A. .

Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-243-

XVIII. YZYILDA BTLS SANCAI VE DARECLER Bitlis Province and Its Governors In 18th Century Dr. Mehmet NBAI *
ZET Bitlis, Anadoluda Mslman Araplar mteakiben de Trkler tarafndan erken fethedilen blgelerden birisidir. Trk-slam hkimiyetinin salanmasndan sonra blgede, din ve sosyal ynden byk gelime yaanmtr. Osmanl hkimiyetine girmesinde dris-i Bitlisnin byk rol olmutur. Douda bulunan Safev Devletinin yaylmac politikasna kar tahkim edilen ehir, Osmanl idaresine sadk olup blgede etkili yerel airet ve kabilelerin idaresine verilmi ve onlara hkmet stats altnda farkl bir idare sistemi uygulanmtr. Bu almada, Bitlis sancann idar yaps ile blgede grev yapm hanedanlar hakknda bilgiler verilmitir. Anahtar kelimeler; Bitlis, Van Gl havzas, sancak, hkmet sancaklar, XVIII. yzyl. ABSTRACT Bitlis is one of the early conquered places by Muslim Arabs and later Turks in Anatolia. After the Turkish-Islam dominance, significant religious and social developments took place in the city. dris Bitlisi played an important role in order to put the city under the rule of Ottomans. Fortified against the imperial Safevids who are located in the east, the city always remained faithful to Ottomans and given under the rule of effective tribes and clans in the region by applying a different government system. In this study, information about the ruling system and about the dynasties is given. Keywords: Bitlis, Van Lake, Sandjak, Province, Governing provinces, 18th Century.

uruluu ve adnn kkeni hakknda kesin bilgiler bulunmayan Bitlis, Byk skendere atfedilen bir efsaneye gre onun kumandanlarndan Badlis tarafndan ina edilen kalenin etrafnda kurulmutur. Sasanler ve Romallar arsnda ihtilaf konusu olan blge, birok defa el deitirmi, daha sonra Dou Roma mparatorluunun snrlar iinde kalmtr. Halife Hz. mer zamannda 641 ylnda Mslman Araplar tarafndan fethedilmitir. Abbasiler dneminde Hamdanler ve Mervanlere bal olarak idare edilen ehir 1 , XI.
* 1

Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm rt. yesi. Mkrimin Halil Ynan, Besim Darkot, Bitlis, slam Ansiklopedisi (A) II, s. 657658; Metin Tuncel, Bitlis, Diyanet slam Ansiklopedisi (DA.) VI, s. 226; Mehmet z, XVI.

TAED 33, 2007, 243-261

-244-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

yzyl ortalarnda Seluklu nfuzu altna girmi, Sultan Melikah, Fahrud-devle Muhammedi blgede fetih yapmakla grevlendirmi, O da yannda Emir Sanduk ve Dimaolu Mehmed Bey olduu halde harekete geerek, Mays 1085 ylnda Bitlisi, hemen arkasndan da Ahlat taraflarn fethetmiti. Fetihten sonra Bitlis ehri, Dilmaolu Mehmed Beye ikta olarak verilmiti. Dilmaoullar Beyliinin merkezi olan Bitlis, daha sonra Ahlatahlarn, ksa bir sre sonra da Artukoullarnn idaresine girmiti. Ancak bir sre sonra Ahlat Emiri Begtimur blgeye yeniden hakim olmutu. Bitlis ehri ve havalisi 1207de Ahlatahlar malup eden Eyybilerin idaresine girmiti. 2 Celaleddin Harezmahn Eyyubilerin blgedeki hkimiyetlerine son vermek istemesi, Eyybiler ile Seluklular arasnda ittifaka neden olmutu. Sultan Aleddin Keykbad, 1230 tarihindeki Yassemen savanda Celaleddin Harezmah malup ederek Bitlis ve havalisine hkim olmutu. Ancak Mool basks sebebiyle blgedeki Seluklu hkimiyeti uzun sreli olmam ve 1231de ehri ele geiren Moollar kaleyi ve ehri tahrip etmilerdi. Bunun zerine Aleddin Keykbad, Kemaleddin Kamyar isimli bir komutann Bitlis zerine gndermi, ehri yeniden 1232de ele geirdikten sonra kalesini tamir ettirmiti. 3 XIV. yzylda erefoullar adl bir ailenin hkm srd Bitlis, Karakoyunlularn arkasndan da blgenin yeni hkimi Akkoyunlularn idaresine girmitir. XVI. yzyl balarnda blgeye hkim olan Safevlerden sonra blgedeki ilk Osmanl hkimiyeti, Yavuz Sultan Selimin aldran seferi srasnda gereklemitir. Bitlis ve civarnn fethedilmesinde blgede nfuz sahibi olan dris-i Bitlisnin byk rol olmutur. dris-i Bitlisnin gayretleri neticesinde, Bitlis emiri IV. erefeddin Han da Osmanl hakimiyetini tanm, ancak zaman zaman Osmanl Devletine kar Safev Devletine meyilli politikalar izleyerek blgede ihtilafn kmasna sebep olmutu. Hatta Kanun Sultan Sleymann Irakeyn Seferine (15331535) kmasnn temel sebebi de Bitlis hkimi eref Hann rana iltica etmesi idi. Onun yerine Azerbaycan hkimi iken Osmanllara iltica eden Ulama Han getirilmi ve blgede yeniden istikrar salanmt. 4 Ancak Nahvan seferi srasnda 1552de yeniden harekete geen eski Bitlis hkimi eref Hann olu emseddin Han, Ahlat ve civarna

