www.sakshieducation.

com

MSs AO &{MSyl$
f]l]l & 2013

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

f$-]l-l M>$z: }MS MStl ]l$ f$-]l-l {MSMS-s-Z A >-s (st, ]llz, s2-0-)Z
MS 400 M>^l$ Al$-MS$]l HOMSMS Br-V>-ylV> VS$# l^l$a-MS$-yl$. MSs MS-]l$ $]l--
C M>^l$ Al$-MS$]l HOMSMS z-V> ]l$ M>$z t-^yl$. Cl l> ]lZ gMS
MS (l-S--{-M>& 324 M>^l-$) Eyl$.
MS-MS$ Cyl* {V>yl { Oss: $l l*yl Cyl* {V>yl { Oss-]l$ B{l-{-l-MS$
^l]l $- MS VS$-^l$-MS$-yl$. ]lOZ 2012, yl- 23]l ]lW-]l D sZ-l$sZ ]l$- -VSZ l{ (C-y-l--*) g-lV> -_.
MSMS$ B* ^-$l {sZ: B* ^-$l {sZ MS sZ-l$-s]l$ MS-l VS$^l$-MS$. Z 20-12, yl- 27]l f-W]l O]lZ -l]l$ Kyl-_.
gl MS: -l ]lW-]l ]lyl$ ]llz ]l*^l {MSMSs -]l$ MS-l fr$t 2&1 ly
VS$-^l$-MS$. ]l*l B l #-P fl (-MS--l-)MS$ lMSP. f]l-]l 6]l lZ fW]l _]l ]l*^l l MStl ]llzZ 200 M>^l$ N ^l$-MS$-yl$. l> D $]ll
-_]l l MS-V> -^yl$.
l-]l Ps ^ El->-Qyl: 63]l l-]l Ps ^-$-l- #$-$ Oss]l$ El->-Qyl VS$-^l$-MS$. *-*]l (-g--) Z f]l]l 4]l ]lW-]l sZZ g-]l$
Kyl-_. ]l$- -VSZ l$---yl$]l$ Kyl_ O g-lV> -_.
^lOl Kl gl s--^l: ^lOl Kl s sZ-l$-sZ *M s--^l (--*) glV> -^yl$. f]l-]l 6]l O]lZ >t st AVS$s (--l-)O lV>Yyl$. #$-$ yl$
Oss-]l$ {M> (-rj->-yl-)-&-- ({-l) gZyl lMSP-^l$-MS$.
$s 20-1-1-&-12 {MSMSs A-$z$:
El]l$ Al->j-$ {MSMS-r: >s M (--l)
El]l$ Al->j-$ fr$t: MS-l
l El]l$ ]l-]l*]l {MSMS-r: E]l$MS ^ll

{l Kl s gl ]l{: {l Kl s sZl$sZ #$$ W Oss]l$

Byl ]l{ VS$^l$MS$yl$. O]lZ {XV yl${sZl]l$ Kyl^yl$. ]l$ W Oss]l$
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

$l$ VS$^l$MS$. #$$ yl$ VSZ ]l*Z l$Z&sZ$ {y fr

glV> _. O]lZ $ GMS $sZ>MS& l frO f$ ^$. ]l$
yl$ Oss]l$ * $>j& ]l*sMS fr VS$^l$MS$$. O]lZ $ A
{Vlz, MSs MS frO f$ ^$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

I B l$Z VSl l$MS-{V>l: B{t-* o VSl l$MS-{V>-lMS$ I (C-r---]l

{MSMSs M-) B l$Z ^r$ lMSP. D V]l ]l 70]l {MSMSr l$M{V>. 20-1-2&-13 f-lZ {*l >, MS-l--MS$ MS*y D V]l lMSP.
{^l Al$-l]l$ #s-- l$: {^l Al$-l]l$ #s---MS$ Al-g "V-zl ' (-&--l ylK-) #-P-> ]l$-V> $V ]l-l Aj-s t *-l l$
VS$a-MS$-yl$. l> D $]ll -_]l HOMSMS #s---V> ^l{l t-^yl$. Cl-MS$-]ll$
Ol$MS s ({-l-&-1-9-83, 84, 85) ]l$-V> ]lyl$-$ D A-$z]l$ -^yl$. ]lz
$ B l C$, l yl K #- P->-]l$ ]l ^l 20-09 ]l$_ " l yl K'
A-$z]l$ Al-g-$-$. "M^l B C$--'V> s yl Z$P (--l) G-MS-*$.
]l$ "#-s-- B C$-' A$z A ^l (A-l$--M>-)MS$ lMSP.
yl-ylMS$ ]lz P O]l Oss: ]lz P O]l ]l$- Oss-]l$ M ylyl (]l$--*) VS$-^l$-MS$. f]l-]l 6]l yl-lZ f-W]l O]lZ > ]l$ (C-VS-yl-)]l$ Kyl_. #$-$ Oss-]l$ A]l$ (D-h-#t) VS$-^l$-MS$-yl$. O]lZ MS ]l*l* (C-VSyl-)]l$ Kyl-^yl$.
g$ s$ s sZ: B{l-{-l-MS$ ^l]l MS *-&--Ql ]l$ fr g$
s$ s ]l$- yl$ Oss VS$-^l$-MS$. f]l-]l 12]l >$-N-Z f-W]l O]lZ
]l$l$-MS rP--&-Nf -{-$l (-G---) frO f$ -_. #$-$ WZ ]l$-hl * (-G---) g-lV> -^yl$. l> ]l ]l$-$-Zl (19 H ) D
Oss -_]l Br-V>-ylV> M>-$z-Z -MS-M>Pyl$. O]lZ B^lr l MS]l$-]l$ Kyl_ "]l$-->f
l-# MS-']l$, *. 2.30 S {g-]l$- l ^l$-MS$-yl$. ]l$- W Oss-]l$
>$ (-G---) VS$-^l$-MS$.
ll MSZ f-lMS$ fl: "l-l MS' Al->j-$ ]l$- MSVS sZ-l$s 54 MSZ
-VSZ B{l-{-l MS Ql fl fl lMS -_. -*-Z -{VS-ylZ fW]l D sZ-l$-sZ A-* ZMS (l-l->-yl) ~ l-M> l ^l$-MS$.
gl B: {MS fW]l ]lyl$ st ]l*^ ]l$ B{t* 3&0 BMS
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

