You are on page 1of 23

MMARIN TESSAT EL KTABI

BLM 22 - YKSEK YAPILAR


22.1. ISITMA TESSATI 22.1.1. Yksek Bloklarla lgili Tesisat Notlar 22.2. 22.3. KLMA SSTEM NERLER YKSEK YAPILARDA SIHH TESSAT 22.3.1. Temiz Su Tesisat 22.3.2. Kullanma Scak Suyu Tesisat 22.3.3. Merkezi me Suyu Tesisat 22.3.4. Yksek Blok Pis Su Tesisat 22.3.5. Islak Kolonlar 22.3.6. Yamur Suyu

22. YKSEK YAPILAR


Gnmzdeki yap tekniinde yksek bloklar giderek daha byk lde kullanlmaktadr. 50 metre yksekliin, yani 15 katn zerine kldnda genel olarak mekanik tesisatta ciddi sorunlar ortaya kar ve bu zel sorunlar tesisat mhendisi tarafndan dikkatle ele alnmaldr. Yksek yap stma, havalandrma, klima tesisat tasarm, rzgar etkisi, baca etkisi, i hava kalitesi, hava tanmas, yangn gvenlii, acil durum prosedrleri, deprem nlemleri, bina ynetim sistemi ve zonlama gereksinimlerini dikkate almak zorundadr. Yapnn mimari tasarmnda tesisatla ilgili rezervasyon zerinde nemle durulmaldr. Yksek yaplarda tamamen haval (zellikle V.A.V. kutulu) veya tamamen sulu (zellikle 2 veya 4 borulu fan coilli) sistemler kullanlabilir. Ancak bunlarn karm olan hem haval hem sulu sistemler uygulamada daha yaygndr. Yksek yaplarda sistem seiminde ekonomik kriterler n plandadr. Yatrm ve iletme maliyetlerini optimize eden zmler aratrlmaldr. Bu tip uygulamalarda yaplacak yanllklar byk boyutlarda kaynak israfna neden olur. 22.1. ISITMA TESSATI Is Kayp ve Kazanlar Yksek bloklar genellikle evrelerindeki yaplarn arasndan tek balarna ykselirler ve korunmaszdrlar. Yksek bloklarda glgeleme etkisi olmadndan gneten olan s kazanc nemli mertebelerdedir. kinci nemli konu gn boyunca bu s kazanc deeri gnein konumuna gre deiir. Yksek bloklarda rzgar etkisi ise ok nemli ikinci bir faktrdr. Rzgar hz yerden olan ykseklikle artar. Bu yksek rzgar hzna bal olarak binann rzgar ynndeki cephesinde nemli bir pozitif basn ve aksi ynde nemli bir negatif basn oluur. Bina cephesi aklklarndan szan hava ok fazladr. Is kayb hesaplarnda ykseklik etkisi gz nne alnmaldr. Ayrca kalorifer kolonlarnda aa katlarda 90C olan su scakl, st katlara ktnda (kolonlarda s yaltm yoksa) 90C olmayacaktr. Bu amala DIN 4701 yeni basksnda detayl bir hesap yntemi verilmitir. Baca etkisi ise yksek bloklarn bir baka nemli zelliidir. Souk d hava ve scak i hava; yksek blok merdiven kovannda ve dier dikey aftlarda yukar doru bir hava hareketi oluturur. Aynen bacalarda olduu gibi alt katlardan ve ana giriten giren hava dey aftlarda yukar ykselir. Bu olay zellikle alt katlar ve ana girileri etkiler. Bu nedenle ana girilere dner kap yaplmas, scak hava perdeleri uygulanmas veya ekstra demeden stma veya scak hava apareyleri kullanlmas nerilen nlemler arasndadr. evre ve ekirdek Zonlar Yksek bloklar genellikle derinlemesine planlanr. Buna gre evrede da bakan hacimler ve ortada dar ile hi ilikisi olmayan ekirdek hacimleri ortaya kar. Yksek bloklarn en nemli zelliklerinden biri budur.
IINDEKILERE DN

evre zonunda gnein, d hava scaklnn ve rzgarn etkilerine bal olarak srekli deien bir stma yk geerlidir. ekirdek zonda ise ykler zamana bal olarak byk farkllk gstermez ve sabittir. Bu sabit yk genellikle yapay aydnlatmaya vs. bal olan yksek i kazanlar nedeniyle yaz-k soutma ynndedir. O halde yksek bloklardaki stma tesisat planlanrken evre zonlarla, i zon mutlaka birbirinden ayrlmal ve ok zonlu bir sistem dnlmelidir. Sistem Seimi Yukardakiler zetlenirse ana zellik ortaya kmaktadr: a. Yapnn eitli cephelerinde gneten gn boyu deien nemli lde s kazanc vardr. b. Rzgar etkisine bal olarak, alabilen en kk aralktan kontrol edilemeyen bir hava sznts sz konusudur. c. Yapay aydnlatmaya bal olarak ekirdek blgelerde nemli bir i s kazanc vardr. Bu zellikler gz nne alndnda, evre zonunda deiikliklere abuk cevap verecek ve otomatik kontrolla kontrol edilebilen hzl bir stma sistemi dnlmelidir. Bu anlamda evre zonlar iin rnein; demeden stma gibi ataleti fazla sistemler dnlmemelidir. Konvektr, panel, alurad tipi radyatrler ve fan coil gibi su hacmi az olan stclar bu zonlar iin en uygun zmdr. Her hacimdeki stc bamsz olarak kontrol edilebilmelidir. evre zonunda alabilen pencereler kullanlmamaldr. Bu nedenle stma ile birlikte havalandrma da yaplmal ve hacimlere gnderilen temiz hava oda scaklndan 3 veya 4C fazla scakla kadar santralda stlmaldr. ekirdek hacimleri iin stma gerekmez. Sadece havalandrma yeterlidir. Gnderilen havann scakl ayarlanarak i s kazanlar karlanabilir. Genellikle verilen hava scaklnn, oda scaklndan 5C daha dk olmas yeterlidir. Ancak otomatik kontrol egzost havasndan ald sonuca gre hava scakln 14Cye kadar drebilmektedir. Aslnda yksek bloklar iin en uygun sistem dz stma ve havalandrma yerine, klima tesisat kullanlmasdr. evre zonlar iin V.A.V. veya fan coilli sulu sistemler, ekirdek zonu iin de hava fleyen klima santral, hava kanallar ve datc menfezlerden oluan sistemler veya V.A.V. sistem en uygunlardr. Is Geri Kazanma Yksek blok stma ve soutma sistemleri s geri kazanma uygulamalar asndan geni imkanlar yaratr. Baz zonlarn stlrken, bazlarnn soutulmas bu imkan yaratan ana etkendir. Bu konuda ASHRAE Handbooklarnda geni uygulama rnekleri bulunmaktadr. Yksek bloklarda uygulanabilecek ilgin bir fikir ayn su devresine bal s pompalar ile stma ve soutmann yaplmasdr. Bu su devresine, ayrca ihtiyaca gre devreye girmek zere, scak su kazan ve su soutma kulesi baldr. Ayn zamanda stma ve soutma yapan s pompalarndan soutma yapan ortak su devresine s verirken, stma yapan s pompas s eker. Ortak devrede dolaan suyun scakln sabit tutabilmek iin gerekli ilave 447