3 4

Yzylda Bitlis Sanca: Ynetim, Nfus ve Vergilendirme, IX th International Congress of Economic and Social History of Turkey, (Dubrovnik-Croatia, 2023 August 2002), Ankara 2005, s. 31. Erdoan Meril, Mslman Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1985, s. 261267; Osman Turan, Dou Anadolu Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1980, s. 111116; Faruk Smer, Seluklular Devrinde Dou Anadoluda Trk Beylikleri, Ankara 1990, s. 4754. Smer, Dou Anadolu Trk Beylikleri, s. 5758; Tuncel, Bitlis, s. 226. .H. Uzunarl, Osmanl Tarihi II, Ankara 1998, s. 275276; M. Tayyib Gkbilgin, Kanun Sultan Sleyman, stanbul 1992, s. 6978.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-245-

baskn yaparak Osmanl askerine zayiat verdirmiti. 5 Osmanl ordusunun harekete geip blgede yeniden stnlk salamasndan sonra, 1555te yaplan Amasya Antlamas ile sulh ve skn salanmt. dar Yap; Osmanl Devleti, Dou ve Gneydou Anadolu blgelerini hkimiyeti altna aldktan sonra, buralarda farkl bir idar yaplanma gerekletirmitir. Bunun temel sebebi de blgedeki airet yapsndan kaynaklanmaktadr. Bunlardan birisi olan Bitlis de, fetihten sonra sancak / hkmet ad altnda zel bir stat verilerek Osmanl idaresine balanmt. Hkmet; Osmanl Devletinde klasik sancaklarn yannda, hkmet olarak adlandrlan ve idarelerinin mahalli beylere ocaklk suretiyle tevcih edildii sancaklar da mevcuttu. Ancak bunlar defterlere liva olarak deil hkmet ad altnda kaydedilmilerdir. Hkmetleri idare eden beylere ise, hkim denildi. Hkmet sancaklarn kanunla belirlenmi olan statleri, tabii olarak Osmanl Devletine ballklar lsnde geerli idi. Diyarbekir, Van ve Badad eyaletlerinde rastlanlan hkmetlerin ihdas sebebi, buralardaki mahalli beyleri devletin resmi grevlisi yaparak bir lde merkezi otoriteye balamakt. Hkmet sancaklar, kanun hkmne baklarak bir muhtariyet olarak alglanamamaldr. Zira bunlarn idaresinin sadece kuru bir mlkiyet hakk ile mahalli beylere brakld ve uygulamada dier sancaklar gibi muamele grdkleri tespit edilmitir. Bunlarn temelde baz zellikleri vardr: 6 1. Hkmet ve yurtluk-ocaklk sancaklar, fetih srasnda hizmeti grlen mahalli beylere veya meraya verilmektedir. 2. Hkmet sancaklar mlkiyet, yurtluk-ocaklk sancaklar ise arpalk ve sancak hass olarak tevcih edilmitir. 3. Hkmet sancaklarda tahrir yaplmamaktadr. Tmar ve zeamet yoktur. Geliri idarecilere aittir. 4. Hkmet sancaklarda meradan ve kul taifesinden hi kimse bulunmamaktadr. 5. Yurtluk-ocaklk bulunmaktadr. sancaklarda tahrir yaplmakta ve kul taifesi

5 6

Smer, Dou Anadolu Trk Beylikleri, 6263. Orhan Kl, 18. Yzyln ilk Yarsnda Osmanl Devletinin dar Taksimt, Eyalet ve Sancak Tevcihat, Elaz 1997, s.7; O. Kl; Yurtluk-Ocaklk ve Hkmet Sancaklar zerine Baz Tespitler, Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 10, Ankara 1999, s. 121122; O. Kl,Klasik Dnem Osmanl dar Sisteminde Hkmet Sancaklar; Hakkri Hkmeti rnei, XIV. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler II/I, (9 13 Eyll 2002, Ankara), Ankara 2005, s. 702710.

TAED 33, 2007, 243-261

-246-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

6. Beyleri ldklerinde veya hizmette kusurlar grldnde evladna veya akrabasndan kimseye verilir, aile dndan bakasna tevcih yaplmazd. 7. Sefere arldklar zaman bal bulunduklar beylerbeyi ile birlikte sefere katlmak zorunda idiler. Grld zere hkmet sancaklar zel bir statye sahip olmakla beraber tamamen muhtar ya da bamsz hareket edebilecek konumda deildirler. Bu sancaklar idare eden beylerin sancak zerindeki hakk, sadece grnte ortaya kan bir mlkiyet hakk idi. Osmanl Devletinin bunlar zerinde her trl tasarruf hakk her zaman sakl kalmt. Nitekim yurtluk ve ocaklk sancaklara zaman zaman mdahale edildii bilinmektedir. Ayn durum hkmet sancaklar iin de geerli olmutur. Kanunnmede her ne kadar memleketleri mefrzlkalem ve maktl-kademdir eklinde, yani tahrir yaplmayan ve Osmanl idarecilerinin mdahale etmedii bir idari birim olarak belirtilmesine ramen, buralarda tahrir yapld ve zaman zaman devlet idarecilerinin mdahale ettii, ariv kaytlarndan anlalmaktadr. Nitekim XVI. yzylda Bitlis Sancann ynetim, vergi ve nfus yaps konusunda nemli bir alma yapm olan Mehmet z, almasnda ana kaynaklar olarak tmar defterlerini kullanmtr. Dolaysyla bu dnemde tahrir yaplmtr. Geri bu dnemde Bitliste, hkmet stats tam olarak uygulanmayp normal sancak olarak kaydedilmitir. Ancak yine de devletin belli bir lde nfus ve vergi tespitine gittiini sylemek mmkndr. Ayn ekilde kanunnamede Osmanl idarecilerinin mdahale etmedii yer olarak belirtilmesine ramen, XVIII. yzyla ait kaytlarda Bitlis hkmetine idareci tayinine bazen Van Beylerbeyinin, bazen Erzurum Beylerbeyinin bazen de Bitlis kads ile blgedeki dier idarecilerin dorudan mdahale ettii grlmektedir. Bu konuda ok sayda kayt vardr. Yine kanunnmede ilerinde mer-i Osmaniyeden ve kul taifesinden hibir ferd yokdur eklinde, yani burada Osmanl askerinin olmad ve timar sisteminin uygulanmad belirtilmesine ramen XVIII. yzyla ait kaytlarda hkmet statsnde olan Bitliste erbab- timar, zuem, alaybeyi, mustahfz gibi grevlilerden sk sk bahsedilmektedir. Dolaysyla Osmanl Devleti idarecileri, zaman ve mekn mefhumunu dikkate alarak zaman zaman kanunnme hkmleri dna kmlardr ki, bu da statkocu yapnn her zaman geerli olmadn gstermektedir. Bu da adem-i merkeziyete, merkezin mdahale ettiini ortaya koymaktadr. Van blgesi ve hkmetler konusunda nemli almalar bulunan Orhan Kl da, kanunnamede belirtilen hkmlere ramen devletin lzum grmesi halinde tahrir yaptn, Bitlis hkmetinin 1593 ve 1604 yllarnda iki defa tahrir edildiini, sancak gelirlerinin nemli bir ksmnn da timar ve zeamet gelirlerine ayrldn belirtmektedir. Yine ayn ekilde hkmetlerde, kul taifesinin bulunmad yolundaki kanunname hkmlerinin de Bitlis hkmetindeki
TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-247-

