www.sakshieducation.

com

MSs AO &]l* l$MS

f]l]l & 2013

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

sZ {VSVS ]l$: {Rl {MSMSs M>l$-s-r, ]l*i {MSMS-r sZ {VSVS (6-6) 20-12, yl- 29]l
B{t--*-Z ylZ ]l$--^$. D$]l CVSyl fr$tMS$ 58 s$t ]l*^lZ {-l
]l-^$. 19-7-7Z {MSMSs ]l$_ Ol--W]l l>l {VSVS M>l$-s-r-V> yz$.
MS MS-l-sZ lls VS$f->: MS MSl-sZ ]l ]l lls VS$f->-V> z
y s ^l{l t-^$. -s]l$ h-l--&-C--l-l, P, {sl-t >Q ]l${V>
B l {-]l-]l${ ylyl M>l$-*l $-$-^$.

">-s-Os B l$'Z .B.>]l#: -$ Al-S >-ll, C{ ]l*i O^ll

.B.>]l# {-t-lMS ">-s-Os B l$' l $-ylV> G-MS-*$. -VStZ 20-13 ]l*a 19]l B$-]lMS$ D V]l MS-^$. B . M>P r$ ]l$ 49-]l$
-]l >]l#MS$ ]l -_. *$O {-Ms A-]l-MS E-{VS MS--MSl >
MS ^l]l {]lQ >-l-l-]l$ Al$--M>-Z "l Os B >s-Os {--]l Cr--]l(G--G---I-)'19-87 ]l$_ ">-s-Os B l$' $-$V> $-$-. MS]l--MS-]l$,
E-{VS l -Z-l-]l$, >s-Os sM>-i > A-]l-MS ]l*Y-l--MS$-$V> D l
$-]l$ V--. yMSt >]l# yl-t-l$s {MS-r-V>, l$ C{ O^l-V> (1-9-8-4-&-94) -^l->$. 19-7-5Z ^l-st]l l E-{VS B-rt ll-$-M 20-MS-OV> E-{VS-
*-MS-]l, {*-V>$ B$]l ]l*Y-l--MS-l-Zl f-V>. VS-*-$MS$ ^l]l >]l# A--lZ C{MS$ ^l]l h-MS a --r (-B--G-) -MS -]l$-yl Obl-lV> M]l--VS$l$-$.
}MS ` ft -W#: }MS lls ]l$ ` ft > y- $ - - $-MS ]l$ B
l>-l-S$yl$ ]l${l >f-MS l ]l$_ -W-^$. y-$- -$-MSO ]l_a]l A- B-$ $k]l# M>]l-yl >f-MS D ^l $-MS$-$. y-$--$-MS]l$ -W-^l-y-MS El-_]l ]l$--*VS >- }MS -l$s Bl*--_. Cl$-M f]l-]l 11]l fW]l Ks-VSZ >--MS A]l$-MS*-V> 155 ]l$ $$, ]l--MSV> 49 $$ Ks->$.
}MS Ml ` ft l*l : }MS ]l*l]l {]l $-]l-V> B l ]l*i As
f]l- l*l -]l$ l>-l-S$yl$ ]l${l >f-MS $-$-^$. {$l MS MSls $ ---$V> ]l]l---$-$. A- B--$ $k]l# M>]l-yl -MS$
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

]ll$ ` ft-V> E]l > y-$- -$-MS]l$ >f-MS f]l-]l 13]l l ]l$_
-W-^$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