stma, scak su kazan ile karlanr. Trkiyede henz uygulamas olmayan bu sistemin kurulu maliyeti fazla olduu iin on yldan nce yaygnlaacan zannetmiyoruz. Statik Basn Yksek bloklarda scak su ile stma yapldnda byk bir statik basn ortaya kacaktr. Istma sistemi iinde basnca en duyarl elemanlar kazanlar ve radyatrlerdir. Normal radyatr ve kazanlar 4 bar, zel sipari edildiinde ise 6 bar basnca dayankl olarak retilirler. Bina ykseklii 60 myi, baka baz faktrleri ve emniyet pay dikkate alndnda yaklak 50 metreyi gememelidir. Ykseklii 50 myi aan bloklarda ise sistemin dey dorultuda iki veya gerekirse daha fazla sayda blme (zona) ayrlmas gerekir. Sistemin ikiye blnmesinde genellikle ara tesisat kat kullanlr. Pratik olarak yksek bloklarda her 20 katta bir galeri kat yaplr. Kalorifer 1. blm tesisatnda 20 kat yukarya doru datm yaplr. Shhi tesisatta ise galeri kattaki hidrofor sistemi 10 kat aaya, 2. hidrofor sistemi ise 10 kat yukarya su basar. Kazan bodrumda veya zellikle doal gaz halinde atda olabilir. atdaki kazan daireleri yksek bloklarda, ok uzun bacann yapm maliyetinden ve kymetli inaat alanndan tasarruf salad iin ok byk avantaj yaratr. Ara tesisat katnda bir s deitirici kullanlr. Kazanda retilen scak su ile bu s deitirgecinde, yaklak 5C daha dk scaklkta yine scak su elde edilir. Yksek bloktaki kazanla ara tesisat kat arasndaki daireler kazandan, ara bloktan sonraki daireler ise s deitirgecinden beslenir. Basn zonlamasnn amalar: a. Sistemin statik basncn azaltmak, b. Alt/st basn farkn azaltmak, c. Akkan debisini kontrol edebilmektir. Ara tesisat katlar en fazla 20 katta bir yani yaklak max. 60 mSS (6 bar) basn yaratacak ekilde oluturulmaldr. Her basn zonu eanjr, hidroforu, pompas vs. gibi bamsz iletme ve kumanda elemanlarna sahip olmaldr. 22.1.1. Yksek Bloklarla lgili Tesisat Notlar 1. Kapal genleme depolu kazanlarda, iletme basnc depo st basncna eittir. Ak genleme depolu kazanda ise, letme Basnc = (Kazan alt seviyesi ile ak genleme kab st seviyesi fark) x Emniyet faktr Emniyet faktr zellikle kmrl kazanlar iin geerlidir ve bu kazanlarda elektrik kesilmesi vs. nedeni ile dolam pompasnn durmasn gz nne alr. Deeri 1,10 alnabilir. (Yksek blokta kmrl kazan kullanmaynz.) 2. Boyleri besleyen kazan ayr olmaldr. Boyler beslemesinde 90/70C sabit scaklkta su gerekir. Ayrca yazk btn yl alr. Eer boyler stma kazanndan beslenirse yazn kazan dk kapasitede ve verimsiz alr. Ayn zamanda stma sistemi d hava scaklna bal olarak deien farkl scaklkta su ile beslenmelidir. Bu durumda boyler balants iin zel nlem alnmas gerekir. 448 IINDEKILERE DN

Bina ve boyleri ayn kazandan stmak gerekirse, 3 yollu vana kullanarak iki farkl scaklkta su elde edilebilir. Ancak boyler kazann ayrmak, yaz iletmesi de dikkate alndnda genelde iletmede daha ekonomiktir. 3. Boyler Yerleimi ve Cinsi: Yksek binalarda serpantinli boyler kullanlmaldr. Kalorifer basnc 25 mSS.yi geince ift cidarl boylerlerde kme olabilir. Ayrca serpantinli boyler az yer kaplad ve snma sresi daha ksa olduu iin de avantajl olacaktr. Silindirik kaplarn ieriden gelen basnca dayankll, dtan gelen basnca gre daha fazladr. Bu nedenle 6 bar iletme basncndaki bir ift cidarl boylerde kalorifer devresi basnc en fazla 2,5 bar olabilir. Boyler ierisindeki suyun boaltld yerlerde, kalorifer devresi suyu dolu ise, ift cidarl boylerlerde kmeler olur. Sonuta yksek yaplarda serpantinli boyler kullanlmaldr. 4. Pompa: Islak rotorlu pompalarn max. kullanma basnc 60 mSS deerindedir. Bina ykseklii 60 metreden fazla [veya pompaya gelen statik basn 6 bardan (60 mSS)] fazla ise kullanlacak btn pompalar sfero dkm olmal ve santrifj pompalarda mekanik salmastra kullanlmaldr. 5. Uzama: Yksek bloklarda borularda scaklk ve uzun mesafeler nedeniyle uzama nemli mertebededir. P.V.C. borularda ise uzama elik borularn 7 kat mertebesindedir. Kalorifer kolonlarnda, sabit nokta yaplacak yerler belirlenmelidir. Uzama miktar 30 mmyi bulduunda bir boru kompansatr kullanlmaldr. Uzama miktar, zel branman ve esnek balantlar varsa en fazla 50 mm., klasik uygulamalarda ise 30 mm. deerini atnda ikinci boru kompansatr kullanlmaldr. Bu amala zel olarak Hac Ayvaz firmas tarafndan kalorifer tesisat iin retilen klavuzlu (yatakl) kompansatrler sz konusu tesisatta baar ile kullanlmaktadr. Yaklak 1 metre boru 100C scaklk farknda 1 mm. uzadndan, branmanlar da dikkate alnarak kompansatrlerin her 30 mde bir konulmas uygundur. Kompansatr kullanlamyorsa boruda Omega yaplarak da uzama alnabilir. Omega (veya kompansatr) ilk ve son branmann ortasnda yaplmaldr. Alt kattan itibaren kolonda ilk sabit nokta, bodrumdaki yatay boru uzunluunun yaklak iki kat bir mesafede tekil edilebilir. Eer bir tek kompansatr veya omega kullanlacak ise st taraftaki sabit nokta sondan 3. veya 4. katta olabilir. atdaki havalk borular kolonlardan sonra yaklak 5 metre yatay uzunlukta olmaldr. Radyatr branman borular uzamann fazla olduu noktalarda en az 2-2,5 metre yaplmaldr. Duvar geen branmanlardan kanlmal, zorunlu ise duvar geiinde esnek kovan kullanlmaldr. En st katn dn kolonu ile radyatr k ekseni arasndaki seviye fark hesaplanan uzama deerinden yaklak 2 cm. daha fazla olmaldr. Yani pratik olarak 5 6

cm. olmaldr. Eer bu salanamyorsa, dn kolonu zerine bir para ilave edip zerine prjr taklmaldr. Radyatr branman balantlar radyatre direkt balanmamaldr. Aksi halde pirin vanadan veya ek noktasndan kopar. Bu amala bir dirsek ve ke radyatr vanas kullanlmas, branman uzunluunun 1-2 m olmas yararl olacaktr. Kalorifer kolonlarndan duvar geilerinde, a. Esnek kovanlar oluturulmal, b. Bu salanamyorsa branmanlar duvar gemeden nce yaklak 2 metre yatay ilerlemeli, c. Boru geilerinin olaca duvarlarda korozyon riski nedeniyle Ytong tipi kire esasl malzeme kullanlmamal veya borunun bu malzeme ile temasn nleyecek zel kovan kullanlmaldr. Boru gei delikleri yine ayn korozyon nedeni ile kesinlikle al ile doldurulmamaldr. Kolonlarn deme geilerinde kovan kullanlmaldr. 6. Kalorifer tesisat kesinlikle kaynakl yaplmaldr. Fittings kolonlarda ve ksa branmanlarda kullanlmamaldr. 7. Istc: Dkm ve panel radyatrler 4 At iletme basncna dayanacak ekilde retilirler. Yksek yaplar iin radyatr sipari verirken 6 At iletme basncnda kullanlaca siparite belirtilmelidir. 4 At ve 6 At radyatrlerin fiyatlar ayndr. Eanjr kullanlan yksek yaplarda da statik basncn 6 At deerini gememesi, zel bir nedenle bu deer alacaksa, yksek basnca dayankl Alurad veya benzeri stclar kullanlmas gerekir. 8. Yksek statik basnl tesisatta kosva vana kullanmaktan kanlmaldr. (Boru uzamalarnda zayf nokta oluturduu iin) Bunun yerine btn radyatrlere dn vanas kullanlmaldr. Kullanlacak srgl vanalar PD 10 kalitesinde olmaldr. 22.2. KLMA SSTEM NERLER Yksek blok veya kulelerde i zon ve evre zonu olarak iki karakteristik zon mevcuttur. zonda ykler stabil ve genellikle yl boyu soutma ihtiyac bulunurken, evre zonunda deiken bir yk karakteristii sz konusudur. Buna gre aada 4 sistem nerisi verilmitir. SSTEM 1 ZON : VAV EVRE ZONU : Konvektr, radyatr veya F.C. Avantajlar: - Kolay ve ekonomik gece ayar yapm / sabah stma operasyonu - Zon kontrolu iin mkemmel bir fleksibilite - Pencere altna stc yerletirilmesi, muhtemel downdraft problemine en iyi zmetre - Sadece bir tek klima cihaz ve bir tek kanal sistemi - Dn-egzost sistemi ile d hava soutma imkannn kolaylkla tatbiki - evre zona F.C. stmas yaplmas halinde s kazanm
IINDEKILERE DN