uygulamada uyumadn sylemektedir. 7 Bu da yaplan deerlendirmeyi teyit etmektedir. Bitlis Sanca / Hkmeti; Stat olarak sancak tekilat kurularak 1527 tarihli kayda gre Diyarbekir Vilayetine balanan Bitlis Sancann bu dnemdeki idarecisi eref Han idi. 8 Ancak eref Hann Safev Devletine iltica edip ah Tahmasb ile ittifak salamas zerine blge, Ulama Hann idaresine verilmi ve Bitlis Eyaleti eklinde kaynaklarda zikredilmitir. 9 eref Hann rana iltica etmesinden ve ldrlmesinden ksa bir sre sonra olu emseddin, Bitlis beyliine tayin edilmi, ancak Irakeyn Seferi dnnde 1535te grevinden azledilmi, Bitlisin hkmetlik statsne son verilerek normal sancak haline getirilmiti. 1540 tarihli timar icmal defterinde, Bitlis yine normal sancak statsnde kaydedilmi olup sancakbeylii grevinde brahim Bey bulunmaktayd. 10 XVI. yzyln son eyreine kadar sancak statsn devam ettiren Bitlis, Vann fethedilip yeni bir beylerbeylik olarak tekilatlandrlmasndan sonra Van Beylerbeyliine balanmtr. 11 1548 Elkas Seferi srasnda bizzat Kanun Sultan Sleyman tarafndan muhasara edilen Van, on gnlk bir mukavemetten sonra 25 Austos 1548de fethedilmiti. 12 Fetihten sonra, Van ve civarnda gerekli idar dzenlemeler yaplarak Van ehri, Paa Sanca olmak zere Van Beylerbeylii adyla yeni bir beylerbeylik kurulmu ve Anadolu Defterdar erkez skender Paa, Beylerbeyi olarak tayin edilmiti. 13 Van civarnda bulunan yerler de durumlarna gre, sancak, hkmet, ocaklk statleri altnda Van Eyaletine balanmtr. Bu sancaklardan zaman zaman baka eyaletlere balananlar, lavedilenler veya yeniden kurulanlar olduu kaytlardan anlalmaktadr. Van Eyaletine bal sancaklardan birisi olan Bitlisin idari yaps ve XIX. yzyla kadarki durum u ekildedir:

7 8 9 10 11 12 13

Kl, Hkmet Sancaklar, s. 705706. z, Bitlis Sanca, s. 34. Dndar Aydn, Erzurum Beylerbeylii ve Tekilat; Kurulu ve Genileme Devri (15351566), Ankara 1998, s. 52, 104105. z, Bitlis Sanca, s. 35. Orhan Kl, XVI-XVII. Yzyllarda Van (15481648), Van 1997, s. 136137. Nejat Gyn, Van, slam Ansiklopedisi (A.), XIII, stanbul 1986, s. 197202; Kl, Van, s. 321. CIEPO Tarafndan Yrtlen Osmanl Prozopografisi zerine Aratrma Program, Koordinatrler; Halil nalck, Jean-Louis Bacqu-Grammont, (Tarihsiz), s. 162; Kl, 153436 yllar arasnda Van Beylerbeyi olarak Hsrev Paay gstermekte ve 1548de beylerbeyi olarak skender Paann ismini vermektedir. Van, s. 147; Kl, Eyalet ve Sancak Tevcihat, s. 7.

TAED 33, 2007, 243-261

-248-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Van Eyaletine Bal Sancaklar 14 XVII. Yzyl 16 XVI. 15 Yzyl Van (Paa Van (Paa Sanca) Sanca) Adilcevaz Adilcevaz (Ocak) Aakis Aakis Bargiri Alpak (Ocak) Bargiri (Ocak) Bidlis Bradost Erci Espayrid Hakkri Hizan Hoy Kesan Bidlis Hkmeti (Ocaklk) Diyadin Erci (Ocak) Espayrit / Asiybrud (Ocak) Hakkri Hkmeti (Ocak) Hizan Hkmeti (Ocak) Krkr

17001750 17 Van (Paa Sanca) Adilcevaz Aakis Bargiri Belican Bidlis Hkmeti Diyadin Erci Espayrid

17501800 18 Van (Paa Sanca) Adilcevaz Aakis (Ocak) Bargiri (Ocak) Bidlis Hkmeti (Ocak) Elbak (Ocak)

Erci Espayrid Hakkri Hkmeti (Ocak) Hakkri (Ocak) Hizan Hkmeti (Ocak) Hizan (Ocak) Harun / Heyrn (?) tabi rvi Hob/ Mahmd Hob / Mahmd (Ocak) Hkmeti (Ocak)