VS$^l$MS$. B{t* MSt Ol$MS M>PMS$ ]l* B A$z lMSP.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l-]l - ^ MS: 61]l l-]l - ^-$-l--]l$ MS VS$-^l$-MS$. OgNZ f]l-]l 16]l f-W]l O]lZ l$---yl$]l$ Kyl-_. >-]l$ Kyl_ El->-Qyl ]ly
]lZ -_. ]l$- -VS Oss]l$ O fr$t VS$^l$MS$. O]lZ MS-]l$ Kyl-_.
l$yl$]l$ Kyl_ B{l-{-l ]ly ]lZ -_.
gl lS--{M>: ]l*h--yl f-W]l yl$ ]l*^l {MSMSs s$t -]l$ lS--{M> 2&0
ly VS$-^l$-MS$.
yl- M>$z: B{t--$l K-lZ f yl- (-rj->-yl) {M>-t O]l-ZMS {l--^lyl
>(f-]l-]l 19]l ]l*^l f-W-) {V>yl-l$ s sZ-l$-rZ 25-0]l f-* ]ll*l$
^l$-MS$-yl$. l> D A$-Ol]l $]ll -_]l Br-V>-ylV> ^l{l t-^yl$. 17 {V>yll$ s Oss-]l$ -_]l M>$z MS*y yl- r E.
g$ ]l$- MS gl >: g$ ]l$- (A-yl--&-2-0) MS sZZ >
^-$-lV> -_. f]l-]l 16]l Ol->--lZ f-W]l O]lZ El--{-l-O VS$--.
MS>~-r-MS]l$ Kyl_ ]lO ]ly lMSP-^l$-MS$.
B{t--$l K-l-&-2-0-13: g-l ]l->$
#$-$ W: MS gM-^l (--*). O]lZ Byl ]l{ ({-r-l-)O VS-^yl$.
]l$- W: Mt-* Af-M> (---). O]lZ (O^l--)O lWY.
#$-$ yl$: {*-l-&-Ol$MS {*l (A-l$--M>) gZyl. O]lZ >l -&-C-V
VS (l-l->-yl) gZylO f$ -^$.
]l$- yl$: > G>--&->->t (C-r-). O]lZ $ A t-&-M> ylM> (A-l$-M>) frO VS$--$.
$MSyl yl$: f VSl---&-]l*l* Gzl (B-{t--*) gZyl. O]lZ $ * -M>&
{s-MS MS (^l-MS) frO VS$--$.
i gl ]lO: i {sZ {MSMSs sZ-l$-s]l$ ]lO fr$t VS$-^l$-MS$. ]lOZ f]l-]l
28]l ]lW-]l O]lZ >-O f$ _ M>$z Z 40]l D ^-$-l-
lMSP-^l$-MS$. Cl ]l*^lZ ]lO Br-V>yl$ ]ll$ g ^l -^lyl (f-]l-]l 27]l
y k Br-Z) > i ^l-{lZ Al-MS l-M>$ (3-2) ^l]l s-]l$-lV> M>$z
t-^yl$. AVS Cl sZZ Al-MS $-VS$$ (9-1-5-5) ^l]l M>-$z]l* l ^l$-MS$-yl$.
gl l: CVS-yl f-W]l Il$ ]llz ]l*^l {MSMSs -]l$ l 3&2 ly VS$www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

^l$-MS$. $ O (--l) ]l*l B -V> G-MS-*yl$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

MSt-lV> l M>$z: g-l--Y (l-S--{-M>-)Z {-]l 1 ]l$_ 4]l-MS$ lS--{-M>-&--MSl fr ]l$l f-W]l st ]l*^l >.. lS--{M> MStl {VSl$ l.. st {MSMSs ^l-{lZ ]ll
st ]l*^l-MS$ l ]l-_]l MSt-lV> M>$z t-^yl$. l 20-03 H{ ]l$_ lS-{M> fr$tMS$ l ]l-$-yl$. C-s-]l-MS$ 107 s$tZ fr$tMS$ {-l ]l-^yl$.
l l>l Al-MS ]l*^l-MS$ l ]l-_]l MStl Al Zz (B-{t--*-&-93 ]l*^l$). {$l MSt-]lZ l l>l ]lZ l MStl G.G. (43 ]l*^l-$) Eyl$.
EylMS$ G V Oss: G iH C]l*-l Kl V Oss-]l$ OsVS Eyl
VS$-^l$-MS$-yl$. MS-Z EylMS$ C 75]l Oss. f]l-]l 29]l Zf--(-A-l$--M>-)Z f-W]l sZ
{yls l-MS, gZ sr -MSV> y ]lZ -^$.
]l$- ]llz {^l MS {: ]l$- ]llz {^l MS {MSMSs sZ-l$s f]l-]l 31]l lZ {--Ol$. D sZ ]l*^l -l&lt-yl fr ]l$l ]lOZ f-W. G$ fr$ Y-r$]l D sZ-l$s {-]l 17 ]lMS$ f$-VS$-l$. --V> 19-7-3Z
CVSyl l-MSV> ]l$- ]lz MS - {--Ol$.
tM> {MSMSsZ 81 ^l--$ ^l-]l _-l: t-M>- {MSMS-s-Z _-l syl*-P- 81 ^l-$ ^l$- VS-P- M>-$z-]l$ ]l$ ^l>yl$. ]lO-Z {-]l- 8]l f-W-]l C>- MS-Z _-l 81]l
^l- N ^l>yl$. t- Cyl-*, ]lO fr ]l$l f-W-]l ]l*^l-Z _-l -]lO fr$t-Z
Byyl$. s$t-Z 51 ^l--$ ^l-]l _lMS 30]l l- ^l-. --t-M>- {MSMSsZ 25,000 $VS$-$ N ^l>-yl$.
]l-z r- --- J-MS-Z l-MS$ 46 l-M>-$: 10]l ]l-z r- - J-MS VSl$
lS M-*-Z *VS-^VS-Z 2013 f]l-]l- 29 ]l$_ -{-]l- 5 ]l-MS$ ^$. D
{MSyl-Z -l-MS$ 46 l-M>-$ lM>P-. Cl$-Z 13 ~, 17 f-l, 16 M> E-. 112
l>- ]l$_ 3300 ]l$ {MSy-M>-$-$ D s-Z -Y--$. 1968 ]l$_ { yl--M- D
- J-MS- $$. G-$- -V>-Z D {MSyl-$ fV>. s-Z A--O-l-PVS,
{M>&MS{s PVS, P ZzVS, P *VS, VS- PsVS, tt {sM yl PsVS,
MS, E-.
t B Cyl-*-MS$ C>- MS: C>- MS {MSMS-s Oss--]l$ t B Cyl-* VS$-^l$-MS$. ]lOZ {-]l- 10]l ]lW-]l O-]l--Z ]lO- t -B- Cyl* Kyl_. D sZ-l$s-]l$ t
B -Cyl-* VS$-^l$-M-]l-yl C ]l$--V> G-$---.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

