Dini 2007, Cilt: 10, s. 28, ss. 271-284.

271
Kur'an Tefsiri ile Sufi Felsefe
Molla Sadra '" Onun Suresi Tefsiri
zelinde
1
Shigeru KAMADA
eviren: Enes
Bu makale, sufi olan Molla
Sadra(.l 050/1640) Kur'an tefsirini incelemektedir.
ncelikle onun Kur'an ruhi
ilgili genel grebiliriz. Molla Sadra, Kur' birden ok
anlam manevi hikmetin Kurani metinZere
okuyucunun ruhu, ruhi en yksek derecesinin
ona daha derin anlam katmanlan Somut bir rnek olarak
biz onun, ahiret gnndeki anlatan Zilzal suresini tefsir
O harfi ya da zahirdeki anlam
srekli yeniden ve dinamik bir
derin ifade eder. Nitekim O ahirette
biimlere Biz burada zahiri anlama gre
ruhi tecrbe grrz.

Bu Muslman filozof Molla Sadra'dan ve onun
tefsir Molla Sadra'ya gre, kutsal
* Bu makale orijinal olarak, "Mulla Sadra Between Mystical Philosophy and Quran Interpretati-
on: Through His on the "Chapter of Earthquake"" The International
Journal of Asian Studies, Volume 2, Issue 02, Tem 2005, pp 275-289'de
Makalenin evirisinde Trke ifade uyum sorununu iin
narak az da olsa tasarruflar
1 Bu benim ve gzden olarak, daha nce orijinal olarak Japonca
olan "Fukachikai e no sannyu- Morra Sadara no seiten kahishakuron"
Kavrama- Molla Sadra'run Kutsal Metinleri ve Kanada' da, 1998, s.206-
23 ve "Chushaku ni okeru kakushin- Morra Sadara no Kurilan chukai"(Yorumda Yenilik-
Molla Sadra'run Kur'an Yorumu,), Bangaku, s. 49-66 iki
bir araya getirmektedir.
272
metinleri tefsirle felsefi
istiyoruz. Arapa bir kelime olan "Allah'a teslim olma ya da boyun
gelir. Bu iin
onlardan neye ve ne bilmesi
gerekir. iin en iyi ve en gvenilir yolu
Kur'an'a, yani peygamberi Muhammed insanlara sy-
szlerin Ama bununla birlikte vahye-
ilahi szler, zel konumlarda anlam olarak
daima sarili veya insan tm ynlerine kelimesi keliniesi-
ne uygulanamayabilir. ilahi tefsir etmenin nemi, bu
ok olan hayat konusu-
na Tarihsel seyir iinde olan sistem, Mslman
toplumun, konumlarda olan
btndr. Kur' ani metinleri tefsir yoluyla, metin-
lerden-yani Kur'an'dan- insan faaliyetinin her evresine uygulanabilir her
trl normlan iddia etmesi ynyle, henneneutik bir dindir.
Geleneksel dnemden ana kadar Kur'ani bir ha-
yat yolunu dnya uyarlamada, bir deyimle is-
ter teknoloji, ister kurum isterse son kresel
olsun modemite rn-
lerini sistemiyle ve onlara bir anlam
vennede hayati bir role sahip Kur'an ilahi inayeri elde
etmek iin ara mslmanlar it-
tifakla kabul Byk ihtimalle gelecekte de byle Her
ne kadar insan ynelik normlan kurmak iin gste-
rilen geleneksel olan sistemi, kendisini mo-
dem grse de, onun Kur'an yorumlanndan
dair izili prensibi nem ve kaybetmeyecektir.
Bu kendi tefsirinde Kur' ani metinlerin zahirinden kendine zg
emsalsiz dnya Molla Sadra,
modemiteyle gelen ve zellikle tefsir
mirasla, kendi yeni iin aba harcayan,
Mslman ncs diye isimlendirilebilir.
ve kalite Molla n-
k tek kelimeyle onlar anda, tamamen manevi ve sosyal iklimde
de modemite ile ko-
nusu Molla kendi dneminde bir O da
ilahi szlerinin yorumudur.
SHIGERU KAMADA 273
Molla Sadra iinde tasawufi felsefenin(ir-
fan veya hikmetin) tipik bir biimidir. ve evresindeki blgelerin-
de grr ve geleneksel silsilesi iinde "sadru'l-mu-
teallihin" payesiyle Geleneksel dini medreselerde, Onun
felsefesi, en ileri dzeydeki konulanndan biri olarak kabul
edilir. Onun felsefesini gnmze kadar de-
vam
2
O, ilim evresi yirminci ikinci
kadar neredeyse hi M. Horten
3
'in tek nc
bir anlamda, Molla Sadra zerindeki kayan
anki nemli iki bilim H.Corbin
4
tara-
ilham edildi ve Biri iyi bilen alim,
ait metodolojisiyle bir alimdir.
Her ikisi de Molla Sadra mistik ynlere vurgu yaparlar. T.
(.l993) da bu izgiyi takip ve tasawufi felsefenin-ki bunun
temsilcisi Molla mistik nihai hakikat
deneyimiyle gl bir ok olan vehesini gr-