sistemi tatbikatna elverililik. Dezavantajlar: - lk tesis fiyat pahaldr. - Konvektr ve F.C. nitelerinin evre zonda kullanlmas burada yer kaybna neden olmaktadr. - evre zon stmasyla, i zonun, birbiriyle karmasn nlemek iin, ok dikkatli bir dizayn gerektirir. - evrede Konvektr stmas seilmesi halinde, s kazanm sistemlerini tatbik etmek ans azdr. SSTEM 2 ZON : VAV EVRE ZONU : Tam haval, sabit hacimli sistem Avantajlar: - Hibir deme alan igali yoktur. - Kontrol zonlarnn deimesinde mkemmel bir fleksibilite - Kolay ve ekonomik gece ayar yapm / sabah stma operasyonu - Soutucu devre geceleyin durdurulabilir. Dezavantajlar: - ki ayr kanal sistemi gerektirir. - Sabit haval d zonda, VAV sistemindeki iletme ekonomisi yoktur. - 250-450 W/m s kayb mertebelerinde muhtemel downdraft problemi vardr. SSTEM 3 ZON: VAV EVRE ZONU: VAV, Reheat Avantajlar: - Tek bir kanal sistemi vardr. - Minimum hava miktar gerektirir. - Yeni i yerleimlere abuk ve kolay uyum salar. - Klasik reheat sistemlere nazaran daha az enerji sarfiyat - Sistem dizayn kolaydr. - Demede yer kaybna sebep olmaz. - Scak suyla reheat yaplabilir. Ancak byk arlarn dkkanlarnn VAV sisteminde, VAV kutularna elektrik stc montaj daha uygundur. Bu kutulara sulu stc monte etmek, VAV sistemi sulandrmak olarak tanmlanabilir. Dezavantajlar: - Klasik reheat sistemine gre daha az enerji sarfetmesine ramen, hala s savurganl vardr. - lk tesiste, boru vana sisteminin getirdii ek maliyet vardr. - Is kayb yksek olmas halinde down-draft problemi vardr. SSTEM 4 ZON : VAV EVRE ZONU : ift kanall VAV sistemi Avantajlar: - VAV sistemleri iinde maksimum enerji tasarrufu yapan 449

bir sistemdir. - Demede yer kaybna sebep olmaz. - Kolay, ekonomik gece ayar yapm / sabah stma operasyonu temin eder. - Is geri kazanm sistem tatbikatlarna uygundur. - Minimum hava miktar gerektirir. Dezavantajlar: - ki kanal sistemine gerek vardr. - lk tesisi en pahal olan VAV sistemidir. - Is kaybnn byk olmas halinde, muhtemelen downdraft problemi yaratr. 22.3. YKSEK YAPILARDA SIHH TESSAT 15 katn zerindeki yaplar (~50 metre ve daha fazla ykseklikteki yaplar) yksek yap kapsam iine girerler. Teorik olarak 75 metre ykseklik aldnda, tasarm kavramlar ve tesisat sistemlerinin modifikasyonu gerekmektedir. Bat lkelerinde yenilenen baz standartlarda ise 25 myi geen her bina yksek yap olarak grlmektedir. Bu tanm binalarn yangn gvenlik talepleri baznda dnlm olup, temelde mantkldr. Yksek yaplarda tesisatta yksek statik basn nedeniyle dikey zonlama gereksinimi ortaya kmaktadr. Ayrca yksek yapda btn tesisat konular n plana kmakta ve tasarmda optimizasyon byk nem tamaktadr. Her eyin baars mekanik tesisata baldr. Byle bir yapda en kk bir yer kayb olmamaldr. Dolays ile tesisat aftlarnn kullanm zel bir dikkati gerektirir. Cam alamad iin mekanik havalandrma hayati nem tar. Yangn gvenlii en byk problemdir. Bu konuda hibir risk alnamaz. Her ilave edilen kat ayn oranda riski artrr. Dolays ile bu optimizasyon ve riski azaltma abas her trl yapda gerekli olmakla birlikte, yksek blokta sonular ok arpcdr. Genel Kurallar zel ihtiyalar dndaki konfor yaplarnda aadaki kurallar uygulanabilir: 1. Muslukdaki akma basnc: 8 mSS. Klozet arkas ve gmme rezervuar kullanlan binalarda 8 mSS. akma basnc idealdir. Bas rezervuar veya zel armatr iin (masaj, du vb.) akma basnc 15-20 mSS. deerine ulaabilir. 2. Tesisattaki kritik ekipmanlarn yedekli olmas gerekir ve bu kritik ekipmanlar mmknse, emergency elektrik sistemine balanmaldr. Sistem basncnn istenen dzeyde tutulabilmesi iin kullanlacak yntemin iyi seilmi ve deerlendirilmi olmas gerekir. (Yangn sistemi, hidrofor sistemi vb.) 3. Tesisatta statik basnlar ve musluklarn akma basnlar alt ve stten snrldr. Normal musluklarda akma basnc 1 bar (10 mSS) ve statik basnlar alt snr 1 bar ve st snr 4 bar mertebelerinde olmaldr. Bas rezervuarlar ve ofbenlerde gerekli akma basnlar daha yksektir. Yksek binalarda hidrofor kna mutlaka basn sabit 450 IINDEKILERE DN

tutucu monte edilmelidir. Hidrofor alt ve st basn aralnda alrken, oluacak basn deiiminin olumsuz etkilerini (olumsuz konfor ve gereksiz su tketimini) nlemek iin, bu nlem yararl olacaktr. 4. Souk ve scak kullanma suyu sistemleri arasnda basn dengelenmelidir. Aksi halde bataryalarda nemli basn farkllklar oluur ve bu her iki sistem arasnda apraz aka veya scak su ile souk suyun birbirine karmasna neden olabilir. 5. Yksek yaplarda montaj ve montaj malzemeleri nem tar. Destek ve tespit sistemleri her trl genleme, titreim vs. gibi dinamik ve byk ykseklik nedeniyle oluan statik ykleri karlayacak kapasitede olmaldr. rnein 100 metre uzunlukta su dolu 6 apnda bir boru, yaklak 3,5 ton arlktadr. Dubeller, kelepeler vs. buna gre seilmelidir. 6. Yksek bloklarda yaayacak insan saysn tahmin etmek ve cinsiyetlerine gre ayrp, planlama yapmak gerekir. Bu durum zellikle toplant yaplan salonlarda daha byk sorunlar oluturur. rnein bir kadn haklar toplantsnda katlmclarn %90 kadn iken, bir mhendisler toplantsnda katlmclarn %80i erkektir. Bu durumda, rnein tuvalet dizaynnda esnek bir sistem oluturulmaldr. Bu durumda baz kilitlenebilir kaplar ap, kapayarak kadn ve erkek tuvaletleri geici olarak birbirine dntrlebilmelidir. 7. Borulardaki hzlar 2 m/s mertebesinde olmaldr. 8. Borulardaki hzlar 3 m/s deerini geerse ar ses oluur. 9. Her 10 kat (~35 metre ykseklik) bir basn kademesi olarak projelendirilmelidir. En fazla zon yksekliini elde etmek iin su deposundan aa doru besleme yapan bir sistem seilmelidir ki, yerekimi sistemle birlikte alsn. st depodan aaya doru doal ak ile beslenen sistemlerde alt katlara doru boru uzunluu arttka boru basn kayb toplam da artmakta, ancak su deposundan itibaren statik basn da arttndan uzak noktalarda boru kayplarndan dolay olumsuz bir etki olumamaktadr. Sonu olarak yukardan aa datm yaplmas halinde, 10 kat ykseklikteki zonda aadan yukar datma gre bir kat daha fazla ykseklikte basn zonlamas yaplabilir. 10. Basncn fazla olmas borulardaki hzn artmasna neden olur. Sonuta ses, iletme problemleri, bakm ve tamir giderleri artar. Ar basn ve hzn dourduu sorunlar: - Ses - Ar su sarfiyat - Vanalarda yataklarda arza - Ar basnl suyun arpma etkisi ile kullanmda yaratt rahatszlk - Sistem ve ekipmanlarda mr azalmas - Borularda ar anma - Su darbesi riski, bunun yaratt tahribat