^l.--I.-G-. ^-$-l-V> >`: >` O-- fr$t { MS Cyl-* VS (-^l-I-G--) Oss-]l$ VS$-^l$-MS$. >`-Z -{-]l- 10]l f-W-]l O]l--Z -l- yl -yl---O >` O- f$ _.- g- l >` f- r
- $tM- S $ 2 Mr 50 S- $, - - l] - - l fr$tM- S $ 1 Ms 25 S$ *MS-^-$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

2020 JM ]l$_ hV W#: 2020 *ylf JM ]l$_ hV (MS$) {MSyl]l$

W^ Al>j$ JM MS$s (I.J.) {]l 12]l ~_. ]lZ
]l$ Ml {MSylMS$ A]lM> MS$. s sV, sMSr A]l$M>$, *s yV, {MSyl r
E]l Bl ]ls A>]l$ _, s lZ KsV]l$ _
hV]l$ W^ll$MS$ IJ ~_.
1896 HlZ Bl$MS JM {MSyl$ llO]l l>l 1900 JM $]l {
JMZ hV l$yl DlsV> E. D {MSylZ $VS$ lM>$ _.
yl JMZ MS$ ^l]l $MS$]l* 66 MSZ VSZ fl, *VS 60
MSZ VSZ M> ^$. hV JMZ $ MS$]l* M> VS^yl$.
1952Z R gl ]lMSVSl VSZ MS$ lMS hV ]l$^l ^yl$.
l K { *MS { M>tZ A: t MS*t MSg A t MSt
l K { *MS Z { M>t O]lMS$ ^l>yl$. D $]ll _]l
ylV> M>$z lMyl$. A {^l ]l*i b$ ]l$ (CVSy)
{]l 12]l lZ fW]l sZ Kyl_ { M>t O]lMS$ ^l>yl$. {]l 13]l {VSl$ ys
(Psy)]l$ Kyl_ M>t O]lMS$ ^l>yl$.
l]l {V> Mt s b$: >l$MS$]l* >]l$l (l$yl$) AMSO
(VS$f>)$ l]l {V>Mt s b$ #$$, ]l$ W Oss
VS$^l$MS$$. MMSZ {]l 16]l ]lW]l sZ $MS$(V>)]l$ Kyl_
>]l$l #$$ Oss ^yl$. ]ls (V)]l$ Kyl_ AMSl ]l$ Oss]l$
_.
l ]l$$Z l]lV> : Al$M>MS$ ^l]l s {MSyM> $l$ 31
]ll> 4 l 24 k ]l$$Z l]l >MS$]l$ _. Bl$ Al
]l$$Z l]l ]lZ _]l s {MSyM>V> M>$zMSMSP. {]l 15]l Q
KZ $O]lZMS {l^lyl l]l >M lMSP.
lMS$ {h K Oss: MS$ ^l]l l {h K s Oss]l$
VS$^l$MS$yl$. *ylfZ {]l 18]l fW]l O]lZ yly ]l$
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

(Ajs)]l$ Kyl_ l #$$ W Oss ^yl$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

B{t*MS$ ]l$ {^l MS {MSMSs: ]l$ {^lMS {MSMSs Oss]l$ B{t* VS$^l$MS$
. ]lOZ {]l 17]l ]lW]l O]lZ ltyl]l$ B{t* Kyl_. B{t*MS$
C B { ^l MS . $ B ]l*^V> M>l$* (B{t *), $ B sZV>
*is (]l*hy) ^$.
B]lMS$ {VS MS M>M sZl$s Oss: {V>y]l*t l B]l {VSMS M>M
sZl$s Oss VS$^l$MS$yl$. fZ {]l 17]l fW]l sZ B]l D ^l Oss
^yl$.
*& gZylMS l$$ Oss: l$$ yl*s { yl*-sH ^-$-l- ]l$-
yl$ Oss-]l$ * $>j (--l-)& (A-l$--M>) l$ VS$-^l$-MS$. $ {-]l
23]l f-W]l O]lZ * { (--)& M>r- {Z-MS (-l--*) gZylO *,
fr f$ -^$.
M>$z: B{t--*-&--l fr ]l$l $VS$ st ]l*^l -Z VSV> ^lOlZ {-]l
26]l ]lW-]l lls {MSMS-s-st ]l*^lZ l MStl G.G. yl$ ^l (2-2-4) ^l>yl$.
l> l l-#]l yl$ ^l ^l]l lls MSs MS-V> M>$z t-^yl$. B{t-*O yl$ ^l ^l]l l - MSt-lV> MS*y $]ll lMSP-^l$-MS$-yl$.
l-]l sl$ ^l sZ: l-]l sl$ ^l sZ-l$s #$-$ Oss-]l$ {sZ-$ t
{l*-l Z$z (-G---) fr$t VS$-^l$-MS$. Ol->--lZ {-]l 26]l f-W]l O]lZ G
Cyl-*]l$ Kyl-_. ]l$- -VSZ G Cyl* fr$t g-lV> -_. O]lZ l$--yl$]l$ Kyl-_.
l$$ Kl yl*s { ^ * gZyl: l$$ Kl yl*s { s ^-$-l-
#$-$ yl$ Oss-]l$ ]l$ * (--l-) &Ol$MS Z{ ({-l) l$ VS$-^l$-MS$.
]l*a 2]l f-W]l O]lZ yl ts (-yl-l)&h-l*-^l (--*) gZylO VS-_. * MSZ C 52]l yl$ Oss. D f-$ Hs *P-sZ Al-MS yl$ Oss _]l -$ {MSy-M>-$-ylV> * VS$# yl$. #$-$ W -VSZ MS
gZM-^l g-lV> -^yl$.
f$ g {sZ gl l: l- ]llz {MSMSs sZ-l$s f$ g {sZZ l fr$t
b-$-lV> -_. ]l*a 3]l >-Q--rZ f-W]l O]lZ AO f$ -_.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