y- J]l* {]l* M>: Al$-M> Al-S$-ylV> >MS $l J]l* f]l-]l 20]l

y- {]l* M> ^l>$. gV> l-l MS-- y- Al$-M> Al-S$-Oyl]l
21]l ]lMSV> MS*y B$]l M>$z t-^$. AlS G-MSZ J]l* Cl-MS$-]ll VS-_-]l-sMS, >gVS {M> Ml Al-S$-ylV> {]l* M> ]l*{l f]l-]l 20]l f-W. Al k
Al$-M> E-l-S$-ylV> gZ yll {]l* M> ^l>$. yll MS*y D l- ^l-rtyl ]l$V> C y-.
ylMS 35 H Og$: 26-/-11 ]lO yl$Z Y]l MS-l E{VS--l$-MS$ ]lN-lMS -M>
A-_]l P E{VS-, MS---&-A-l$--MSl ylyl ylMS Al$--M>-Z M>V M$t
f]l-]l 24]l 35 H Og$ S * $--_a. ]lOZ 20-08 ]l]l- 26]l E{VS--l$$
f-]l yl$Z 166 ]l$ ]l$--^$.
{]l$-l M>$z: -lMS$ ^l]l {]l$-l AVS-> As-P-s-M>-Z ]ls l-l -
A---^$. l> Hyl$ Qy-Z B$ Gl]l --]l$ A---_]l l ]l$-V>
M>-$z]l$ l ^l$-MS$-$.
VS$--MS ]l$l A$z: G {l l{l Oll --gq]l Al-S$yl$ yMSt VS$- Gl >]l#]l$
Cr---]l M B B-]l*-i "i K ^l ]l$-l' A-$z lP--_. f]l-]l 19]l
VS$- D A-$z]l$ MS--^$. Cr---]l M B B-]l*-i ]l*i Al-S$yl$,
{Rl f l{l Oll$yl$ ]l$l $ C^la D #-P-> l{l -S-Z Al$-l]l$
MSMS VS$-#V> VS$- Gl >]l#MS$ A^$.
A-j- VS$$-MS$ E--S A]l$-$: -l$s-O yl MS-$-Z -- Aj- VS$-$ (43)]l$ {-]l- 9]l Og$-Z E ->-$. Aj- VS$$ S]l*--S s--l-]l$ >- {-]l- 3]l -P-^l-yl E-A-]l$-$ ^l>-$.
2001 yl- 13]l ---l$s-O yl -MS-$-ZAj- --l$-yl$. B yl-Z 9 ]l$ ]l$-^-$. D yl-Z {---]l -MS$-{r-$yl$ Aj-MS$ 2002 yl--Z {l-MS $--]l ]l$--S -^l-V>, 2005 BVSt 4]l ${M-$t >-_. l>-l Aj- VS$$ S]l*--S
s-l Q-$ ^l$-yl E--S A]l$-$ - yl. Al - -M>-- Z$Z-
- $-Z-- -* {V>]l$. -l-Z VSl M l-Z -A-]l$-$ f-W-]l y ]l$---S C.
2008 ]l]l-- 26]l ]lO yl$-MS$ ---yl-]l E{VS-- Af- MS--]l$ 2012 ]l]l- 21]l E
>-$.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