- Yksek basnca dayankl ekipmann yksek maliyeti 11. Proje hesaplarnda kullanlacak akma basnc deeri armatr imalatsndan alnmaldr. Bu durumda tm tesisat yksek akma basnc deeri ile projelendirmek yerine, yksek basnc gerektiren armatrleri ayr bir zon yapmak daha uygun olabilir. Bas rezervuar kullanld anda, souk su kolonunda basn dt iin, ayn kolondan beslenen komu banyoda du veya lavabodan akan souk suyun debisi azalp aniden scak su akabilir. zellikle duu kullanan kiiler bu andaki su scaklnn deiiminden rahatsz olabilirler. 12. Souk su datmn yukardan aaya veya aadan yukarya doru yapmak mmkndr. Ancak zel nedenler dnda (mimari olanaklar vs.) souk su datmn yukardan aaya doru yapmak daha iyidir. Bu durumda alt katlara doru artan boru basn kayplar, artan statik basn ile fazlasyla karlanr. st ve alt katlar arasndaki basn kayb, (dolaysyla basn fark) alttan datm sistemine gre daha az olur. Basnlandrma ve Basn Kademeleri (Zonlama) 1. Dey basnlandrmada iki yntem vardr. Yksek basnl transfer pompalar ve az sayda ara kat su depolar (toplamda bir veya iki adet) kullanlp, ara zonlar basn ayarlama vanalar ile oluturulur. 2. Yaklak her 10 kat iin bir pompalama sistemi ve bir su deposu ile ok sayda zon pompalar ve ara kat su depolar ile basnlandrma sistemi oluturulur. Basnlandrma sistemlerinde iki yol izlenebilir: a. Transfer pompalarna, yukardaki su deposuna monte edilen seviye alterinden kumanda etmek. b. Hidrofor sistemi kullanp depo dolumlarnda flatr kullanmak. Her bina iin zon saysnn belirlenmesi ok nemli bir karardr. Akma basncn 10 mSS. olarak kabul edersek, kat ykseklii 3 mSS. olan binalarda 10 kat bir basn zonu olarak planlandnda statik basn (30 mSS.) + akma basnc (10 mSS.) = 40 mSS. deerine ulamakta ve ideal zonlama yaplm olmaktadr. Her 13. kat bir basn zonu olarak planlandnda ise, 10 mSS. + (13 kat x 3 metre) = 49 mSS. izin verilen en yksek basn olan 50 mSS. deerine ulalmaktadr. Yani kat ykseklii 3 metre olan binalarda ideal olarak her 10 Kat bir basn zonu olarak projelendirilmelidir. artlar zorlarsak da en fazla 13 kat bir basn zonu olarak dnlebilinir. 22.3.1. Temiz Su Tesisat Yksek yaplarda temiz su tesisat tek zonlu veya tek kademeli yaplrsa, alt katlardaki boru, donanm, armatrler ve cihazlar zerinde ok yksek bir statik basn etkisi olacaktr. Bu basn hem tesisat daha pahal hale getirecek, hem de iletme problemleri yaratacaktr. Baz hallerde ise, tesisatn bu basnca dayanmas zaten mmkn olamayacaktr. Bu nedenle yksek blok dey dorultuda zonlara blnr. Bu blnme ayn zamanda stma, havalandrma ve klima tesisat
IINDEKILERE DN

iin de gereklidir. Dolays ile tesisat asndan her bir dey zonu besleyen cihazlarn yerletirilecei mahallere ihtiya vardr. Her bir dey zonu beslemek zere, yksek blokta tesisat katlar oluturulur. Ana tesisat dairesi genellikle en alt bodrum katta bulunur. Buradan ana yayvan blok beslenir. Kule katlar ise, biri balangta olmak zere yeteri sayda oluturulan tesisat katlarndan beslenir. Tesisat katlarnn yaklak her 20 katta bir (veya 60 metrede bir) oluturulmas tavsiye edilir. Her tesisat katndan aa ve yukar dorultuda 10ar kat ykseklikte dey zonlar beslenebilir. Buna gre dey klima zonu 20 kat, dey shhi tesisat zonu 10 kat yksekliktedir. Her 20 katta bir galeri kat oluturulmaldr. Shhi tesisat buralardan veya her 10 katta bir oluturulacak shhi tesisat merkezlerinden beslenir. Temiz su tesisat dzenlenirken souk su yukardan aa doru besleniyorsa, scak su da yukardan aa beslenmelidir. Souk su aadan yukar besleniyorsa, paralel olarak scak su da aadan yukar doru beslenir. Yksek bloklarda temiz su tesisatnda ana problem, ehir ebekesinden alnan suyun katlara datmdr. Burada birinci problem basnlandrma gereidir. ehir ebeke basnc 4 bar civarnda olup, ancak 6-7 kata kadar olan yaplarn beslenmesinde dorudan kullanlabilir. Yksek bloklarda ise mutlaka hidrofor sistemi kullanmak gerekir. kinci byk problem ise, su aktma yerlerindeki akma basnlar arasndaki byk farklardr. Aralarnda 20 kat fark olan iki musluk akma basnlar arasnda, yaklak 6 bar fark vardr. Bu durumda en alt kattaki musluklarda su sarfiyat artt gibi, su kou olaylar da artar. Ayrca conta ve szdrmazlk eleman problemleri oluur, bu nedenle basn farknn makul llerde kald dey zonlar yaratlmaldr. Bu uygulamada su depolanmas mutlaka gereklidir. Depolanmas gerekli su miktar byk olduu iin betonarme depolar tercih edilir. Burada bir baka nlem de, suyun hijyenik olarak saklanmasdr. Bu amala kullanma suyunun depolanmadan nce kum filtresinden geirilmesi tavsiye edilir. Bir dier nlem ise, depo alt kotundan suyu emerek stten fskiye eklinde suyu pskrten bir resirklasyon devresi oluturmaktr. Bu devrenin kendi tek bamsz pompas olacaktr. Bylece depoda suyun durgun kalmadan hareket etmesi ve havalanmas salanr. Su depolarnn i yzeyinin beyaz renkli seramik (havuz seramii) ile kaplanmas hijyenik ve temiz bir ortam salayacaktr. rnek yksek yap iin alternatif su depolama, hidrofor ve zonlama sistemleri sra ile ekilde incelenmitir. Alternatifler burada verilen 3 ekille snrl deildirler. ekil 568deki tipik souk su zonlamas-1 de esas olarak alttan datm prensibi uygulanmtr. 5. bodrumdaki ana su deposundan su, hidroforla stndeki 10 kata ve 1. tesisat katndaki depoya baslmaktadr. Yksek basnl dier bir hidroforla ise su 2. tesisat katndaki depoya baslmaktadr. 1. Tesisat katnda bir depo ve iki hidrofor vardr. Yksek basnl birinci hidrofor stteki ikinci 10 kata, buna karlk alak basnl ikinci hidrofor stteki ilk 10 kata su basmaktadr. 451

