makale ALMNYUM KAPLANAN ELK MALZEMELERDE YZEY ZELLKLERNN NCELENMES

Ahmet PASNL *, N. Sinan KKSAL**

GR

T
elik malzemelerin yzey zelliklerini iyiletirmek amacyla, yzeyleri alminyum ile kaplama yaplmaktadr. Bu almada, az karbonlu elik (1020) ve paslanmaz elik (AISI 316) malzemelerin yzeyine scak daldrma yntemiyle Al kaplama yaplmtr. Bu ilem 750 C scaklkta, 2 ve 10 dak sreyle bekletilerek uygulanmtr. Al kaplama uygulanan numunelere, ntr ortamda 800 C scaklkta ve 1 ve 6 saat sreyle difzyon tavlamas uygulanmtr. Kaplama ilemi sonras uygulanan sl ilemlerle yzey mikroyaps ve mikrosertlik lmler yardmyla Al ve difzyon tabakalarndaki kalnlk deiimi incelenmitir. Anahtar szckler : Alminyum kaplama, scak daldrma yntemi, difzyon,

It was aimed to improve the surface properties of the steel materials which coating by aluminium were applied. In this study, on surface in materials 1020 and AISI 316 was applied Al coating by hot dip method. This process was applied to aluminium at temperature of 750 C, for 2 and 10 minutes. Samples of Al coated were subjected to diffusion treatment at 800 C for 1 and 6 hours in notr media. With applied heat treatment processes after coating process were examined on surface microstructure and the changes in the thickness of diffusion layer or Al layer by microhardness values. Keywords : Aluminium coating, hot dip method, diffusion

eknolojideki gelimelerle birlikte kullanm yeri ve alma artlarna bal olarak malzemelerden dayanm, tokluk, hafiflik ve dk maliyet gibi zellikler istenmektedir. Isl ilemlerle malzemenin baz dayanm deerleri iyiletirilse de anma, darbe dayanm, korozyon direnci, krlma tokluu, hafiflik gibi zellikler ayn anda salanamamaktadr. Bu nedenle yeni malzeme retmek veya deiik yntemlerle alma koullarna en uygun malzemeyi semek amalanmaktadr. alma ortamnn etkisi ile metalik malzemelerin kimyasal yaplar ve mekanik zeliklerinde deiimler ortaya kmaktadr. retilen parann mrn ve kalitesini artrmak, alma ortamnn olumsuz koullarnn etkilerini azaltmak ve baz mekanik zelliklerini iyiletirmek iin metalik ve metalik olmayan kaplama yntemleri gelitirilmitir. Endstride en ok kullanlan malzeme olan elik zerine kaplama metalleri (Cr, Ni, Zn, Al, vb.) deiik yntemlerle (scak daldrma, pskrtme, iyon implantasyonu, plazma, vb.) kaplanmaktadr. Bunlardan Al, Zn malzemelerinin sertlii az olmasna ramen, Fe ile oluturduu intermetalik fazlar sert ve gevrektir [1,2]. Yksek dayanml, hafif malzemelerle beraber korozyona dayankl, refrakterlik zellii olan malzemeler tercih edilmektedir. Dayanm deerleri iyi malzemelere uygun bir kaplama yntemi ve sl ilemlerle zellikle korozyona dayanml paralarn retimi gerekletirilebilir. Uak endstrisindeki baz paralarn zerinde yaplan alminyum kaplamann yksek scaklk korozyonuna kar daha yksek dayanm salad almalar sonucunda ortaya kmtr [3]. zellikle uzay aralar ve uaklar iin devaml olarak daha yksek dayanm/arlk oranna sahip malzemeler aranmaktadr. Uak yapmnda kullanlan malzemelerde aranan ana zellikler, mukavemet, younluk ve ekillendirilebilmedir. Uak malzemelerini ncelikle, metal esasl ve kompozit malzemeler olarak iki grupta incelemek mmkndr. Uak motorlarnda ana malzeme olarak alminyum, magnezyum ve demir esasl malzemeler kullanlr. Paslanmaz elikler, nikel alamlar, titanyum alamlar ve alminyum alamlar yaygn olarak kullanlan metal esasl uak malzemeleridir. Alminyum; uak, roket ve uzay arac endstrisinde birok parada
Mhendis ve Makina - Cilt: 45 Say: 536

* **

Ege niversitesi, Ege MYO Makina Blm Celal Bayar niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Makina Mh. Blm