6
E onun mistik ynne ok dikkat etmeksizin, felsefesin-
deki anlamaya Bu drt bilim Molla
Sadra mode,m akademik evredeki ilk bilim adamla-

8
Bundan Sina ve Gazali
daki aksine Molla Sadra ile ilgili henz uzun
bir sahip takiben, Molla Sadra
bir grup bilim ortaya
onun herhangi bir veya
ki herhangi bir yne olduka bilim
gibi, Molla zerindeki son
hala iki grlmektedir.
9
Biri dinde nemli yere
2 Bkz. Nasr, 1996, 396-40.
3 Horten, 1913.
4 Henry Corbin'in Molla Sadra 1974'tr. Corbin 1972, 4 de
Molla Sadra bir iermektedir.
5 Nasr, 1978, Onun Molla Sadra Nasr, 1981'in bir blmnde toplan-

6 Bkz. 1971. O Molla Sadra'run Kitabu'l-Mezahir Japonca bir
tercmesini
7 Rahman, 1975.
8 Toplam dokuz yazar bu drt bilim The PhUosophical ForumA Quarterly'nin
Felsefiyle ilgili zel veya olarak Molla maka-
le
9 Bu iddia 1999'da Tahran'da Dnya Molla Sadra Kongre'sinde izlenimlere
--- -----'---
274
sahip olan veya onun mistik unsurlan ie-
rir. vurgu ise, saf felsefidir veya onun felsefi sisteminde-
ki yneliktir .. Molla Sadra
ceyle mistiksel sezginin sentezi olarak bilinir. andaki Molla Sadra a-
en nemli konulardan birisinin de, onun
deki bu iki yn
yorum.
Molla Sadra geriye sureleriyle ilgili tefsirler
Fakat bunlar btnyle iermez. Bu Zilzal
suresindeki
11
yorumunu ve onun Kur'an tefsiriyle alakah
ele Mefatihul'l ilk iki blmn
12
inceleyerek, onun Kur-
'an tefsirinin karakteristik zelliklerini ortaya istiyorum.
KURAN'IN GEREK DOGASI
"Kur' an kendi kendine yeterlidir; O olmadan hibir yeterli
gibi, onunla birlikte de herhangi bir ihtiya yoktur"
13
mealindeki pey-
gamber hadisini Mefatihu'l birinci blmnn
da Molla Sadra bu kendi kendine ve
ele Kur'an'da, gerek haberler ve kalplerin
besini olan bilgilerin hikmet blmleri
kilde Kuran zel bilgi, fiziki tababet, ahlaki ve hkmleri
gibi de iermektedir. Bunlar hala hidayet zere olanlar ve normal
inananlar(avam) iin Kur'an, daha da tesi iki dnya mutlulu-
iermektedir: Bu dnya ve ahiret. Bunu, di-
yet, nikah, miras gibi, bu biimini destekleyen zel
lamalarla yapar. hem ruhun hem de cismin hem
Molla Sadra'yfa ilgilenen bilim son zellikle
Tahran'da Sadra Felsefesi Enstit'snn ve bu Molla
Sadra dnya kongrelerini organize Molla yeniden redaksi-
yanun basmadaki aktif bu aktiviteler
ok daha kk entelektel bir evrede olan felsefi mirasdan daha akade-
mik haberdar etti.
10 Onun Kur'an yorumlan Molla Sadra, Tefsiru'l Kur'an'i'l-Kerim, 1366'de Onun
tefsirinin genel karakteristik zellikleri iin bkz. Nasr 1998, s. 45-58, Muhsin Salih doktora
tezinde Molla Nur Suresi (Kuran, 24/35) Tefsiri'ni
ll Bu Molla Sadra, Tefsiri Suveri't-Tank ve'l-Ala ,1363'ya Arapa
metinleri notlarda Tefsir olarak Tefsiru'l-Kur'ani'l-
Kerim, VII/409-44'e der metinlere de
12 Molla Sadra, Mefatihu'l-Gayb, 1363. notlarda Mefatih olarak
13 Mefatih, s. 10. Bu hadis biraz szcklerle Meclisi'nin yer
SHIGERU KAMADA 275
dnya hem de ahiretle ilgili blmleri ierir.Kendilerinizve
iin bir faydalanma. (Kur' an, 79/33) Kur'an'da tasvir edilmeyen ve
lanmayan hibir yoktur. Kendi ruhsal boyutundan melekut alemine
bir yol her tasvir