14

15

16

17 18

Sancak isimleri farkl tarihlerde farkl ekillerde yazld iin, burada her dnemdeki yazl ekilleri esas alnmtr. Alpak / Elbak, Espayrid / Asiyb-rd, Krkr / Kkr, Zeriki / Zriki / Zerii vb. Bu dnemle ilgili Kl, 1558, 1565, 157585, yllarna ait olmak zere 4 farkl liste verirken, Kunt, 156874 ve 157888 yllarna ait iki liste vermektedir. Bu listelerde, Van Eyaletinin sancak says 13 ila 22 arasnda deimektedir. Kl, Van, s. 120124; . Metin Kunt, Sancaktan Eyalete 15501650 Arasnda Osmanl meras ve l daresi, stanbul 1978, s. 144, 172173; Tuncer Baykara, Anadolunun Tarih Corafyasna Giri I, Anadolunun dar Taksimat, Ankara 1988, s. 107, 202205. XVII. yzyla ait olmak zere Ayn Ali Efendi, 163132 tarihli Tevcihat Defteri, Sofyal Ali avu Kanunnmesi ile Telhisl-Beyn esas alnmak suretiyle Van eyaletine bal olarak eitli sancaklarn isimleri zikredilmitir. Ayn Ali 14, Turan 18, Sofyal Ali avu 14, Hseyin Hezarfen de 20 sancan adn kaydetmitir. Bunlardan ve eitli ariv kaytlarndan naklen de Kl, 6 ayr listede deien sayda sancak ismi belirtmitir. Ayn Ali Efendi, Kavnn-i l-i Osman Der Hls-i Mezmin-i Defter-i Divan, stanbul 1280, s. 3334, 60; erafettin Turan, XVII. Yzylda Osmanl mparatorluunun dr Taksimt, Atatrk niversitesi 1961 Yll, Ankara 1963, s. s. 220; Sofyal Ali avu Kanunnmesi, Haz. Midhat Sertolu, stanbul 1992, s. 37; Hezarfen Hseyin Efendi, Telhsl-Beyn f Kavnn-i l-i Osman, Haz. Sevim lgrel, Ankara 1988, s. 130131: Kl, Van, s. 125129. Fehameddin Baar, Osmanl Eyalet Tevciht (17171730), Ankara 1997, s. 23; Kl, Eyalet Tevcihat, s. 6870. Babakanlk Osmanl Arivi (BOA.) Divan- Hmyun Tahvil Defteri 16, s. 178192.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-249-

Mahmd Mak Mu Mks Ovack Pesk Selmas rvi Tso Urmi Toplam 22

Kesan (Ocak)

Somay maa Kkr Selmas (Hkmet) Kotur (Ocak) rvi Kesan Mahmd Hkmeti Zriki (Ocak) Mu (Ocak) Mks (Ocak) Mks rv (Ocak) Somay tak (Ocak) rvi Zerik (Ocak) tak (Ocak) Zrii (Ocak) 19 15 20

Grld zere, XVI. yzylda Van Eyaletine ait sancak listesinde belirtilen sancak ve hkmet says 22 iken XVII. yzylda 19, XVIII. yzyln ilk yarsnda 15, ikinci yarsnda ise yeniden 20 olarak kaydedilmitir. XIX. yzylda ise eyalete bal 16 sancak vard. Sancak saysndaki bu deimelerin sebebi, baz sancaklarn lavedilmesi, bazlarnn da ran harplerinden sonra yeniden kurulmasdr. Temelde hkmet ve ocaklk stats verilenlerin hemen her dnemde ayn statlerini koruduklar anlalmaktadr. XVI. yzyln son eyreine kadar normal sancak statsnde olan Bitlisin XVII. yzylda hkmet stats altnda kaydedildii grlmektedir. Nitekim Ayn Ali Efendi, Van Eyaletinin sancaklarn zikrederken Bitlisten Hkmet-i Bidlis eklinde bahsetmektedir. 19 163131 tarihli tevcihat defterinde yine Van Eyaletine bal olan Bitlis, Hkmet-i Bidlis der tasarruf- Abdal ibn Ziyaeddin ocaklk eklinde kaydedilmitir. 20 Evliya elebi, Seyahatnamesinde Bitlisin hkmet statsnde olduunu ve bu dnemde Bitlis hakimi olan Abdal ibn Ziyaed-din ile grtn, yannda bulunan Melek Ahmed Paa ile on gn sresince Abdal Hann misafiri olarak kaldn, kendisine yaplan ihsanlarn ne kadar bol olduunu uzun uzadya beyan etmektedir. Yine Seyahatnmede, Bitliste yenieri serdarnn, 13 adet zeametin, 214 adet erbab- timarn, alaybeyi, eriba gibi grevlilerin bulunduu eklindeki kayt 21 burada kul taifesinden kimselerin olduunu gstermektedir. Gerek tevcihat kaytlarndan gerekse

19 20 21

Ayn Ali, s. 3334. Turan, dr Taksimt, s. 220. Evliya elebi b. Dervi Muhammed Zll, Evliy elebi Seyahatnmesi 4. Kitap, yay. Ycel Dal-S.Ali Kahraman, stanbul 2001, s. 6485.