-MS- ]l$: {]lQ Xl -$$. {]lQ Oll$$ }l -MS- (1-0-1) ]l*a

11]l MS*-$Z ]l$-^$. D$]l 1913 BVS$t 3]l {*-{VS- (}-M>-MS$ h-)Z f^$. 1977Z Xl rMS AM>-yl$ A$z, 198-4Z l * #-P>$ B$]lMS$ ^. 20-1-2Z $-]l$ $- l]l-]l "V>]l -' $-l$ lP--_. $, {, ->-]l$l$, A-l$, Xl *{l B$]l ^l-]l$. ]l*MS _]l l->-$, ll$-]l* MS~-]l, }VS V l, ]l$ *-$, l }>]l$ MS- $$.
blg ]l$: s Al$-M> l l-k Al-S$yl$ *V blg (5-8) A-VS (MS]l
-) ]l*a 5]l B l >f- MS>-MS-Z ]l$--^$. l-k-]l$ blg 14 ]l-l->-r$ -^$. VSl-y AMt--Z f-W]l G-MSZ ]l$ B M>-MS blg Al-S$-V>
G-MS-*$. D$]l 19-9-9Z --V> AlS l-l$ MS--^$. blg 19-54 O
28]l - (l--k-) Z f-^$. blg ]l$ l-lZ B l E-l-S$yl$ M-
]l$l$ P-MS Al-S$-ylV> l-l$ ^l-st$.
MS ]l*l]l Al-S$-ylV> E$$ MSrt: MS l Al S l- MS f-W]l G-MS Z B l E
{ E$$ MSrt f$ -^$. ]l*a 9]l yl$-l-O]l -Z MS-rtMS$ 50.07
>l Kr$, B$]l {l { $l { O Jyl-V>MS$ 43.28 >l Kr$ -^.
V>-l Al-S$yl$ l ]l$: V>-l Al-S$yl$ ]l$-]l$l h* l (8-5) A-VS ]l*a 20]l VS-N--Z B-{Z ]l$--^$. 20-0-8Z "A-$ VS' VS$--l-yl
20-0-9Z h* l Al-S$-ylV> $-$l$*$. D$]l 19-2-9Z A-MS -l-Z
{---* (A--)Z f-^$.
-ll ]l$: -ll, --&- O Ay sM>-i -M> M>-{MS]l$ *MS VS$-]l*-$aM (8-7) ]l*PZ 20-13 ]l*a 25]l ]l$--^$. ]l*$aM {]lQ oMS,
VSl >{-ll, ]l*i {-]l-]l${ >i--V>, -$s $-MS$yl$ $Q- V-^l ^]l 19-8-7Z , ]l$l O Ay sM>--iZ ]l${VS -M>-MS M>-{MS]l$ (I-G--s) *-MS--]lMS$ ]l*$aM MS ^l>$.
$ Cyl* 20-1-3V> ]l]l-l M: $ $ Cyl* &2-0-1-3V> ]l]l-l M l (bl-yl$-yl) G-OMS. D sZ ]l--V> >-Q--rMS$ ^l]l Z l*- -_.
Dl$]l$ $ Cyl* G 20-1-3V>, y ]l--V> -_]l gZ* A{-g-(--M-)]l$ $- Cyl* Cr---]l 20-1-3V> {MS-s-^$.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