Kur'an, insa-
ruhsal eden hikmet ve dnyada ahlaki olarak
yolunu gsteren somut normlar gibi hem dnyada hem de
Ahirette mutlu vazgeilmez her trl bilgisini vermek-
tedir. somut normlar, dnya ve
nu evlilik, ve hukuki meselelerle ilgili h-
kmleri iermektedir. Molla daha byk vurgu
ruhsal hikmetin grlmesine Fakat kutsal
hukukun temeli olarak rolnn, hala ruhi olgunluk olan
normal inanlara/avama ifade .. Manevi hikmetin
olan Kur' an, cehalet duyan
tirir, hakikate arzu giderir,
ve kabahatli karakterlerin kronik
kimselerin kalplerine verir.
15
Bu Allah'tan bir Bu ila Onun,
ve iinde
16
bir ve cahil-
lik, kt karakter ve maddi istekler gibi bu dnyada
eken kurtarmak iin Kur'an melei
ala'dan, bu cehennemde, dnya tes-
lim edilmek zere bir

bi-
imlerini srdrdkleri bu maddi dnya, insan
ruhu iin karanhl< bir zindan olarak grlr. taraftan, bu dnya
uhrevi ruhi ve iin
temel olarak kabul edilir. dnya
hem olumlu hem de olumsuz bir
bu dnya ilgili ikilem ikna edici bir
kilde Bu dnya, onun daha yksek bir dnya
bilgisine ayartmalara iin sadece
l4 Mefatih, s. ll.
Mefatih, s.
Molla Sadra ve anlam ve
beraber, Kuran szck ve ses giysileriyle onun mahlukatina sem-
pati ve merhametinin simgesi olarak szck ve cmle elbisesiyle ... Bylelikle,
O insanlara nezaketle/merhametle
zevklerini " s. (Mefatih, o-ll)
Mefatih, s. 11.
276
iinde bir Bununla birlikte, bu dnya uhrevi
biiminin mkemmel marifetine ve ruhi kemalata arzulayanlar
iin varmaya bir olabilir.
Bu anlamada Kur' an, anki ve konumunu
lamak ve bu tesine gitmek iin gerekli olan bilgiyi ver-
me grr. Bu, iin gnostik bir ara
sylemek

Molla Sadra, Mefatihu'l-Gayb eserinde, maddi
iindeki ruhi iin yar-
manevi hikmetin olarak grr.
Molla Yorum
Kur'an tek hakikat
safhalara sahiptir. isimleri gre
arz eder. Kuran her dnyada ve her biiminde zel durum ve husu-
si ortama uygun isimle

