E.. Su rnleri Dergisi 2005 E.U.

Journal of Fisheries & Aquatic Sciences 2005 Cilt/Volume 22, Say/Issue (3-4): 427429

Ege University Press ISSN 1300 - 1590 http://jfas.ege.edu.tr/ Aratrma Notu / Shorte Note

Mis Ahtapot (Eledone moschata Lamarck, 1799)ta (Cephalopoda: Octopoda) Yapay Yuva Kullanm
Halil en
Ege niversitesi, Su rnleri Fakltesi, Yetitiricilik Blm, 35100, Bornova, zmir, Trkiye E mail: halil.sen@ege.edu.tr Abstract: Occupancy of PVC tubes as a shelter in musky octopus (Eledone moschata Lamarck, 1799) (Cephalopoda: Octopodae). In this study, using of PVC tubes as a shelter and additionally effects of diameter and color of PVC tubes in adult musky octopus (Eledone moschata Lamarck, 1799) were investigated. The trials were performed at 13.61.5C, at 37, and at natural photoperiodicity. Total seven wild-caught musky octopuses were placed in trial tank and were adapted at 48 h. At second 48 h, 63 mm and 90 mm diameter and 150 mm length of a light gray PVC tubes were put in the tank adequately. At third 48 h, a black PVC tubes which have same diameter as chosen the PVC tubes were added in the tank. Its detected that E. moschata chose 90 mm diameter of the PVC tubes, but they did not discriminate from color and 57% of the specimens occupied the PVC tubes in the period. Key Words: Eledone moschata, musky octopus, PVC tube, shelter. zet: Bu almada, mis ahtapotta (Eledone moschata Lamarck, 1799), PVC tplerin yuva olarak kullanlmas ve yuva ap ile rengin etkisi aratrlmtr. Denemeler 13.61.5C scaklkta, 37 tuzlulukta ve doal fotoperiyotta yaplmtr. Doadan yakalanan toplam 7 adet mis ahtapot deneme tankna konulmutur ve 48 saat sre ile ortama adapte edilmitir. kinci 48 saat, tanka, birey says kadar, 63 mm ve 90 mm apa sahip, 150 mm uzunlukta ak gri PVC tpler konulmutur. nc 48 saat, ahtapot says kadar, seilen PVC tp ebatnda siyah PVC tpler tank ortamna yerletirilmitir. E. moschata bireylerinin 90 mm apndaki PVC tpleri setii, ancak renk ayrm yapmad ve deneme sresi iinde %57 orannda yuvaland tespit edilmitir. Anahtar Kelimeler: Eledone moschata, mis ahtapot, yapay yuva, PVC tp.

Giri Mis ahtapot (Eledone moshata Lamarck, 1799) zellikle Akdeniz tr olarak bilinir ve Akdenizin gney ve dou kylar ile Adriyatik Denizinde nemli ekonomik deere sahiptir (Mangold 1983). Kumlu-amurlu biotoplarda, 10-450 m derinlik aralnda bulunan ve youn olarak 50-90 m derinlik konturunda yaayan orta boylu ve kollarnda tek sra vantuza sahip ahtapotlardandr. Marmara Denizinden Akdenize ve Atlantik Okyanusunun Akdeniz suyu etkisindeki Cebelitark Boaz civarnda dalm gsterir (Digby 1949, Mangold 1983, Kataan ve Kocata 1990, Salman ve Kataan 1999, Silva ve di. 2004). Mangold (1983), kendisinin (Mangold-Wirz 1963) ve Boletzky (1975)nin Lion Krfezi ve Katalonya Denizinden alnan Akdeniz bireyleri ile yaptklar doal ortam ve laboratuar sonularn ieren almasyla, E. moshatann biyolojisi hakknda nemli bilgiler vermitir. Ezzedine-Najai (1997), Lefkaditou ve di. (1998) Belcari ve di. (2002), Silva ve di. (2004) trn, Akdenizdeki dalm, bolluu, populasyon dinamii ile reme biyolojisi zerine ve Salman ve Kataan (1999) Ege Denizinde bolluu ve dalm zerine yaptklar almalar ile daha fazla bilgi sunmulardr. Ahtapotlar genel olarak gndz dinlenen fakat gece aktif olan canllardr (Mather 1988, Hanlon ve Messenger 1996). Ahtapotlarn nemli zelliklerinden biri olan yuvalanma