TAED 33, 2007, 243-261

-250-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Seyahatnamede belirtilen bilgilerden, Bitlisin hkmet statsnn XVII. yzyl boyunca devam ettii anlalmaktadr. XVIII. yzyl, Bitlisin hkmet sancak olarak kaydedildii bir dnemdir. Nitekim bu dnemdeki tevcihat defterlerinde Bitlisin stats ve idarecileri hakknda ok farkl bilgiler bulunmaktadr. Bitlis sancanda grev yapan idarecilere bakld zaman ilgin bir durum ortaya kar. Bunun sebebi de incelenen bir asrlk sre ierisinde 53 idarecinin atanm olmasdr. Hkmet statsnde olduu iin ou defa ayn aileden olmasna ramen bu idarecilerin pek az 2 yl ve zeri grev yapabilmitir. Arlkl olarak grev yapan idareciler bir yln altnda ancak grevde kalabilmilerdir. rnein 17551800 yllar arasnda yaklak 40 tayin karar ariv kaytlarna girmitir. Dolaysyla 45 yllk sre ierisinde 40 defa tayin kararnn yazlm olmas, blgede idari ynden byk bir istikrarszln olduunu gstermektedir. Bu idarecilerin isimleri ile grev tarihleri aada gsterilmitir. XVIII. Yzylda Bitlis Hkmeti darecileri darecinin Ad Greve Balama Ayrl Tarihi Grev Tarihi Sreleri Mehmed Said Han 3 Nisan 1702 Mehmed Adil Han 2 Kasm 1716 3 Eyll 1725 9 y l Mehmed Emin Han 4 Eyll 1725 16 Aralk 1726 1 yl, 2 ay Mehmed Adil Han 17 Aralk 1726 9 ubat 1728 1 yl, 2 ay Mehmed Emin Han 10 ubat 1728 28 Haziran 1728 4 ay Mehmed Adil Han 29 Haziran 1728 26 Mart 1729 9 ay Mehmed Emin Han 27 Mart 1729 7 Temmuz 1736 7 yl, 3 ay Selim Han 8 Temmuz 1736 5 Haziran 1737 11 ay Sleyman Han 6 Haziran 1737 6 Haziran 1738 1 yl Mehmed Emin Han 7 Haziran 1738 Mehmed Said Han ? Behram-zde Mehmed 10 Mays 1756 2 Nisan 1757 1 y l Burhan Adil Han 3 Nisan 1757 21 Austos 1757 4 ay Mehmed eref Han 22 Austos 1757 30 Haziran 1759 2 yl Mehmed Selim Han 1 Temmuz 1759 24 Eyll 1759 3 ay Mehmed Haydar 25 Eyll 1759 31 Mays 1760 8 ay Adil Han-zde Mehmed 1 Haziran 1760 26 Ocak 1761 8 ay eref Han Mehmed Haydar 27 Ocak 1761 22 Eyll 1763 1 yl, 10 ay eref Han 23 Eyll 1763 10 Eyll 1765 2 y l Han-zdelerden Haim 11 Eyll 1765 10 Mart 1766 7 ay
TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-251-

Mehmed Adil Han-zde Hasan Bey Mehmed Haim Han Hasan Han Mehmed Haim Han Hasan Han Adil Han-zde Mehmed eref Han Mehmed Haim Han Mehmed eref Han Mehmed Haydar Han Adil Han Mehmed eref Han Adil Han Mehmed eref Han Mir Muhammed Koak Han Mehmed eref Han Adil Han Mehmed eref Han Mir Mehmed Koak Han Mehmed eref Han Mehmed Adil Han Selim Han-zde Faik Ahmed Han Mehmed eref Han Gazanfer Han Nasuh Han

11 Mart 1766 2 Haziran 1768 29 Mart 1770 10 Haziran 1771 19 Temmuz 1772 20 Nisan 1774 28 Temmuz 1775 6 Mart 1776 24 Ekim 1776 7 Mays 1777 2 Ekim 1777 3 Haziran 1778 17 Eyll 1780 6 Mart 1783 11 Eyll 1783 4 Ocak 1784 27 Mays 1785 28 Eyll 1786 7 Nisan 1787 2 Austos 1787 22 Kasm 1787 18 Nisan 1788 26 Haziran 1797 4 Nisan 1809

1 Haziran 1768 28 Mart 1770 9 Haziran 1771 18 Temmuz 1772 19 Nisan 1774 27 1775 5 Mart 1776 23 Ekim 1776 6 Mays 1777 1 Ekim 1777 2 Haziran 1778 16 Eyll 1780 5 Mart 1783 10 Eyll 1783 3 Ocak 1784 26 Mays 1785 27 Eyll 1786 6 Nisan 1787 1 Austos 1787 21 Kasm 1787 17 Nisan 1788 25 Haziran 1797

2 yl, 2 ay 2 yl 1 yl, 2 ay 1 y l

1 yl, 10 ay Temmuz 1 yl, 2 ay 8 ay 8 ay 7 ay 6 ay 8 ay 1 yl, 10 ay 2 yl, 7 ay 6 ay 4 ay 1 yl, 4 ay 1 yl 4 ay 7 ay 4 ay 4 ay 6 ay 9 yl

Grld zere XVIII. yzylda Bitlis sancanda idarecilerden kaynaklanan nemli bir problem yaanm, bunun zlebilmesi iin de sk sk idareciler deitirilmitir. yle ki, bu deiiklere zaman zaman Bitlis ulemas, imam ve hatipleri, ayan ve eraf imzal ve mhrl dilekeler vermek suretiyle dorudan mdahil olmulardr. Ayn ekilde Bitlis idarecilerinden bazlarnn seferlere katlmakta ihmalkr davranmas, ordu iin gerekli iaenin temin edilmemesi gibi durumlarda ran seferi seraskerlerinin arzlar ile tayin veya
TAED 33, 2007, 243-261

-252-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

azledilmilerdir. Bitlisteki idareciler arasndaki ihtilafta, eref Han ile Selim Han evlatlarnn nemli rol oynadklar kaytlardan anlalmaktadr. Ksa sre ierisinde yaanan bu deiiklikler, ehri idare eden beylerin kendi ihtiraslarndan ve bunu gerekletirmek iin de halk tahrik ve tevik etmelerinden kaynaklanmtr. Osmanl Devleti idarecilerinin blge hakkndaki en nemli bilgi kaynaklar kadlar ve ilmiye ricali olmutur. zellikle blgede bulunan ilmiye ricalinin ve ileri gelenlerin Selim Han ve eref ham evlatlarnn bu rekabetlerine alet olmalar onlarn ou defa aleyhlerine merkeze arz gndermeleri, devlet ricalinin de bu arzlara gre yeni idareciler atamas, blgedeki karkl daha da artrmtr. Nitekim bu iten kar temin eden kimseler, bu kadar idareci deiikliinde en aktif rol oynamlardr. Ekler ksmnda verilen rnekler, konunun daha iyi anlalmasn salayacak ve bu konuda yaplan deerlendirmenin doru olduunu gsterecektir. Sonu olarak, Bitlis Hkmetindeki idari yap, her ne kadar hkmet statsn tamasna ramen zellikle XVII. ve XVIII. yzylda devletin sk sk mdahalesi olmutur. Bu da bu blgede istikrarl bir idarenin tam olarak kurulamadn gstermektedir. zellikle idareci olarak tayin edilen kimselerin tayinden hemen sonra hakknda zulm ve taaddide bulunduu, ahaliye bask ve tazyik yapt, fakirlerin haklarn korumad vb eklinde ithamlar olmas, azlinden sonra yeni tayin edilen idareci iin de ksa bir sre sonra ayn ikyetlerin ortaya kmas, bu defa nceki ikayet edilen idarecinin yeniden tayin edilmesi istikrarn salanamadn tam olarak gstermektedir. Bunda blgenin airet ve kabile yapsnn da etkisi olmutur.