{sZ gl -: g$ #s- ^-$-l- {sZ - fr$t VS$^l$-MS$. ]l*a 3]l M_Z f-W]l O]lZ MS fr$tO f$ -_.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l$MS-MSl Kl ^ l: l$MS-MSl Kl s sZ-l$-s]l$ > l (--l-) -VS-$^l$-MS$-yl$. ]l*a 3]l BM>-#ZP (l$-MS-M-)Z f-W]l O]lZ ylyl (--l-) O f$
-^yl$. l MS-Z C 52]l W Oss M>V> MS M$t-O 38-]l. ]l$- -VSZ
Cr-MS ^l]l > G{> g-lV> -_.
B CVSyl ^ sl ol: B CVSyl yl-rl ^-$-l- ]l$- Oss-]l$ ylP
{MSy-M>- sl ol VS$-^l$-MS$. -VS--l$Z ]l*a 10]l f-W]l O]lZ ^l-MS (-$-yl-)O f$ -_. l> D Oss -_]l A l ]l$-$P->-V> 33 H sll
M>$z t-_.
#$-$ -VSZ ^ll VS (O^l-) g-lV> -^yl$. O]lZ ^VS (]l$---*-)O
f$ -^yl$. #$-$ yl$ -VSZ MS*--VS-&MS hl (O^l-) gZyl g-lV>
-_. ]l$- yl$ Oss-]l$ VS h*--& *VS (O^l-) l$ VS$-^l$-MS$.
$MSyl yl$ Oss-]l$ sZr A-l& -*-]lS ]ls (C-y-l--*) gZyl VS$-^l$-MS$.
DG---Gl {MSMS-C A-$z$:
El]l$ ]llz CVS: >s M (}--MSO 133 $-VS$-$)
El]l$ ]llz oVS: > (-MSO 6/-4-4)
El]l$ s$t C VS: MSl r-l (--lO 186 $-VS$-$)
El]l$ s$t oVS: l>l -yl (C-VS-ylO 5/-3-0)
El]l$ s20 CVS: ]l*l >]l (}--MSO 78 $-VS$-$)
El]l$ s20 oVS: l ]l$VS (C-VS-ylO 5/-3-1)

Al$l]l$ st {MSMSs MStl "': Al$l]l$ st {MSMSs MStlV> G.G. ^yl$. Ol

>lZ ]l*a 5]l B{t* fW]l y st]l$ l VS$^l$M]lyl MS D $]ll
lMSP. lZ l fr$t Byl]l 45 stZ 22 s$tZ f$ _.
Cs]lMS$ VSVS* l Z lfr$t 49 s$tZ 21 s$t$ VS_]l M>$z E.
]l-MS M>$z: V> (}--MS-)Z V>-l--&-}-MS fr ]l$l ]l*a 8 ]l$_-12 ]lMS$ f-W]l
st ]l*^lZ V>-l MStl ]l-MS l$ yl$ ^l (2-0-0) ^l>yl$. l> D $]ll
lMSP^l$MS$]l V> Br-V>-ylV> M>$z ^yl$. Cl ]l*^lZ V>-l l]l$ s$t ^l{lZ Al-MS P$]l$ MS*y (6-3-8) ]ll*l$ ^l.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

lt gZlMS$ l]l-l {sZ: l-$V> ^l gZ]l ]llz {MSMSs sZ-l$s l]l-l {sZ ltgZl fr$t VS$-^l$-MS$. ]l*a 13]l VS$--sZ f-W]l O]lZ -gZ-l]l$ Kyl-_.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

]lz El$ s ^l ^ E{MS-l: ]lz El$ s ^l ^-$-l- sZ-l$-s]l$ E{MS-l

fr$t VS$-^l$-MS$. Mh-M-ylZ ]l*a 13]l ]lW-]l D sZl$sZ O^l y ]l, -l
I ]l lMSP^l$MS$.
]l M>$z: l {MSMSr Q ]l B{t* lZ fW]l ]ly st ]l*^Z
^l (187 $VS$$) ^yl$. l> ]l*^l-Zl All lVSV> (85 l$Z) lM> _]l s-]l$-lV> ^l{l t^yl$. AlM>MS$y l l-#]l Ayl$l$]l
st ]l*^Zl Al-MS ]lMS-VSl P$ ^l]l BrV>-ylV> VS$yl -l (137) M>-$z]l$
Q A-VS-$^yl$. A-VS-{r stZl ]l*l B ]l*^l A$z Al$-MS$]l $V l
BrV>ylV> ]ll (VS-lZ { B{l$, B VS, Al D $]ll ^$) ^yl$.
-lMS$ Zz&VS-P {sZ: B{t--* f-W]l Zz &VS-P st {MSMSs -]l$ l
4&0 ly VS$-^l$-MS$. 81 H l st {MSMSs ^l-{lZ.. Ol-SMS -Z $VS$ st
]l*^l-]l$ VS-]lyl -lMS$ Cl -. ]l*l B l #-P -^l-{ll Al (-l-)MS$ lMSP.
l-MS$ Cyl-$l l Oss: Cyl-$l l Hs ]l*t #$-$ W Oss-]l$ >
l VS$-^l$-MS$-yl$. Cyl-$l lZ ]l*a 18]l f-W]l O]lZ kl ]l*tl yl t]l$
Kyl-^yl$. ]l$- W Oss-]l$ ]l$* - VS$-^l$-MS$.
lr-MS$ ]l$-* {V>yl { Oss: ]l$-* {V>yl { $ ]ll Oss-]l$ yl-$ {yl]l
-t-$l lr VS$-^l$-MS$-yl$. VS (]l$---*-)Z ]l*a 25]l f-W]l sZ ]l*P
l y ]lZ -^yl$.
Kl yl-rl Oss : #$-$ W: O^lMS$ ^l]l VSjVS $VS VS VS$-^l$-MS$yl$. -Z ]l*a 18]l f-W]l O]lZ VS* yl* (O^l--)]l$ Kyl-^yl$.
]l$- W: MS-*l VS (O^l-) VS$-^l$-MS$. O]lZ >^l-MS Cl-l (-$--yl)
]l$ Kyl-_.
{^l l ]l V Ey: Al$-M> V {MSy-M>-$yl$ OsVS EyMS$ {^l l ]l
>MS$ lMSP. 20-10 AMt- l>l >MS-VZ Ey lls -MS ]l^ayl$. 20-13 ]l*a
25]l A>z l$ C-s- Cr---]l sZ VS$-^l$-M-]l-yl EyMS$ ll-s-]l
lMSP.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