{MS$ P A$z: JMS-s -]l#yl ]lr$yl$ { MSl MS-l-(-9-3-)MS$ 20-12 ]l-l->MS

V>]l* -- P #-P -_. C lZ Al$-]ll ^l-]l-_{l #-P.
D A$z MSl ~ MS]l$, *.10 S ]lVSl$ *-MS--$. D A$z Al$MS$]lZ
{ 44]l #-P--{VS-l. l$ 3]l l]l fVS JMS M>-{MS-]l$Z {MS$ D A-$z]l$ {]l
^l$-]l$-$. l ^l-]l-_{l -]l$-$yl$ -- P $ D A-$z]l$ 19-6-9Z
H>r$ ^l>$. A-$z]l$ ]ls lM> >MS *-MS--^$. { l]l 60 H ^l]l _{l
i-lZ 400 OV> _{Z ]ls-^$. l, -$-]l-r$yl$ {l$ -^$."B-g-l' "l]l--', "]l$-l$]l$-', "f-i-' ]ls _{$ B$-]lMS$ ]l$_ $ l_a st.
ft _]l--ylz ]l$: ${-M$t ]l*i $-]l, >gVS #-$$ ft J._]l---ylz-(-91) Ol->--lZ H{ 13]l ]l$--^$. A]l-l-# h VS$MS ^l]l B$]l 19-6-7Z
OM$t Al-]l# $-]l-V>, 19-7-8Z ${-M-$t $-]l-V> $-$-l$--*$. 19-87Z l -]l$ ^l>$. ]l*]l]l MS$P-MS$ -_ MSMS $--^a$. B$]l >]l "
Mt Ayl M>l-t-r*-l B Cyl-*' #MS V> {^l$ .
B.. V$M> ]l$: {]lQ -{>-$MSll, B..h {VS* ]l]l---MS$$ >l${l
V$M> (8-3) H{ 14]l M-MS-Z ]l$--^$. B$]l 19-7-9Z B-i Gr {g]l$
H>r$ ^l>$. 19-8-0Z V$M> AlMS MS--]l$ M]l$-V$ ^l>$. B$]l r-]l
# *. 30 l Mr$. V$M> 20-00 &2-0-06 ]lMS$ >f- $-ylV> ^l>$.
V>$-MS$yl$ }- ]l$: {]lQ V>$-MS$yl$ .. }- (8-2) ^lOlZ H{ 14]l ]l$-^$. M>MS--ylMS$ ^l]l B$]l Hyl$ Z 3,0-0-0-OV> r$ y$. 19-5-2Z "$-t
-l' Al _{lZ - r$ y$. l$-VS$Z B$]l yl]l -_{l "glMS '. l$VS$, l$, MS]lyl, ]l$-*, , CW, E*, P-lZ {
--^$. AlMS MS-l$ VSf >>$. l$--yl$ {$l #-P MSO-]l*-]l$, MS-]l GMS-, ll -]l$ #P->- G {-t-lMS A-$z-]l$ Al$-MS$-$.
B$]l N $ {- $-MS }-.
M{P ]l$: -*MS$ - K MSl f-$-]l-lV> *--_]l ylMS$ ^l]l yMSt M{P(9-6)H{ 11]l -yl--*Z ]l$--^$. 19-5-0Z M{P * MS-l]l$ l*$ ^l>$.
{-^ ^l$st ]l_a]l A-: t-ls MS]l*-yl A- sZ$ 150 k$ BVS-MS$y ]l{lZ {-^ ^l$st-]l-_a]l ---ylV> M>$z l-M-yl$. D {MS]l$Z "I-G--G-
]l$-' Z VS -{MS-l$-&2 $ ]lO ]l$_ 20-12 ]l]l- 1]l l]l *{l {--_]l
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

sZ$.. l*, lS, -MS As-sMS ]l-{Z BVS-MS$y 22,000 s-MS Ol$$ {*_ D Hy H{ 6]l ]lO ^l$-MS$-yl$. Cs ]lMS$ D *{l]l$ l l>MS$ ^l]l
80 ]l$ MS$$ N ^l>$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

ft g.G. ]l ]l$: ${ M$t ]l*i {]l $-]l ft fVS- (g.G.)