davran ve buna bal olarak bivalve, gastropod ve hermit yengelerin kabuklarn, kaya oyuklarn, hatta insan yapm mlek, teneke kutu, plastik sepet, otomobil tekerlei, plastik ve PVC borular yuva olarak kullandklar bilinmektedir (Mangold 1983, Aronson 1986, Whitaker ve di. 1991, Mather 1993). Mather (1993) ahtapotlarn yuvalanmasnn hayati nemi olduunu, nk bu canllarn balktan, insann da iinde olduu, memelilere kadar geni bir predatr basksna sahip olduunu ve yuvann alnan besini sindirmekten ziyade korunma amal kullanldn bildirmitir. Ne var ki, mis ahtapotun yuvalanma davran ve yuva olarak kulland materyaller hakknda snrl bilgi bulunmaktadr. Mangold (1983), E. moschata diilerinin insan yapm mlek, teneke kutu, araba d lastii iine veya doada izole edilmi kayalara yumurta braktklarn ifade etmitir. Gnmzde ksa mrl, fakat hzl geliim kabiliyetine sahip ve yksek besin deeri ieren kafadanbacakllarn yetitiriciliinde elde edilen baarl laboratuar sonular, konuya ilginin artmasna sebep olmu ve bu maksatla zellikle ekonomik deeri yksek ahtapotlardan Octopus vulgarisin spanyada yaplan ticari yetitiriciliinde PVC borularn kullanld bilinmektedir (Vaz-Pires ve di. 2004). E. moschata, Yunanistandan Fransaya kadar Akdenize kys olan Avrupa lkelerinde aranan bir trdr ve yuvalanma davrannn bilinmesi yaplacak yetitiricilik almalarnda

428

en / E.. Su rnleri Dergisi 22 (3-4): 427429

baary arttracak en nemli faktrlerden birisidir. Mis ahtapotun yetitiricilie alnmas ile ounlukla kk boyda avlandklar iin skartaya ayrlan bireylerin ekonomiye kazandrlmas ve yetitiricilii de yaplan O. vulgaris zerindeki av basks ksmen de olsa azalacak ve doal stoklarn korunmas mmkn olabilecektir. Bu almann amac, ahtapotlarn avclnda ve yetitiriciliinde kullanlan, istenilen zamanda, istenilen miktar ve zellikte kolaylkla temin edilebilen ve ilenebilen PVC borularn, doadan yakalanan mis ahtapotlarn yuvalanma ihtiyalarnn karlanmas iin kullanlabilirliini test etmektir. Materyal ve Yntem Bu alma, E.. Su rnleri Fakltesi Deniz Balklar Yetitiricilii Urla Akuakltr Tesislerinde yaplmtr. Denemelerde kullanlan mis ahtapotlar (Eledone moschata Lamarck, 1799), Glbahe Krfezi civarndan, Ege niversitesine bal Egesf (27 m; 500 HP) gemisiyle, 22 mm gz geniliine sahip, polietilen (PE) malzemeden yaplm geleneksel dip trol alar kullanlarak, 20-50 m derinlik aralndan, 2 mil/saat hzda ve 30 dakika sreli toplam 3 trol ekimi ile elde edilmitir.

