You are on page 1of 7

Awya Yala Wawgeykuna* Awya yalla apachi q'osni patapi Tawa K'uchu tawantinsuyumanta Yawar qhocha kutipun llajsakun

sirch'i nina urqota. Awya yalla llanp'a ch'ujrikuxqa Kallpa makanakuyta mana atisqarkuchu Jatun ruphyay ukhu urqopi Sach'a ukjupi panpakuna Sallqa ch'inllan.... Unay ayllu yachaykunapi Atimullpusqa chay jina llajtakunamanta Chinkasqa nay uray janaj pachapi Winaypaj arpa atisqa simir nisqa. Mast'aspa makikunanchejta Tawa nujunakuymanta Kay pp'unchayman chhayamunchej Awya Yalla wawqeykuna Kay yuyayniyki llanthupi Ancha sinch'i Pirqapi juqarina Llakijmanta mujujjima Tukuy kayta yuaytawan Qhatisuchej chakisarukunanta Ripusqankunawan. Itlatol temiktli Auh tokniwane, tla xokonkakikan in itlatol temiktli: xoxopantla technemitia, in teocuitlaxilotl, techonitwuitia tlauhkecholelotl, techoncozctia. In tikmati ye ontlaneltoca toyiollo, toknihuan!

Hondartzara heldu eta jainko bakarraren izenean Beren modernotasuna guri ziguten inposatu Indigena hil dute, Kultura hil dute! Hil da! Hil da! Beraien zerbitzura, beren ideien menpe Nor bere herrian morroi Mendebaldeko kolonoek lorturiko etekinak Gure izerdi eta lurretatik lapurtuak izan dira Indigena hil dute Kultura hil dute! Orain segi Orain tinko Orain inperialismoaren Orain aurka Geure indarrak elkartuta goazen!! Ezin izan diegu aurre egin Eta basamortuaren hedapenaren Ikuskari bihurtu gaituzte Orain, gure seme alaben odola Zuri gorri-beltza denean. Badakite atzokoaz oroitu behar dela Biharkoa ospatzeko Indigena hil dute Kultura hil dute! Orain segi Orain tinko Garapenaren aurka Orain segi Orain tinko Geure indarrak elkartuta!! 20 urte itxaron nituen mundu hontara sortzeko gau izartsu bat izan zen hodeiren bat tarteko barraketako kitana hura iratzargarri bailitzan gerria eta bularrak haren esku finak eta biok etzan ginen izarrak so zirena

ta une batez egin nuen gau hura nire letra hauek idatziko ditut testamenturako semealabek jakin dezaten beren aita nor izan zen "Zerraldo" deitzen zidaten goitizenen herrian hoiek denak erratzen ziren baina erratzen ziren Ardoak utzi zidanean Maitatu nuen bera Beste inungo neskarik ez bezala Ez bezala Letra hauek...

QUECHUA Altupi cruz, pampapi suytu rumi Arriba una cruz, en el suelo una piedra ovalada (Cndor) Frazada qipi payacha qispiramun Lleg una viejita cargada de una frazada (Oveja) Pawarqamun brinkarqamun puka qutucha Salt y corri un pajarito colorado (Aj) Qawan achachau ukun aallaw Por fuera asusta, por dentro es rico (Tuna) Wakna pampapi quinua wakarusqa En esa pampa est esparcida quinua (Estrellas)

Allapllata kichayqa, maykamapas risaqmi Solo abre el camino que a donde sea voy a ir (Agua) Punchau aycha carga, tutan yana sepultura De da carga carne y de noche atad negro (Ojota) Tuta chichukun punchau wachakun De noche se embaraza y de da da a luz (Cama) Ima kurun wiksaykita kachun? Qu gusano te molesta en el estmago? (El hambre) Tiyani tiyan, sayani sayan, purini purin Me siento, se sienta; me paro, se para; camino, camina. (La sombra) Chullalla mankapi iskay clase mikuy timpuchkan En una sola olla, dos tipos de comidas hierven (Huevo) Chankachaykita kichay, walichaykita qimpichakuy mikukurusqayki Levanta tu falda para comerte (Humitas)