]l (8-0) A--VS ]l*l-Z ]l$--^$. A-^ -lMS ^lst ]l$l MSv-]l-l
^l-l$MS$ MS{l ft ]l ll-lZ MS$s $-$-_. B MS$s -$--MS-]l$-VS$-V>l l $ ]l- ^lrt &2-0-13 *--^$. ]l 19-33 f]l-]l 18]l ]l$l-{-l-Z
f-^$. ${ M$t {]l $-]l-V> 19-97 ]l*a 25 ]l$_ 19-98 f]l-]l 18 ]lMS$
l-l$ --^$.
VSl l$ MS$-l l ]l$: {^l {Rl VSl l$, *]l$l MSN-r-V>
VS$# ]l MS$-l- -l (8-0) H{ 21]l VS-*-$Z ]l$--^$. MS$-l- -l 1939 ]l]l- 4]l VS-*-$Z f-^$. 19-7-7Z Al$--M>-Z ylZ --_]l M>-{MS]l$Z 18-8-1-3-8-5-17 QMS$ MS* *s ^l-ylZ MSN-r- s-yl ]l$ VS$--$.
As ]l$_ *]l$l MSN-r-V> Bl$ $ V>^$. gZ-$P->-V>, ]l*]l$->--htV>, ^l--{V> MS*y { ^l$. "l l ]l-', "B-{t-i ', "-h r$
h ', "]l*-l--s' ]ls $ #-M>$ >>$.
.G. ]l*-l ]l$: MS>~-rMS ]l*i VS]l- .G. ]l*-l (7-8) H{--1-7]l VS-*-$Z ]l$-^$. ]l*-l {]l G-MS MS$--]l-V> 19-9-0Z sGl l MSs ]ll$ ]l]l- 26
]l$_ 19-90 yl- 11 ]lMS$ ^l>$. l> D l- ^l-st]l ]l$-V> VS$#
$. 19-97 ]l$_ 19-9-9- ]l-MS* ]l*-^l {l VS]l--V>, 19-99 ]l$_ 20-02 ]lMS$ MS>~-rMS
VS]l--V> l-l$ --^$. >f- {MS-r f]l--V>, MS{l MS-ls M>-l-V> MS*y
Bl$ ]l---^$. ]l*-l 19-34 ]l*a 15]l f-^$.
V>$ VS ]l$: --l l-l-V>-$ VS (9-4) ]lOZ H{ 24]l
]l$--^$. 19-4-1Z Bl$ - "MS-g-_' _{lZ r$ y$. , V>,]l$>w,
VS$f->, l$, g Z ]ll- r$ y$. 19-4-5-&-55 ]l$l M>Z
_{Z {]l V>$-V> M]l--V>$. 2-0-0-9Z Bl$]l$ l-*- #-P- l
{$l lP--_.
O-{l- >$ ]l$: W- $MZ ]l --_]l O-{l- >$ (4-5) ]l$
^l* 20-13 H{ 28]l ]l$--^$. a]l$ V>--Z -VS$-MS $-Z
]lO yl$ ^l$ylV> D l$r]l fW. 70 Ayl$-VS$ Gl$Z 600 Ayl$-VS$
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

yl-Ol]l VS ^l{M>-MS kr$t -MS]l$ MSst ]ll$MS$ MS-yl$. ]l$lZ VS$ylr$ ]l$--^yl$.
20-1-1Z >f--Z VSMS$ kr$t -MS]l$ MSst l-yl$l* 82.5 $r l* MS W M>$z
t-^yl$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

{rl ]l*i { ^ ]l$: {rl ]l$ {-]l-]l${ ]l*Y-s ^l--(-8-7) H{

8]l yl-lZ ]l$--^$. EMS$P ]l$-V> $-V>-_]l Bl$ 20]l - {-l ^l]l
]lMS$Z JMS-$V> -^$. MS]l--sl t $-MS$->-O]l ]l*Y-s 19-79 ]l$_ 19-90 ]lMS$
]lyl$ $ {rl {-V> -^l->$. {rl {-V> $--M> -^l-]l ]lMSV> Bl$ _. -$s -$l --]l$ ]l-MS-MS* 19--76Z Bl$ E- ^l>$.
--{MS Bl$]l$ EMS$P ]l$-V> A-]l-~-_.
^l-{ *l {l ]l$: {Rl {Pt, ]l]l ^l-{ *l {l m*- (8-5) A-VS ]l$l--rt-lZ H{ 3]l ]l$--^$. BP, $MS {g$ yl* VS$-^l$-MS$]l JMS
JMS ^ll *l {l. *l 25 -H--r$ lZ i-^$. f-Z #st]l Bl$ -$
BP-sMSt O ^l m*--]l$ --]l*-y$. 19 ]l]l-$ >]l Bl$ ]l* ^l-{V> MS*y -^l->$. Bl$ -^l-]l "H *l l G ]lN', "t Gyl' _{-MS$ BP
A-$z$ -^. Bl$ "s Ayl ylt' ]l]l ^l-]lMS$ $MS {g $.
>t Gylz ]l$: {rl >-ll, st-r* t-MS >t Gyl-z-(-8-7) H{ 10]l yllZ ]l$--^$. 19-7-8Z ]l$ >-ll yMSt {sMS tNt MS st-r* "*-
{ol-']l$ t-^$. {$l Il$ $-$-]lMS$ OV> MS$r$-$ D - A]l$--_
]l . st-r* t^l Cl {sZ Ot-O-g--l-(-I--G-) - MS]l$-V]l-l$MS$ 20-1-0Z B$-]lMS$ A$z -_.
G]l--$t]l$ A---_]l AM>P ^l$: 8,848 $r Gl$-Z G]l-$t Q->-{V> ^l$-M Cl$
-$ MS]l l--]l$-$$ ^l{l t-^$. Cs $]ll -_]l MS]l--$V> M>$z--MS-M>P$. yl{-yl*-lMS$ ^l]l 21 H , -]l*--MS$ f-f, ]l* MS]l--MS--l
r$ -----Z]l* $ M$$ ^l>$. MS--lMS$ ^l]l $>j A, Al l $$ MS*y D --*-{lZ Y-$.
G VS gl A-l ]l$-M>: Al$--M>Z --_]l {P l-]l VS
sZ Ol->- Al$--MSl A-l ]l$-M> (1-3) g-lV> -^yl$. Olyl (Knaidel)
Al f -MS O]l VS ^l A-l b-$-l ^yl$. A--lMS$ {sZ-r$ 15 S$ ]lVSl$ $-]l$ Al-g-$. yl$, ]lyl$ Z MS*y -$ Al$-MSl -$ -^$. ]l$-V> B- -l l -$$ D sZ VS-^$. VSlZ
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