ekil 568. YKSEK BLOKLARDA TPK TEMZ SU ZONLAMASI - 1 452 IINDEKILERE DN

kinci tesisat katnda da bir depo ve iki hidrofor vardr. Bu hidroforlardan birincisinden yine stteki ikinci 10 kata su baslr. Arada kalan 10 kat ise ikinci hidrofordan beslenir. Bylece btn katlar istenen basnta su ile beslenir. Buna gre iki musluk akma basnlar arasndaki fark 10 katla (~3 bar) snrlandrlmtr. Ayrca hibir muslukta ve kullanma yerinde yetersiz basn sz konusu deildir. Basncn yetersiz olduu yerlerde bas rezervuarlar ve gazl ofbenleri altrmak mmkn olamaz. ekil 569daki tipik souk su zonlamas -2de yine 5. bodrumda bir ana depo bulunmaktadr. Bu ana depodan tek hidroforla su yukar baslmaktadr. Bu hidrofor en alttaki 10 kat ve 1. tesisat katndaki depoyu beslemektedir. 1. Tesisat katndaki depoya iki hidrofor baldr. Alak basnl hidrofor ilk 10 kat; yksek basnl ikinci hidrofor ise, ikinci 10 kat ve 2. tesisat katndaki depoyu besler. 2. Tesisat katndan itibaren zm bir ncekinin ayndr. ekil 570de grlen tipik souk su zonlamas -3de ise datm kark yaplmaktadr. 1. Tesisat katnda depo yoktur. Ana depodan birinci hidroforla ilk 10 kat beslenmektedir. kinci hidrofor ise nc 10 kata ve 2. Tesisat katndaki depoya su beslemektedir. Alttan itibaren ikinci 10 kat yukardan gravite ile beslenmektedir. 2. Tesisat katndaki depodan su hidroforla stndeki ikinci 10 kata ve atdaki depoya su basar. Aradaki 10 kat yine atdan gravite ile beslenir. Amerikada Yksek Blok Uygulamas ekil 571de souk su datm sisteminin ematik olarak ak diyagram grlmektedir. ekil 571de 81 normal kat ve 5 bodrum kattan oluan 86 katl binada kullanma suyu iin yukardan aaya datm sistemi uygulanmtr ve ara kat depolar en az sayda kullanlmtr. 1. 40 m3 kapasiteli bir su deposu binann atsna yerletirilmitir. atdaki su deposu 80. Kat ile 35. Kat arasndaki katlara su vermektedir. 2. 60 m3 kapasiteli bir baka depo ise 40. kata yerletirilmitir. Bu depo 34. kattan en alt kata kadar su besleme grevini yapmaktadr, ayn zamanda ise 40. katta bulunan ve atdaki su deposuna su basan 2 pompa iin emi tank vazifesini grmektedir. 3. Bodrumdaki iki pompann kapasitesi tm binann ihtiyacn karlayacak ekilde seilmitir. 4. 40. Kattaki 2 pompann kapasitesi ise, sadece binann st zonunun ihtiyacn karlayacak ekilde seilmitir. 5. Her pompa ykn 2/3n karlayacak ekilde seilmitir, bylece ift alan pompalardan bir tanesi bozulsa bile dier pompa sistemi altrmaya devam edecektir. Pompalar ikiden fazla da seilebilir. (2 veya 3 asl bir yedek pompa gibi) 6. Binann ortasna ve atsna ara kat su depolar yerletirerek olduka yksek olan bina, her biri yaklak 165 metre olan 2 paraya blnmtr. Binann yars hakknda bilgi aktaracaz. nk, dier yars tamamen ayn tarzdadr. 7. Ana aa doru besleyici kolon, su deposundan en alt
IINDEKILERE DN

zonun en st noktasna kadar iner. 8. Deponun altndaki 2. Zon iin basn yaklak 48 mSS.dir. Bunun ve bunun altndaki tm zonlarn en dk basnc yaklak 17 mSS.na (bas rezervuar kullanld iin) ve her kolonun tabannda ise 48 mSS. amayacak ekilde projelendirilmitir. BAVler bu amala kullanlmtr. 9. Basn drme istasyonundan sonra bir branman alnm ve bu, zonun su stcs iin kullanlmtr. 10. Istclarda sistem basnc her zaman 20 mSS.nn altndadr ve bu scak su sirklasyon pompalar iin de geerlidir. 11. Bu sistemin gzellii zel bir malzeme veya ar bir yapya ihtiya gstermemesidir. Bu uygulamada 48 mSS.den fazla basnca maruz kalan borular sadece pompa at hatlar ve tanklardan kan ana kolondur. 22.3.2. Kullanma Scak Suyu Tesisat Yksek yap kullanm biimine gre kullanma scak suyu tesisat da deiir. Konut, otel vs. gibi kullanma scak suyu tketiminin youn olduu uygulamalarda, merkezi boyler kullanm tavsiye edilir. Bu durumda temiz souk su tesisatna paralel olarak merkezi kullanma scak suyu tesisat ekilir. Sistem yine souk su tesisatna paralel olarak dey zonlara blnr ve bu zonlar tesisat katlarnda bulunan boylerlerden beslenir. Yksek bloklarda kolon borularnn scaklk etkisiyle uzamas nemli mertebelerdedir. Uzamay almak zere kolonlarda kompansatr kullanlmaldr. Boru iinde tesisattaki suyun genlemesini karlamak zere ise kapal genleme kaplar kullanlmaldr. Genleen suyun emniyet vanalarndan dar akmas uygun deildir. Eer yksek yap ofis vb. amal yaplyor ise, bu durumda kullanma scak suyu ihtiyac snrldr. Bu tip uygulamalarda lavabolarda scak su kullanlp, kullanlmayacana karar verilmelidir. ay oca ve mutfaklarn da ihtiyac dikkate alnp merkezi scak su (boyler) tesisi planlanmaldr. Kullanma scak suyu ihtiyac ok snrl olan yerlerde merkezi boyler yerine lokal scak su stclar tercih edilebilir. Genellikle elektrikli ofbenler bu ama iin idealdir. Scak su datm sistemi ekonominin zdr. Istcdan kan kolon aa doru dey olarak iner ve banyo - wcleri besler, en alt katta dn yapar ve yukar doru karak ters taraftaki tuvaletleri besler ve bir kapal devre izer. lave bir sirklasyon kolonuna ihtiya yoktur ve sistemin dengelenme problemi yoktur. Bu ideal uygulama birok ofis binasnda uygulanabilir. Klasik her kolona sirklasyon dn borusu yaplmasna gre; 4 boru iki boruya indirilmi olup, boru s izolasyonu ve fittings maliyetleri toplamda %40 azaltlm olur. Tesisat aft boyutlar da klm ve tesisat iin kaybedilen yer en aza indirilmitir. Ayrca, daha dengeli bir sirklasyon tesisat yaplmtr. (ekil 572, 573, 574) 453

ekil 569. YKSEK BLOKLARDA TPK TEMZ SU ZONLAMASI - 2 454 IINDEKILERE DN

ekil 570. YKSEK BLOKLARDA TPK TEMZ SU ZONLAMASI - 3 IINDEKILERE DN

455

ekil 571. TEMZ SU DAITIM SSTEM PRENSP EMASI - 4 456 IINDEKILERE DN

Kurallar 1. Sistem basn kayplar en az olacak ekilde projelendirilmelidir. 2. Her zon, dier zonlar ile balants olmayan komple sistem olarak dnlmelidir. 3. Her zonun kendine ait stcs (boyler), scak su datm borular, scak su sirklasyon borular ve sirklasyon pompalar olmaldr. 4. Balayc ekonomik bir gereke inai bir sorun (statik yk problemi gibi) veya yer problemi gibi sorunlar olmadka, boylerin sistemin en stnde olmas tercih edilmelidir. atdaki stcya ve sirklasyon pompalar-