KAYNAKLAR Babakanlk Osmanl Arivi (BOA.) Divan- Hmyun Tahvil Defteri 16. AYN AL EFEND, Kavnn-i l-i Osman Der Hls-i Mezmin-i Defter-i Divan, stanbul 1280. EVLYA ELEB B. DERV MUHAMMED ZILL, Evliy elebi Seyahatnmesi 4. Kitap, yay: Y. Dal - S.Ali Kahraman, stanbul 2001. HEZARFEN HSEYN EFEND, Telhsl-Beyn f Kavnn-i l-i Osman, Haz. Sevim lgrel, Ankara 1988. SOFYALI AL AVU KANUNNMES, Haz. Midhat Sertolu, stanbul 1992. Aratrma Eserler AYDIN, Dndar, Erzurum Beylerbeylii ve Tekilat; Kurulu ve Genileme Devri (15351566), Ankara 1998. BAAR, Fehameddin, Osmanl Eyalet Tevciht (17171730), Ankara 1997. BAYKARA, Tuncer, Anadolunun Tarih Corafyasna Giri I, Anadolunun dar Taksimat, Ankara 1988.
TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-253-

CIEPO Tarafndan Yrtlen Osmanl Prozopografisi zerine Aratrma Program, Koordinatrler; Halil nalck, Jean-Louis Bacqu-Grammont, (Tarihsiz). GKBLGN, M. Tayyib, Kanun Sultan Sleyman, stanbul 1992. GYN, Nejat, Van, slam Ansiklopedisi (A.), XIII, stanbul 1986. KILI, Orhan, 18. Yzyln ilk Yarsnda Osmanl Devletinin dar Taksimt, Eyalet ve Sancak Tevcihat, Elaz 1997. _________, XVI-XVII. Yzyllarda Van (15481648), Van 1997. _________,Klasik Dnem Osmanl dar Sisteminde Hkmet Sancaklar; Hakkri Hkmeti rnei, XIV. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler II/I, (913 Eyll 2002, Ankara), Ankara 2005. _________,Yurtluk-Ocaklk ve Hkmet Sancaklar zerine Baz Tespitler, Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 10, Ankara 1999. KUNT, . Metin, Sancaktan Eyalete 15501650 Arasnda Osmanl meras ve l daresi, stanbul 1978. MERL, Erdoan, Mslman Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1985. Z, Mehmet, XVI. Yzylda Bitlis Sanca: Ynetim, Nfus ve Vergilendirme, IX th International Congress of Economic and Social History of Turkey, (Dubrovnik-Croatia, 2023 August 2002), Ankara 2005. SMER, Faruk, Seluklular Devrinde Dou Anadoluda Trk Beylikleri, Ankara 1990. TUNCEL, Metin, Bitlis, Diyanet slam Ansiklopedisi (DA.) VI. TURAN, Osman, Dou Anadolu Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1980. TURAN, erafettin, XVII. Yzylda Osmanl mparatorluunun dr Taksimt, Atatrk niversitesi 1961 Yll, Ankara 1963. UZUNARILI, .H., Osmanl Tarihi II, Ankara 1998. YINAN, Mkrimin Halil, Besim Darkot, Bitlis, slam Ansiklopedisi (A) II.

TAED 33, 2007, 243-261

-254-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Ek. XVIII. Yzylda Bitlis Hkmeti ve darecileri darecinin Ad Grev Aklama tarihi Mehmed Said 3 Nisan Eski Bitlis hakimi, Van Valisi brahim Paann Han 22 1702 arz ile yeniden tevcih. Mehmed Adil 2 Kasm Bitlis halkna iyi muamele ettiinden grevinde Han 23 1716 ibka olundu. Mehmed Adil 22 Mart Grevinde ibka olundu Han 24 1722 Mehmed Adil 2 Ocak Ekya basknlarna kar koyduu ve halka iyi Han 25 1723 muamelede bulunduundan yeniden tayin edilmiti. Mehmed Adil 7 Kasm Ocaklk olarak yeniden tevcih edilmiti. Han 26 1723 Mehmed Adil Mart Tebriz seferine az bir asker ile katlmas, verilen Han 27 1724 hizmeti yerine tam olarak getirememesi sebebiyle azlolunup yeniden Mehmed Adil Hana verildi. Mehmed Adil 13 Ocak Bahar aylarnda kapu halk ve airet kuvvetleriyle Han 28 1725 birlikte piyade ve suvari askeriyle beraber Tebriz seferine katlmak artyla Tebriz Seferi seraskeri ve Van Valisi Vezir Abdullah Paann arz ile tevcih. Mehmed Emin 29 4 Eyll Eski Bitlis hakimi Mehmed Abid Hann olu. 1725 Mehmed Adil Han, Tebriz seferinden affolunmakla beraber ordu iin gerekli olan krk bin kile arpa ile yirmi bin kile budayn mubayaasnda kendi zerine vazife olmadn ileri srerek ordunun iaesinde skntya sebep olduundan azledilip yerine istenilen zahireyi temin eden hatta bir ksmn kendi malndan veren ve bunlar Tatvan iskelesinde teslim etmeyi kabul eden Mehmed Emin Hana ocaklk olarak verildi.
22 23 24 25 26 27 28 29

Kl, Eyalet Tevcihat, s. 192193 Kl, Eyalet Tevcihat, s. 192193 Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 130. Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 130. Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 130. Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 130. Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 131. Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 131.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-255-