Kur'an bir milyona birok
---isme olanlar, isimlerinde
gerek formlan anlayabilirler. Molla Sadra yo-
rum- gncel anlamlara izin veren ok kat-
sahip zahiri,
ve ... "
20
diye devam eden bir hadis Bu
drt manadan nc anlam olan had, hukukuna gre yasal olan
18 Gnostisizm burada son antik dnemde ortaya ve ilgili
olarak delaletle tarihi fenomen bir olarak
sorunlann iinde fakat ve ruhi far-
olabilir, gnosise, yani, Kur'an bilgisini Bu
kilde Molla erevesi net bir gnostik sergilemekte-
dir. Fakat onda gnostisizmin zelliklerinden biri kt ve iyilik
dalizm bulunmaz. O sorunun ve Havva tara-
gnahla, maddi dnyaya zikretse de bu dnyarun var nedeni-
ni nk dnya daha yce bir aleme yeri iin belirli bir neme
sahiptir. Son gnostisizmin kesin olarak vurgularsak onun gnostik
olarak vurgulamak g olabilir. Bkz., Jonas, 1963, s. 42-47. Molla Sadra'run Adam and Eve
(Adam ve Havva) kaynaklan iin bkz., Kamada, 1984, s. 108-109
du'r-Rububiyye, 1346, s, 299-300; el-Hikmetu'l-Mutealiyeh fi asfari'l-akliyye'l-erbaa, 1400
(ileriki notlarda Asfar olarak C. VIII, s. 321.
19 Mefatih, s. 23.
20 Mefatih, 39. Bu hadis, ezoterik destekleyen temel
kaynak olarak Sehl et-Tsteri, (. 283/896) Kur'an tefsirinde ondan
seder. Bkz. Bwering 1980, s. 139-42, benzer biim ve anlamdaki hadisler Fayz
el (1402/1982, C. I, s. 9-31) sinde yer Burada
Hadisin evrede zikreder.
SHIGERU KAMADA 277
veya olmayan konular olarak Drdnc anlam matlay la,
hakimiyet alam olan, kozmos st dnya-
ya olan nokta kastedilmektedir.
Molla Sadra, bir blmnde bunu ele almakta
Kur'an'Cia drt anlam dzeyinin Fakat
onun burada drt anlam, yukanda hadisin
drt blmyle
Bil ki, Kur'an benzer olarak, gizli ve iki
yne sahiptir. her ikisi de gre biri daha fazla
sal (zahir), isel yndr. isel yn, sadece Tan-
ve onun yorumunu Tanndan kimsenin bir
bir isel yne sahiptir. Hadiste zere "Kur'an
bir iseVbatini bir de yne sahiptir. Onun isel yn, yedi
isel yne sahiptir." Tam insandaki nefs, ruh, hafi, ahfa'dan olu-
isel boyut safhalan gibi.2
1
Molla Sadra'ya gre Kur'an rtl ve iki manaya sahiptir. Onlar-
dan her biri daha sonra isel ve anlamlara btn
blmler drt kategoriden meydana gelir: (1) (2)
(3) C 4) rtl-isel. Bu drt dzeyin ilki olan
gzlerimizle szckleridir.
sel olan ikinci durumda ise bizim hayal gibi isel onun an-
lamlanm Bizim duyularla harici gereklikte
kendisini olmasa bile nesneyi isel duyumuzda seze-
bilir. ifadeler eklemek iin diyebiliriz ki: Hayal yerimiz
her ne kadar onun nesnesi dnyada kendisini bir
sahibi olmasa da herhangi bir formu hayal edebiliriz. Fakat onun hayali
biimi, konuyla ilgili hayali form kadar zamanda maddi
Kur'ani bu iki dzeyinin birincisi bu dnyayla ilgilidir ve bu
dnyadaki tm insanlar taraftan
nc anlam derecesi insan ruhu kavrarrabilen bir e
de insan ruhu belirgin hissi ve tesine geip. ilahi
nizama nc dzeydeki kavrayamaz.
ruhu zihinsel yerisiyle ilahi bilgisine ilahi
dzenin hakimiyet alamyla nesneleri maddeyle
hayal, vehim gibi i ve duyular
21 Mefatih, s. 39.
. --
!i
1
1
278
Drdnc ve son Kurani anlam olan dzey hem
hem de ilahi dzenin tesindedir ve hem duyulardan hem de zihin-
den