$ ${> (2-0-0-8), M>]l ]l--MS (2-0-0-9), A-$M> -]l$ (20-1-0), $MS-->$ (2-0-1-1),
VS ]l-s (2-0-1-2) g-l-$V> -^$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

$ ^l>a M>-{MS-]l$ W M>$z: l-MS$ ^l]l $-^l Al s Rl 62

VSr--r$ s ^l>a M>-{MS]l$ -_ W $MS M>z MSM>Pyl$. H{ 14]l "z $l
]lg Z Cl l-' Al AO B$]l HMS- -s V> 62 VSr 12 $- r$ ^l>a M>{MS]l$ -_ -Ml M>$z l-M-yl$. Cs ]lMS$ 52 VSr$ s M>-{MS]l$ -_]l M>$z E.
M>$ ]l$- B{--_]l j$ >-ll: j$ {]lQ >-ll, $-]l$
{VSl (Ol-l) {MSt-$l yl l$l-(-9-5) M>$ ]l$- - ~--^l$-MS$-$. 19-7-5Z
j-$l At Myl, Al$--MSl -yl MS OllZ $-]l$ $. j$Z M>$ ]l$ ]l$MS$]l y {]lQ ]lMS l$l. 20-0-8Z ^l-l $V M
CVS ]l$--^$. M>$ ]l$--MS$ ^lrt--ll MS-_]l y l j$. {-^lZ
- 20-0-2Z ll->yl ^lrt--ll MS-_.
l-]l h*-{VS-MS g-lV> MS MS~MS: oV-MS A>-O Al$--M>Z --_]l {-tlMS "l--]l h*-{VS-MS ' MSg sZ MS MS~MS (1-2) Al l l $yl$ f-$-MSl]l GVS$--l->yl$. $-]l$ MSl -MSMS$ $]l*$ 14 S$ M>g P-- Al]l$.
l$ 22]l -VSt-lZ --_]l O]l sMS 10 ]l$ G-MS-M>V> Z 8 ]l$ -$
Al$--MS-l Eylr . MS O]l sZ Il$ {-MS* O]l ]l*----^ayl$. *
MS{-MS l*V> E]l {l-l$? Al _]l {MS$ DMS-y--Z _->gZ l A
O]l f$ ^l g-lV> -^yl$.
Al-]l# --r f]l- >i-]l*: Al-]l# --r f]l- (H-G--h) >]l H{
30]l l]l l-MS >i-]l* ^l>$. VS$Y MS$-M-O I l--MS]l$ {$--MS C]l-lr* ${-M-$tMS$ B$]l l-]l ]l*-^ A-l-]l$ l-yl >]l >i-]l*
^l>$. 20-09 O 4 ]l$_ B$]l HG--iV> E$.
$ Cyl* ]l-z-Ol-ylV> l: l l-MS ^l]l {r ]ll l OVSs "$
Cyl* ]lz Oly-'V> G-OMS. D Oss-]l$ -_]l lls ]l-V> Bl$ M>$z
t-_. H{ 27]l ]l$-* >f- M--N-Z ]lW-]l D sZ ]l--V>
f--M l$ (]l$---*), y ]l--V> $ ^l-ll (J-]l$-l) -^$. MSr M
JMS A sZ Y-]lyl MS*y Cl -.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