Mis ahtapotlarn arlk (gr), manto boyu (MB; mm), total boy (TB; mm) lmleri ve erkeklerde sadan III. kolun hektokotilize olmas ile cinsiyet tayinleri yaplmtr. Denekler, filtre edilmi su giriine sahip, 400 lt hacminde polietilen dairesel tanka konulmu ve tankn su debisi %10 olarak ayarlanmtr. Deneme doal deniz suyu scaklnda ve 1 adet 40 Wlk beyaz k veren floresan lamba kullanlarak, doal fotoperiyotta (3821' N, 2646' E) yaplmtr. Yuva materyali olarak 63 mm ve 90 mm apnda, ak (ak gri PVC) ve koyu (siyah PVC) renkte, bir ucu kapal, 150 mm uzunlukta PVC borular kullanlmtr (ekil). Aratrma toplam 144 saat srm ve 48 saatlik 3 periyodu kapsamtr; ilk 48 saat ahtapotlarn tank ortamna almalar, ikinci 48 saat yuva materyalinin apnn etkisinin aratrlmas, nc 48 saat yuva materyalinin renginin etkisinin incelenmesi ve PVC tplerin bireylerin %50den fazlas tarafndan kullanlmas. Her gzlem iin birey says kadar PVC tp kullanlmtr; yuva apnn etkisinin gzlendii denemede ortama 7 adet 63 mm ve 7 adet 90 mm apnda, toplam 14 para ak renkli PVC tp konulmu ve 48 saat gzlem yaplmtr. Tercih edilmeyen aparatlar ortamdan alnp yerine seilen yuva materyaliyle ayn ebatlarda olan 7 adet siyah PVC tp yerletirilmi ve 48 saat gzlem yaplmtr.

150 mm B 90 mm A

150 mm

63 mm

ekil 1. Denemede yuva olarak kullanlan PVC tpler (A: ak u, B: kapal u).

Metin ierisinde llen deerler Xort sd olarak verilmitir. Deneme sonunda elde edilen deerler Ki-Kare (2) testi kullanlarak test edilmitir. Bulgular Denemelerde kullanlan mis ahtapotlarn manto boyu, total boyu ve arl sras ile 69.310.6 mm (54-83 mm), 402.477.7mm (295-510 mm) ve 202.365.8 gr (114-313 gr) olarak llmtr. Erkek ahtapotlarda bulunan hektokotil organ esas alnarak yaplan makroskopik muayene sonucu, deneklerin 3 dii ve 4 erkek bireyden olutuu tespit edilmitir. Deneme boyunca ahtapot tanknda llen deniz suyu scakl 11.6C ile 15.3C arasnda (13.61.5 C) deimitir. lk 48 saat sresince gzlem altndaki bireylerden len olmamtr ve hemen tm bireylerin tankn eperlerine yerletii tespit edilmitir. Ahtapot tankna 7 adet 63 mm apnda ve 7 adet 90 mm apnda ak renk PVC borular

konulmu ve 48 saatlik gzlem yaplmtr. Bireylerin %85.7si ilk temas yuvalar konulduktan sonra 40 dakika iinde gerekletirmitir ve ynelim 90 mmlik PVC borulara olmutur. Ancak ilk 24 saat bireyler yuvalanma davran iine girmemitir. Son 24 saat, klar aldnda, 2 bireyin 90 mmlik PVC borunun iinde olduu belirlendikten 70 dakika sonra 1 bireyin daha 90 mmlik PVC borunun iine girdii gzlenmi, bylece toplam 3 birey yuvalanm ve yuvalanma oran %43 olmutur. Dier bireylerin deneme sresi sona erene kadar tank eperlerinde durduu ve 63 mmlik PVC borularn hibir birey tarafndan seilmedii saptanmtr (p>0.05). Mis ahtapotlarn 90 mm apl PVC tplere eilimi tespit edildikten sonra yuva materyalinin renginin aratrld ikinci aamaya geilmitir. ncelikle yuvalanan ahtapotlar dikkatli bir ekilde ve herhangi bir zarar verilmeden girdikleri PVC tplerden karlmtr. Tank ortamna 7 adet siyah ve 7 adet ak gri PVC tp konulmutur. Bireylerin %85.7si ilk temas yuvalar konulduktan sonra 30 dakika iinde gerekletirmi ve