Molla Sadra Kur'an'daki anlam dzeyini drde
iki dzey bu dnyaya, yani bu dnyadaki tahsis edil-
ve i ve duyusal tekabl etmektedir. nc dzey,
ancak zihnin ilahi dzenin hakimiyet tahsis edil-
salt anlam Sonuncusuna ise hibir duyu ve zihin
ve bilinmeyen ait hakimiyet tekabl eder.
Kutsal metinleri yorumlamaya gelince Molla Sadra der: Tan-
iin gerek yorum, Kur'an ayetlerini ve hadisleri sarf ve
te'vil kendi orijinal konseptine olarak

Bundan Kuran szcklerinin orijinal nemine vurgu
yapar. Yine der (veya bir alimden yapar):
felsefecilerin ileri Kur'an ayetleri ve gele-
neksel haberler, gerek ve temel konseptleri yoluyla
zahirieri ve varid vahiyleri, hidayete vesile olma ve hik-
metiyle sokma ve aldatmadan insanla-
ra bir fayda vermez.
24
O bu ileri dzey metin temeli oldu-
kutsal metinlerin szck nemine vurgu ya-.
par. Metindeki belirli kelimelerin ikincil ve dikkat et-.
rneksizin temel merkeze bu onun ru-
. huna kendisi daha ileri anlam dzeylerine belirli
bir etki yapar.
O bu sreci/yntemi "mizan"

Burada mizan sz-
bir veya bilgi veya alet atfedi-
lebilir. seik hakikati, his, hayal, zihin gibi
dzeylerindeki mizan Mizan
btn tezahrlerinde bulunan herhangi bir anlam, mizan
edecektir. Bilgi veya alet olsun mizan
nn spesifik herhangi bir formu, kendi iinde mizan hakikatinin bir par-
sahiptir ve ona mizan uygulanabilir. uzun-
22 Bu paragraftaki Mefatih'in 39-40 zedenerek
23 Mefatih, s. 93.
24 Mefatih, s. 93.
25 Mefatih, 95. Mizan beraber bu Molla talebesi Feyz'de yer
Feyzu'l Kur'an tefsiri. El- 1402/1982, C. I, s. 32.
SHIGERU KAMADA 279
lmek iin cetvel/mistar, pozisyonunu lmek iin ustur-
lap, veznini lmek iin prosodi/aruz ilmi, bir
ve lmek iin ve her lmek iin akli ger-
ekiilc gibi fiziksel ve zihinsel bir ierir.
l alet olarak, ve
ift gzl terazi, kollu ve elli geleneksel l onun
tam gnostik unutturmaz. Ne veya aniarsa
onun bu durumlarda bulunur. (Gerek idrak etmeyi yitirmez)
bir harici fomiundan gerek tam
bir gnostik/irfani hareket; ve biiminden zne ve
bu dnyadaki biiminden daha intikal

Molla Kur'an ok anlam sa-
hiptir. Molla Sadra Kur' ani metinlerin anlamlannda daha daha
hadisle drt dzey nermektedir. Molla
dnya karakteristik zelliklerden biri de onun
sudurcu Nitekim alemi, daha daha
dnya, berzah ve ahiret biimi-
ne gelen dzeye ve zihinsel.
Tannya bu dzeyi manevi elde etmesi umulur.
Molla Kur'ani anlam dzeyleri, onun biimleri
tasavvuruyla