-$-l$MS$ $*$ Oss: ]lz l ]l -$l$ yl*-sH $*$

]l$- W Oss VS$-^l$-MS$. $*-$Z ]l*a 30]l f-W]l O]l-Z ]lz l 2
]l** --]l$ Kyl-_. $*$ ]l$- W Oss-]l$ VS$-^l$-M]lyl C B-. #$-$ W $*$ ]l*t Oss-]l$ Byl-]l{ VS$-^l$-MS$-yl$.
O]l-Z {-$ ]l{ Kyl-^yl$.
VS$f->-MS$ ]lM A-{sZ: $ ]lM A s20 b-$---]l$ VS$f-> fr$t VS$-^l$MS$. Cy-Z ]l*a 31]l f-W]l O]l-Z g-]l$ VS$f-> Kyl-_.
yl MS A-$z$: -lMS$ ^l]l ]l$-VS$$ s {MSy-M>-$-MS$ H{ 6]l VS-*-$Z
yl MS MS$-s-l$s A-$z-]l$ {]l ^l>$. #-P->-]l$ Al$-MS$]l Z >]l$-ll MS~l, l$ MS~ , B]ll A]l$-->g, ]l$ * E$. Cr---]l s yl-l (I-s-G-) D A-$z-]l$ H>r$ ^l.
*s-VSZ >MS ~: lS M-*-Z ^V--lZ H{ 4]l f-W]l Al->j-$
*sVS {MSy ]l*Q (I-G--G--G-) {-^l-MS sZ-l$-sZ ]l$- 25 $r t VSZ l ]l$ *r > -l ~ lMS -_. D sZ-l$-sZ
~ VS$-^l$-MS$]l l t *r-V> VS$# . Cl sZl$sZ l
*r {M> f M> lMS VS$^l$MS$yl$.
*-MS$ B* -$z ^-$-l-: B* -$z b-$-l--]l$ {^l ^$l * (---l) VS$-^l$-MS$-yl$. Cy-Z H{ 7]l f-W]l O]lZ AZMS MS$]l*-]l$
Kyl-^yl$. VSlZ MS$ ^l]l X , lll gZ, MSg A, AZM MS$]l* D
^$ ]l$ VS$^l$MS$$.
K-MS --MS Kl V Oss : B[t--*MS$ ^l]l yl K --MS Kl V
^-$l ]l$ VS$-^l$-MS$-yl$. ]l*l-Z 20-13 H{ 7]l f-W]l sZ $--ylMS$
^l]l *^l$ $-Ws y--]lZ -^yl$. MS$ ^l]l MSNMS$ ZY ]l
lMSP.
H-$l ^l -$ ^-$-l-: -lMS$ ^l]l Cr---]l ]l*t >$ }
H-$l g-$ ^l ^-$-l- $ Oss VS$-^l$-MS$-yl$. >jZ H{ 6]l ]lW]l sZ -lMS$ ^l]l g {V]l y--]lZ -^yl$. -MS Oss-]l$ $MS$ ^l]l MSl$ #VS VS$-^l$-MS$. -lMS$ ^l]l g. y--]lZ -_.

www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

AZ-MS$ O^l {V>yl {: > {yl]l >y AZ $ ]ll O^l {V>yl { Oss
VS$-^l$-MS$-yl$. O$Z H{ 14]l ]lW-]l $Z AZ lls ]l -^lV>,
yl$, ]lyl$ Z OM-l, Z$-t-l$ -^$. y$ {Oyl]l lrMS$ $V ]l
lMSP.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l$--yl$, O-MS$ P-s- Oss: l-]l P-s- b-$-l--Z #$-$ VSZ l$--yl$ fr$t g-lV> -_. ]l*l-Z H{ 11]l ]lW-]l O]lZ O-]l$ Kyl_. ]l$- -VSZ O fr$t g-lV> -_. O]lZ l$---yl$]l$ Kyl-_.
AVSt ]l*t gl Ps: AVSt ]l*t V ^-$-l--]l$ B{t--*MS$ ^l]l Ayll$
Ps VS$-^l$-MS$-yl$. H{ 14]l ]lW-]l sZ-l$-sZ Hg M>{> ]l--V> -^yl$.
-&-Dt VSl$: -&-Dt VSl$ H{ 8 ]l$_ 11 ]lMS$ ]l$-N >f- C-Z fV>. Cl$Z ]l$-N K]l-> b-$-lV> -_. -&-Dt h-$-lZ {MSyl-]l$ {l^ El- D {MSyl-]l$ {--^$. D {MSyl-]l$ - 19-8-6-&-87 f-lZ C-Z
--^$.
ls-MS$ {-l V>yl {: $ ]ll {-l {V>yl {Z yl-$ {yl]l -t-$l
ls f$ -^yl$. ]l$-]l*Z H{ 21]l f-W]l sZ Zr {yl]l OM-l y
]lZ -^yl$.
B* h-VSZ -lMS$ yl$ >~$: B* -$ hVS ^-$-l--Z l {MSyM>-$yl$ A$l MS$]l* ~ -^yl$. #$-$ {t- 55 MSZ -VSZ A$-lMS$ D
lMS lMSP. H{ 20]l O]lZ El M-*MS$ ^l]l MVS *VSO f$ ^yl$. {t- 66 MSZ -VSZ A$l MS$]l* lMS ~ -^yl$ D sZ l
ll 9 l-M>$ -_. {t -VSZ l lls ]lZ -_. lS
M* K]l-> ^-$-lV> ]lV> lMS$ ]ly ]l lMSP.
]l*s-M> gl fM-^l: ]l*s-M> ]l*t s Oss-]l$ MS fM-^l VS$-^l$-MS$-yl$.
]l*s-M>-Z H{ 21]l f-W]l O]lZ l-]l$ Kyl-^yl$.
B* -$ yZ -lMS$ M>: M>-MSZ f$-VS$-l$]l B* -$ y
sZ-l$-sZ l {MSy-M>- A ^]l$ M> lMS -_.
yl {VyZ _ Ol$]l# ]l$: B{t*Z {tlMS yl {MSMSs {Vy(Gi)Z
l {MSMSr _ syl*P Ol$]l# ]l$]l$ H{ 18]l BP^$. lZ l$yll$
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

r$y yl ]lh$Z H>r$ ^l$]l$$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

IGZ VS M>z P: B Cyl$ {$$ V (IG)Z VS*$ fr$t l#]l

Byl$l$]l {MSVS AlMSV> 175 $VS$$ ^l M>$z t^yl$. H{ 23]l #
$ fW]l ]l*^Z VS 66 l$Z 175 $VS$$ ^l$yl ll P$ 263MS$
^l. VS 30 l$Zl 100 $VS$$ N^l>yl$. Cl$Z 17 M$, 13 oyl$
E.
Cyl* K ylr gl$ ^V, Cl lM: Cyl* K *
ylr sZl$sZ #$$ W Oss]l$ ^V (]l$*), ]l$ W
Oss]l$ Cl lM ($y) VS$^l$MS$$. ]l*lZ H{ 28]l ]lW]l
O]lZ MS_ sV (g)]l$ ^V, ]l$ VSZ $ M (f)
Cl lM Kyl^$.
]l$ yl$ $MS l$sZM $*l (f), #$$ yl$ Oss]l$
h*V & h MS (O^l)$ VS$^l$MS$$.
$My yl$Z A * (Cyl*) f$ ^$.
l-MS$ -Z K: --Z K s Oss-]l$ > l VS$-^l$-MS$-yl$.
Z-Z 20-13 H{ 28]l f-W]l O]l-Z M- A-{V]l$ l Kyl-^yl$. l-MS$ C
8]l -Z K Oss.
>-MS$ g$ ]l$ MS b-$--: g$ ]l$ MS b-$---]l$ >
VS$-^l$-MS$. H{ 30]l MZ f-W]l O]l-Z O-]l$ Kyl_ > Oss -_.
l$MS$ ]l$-* Kl Oss: B{l-{-l yl-rl {MSy-M>- ..l$- ]l$-* Kl
{V>yl { Vz sZ-l$-sZ ]l$- W Oss -_. O l l>l
{V>yl { Vz sZ VS-_]l {MSy-M>--V> VS$# . ]l-]l-$-$Z D $]ll -_]l
-$ {MSy-M>--V> l$ M>$z t_.
l {V>yl{ gl AZ: {V>yl{ $Z > {Oyl]l >y AZ glV> -^yl$. l$ 12]l f-W]l 66 $]l$ VSs 39 $- 16.596 MS- l] Z ]lW_
A{VS-- OMS]l ^l$-MS$-yl$. D f-lZ AZ--MS y f$ M>V>, ll -$l MSZ 32]l f$. g f-$ $--]ll ^l-{lZ Al-MS Oss lWY]l g-Z
$-V--]lZ -^yl$. 91 Oss- Ol$MS $]l*-MS lls ]lZ Eyl$.