en / E.. Su rnleri Dergisi 22 (3-4): 427429

429

her iki renkteki PVC boruya da eilimin olduu tespit edilmitir. PVC tpler konulduktan 120 dakika sonra 1 bireyin ak renkteki yuvaya girdii ve 250 dakika sonra ise 1 bireyin de koyu renkli yuvaya girdii ve ilk 24 saatin sonunda toplam 2 ahtapotun yuvaland saptanmtr. Dier denekler tankn tabannda PVC borularn etrafnda ve eperlerinde durduklar gzlenmitir. Son 24 saat, 2 mis ahtapotun ak renkteki PVC boruya ve 2 tanesinin de koyu renkteki PVC boruya yuvalandklar, 3 ahtapotunda yuvalarn evresinde durduu ve 48 saatlik srenin sonunda %57 orannda yuvalanmann olduu tespit edilmitir. Eledone moschatada kullanlan yuva materyalinin apnn yuvalanma davrann etkiledii (p>0.05), ancak yuva materyalinin ak veya koyu renkte olmasnn yuvalanma davrann etkilemedii (p<0.05) saptanmtr.

anlalabilmesi ve kontroll koullarda yetitiricilie alnmas iin biyolojik ihtiyalarnn saptanmasna gereksinim vardr.
Teekkr
Bu almann yaplmasndaki katklarndan dolay, E.. Su rnleri Fakltesi Yetitiricilik Anabilim Dal retim yesi Sayn Yrd.Do.Dr. Yusuf GNERe ve Avlama Teknolojisi Anabilim Dal retim yelerinden Sayn Do Dr. Zafer Tosunoluna teekkr ederim.

Kaynaka
Aronson, R.B., 1986. Life history and den ecology of Octopus briareus Robson in a marine lake. J. Exp. Mar. Bio. Eco., 95: 37-56. Belcari, P., G. Tserpes, M. Gonzlez, E. Lefkaditou, B. Marceta, G. Piccinetti, A. Souplet, 2002. Distribution and abundance of Eledone cirrhosa (Lamarck, 1978) and E. moschata (Lamarck, 1799) (Cephalopoda: Octopoda) in the Mediterranean Sea. Scientia Marina, 66: 143-155. Boletzky, S.V., 1975. Le dveloppment dEledone moschata (Mollusca, Cephalopoda) leve au laboratoire. Bulletin de la Socit Zoologique de France, 100: 361-367. Digby, B., 1949. Cephalopods from local waters at the Universt of Istanbul. Nature 163: 411 pp. Ezzedine-Najai, S., 1997. Maturation sexulle dEledone moschata (Cephalopoda, Octopoda) du Golfe de Gabs. Vie et Milieu, 47: 69-76. Fiorito, G., P. Scotto, 1992. Observational learning in Octopus vulgaris. Science, Wash. 256: 545-547. Hanlon, R.T., J.B. Messenger, 1996. Cephalopod Behaviour. Cambridge University Press, Cambridge CB2 1 RP, United Kingdom, 230 pp. Hartwick, E.B., P.A. Bren, L. Tulloch, 1978. A removal experiment with Octopus dofleini (Wlker). J. Fish. Res. Bd Canada 35: 1492-1495. Kataan, T., A. Kocata, 1990. Note prliminaire sur les Cephalopodes des eaux Turques. Rapp.Comn.Int.Mer.Mdit., 32, 1: 242 pp. Lefkaditou, E., A. Siapatis, C. Papaconstantinou, 1998. Seasonal and spatial changes in the abundance and distribution of Eledone moschata (Cephalopoda: Octopoda), in the South Aegean Sea (Eastern Mediterranean). nternational Council for the Exploration of the Sea, CM 1998/M: 44, 8 pp. Mangold, K., 1983. Eledone moschata. In Cephalopod life cycles. Vol. I (ed. P.R. Boyle), London: Academic Press, 387-400 . Mangold-Wirz, K., 1963. Biologies de cephalopods bentiques et nectoniques de la Mer Catalane. Vie et Milieu, 13: 12-85. Mather, J.A., 1982. Choice and competition: their effects on occupancy of shell homes by Octopus joubini. Mar. Behav. Physiol. 8: 285-293. Mather, J.A., 1988. Day time activity of juvenile Octopus vulgaris in Bermuda. Malacologia 29: 69-76. Mather, J.A., 1993. Home choice and modification by juvenile Octopus vulgaris (Mollusca: Cephalopoda): specialized intelligence and tool use?. J. Zool. Lond. 255: 359-3688. Roberson, J.D., J. Bonaventura, A. Kohm, M. Hiscat, 1996. Nitric oxide is necessary for visual learning in Octopus vulgaris. Proc. R. Soc. Lond. B., 263: 1739-1743. Salman, A., T. Kataan, 1999. Distribution and abundance of the Octopods Eledone cirrhosa (Lamarck, 1798) and Eledone moschata (Lamarck, 1799) (Cephalopoda: Octopoda) in the Aegean Sea (in Turkish). Tr.J. of Zology, 23 (2): 695-701. Silva, L., L. Ramos, I. Sobrino, 2004. Reproductive biology of Eledone moschata (Cephalopoda: Octopodidae) in the Gulf of Cdiz (southwestern Spain, ICES Division IXa). J. Mar. Biol. Ass. UK. 84: 1221-1226. Vaz-Pires, P., P. Seixas, A. Barbosa, 2004. Aquaculture potential of the common octopus (Octopus vulgaris Cuvier, 1797): a review. Aquaculture vol. 238: 221-238. Whitaker, J.D., L.B. DeLancey, J.E. Jenkins, 1991. Aspects of the biology and fishery potential for Octopus vulgaris off the coast of South Carolina. Bull. Mar. Scie., 49 (1-2): 482-493.