olarak Kur'an'a sa-
ve yzeyden Kur'an metinlerinin n-
fuz yoluyla manevi iin Onun yorumu
iin metnin hakiki belli bir neme sahiptir. nk O,
bilgisinin daha yksek anlamlara
somut bir temel meydanagetirir.
MOLLA SADRA'NIN
Zilzal Suresi (99. Sure, genellikle MedenF
8
olarak kabul
edilir) ok ve zere sadece sekiz ayete sahiptir:
26 Mefatih, 92.
27 Burada, Mefatih'de, Molla Sadra muhtemelen hadisin drt
taksimi benimsemektedir. Drdnc ve son dzey, bu dzeyin insan
ruhuyla hi ilgisi olmayan tamamen kozmos st alem olarak tasvir edilmektedir. Nitekim
yukandaki dzey onun tasavvuruyla tam bir uyum iindedir. Biz, bu son dzeyin Molla
Sadra'run srekli takdim taksimine basit bir ek
bulunuyoruz. Bkz. Asfar, C. IX, s.ll, ki orada Molla
Sadra kendi taksimini net bir Bu dnya iin bkz.
Corbin, 1972, C. s. 115-22.
28 bilimcileri onun ilk dnem Mekki bu sure o-
280
ve rahim olan
Yer bir zaman ve yer
vakit, insan bunu nedir? der. O gn yer Rabbinin ken-
disine haberlerini

O tefsirinde, sureyle ilgili (.538/1114)'nin yorum-
nakleder. her ne kadar Snni alimler onu Snni gele-
nekten30 sapma olan tenkit de- Kur'a-
. ni metinlerin dilsel analizi yoluyla en iyi tefsirlerden biri kabul
edilen Kur'an
Bu sure, sonunda felaket olarak meydana gelecek olan zel-
zeleyi dile getirmektedir. Bu zelzelede btn yeniden hayata iade
edilir, Tann onlann bu dnyadaki ve
buna gre onlara dl veya ceza verir. Bu surenin ve
Molla bu suredeki lafzi yorumu

ve ge-
yorumlar ileri srlmeksizin, geleneksel
iine
O lafzi yorumdan surenin erevesini bir
lam dzeyine nakleder ve sureyi yeniden yorumlar. srlen yeni
lam, Molla ilahi ilharnla iddia kendi dn-
ya O Zilzal Suresi tefsirinin
kendi Kur'ani tefsirinin bahseder:
Medeni vahiy olarak kabul edilir. Onun Mekki zilcreden bir grup Ms-
lman Kur'an mfessirleri de Bzk. Watt, 1970, 210-11. Onun Mekki vahiy olma ihti-
malinden sz edenler el-Mahalli, Tefsiru'l-Celaleyn, trs., C.II, s.168; Hakki
Bursevi, Tefsiru Ruhi'l-Beyan, 1405, C. XV, s.492; el-Alusi, Ruhu'l-Meani, C. XXIX, s. 208;
Sabuni, Safvetu'-Tefasir, 1406, C.VIII, s. 590; Seyyid Kutub, fi Zilali'l-Kuran, 1410, C. VI, s.
3954; et-Tabatabai, el-Mizan fi Tefsiri'l-Kur'an, 1394, C. XX, s. 342; el-Mevdudi, The Mea-
ning of the Quran 1988, C.XVII, s. 161-62 de
29 Arberry tercmesi, 1955, C. II, s. 34S:
30 Kur'an tefsiri, Snni evrelerde klasik Snni tefsirlerin tipik bir olarak kabul edilen
Beyzavi, ncelikle daha sonraki Mutezili sapmadan uzak durmak iin aba sarf etmesine
eserinde tefsirine Bkz. Giitje 1996. Otuzuncu dipnotta sz
edilen Tefsiri'nin
'in tenkit fi Ma mi-
eserini ierir.
31 an Hakaiki't-Tenzil ve Uyuni'l-Eka1ril fi Vucuhi't-Te'vil, trs. 4 Cilt.
32 Bu !asa suredeki toplam yirmi sekiz yorumundan C. IY, s.
285-287), Molla Sadra onun tefsirinden (227, 228, 234, 236, 237, 242, 243) yirmi sanr
n yapar ve saece szcklerin ve Kur' an' dan, eski ve ilahi-
yatsal atlar. Her ne kadar bu surenin harfi ilgili
Molla temel olarak gz nnde bulundurolsa da, onun tefsiri
nin borludur.
l
SHIGERU KAMADA 281
Tefsirde Zilzal Suresi'yle ilgili ele anlamlar, her-
hangi bir kendi ok ciddi bir
yan ve kendini, herhangi bir kitaptansa onun
adayan (Molla Sadra gibi) kalbine, kendi su-
ilham ne srer.
33
onun tefsiri tefsirine
szsel yorum boyutunda duraklamaz, buna ilaveten bir boyuta,
yani Kur'ani metinlerin yorumu boyutuna geer.
O son zelzele ve yeniden yani ahiret alemine
ki tamamen bir zaman-uzam-
da meydana iddia eder.
Bu ayetlerde tasvir edilen yeryznde zelzelenin meydana ge-
hususunu herkes anlayamaz. nk o bu muhtelifvakit-
lerinden herhangi belirli bir vaktinde meydana gelmez. bu
dnyadaki ona edemez. nk ve
insanlarla bu duyular, dnyada meydana gelen be-
lirli ve dnyevi olaylara iin tahsis
Kainattaki en byk ilgili olan yeniden ve onun
bu dnyadaki giremez. Muhakkak ki
ok byk bir (Kur' an, 22/1)
34
Bu dnyadaki herhangi bir olay belirli bir zamanda ve belirli bir
mekanda meydana gelir. Btn olaylar bir zaman ve mekan saha-
noktalara Ancak lm tesi hayat zaman-uzam-
btn olaylar tek bir zamanda ve tek bir mekanda meydana gelir.
Uhrevi hayat btn belirli zaman ve bir anda
Bu Kur'an'da tasvir edilen btn olaylar, dnyadaki
biiminden olan bir biiminin yksek bir boyutunda meyda-
na