www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

$--lMS$ {^l *MS b-$-l-: {^l *MS b-$-l- Oss-]l$ CVS-ylMS$

^l]l K $-l VS$-^l$-MS$-yl$. CVS-yl-Z zZ l$ 7]l ]lW-]l sZ {
MS-l]l$ $-l Kyl-^yl$. C $--lMS$ I Oss.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

M>]l$-l s$ s b-$-l-:
#$-$ W: gl h*l(-VS-N-) VS$-^l$-MS$-yl$. l$ 1-0]l ]l*l-Z f-W]l O]l-Z
* (-VS-N--)]l$ Kyl-^yl$.
]l$- W: l* gVS (MS-]l-y) ]l$- W Oss VS$-^l$-MS$. ]l-Z l$VS* (VS-N--)]l$ Kyl-_.
#$-$ yl$: gl h*l, *VS i (-VS-N-) VS$-^l$-MS$-$. $ {MSt- >l,
>]l P (CVS-yl) gZyl Kyl-^$.
]l$- yl$: VS *, $VS* (-VS-N-) VS$-^l$-MS$-$. $ g$
P, MS (CVS-yl) gZyl Kyl-^$.
-MS$ 50]l Oss: Al$-M> s {MSyM> -$l$ ]l$ Ol$$->- ^l$-MS$.
l$ 12]l ]lW-]l ]l*{ylyl ]l*t {$-$ s sZZ g-lV> _ 50]l yl*-sH
W Oss-]l$ OMS]l ^l$-MS$. O]lZ {MSy-M>- ]l$* --O f$ _. l> {$l MS-]l$ M]l--W-$]l {MSy-M>--$Z Al-MS W Oss lWY]l $V> VS$# -_. ll-$l ^l* 50 Al-MSs GMS$P]l W Oss lWY]l
{MSy-M>--V> M>-$z--MS-MSP.
Ba {-^l-MS-Z -MSMS$ 2 f-$: O^l-Z O$Z f-W]l {-^l-MS Ba sZ-l$sZ -lMS$ $V ]l -_. gU-ylMS$ ^l]l Ba MS MS$]l* yl$ fl lM>-$ -_. ]l$- MS ]lMS-VSl O]lZ MS.. KMS l (l-S M-*) ^lZ Kyl-. MS $MSyl VS O]lZ -MS-&-f-$l $-MS- gZyl ZVS Rl$--&-{yl
G-l (A-l$--M>) ^lZ Kyl fl lMSP-^l$-MS$.
MS>~-r-MSMS$ VS-$ MS MS Oss: 64]l -$ (l$-l) l-]l MS ^-$-l--& VS$ MS]l$ MS>~-rMS VS$-^l$-MS$. l$ 16]l VS-*-$-Z MSG---^lH MS tyl-$Z f-W]l
O]lZ El--{-l fr$t]l$ MS>~-rMS fr$t Kyl-_. sZ ^l-{lZ Oss-]l$ MS>~-rMS VS$-^l$-M]lyl Cl -.
* ^l sZ-l$-sZ B]l-lMS$ $V ]l: * ^l sZ-l$s Oss-]l$
j MS>j-MSl (-) VS$-^l$-MS$-yl$. Z l$ 18]l ]lW-]l sZ MS>j-MSl Oss VS$-^l$-MV>,
-lMS$ ^l]l --ll B]ll $V ]lZ -^yl$.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

-lMS$ B-$l P-s- ^-$-l-: --V> f-W]l B-$l P-s- 3 3

^-$-l--Z l ]l$--fr$t Oss-]l$ VS$-^l$-MS$. (Q---)Z l$ 16]l f-W]l
O]lZ ]l$V--*]l$ l Kyl-_. #$-$ Oss-]l$ Q fr$t VS$-^l$-MS$. D fr$t
O]lZ A--*]l$ Kyl-_.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l, --MS$ l$ ]l*t Oss: l$ ]l*t s Oss-]l$ > l (--l),

-$l$ (A-l$--M>) VS$-^l$-MS$-$. l$ 19]l l$Z ]lW-]l sZ f l--]l$
Kyl_ l #$-$ W Oss VS$-^l$-MS$-yl$. C l-MS$ Hy l$ ]l*t Oss.
Mt-* Af--M>]l$ Kyl_ -$l$ ]l$- W Oss VS$-^l$-MS$. -MS$
C 51]l Oss. #$-$ yl$ Oss-]l$ *, Z]l (--l) gZyl Kyl_ {*l
{l (A-l$--M>) VS$-^l$-MS$-$.
I-G-&6 Z s MSVS: Cyl-$l {$-$ VS (I--G-) {MSMSs sZ s MSVS fW. MS-VSMS$ -yl]l ]lVS$Y$ >f-l >$ fr$t Br-V>-]l$ l -$$ l$ 16]l
A$t ^l>$. Z >l-MS$-]l*-l }>l, Ahl ^lyl, AMSl A ^l-l$ E$.
r$ l>-MS -yl]l 11 ]l$ $MS-]l$ MS*y A$t ^l>$. ]lVS$Y$ {MSMS-r-]l$
yl ^l-]lr$ -I {MS-s-_. >f-l >$ fr$t l$ 5, 9, 15]l Byl]l ]l*^lZ
s MSVS f-W-]lr$ l-.
l MS l-M> M>$z: ]l*- MSVS MS Al->j-$ sZZ l MS$ ^l{l
t-^$. O{--Z ]l*--Z f-W]l D Dl-sZ l-M>$ -^$. Cl$Z 4
>~-$-. MS>~-r-MSZ --yl]l l$-VS$-lf .l$>Y->]l# (56 MSZ-$) ]l$l-l- (52
MSZ-$), ]l$l- f{V> (69 MSZ-$), { ( 91 MSZ-$) yl l-M>$ VS$--$.
I-G ]l$_ l-MS$]l # -$: Cyl-$l {$-$ VS ]l$_ Ol-$-VS$-l$-]lr$ #
-$ $f-* > {VS* {MS-s-_. --I E]l BMS - Cl$MS$
M>. {Obli k]l$ lWY-^l-MS--]lyl, fr$t MS V>-s ]l ^l$-M-- -I
~--^l-yl I-G ]l$_ E----^l$-MS$-r$-]lr$ > P. -I OlQ-
$-VS$-^l-]l ]l ]l^la Hy ]l$_ sl$ Cyl* ]l-V> MS*y l#MS$s]l$ t
^l.
I-G l-Z s VS: I-G l s VSMS$ l A{VS-{ Br-V>yl$ ]l$ *
}M> ^l$styl$. Al->j-$ {$-$ s VS (I--s-G-) r --^l-]l$]l D
sZMS {^l l--]ll ]lMS gZM-^l {yl A--yl-V> ]l]l---$-yl$. -Z ]l^la
Hy _]l D VS f-VS-]l$. B-*MS$ --_]l B$ {O^l-i- I-s-G f$-VS$www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