Mehmed Han 30

Emin 25 Ocak Mehmed Adil Han zamannda halka zulm ve 1726 teaddi etmesi, Mu tarafnda yz binden fazla koyun ve on be bin civarnda sr ve atn yama edilmesi, airetlerin huzursuz olmas, Mehmed Emin Han zamannda ise bunlara son verilip sulh ve skunun salanmas, devlete sadk kalp ylda yirmi bin kuru hazineye vermek artyla yeniden tevcih edilmiti. Mehmed Emin Hann taahht ettii yirmi bin Mehmed Adil 17 Aralk kuruu zamannda dememesi, Tebriz seferinde Han 31 1726 vermeyi vaat ettii her biri bir kurua olmak zere yirmi bin koyunu vermeyip on bin koyun teklif etmesi sebebiyle taahht edilen yirmi bin kuruu vermek artyla Tebriz seraskeri Ali Paann arz ile Adil Hana verilmiti. Mehmed Emin 10 ubat Eski Bitlis hakimi. Ocaklk zere verilmiti. Han 32 1728 Mehmed Adil 29 Ocaklk olarak yeniden Adil Hana verilmiti. Han 33 Haziran 1728 Mehmed Emin 27 Mart irvi sancanda kartlan maden iin gerekli Han 34 1729 amele ve levazmat temin etmek artyla eski Bitlis hakimi yeniden tevcih edilmiti. Selim Han 35 8 Eski Bitlis hakimi olup Van valisi brahim Temmuz Paann arz ile tevcih edilmi, 22 ubat 1737 1736 tarihinde de grevinde ibka olunmutu. 36 Sleyman Han 6 Eski Bitlis hakimi olup, Ekim 1737 ve Kasm Haziran 1738 tarihlerinde yeniden ibka suretiyle tayin 1737 edilmiti. Eski Bitlis hakimi olup Van Valisi Osman Mehmed Emin 7 Haziran Paann arz ile tayin edilmiti. Han 37 1738 Mehmed Said ? Mehmed Adil Hann olu
30 31 32 33 34 35 36 37

Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 131. Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 131132. Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 132. Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 132. Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 132. Kl, Eyalet Tevcihat, s. 192. Kl, Eyalet Tevcihat, s. 192. Kl, Eyalet Tevcihat, s. 193.

TAED 33, 2007, 243-261

-256-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Han 38 Behram-zde Mehmed Burhan Behram-zde Mehmed Burhan 39 Adil Han 40

Ne zaman tayin edildii belirtilmemitir.

Mehmed Han 41

Mehmed Han 42

10 Eski mutasarrf Mays 1756 3 Nisan Bidlis hkmeti ulema ve sleha ve eimme ve 1757 huteba ve eraf ve meayih ve ayan ve kale dizdarlar ve azeban aalar ve kethdalar ve alay beisi ve zuema ve erbab- tmarlar mahzar gnderb vilayetlerinin hanlk hkmeti teden beri ocaklk olub ve aba an ced hkmet-i mezbure han zadelere verilmesi mukarrer olup onlarn da fukaraya ve reayaya iyi davranp, airet ve kabilelere himaye etmeleri sebebiyle, ocaklk zere sabka mutasarrf Adil Hana tevcih olunup cmlesi ondan memnun olmasna ramen Behram-zade Mehemmed Burhan tevcih olunduktan sonra halkn rahat ve huzuru kalmadndan Behram- zde Mehmed Burhann yerine Adil Han tevcih olunup emr-i erif verildi. eref 22 Mehmed eref Han arzuhal gnderip aba-an ced Austos Bidlis hkmeti hanzadelerinden olup sabka 1757 hkmeti mezburede mutasarrf olan karnda Mehmed Said Han fevt olmakla kendisine verilmesini istediinden ocaklk zere tevcih edilmiti. eref 10 ubat Bitlis ulema, imam, eyh ve hatipleri ile blgenin 1758 ileri gelenleri arzuhal gnderip daha nceden blgeden g eden baz airetlerin tekrar dndkleri, halkn mevcut idareden raz olup hkimlerine kar kranda bulunduklarn beyan etmeleri zerine ibka klnd

38

39 40 41 42

1738den sonra Bitlis hakimliine kimin tayin edildii konusunda kaynaklarda net bilgi olmamasna ramen incelenen Divan- Hmayun Tahvil Defterinde Mehmed Said Han ve Behram-zde Mehmed Burhan Hann mnavebeli olarak hanla tayin edildikleri ve bunlardan da sabk Bidlis hakmi olarak bahsedilmeleri sebebiyle idareciler listesine alnmtr. Babakanlk Osmanl Arivi (BOA.) Divan- Hmayun Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-257-

Mehmed Han 43

Selim 1 Mehmed eref Han hakknda ikayetlerin ortaya Temmuz kmas, Mehmed Selim Hann da arzda bulunup 1759 birka defa Bitlis hakimlii yaptn beyan etmesi, Bitlis ulema, meayih ve huteba ile slehasnn da Mehmed Selim hann tayin edilmesi iin mhrl mahzar gndermeleri sebebiyle eski Bitlis Hakimi Mehmed Selim Hana verilmiti. Mehmed Haydar 44 25 Eyll Bitlis Kads Mevlana Yusuf mektup gnderip 28 1759 Mays 1759da vefat eden Mehmed Selim Hann yerine hakimlii laykyla yerine getireceine dair Bitlis ulema, ayan ve erafnn da ahadet etmesi zerine Haydar Beye ihsan olunmutu. Adil Han-zde 1 Bitlis kads Yusuf Efendinin arz zerine Mehmed eref Haziran Mehmed Haydar Hann kardei Emin Han ile Han 45 1760 birlikte Adil Han-zde Sleyman katledip bask ve zulmde bulunmalar sebebiyle fitne ve fesadn nne geilmesi iin Adil Han-zde Mehmed eref Hana verilmesi iin halkn da istediini bildirdiinden tevcih edilmiti. Mehmed Haydar 46 27 Ocak Mehmed eref hann vefat etmesi halkn da 1761 arzda bulunmas zerine Bitlis kads Yusuf Efendinin arz zerine yeniden Mehmed Haydar tayin edilmiti. Mehmed Haydar 47 27 Eski Bitlis hakimlerinden eref han ile Selim Han Kasm arasndaki dmanlklarn yeniden ortaya 1761 kmas, bunlara bal airetlerin blgede ekyalk hareketinde bulunmas, buna karlk Mehmed haydar Beyin devlete sadk kalp halkn sulh ve skunu ile ilgilenmesi zerine Mu, Ahlat, Adilcevaz, Tatvan, Erci sancakbeyleri ve Bitlis kads Yusuf Efendinin arz zerine yeniden tayin ve ibka klnmt. 48 Mehmed Haydar 26 Ocak Grevindeki dikkat ve ihtimam sebebiyle 1763 yeniden tayin edilmiti.
43 44 45 46 47 48

Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179.