Birinci ayetin Arapa metninde- iza zulziletil-erdu zilzaleha- zelzele
arz kelimesine dnen bir zamirie/ha ile Molla
Sadra bu nitelemenin, bu zelzelenin bilinen, belirli bir hareket
onun ve uygun meydana ve tekrar
bir akla getir-
33 Tefsir, s. 223.
34 Tefsir, 225.
35 Bkz. Kamada, 1990, s. 93-110 (Japonca), Bu makalenin gzden versiyo-
nunu Molla Sadra Dnya Kongresi'nde okudum. (Tahran, 22-27 1999)
282
nk z onlardan aynlmaz ve azal-
maz;36
Molla Sadra Kur'ani tesinde bulunan, dnya-
olarak hareket sahibi dair se-
zer. Daha tesi, bir bu suredeki dnya btn ola-
rak
Cennet ve iinde bulunan benzer olarak, dnya ve iindekiler
temel zorunlu hareket!hareke, cevheriyye sahibidir. Hibir veya do-
yoktur ki ilk ona dnnceye kadar
olan temel/zorunlu hareketi zerine

O bu ayet yoluyla var olan her hareket ve kendi kendini
kabul eder. Dnyadan bu di-
namik mkemmellik, eksiklik gllk ve
derecelerinde kendisini gsteren Btn bu
var orijinine veya dnen bir ha-
reket iindedir. o bu ayetten btn mkemmelli-
yeniden dinamik bir iinde oldu-
sezmektedir: Bu sezgi Molla "ruhun manevi
temelini
Son ayet (6-8 ayetler) sreleri boyunca
hak ettikleri ceza veya gerekti-
gstermektedir. Molla Sadra dav-
sonucunun kendilerini sadece belirli hayvanlara,
veya meleklere grlr.
Ahirette herkes gayesine ve hedefine gre
olunur. Bu da putu sevenlerden biriysen putla olunursun
38
derecesinde gibi dnyada ve uygun
olur. isel boyutuna olan nitelik ve zellikler duru-
muna uygun bir ona arz edilir. Deki, herkes kendi uyanna gre
hareket eder. (Kuran, 17/84) geri dnen veya
dndrlen kimselere ara/ber-
36 Tefsir, s. 227.
37 Tefsir> s. 227. Onun zorunlu hareket/hareketu'l-cevheriyye teorisi, kendisinin Felsefesi-
ne orijinal biri
38 Tefsirin editr 238. sayfadaki notunda hadisin Saduk, el-Emali, el-Meclis, 82 de bu-
zilcreder. Ben orda El-Meclis 27'de ok az bir szck
Bkz. Babuyeh, Emali's-Saduk, 1400/1980, s. 113.
1
i
SHIGERU KAMADA 283
zah evrelerde olan kusurlu niyedere uy-
gun yoktur. Onun yce zere,
biimler hakim olan ve hayvansal
uygun olarak hayvanlar zaman (Kur'an,
81/S) hadiste kimseler kendilerine uygun
olarak maymun ve domuz olunur.
39
Btn bir hareket iindedir. Bu dn-
yada insan ruhu maddeyle olarak hepsi biime
sahiptir. Yani her ne olurlarsa olsunlar
bedensel ynleriyle onlar Bununla birlikte manevi kemalat
yolu boyunca iledeyip bedenden lmle bu dnya-
dan ahirete intikal etmeleriyle) Onlar, gerek kaplayan madde-
den ve olan gerek biim ortaya