l$. JMP {O^l-iZ 6 ]l$_ 10 ]l$ {MSy-M>-$-$-s$. M B* {O^l-i$

22 Mr (4 $- $l y- $) ]l$_ 55 Mr$ (10 $- $l y- $) l_a-^ Er$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

--YMS$ lM {V>yl {: $ ]ll lM {V>yl { Oss]l$ l$-yl fr$t {yl]l M

-Y -^yl$. l*s-M>-Z l$ 26]l f-W]l $Z -Y ll-s--]lZ -]lV>,
yl-$ {yl]l ls y ]l -^yl$.
I-G--&6 gl ]lO: Cyl-$l {$-$ VS (I--G--)& 6 g-lV> ]lO Cyl-$l _. M-MS-Z l$ 26]l f-W]l O]l-Z ^lOl * MSVS]l$ 23 $-VS$ ly Kyl-_.
]lO Cyl-$l I-G Oss-]l$ VS$-^l$-M-]lyl Cl -. ^lOl fr$t Il$-$ O]l-MS$
l yl$-$ Oss VS$--. g-lV> -_]l ]lO Cyl-$-lMS$ 10 Mr$, ]l-
^lOlMS$ 7.5 Mr$ {g-]l$- lMSP.
I-G -$:
1. ]l*l B ]l*^l& MSl z
2. ]lMS-VS-lV> Al-MS $-VS$$ ^l-]l--MS C^la Bg M>&^lOl *--MS-VSMS$ ^l]l Ol$MS
(7-33 $-VS$-$)
3. Al-MS MSr$ ]l Br-V>-ylMS C^la $ M> & ^lOl *--MS-VSMS$ ^l]l yll {
(32 MS-r$)
4. El]l$ ]l Br-V>yl$&k >]l$l (>-f-l >$-)
5. All $-Ol]l Br-V>yl$ & l rl (>-f-l >$-)
6. A$z & ^lO l * MSVS
B-$l M>s-l-r ^l b-$-l-: ]l$-Z ]lW-]l B-$l M>s-l-r ^l b$-l--Z #$-$ Oss-]l$ O^l {V>yl ]l*t ^ VS$-^l$-MS$-yl$. ]l$- Oss-]l$ $
BVS-MS-$l -_. -lMS$ ^l]l A-l P-l I ]lZ _ {-^l-MS-]lMS$
Al -^yl$. ]l$ {MSy-M>-$yl$ -MS- MS*y {-^l-MS-]lMS$ G-MS-*yl$.
>$-MS$ ]lyl$ >~$: B* l l-s--tVS b-$-l--Z -lMS$ {-l
]l_]l B{l-{-l t >V> lMSs >$ ]lyl$ ~ l-M>-]l$ -^yl$. B{l-{l t *P (H--G--G-) -V> E]l >$ Cs-]l P-sZ ]lW]l {^l
l l-s--t-VSZ -lMS$ yl$ l-M>-]l$ A-^yl$.
M st -]l$ MSl- ^l]l CVSyl: ]l*h--yl f-W]l yl$ ]l*^l s$t -]l$
CVSyl MSl- (2-&-0) ^l. l$ 28]l ]lW-]l _]l s$tZ CVSy 247 $-VS$ ly MS]l$ Kyl-_.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

*MS b l: B* sl$ *MS b-$-l--Z l g-lV> -_. Z

f-W]l Dl-sZ ]l*]ll ^l{l, {g l]l*, AZ-MS- MS*yl]l l fr$t O]lZ C>-l]l$
Kyl-_.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

lMS -$ ssZ -lMS$ B$ l-M>$: l-MSZ f-W]l lMS -$ Kl ssZ

l s$ s {MSy-M>-$$ $VS$ ~ l-M>- B$ l-M>$ -^$. 15 H
$ ]lQj -MS W Oss VS$--.
A{-#-O l: V> {$-$ VS (--G--) Z yl$ ]l*^l-]l$ MSVS ^l-]lr$ AX-MS-_]l V>-l s-]l$l A{-#-O V>-l {MSMSs Zz lr$ l. CMSO Al]l$ H Z]l* {MSMSs Byl-MS$y yl ^l. MS-VSO ^- f$-#-l$]l I A- -lMS,
{l VS (H--G--) N- l-MS C^la ]lMS$ D -]ll M]l--VS$-l$-l V>
Zz {MS-s-_. -G-Z A{-# M> V>yl-$-r fr$tMS$ {-l ]l-^yl$.
Olg-VSZ Al->j-$ ^l - sZ: G-I- Cyl* Kl ^l - b-$-l-MS$ >-Q-r B-l-$-]l-]l$. #$-$$, ]l$- -V>Z t- 4 ]l$_ 8 ]lMS$
Il$--k--r$ D Dl-s]l$ --^l-]l$-$. Cl$Z yl$ -V>Z 32 fr ^]l
ll 64 fr$ s--yl--$ l - ]l*Q (-G--I) JMS {MS-r-]lZ l-yl-_.
{^l Kl g-l$ , l: #$-$ W: {^l Kl #$-$ W Oss-]l$
-lMS$ ^l]l > l -^yl$. l 9]l -Z f-W]l O]lZ l]l l>-MS
^l]l ylyl -]l$ Kyl_ G-$-- D Oss-]l$ VS$-^l$-MS$-yl$. l> #$-$ VSZ JMS {V>yl-l$ s Oss-]l$ Al--MS-$ VS$-^l$-MS$]l Br-V>-ylV> M>$z t-^yl$.
l MS-Z C 12]l {V>yl-l$ Oss. D f-$ {sZ--r$ 15 S $
(11 Mr 31 S-$) {g-]l$-V> -^.
]l$- W: ]l$- W Oss-]l$ -$l$ (A-l$--M>) VS$-^l$-MS$. l 8]l
-Z f-W]l O]lZ {^l y >MS ]l$* - (--)]l$ Kyl_ $l$ g-lV> -_. D {MS]l$Z 16]l {V>yl-l$ Oss-]l$ l]l RZ f]l$ ^l$-MS$.
g-lV> -_]l -MS$ 15 S $ (11 Mr 31 S-$), ]l--V> -_]l -MS$ 7 S 50 l $ ( 5 Mr 65 S- $) {g - l] $-V> -^. g f- $
31 H 247 k ]l$-$Z {^l K-l]l$ lWY]l l ]l$-$P->-V> VS$#
.
]l$- yl$: GMS-s- ]l$MS-, G l (--)$ ]l$- yl$ Oss-]l$ VS$-$. $ O]l-Z > G>, >t (C-r--)-]l$ Kyl-^$.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