na gelen basn, bu ekipmanlarn bodrum katta olduklar duruma gre cok daha azdr. Bir ok uygulamada bodrum kata konulan boyler ve pompalar; basnca dayanabilmek iin zel konstrksiyona sahip olmak zorundadr ve bu yzden yatrm maliyeti artmaktadr. 5. Yksek noktalardan hava tahliyesinin yaplabilmesi iin nlem alnmaldr. (Su snnca ierisindeki erimi olan hava ayrr ve st noktalarda toplanr.) 6. Kullanma scak suyu kolonu ile son tketim yeri arasndaki yatay uzunluk 12 metreden daha fazla ise; sirklasyon borusu son noktaya monte edilmelidir. Ayn not kk binalarda da geerlidir. Boyler ile son t-

ekil 572. TPK ZON PRENSP EMASI


IINDEKILERE DN

457

ketim yeri arasndaki uzunluk 12 metreden daha fazla ise, sirklasyon borusu ekilmelidir. 7. Kullanma scak suyunun datm sistemi: Kullanma souk suyu stten datrsa; scak su da stten datlmaldr. Kullanma souk suyu alttan datlyorsa; scak su da alttan datlmaldr. (Kullanma yerindeki karmda souk ve scak su basnlarnn eit olmasn salamak iin.) 8. Boyler souk su girii devresine zel kapal genleme kab konulmaldr. Bylece emniyet valfinden su atlmas nlenmi olur.

22.3.3. Merkezi me Suyu Tesisat Ofis amal yksek bloklarda ay ocanda ve ime suyu pnarlarnda iilebilir temiz su gereklidir. Bu amala bamsz merkezi bir sistem yaplmas gerekir. Burada iilebilir temiz su kayna iki trl oluturulabilir. 1. Dardan Tankerlerle Besleme Tanker balant azndan su paslanmaz elik depoya alnr. Depodan pompa veya hidroforla sisteme baslan su ince filtreden ve ultra viole cihazndan geirilir. 2. ehir ebekesinden Besleme ehir ebekesinden gelen su nce artlr. Bu amala su sra ile kum filtresi, aktif karbon filtre, ince filtre ve ters osmoz

ekil 573. TPK ZON PRENSP EMASI 458 IINDEKILERE DN

cihazndan geirilir. Paslanmaz elik depoda toplanr. Sisteme baslan su burada da ultra viole cihazndan geer. Her iki sistemde de temiz ime suyu ayr bir paslanmaz elik depoda depolanr. Bu depodan alnan su hidroforla kullanm yerlerine ayr bir boru ebekesi ile ulatrlr. Borulamada bakr boru kullanm ve pompalamada zel paslanmaz elik veya edeeri hijyenik pompalarn kullanm tercih edilmelidir. Bu sistemde dey dorultuda zonlama gerekir. Ara depolarn da paslanmaz elik olmas arttr. Temiz ime suyu tesisat mmkn olduu kadar basit olmaldr ve mmkn olduu kadar az armatr kullanlmaldr.

22.3.4. Yksek Blok Pis Su Tesisat Tesisatlk mesleinin en eski ve devaml efsanelerinden birisi yksek bloklarn dey pis su kolonlarnda ok yksek hzlarn oluacadr. Tesisat mhendisine her zaman kolonun en altnda bu yksek hzlardan nasl korunaca sorulur. En alttaki fittingsleri patlamaya veya krlmaya kar nasl koruyaca sorulur. Halbuki yksek hzlara kar taban fittingslerini koruyacak zel nlemlere gerek yoktur. nk ar yksek hzlar zaten olumamaktadr. Terminal Hzlar Pis su tesisatnda; yatay branmandan kolona olan su ak hzna, kolon fittings tipine, kolon apna ve st katlardan kolo-

ekil 574. TPK ZON PRENSP EMASI


IINDEKILERE DN

459

na olan aka bal olarak, branmandan kolona boalan su balant noktasnda kolon kesitini tamamen doldurabilir veya doldurmayabilir. Su kolona girer girmez 9,81 m/sn.2 deerinde yer ekimine bal bir ivme ile hzlanmaya balar ve ok ksa bir mesafe ierisinde borunun i eperinde bir tabaka oluturur. Bu olay ii bo bir su silindirine benzetebiliriz. Bu, ekirdei hava olan, su tabakas boru eperindeki srtnme kuvveti yerekimi kuvvetine eit olana kadar hzlanmaya devam eder. Srtnme kuvveti hzn karesi ile orantldr. Bylece aka kar diren hzla artar. Srtnme kuvvetinin yer ekimi kuvvetine eit olduu noktada su filmi pratik olarak deimeyen bir hzla dmeye devam edecektir. Bu ulalan dey hz terminal hz olarak adlandrlr ve terminal hza ulam mesafesi terminal mesafe olarak adlandrlr. Bu, terminal hzn yaklak olarak 3-4.5 m/s olduu ve giri noktasndan 3-4.5 m uzakta ortaya kt grlebilir. 100 katl bir binann kolonunun en alt noktasndaki suyun hz, 3 katl bir binann kolonunun en alt noktasndaki hzdan sadece ihmal edilebilecek kadar byktr. Kolonlarn ap ve yksekliini snrlamak iin bilimsel bir sebep yoktur ve kolon dz olarak, 300 m veya daha uzun aaya doru inebilir. Hz freni olarak adlandrlan nlemler tamamen gereksizdir ve hatta tam tersine kolonda byk pnmatik basn dalgalanmalarna sebep olurlar. Kolon Yn Deitirmeleri Bir ok mhendis bir kolonda 45Cden daha byk bir a ile yn deitirme olursa problem kacan bilir. Deyden yataya dnlen dirsekte, yatay boru giriinde su-

yun ak hz, bir yatay boruda niform ak artlarnda boru kesitin tam veya yarm dolduran suyun ak hzna gre, ok daha fazladr. Su dirsekteki dn noktasna ulatnda, orjinal dey ak ynne dik bir dorultuya dndrlr ve yatay boruda bir ka ap uzunluunda bu greceli olarak yksek hzl ak devam eder. Yatay borunun eimi, suyun dirsee ulat andaki dey koldaki ak hzn devam ettirmeye yeterli olmadndan, yatay borudaki su ak hz giderek azalr. Bu hz azalmas ile orantl olarak da, boru iindeki suyun ykseklii (kalnl) artar. Bu hzdaki yava azalma ve buna kar gelen yatay borudaki su yksekliindeki art kritik bir noktaya ulaana kadar devam eder. Sz konusu kritik noktaya ulaldnda suyun ykseklii aniden artar. Ykseklikteki bu ani arta hidrolik srama ad verilir. (ekil 575) Hidrolik sramann oluabilecei mesafe deikendir. Bu mesafe, giri hzna, yatay boruda mevcut bulunan su derinliine, boru przllne, boru apna ve eime baldr. Hidrolik srama hemen dirsek yaknnda olabilecei gibi, dirsekten 10 kolon ap kadar aada da olabilir. Yatay akn ap kolondan daha byk ise daha az srama olur. Yatay akn eimini arttrmak da sramay minimize eder. Hidrolik srama gerekleip ak boru kesitini doldurduu zaman, boru tamamen dolu olarak ve boru stne doru su ile birlikte srklenen byk hava kabarcklar ile beraber, akma eilimi gsterir. Borunun srtnme direnci, hz (dzenli ak artlarndaki hza) yavalatana kadar ak kabararak devam eder. Kolondaki 45den byk her dn binann her katnda