42

makale
kullanlr (rnein; kanatlarda, motorda, pervanelerde, yardmc paralarda ve sv yakt ya da oksitleyici tanklarnda). Alminyum korozyona direnci yksek bir malzemedir. Doada, yzeyinde alminyum oksit olduu halde bulunur. Al alamlar korozyondan korunmak veya dekoratif amalarla da kullanlmaktadr. Az karbonlu eliklerde, yzey oksidasyonu ve ukurlama tipi korozyon oluur ki, yzeyler kzl-kahverengi pas grnmndedir. Korozyona dayankl eliklerde ise, uygun olmayan s transferinden dolay taneler aras korozyon tipi grlr ve yzey zerinde bazen kzl, bazen de kahverengi ya da siyah lekeler biiminde grnm oluur [4]. Bu nedenle yzeyde oluturulacak bir kaplama ile bu malzemelerin alma koullarndaki olas sakncalarn giderilmesi aratrlmaktadr [5]. Teorik olarak, anodik bir metal olmas dolaysyla Al kaplama, uyguland metali korumak iin harcanarak metalin korumas salanr. Uygulamada Al kaplamalarn korozyondan koruma zellikleri yzeylerinde oluan oksit tabakasna baldr. Al kaplama temiz sularda her scaklkta, dier sularda ise, yksek scaklklarda kullanlabilir [6]. Al kaplama yntemleri olarak; scak daldrma, pskrtme, elektrik ark pskrtme, akmsz metal kaplama, yaynma ile kaplama, vakum kaplama, katodik sanm, iyon kaplama gibi yntemler uygulanmaktadr. almamzda, az karbonlu elik ve paslanmaz elik
Tablo 1. elik Numunelerin Kimyasal Bileimleri (%)

kaplamann mikrosertlik deiimleri incelenmitir. Ayn ekilde, numunelerin kaplama yzeyinden ana metale doru kaplama tabakas ve difzyon tabakas kalnlklarnda oluan deiimler de belirlenmitir. DENEYSEL ALIMALAR Kimyasal bileimleri Tablo 1'de verilen iki farkl elik numune; az karbonlu elik ( 1020) ve paslanmaz elik (AISI 316) numuneler alnmtr. Levha eklinde hazrlanan numunelerin yzeyleri alkolle temizlendikten sonra scak hava ile kurutulmutur. ndiksiyon frnnda sv akkanln artrmak amacyla, ergime scaklnn yaklak 100 C zerinde 750 C'de sv alminyum hazrland. Bu sv Al ierisine srasyla 2 ve 10 dak sreyle daldrlarak yzeylerinde alminyum kaplama olumas salanmtr. Daha sonra Al kaplanan numuneler 800 C scaklkta, almina toz ierisinde (ntr ortamda), srasyla 6 ve 8 saat sre ile bekletilerek difzyon tavlamas uygulanmtr. Mikroskobik inceleme iin; numuneler bakalite alnp srasyla kaba ve ince zmparalamayla parlatma ilemleri uyguland. Daha sonra inceleme yzeyine bu malzemelere uygun hazrlanm olan dalama svs uygun srede uygulanarak, mikroskopta oluan kaplama blgesi incelenmitir.

Malzeme 1020 AISI 316

C 0.19 0.04

N 0.04

Cr 0.04 16.8

Ni 0.02 10.7

Mo 2.2

P 0.02 -

Si 0.04 0.9

S 0.03 -

Mn 0.47 2.0

Fe Kalan Kalan

numunelere scak daldrma yntemiyle, 750 C scaklkta, 2 ve 10 dakika sreyle tutularak alminyum kaplama ilemi uygulanmtr. Kaplanan numunelere ilem sonrasnda 800 C scaklk ve 1 ve 6 saat sre ile ntr ortamda difzyon tavlamas uygulanmtr. Isl ilem scakl ve sresine bal olarak, yzeyde oluan Al
Mhendis ve Makina - Cilt: 45 Say: 536

DENEY SONULARI Numunelerin mikroyap grntleri ekil 1'de verilmi olup, alminyum kaplama ve difzyon tabaka kalnlklar, uygulanan sl ilem scakl ve sresine bal olarak gsterilmitir. Ayn ekilde uygulanan ilemlerle
43

makale
Tablo 2. Numunelerdeki Al Kaplama ve Difzyon Tabaka Kalnlklar (mm)

Malzeme+lem Al Kaplama (750 Cde 10 dak) Al Kaplama+800 Cde 1 saat difzyon tavlama Al Kaplama+800 Cde 6 saat difzyon tavlama