TAED 33, 2007, 243-261

-258-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

eref Han Han-zdelerden Haim 49 Mehmed Han-zde Bey 50 Mehmed Han-zde Bey 51 Mehmed Han 52 Adil Hasan Adil Hasan Haim

Hasan Han 53

Mehmed Han 54

Haim

Hasan Han 55

Adil Han-zde Mehmed eref Han 56

49 50 51 52 53 54 55 56

23 Eyll Bitlis eski hakimlerinden eref Han, aba-an-ced 1763 Bitlise hakim tayin edildiini belirtip yeniden tayin edilmesini talep ettiinden ona verilmiti. 11 Eyll eref Hann halka zulm ve baskda bulunmas 1765 ve hakkndaki ikayet ve Bitlis naibi merin arz zerine tayin edilmiti. 11 Mart Haim Beyin azlini gerektirecek hadiseler 1766 sebebiyle Erzurum valisi Numan Paann arz zerine tayin edilmiti. 9 Mart Hasan Beyin adilane idaresinden btn Bitlis 1767 halk memnun olduundan Bitlis kads Abdurrahman Efendi ve ulemann arzlar sebebiyle ibka klnmt. 2 Hasan Bey hakknda eitli ikayetlerin ortaya Haziran kmas, han-zdeler arasnda kan anlamazlk 1768 sebebiyle asayiin bozulmas ve halkn talebi zerine tayin edilmiti. 29 Mart Mehmed Haim Hann halka zulmetmeye 1770 balamas ve onun hakknda ikayetlerin artmas zerine daha nceden Bitlis hakimi olup adilane idaresi olduu bilinen Hasan Hana verilmesi iin Van, Bitlis, Erci ve Hns kadlarnn da arz zerine verilmiti. 10 Hasan Hann rahatszlanmas zerine tayin Haziran edilmiti. 1771 19 Hasan Hann yeniden Bitlis hakimliini talep Temmuz etmesi, ona tabi airetlerin istekleri, Mehmed 1772 Haim Hann da zrn beyan etmesi zerine tayin edilmiti. 20 Hasan Beyin vefat zerine kardei olup daha Nisan nce de hakimlik yapm olan Mehmed eref Han 1774 verilmesi iin Bitlis naibi Mustafa ile ulem,

Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 179. Tahvil Defteri 16, s. 180. Tahvil Defteri 16, s. 180. Tahvil Defteri 16, s. 180. Tahvil Defteri 16, s. 180.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-259-

Mehmed Han 57

Haim

Mehmed eref Han 58 Mehmed Haydar Han 59 Adil Han Mehmed Han 60 Adil Han Mehmed Han 61 eref eref

Mir Muhammed Koak Han 62 Mehmed Han 63 Adil Han 64 Mehmed Han 65 eref eref

sleh ve eimmenin talepleri zerine tayin edilmiti. 28 Mehmed eref Han hakkndaki ikayetler Temmuz dolaysyla azledilmesi zerine tayin edildi. 1775 6 Mart Haim Hann halka zulm ve teaddide bulunmas 1776 sebebiyle azli zerine tayin edildi. 24 Ekim eref Han hakkndaki ikayetlerin artmas ve 1776 olunun halka kar adaletsiz davranmas dolaysyla azli ile tayin edilmiti. 7 Mays Haydar Han hakknda ikayetler olmas zerine 1777 tayin edilmiti. 2 Ekim eref Hann Bitlisin idaresini yeniden talep 1777 etmesi ve halknda bu konuda isteklerinin olmas ile tayin edilmiti. 3 Bitlis ileri gelenlerinin istei ile atanmt. Haziran 1778 17 Adil Hann halka zulmetmeye balamas zerine Eyll azli ile tayin edilmiti. 1780 6 Mart Van kads Mahmud Efendi ile Bitlis ileri 1783 gelenlerinin istei ile yurtluk ve ocaklk olarak tayin edilmiti. 11 Eyll eref Hann aba-an-ced Bitlis hakimliini talep 1783 etmesi, Bitlis ileri gelenleri ile halkn talebi zerine tayin edilmiti. 4 Ocak Adil Hann talebi ve ileri gelenlerin istei ile 1784 tayin edilmiti. 27 Adil Hann zulmetmesi sebebiyle azli zerine Mays tayin edilmiti. 1785

57 58 59 60 61 62 63 64 65

Tahvil Defteri 16, s. 180. Tahvil Defteri 16, s. 180. Tahvil Defteri 16, s. 180. Tahvil Defteri 16, s. 180. Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181.

TAED 33, 2007, 243-261

-260-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Mir Mehmed 28 Eyll Sleyman Paann arz ve eref Hann halka Koak Han 66 1786 kt davranmas sebebiyle yeniden Bidlise tayin edilmiti. Mehmed eref 7 Nisan Mehmed Koak Han hakknda halkn ikayette Han 67 1787 bulunmas sebebiyle. Mehmed Adil 2 Bitlisin idaresinde hak talep etmesi ve ileri Han 68 Austos gelenlerin destei zerine tayin edilmiti. 1787 Selim Han-zde 22 Adil Hann idarede tarafl davranmas ve halkn Faik Ahmed Kasm ikayeti ile azledilmesi zerine tayin edilmiti. 69 Han 1787 Mehmed eref 18 eref Hann istei zerine tayin edilmiti. Han 70 Nisan 1788 Gazanfer Han 71 26 eref Hann kardei. Haziran 1797 Nasuh Han 72 4 Nisan 1809

66 67 68 69 70 71 72

Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181. Tahvil Defteri 16, s. 181.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-261-

Babakanlk Osmanl Arivi Divan- Hmayun Tahvil Defteri 16

TAED 33, 2007, 243-261