ekil 575. YATAY YER DETRMEDE SU ATLAYII 460 IINDEKILERE DN

hidrolik srama meydana getirebilir. Hidrolik srama meydana gelip de uygun bir havalandrma salanamam ise, sramann arkasnda ok yksek pnmatik basnlar meydana gelir. Baz olaylarda bu 25 mmSS mertebelerindeki yksek basncn kolon boyunca 12 metreye kadar etkili olduu grlmtr. zerinde nemle durulmas gereken konu, bu yksek basnlarn sadece yeterli havalandrma salanmad durumlarda ortaya ktdr. Hi bir ekilde, bir dirsein zerindeki katta bulunan kullanma yerlerinin pis su giderleri, dirsek st tarafnda kalan kolona direkt olarak balanmamaldr. Bu kullanma yerleri yatay boruya dirsekten en az 10 ap kadar sonra balanmal (ekil 576) veya daha iyisi, ekil 577de grld gibi, tekrar deye dnldnde dey kolona dirsekten en az 60 santim mesafede balanmaldr. ekil 578de kolon kaymas halinde kolon boyutlandrmas grlmektedir. Yksek bloklarda pis su tesisatnda bina iinde ve zellikle kolonlarda pik dkm mufsuz boru (duktil boru) kullanmak, ses ve mr asndan tavsiye edilir. Pik boru dayankldr. Yksek bloklardaki byk d nedeniyle dayankllk n plandadr. Bu bakmdan pik boru tercih edilir. Mufsuz borular ise hzl montaj ve bakm onarm kolayl avantaj yznden tercih edilir. Bu borular pahal olmasna ramen ticari uygulamalarda tercih edilir. Yatay pis su borularnda her dirsekten ve yatay ya da dey branman balantsndan sonra temizleme kapaklar monte edilmelidir. Havalandrma Tesisat ok katl bir bina iin pis su havalandrma borusu dizaynnda biraz daha nleyici tedbirlerin alnmas gerekir. Bu havalandrma borusunun ana amac kat atklarn boru iinde oluturduu fazla basn dalgalanmalarn gidermektir. Suyun aknn btn hidrolik kurallarna uymas gibi, hava ak da btn gaz kurallarna uyar. Borunun uzunluk ve ap, shhi tesisatta oluabilecek basn dalgalanmalarn sifon balantlarnn sayesinde maksimum (+) (-) 2,54 cm. su stunu oynama ile giderebilecek ekilde dizayn edilmelidir. Su ok katl bir binann shhi tesisat sistemi iinde akarken, drenaj sistemi iinde ve havalandrma bacas iinde srekli basn dalgalanmalar meydana getirir. Ana drenaj sisteminin alt tarafnda bulunan havalandrma kolonundan yaplan dallanmalar her zaman bu dalgalanmalar gidermez. Kesin olarak belirlenmemi sebeplerden dolay, fazla basn dalgalanmalar on veya daha fazla dallanmay ieren pis su kolonlarnda meydana gelmektedir. Pis su kolonu iinden geen basnc eitli aralklarla yerletirilmi olan k havalklar ile dengelemek bunun iin ok byk nem tar. Binalardaki 10 veya daha fazla dallanma ieren kolonlar iin en stten balayarak aaya doru her on branmanda bir k havalk balants yerletirilmelidir. Havaln alt ucu, kolonu branman balantsnn altndan alnmal ve st u ksm, kolona demeden en azndan 1 metre stnde baIINDEKILERE DN

lanmaldr. ekil 579da havalklarn kolon balants ve ekil 580de 10 veya daha fazla dallanma ieren kolonlarn havalklar gsterilmitir. Genleme ve Bzme Gznnde tutulmas gereken bir baka sorun ise kolonlarn genlemesi ve bzmesidir. Bugne kadar scaklk deiiklikleri sebebiyle kolonlarn genleme veya bzmesinden meydana gelen herhangi bir krlma kaytlara gememitir. Suyun aknn boru iinde srekli olmay, scaklk deiikliklerinden borunun olumsuz ynde etkilenmesini engellemektedir. Yksek katl bir binada daha da nemli ve tehlikeli olan ve daha ok zerine gidilen sorun, binann alt ksmlarnn ksalmasdr. st yapnn byk arl eklendiinde, alt katlardaki ksalmann 60 katl binada 5 cm. kadar olabildii gzlenmitir. Kalafatlara ara levhas veya conta konulmas yoluyla bu tr problemler zlmtr. Meydana gelebilecek ksalma ve uzamalara kar nlem alabilmek iin statik mhendisine danlmaldr. Sabun Kp Basnc Kprme yetenei olan deterjanlarn bulak makinas, mutfak lavabosu gibi yerlerde kullanlmas, btn meskenlerde ve en ok da yksek katl binalarda nemli problemler yaratmtr. malat firmalarn piyasaya ierik olarak kpksz deterjanlar sunmalar salanncaya kadar, tesisat mhendisi sabun kpnn shhi tesisat zerinde yaratabilecei hasarlar anlamal ve bunlarn yaratabilecei tehlikeler ile baa kmaldr. Bina iinde st katlardan gelen atk su ak iinde deterjan olduu zaman, kpk reten maddeler youn ekilde kolon iinde su ve hava ile karrlar. Ana hat zerinde bu karm balad srada tesisatn yan dallarndan da atklar bu karma ilave olurlar. Bu karm oluturan kpkler kolon iinden aaya doru akarlar, drenaj sisteminin alt ksmnda toplanr ve 45nin zerinde yn deitirme olan blgelere yaprlar. Aratrmalar bu oluumun zaman iinde sabunlu su atklarnn bulunduu shhi tesisatlarda ve havalandrma bacalarnda meydana geldiini gstermitir. Sv atklar kpkten daha ardrlar ve kpn arasndan bunlar tamadan akar giderler. rnein herkes kpkl sularn bir lavabodan temizlenmesinin zorluunu bilir. Su basite kpkl sular iinden geer ve kpn byk bir ksmn da geride brakarak giderler. Ayn olay drenaj sisteminin alt ksmlarnda da gerekleir; aradaki tek nemli fark, havann da su ile ayn zamanda boru hattnn iinde akmasdr. Atklarla beraber tanan hava, kpkleri sktrr ve onlar uygun bir k yoluna tanmaya zorlar. k yolu, binann ana drenaj hatt veya buna bal herhangi bir hat, havalandrma ana kanal veya bu kanaln dallar olabilir. Bu k yolu konumuna ve boyutlarna bal olarak her zaman aka elverili olmayabilir veya hidrolik srama ile tkanabilir. Eer bu koullardan bir veya daha fazlas mevcut ise, fazla kpk yksek basn yaratarak gerelerin sifonlarndaki su yksekliini yener ve gerelerden kpk ykselir. Meydana gelen bu yksek kpk basnc ayn zamanda tesisa461