Tartma Mis ahtapotta (Eledone moschata Lamarck, 1799), PVC tplerin yuva olarak kullanlmas ve yuva ap ile rengin etkisinin aratrld bu almada, yuva materyalinin apnn nemli, ancak renginin nemli olmad ve PVC tplerin E. moschata bireyleri tarafndan yuva olarak kullanlabilecei tespit edilmitir. Yuva apnn neminin aratrld denemede 69.310.6 mm manto boyundaki (402.477.7mm total boy) mis ahtapotlarn 63 mm apndaki PVC tpler yerine 90 mm apndaki PVC tpleri semeleri yuva apnn seimde nemli bir rol oynadn ve birey bykl ile yuva ap arasnda bir iliki olabileceini gstermektedir. Bu bulgu, Hartwick ve di. (1978) un Octopus dofleini ile doal ortamda yaptklar almada ve Mather (1982)in Octopus joubini ile laboratuarda yapt almada yuva hacmi ile byklk arasnda bir iliki olduu sonucunu desteklemektedir. Yuva materyalinin renginin neminin incelendii denemede, bireylerin nce ak renk materyale ynelmeleri beyaz materyallere olan zaafn bir gstergesi olarak deerlendirilmi ve akabinde koyu renkli materyali de kullanm olmalar yuvalanmada rengin nemli olmayabilecei sonucunu ortaya koymutur. Fiorioto ve Scotto (1992) ve Hanlon ve Messenger (1996), ahtapotlarn beyaz, siyah ve krmz rengi parlakla gre ayrt edebildiklerini bildirmilerdir. Her iki deneme arasnda yuvalanmalar iin geen sreler karlatrldnda, son denemedeki srelerin ksalmas ve yuvalanma orannn art ahtapotlarn renme kabiliyetlerinden ileri gelmi olabilir. Hanlon ve Messenger (1996), ve Roberson ve di. (1996) ahtapotlarn yksek renme kabiliyetine sahip canllar olduunu vurgulamlardr. Sonu olarak yaplan bu alma ile E. moschata iin ilk kez PVC borularn yuva olarak kullanlabilecei ortaya konulmutur. Ancak yaplacak daha kapsaml almalar ile mis ahtapotlarn yuvalanma ihtiyalarnn tam olarak