MAYA Ken xi'iken si'e' yaan juntul jooykep k'ek'en tu beelili'. Si vas a cortar lea, un cochino muy flojo, te buscar en el camino Respuesta: Xuux (El avispero) U paache' laj tso'ots, u ts'u'e' laj chak. Pelito colgado. Por dentro colorado. Al final nos deja un recado Respuesta: Kiwi' wa k'uxu' (El achiote) Juntul wa'ala'an mak sansamal tu solankil, u paach

Siempre de pie est. Y da a da su piel se va. Respuesta: Chakaj (El palo mulato) Juntul mak ya'ab u xikin utia'al u yu'ubik tulakal tsikbal Un boxito que es todo orejas escucha veinte consejas Respuesta: Piich (El guanacastle) Bak' u ts'u' che'il u winklil. De carne retacada. Madera por delante y por detrs. Respuesta: So'oy (El gallinero) Juntul boox jupa'an ichil k'i'ik'. Qu fruta es de color sangre? Con un negrito metidito? Respuesta: Chakal ja'as (El mamey) Wi'ij tu jalk'esa'al, na'aj tu jala'al Hambrienta la van llevando. Repleta la traen cargando Respuesta: Ch'oy (La cubeta) U tane' sak, u paache' boox. Su frente es blanca. Su espalda es negra Respuesta: Xamach (El comal) Chak u paach, sak u ts'u'. De piel colorada. Por dentro blanqueada. Respuesta: Raabano wa lis (El rbano o batata) U paache' u tan, u tane' u paach. No te quemes la mente! Su frente es su espalda! Su espalda es su frente! Respuesta: K'an (La hamaca) Nach a taale' tan a wilik u ch'icho'obil u najil reey. Adivina esta cosa nio! De lejos has de ver... A los pjaros del rey. Respuesta: Xuux (Las avispas) Ken xi'ike' sal ken suunake' aal. Cuando se va no pesa, eso es cuando regresa. Respuesta: Xi'ik wa xuxak (El costal) Wa na'atun na'ateche' na'at le ba'ala': Jump'el ts'ool wukp'el u jool Adivina, adivinanza: Siete agujeros Una sola calabaza Respuesta: Pool (La cabeza)

Juntul chakts'its'ib w'ala'an chumuk kool. En medio de la milpa parado. Picoso pjaro cardenal colorado. Respuesta: Chak iik (El chile habanero) Wa na'at na'ateche' na'at le na'ata': Yaan u yich ba'ale' mina'an u yook, yaan u le', teech a wojel u ts'ook. Slo te lo digo una vez: Tiene ojos, pero no ven. Sus hojas no son de papel. Est parado, pero no tiene pies. Al final ya sabes qu es. Respuesta: Junkul che' (El rbol) Wa na'at na'ateche' na'at le na'ata': Na'aj ku na'akal, wi'ij ku lubul, Adivina adivinando Barriga llena volando. Hambriento baja chiflando. Respuesta: Bolador wa ka'anal waak' (El cohete)

MIXTECO Kti aa (Titinuu) Io ui soko cha alim, Yuku ta lo cha ani, Ke ni mi i tichichi, Naa kuu yu u. Hay dos pozos al pie de un cerro, en ocasiones les cae basura (Los ojos) Naat tan, Wa naatun nanaateche Naat le baala Jumpel tsool. Wukpel u jool. Siete agujeros, una sola calabaza (La cabeza) Kee ri ve'e ri ku'an ri; tiku'an, tivxi; tiku'an, tivxi; knd ta'an r ich. Iin t xka na sandr, sa xka r; kua'a n k r. Ni kit ku r? Un animal sale de su casa; va y viene; se encuentra con otros en el camino; andan como los soldados; son muchos. Qu animal es? (Una hormiga)

Iin a titan koo kuxi xi'in s'e a. Kua'a ku s'e a. Ndaki'in a kua'an a ich, ra ndani'i iin co'ndo lo'o nuni. Sa kixa a cana a s'e a: "Na val, na val, na val; na'a ndo" kch a. Y kvi ? Una seora no tena qu dar de comer a sus hijos, porque son muchos. Entonces sali a la calle a buscar comida y encontr un puo de maz. Entonces empez a llamar a sus hijos: "Na val, na val, na val". Quin ser? (La gallina)

You might also like