ekil 576. YATAY YER DETRMEDE ZERNDEK DREKT BALANTILAR N BORULAMA (ALTERNATF 1) 462 IINDEKILERE DN

ekil 577. YATAY YER DETRMEDE ZERNDEK DREKT BALANTILAR N BORULAMA (ALTERNATF 2)
IINDEKILERE DN

463

ekil 578. YATAY YER DETREN KOLON BOYUTLANDIRMASI 464 IINDEKILERE DN

ekil 579. YATAY YER DETREN KOLONLARDA HAVALANDIRMA


IINDEKILERE DN

465

ekil 580. 10. KATTAN YKSEK KOLONLAR N HAVALANDIRMA 466 IINDEKILERE DN

tn balant ve ek yerlerinde szntlara yol aabilir. Yksek kpk basnc blgeleri yatay ve dey olarak yzey normali ile 45den byk a yapan her hatta gerekleebilir. Havalandrma kolonlarnn ana hatlar veya havalandrma kolonu dallar yksek basnl kpkler iin k yolu tekil edebilir. Bunlar genellikle boyut olarak kpklerin akna kar yetersiz boyutlardadrlar. Havalandrma boru hatt boyutlandrma tablolar hava ak kapasitesi baz alnarak hesaplanmtr ve bu tablolar daha geni olmas istenilen kpk akn salamak iin gerekli olan deerleri gstermezler. Bu tablolara gre imal edilen havalandrma boru hatlar kpk ak iin elverisiz olmakta ve sistem iin gerekli basn k yolunun temini iin yetersiz kalmaktadr. Kpkler havadan ok daha ardrlar ve dolaysyla ayn rahatlkla akamazlar. Bunlar ayn ak oran iin ok daha fazla srtnme kayb meydana getirirler. Eski veya yeni olumu kpn younluu kullanlan temizlik maddesine bal olarak 32-304 kg/m3 arasnda deiir. Eit akm oranlar ve basn kayplar iin kpkl su kullanlan yerlerdeki havalandrma borusu ap normal hava tahliye apna gre %20 ile %80 aras daha fazla seilmelidir. Bulak makinas, amar makinas, mutfak lavabosu veya kpk reten deterjanlarn kullanld balant noktalarndan kolona ulamas halinde, kpklerin, kpk basncnn mevcut olduu blgeden, drenaj ve havalandrma borusu alt balantlar veya balant st saptrmasn kullanarak tesisatn baka blgelerine gemesi engellenmelidir. 22.3.5. Islak Kolonlar ok nadiren gerekleen bir olay olmasna karn eer ok katl bir ofis binasnn btn katlar binann proje ve dizayn aamasnda kiralanm ise ayarlamalar ona gre yaplr. Kiracnn zellikleri ve o kiin tesisat ihtiyalar binann dizayn aamasnda genelde bilinmez. Eer balangta gerekli ngrler yaplmam ve rezervler braklmamsa bu gelecekte oluacak ihtiyalar karlamak iin gereken hizmetin verilmesini aksatabilir. Bu problem slak kolonlar olarak adlandrlan sistemin tesisata balanmas ile zlmtr. Gelecekteki kiraclar ve ilave gereler iin salanan slak kolonlar, bir pis su ve havalk kolonu ile bunlarn her katta kr tapa taklm balant ularn ierir. Ayrca her katta ucunda vana olan klar ieren scak, souk temiz su ve sirklasyon suyu kolonlar temin edilmelidir (ekil 581). Aada belirtilen neriler kolonlarn ve klarn tatmin edici ekilde yerletirilmesini ve boyutlandrlmasn salamaktadr. 1. Islak kolonlar yaklak olarak shhi tesisatn 45 metre anda veya gelecekte kullanlmas olasl olan en uzak gereten en fazla 22-25 metre yatay boru mesafesinde bulunmaldr. 2. Bir slak kolon bir restorant beslemek zere boyutlandrlmaldr. 3. Scak su vanal klar branman uzunluu kolondan veya ana hattan 15 metre mesafeyi gemeyecek ekilde yerletirilmelidir. Eer bu olanaksz ise, branman hattIINDEKILERE DN

na sirklasyon imkan salanmaldr. 4. Basn drc vanalar scak ve souk su vana kna statik basncn 48 mSSnu getii durumlarda balanmaldr. 22.3.6. Yamur Suyu Yksek binalar iin uygulanacak olan yamur suyu sistemi dizayn iin zerinde nemle durulmas gereken baz noktalar vardr. Bir ok binada ykseklik arttka daralan bir mimari vardr. En st atdaki drenaj gibi alt atlarda da at drenaj yaplmtr. Yksek atdan aaya doru gerekleen kolondaki su ak daha aa bir atdaki ak etkileyebilir. Bu olay ihtiyatsz bir tasarmc iin problem yaratabilir. Yatay dn hattnda bulunan hava hidrolik sramadan dolay skr ve aa at drenajndan bu yksek basn alanna olan her balantda geriye doru fskiye eklinde bir su pskrtmesi oluur. Ayn oluum yamur suyu bina drenajlarnn yksek basn blgelerine balantlarnda da meydana gelebilir. Dk seviyedeki bir drenajn yksek basn alann boaltma olarak desteklemesi problemini ortadan kaldrmak iin, her dk at veya alan drenaj, yatay dn hattnn en az 60 cm. altndan olacak ekilde balanmaldr. Birok uygulamada, klima sistemlerinin soutma kuleleri veya su tanklar atnn tam stne veya yukarsna yerletirilir. at drenajlar bu aletlerden dar atlan drenajlar toplamak iin de kullanlr. Bu artlar altnda at drenaj ve yamur kolonlar bu ak oranlarn karlayacak ekilde boyutlandrlmaldr. at drenajna balantda mutlaka bir genleme eleman veya yatay kayma hatt (offset) kullanlmaldr. Burada ama olas bir boru uzatmas sonucu at drenajnn ykselerek at su izolasyonunu bozmasn engellemektir. Yamur suyu tesisat, boru tesisatlar arasnda en ok genleme daralma hareketine maruz kalan tesisatlardan biridir, ancak en ok genleen deildir. Boru tesisatnn hareketi, i ortama gre sk sk deiiklik gsteren d ortam scaklna baldr. Kn, dk scaklktaki erimi buz ve kar suyu 21C veya daha scak i ortamda bulunan drenaj hattna akar. Yamur suyu boru tesisat iinde dk scaklkl sv ak binann boru tesisatnn d tarafnda youmaya sebep olur. Bunun iin btn yamur suyu borularnn, yatay kayma hatlarnda lekeli, kusurlu tavanlarn oluumunu nlemek iin; izole edilmesi tavsiye edilir. Yamur suyu sistemi yksek katl yaplar iin genelde bir standart tarafndan kapsanmaldr. Fakat bunun yansra birok standart ise konuyu kapsamaz ve yaplan bu ihmal kontroll bir at ak drenaj tesisatnn yaplmasn ou zaman engeller. Eer at drenaj standart kapsamna alnmam ise yetkililerle kontroll akl at drenajn tartmak olduka nemlidir. Geleneksel at drenajna gre, birok uygulama iin kontroll akl at drenaj, bu sistemi tavsiye etmeyi gerektirecek avantajlar ierir. Bina ne kadar yksek ise bu yntemlerin uygulamada salayaca ekonomik fayda o kadar artar. Ekonomi, inaat fir467

ma iin en nemli srada yer alr. Fakat ekonomikliinden de nemlisi, kontroll at drenaj ak sistemi, su kirlilii ve iddetli yalar sonucu meydana gelebilecek su basknlar ile mcadele etmenin en etkili yntemidir. iddetli yamurlar esnasnda kat atklarn artlmas grevini stlenen sistemler ortaya kan art miktar ile ba edemezler ve dolays ile ok byk miktarlardaki hibir ileme tabii tutulmam ham kat atklar, su yollar ile lkenin gllerine ve denizlerine aktlr. Shhi tesisat ve lam sistemlerinin mevcut olduu yerlerde kontroll ak sistemlerinin kullanlmas su basknlarn nlemek asndan da nemlidir. Yamur suyu sistemleri kullanlarak, iddetli yalar esnasnda lam kanallar iine giren ak miktar azaltlarak lam atklarnn sistem d blgelere tanmas nlenebilir.

Yamur Suyu Tesisat Notlar Yamur tesisat ayr yaplmaldr. Bina ierisinden geen yamur suyu borular zerine testten sonra s izolasyonu yaplmaldr. Kn souk olan yamur suyunun, boru zerinde oluturabilecei youmay nlemek ve sesi azaltmak iin yamur suyu borularnn zerine izolasyon yaplmasn neririz. Teras, at ve balkon szgelerinden toplanan su nce bir amur tutucudan geirilerek, yamur toplama depolarna balanabilir. Yamur suyu buradan yamur suyu kanalizasyonuna drenajla veya pompa ile verilebilir. Ayrca bu su, bahe sulama vs. amalar ile de kullanlabilir. te yandan garaj, kazan dairesi vb. gibi mahallerin yer szgeleri ayr bir tesisatla toplanp, nce yakt ayrcdan geirilir ve sonra yamur suyu drenajna balanr.

ekil 581. TPK ISLAK BORULAR 468 IINDEKILERE DN

You might also like