MS{]l$ M>$ G]l-t GMSP]l A$-]l$: {-^l-Zl All Gl]l G]l--t]l$ MS{]l$ M>$
A---_]l -$ ]l-lV> - ]l*i {MSy-M>- A$-]l$ (2-5-) --M>$z
t-_. El--{-l-MS$ ^l]l A$-]l$ l$ 22]l G]l-t Q->-{V>-MS ^l$-MS$. Bl$ El
M>-Z ss t Ayl-^l yl--lZ ^l-{- ]ll S $.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

V>$-MS$yl$ s.G. l-->-fl ]l$: {]lQ V>$-MS$yl$ s.G.l-->f (9-1) l$ 2-5]l

^lOlZ ]l$--^$. l$, l$VS$ Z 10 lMS$ OV> r$ y$. 20-0-3Z B$-]lMS$
l} A$z -_. l$--yl$ {$l MSO-]l*-]l* A-$z B$-]l]l$ lP--_.
]l$ El-]l$-M>- ]l$k- ]l$: {]lQ -ll, l ]l$ El-]l$-M>-
]l$k- (8-6) ]l*l-Z l$ 30]l ]l$--^$. -l$s l-l ^lrt Z ]l$
{-l ^l-l$MS$ Bl$ >-y$. l ]l*-hMS > -Z-lMS ]l$yl (I--G--G-B--)Z g$ -Z-lMS {--V> Bl$ -^l->$.
l-MS$yl$ l$-~ * ]l$: V> -]l*]l$ Ml #l$ MSP-_]l {]lQ l-MS$yl$
l$-~ * (4-9) M-MS-Z l$ 3-0]l VS$yl--r$ ]l$--^$. B$]l ]l$- ]l$-]l$, MS$r$ --]l$ C-]l-lV> $-MS$ BZ-^l--lMS _{$ >$. M -]l*Z
{]l {lZ ]ls-^$. B$]l V>---r$ , CW Z 19 _{-MS$ lMSl ]l-^$. 12 g$ A-$z---r$ M Al->j-$ A-$z$ MS*y Al$-MS$$. B$]l ]l BX, ll, ^R--, _{-VSl, -l-Ms l-l _{$
]l$--MS$ {-$ . {]lQ >l >]l*--yl$ V>-Z -_]l A*MS
_{-MS * l-MSl ]l-^$.
]ls h*-Rl ]l$: ^l-]l-_{l ]ls h*-Rl (2-5) l 4]l ]lOZ E-$-MS$
Bl-l ^l$-MS$. yl-lZ W ]lOZ --yl]l h*-Rl , VSh, o-#
]ls _{Z --lV> ]ls-_. Bl$ A$ $ ]l.
g..>$-]l#$ MS]l$-]ll: {]lQ Xl l-MS$yl$, V>$-MS$yl$ gst >$-]l#$ (8-3) l
7]l >f-]l$-{ylZ MS]l$-]l->$. l$VS$, l$, ]l$>w Z $]l*$ 175 _{-MS$ B$]l
Xl l-MSl ]l-^$. Al--lV> 10-0MS$ OV> ]l* r$ y$.
l$ ]lr$yl$ ]l$-]l-~l ]l$: {]lQ l$ ]lr$yl$, l-MS$yl$ ]l$-]l-~l (5-9) l 15]l
^lOlZ ]l$--^$. B$]l 20-0MS$ OV> _{Z ]ls-^$. 30 _{-MS$ l-MSl ]l-^$.
B$]l ]ls-_]l AlMS _{$ l$-VS$-ZMS A]l$-l _{-$-V>]l*, l$MS _{-$-V>]l$ ]l^a.
MS{l ]l*i ]l${ $M> MS]l$-]ll: -$ M>{VS $-MS$yl$, MS{l ]l*i ]l${
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

