlikeye girer" diyebilmesinin ve kendisine byle denilen
aday, bir baka liderin de ayn nedenlerle aday gsterememe
sinin salanmasdr.
Haydi Necati Doru, Bekir Cokun, Yaln Peken, Me
lih Ak gibi "anti-yamyam" basn mensuplar, Uur Dn
dar, Ufk Gldemir, Ali Krca, Nuri olakolu, Haluk a
hin gibi televizyoncular ve milletvekili izleme komiteleri:
GREV BAINA!
NMZDEK SEMLERDE YAYAMLARA OY YOK!
YAMYAMLAR MI KAZANACAK,
UYGARLAR MI? NEDEN?
Baz arkadalarm beni ok eletiriyor.
Bir blm diyor ki, "Yahu tutturdun bir 'yamyam' laf,
yazp duruyorsun. Sanki seimler yarn olacakm gibi. Oysa
gndemde eteler var, trban var, Suriye ile sava var. Sen
btn bunlar bir kenara brakp, yaplp yaplmayaca bile
belli olmayan bir seim zerine ahkam kesiyorsun. "
kinci bir blm arkadamn eletirisi daha da ciddi:
"Yam
y
amlara o
y
verme
y
in diye tutturdun. Sanki yamyam
olmayan var m? Bunlarn hepsi yamyam. Gene ilerinde
kendimize en yaknn seip oyumuzu ona vermeyecek mi
yiz? Neyi kurtarabilirsin ki bu yama dzeninde?"
Ben bu iki grup eletiriye de katlmyorum.
Birinci olarak, zaten hep, seimleri nemsemediimiz, so
nular kmsediimiz, adaylarla ilgilenmediimiz, bizi al
datmay ilke haline getirmi liderlere kulak asmadmz hal
de yine de oylarmzla onlarn hrszlk ve uursuzluklarna
destek verdiimiz, ve en nemlisi srekli olarak vatanda
kimliimizle seimlere hazrlksz yakalandmz, ne yapaca
mz bilmeden oy sand bana gittiimiz iin gelmiyor
mu bamza btn bunlar?
Bu nedenle, bizim srtmzdan zengin olan, bizi soyarak,
topramz, ortak zenginliklerimizi yamalayarak iktidarn
srdren hrsz ve namussuzlar, mutlaka ama mutlaka en
gellemek hem bir uygarlk borcu, hem de bir kiisel onur so
runudur semen iin.
Bu sorumluluklar yerine getirebilmek iin de, bir seim
biter bitmez, semen olarak, hemen, ondan sonraki seime
hazrlanmaya balamamz gerekir.
ikinci eletiri ise zaten tarihe aykr:
Evet bunlarn hepsi yamyam.
Evet, bu dzen bir yama dzeni.
Evet, bu dzen srekli olarak yamyam retiyor.
Ama unutmamak gerekir ki, bu dzen <e dahil olmak
zere, her dzende uygar vatandalar ve saylar ok az da ol
sa uygar politikaclar da var ve sonunda daima, ama daima
bunlar kazanyor.
Tarihe baktmzda, iin sonunda mutlaka, "uygarln"
"yamyaml" yendiini gryoruz.
nk uygarlar beyinleriyle, yamyamlar mideleriyle hare
ket eder.
Pek doal olarak yamyam politikaclar eletireceiz.
nk onlarn grevi, yamyaml deil, uygarl temsil
etmek.
Ama ounluu yamyam olan bir toplumda, o toplumun
setii politikaclar, uygarlar yerine, doal olarak yamyamlar
arasndan kmaz m?
Peki, bu yamyam semen ile yamyam politikac arasndaki
dayanmann ksrdngs nerede ve nasl krlabilir?
nce hemen hatrlayalm:
Yamyamlar tarihin belli dnemlerinde ve belli toplumlar
da bir sre iin, btnyle kazanm gibi grnebilirler.
Olaya siyasal ve ideolojik yamyamlk asndan bakarsanz
Alrnanya'da Bitler, Rusya'da Stalin, byle dnemleri simge
leyen liderlerdir.
Ama sonunda mutlaka uygarlk galip gelmitir.
Olaya siyasal ve parasal yamyamlk asndan bakarsanz,
Birleik Amerika' da 1 930'lardaki Mafya egemenlii akla gelir.
Ama bu mafa savalar da sonunda, uygarlarn yamyam
lam kar hukuk zaferiyle bitmitir.
1 58
EMRE KONGAR
Yamyamlk, toplumun kendi iinden beslendii zaman,
bununla sava, sadece politikaclara saldrmakla olmaz.
Uygarln zaferi, yamyam olmaya ya da yamyamlktan
kurtulmak isteyen politikaclar da destei ile, evrensel kural
lar ve insanlk ahlakn temsil eden meslek kurulularyla, si
vil toplum rgtleriyle ve medyayla ibirlii yaparak gerek
letirilir.
te barolar, sendikalar, meslek odalar, vatanda rgtle
ri, gazeteler, dergiler, televizyonlar burada devreye girmekte
dir.
Yamyamlarla uygarlar arasndaki sava uzun dnemde
Trkiye' de de hi kukusuz, akla ve toplumun ortak karlarna
dayal olan uygarln, kaba kuwete ve bireysel karlara dayal
olan yamyamlara kar zaferiyle sonulanacaktr.
Bunun iin, semeniyle, politikacsyla, meslek kuruluuy
la, sivil toplum rgtyle, gazetesi ve televizyonuyla uygarla
rn, yamyamlara kar bir cephe oluturmas gerekmektedir.
Bunun ncln ise Trkiye' de nmzdeki seimler
de, uygar vatandalar yapacaktr.
UNUTMAYIN, SEMLERDE YAMYAMLARA OY YOK!

{ kutupyldz kitapl }
947

Emre Kongar - Yamyamlara Oy Yok

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Emre Kongar - Yamyamlara Oy Yok

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YAMYAMLARA

zerine, 1994 (4. basm). Kltr zerine temel bilgiler, dene

zerine, 1994 (2. basm). Atatrk zerine zgn denemeler.

zerine Aratrmalar, 1994 (2. basm). Gecekondu, aile ve

LE NASIL SAV AILIR?

You might also like