#$-$ yl$: {*l, Ol$MS {*l (A-l$--M>-)$ VS$-^l$-MS$-$. $ Ol$MS--Z{,

M- ]l$$l ({-l-)-]l$ Kyl-^$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

I-G-Z l sl$ K]l-V> _l: Cyl-$l yl-rl VS (I--G--)Z Yl JMS fr$tMS$

_l syl*P- $f-]l*-V> ]l]l---^l-]l$-yl$. l {O^l-i Alyl$ l ^l$-MS$-]lr$
H yl-rl $ M>-l #]l$ ^l l-yl-^$. {MSM sZ I-G l-Z VS
I-G-]l$ BVS$t 14 ]l$_ 31 ]lMS$ --^l-]l$-$. VSZ Ol->--l--r$ l, #,
M, ]lO, VS-*$ fr$ Y-s.
$-yl Kl {V>yl { Vz Oss gl }M>l: $-yl Kl {V>yl { Vz ylrl sZ-l$s #$-$ -VSZ B{l-{-l-MS$ ^l]l MS }M>l g-lV> -^yl$.
l 9]l M>-MSZ f-W]l D sZ O]lZ $--ylMS$ ^l]l {^l Hy >MS *lMS -]l$ Kyl_ }M>l Oss -^yl$. D {MS]l$Z l--VS-ylzO {V>yl { Vz
sZ Oss lWY]l -$ {MSy-M>-$-ylV> }M>l VS$# yl$. b-$-lV> -_]l
}M>-lMS$ 9l y {g-]l$ ( 5,13,000)--r$ Hyl$-l >MSVS r$ -^.
MS]ly {V>yl { Oss gl ls: MS]ly {V>yl { Oss-]l$ yl-$ {yl]l -t-$l ls
-^yl$. 70 D $]l$ ls VSs 32 $- 09.143 MS-]lZ ]lW_ g-lV>
-^yl$.
ftl MS$ G Kl V Oss: CVS-ylMS$ ^l]l ftl G Kl V
Oss VS$-^l$-MS$-yl$. l 17]l Al$--M>Z ]lW-]l sZ fl yl(B-{t--*) y
]lZ -^yl$.
Cy-l-* Kl ^ ^VS , k$$ : Cy-l-* Kl {$-$ *
yl-rl sZ-l$-sZ s yl ^VS (]l$---*), k$$ (O^l-) g-l-$V> ^$. l 16]l f-W]l #$-$ W O]lZ ^VS f-MS ^l]l ]l*P h-O
f$ -^lV>, ]l$- W O]lZ k$$ (O^l-) f-MS ^l]l -$l
MS]l$ Kyl-_.
B* -$ hVS ^ l: $--ylZ l 15]l ]lW-]l B* -$
hVS ^-$-l--Z { t -VSZ l f$ sl$ Oss-]l$ lMSP-^l$-MS$-$. K]l>-V> l f$ ll 17 l-M>$ -^$. Cl$Z ]lyl$ >~$, Il$ f-$,
$ M> l-M>$ E.

www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

B* l ^lZ ${-lMS$ fl: B* l ^l ^-$-l--Z B{l-{-l _

r* ${l y ]lZ _ fl lMS -_. C>-lZ --_]l D sZ
>yl -VSZ O^lMS$ ^l]l *VS--hVS Oss OMS]l ^l$-MS$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

]l$l-i-lMS$ fl: O^l Kl MSVS sZZ l MS ]l$l-i-l--VSMS$ fl -_.

D l 21]l O^l-Z W*-VSZ f-W]l * ls (91 MSZ-$) O]lZ ]l$l-il O^l
MS AMS- $ ^lZ Kyyl$. K]l->-V> l #$-$ fr$tMS$ JMS fl, ]lyl$
M>$ lM>P.
^-$l {sZ gl l: $ ]lz MSV> ^l I ^-$l {sZ l VS$^l$-MS$. CVS-ylZ -VS--l$Z f-W]l O]lZ CVS-yl]l$ Kyl_ l g-lV> -_.
D {sZ l VS$-^l$-M-]lyl C y-. ]l*l B ]l*^lV> {l fylg, ]l*l
B -V> Q ]ll G-MS-*$. fylg Vz-l-, ]ll Vzl s Al$-MS$$. ll $l C Hy ^- $l {sZ. D {sZ 20-17 ]l$_ I ]lz s t ^$-l- $ --$.

VS-N Kl yl-rl Os s:
#$-$ W: VS-N Kl yl-rl ^-$-l--Z #$-$ W Oss-]l$
sZ$ $W-*t (C-y-l--*) VS$-^l$-MS$-yl$. D ll 23]l f-W]l O]l-Z *MS
(-$--yl-)]l$ $W-*t Kyl-^yl$. #$-$ yl$: D Oss-]l$ ]l$l Bl,
{ -*-l (C-y-l--*-)$ VS$-^l$-MS$-$. ]l$- W: O^lMS$ ^l]l VS-l VS$-^l$-MS$. O]l-Z l]l l>-MS ^l]l -$- Kyl-_. ]l$- yl$: D
Oss-]l$ sZ Al, -* ]ls (C-y-l--*-)$ VS$-^l$-MS$-$.
gZ $-QMS$ ~: g$ -$ >MSVS Ba sZ-l$-sZ B{l-{-l-MS$ ^l]l
gZ $Q ~--l-M> -_. D l 23]l f-W]l O]l-Z gU-ylMS$ ^l]l ]l$kl
$O $Q VS-_. l> M-*, -yl-Z f-VS-]l$]l ]lz MS Ba tg-&3,
4Z Yl l fr$tZ ]l --_.

www.sakshieducation.com