dindar ve yce bir kimse melek Kibirli
ve ilgisiz bir kimse aslan ve agzl kimse domuz
evrilecek. Bu Molla Sadra bu ayetlerden ahiretteki
manevi Bu dnyadaki gibi srece
ve hareketleri ses ve harekettir. Bundan onlar
kendi kendilerine ebediyet ve sahibi Geici ola-
rak ses ve niin ve ruhunda
niteliklere sebep O bu sreci gibi "igdsel var

ve igdsel var
ebeciilik ve derecesini Bu her kim ve
davransa ruhunda belirli bir etki ve onun hali bir sre
devam eder. Onun ruhu srekli bu etkiyi onun hali de-
meleke olur. Bundan niyet etmeksizin veya
iin efor veya ihtiya
Onun bu hali ve ruh
onun beden ve yazmaya tekabl ederY
Szl bir gibi, tekrarlanmala-
39 s. 238, Hadisi Molla Sadra yeniden destekleyen hadisler-
den biri olarak, bu sonunda iktihas eder.
40 Molla Sadra yeniden "Ahiret aleminde maddi ve rtden
lan" kastetrnektedir. (Tefsir, 227) Onun yeniden ok ince bir Ehli
Snnetin tenasuh
41 Tefsir, s. 246.
284
nitelik ve hal szleri ve davra-
da onun ruhunu etkiler. Dnyadaki boyunca ruhunda
lenen ve olan bu nitelikler, ahirette
iyi veya kt temelini Molla Sadra bu
lamda kuramsal olmayan yapar. sanat ve zanaatlar-
da gibi btn eylemlerinin ve hukuku tara-
belirlenen ykmllklerinin bu tmyle
iddia etmektedir.
42
Ahiretteki ruhun
nitelikleri elde etme Molla
Sadra harfi sade ve bir nceki Kur'an tefsiri yazar-
Fakat bu harfi tmyle yeni bir iinde,
ilahi olarak iddia dnya yeniden
yorumlamaya Onun dnya filtresinde, bu suresi,
insan kendi manevi ynlendirmele-
ri, daimi belirtisi olarak Onla-
yeniden ve ilgili olaylar, bu dnyada var
olan ahiretteki biimine nakil ileri srer.
dllendirme veya
manevi bir olarak
SONU
Kur'an ok anlam sahiptir. Kurani anlam
dizeyine/matrisine girmekle harfi anlamdan daha derin anlam dzeyle-
rine nfuz edebilirler. gtrc onlar Kur'an-
daha derin manevi elde etmeye daha
da ruhu iin giden yol, Kuran
nfuz etme srecindeki derinlik lsyle gibi g-
rnmektedir. Molla Sadra Zilzalsuresindeki tefsirinde
mez olan, fakat kendisini srekli dnya gere-
ortaya Ona ok daha ileri nfuz etmenin temeli olarak
harfi anlama nem vermektedir. Onun biri ihlal etmeksizin harfi
ve batini bir arada tefsir yntemi, sadece
btn. dini geleneklerde bulunan, bu iki tefsir
var geleneksel ikilemi ilerletebilir.
42 Tefsir, s. 246.