Tabaka Al Difzyon Al Difzyon Al Difzyon

1020 31,36 117,60 39,20 141,20 54,88 125,40

AISI 316 15,68 78,40 23,52 86,24 23,52 156,80

numunelerde oluan tabakalarn kalnlklar da Tablo 2'de verilmitir. Al kaplanm ve difzyon tavlamas uygulanm numunelerin mikrosertlik deerleri incelendiinde, 1020 malzemedeki difzyon tabakasnn sertliinin en byk deeri 1750 HV, AISI 316 malzemede ise 1250 HV olarak llmtr.

lem gren numunelerde oluan difzyon tabakas kalnln belirlemede yardmc olmas asndan, yzeyden balayarak i ksmlara doru mikrosertlik lmleri uygulanm ve elde edilen deerler ekil 3'te verilmitir. Kaplama ilemi uygulanmam 1020 malzemenin mikrosertlik deeri 230 HV, AISI 316 malzemede ise 260 HV olarak llmtr.

a)

b)

c)

ekil 1. a) Al Kaplanm 1020 Numunesinin yap Grnts b) Al Kaplama + 800 C de 1 saat difzyon tavlamas uygulanm 1020 numunesinin iyap grnts c) Al Kaplama + 800 C de 6 saat difzyon tavlamas uygulanm 1020 numunesinin iyap grnts

a)

b)

c)

ekil 2. a) Al Kaplanm AISI 316 Numunesinin yap Grnts b) Al Kaplama + 800 Cde 1 saat difzyon tavlamas uygulanan AISI 316 numunesinin iyap grnts c) Al Kaplama + 800 Cde 6 saat difzyon tavlamas uygulanan AISI 316 numunesinin iyap grnts

44

Mhendis ve Makina - Cilt: 45 Say: 536

makale
1020 Al Kaplam a+ 800 C 6 s aat tavlanm 2000 1750 1500 1250 1000 750 500 250 0 0 50 100 150 200 250 300 Yzeyden Uzaklk (m ) Al Kaplanm Al Kaplam a+ 800 C 1 s aat tavlanm

Mikrosertlik (HV)

a)
AISI 31 6 Al Ka pla m a + 8 00 C 1 s a at ta vla n m
1500 1250 Mikrosertlik (HV) 1000 750 500 250 0 0 50 100 150 Y z ey den Uz aklk ( m) 200 250 300

Al Ka pla nm Al Ka pla m a + 8 00 C 6 s a at ta vla n m

b)
ekil 3. a) 1020 b) AISI 316 Numunelerinin Yzeyden Merkeze Doru Mikrosertlik lm Sonular

SONULAR VE TARTIMA Scak daldrma yntemiyle kimyasal bileimleri farkl elik malzemelerin yzeylerine Al kaplama uygulanmtr. Malzemelerin yzeylerinde oluan Al kaplama tabakas ve difzyon tabakas kalnlklarnda, uygulanan sl ilem koullarna ve ilem srelerine bal olarak deiiklikler gzlenmitir. Az karbonlu elikte paslanmaz elie gre sertlik ve difzyon tabaka kalnl gibi deerlerde daha byk deiimler olduu grlmektedir. Al sv ierisinde bekletme srelerine bal oluan Al kaplama kalnl, 1020 malzemede belirgin olarak grlmtr. AISI 316 malzemede bu deiim ok fazla olmamtr. Malzeme ynnden karlatrldnda, bu uygulamada az karbonlu eliklerde daha iyi bir kaplama olutuu grlmtr. Isl ilem olarak difzyon tavlamas
Mhendis ve Makina - Cilt: 45 Say: 536

uygulandnda, paslanmaz elik malzemelerde oluan kaplama tabakas kalnl artmtr. llen mikrosertlik deerlerindeki artlarda, malzemelerde intermetalik sert fazlarn olumasnn etkisi olduu grlmtr. KAYNAKA
1. Drewolt, R., "Diffusion Coatings for the Protection of Iron and Steel", Anti Corrosion, pp 11-15, 1969. 2. Hocking, M.G., Surface and Coating Technol., 62, pp. 460466, 1993. 3. Bondareko, G, G., Borodulin, I.N., "Improving the Heat Resistance of Austenitic Steels by Thermomechanical Treatment Method", Metal Science and Heat Treatment 27, pp 624-627, 1985. 4. Aircraft Weapons System Cleaning and Control, Technical Manual, NAVAIR 01-1-A-509, Naval Air System Command, Washington USA, (September 1980). 5. Pasinli, A., "Aluminium Coating on Steel", Master Thesis, Dokuz Eyll ., Fen Bil. Ens., 1992. 6. akr, A., Korozyon Asndan Tasarm ve Malzeme Seimi 6. Korozyon Sempozyumu, 4-7 Kasm 1998, zmir.

45