^l $M> (8-4) ]l*l-Z l 11]l ]l$--^$. B$]l l$ 25]l bl--VS-lZ ]l*--$t

ylZ V>$--yz$. $M> - 19-5-7Z ZMS--MS$ G-MS-*$. $--$ ZMS-
$-ylV> ]l]l---^$. 19-6-6Z C->-V> ]l${-]l-YZ ]l*-^ {-->Q ]l${V>
-^l->$. l>l ]l--->]l# ]l${-]l-YZ -l$-r ]l]l-->$, f-]l-]l-$
]l${V> l$$ --^$.
]l ^l-l B* $f-VS->]l# MS]l$-]ll: ]l ^l-l, $yl$ B* $f-VS>]l# (8-4) VS$r*-$Z ]l$--^$. B$]l AlMS ^l-]l$ ^l>$. ^l-]l-]l$ l$-VS$-ZMS
A]l$-]l--^$. B$]l ^l-]lZ A MS MS ]l$_ Bl- . VS]l$--VS]l$]l, MS*P-lMS*P f]l, Myl-VS$ ]ls El]l$ ^l-]l-]l$ B$]l l$VS$ u-MS$-MS$
A-^$.
C>l Al-S$-ylV> l f$: $l-l ]l$l VS$$]l# l C>l Al-S$-ylV>
G-MS-*$. l 14]l f-W]l AlS G-MSZ B$-]lMS$ 50.68 >l Kr$ -^. s {l
l$$ ]l$l R Q- 15.76 >l Kr$ _ y ]lZ -^$. 5.05 Mr
]l$ (72.2 >l) Ks-VSZ Y-$. O]l KrZ 50 >l OV> Kr$ -^lyl Al-S$-ylV> G-OMS-]lr$ {MS-s-^$. {$l Al-S$yl$ A lgl ]lZ Ml AlS$yl GMS M G-MS$ f-V>.
I> f]l- A Al-S$-V> gl A: IMS->-f--$ - (f-]l- A-) 68]l
]l*-l->-MS$ Al-S$-ylV> gl A G-MS-*$. B$]l {$l IMS->-f--$-Z BsV>,
$-y >l >$--V> E$. - A 68]l ]l*-l->Z B$]l D l-MS
G-MS-*$. IMS->-f--$--Z 193 l>- MS*yl]l - A Al->j-$
A>-MS$ -_ $ S ^la-MS$ l-MSV> $-$.
Cr ]l*i { $-P-MS Og$-S: Cr ]l*i {-]l-]l${ * $-P (7-6-)MS$
l$-Z M$t Hyl Og$ S -_. A-M> l$--*-V>-MS -ylr, 17 H -MS
OWMS ^l$ ^l$yl ]ls MS$Z B$-]lMS$ S yl. Al-M>-MS$y i-l {$l l ^l-rt-MS$y B$-]lO l -_. $-P 19-94 ]l$_ 19-95 ]lMS$, 20-01 ]l$_
20-06 ]lMS$, 20-08 ]l$_ 20-11 ]lMS$ Cr {-]l-]l$-{V> -^l->$.

www.sakshieducation.com